Studievoormiddag
Preventie in het Onderwijs Theoretische kaders en praktijkvoorbeelden
Schaarbeek, 7 oktober 2008
Preventie in het Onderwijs Preventie? Waar hebben we het eigenlijk over? Peter Goris
WELWIJS op het kruispunt van onderwijs en welzijnswerk
De preventietafel afgebakend ¾ Preventie omvat initiatieven die doelbewust en systematisch een probleem voorkomen ¾ ¾ ¾ ¾ ¾
Initiatieven Systematisch Probleem Voorkomen Doelbewust
Niet alles is preventie Initiatief Beleid met Algemeen preventieve waarde
Preventie ■
Initiatief
■
■
Systematisch
■
■
Probleem
■
■
Voorkomen
■
■
Doelbewust
□
Preventie op een lijn probleemontwikkeling
Algemeen beleid
Preventie
Primaire
Secundaire
Curatie
Tertiaire
De tafel in twee verdeeld Algemene Preventie
Individuele Preventie ■
Initiatief
■
■
Systematisch
■
■
Probleem
■
■
Voorkomen
■
■
Doelbewust
■
■
Geïndividualiseerde Doelgroep
□
Is hulpverlening preventie(f)? Nee, mogelijk preventief
Ja, preventie ■
Initiatief
■
■
Systematisch
■
■
Probleem
■
■
Voorkomen
■
■
Doelbewust
□
Hulpverlening, veelal individuele preventie Algemene Preventie
Individuele Preventie ■
Initiatief
■
■
Systematisch
■
■
Probleem
■
■
Voorkomen
■
■
Doelbewust
■
■
Geïndividualiseerde Doelgroep
□
Troeven van algemene preventie • Je bereikt ‘meer mensen’ • Meer duurzame verandering in samenleving • Meer ruimte om proactief te handelen
Preventie in het Onderwijs
Hoe resultaat boeken met preventie? Dieter Burssens
WELWIJS op het kruispunt van onderwijs en welzijnswerk
Natuurlijk zijn er resultaten... (denk ik)
¾ Is ‘gezond verstand’ al niet genoeg? ¾ Voorbeeld: Het DARE-project ¾ Voorbeeld: Scared Straight
Effectmeting is (g)een makkie ¾ Waar loopt het (vaak) mis? ¾ Meten in een complexe wereld ¾ Meetbare indicatoren vinden ¾ Faalt theorie of implementatie? ¾ Afroming ¾ Toevalsfactoren ¾ ...
Streven naar effectiviteit ¾ Tips voor (een kans op) effectieve preventie TIP 1 – Eerst lezen, dan meten TIP 2 – Registreer voor jezelf TIP 3 – Doe het niet alleen met cijfers TIP 4 – Zoek de zwarte zwaan
Preventie evalueren ¾ Een adder... ¾ “Effectief”
≠
“goed”
¾ Effectiviteit als déél van het verhaal
Preventie in het Onderwijs Van effectieve preventie naar wenselijke preventie Nicole Vettenburg
WELWIJS op het kruispunt van onderwijs en welzijnswerk
Vanuit een visie ¾ Vertrekt vanuit een emancipatiebenadering ¾ Algemene preventie wordt wenselijke preventie wanneer ze de emancipatie van alle burgers maximaal toelaat.
Wenselijke preventie • Wenselijke preventie: • schept voorwaarden om problemen steeds vroeger te voorkomen • is maximaal offensief • bouwt een integrale aanpak uit • is participatief • heeft een democratisch karakter
In vijf dimensies • • • • •
Radicaliteit Offensiviteit Integraliteit Participatie Democratisch karakter
Hangen onderling samen
Dimensie 1: radicaliteit ¾ Verwijst naar tijdslijn in probleemwording ¾ Wenselijk: proberen steeds vroeger problemen te voorkomen ¾ Acties: ¾Registreren ¾Signaleren
Voorbeeld Grenzen?
Radicaliteit in schema probleemontwikkeling algemeen beleid
preventie
radicaliteit
curatie
Dimensie 2: offensiviteit ¾ Offensiviteit – defensiviteit ¾ Wenselijk: zo offensief mogelijk ¾ Acties: ¾aanbieden/stimuleren ¾afraden/wegnemen ¾vrijwillige/verplichte deelname
Voorbeeld Grenzen?
