Financieringsmogelijkheden in het onderwijs

Financieringsmogelijkheden in het onderwijs

Een staalkaart van voorbeelden

Nr. 20060220/846, juni 2006

Onderwijsraad Nassaulaan 6 2514 JS Den Haag email: [email protected] (070) 310 00 00 of via de website: www.onderwijsraad.nl

Inhoudsopgave 1

Onderzoeksvragen en aanpak ......................... 7

1.1 1.2 1.3 1.4

Aanleiding ........................................................................................................................7 Beleidscontext ..................................................................................................................7 Onderzoeksaanpak ...........................................................................................................8 Leeswijzer ........................................................................................................................9

2

Case 1: University of Wisconsin – Madison (Verenigde Staten) ..................................... 10

2.1 2.2 2.3 2.4

Inleiding .........................................................................................................................10 Financiën ........................................................................................................................13 Randvoorwaarden...........................................................................................................16 Gebruikswaarde voor Nederland .....................................................................................17

3

Case 2: Fachhochschule Köln (Duitsland) ....... 18

3.1 3.2 3.3 3.4


4

Case 3: Copenhagen Business school (Denemarken) ............................................ 22

4.1 4.2 4.3

Inleiding .........................................................................................................................22 Financiën ........................................................................................................................23 Gebruikswaarde voor Nederland .....................................................................................24

5

Case 4: Private instellingen hoger onderwijs Frankrijk .................................................. 25

5.1 5.2 5.3 5.4

Inleiding .........................................................................................................................25 Financiën ........................................................................................................................26 Randvoorwaarden...........................................................................................................27 Gebruikwaarde voor Nederland.......................................................................................28

6

Case 5: Instituts Univeria (Frankrijk)............ 29

6.1 6.2 6.3 6.4


7

Case 6, Universiteit Hasselt/transnationale Universiteit Limburg (België) ....................... 33

7.1 7.2 7.3 7.4


8

Case 7: BI Norwegian School of Management (Noorwegen) .............................................. 38

8.1

Inleiding .........................................................................................................................38

8.2 8.3 8.4

Financiën ........................................................................................................................39 Randvoorwaarden...........................................................................................................40 Gebruikswaarde voor Nederland .....................................................................................41

9

Case 8: London School of Economics and Political Science (Verenigd Koninkrijk) .......... 42

9.1 9.2 9.3 9.4


10

Case 9: Aberdeen College (Verenigd Koninkrijk) ............................................................... 48

10.1 10.2 10.3 10.4

Inleiding .........................................................................................................................48 Financiën ........................................................................................................................49 Randvoorwaarden...........................................................................................................51 Gebruikswaarde voor NL.................................................................................................51

11

Case 10: University of Ottawa (Canada) ......... 54

11.1 11.2 11.3 11.4


12

Case 11: University of British Columbia (Canada) ................................................... 60

12.1 12.2 12.3 12.4


13

Case 12: Jyväskylä Polytechnic Ltd. (Finland). 67

13.1 13.2 13.3 13.4


14

Case 13: Lund University (Zweden) ............... 73

14.1 14.2 14.3 14.4


15

Case 14 : Ecole des Mines, Parijs (Frankrijk) .. 77

15.1 15.2 15.3 15.4

Inleiding .........................................................................................................................77 Financiën ........................................................................................................................78 Randvoorwaarden...........................................................................................................79 Gebruikwaarde voor Nederland.......................................................................................79

16

Samenvattend overzicht van financieringsopties ............................................................... 81

16.1

Inleiding .........................................................................................................................81

4

Onderwijsraad, juni 2006

16.2 16.3 16.4 16.5 16.6 16.7 16.8 16.9 16.10 16.11

Financiering en overheid.................................................................................................81 Financieringsvormen bedrijfsleven in samenspraak met de overheid...............................83 Financieringsvormen bedrijfsleven in samenspraak onderwijsinstellingen .......................84 Financieringsvormen voor onderwijsdeelnemers.............................................................85 Bijdrage van studenten aan de onderwijskosten..............................................................85 Verhoging private inkomsten ..........................................................................................88 Financieringsvormen voor onderwijsaanbieders: efficiënt benutten bestaande bronnen ..90 Toegankelijkheid ............................................................................................................90 Kwaliteit .........................................................................................................................93 Ten slotte .......................................................................................................................94

Afkortingen ..................................................... 95 Literatuur ....................................................... 96 Websites ......................................................... 99


5

6


1

1.1

Onderzoeksvragen en aanpak

Aanleiding Het stimuleren van de ontwikkeling van menselijk kapitaal is een belangrijk doel voor beleidsmakers. Het onderwijs vervult hier een belangrijke rol in. Het realiseren van een grotere verscheidenheid van financieringsvormen kan een bijdrage leveren aan het vergroten van de rol van het onderwijs. Ter voorbereiding van een advies met betrekking tot meer verscheidenheid van financieringsvormen voor het onderwijs heeft de Onderwijsraad het Instituut voor Onderzoek van Overheidsuitgaven uitgenodigd om een aantal voorbeelden van financiering in het buitenland te beschrijven, die nuttig zouden kunnen zijn voor het advies van de Onderwijsraad.

1.2

Beleidscontext Europees De Europese Unie heeft zichzelf de doelstelling opgelegd “to become the most competitive and dynamic knowledge-based economy in the world capable of sustainable economic growth with more and better jobs and greater social cohesion”. Om dit te bereiken is een modernisering van het onderwijssysteem voorzien. Toenemende investeringen in de ontwikkeling van menselijk kapitaal en een doelmatige besteding van deze middelen vormen een belangrijk onderdeel van deze modernisering. In de meeste landen bestaan de onderwijsinvesteringen zowel uit publieke als private middelen. Lokale, regionale en centrale overheden, private bedrijven en onderwijsdeelnemers dragen gezamenlijk bij aan het betalen van de onderwijsrekening. Er bestaat een brede schakering aan financieringsarrangementen, waarbij de verhouding tussen private en publieke middelen per land, per type onderwijs en soms per onderwijsinstelling zeer verschillend is. Voor het advies van de Onderwijsraad is het nuttig om aan de hand van concrete voorbeelden de samenhang tussen de verschillende onderdelen van het financiële instrumentarium te kunnen beoordelen. Binnen de Europese lidstaten bestaat het gevoel dat er sprake is van onderinvesteringen in het onderwijs. Diverse landen zijn bezig om een beleid te ontwikkelen om in deze situatie verandering te brengen. Dit betekent niet automatisch dat er méér publieke middelen aangewend kunnen worden voor onderwijsdoeleinden. Andere maatschappelijke behoeften (zorg, vergrijzing, veiligheid) leggen ook een claim op de publieke middelen. De leidende gedachte is dat de toenemende investeringen in het onderwijs zowel gevoed moeten worden vanuit doelgerichte publieke middelen als uit een verhoging van de private middelen. Voor de Europese Unie als geheel geldt dat het financieringstekort in het onderwijs vooral verklaard wordt door de betrekkelijk lage bijdrage uit particuliere middelen (bedrijven en individuen). De OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) concludeert dat in landen die meer dan 2% van het bnp (bruto nationaal product) aan hoger onderwijs uitgeven (Verenigde Staten, Korea, Japan, Canada en Nieuw 1 Zeeland), de private sector een substantieel deel van de kosten draagt. De organisatie suggereert op basis hiervan dat er ruimte is voor meer particuliere bijdragen in vele OESO-lidstaten (bijvoorbeeld Duitsland en de Scandinavische landen). In deze en andere Europese lidstaten betalen studenten niet voor het genoten onderwijs. In weer andere landen zoals het Verenigd Koninkrijk en Nederland betalen studenten een deel van de studie, terwijl de overheid deze eigen bijdrage mogelijk maakt via een systeem van studiefinanciering. Een eventuele toename van de private financiering moet een aanvulling zijn op de publieke middelen en geen substituut. Op deze wijze kan het totaal van de middelen vergroot worden en wordt de mate waarin sprake is van onderinvestering verkleind.

1

Organization for Economic Cooperation and Development, 2005a.


