Publicaties vanwege het
CENTRUM VOOR NOTARIEEL RECHT
Waarde en Erfrecht Beschouwingen over de waarde van een onderneming in het erfrecht en enige verwante wetten door Mr. W. Burgerhart
Kluwer a Wolters Kluwer business
Kluwer - Deventer - 2008
Inhoud
Woord vooraf
V
Lijst van gebruikte afkortingen en aanduidingen
XIII
Hoofdstuk
1
Inleiding
1
Hoofdstuk
2
Werkwijze
7
Hoofdstuk
3
Erfrecht en Bedrijf
1. 2. 3. 4.
Inleiding Erf recht en Bedrijf in theorie en enige praktijk Erfrecht en Bedrijfin de parlementaire geschiedenis van Boek 4 BW Conclusies en concretisering
Hoofdstuk 1. 2. 3.
4
De begrippen waarde en de tegenprestatie (prijs), inleiding en opzet; de WOZ getoetst
Algemeen Waarde en tegenprestatie (prijs) in Boek 4 BW, een inventarisatie Waarde, tegenprestatie (prijs), waarderingsmethoden in het algemeen 3.1 Begrippen 3.2 Waarde, tegenprestatie (prijs) en waarderingsmethoden 3.2.1 Waarde, tegenprestatie en prijs 3.2.2
Waardebegrippen, waarderingsgrondslagen en -methoden
11 11 12 30 42
47 47 48 55 55 58 59 62
VII
4.
5. 6.
De begrippen in het civiele en in het fiscale recht 4.1 Rechtseenheid, erfrecht, huwelijksvermogensrecht, successiebelastingen 4.1.1 Rechtseenheid, divergentie en convergentie 4.1.2 Erfrecht, huwelijksvermogensrecht en successiebelastingen Vage normen en toepassing in het concrete geval De toepassingsmogelijkheden) van de WOZ-waar de in het (erf)recht 6.1 Inleiding 6.2 De drie uitgangspunten 6.3 Het waardebegrip van de WOZ als zodanig beschouwd 6.4 Resumé
Hoofdstuk 1. 2. 3.
4.
5.
VIII
5
De begrippen in het erfrecht
Inleiding Waarde en prijs in Boek 4 BW oud, een inventarisatie De begrippen in de'oude'literatuur 3.1 De handboeken als leidraad 3.1.1 Klaassen-Eggens-Luijten, Erfrecht 3.1.2 Suijling-Dubois over verkoopwaarde 3.1.3 Van de Poll over verkoopwaarde 3.1.4 Van Mourik over art. 1123 en art. 1124 BWoud 3.1.5 Resumé 3.1.6 Asser-Van der Ploeg-Perrick (Erfrecht) 3.1.6.1 Erfopvolging bij versterf en legitieme portie 3.1.6.2 Intermezzo: objectivering en subjectivering van waardebepalende factoren 3.1.6.3 Waardering van giften voor de legitimaire massa en de verdeling 3.1.6.4 Resumé 3.1.7 Pitlc/Van der Burght, Erfrecht 3.1.7.1 Waardering bij verdeling 3.1.7.2 Resumé De begrippen in jurisprudentie 4.1 Inleiding 4.2 Onderneming 4.3 Woning 4.4 Commentaar in de literatuur 4.5 Analyse van de behandelde uitspraken 4.5.1 Jurisprudentie betreffende de onderneming 4.5.2 Jurisprudentie betreffende de woning De waarde van art. 4:6 BW
69 69 70 75 78 80 80 82 84 86
89 89 90 92 92 92 94 96 97 99 100 100
102 104 107 108 108 110 110 110 112 133 138 141 143 149 150
6.
De waarde bij de wettelijke verdeling (art. 4:13 e.v. BW) 6.1 Waarde van de geldvordering(en) uit de wettelijke verdeling 6.2 Waarde van de ingevolge de wilsrechten over te dragen goederen 7. De begrippen bij de andere wettelijke rechten (art. 4:29 e. v. BW) 7.1 Waarde in art. 4:37 lid 4 BW 7.2 De redelijke prijs van art. 4:38 BW 8. De begrippen bij de legitieme portie (art. 4:63 e.v. BW) 8.1 Waarde van de nalatenschap ter vaststelling van de legitimaire massa 8.1.1 Resumé 8.2 Waarde van de toe te rekenen giften 8.2.1 De toerekening van art. 4:70 lid 1 BW 8.2.2 De toerekening bij een gift onder bewind 8.2.3 De toerekening van giften en art. 4:76 BW 8.3 Waarde van de toe te rekenen 'verkrijging krachtens erfrecht' 8.3.1 De toerekening van art. 4:71 BW 8.3.2 De toerekening bij een legaat als bedoeld in art. 4:74 BW 8.3.3 De toerekening bij een verkrijging krachtens erfrecht onder bewind 8.3.4 De toerekening bij quasi-legaten 8.3.5 De toerekening van een verkrijging krachtens erfrecht en art. 4:76 BW 9. De begrippen bij de quasi-legaten (art. 4:126 BW) 10. De begrippen bij de inbreng (art. 4:229 BW) 11. De waarde bij de verdeling van een nalatenschap 11.1 Art. 3:185 BW 11.2 Art. 3:196 BW 12. Waarde, tegenprestatie en prijs in het erfrecht 12.1 Resumé 12.2 Kanttekeningen en conclusies Hoofdstuk 6 1. 2.