Dimensie 3: integraliteit ¾ Persoonsgericht en structuurgericht ¾ Wenselijk: zoeken naar evenwicht ¾ Acties: ¾Persoonsgericht ¾Structuurgericht
Voorbeeld Grenzen?
Dimensie 4: participatie
¾ Wenselijk: doelgroep inbreng laten hebben, mee laten beslissen ¾ Acties: ¾ Zo rechtstreeks mogelijk ¾ In alle fasen van het project
Voorbeeld Grenzen?
Dimensie 5: democratisch karakter ¾ Wenselijk: niemand uitsluiten ¾ Acties: ¾ Doelgroepkeuze ¾ Binnen gekozen doelgroep geen deelgroepen uitsluiten
Voorbeeld Grenzen?
Samenhang tussen dimensies ¾ 5 dimensies hangen samen
Voorbeeld
¾ 5 dimensies komen samen aan bod ¾ Altijd groeimogelijkheden
Preventie in het Onderwijs
Preventie projectmatig aanpakken Bie Melis
WELWIJS op het kruispunt van onderwijs en welzijnswerk
Met logische stappen naar een duidelijk doel PROJECTMATIG WERKEN • Opdelen in fasen maakt het proces hanteerbaar • Bewuste keuzes op een juist moment
Stapsgewijze opbouw ¾ Voorbereiding ¾ Planning ¾ Uitvoering ¾ Evaluatie ¾ Follow-up
Relatie projectmatig werken – wenselijke preventie Bij elke stap in het projectmatig werken nagaan of we de richting van wenselijke preventie volgen.
Hoe we starten De probleemdiagnose
¾ Bepalen wat we willen voorkomen ¾ Analyseren van oorzaken en mogelijkheden tot voorkomen
Probleemdiagnose en wenselijke preventie: ¾ Participatie: betrokkenen vullen het probleem in. ¾ Democratisch karakter: betrokkenheid van alle leden van de doelgroep.
Hoe we plannen Plannen is doelen vastleggen ¾ Bepalen van de doelen
¾Algemeen: het vooropgesteld eindresultaat ¾Concreet: de situatie na elke actie
Doelbepaling en wenselijke preventie ¾Participatie: willen alle betrokkenen hetzelfde?
Hoe we plannen (2) Plannen is strategie bepalen ¾Waarop grijpt de actie in? ¾Waarop focust de actie? ¾Welke activiteiten werken we uit? Strategie en wenselijke preventie ¾Zo offensief mogelijk ¾Integraliteit ¾Radicaliteit
Hoe we het dóen De uitvoering ¾ Realiseren van verandering ¾ Realiseren van de dimensies ¾ Met de betrokkenen (participatie)
Doen we het goed? De evaluatie ¾ Wat? Procesevaluatie Productevaluatie De mate waarin de resultaten op een wenselijk preventieve manier tot stand komen ¾ Hoe? samen met alle betrokkenen
We sluiten de cirkel De follow-up ¾ Projectnazorg bij projectafbouw ¾ Radicaliteit: Wat leren we uit het project m.b.t. vroeger ingrijpen op de problematiek?
Toch niet zo rechtlijnig … ¾ Geen lineair proces. ¾ Actiemomenten beïnvloeden elkaar ¾ Een circulaire actiespiraal
maar wel een houvast. ¾ Projectmatig werken maakt de complexe werkelijkheid meer overzichtelijk ¾ Dimensies bewaken de basisvisie doorheen de projectfasen
PAUZE
Preventie in het Onderwijs Theoretische kaders en praktijkvoorbeelden
Nuttige links: www.welwijs.be www.teampreventieontwikkeling.be
LEREN THUIS LEREN een proeftuin die werkt aan preventie in het kwadraat
HISTORIEK: 1999: ‘Leren Thuis Leren’ in Hasselt initiatief van Steunpunt Onderwijs en Opvoeding, stad Hasselt. Samen met : de lerarenopleiding van de drie Limburgse Hogescholen Vier Hasseltse secundaire scholen Drie CLB’s van Hasselt
2003: ‘Leren Leren aan Huis’ in Heusden – Zolder
2006 - 2007: Op vraag van minister Vandenbroucke zijn beide projecten binnen het Limburgplan erkend als een proeftuin ‘Leren Thuis Leren’. Doel: verdiepen – verbreden - onderzoek. Coördinator & stuurgroep 1ste jaar : 89 leerlingen & studenten scholen in Hasselt en Heusden 2de jaar : 102 leerlingen en studenten scholen in Hasselt, Heusden-Zolder, Genk - Maasland
ALGEMENE DOELSTELLING: maatschappelijk kwetsbare leerlingen van de 1ste graad secundair onderwijs ondersteunen bij doorstroming en oriëntering en hen zo meer onderwijskansen bieden.