7

Nederland Als de plannen uit Meer flexibiliteit, meer keuzevrijheid, meer kwaliteit; financiering in het hoger onderwijs doorgang vinden, dan gaat de bekostigingsstructuur van de instellingen van hoger 2 onderwijs aanzienlijk veranderen. Aan het plan zijn een aantal pilot-projecten voorafgegaan. Eén experiment is gehouden met de toelating van studenten medicijnen op basis van interviews in plaats van loting. In een ander experiment kreeg een aantal instellingen de ruimte om zelf het collegegeldtarief vast te stellen voor programma’s met toegevoegde waarde en om studenten zelf te selecteren. Daarnaast is er op beperkte schaal geëxperimenteerd met vouchers (hoger beroepsonderwijs en postinitieel leren) en is er voor het speciaal onderwijs wetgeving in het kader van de 3 leerlinggebonden financiering (het ‘rugzakje’) voorbereid. Het doel van deze voorgenomen veranderingen is om het hogeronderwijssysteem te differentiëren en meer marktconform te maken waarbij studenten en instellingen meer verantwoordelijkheden dragen. Een differentiatie van de eigen bijdrage gaat ook optreden met de introductie van een leerrechtensysteem in 2007. Elke student krijgt dan een vastgestelde hoeveelheid leerrechten die hij/zij kan verzilveren. De leerrechten maken het mogelijk om één bachelor- en één masteropleiding te volgen. Tegelijkertijd zullen studenten aan een bepaalde tijdslimiet worden gebonden om de studies af te ronden. Van studenten die hiertoe niet in staat zijn, zullen hogere eigen bijdragen worden verlangd. Het studiefinancieringssysteem blijft gehandhaafd (giften en leningen), maar naar Australisch voorbeeld zullen leningen beschikbaar worden gesteld om het collegegeld te financieren. Hiermee wordt beoogd dat studenten niet langer afhankelijk zijn van inkomsten uit nevenactiviteiten om de 4 studie te kunnen financieren. Hogescholen zullen in deze nieuwe bekostiging publieke middelen ontvangen op basis van het aantal studenten met leerrechten dat aan de onderwijsinstelling studeert. Dit vraaggestuurde model moet studenten tot bewuste consumenten maken en de 5 instellingen tot verantwoordelijke aanbieders van onderwijs. De centrale gedachte achter de leerrechten is dat de competitie tussen de instellingen versterkt wordt en dat dit uiteindelijk zal 6 leiden tot meer kwaliteit, keuzevrijheid, doelmatigheid, gelijkheid en sociale cohesie. Verder is er in Nederland een tendens waarbij, ter aanvulling op de bekostiging vanuit de overheid, een toenemend beroep wordt gedaan op private financiering. Dit krijgt gestalte in de vorm van bijdragen van deelnemers (verhoging school- en collegegelden, ouderbijdragen) en van het bedrijfsleven (sponsoring, samenwerking onderwijs en bedrijfsleven). In de voorbije periode lijkt bij zowel het bedrijfsleven als bij de ouders sprake te zijn van een toegenomen bereidheid om te 7 investeren in het onderwijs.

1.3

Onderzoeksaanpak De laatste jaren zijn nationaal en internationaal ideeën ontwikkeld over de financiering van onderwijs. Met deze ideeën wordt stapsgewijs geëxperimenteerd om het hogeronderwijssysteem te differentiëren, meer vraaggestuurd te bekostigen, meer marktconform te maken, en studenten en instellingen meer verantwoordelijkheden te laten dragen. Een aantal van deze ideeën kan in het buitenland al geïmplementeerd zijn. Door onderwijsinstellingen in het buitenland te beschrijven die veel méér bekostigd worden door private bijdragen van studenten en van bedrijven dan in Nederland tot nu toe gebruikelijk is, kan voor de Nederlandse situatie geleerd worden. Dit biedt de theoretische mogelijkheid om naast de ontwikkelingen die in gang zijn gezet ook nog additionele instrumenten in te zetten om de positie van het onderwijs te versterken en om de onderinvesteringen in onderwijs te verminderen. Om mogelijke andere financieringsinstrumenten te identificeren en te doordenken voor de Nederlandse situatie heeft het Instituut voor Onderzoek van

2

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2004. Onderwijsraad, 2001b. 4 Economisch gedragswetenschappelijk onderzoek toont aan dat individuen, ondanks de relatief hoge private baten van onderwijs, een aversie hebben tegen het aangaan van leningen en in de plaats daarvan zorgen voor neveninkomsten tijdens de studie door middel van bijbanen. Zie ook Vossensteyn, 2005. 5 Jongbloed, 2005. 6 Onderwijsraad, 2001a. 7 Onderwijsraad, 2001a. 3

8


Overheidsuitgaven een aantal voorbeelden van onderwijsinstellingen in het buitenland beschreven waarbij de private financiering substantieel hoger is dan in Nederland gebruikelijk. Deze casebeschrijvingen dienen voor de Onderwijsraad om te doordenken of alternatieve financieringsinstrumenten de gewenste ontwikkelingen in Nederland kunnen bevorderen. Door een beroep te doen op de onderwijsexperts van het EENEE (Economics on Education Experts Network) en door een scan van de websites van honderden onderwijsinstellingen in vele landen is vooral gezocht naar instellingen van middelbaar en hoger beroepsonderwijs en van wetenschappelijk onderwijs die een private financiering hebben die meer bedraagt dan het landelijke gemiddelde. Het vermoeden bestond dat een dergelijke relatief omvangrijke private financiering ‘innovatieve’ en sterk gedifferentieerde financieringsvormen zichtbaar zou maken. De casebeschrijvingen van de gevonden onderwijsinstellingen met een relatief omvangrijke private financiering kunnen de Onderwijsraad behulpzaam zijn bij het maken van zijn advies. Voor de onderzoekers blijft het teleurstellend dat vele onderwijsinstellingen zeer terughoudend zijn met het verstrekken van financiële gegevens. Desalniettemin hebben de onderzoekers na een intensieve speurtocht veertien onderwijsinstellingen gevonden, die op redelijke wijze beschreven konden worden. De geselecteerde onderwijsinstellingen zijn willekeurig gekozen. Het selectiecriterium is geweest de spreiding van de voorbeelden over meerdere landen, de spreiding naar onderwijssoort (middelbaar en hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijke onderwijs) en vooral de beschikbare informatie via websites, jaarverslagen, e-mail en mondelinge toelichting. Om de buitenlandse instellingen te kunnen duiden zijn deze instellingen vergeleken met een Nederlandse instelling van een vergelijkbare omvang en met een vergelijkbaar onderwijsaanbod. Om prijzen en kosten te kunnen vergelijken zijn alle financiële gegevens geïndexeerd op het kalenderjaar 2004 en uitgedrukt in euro’s. Om de stukprijzen van eenheden onderwijs onderling vergelijkbaar te maken zijn de prijzen uitgedrukt in ‘Purchasing Power Standards’. Daartoe is gebruikgemaakt van de conversietabel van Eurostad voor het jaar 2003.

1.4

Leeswijzer In de volgende hoofdstukken 2 tot en met 15 zijn veertien voorbeelden opgenomen van instellingen van middelbaar en hoger beroepsonderwijs en van wetenschappelijk onderwijs die gefinancierd worden met een substantieel hoger deel private investeringen dan de Nederlandse onderwijs8 instellingen (22 tot 36%). Deze voorbeelden kunnen een inspiratiebron zijn om innovatieve financieringsvormen ten behoeve van het Nederlandse onderwijsstelsel te traceren. Hoofdstuk 16 trekt uit de gepresenteerde cases enkele conclusies voor de Nederlandse onderwijssituatie.

8

Waterreus, 2005.


9

2

Case 1: University of Wisconsin – Madison (Verenigde Staten)

2.1

Inleiding De University of Wisconsin is een kwalitatief hoog aangeschreven publieke instelling voor onderwijs en onderzoek op universitair niveau. Als vergelijkbare Nederlandse instelling is gekozen voor de Universiteit van Utrecht. Beide instellingen verzorgen een breed onderwijsaanbod en hebben een positie verworven op wereldranglijst van de vijftig best presterende universiteiten. De University of Wisconsin is gevestigd in de stad Madison. De universiteit is opgericht in 1848 en beschikt over een landgoed van 10.000 acres, waarop gevestigd zijn de universiteitsgebouwen, een campus voor studenten, experimentele land-, bos-, en tuinbouwsettings, klinieken en instructie-, research- en computerlaboratoria. Het betreft een publieke instelling met een jaarbudget van 1,8 miljard dollar (2004). Kerncijfers studenten Aan de Universiteit van Wisconsin staan ruim 21.000 studenten ingeschreven. Hiervan volgt 69% een opleiding op bachelor- of masterniveau. Ruim een vijfde deel van de studenten bereidt zich voor op een promotie en 6% volgt postacademisch onderwijs. Het aandeel studenten dat onderwijs volgt op post-masterniveau is in Utrecht geringer dan in Wisconsin.

Tabel 1: Aantallen studenten Type deelnemer

Wisconsin abs

Studenten

Utrecht %

abs

%

41.169

100%

26.787

100%

28.217

69%

24.774

92%

9.571 8.943 2.460

22% 6%

1.316

5%

1.549

4%

Waarvan:

Undergraduate (bachelor en master)

Freshmen Sophomores Juniors

Seniors Graduate (promovendi) Professional (post-master)

Special (cursussen)

5.529 5.821 7.296

Om de gerealiseerde toegankelijkheid van het onderwijs te verantwoorden vermeldt de Universiteit van Wisconsin de volgende kenmerken van studenten in het jaarverslag: aandeel etnische minderheden naar etniciteit, aandeel vrouwen en het herkomstgebied (50 staten en 120 landen). Omvang en diversiteit onderwijsaanbod Zowel de Universiteit van Wisconsin als de Universiteit van Utrecht bieden een breed aanbod van opleidingen aan. In Wisconsin gaat het om 401 programma’s die leiden tot een academische graad en in Utrecht zijn dat er 158.

10


Tabel 2: Aantallen programma’s per aanbodsoort Wisconsin

Utrecht

Undergraduate majors / bachelors Master's degree Doctoraal (post-master) Totaal programma's Cursussen

136 155 110

49 109 n.b.