3.
De begrippen in het huwelijksvermogensrecht
Algemeen De begrippen in de Titels 6,7 en 8 Boek 1 BW, een inventarisatie 2.1 (Geschatte) prijs 2.2 Zaaksvervanging (art. 1:124 lid 2 BW) 2.3 Waarde (bij verrekening) en tegenprestatie De begrippen in de jurisprudentie 3.1 Algemeen 3.2 Woning 3.3 Onderneming 3.4 Aandelen Commentaar in de literatuur 3.5
152 153 160 161 161 162 168 169 185 186 186 189 191 193 194 203 204 206 206 209 214 216 224 226 227 227 233
245 245 246 248 249 250 251 251 254 260 267 270
IX
3.6
4.
Analyse van de behandelde uitspraken 3.6.1 Jurisprudentie betreffende de woning 3.6.2 Jurisprudentie betreffende de onderneming 3.6.3 Jurisprudentie betreffende aandelen Waarde, tegenprestatie en prijs in het huwelijksvermogensrecht
Hoofdstuk 1. 2. 3.
4.
5.
8
Rechtseenheid in het erfrecht, het huwelijksvermogensrecht en/of de Successiewet 1956?!
Algemeen Successiewet 1956 en erfrecht Huwelijksvermogensrecht en erfrecht Conclusie
Hoofdstuk 1. 2. 3. 4.
Waarde(begrip) in de Successiewet 1956
Algemeen Enkele opmerkingen over het/de fiscale waardebegrip(pen) 2.1 Waarde in objectieve en subjectieve zin 2.2 Waarderingsmoment en waarderingsmethoden Waarde in de Successiewet 1956 3.1 Algemeen 3.2 Karakter van de Successiewet 1956 3.3 Een bijzondere waardering voor de SW?! 3.4 Waardering splitsbare en samenvoegbare vermogensbestanddelen 3.5 Objectief of subjectief waardebegrip? Een conclusie Jurisprudentie 4.1 Algemeen 4.2 Woning 4.3 Onderneming 4.4 Aandelen 4.5 Commentaar in de literatuur 4.6 Analyse van de behandelde uitspraken 4.6.1 Jurisprudentie betreffende de woning 4.6.2 Jurisprudentie betreffende de onderneming 4.6.3 Jurisprudentie betreffende aandelen Waarde in de Successiewet 1956
Hoofdstuk
1. 2. 3. 4.
7
9
De waarde en de tegenprestatie (prijs) van een onderneming in het erfrecht
Inleiding Waarde van en tegenprestatie voor een onderneming in het erfrecht Rechtseenheid, economische waarde en verdelingswaarde De economische waarde van een onderneming
277 277 280 281 282 295 295 296 298 301 303 303 304 308 311 313 314 314 315 320 330 337 341 341 343 346 348
361 361 362 370 375
377 377 379 382 384
5. 6.
De verdelingswaarde van een onderneming Uitleiding: de waarde van een onderneming en de bedrijfsopvolging
Hoofdstuk 1. 2.
3.
4.
5.
3. 4.
De onderneming in het erfrecht
Inleiding De onderneming enhet beroep oj' bedrij)'in het erfrecht 2.1 De begrippen in het algemeen 2.2 Onderneming, beroep en bedrijf 2.3 Onderneming, beroep en bedrijf in het erfrecht 2.4 Onderneming, beroep, bedrijf en de waarde daarvan De persoonlijke onderneming in Boek 4 BW 3.1 Inleiding 3.2 Beroep en bedrijf in art. 4:36, 4:38 en 4:74 BW 3.2.1 Art. 4:36BW 3.2.2 Art. 4:38 BW 3.2.3 Art. 4:74 BW 3.2.4 Enkele kanttekeningen en suggesties De'vereenzelvigde onderneming'in Boek 4 BW 4.1 Inleiding 4.2 Het 'bereik' van de erfrechtelijke vereenzelviging 4.3 Kanttekeningen, conclusies en suggesties betreffende 'vereenzelviging' Goodwill (en badwill)
Hoofdstuk 1. 2.
10
11
Een blik op de onderneming en haar waarde in het Duitse erfrecht
Inleiding Erfrecht en bedrijfin het Duitse erfrecht 2.1 Inleiding 2.2 Het Pflichtteil en de omvang daarvan 2.3 'Ontgaansstrategieën' van het Pflichtteil bij bedrijfsopvolging Erfrechtelijke bedrijfsopvolgingsfaciliteiten in Duitsland Enkele — deels rechtsvergelijkende - conclusies
393 409 415 415 417 417 420 428 439 441 441 443 443 446 452 454 462 462 463 473 483
497 497 499 499 500 513 519 529
Lijst van geraadpleegde en (verkort) aangehaalde literatuur
535
Jurisprudentieregister
555
Trefwoordenregister
559
XI