DRIE PIJLERS: Student: •Verwerft inzicht omtrent maatschappelijke kwetsbaarheid •Leert kijken naar de leerling in zijn context Leerling: •Positieve attitude omtrent studeren •Mogelijkheid tot meer onderwijskansen Ouders: •Brug maken tussen gezin en school •Verhogen van de ouderbetrokkenheid
Lerarenopleiding van Secundair Onderwijs STUDENT
Leren Leren Onderwijskansen
LEERLING Secundaire school CLB Schoolopbouwwerk
Leerling in context
LEREN THUIS LEREN ouderbetrokkenheid
GEZIN Secundaire school CLB Schoolopbouwwerk
CONCREET VERLOOP SEPTEMBER
OKTOBER
NOVEMBER
DECEMBER
JANUARI
SELECTIE VAN LEERLINGEN
MATCHING LLN & STUDENT
HUISBEZOEK 2
HUISBEZOEK 4
HUISBEZOEK 5
HUISBEZOEK 3
INTERVISIE 2
OUDERCONTACT
• Sec school • CLB • SOW / SOO • Ouders
VORMING STUDENT
INTERVISIE 1
KLASSENRAAD
Maatschappelijke kwetsbaarheid
HUISBEZOEK 1
FEBRUARI
MAART
APRIL
MEI
JUNI
HUISBEZOEK 6
HUISBEZOEK 7
HUISBEZOEK 8
HUISBEZOEK 9
HUISBEZOEK 10
INTERVISIE 3
INTERVISIE 4
INTERVISIE 5
INTERVISIE 6
EIND‐EVALUATIE
intervisie & vorming van de studenten • • • • •
Inzicht in maatschappelijke kwetsbaarheid Verruiming van referentiekader Contextueel denken Persoonlijke groei …
STUDENT Het project Leren Thuis Leren heeft voor mij heel wat leerwinst geboekt. En dan denk ik niet enkel aan mijn leerling, maar zeker ook aan de intervisies, waarbij we veel van elkaar hebben geleerd. Zo heb ik meer inzichten gekregen in het belang van familie en vrienden en dit in verschillende opzichten.
STUDENT “Als leerkracht ben ik zeker sterker uit het project gekomen. Ik merk nu al dat ik tijdens stages leerlingen bewust maak van hoe ze moeten studeren. Ik begrijp nu beter dan ooit dat niet elke leerling even goed kan studeren en als je hen vanuit de klas al tips kunt meegeven, gaat het leren misschien vlotter gaan waardoor de leerling meer slaagkansen krijgt.”
LEERLING ‘Ik was ontzettend verrast toen ik de volgende keer op huisbezoek kwam. De leerling had zijn kamer opgeruimd en zijn boeken lagen klaar op zijn bureau. Ik was zo blij dat ik hem beloofde om na het studeren samen op de computer te spelen.’
GEZIN ‘ Ik weet nu wel beter hoe mijn kind studeert, maar ik weet eigenlijk al lang dat hij het kan. Hij wil alleen niet méér studeren en ik weet niet hoe ik dat kan veranderen. Zolang de student hem helpt, doet hij zijn best, maar daarna blijft alles hetzelfde.’