401 8.714

158

Legenda: n.b. = niet bekend

Typering onderwijsaanbod De aangeboden opleidingen van de Universiteit van Wisconsin zijn in te delen in vijf verschillende niveaus: opleidingen voor undergraduates majors (vergelijkbaar met bachelor-niveau); masteropleidingen; doctoraalopleidingen (promotieplaatsen/philosopher-degree); specialisaties op post-masterniveau; en cursussen die niet leiden tot een academische graad. Binnen het aanbod van de Universiteit van Utrecht zijn dezelfde soorten niveaus te onderscheiden. Beide universiteiten verzorgen onderwijs in alfa-, bèta- en gammastudierichtingen. Van de studenten in Wisconsin volgt 11% de opleiding parttime. Parttime studeren komt het meest voor bij studenten die zich alleen inschrijven voor specifieke cursussen of studieonderdelen (80% parttime) en bij de post-masteropleidingen (26% parttime). Op bachelorniveau komt parttime studeren nauwelijks voor (1% van de studenten). Het aandeel parttime-studenten in Utrecht ligt rond de 10%. Overige activiteiten Naast onderwijs is onderzoek een belangrijke hoofdactiviteit van de Universiteit van Wisconsin. Het verspreiden van academische kennis naar een breder publiek vindt plaats via weekendcursussen, avondcursussen en afstandscursussen. Naar aanleiding van specifieke (onderzoeks-)resultaten verzorgt men voordrachten en informatieavonden voor burgers in de regio. Het beheer van studentenfaciliteiten (woonvoorzieningen, vrije tijd, inkoopbureau, studiefinanciering) is eveneens een belangrijk taakgebied. Sport en gezondheidszorg voor studenten en voor het personeel is een volgende nevenactiviteit. Fondswerving en financiële ondersteuning van studenten vormen eveneens onderdeel van het activiteitenpatroon. Ten slotte is het onderhouden van contacten met alumni een vast onderdeel van het activiteitenpatroon.

Tabel 3: Activiteiten Type activiteit Onderzoek Weekend- en avondcursussen Afstandscursussen Informatieoverdracht aan burgers/leken Beheer studentenfaciliteiten: Studentenhuisvesting Studentenvervoer en parkeren Sociale, culturele en recreatieve activiteiten voor studenten Sportactiviteiten voor studenten Sportactiviteiten voor personeel Gezondheidszorg voor studenten en personeel Activiteiten voor alumni Fondswerving en financiële ondersteuning studenten

Wisconsin x x x x

Utrecht x

x x

X

x x x x x x

x

x x


11

Personeel Het personeel bestaat uit hoogleraren, wetenschappelijke medewerkers met een instructietaak, overige wetenschappelijke medewerkers, assistenten in opleiding en overige functionarissen (ondersteunend personeel). De verschillen tussen het personeelsbestand van de Universiteit van Wisconsin en dat van Utrecht zijn te omschrijven als verschillen in personele samenstelling, formatieomvang en medewerker-studentratio. Op het terrein van de personele samenstelling is het aandeel hoogleraren in de formatie in beide universiteiten gelijk (9%). Het aandeel wetenschappelijk personeel met een instructietaak is in Utrecht bijna twee keer groter dan in Wisconsin (respectievelijk 18% en 10% van de formatie) Andersom geldt dat in Wisconsin een groter aandeel van het wetenschappelijk personeel zich bezighoudt met andere dan onderwijstaken (veelal research). Een sterker accent op research uit zich eveneens in het grotere aandeel assistenten in opleiding in Wisconsin (26% in Wisconsin en 16% in Utrecht). Het aandeel niet-academisch personeel is in Utrecht groter dan in Wisconsin (47% en 30% van de formatie).

Tabel 4: Omvang formatie Functie

Wisconsin abs

Hoogleraren

Utrecht %

%

Abs

7%

1.343

7%

570

363

2%

135

2%

1.949

10%

1.480

18%

Wetenschappelijk medewerker, overig

4.672

23%

822

10%

Overige functionarissen

6.107

30%

3.865

47%

799

4%

Bijzonder hoogleraren Wetenschappelijk medewerker, docent

Medewerkers in opleiding

5.222

26%

1.316

16%

Totaal medewerkers

20.455

100%

8.224

100%

Totaal fte (40 uur VS; 36 uur NL)

18.351

6.791

36

30

1/24

1/15

1/2

1/4

Assistenten (graduates/promovendi)

Gemiddelde formatieomvang; uur per week Medewerker-studentratio: docenten Medewerker-studentratio: totaal

De gemiddelde formatieomvang is in de Verenigde Staten groter dan in Nederland. Een volledige werkweek in Wisconsin is 40 uur en in Utrecht 36 uur per week. De gemiddelde formatieomvang van het personeel in Wisconsin is 36 uur per week en in Utrecht 30 uur per week. Op het terrein van de arbeidsvoorwaarden zijn accentverschillen tussen de universiteiten waarneembaar. Wisconsin legt in haar jaarverslag de nadruk op gezondheidszorg en sportactiviteiten voor het personeel. Utrecht legt het accent op verdere professionalisering van het personeel, flexibele arbeidstijden, tegengaan van ziekteverzuim en wao-instroom. Het gegeven dat het personeel verzekerd is tegen ziektekosten krijgt in de Nederlandse situatie geen aandacht in de jaarverslagen omdat dit voor de hand ligt. De medewerkers-studentratio is in Wisconsin kleiner dan in Utrecht. In Wisconsin is er 1 medewerker op 2 studenten en in Utrecht is deze verhouding 1 op 4. De docent-studentratio is in Utrecht juist kleiner dan in Wisconsin. In Utrecht is er 1 docent op 15 studenten en in Wisconsin zijn er 24 studenten op elke docent. Prestatie-indicatoren en kwaliteit Om een beeld te krijgen van de prestatie-indicatoren die men hanteert hebben wij van beide universiteiten een overzicht gemaakt van de kwaliteitsindicatoren die de instellingen zelf in hun jaarverslagen hebben aangehaald. Beide universiteiten besteden veel aandacht aan de kwaliteit van zowel hun onderwijs als onderzoek. In grote lijnen lijken de gehanteerde kwaliteitsinstrumenten sterk op elkaar. Het feitelijk behaalde eindniveau van studenten is in de Verenigde Staten beter te beoordelen dan in Nederland omdat er een landelijk toetsinstrumentarium is ontwikkeld. De

12


behaalde studieresultaten zijn daardoor beter tussen universiteiten te vergelijken. In Nederland is het eindniveau van studenten gedefinieerd in termen van de inspanningen die nodig zijn om de eindstreep te behalen (aantal studie-eenheden).

Tabel 5: Kwaliteitsindicatoren Gemelde kwaliteitsindicatoren Onderzoek Diversiteit aangeboorde fondsen Omvang onderzoeksuitgaven Behaalde prijzen voor onderzoek Intercollegiale toetsing Benchmarking Visitatiecommissie Octrooien/licenties Onderwijs Accreditatie Nationaal recruteringsgebied studenten Internationaal recruteringsgebied studenten Prijzen voor docenten Studieresultaten: in- en doorstroom Instroomniveau onderinstroom Behaald niveau bachelors (freshmen) Gemiddelde prestatiescore studenten Gerealiseerd studietempo Studieresultaten: uitstroom Aantal behaalde graden naar niveau Aantal gepromoveerden Arbeidspositie van de uitstroom Studieresultaten: overig Behaalde prijzen voor sport

2.2

Wisconsin

Utrecht

x x x x x

x x x x X

x x x

X

x

X X

x x x

X

X x x X x

Financiën

Tabel 6: Inkomsten en uitgaven naar herkomst en bestemming(2004) Wisconsin $ mln. Inkomsten Privaat Student Overheid Totaal inkomsten Uitgaven Personeel Materieel en overig Huisvesting Studiefinanciering Totaal uitgaven

Utrecht € mln.

%

645,7 273,9 888,0

36% 15% 49%

1.807,6

100%

878,6 577,3 72,3 246,5 1.774,7

%

129,5 35,4 9 488,1 653,1

20% 5% 75% 100%

50% 33% 4% 14%

322,6 300,8 36,8

49% 46% 6%

100%

660,2

100%

De Universiteit van Wisconsin genereert 36% van de inkomsten uit private bronnen, 15% is afkomstig van studenten en bijna de helft van de inkomsten is afkomstig van de staat of van federale publieke 9

De publieke middelen uit de tweede en derde geldstroom zijn gerekend tot publieke inkomsten.