Aandachtspunten • Afstemming tussen de verschillende partners Sector‐overschrijdend werken Net‐overschrijdend werken • Werken met maatschappelijk kwetsbare gezinnen • Project mag geen bijles worden
Hoe nu verder? • Onderzoek • Reflectie en diepgang (ouderbetrokkenheid, maatschappelijke kwetsbaarheid) • Verankeren van project • Draaiboek
GOOD PRACTICE DRUGPREVENTIE: EEN DRUGBELEID OP SCHOOL
Ilse Bernaert Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw
VERENIGING voor ALCOHOL- en andere DRUGPROBLEMEN ¾Overkoepelt
het merendeel van de Vlaamse organisaties die werken rond de thematiek van alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie en gokken.
¾ Werking beleidsvoorbereiding 9 preventie 9 hulpverlening 9 vorming 9 studie en onderzoek 9 Druglijn 9
Sector onderwijs
¾ Structurele partner: alcohol- en drugpreventiewerkers verbonden aan Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg .
DRUGPREVENTIE ¾ DOELSTELLING DRUGPREVENTIE Problematisch middelengebruik voorkomen en de gezondheid en het welzijn bevorderen. (Brug, J. et al., 2000) ¾ AFBAKENING PROBLEEMDEFINIËRING Wat is problematisch middelengebruik? Alle middelen – legale en illegale drugs – houden een risico in voor de gezondheid en het welzijn. Maar niet iedereen krijgt op korte of lange termijn problemen. Problematisch gebruik heeft te maken met (de interactie tussen) Mens -Middel - Milieu .
PROBLEMATISCH GEBRUIK & MMM (Zinberg, 1984)
Middel
Mens Milieu .
SITUATIESCHETS MIDDELENGEBRUIK BIJ JONGEREN Alcoholgebruik door jongens en m eisje s en door ve rs chillende lee ftijdsgroe pen en in de drie onderw ijsvorm en (schooljaar 2005-2006)
100 90
16.4 31.5
34.5
37.8 24.0
40
44.6
50.7 41.5
14.7
14.9
20 10
30.4
46.2
48.8
60
30
32.9
46.1
39.8
70 50
16.9 32.7
80
%
7.3
16.0
19.9
jongens
meisjes
28.9
8.7 7.9
13.2
17.7 11.3
4.2 8.1
19.2
11.3
22.0
0
nooit
12-14 jaar 15-16 jaar 17-18 jaar niet meer laatste jaar
occasioneel
ASO regelmatig
TSO
BSO
SITUATIESCHETS MIDDELENGEBRUIK BIJ JONGEREN Cannabisgebruik door jongens en meisjes en door verschillende leeftijdsgroepen en in de drie onderwijsvormen (schooljaar 2005-2006) 100 90
4.0 7.6
1.4 0.6 3.6
1.4 4.0 6.6
8.6
3.5 6.0
6.5
8.2
15.2
1.0 5.3 4.6
3.7 5.6
5.6 7.8
10.2 11.9
80 13.9
70 60 %
50 40
79.9
94.5
88.0
89.1
82.3
80.5
74.7
64.5 30 20 10 0 jongens
meisjes
12-14 jaar nooit
15-16 jaar
niet meer laatste jaar
17-18 jaar occasioneel
ASO regelmatig
TSO
BSO
DRUGPREVENTIE START IN DE BASISSCHOOL ¾ ZINVOL? Uitstellen van de beginleeftijd is cruciaal: hoe jonger men begint te gebruiken, hoe groter de kans op problematisch gebruik later Preventie start vóór het eerste gebruik (effectiviteit) Alcohol is belangrijk thema in het LO 9
9
Basis: sociale vaardigheden en attitudevorming (offensief werken)
INVULLING: INTEGRALE AANPAK Beleidsmatige aanpak met naast educatie, aandacht voor het creëren van een ondersteunend schoolklimaat , het betrekken van de ouders, ...