13

middelen. Zonder nadere specificatie zijn de inkomstenbronnen van de beide universiteiten niet te vergelijken. Zo worden bij Wisconsin de ontvangen middelen voor studentenhuisvesting ook tot de private inkomstenbronnen gerekend, terwijl Utrecht een dergelijke faciliteit niet onder haar beheer heeft. Ook aan de uitgavenzijde doen zich soortgelijke problemen voor. Zo bestaat een behoorlijk omvangrijk deel van de uitgaven van Wisconsin uit het verstrekken van studiefinanciering aan studenten. In de Nederlandse situatie valt deze uitgavencategorie buiten de scope van universiteiten. Tot de categorie materieel en overig rekent Utrecht alle afdrachten en overdrachten aan het academisch ziekenhuis. Wisconsin heeft ook een academisch ziekenhuis onder haar vleugelen, maar de kosten en baten van deze faciliteit worden geheel buiten de reguliere universiteitsrekening verantwoord. In het volgende overzicht zijn de inkomsten en uitgaven van de Universiteit van Wisconsin verantwoord naar type activiteit, waarbij de volgende activiteiten zijn onderscheiden: onderwijs, onderzoek, huisvesting en levensonderhoud studenten, studiefinanciering, en maatschappelijke dienstverlening. Tot die laatste categorie zijn alle activiteiten gerekend die de universiteit verricht ten behoeve van burgers of maatschappelijke organisaties buiten de universiteit. Om een vergelijking met Utrecht mogelijk te maken, zijn de inkomsten van deze universiteit verdeeld naar type activiteit op basis van de bekostigingsregels van het ministerie van OCW (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap). Het overzicht van de uitgaven van Utrecht is gebaseerd op het jaarverslag.

Tabel 7: Inkomsten en uitgaven naar type activiteit Type activiteit

Wisconsin $ mln.

Inkomsten Onderwijs Onderzoek Huisvesting en levensonderhoud student Overige private giften en fondsen Academisch ziekenhuis Overige baten Totaal Collegegeld als % van de onderwijsinkomsten Uitgaven Onderwijs Onderzoek

620,1 717,4 283,2 186,7

Utrecht € mln.

% 34% 40% 16% 10%

268,7 251,3

41% 38%

98,5 34,6

15% 5%

1.807,4

100% 44%

653,1

100% 13%

404,9 872,3

22% 48%

221,8 332,8

34% 51%

Studiefinanciering

257,4

14%

Huisvesting en levensonderhoud Maatschappelijke dienstverlening Academisch ziekenhuis

239,9 33,2

13% 2%

1.807,7

100%

Totaal

%

98,5 653,1

15% 100%

Aan de inkomstenzijde is te zien dat beide universiteiten ongeveer een gelijk deel aan inkomsten ten behoeve van onderzoeksactiviteiten genereren (rond 40% van de inkomsten). Het inkomstendeel dat samenhangt met onderwijs is in Utrecht hoger (41%) dan in Wisconsin (34%). Daartegenover staat dat Wisconsin een groter aandeel middelen uit overige giften en baten genereert. Aan de uitgavenzijde van Wisconsin is te zien dat een groot deel van de inkomsten ten behoeve van onderwijs wordt besteed aan studiefinanciering. Het grootste deel van de ongeoormerkte giften wordt besteed aan onderzoek. Het uiteindelijk aan onderzoek bestede budget is in Wisconsin twee keer zo hoog als het aan onderwijs bestede budget. Zowel Utrecht als Wisconsin besteden ongeveer de helft van hun inkomsten aan onderzoek. Het aandeel onderwijs neemt in Utrecht een groter deel van de uitgaven in beslag dan in Wisconsin (respectievelijk 35% en 22% van de uitgaven).

14


Privaat: diversiteit bronnen Er zijn grofweg drie soorten private bronnen te onderscheiden: winsten uit ondernemingen; geoormerkte onderzoeksgelden; en giften en fondsen. Elk van bovengenoemde bronnen omvat een derde deel van de private inkomsten. De winsten uit ondernemingen betreffen de ondernemingen die de universiteit exploiteert ten behoeve van de huisvesting en het levensonderhoud van studenten. Bewoners uit de omgeving van de universiteit maken eveneens gebruik van de producten en diensten van dit aanbod. Geoormerkte onderzoeksgelden worden veelal gefinancierd met middelen die afkomstig zijn uit het bedrijfsleven of uit fondsen die gericht zijn op het stimuleren van een specifiek kennisgebied. De giften en fondsen zijn van zowel particulieren als bedrijven afkomstig. Giften kunnen zijn gericht op specifieke delen van het onderwijs of onderzoek, of op specifieke studenten. Het aantal donoren en begunstigers loopt in de duizenden. De private bronnen van Utrecht betreffen vooral geoormerkte onderzoeksgelden. Deze gelden zijn afkomstig van de overheid, van semi-private instellingen of van het bedrijfsleven. Het jaarverslag doet geen melding van particuliere begunstigers. Tegemoetkoming in studiekosten De Universiteit van Wisconsin besteedt 14% van haar inkomsten aan financiële ondersteuning van studenten. Ruim de helft van de studenten (52%) ontvangt op een of andere wijze een financiële tegemoetkoming via de universiteit. Deze ondersteuning vindt plaats in de vorm van leningen, beurzen, werkervaringsplaatsen (duaal leren), en het bekostigen van studies in het kader van internationale uitwisselingsprogramma’s. Beurzen worden vooral toegekend aan studenten met exceptioneel goede prestaties. De Universiteit van Utrecht neemt eveneens deel aan internationale uitwisselingsprogramma’s voor studenten en kent een systematiek om excellente studenten in financiële zin te ondersteunen of prijzen. De financiële omvang van de studentenondersteuning in Utrecht is niet duidelijk. Diversiteit van publieke bronnen De Universiteit van Wisconsin ontvangt van de staat algemene middelen voor het onderwijs en de onderwijsinfrastructuur (15% van de inkomsten). Daarnaast ontvangt de universiteit staatsbijdragen voor specifieke doelen, bijvoorbeeld voor de inrichting en het beheer van laboratoria (7% van de inkomsten). De rest van de publieke middelen (27% van de inkomsten) is gerelateerd aan onderzoeksprogramma’s. Deze publieke onderzoeksmiddelen zijn vergelijkbaar met de Nederlandse onderzoeksmiddelen uit NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek) of opdrachtonderzoek via de overheid. De Universiteit van Utrecht kent eveneens verschillende geldstromen uit publieke bron. De algemene rijksbijdrage voor onderwijs en onderzoek bedraagt 57% van de inkomsten. De rijksbijdrage voor specifieke doelen (academisch ziekenhuis) is 10%. De omvang van publieke middelen binnen het tweede- en derdegeldstroomonderzoek omvat 6% van de totale inkomsten. Aandeel private financiering in historisch perspectief Gedurende de afgelopen 10 jaar nam de omvang van het onderzoeksbudget van Wisconsin toe met 30%. De reguliere overheidsbijdrage aan universiteiten nam af. Een en ander leidde tot een verhoging van de studentenbijdrage. De inkomsten uit private bronnen stegen met 55% in 10 jaar tijd (constante waarden). Deze toename was vooral het gevolg van private begunstigers van geoormerkte doelen of projecten. Het doneren van ongeoormerkte middelen aan de universiteit kwam steeds minder voor. Het aandeel private financiering in de totale inkomsten van Wisconsin nam toe met circa 30% in 1994 naar 36% in 2004. Jaarlijkse inspanningen om private bronnen aan te boren Het onderhouden van contacten met duizenden donateurs en particuliere opdrachtgevers van de Universiteit van Wisconsin brengt zoals is te verwachten behoorlijk wat inspanningen met zich mee.


15

De kosten van het binnenhalen en heralloceren van de giften en fondsen omvatten 4% van de totale inkomsten uit private bronnen in 2004. Tien jaar eerder, toen de inkomsten uit private bronnen nog veel geringer waren, werd 5% van de private inkomsten besteed aan het binnenhalen en beheren van deze middelen. Continuïteit van het middelenperspectief Zowel de Universiteit van Utrecht als die van Wisconsin hebben een lange staat van dienst. De basiscontinuïteit van beide universiteiten is gegarandeerd via een bijdrage uit de publieke kas. Een brede en diverse pool van donateurs bevordert de continuïteit van het middelenperspectief van Wisconsin. Voor beide universiteiten draagt de breedte van het onderwijsaanbod bij aan de continuïteit.

2.3

Randvoorwaarden Toegankelijkheid Het minimum ingangsniveau is voor zowel Utrecht als Wisconsin bepaald aan de hand van een minimaal vereiste vooropleiding. Voorts volgen beide universiteiten een beleid om zoveel mogelijk excellente studenten binnen de poorten te krijgen. Wisconsin doet dat via de financiële tegemoetkoming aan studenten en via uitwisselingsprogramma’s. Utrecht hanteert deze beide middelen eveneens en heeft daarnaast voor diverse studierichtingen een numerus fixus, waarbij studenten met excellente eindexamencijfers voorrang genieten. Het door Wisconsin gevoerde beleid leidt tot een gemiddeld instroomniveau van de 20% best presterende eindexamenkandidaten uit het voortgezet onderwijs. Utrecht doet geen melding van het instroomniveau. Voor studenten met matige tot goede resultaten op hun eindexamenlijst die afkomstig zijn uit een middenklassemilieu, is de financiële drempel om naar de Universiteit in Wisconsin te gaan tamelijk hoog.

16


2.4

Gebruikswaarde voor Nederland

Tabel 8: Samenvattend overzicht van kengetallen

Fte studenten Fte personeel % hoogleraren en onderwijzend personeel Ratio student/(hoog)leraar Inkomsten per fte student x 1.000 euro % privaat % student % overheid Uitgaven % uitgaven aan onderwijs % uitgaven aan overige activiteiten Bruto inkomen per hoofd bevolking x 1.000 euro Gemiddelde personele lasten (GPL) per fte x 1.000 euro GPL als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Onderwijskosten per fte student per jaar x 1.000 euro Studentenbijdrage per voltijd studiejaar x 1.000 euro Studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Studentenbijdrage als % van de onderwijskosten

USA Wisconsin 37.209 18.351 40% 5

NL Utrecht 21.938 3.034 34% 21

39,2 36% 15% 49%

29,8 20% 5% 75%

22% 78%

34% 66%

35,2 38,6 110%

28,4 109,8 387%

8,8 4,7 13% 54%

10,1 1,6 6% 16%

De inkomsten zijn in de Verenigde Staten hoger dan in Nederland (respectievelijk 37.200 en 21.900 euro per voltijdstudent per jaar). De hogere inkomsten in de Verenigde Staten zijn het gevolg van een hogere bijdrage van studenten en uit private bron. De inkomsten uit private bron zijn in de Amerikaanse casus hoger dan in de Nederlandse (respectievelijk 20% en 36%). Dat is vooral het gevolg van de winsten uit eigen ondernemingen en inkomsten van donateurs. In de Nederlandse situatie is er minder sprake van verstrengeling tussen publiek gefinancierd onderwijs en private ondernemingen daaromheen. In Nederland is het ook minder gebruikelijk om private fondsen en particuliere donateurs aan te boren ten behoeve van onderwijsdoelen. De Universiteit van Wisconsin voert een actiever beleid om onderwijsdoelen te koppelen aan particuliere belangen. Zo doneren de leden van de vereniging voor radioamateurs onderwijs op dit terrein; anderzijds houden onderzoekers van de universiteit de vereniging op de hoogte van nieuwe vindingen. Maatschappelijk succesvolle alumni worden benut om studenten aan te trekken, doneren jaarlijks in diverse fondsen of ‘adopteren’ een student via het jaarlijks verstrekken van een scholarship. Voor de Universiteit van Utrecht, die een actief alumnibeleid voert, zou dit het verder uitwerken van bestaand beleid betekenen. De hogere inkomsten in de Verenigde Staten gaan niet gepaard met hogere uitgaven aan onderwijs. De onderwijskosten zijn in de Verenigde Staten lager dan in Nederland (respectievelijk 8.800 en 10.100 euro per volledig studiejaar). De lagere onderwijskosten in de Verenigde Staten zijn vooral het gevolg van lagere personele lasten. De gemiddelde personele lasten zijn in Nederland bijna drie keer hoger dan in de Verenigde Staten. Studenten betalen in de Verenigde Staten ruim de helft (54%) van de onderwijskosten en in Nederland betalen studenten 16% van de onderwijskosten. .


17

3

3.1

Case 2: Fachhochschule Köln (Duitsland)

Inleiding De federale structuur van Duitsland brengt met zich mee dat de deelstaten op verschillende terreinen hun eigen regels mogen opstellen. Ook het onderwijs wordt grotendeels decentraal geregeld. Voor de wetgeving en uitvoering is iedere deelstaat zelf verantwoordelijk, en zo kan het dus zijn dat het schoolwezen in verschillende deelstaten anders georganiseerd is. Daarnaast zijn er landelijke regels, die ervoor zorgen dat het onderwijsniveau overal ongeveer gelijk is. Zo is afgesproken, dat er overal dezelfde toelatingseisen zijn en is het schoolsysteem in alle deelstaten hetzelfde. Er zijn in Duitsland verschillende onderwijsfases (‘Stufen’), die grotendeels overeenkomen met de Nederlandse indeling. Het middelbaar beroepsonderwijs is mogelijk via de duale leerweg en daarnaast zijn er vakscholen die in drie jaar opleiden tot een bepaald beroep. Dit zijn de ‘Berufsfachschule’ en de ‘Fachoberschule’, die twee tot drie jaar duren. Naast theoretische lessen komt ook de praktijk aan bod in practica en stages. Na afronding van de Fachoberschule bestaat de mogelijkheid tot specialisatie aan een ‘Fachhochschule’. Het ‘Gymnasium’ stoomt leerlingen klaar voor het wetenschappelijk onderwijs aan ‘Universität’ of ‘Hochschule’, net als het gymnasium of atheneum in Nederland. Ongeveer een kwart van de Duitse jongeren voltooit het Gymnasium met een diploma. De universiteiten leggen het accent op het wetenschappelijk karakter van de opleidingen, terwijl de Fachhochschulen een meer beroepsgericht karakter dragen. De universiteiten zijn georganiseerd volgens het Humboldtiaanse principe van de verstrengeling van onderwijs en onderzoek. De studies aan de Fachhochschulen zijn qua organisatie vergelijkbaar met het Nederlandse hbo (hoger beroepsonderwijs). Omdat veel jongeren zich aanmelden voor een studie of opleiding in het hoger onderwijs en er soms niet genoeg studieplaatsen zijn, geldt voor een toenemend aantal studies in Duitsland een toelatingsbeperking of numerus clausus. In Duitsland is het gebrek aan opleidingsplaatsen groter dan in Nederland. Over het algemeen wordt bij de toelating gekeken naar het gemiddelde cijfer van het eindexamen. Doordat veel jongeren een tijdje op een opleidingsplaats moeten wachten en omdat sommigen eerst nog in dienst gaan, is de gemiddelde leeftijd van de beginnende student hoger dan die in de omringende landen. Daarnaast is een probleem dat de Duitse studenten gemiddeld lang over hun studie doen in vergelijking met studenten in andere Europese landen. De gemiddelde leeftijd van Duitse starters op de arbeidsmarkt is daardoor hoger, wat hun kansen op de internationale arbeidsmarkt negatief beïnvloedt. Door middel van hervormingen in het onderwijs wil de Duitse overheid verbetering aanbrengen in de concurrentiepositie. Sinds het einde van de jaren negentig zijn initiatieven genomen om een oplossing te vinden voor het probleem van de overvolle universiteiten en de lange studieduur. Via het promoten van de Fachhochschulen en het vergroten van de capaciteit daarvan is gepoogd studentenstromen om te leiden en te beperken. Voorts heeft de deelstaat Nordrhein-Westfalen de hogescholen opgelegd om collegegeld te gaan vorderen bij studenten die te lang over hun studie doen (langer dan anderhalf keer de nominale studieduur).

18


Tabel 9: Kerncijfers studenten en opleidingen in 2004 Köln Aantal studenten Studenten met niet-Duitse nationaliteit

17.000 3.229

Aantal faculteiten

10

Aantal studierichtingen

56

waarvan sociaal technisch

31% 46%

23%

economisch

Typering onderwijsaanbod Het onderwijs is sterk praktijkgericht. De beroepspraktijkvorming vindt plaats via stageplaatsen en via het uitnodigen van specialisten uit de beroepspraktijk op de scholen. De hogeschool transformeert het totale opleidingenaanbod in een bachelor-mastersysteem. In 2005 zijn enkele opleidingen gereed; de externe kwaliteitstoets is nog niet gereed. Naast onderwijs verricht de hogeschool onderzoek in opdracht van derden.

Tabel 10: Personeel Personen

%

Professoren en wetenschappelijk personeel

700

25%

Praktijkdocenten

537

19%

Ondersteunend personeel

530

19%

Hulpkrachten (studentenassistenten en tutoren)

1.035

37%

Totaal

2.802

100%

Om een kwaliteitsimpuls aan het onderwijs op hogescholen te geven worden de professoren en het wetenschappelijk personeel bijgeschoold. Prestatie-indicatoren en kwaliteit De hogeschool ontwikkelt een kwaliteitszorgsysteem dat in 2010 volledig operationeel zal zijn. Dit systeem behelst onder meer het accrediteren van de opleidingen en het evalueren van studieresultaten. Het onderhouden van veel externe contacten met andere instituten en maatschappelijke organisaties wordt in het jaarverslag als positief kenmerk gekenschetst.