¾
DRUGPREVENTIE IN DE BASISSCHOOL ¾
EDUCATIE GEÏNTEGREERD IN DE SCHOOLPRAKTIJK 9 Tot 9 jaar: ontwikkelen normbesef en sociale vaardigheden 9 Vanaf de 3de graad: sociale invloed & alcoholthematiek (effecten & gevolgen, houding, discussies, ...) 9 Leerkracht is de centrale spil 9 Vaardigheden oefenen in de dagdagelijkse schoolpraktijk
DRUGPREVENTIE IN DE BASISSCHOOL ¾
OUDERS BETREKKEN 9 Discussie over middelengebruik in het gezin verderzetten vergroot de effectieve implementatie 9 Communiceren welke inspanningen / acties de school doet 9 Ouders met vragen ondersteunen in opvoedingsrol
¾
BEGELEIDING 9183.000 Kinderen van Ouders met Alcoholproblemen (< 15jaar) 9 KOAP-kinderen vormen een risicogroep: meer stress, minder kans om probleemoplossingsvaardigheden aan te leren, ... 9 Gedifferentieerde aanpak op maat van het kind 9 CLB belangrijke partner
DRUGPREVENTIE IN HET SECUNDAIR ¾
EEN UITDAGING 9
vermoeden dat een leerling onder invloed in de les zit …
er doen geruchten de ronde dat een leerling in het weekend is opgepakt door de politie …
9
voor en na schooltijd “hangen” er groepjes jongeren rond in de buurt van de school …
9
leerling met problemen door drugs of druggebruik, maar zonder probleembesef …
9
Risico's voor welzijn, gezondheid en veiligheid van jongere én de schoolomgeving
DRUGPREVENTIE IN HET SECUNDAIR ¾
BELEIDSMATIGE AANPAK OP VERSCHILLENDE NIVEAUS 9 leerlingen aanzetten tot bewust, weloverwogen en verantwoordelijk gedrag 9 normatief kader en consequent regulerend optreden (defensief) 9 vroegtijdig interveniëren door het opvolgen en begeleiden van leerlingen met problemen
¾
CONCEPT DRUGBELEID OP SCHOOL 9 pijler regelgeving 9 pijler begeleiding 9 pijler educatie & structurele maatregelen
PIJLER REGELGEVING ¾
DOELSTELLING • veiligheid • preventief karakter • normatief kader • grenzenstellend optreden - gericht op stoppen van ontoelaatbaar gedrag - met consequenties
¾
REGELS & PROCEDURES UITTEKENEN •Regels en grenzen bepalen - alle vormen van gebruik / aanbod & alle middelen • Schoolcontext afbakenen • Procedures uittekenen - bij regelovertreding - bij vermoeden van regelovertreding
PIJLER REGELGEVING PROCEDURES UITTEKENEN: WIE DOET WAT WANNEER VASTGESTELD / VERMOED WORDT DAT - wat moet een leerkracht (of ander schoolpersoneel) doen wanneer hij grensoverschrijdend gedrag (doorgeven, dealen, onder invloed zijn, bezit, gebruik) waarneemt? - wat moet een leerkracht (of ander schoolpersoneel) doen als er een product wordt aangetroffen? - hoe en aan wie geeft de leerkracht (of ander schoolpersoneel) deze vaststelling / informatie door? - wie geeft (welke) sanctie? - wat bij herhaling? - wanneer contact opnemen met de ouders? Wie doet dit? - wanneer wordt politie betrokken?
PIJLER BEGELEIDING ¾
DOELSTELLING Begeleiden van leerlingen met problemen door drugs of druggebruik
9
HOE KOMEN JONGEREN MET PROBLEMEN ZO VLUG MOGELIJK IN HET VISIER VAN DE SCHOOL?
¾
Drugproblemen kunnen zich op verschillende manieren uiten: - bezit / onder invloed zijn - leergedrag (spijbelen, ...) - sociaal gedrag (agressie, ...) - uiterlijk - expressie & emotie (nerveus, ...) OPVOLGEN VAN VERMINDERD FUNCTIONEREN
PIJLER BEGELEIDING Kwaliteit van functioneren opmerken van verandering
aandacht voor functioneren
bewijs
bewijs
tijd Druggebruik
PIJLER BEGELEIDING ¾
BEGELEIDINGSTRAJECT 9
Begeleidingstraject uittekenen rond: - opvolgen van functioneren - signaleren van minder functioneren - interne begeleiding - doorverwijzing naar externe hulpverlening
+ wie doet wat?