19

3.2

Financiën

Tabel 11: Algemeen overzicht inkomsten en uitgaven in 2004 Köln € mln. Inkomsten Algemene bijdrage deelstaat Vernieuwingsgelden EU Privaat Totaal Uitgaven Personeel Kapitaalgoederen en investeringen Huisvesting Leermiddelen en ondersteuning (geen personeel) Derde geldstroom waarvan publiek (deelstaat of EU) privaat Totaal Reguliere publieke bijdrage per student (in euro’s)

% 75,5 0,4 1,7

97 1 2

77,6

100

39,1 5,2 20,4 5,6 3,6

50 7 26 7 5

1,9 1,7

2 2

77,6 4.439

100

Deelname aan het onderwijs is in principe vrij van financiële verplichtingen. Voor buitenlandse studenten, enkele studierichtingen en studenten die te lang over hun studie doen wordt collegegeld in rekening gebracht (circa 650 euro per semester). De hogeschool draagt deze geïnde gelden af aan de deelstaat. Beperkt privaat budget De hogeschool boort maar een beperkt aandeel privaat budget aan (2% van de inkomsten). De helft van deze inkomsten betreft opdrachtonderzoek vanuit de industrie en de andere helft is afkomstig van instellingen en overige bronnen. Tegemoetkoming in studiekosten In tegenstelling tot Nederland is het hoger onderwijs in Duitsland vrijwel gratis. Studenten ontvangen niet zonder meer studiefinanciering van de staat. Alleen als het inkomen van de ouders niet toereikend is om in het levensonderhoud van de student te voorzien, kan men aanspraak maken op een subsidie volgens het Bundesausbildungsförderungsgesetz, in de volksmond BaföG genoemd. De helft van deze financiële ondersteuning is een gift, de rest wordt als lening gezien en moet vijf jaar na het beëindigen van de studie worden terugbetaald. De uitvoering van de BaföG is in handen van het Deutsches Studentenwerk, een organisatie met afdelingen in 65 studentensteden. Diversiteit van publieke bronnen Het jaarlijks budget werd tot 1995 verdeeld over verschillende vaste kostencategorieën (personeel, materieel, huisvesting) die in de regel waren geoormerkt. De Fachhochschule Köln verkeert sinds 1995 in een transitie naar grotere financiële autonomie. De deelstaat Nordrhein-Westfalen wijst de algemene middelen voor onderwijs en onderzoek toe naar rato van het aantal deelnemende studenten. De hogeschool kan deze middelen naar eigen inzicht besteden. Op het terrein van financiële autonomie is de Fachhochschule Köln koploper. Aandeel private financiering in historisch perspectief (recente toename/afname) De afgelopen jaren zijn er grote bezuinigingsoperaties geweest (30% minder budget) bij de publieke financiering. De inkomsten uit de derde geldstroom fluctueren sterk. In grote lijnen was tussen 1995 en 2002 een toename van het aandeel derde geldstroom waar te nemen. Sedert 2002 nam ook deze inkomstenbron sterk af (gehalveerd in 2004).

20


Jaarlijkse inspanningen om private bronnen aan te boren Het aanboren van de derde geldstroom is sterk afhankelijk van een tiental professoren die aansprekende projecten weten aan te boren.

3.3

Randvoorwaarden Duitsland kent in principe een open toelatingssysteem. Iedereen die aan de gestelde vooropleidingseisen voldoet heeft het recht hoger onderwijs te volgen. Al degenen die in het bezit zijn van het diploma Allgemeine Hochschulreife hebben in principe toegang tot de universiteiten en Fachhochschulen. Daarnaast geeft het Fachhochschulreife-diploma toegang tot een Fachhochschule. De feitelijke toelating geschiedt op basis van het aantal beschikbare studieplaatsen per studierichting (Kapazitätserordnung).

3.4

Gebruikswaarde voor Nederland In de onderstaande tabel is een aantal kengetallen van de Fachhochschule geplaatst naast dezelfde kengetallen van de Hanzehogeschool in Groningen. Hoewel de Fachhochschule in Duitsland tot de koplopers gerekend kan worden op het terrein van zelfbeschikking en ondernemerschap, lukt het de Nederlandse school beter om private bronnen aan te boren (respectievelijk 12% en 2% van de inkomsten). Door de hogere bijdragen van studenten en uit private bron zijn er in Nederland meer middelen beschikbaar voor het onderwijs. De gemiddelde kosten van een fulltime opleidingsjaar zijn in Duitsland 4.500 euro en in Nederland 6.600 euro. Studenten betalen hiervan in Duitsland 2% en in Nederland 23%. Door de intensieve inzet van student-assistenten in het onderwijs zijn de gemiddelde personele lasten van het Duitse onderwijs erg laag in vergelijking met Nederland (respectievelijk 15.000 en 63.800 euro per voltijdstudent per jaar). Als het streven erop is gericht om de private inkomsten te intensiveren, dan is het buurland Duitsland geen goed gidsland voor Nederland. In de Nederlandse situatie is het ondernemerschap van de instellingen voor hoger onderwijs verder ontwikkeld.

Tabel 12: Samenvattend overzicht van kengetallen onderwijsinstellingen Kenmerken van de onderwijsinstellingen

D Fach Köln 17.000 2.802 44% 14

NL Hanze Groningen 17.288 1.450 50% 24

Inkomsten per fte student x 1.000 euro % privaat % student % overheid Uitgaven % uitgaven aan onderwijs % uitgaven aan overige activiteiten

4,7 2% 2% 96%

8,0 12% 19% 69%

97% 3%

83% 17%

Bruto inkomen per hoofd bevolking x 1.000 euro Gemiddelde personele lasten (GPL) per fte x 1.000 euro GPL als % van bruto inkomen per hoofd bevolking

24,8 15,0 64%

28,4 63,8 225%

4,5 0,1 0% 2%

6,6 1,5 5% 23%

Fte studenten Fte personeel % hoogleraren en onderwijzend personeel Ratio student/(hoog)leraar

Onderwijskosten per fte student per jaar x 1.000 euro Studentenbijdrage per fulltime studiejaar x 1.000 euro Studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Studentenbijdrage als % van de onderwijskosten


21

4

4.1

Case 3: Copenhagen Business school (Denemarken)

Inleiding Het Deens hogeronderwijsstelsel bestaat uit drie typen opleidingen: Korte programma's van een tot twee jaar. Het onderwijs is overwegend praktijkgericht en wordt aangeboden door scholen voor beroepsonderwijs. Middellange programma's van drie tot vier jaar, waaronder lerarenopleidingen, bedrijfskundeprogramma's en opleidingen voor sociaal werk. Dit onderwijs wordt aangeboden door colleges en door universiteiten. Lange programma's van vijf of zes jaar die opleiden tot een master degree. Dit onderwijs wordt aangeboden door universiteiten, universitaire instellingen, kunstacademies en conservatoria. De kwalificatiestructuur van de opleidingen is ingericht volgens de systematiek van bachelor, master en post-doc degrees. Het aanbod van de Copenhagen Business School is gefocust op de economischadministratieve sector. In 2003 waren bijna 15.000 studenten ingeschreven aan de business school. Ongeveer een derde deel van de ingeschrevenen volgt een parttime opleiding of een kortere bedrijfsgerichte cursus. Studenten die een post-doc programma volgen hebben een arbeidscontract bij de instelling.

Tabel 13: Kerncijfers studenten 2003 Gevolgde opleiding Voltijd bachelor (3 jaar) Voltijd master (2 jaar) Deeltijd master Open universiteit Totaal

Studenten

Geslaagden

5.874 5.257 323 3.369

1.327 927 149 1.159

14.823

3.562

Omvang en diversiteit onderwijsaanbod De instelling biedt voltijd economisch-administratieve opleidingen aan op het bachelor-, master en postdoctoraalniveau. Daarnaast verzorgt de instelling tal van parttime opleidingen en cursussen die gericht zijn op het (internationale) bedrijfsleven. Dit aanbod varieert van parttime masteropleidingen tot korte cursussen, de zomeruniversiteit en vierjarige diplomagerichte beroepsopleidingen. De parttime opleidingen zijn vooral gericht op bijscholing van werknemers en een leven lang leren. Overige activiteiten Naast fulltime onderwijs en parttime opleidingen en cursussen voert de Copenhagen Business School onderzoek uit op de terreinen van management, communicatie, informatie, innovatie en sociaal-politieke context. In 2003 leidden de onderzoeksactiviteiten tot 1.246 publicaties, waarvan 418 papers. Om de verspreiding van kennis te bevorderen zijn de onderzoeksactiviteiten georganiseerd in centra, waar onderzoekers en bedrijven samenwerken aan specifieke onderzoeken. In 2003 namen 200 bedrijven en instellingen hieraan deel. Ter bevordering van het (internationale) niveau van het onderzoeksklimaat en het opleidingenaanbod werkt de Copenhagen Business School intensief samen met een vijftiental grote bedrijven (banken, accountantskantoren, industriële ondernemingen). Voorts bestaan intensieve samenwerkingscontacten en uitwisselingsovereenkomsten met 282 business schools en universiteiten wereldwijd, waarvan de helft Europees en de andere helft buiten Europa. Deze samenwerking bevat onder meer het uitwisselen van studenten. In 2003 namen 620 Deense en 865 buitenlandse studenten deel aan deze onderlinge uitwisseling.

22


Tabel 14: Personeel, 2003 Kopenhagen Voltijd academische staf

378

Deeltijd academische staf

1.097

Ondersteunend personeel

500

Studenten Ph.D

188

Totaal

2.163 Prestatie-indicatoren en kwaliteit De opleidingen van de Copenhagen Business School zijn geaccrediteerd volgens het EQUIS (European Quality Improvement System). Interne kwaliteitscontrole vindt plaats via study boards, waaraan zowel studenten als stafleden deelnemen.

4.2

Financiën In 2003 was 16,5% van de inkomsten afkomstig uit private bron; in 2001 was dat nog 14,3%.

Tabel 15: Inkomsten naar herkomst Inkomstenbron

%

Publiek Student Privaat

73,9 9,6 16,5

Totaal in miljoen euro

102

Aan de inkomstenzijde is 35% van de middelen gerelateerd aan researchprojecten. Aan de uitgavenzijde is 27% van de middelen gerelateerd aan research. De inkomsten uit researchactiviteiten worden onder meer benut om de onderwijsfaciliteiten te versterken.

Tabel 16: Algemeen overzicht inkomsten en uitgaven CBS, 2003 Kostencategorie

Inkomsten € mln.