PIJLER EDUCATIE & STRUCTURELE MAATREGELEN ¾
DOELSTELLING 9 Leerlingen aanzetten tpt bewust, weloverwogen en verantwoordelijk gedrag m.b.t. middelengebruik
¾
CRITERIA VOOR EFFECTIEVE DRUGPREVENTIE 9
9
Inhoud: - corrigeren van verkeerde beeldvorming - objectieve & actuele info over drugs en de gevolgen van druggebruik - werken aan persoonlijke & sociale vaardigheden
Methodiek - interactief & participatief - op maat (leefwereld, kennis- & ervaringsniveau)
PIJLER EDUCATIE & STRUCTURELE MAATREGELEN ¾
OP MAAT: VAD-Leerlingenbevraging
9
Eerste graad: verstandig omgaan met alcohol
9
Tweede graad: cannabisthematiek
9
Derde graad: andere illegale drugs & uitgaan
¾
KWALITATIEVE STRUCTURELE MAATREGELEN
9
Opstarten & ondersteunen leerlingenraad
9
Aangename infrastructuur
9
Bevorderen positieve contacten leerkracht-leerling
9
...
KANTTEKENING MIDDELENGEBRUIK IS EEN COMPLEXE PROBLEMATIEK (MMM) INTEGRALITEIT IS VOOR DRUGPREVENTIE OP SCHOOL EEN NOODZAAK MAAR OVERSTIJGT DE SCHOOLCONTEXT SCHOLEN & TRADITIONELE PREVENTIEKANALEN /- METHODES KUNNEN NIET ALLE JONGEREN BEREIKEN
INTERSECTORALE AANPAK (jeugdwerk, welzijnswerk, justitie, ...) & INITIATIEVEN OP MAAT VAN SPECIFIEKE DOELGROEPEN BLIJVEN EEN NOODZAAK
Preventie in het Onderwijs Handvatten voor spijbelpreventie Bea Vandewiele
WELWIJS op het kruispunt van onderwijs en welzijnswerk
Reflecties gebaseerd op ervaringen • als leerkracht en leerlingbegeleidster in het TSO-BSO • tijdens vormingssessies met leerkrachten en directies • in het spijbelpreventieproject, het experiment leerplichtcontrole en het project samenwerking onderwijs-welzijn van het departement onderwijs • met de time-outprojecten binnen onderwijs • met de projecten School van de Hoop van de Koningin Paolastichting
¾De aanpak van de scholen is meebepalend voor de omvang van het spijbelprobleem.
Doel van de regelgeving inzake aan- en afwezigheden ¾ Het leerrecht van jongeren maximaal garanderen en ¾ scholen de mogelijkheid geven om leerlingen met problematische afwezigheden te begeleiden en preventief te werken om de omvang van spijbelproblemen zoveel mogelijk te beperken.
Doel van de regelgeving inzake aan- en afwezigheden ¾ De school is in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor het opvolgen van de afwezigheden en het begeleiden van de leerlingen. ¾ Ze wordt geholpen door het CLB zowel bij preventieve acties als bij de remediëring ¾ Het CLB fungeert als draaischijf naar de gezondheids- en de welzijnssector.
Meer informatie: • www/ond.vlaanderen.be/leerplicht
Wenselijke spijbelpreventie stap voor stap ¾ Nemen de scholen en de CLB’s voldoende preventieinitiatieven? ¾ Kijken ze voldoende vooruit? Gaan ze op zoek naar risicofactoren? ¾ Werken ze in de richting van algemene preventie? Is er een voldoende preventieve reflex bij de leerkrachten/ begeleiders? ¾ Zijn de interventies emancipatorisch of werken ze eerder aanpassend en beperkend?
Spijbelpreventie getoetst aan de vijf dimensies van wenselijke preventie ¾ Radicaliteit ¾ Offensiviteit ¾ Integraliteit ¾ Participatie ¾ Democratisch karakter
Inspirerende voorbeelden... ... uit de praktijk ... in Welwijs
Studievoormiddag Preventie in het Onderwijs WELWIJS op het kruispunt van onderwijs en welzijnswerk