Uitgaven € mln.

%

%

Regulier onderwijs

30,0

30%

33,4

33%

Open universiteit

12,9

13%

14,2

14%

Research training

1,9

2%

Internationale uitwisselingen

2,2

2%

2,4

2%

Research, publiek

16,9

17%

20

20%

Research, privaat

7,0

7%

15,8

16%

Research, internationale uitwisseling

2,0

2%

Bibliotheek

4,6

5%

7,4

7%

100,3

100%

102

102%

Totaal

Aandeel private financiering in historisch perspectief De Copenhagen Business School streeft ernaar om het aandeel private bronnen te vergroten. Tussen 2001 en 2003 nam dit aandeel toe van 14,3% naar 16,5% van het inkomen. Er zijn twee beleidslijnen die de toename van private financiering ondersteunen: het verhogen van de private financiering van researchprojecten en het benutten van private bronnen ten behoeve van kwalitatief hoogstaand onderwijs. De Copenhagen Business School streeft naar een toppositie binnen de business schools van Europa.


23

4.3

Gebruikswaarde voor Nederland In het volgende overzicht zijn kengetallen van de Deense case geplaatst naast de gegevens van de Universiteit van Amsterdam. Hoewel in de Deense case het percentage inkomsten van studenten en uit private bron hoger is, leidt dit niet tot een netto hogere inkomenspositie. In de Deense case genereert de instelling 11.900 euro per student aan inkomsten en in Nederland is dat 23.300 euro. Van deze totale inkomsten besteedt de Deense case minder geld aan onderwijs dan de Nederlandse (respectievelijk 47% en 57%). Al met al bedragen de Deense onderwijskosten 5.500 euro per voltijd studieplaats per jaar en in Nederland is dat meer dan het dubbele (13.200 euro). Deense studenten dragen 22% bij aan de onderwijskosten en in Nederland is dat 11%. In absolute termen betalen Nederlandse studenten meer dan Deense (respectievelijk 1.400 en 1.100 euro per voltijdstudent per jaar). De Deense case laat zien dat meer inkomsten uit private hoek niet automatisch leiden tot meer onderwijsuitgaven. De Deense case laat eveneens zien dat er met relatief beperkte middelen toch een kwalitatief hoogwaardig product neergezet kan worden.


DK Copenhagen 11.500 1.944 65% 9

NL UvA 22.139 5.042 47% 9

Inkomsten per fte student x 1000 euro % Privaat % Student % Overheid Uitgaven % Uitgaven aan onderwijs % Uitgaven aan overige activiteiten

11,9 17% 10% 74%

23,3 6% 6% 88%

47% 53%

57% 43%

Bruto inkomen per hoofd bevolking x 1000 euro Gemiddelde personele lasten (GPL) per fte x 1000 euro GPL als % van bruto inkomen per hoofd bevolking

27,9

28,4 67,0 236%

Onderwijskosten per fte student per jaar x 1000 euro Studentenbijdrage per fulltime studiejaar x 1000 euro Studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Studentenbijdrage als % van de onderwijskosten

5,5 1,1 4% 21%

13,2 1,4 5% 11%


.

24


5

5.1

Case 4: Private instellingen hoger onderwijs Frankrijk

Inleiding In Frankrijk bestaan 379 private onderwijsinstellingen voor hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs. Deze instellingen vertonen grote verschillen in rechtsvorm, besturing (‘gouvernance’), financiering en relatie met de overheid. Toch hebben zij één zaak gemeen: een zeer beperkte financiering vanuit publieke middelen (minder dan 40%). Aan deze onderwijsinstellingen studeren een kwart miljoen studenten, oftewel 14% van alle ingeschrevenen aan Franse instellingen van hoger onderwijs (zie tabel 18). Recentelijk heeft de Franse premier aan Jérôme Chartier, een lid van de Nationale Assemblée (de Franse Tweede Kamer) gevraagd om een inventarisatie te verrichten van deze instellingen, om deze sector te vergelijken met het buitenland en om de relatie met de publieke onderwijssector te beoordelen.10 De gepresenteerde gegevens en de beschrijving zijn afkomstig uit dit rapport.

Tabel 18: Kenmerken van de private onderwijsinstellingen in het hoger onderwijs in Frankrijk Kenmerken Aantal instellingen

Volledig privé

Privé en (deels) publiek

321

58

Totaal 379

waarvan:

Écoles d’ingénieurs Écoles de commerce en établissements/écoles spécialisées

Établissements universitaires

Aantal studenten Studenten aan private instellingen in procenten totaal studenten hoger onderwijs

68

29

97

234

21

255

19

8

27 250.000 14%

Bron: Jérôme Chartier, Cinq verbes pour l‘enseignement supérieur “privé”, (rapport Gautherin), Parijs, 2005.

De private onderwijsinstellingen kunnen verschillende relaties onderhouden met de overheid: ‘hors contrat’, ‘école reconnue’, ‘contrat d’association’ en ‘contrat simple’. Men kan volledig onafhankelijk van de overheid opereren (hors contrat). Er is dan geen verplichting om de programma’s van het ministerie van Onderwijs te volgen. Het toezicht van de overheid beperkt zich tot de kwalificaties van het onderwijzend personeel en arboachtige zaken. De instellingen ‘hors contrat’ mogen in hun uitingen niet suggereren dat zij door de staat erkend zijn of dat zij gecertificeerd zijn door het ministerie van Onderwijs.

10

Chartier, 2005.


25

Als toezicht wordt gehouden door een sectoraal ministerie kan de private instelling daarnaast ‘erkend’ zijn voor de kwaliteit van de instelling (onderwijskundig, leiding, administratie; école reconnue). Het voordeel van een erkenning is dat de studenten van de erkende instellingen een beurs kunnen aanvragen. Bij een ‘contrat d’association’ worden de nationale onderwijsprogramma’s van de publieke onderwijsinstellingen gevolgd en bekostigt de overheid alle uitgaven (personeel, huisvesting, materieel, en dergelijke). De arbeidsvoorwaarden voor het personeel zijn hetzelfde als van het onderwijzend personeel in publieke onderwijsinstellingen. In het geval van een ‘contrat simple’ bekostigt de overheid het onderwijzend personeel, maar niet de overige uitgaven van de instelling (huisvesting, ondersteunend personeel, materieel). De instelling dient de normen van de overheid te volgen voor de kwalificaties van het personeel, de klassengrootte en de organisatie van het onderwijs.11 Volgens Chartier vervullen de private onderwijsinstellingen in het hoger onderwijs een belangrijke kwantitatieve, kwalitatieve en historische rol. De private onderwijsinstellingen vervullen lacunes in het aanbod (‘école de commerce’, ‘école d’ingénieurs’) die de publieke instellingen onvoldoende snel hebben opgevuld. Andere instellingen hebben zich ontwikkeld door hun specifieke expertise waarover de publieke instellingen van hoger onderwijs in onvoldoende mate beschikten (‘école d‘arts’, ‘écoles de journalisme’). Ten slotte wordt de rol en betekenis ook verklaard door de historische ontwikkeling. Het laatste geldt in bijzondere mate voor de katholieke universiteiten in Frankrijk (Lille, Parijs, Lyon, Toulouse, L’Ouest) die hun denominatie wilden behouden en om deze reden geen onderdeel konden uitmaken van het nationale openbare onderwijsstelsel. De belangrijke rol van de private instellingen van hoger onderwijs blijkt uit de volgende feiten: de twee meest gerenommeerde instellingen op het gebied van de journalistiek zijn privaat; de tien beste écoles de commerces in Frankrijk zijn niet afhankelijk van de overheid; een derde van de écoles d’ingénieurs in Frankrijk is privaat; de private universitaire instellingen hebben een nauwe band hebben met de publieke universiteiten; en het rendement van Franse managementopleidingen als ESSEC en HEC is tweemaal hoger dan dat van vergelijkbare instellingen in het buitenland (Harvard Business School).

5.2

Financiën In het rapport van Chartier zijn de gegevens van honderd private instellingen van hoger onderwijs gebruikt om een kwantitatief overzicht te maken. De gemiddelden kenmerken van de instellingen worden gepresenteerd voor drie typen instellingen: faculteiten, écoles d’ingénieurs en écoles de commerce (tabel ). Uit onderstaande tabel blijkt dat de publieke financiering verwaarloosbaar is. Daarbij wordt de ‘taxe d’apprentissage’ ook tot de private middelen gerekend: dit is een belasting die bedrijven betalen ter financiering van het onderwijs.

11

www.education.gouv.fr/systeme_educatif/enseignement_prive

26


Tabel 19: Inkomstenbronnen van de private onderwijsinstellingen in het hoger onderwijs in Frankrijk in euro’s Faculteiten

Écoles

Écoles de

d’Ingénieurs

Commerce

Inschrijfkosten

2.200

7.000

Financiering overheid

1.100

-

-

2.000

2.500

700

1.000

3.500

4.000

10.000

14.000

Contracten met het bedrijfsleven Overige inkomsten, waaronder de

8.000

taxe d’apprentissage Totaal

Bron: Jérôme Chartier, Cinq verbes pour l‘enseignement supérieur “privé”, (rapport Gautherin), Paris, 2005

Chartier constateert dat lage studiekosten geen gunstig effect hebben voor de internationale status van een diploma. Hij vergelijkt daartoe de studiekosten voor de student van ESSEC en die van Harvard Business School. De studiekosten bij Essec zijn 8.000 euro per jaar, terwijl de studiekosten aan Harvard 24.000 euro per jaar bedragen. Terwijl Harvard veel bekender is dan ESSEC.

5.3

Randvoorwaarden Ondanks de belangrijke kwalitatieve en kwantitatieve rol van de private onderwijsinstellingen van hoger onderwijs ziet Chartier nog wel twee problemen en wel vooral voor de student. Ten eerste de hoge inschrijfkosten (vier- tot achtduizend euro per jaar). De student moet meestal jarenlang een hoge studielening terugbetalen. Ten tweede zijn de levensomstandigheden minder goed dan voor de studenten aan publieke instellingen; dit geldt ook voor de studentenhuisvesting. Chartier rekent diverse oplossingsrichtingen door: belastingvermindering voor 50% van de betaalde inschrijfkosten; gegarandeerde studiefinanciering met beperkte rente (50% overheid en 50% instelling), terug te betalen in tien jaar; overname van de studiekosten (geheel of gedeeltelijk) door de werkgever na afstuderen; en reductie van de werknemers- en werkgeverslasten voor een werknemer-student. De katholieke universiteiten (geen enkele publieke financiering) in Frankrijk hebben een afdeling in het leven geroepen die zich bezighoudt met het verwerven van legaten, schenkingen in natura (levensverzekeringen, duurzame consumptiegoederen, en dergelijke) en geldschenkingen. De geldschenkingen kunnen door particulieren voor 50% afgetrokken worden van hun belastbaar inkomen (tot een maximum van 20% van het belastbaar inkomen) en door bedrijven volledig (tot een maximum van 0,5% van de omzet). Ondanks deze inkomsten zijn de inschrijfkosten voor de student nog steeds aanzienlijk (3.000 tot 6.000 euro per jaar). Of deze inspanningen om additionele inkomstenbronnen aan te boren de toegankelijkheid voor de student vergroot, is derhalve de vraag. Ter vergelijking: het collegegeld aan een publieke universiteit bedraagt 156 euro per jaar.


27

5.4

Gebruikwaarde voor Nederland In het onderstaande overzicht zijn de gemiddelde gegevens van de Franse private scholen voor hoger beroepsonderwijs geplaatst naast gegevens over de Nederlandse vakhogeschool De Horst. Voor deze school is gekozen wegens het sterk vakgerichte karakter en de geringe omvang van de instelling. Het grootste deel van de inkomsten van De Horst is afkomstig uit publieke bron (78%); in Frankrijk zijn het de studenten en de private partijen die het grootste deel van het inkomsten verzorgen. De onderwijskosten per fulltime studiejaar zijn in Frankrijk hoger dan in Nederland (respectievelijk 10.200 en 8.500 euro). Zowel absoluut als relatief dragen Franse studenten meer bij aan de onderwijskosten. In Frankrijk betalen studenten 7.400 euro per studiejaar ofwel 73% van de onderwijskosten; in Nederland is dat 1.800 euro ofwel 22% van de onderwijskosten.


660

NL De Horst 1.197


12,4 40% 60% 1%

8,7 1% 21% 78%

82% 18%

98% 2%


10,2 7,4

8,5 1,8

30% 73%

6% 22%

Fte studenten

FR Privaat

In het overwegend publiek gefinancierde onderwijsstelsel van Frankrijk vervullen bijna volledig privaat gefinancierde instellingen een belangrijke kwantitatieve en kwalitatieve rol. De inkomsten zijn afkomstig van studenten, van het bedrijfsleven en uit overige bronnen, waaronder de taxe d’apprentissage. Over de kwaliteit bestaan nauwelijks zorgen, wel over de toegankelijkheid van het onderwijs.

28


6

6.1

Case 5: Instituts Univeria (Frankrijk)

Inleiding Algemene typering van de onderwijsinstelling De Instituts Univeria is een groep instellingen met drie vestigingen in Frankrijk die volledig privé-onderwijs verzorgd op het niveau van middelbaar en hoger beroeps12 onderwijs. De instellingen ontvangen geen enkele financiële bijdrage van de overheid. De Instituts Univeria is een onderwijsinstelling ‘hors contrat’. De instellingen ‘hors contrat’ in Frankrijk zijn niet verplicht om de programma’s van het ministerie van Onderwijs te volgen. Het toezicht van de overheid beperkt zich tot de kwalificaties van het onder13 wijzend personeel en arbo-zaken. De instellingen ‘hors contrat’ mogen er op geen enkele wijzen in hun communicatie melding van maken van dat zij door de staat zijn erkend of dat zij gecertificeerd zijn door het ministerie van Onderwijs. Een instelling kan wel erkend zijn als voor de kwaliteit van de instelling (onderwijskundig, leiding, administratie) toezicht wordt gehouden door een sectoraal ministerie. Het voordeel van een erkenning is 14 dat de studenten aan de erkende instellingen een beurs kunnen aanvragen.

Tabel 21: Aantallen studenten en medewerkers Aantallen Studenten Stafleden Voltijd student/staf

1.000 220 5

Er zijn ongeveer 220 leerkrachten in de 3 vestigingen samen met in totaal 1.000 leerlingen. De klassengrootte is 18 tot 20 studenten. Omvang en diversiteit onderwijsaanbod Er zijn diverse studierichtingen met daarbij behorende diploma’s: handel, bedrijfskunde (management) en communicatie met de afzonderlijke specialisaties: twaalf opleidingen op hbo-nivau; 15 natuur en milieu: drie opleidingen op hbo-niveau ; toegepaste kunst: een voorbereidend jaar en vijf afstudeerrichtingen op hbo-niveau; hotel, catering en toerisme: vier opleidingen op hbo-niveau en vier op mbo-niveau 16 (middelbaar beroepsonderwijs) ;

12

www.univeria.com In Frankrijk bestaan drie soorten contracten tussen de overheid en de private onderwijsinstellingen van middelbaar en hoger niveau. Het zogenaamde ‘contrat d’association’, ‘contrat simple’ en ‘hors contrat’. Bij een ‘contrat d’association’ worden de nationale onderwijsprogramma’s van de publieke onderwijsinstellingen gevolgd en bekostigt de overheid alle kosten (personeel, huisvesting, materieel e.d.). De arbeidsvoorwaarden voor het personeel zijn hetzelfde als van het onderwijzend personeel in de publieke onderwijsinstellingen. In het geval van een ‘contrat simple’ bekostigt de overheid het onderwijzend personeel, maar niet de overige kosten van de instelling (huisvesting, ondersteunend personeel, materieel). De instelling dient de normen van de overheid te volgen voor de kwalificaties van het personeel, de klassegrootte en de organisatie van het onderwijs. www.education.gouv.fr/systeme_educatif/enseignement_prive 14 ONISEP, Guide de l‘Enseigement privé hors contrat, Académie de Toulouse, mars 2004, blz. 2 (www.onisept.fr/toulouse/privehc). 15 Hbo-niveau is BTS (Brevet de Technicien Supérieur). 13


29

gezondheidszorg en welzijn: drie opleidingen op voorbereidend niveau voor paramedici, drie opleidingen op hbo-niveau; verzorging en schoonheid: een opleiding op hbo-niveau en vijf op mbo-niveau; en opticiën: twee opleidingen op hbo-niveau en een opleiding op mbo-niveau.

Daarnaast worden er in de zomer gedurende twee maanden intensieve trainingen gegeven voor de studenten die het toelatingsexamen willen doen voor de studie politicologie van de universiteiten van Grenoble, Aix-en-Provence en Lyon. Overige activiteiten Het onderwijs is sterk marktgericht. Opleidingen worden opgericht als daar een markt voor is. Men probeert ook buitenlandse studenten aan te trekken; bijvoorbeeld door informatie in het Engels te verstrekken via de eigen website. Recent is in de hbo-richting hotelcatering een uitwisselingsprogramma ontwikkeld met partneruniversiteiten in de Verenigde Staten. De behaalde studiepunten in Frankrijk en de Verenigd Staten worden 17 onderling onderkend. Verder is men bezig om vestigingen te ontwikkelen in China, Rusland, Marokko en Vietnam. Prestatie-indicatoren Door een intensieve begeleiding van de studenten probeert men zo veel mogelijk studenten het examen te laten halen. De slagingspercentages variëren, afhankelijk van de opleiding, tussen 50 en 100%. In de hbo-opleiding voor opticien haalde men in 2002 een slagingspercentage van 92% en zowel in 2003 als in 2004 een slagingspercentage van 18 100%. In de mbo-opleiding was er in 2003 een slagingspercentage van 92%. De studenten leggen een staatsexamen af. Het staatsexamen wordt afgenomen door de Académie (‘diplôme d’État’) en Univeria heeft hier geen enkele invloed op. Op deze wijze wordt de kwaliteit van de opleiding ‘bewezen’ en wordt de arbeidsmarktpositie van de afgestudeerden versterkt. De stages tijdens de opleiding zijn relatief kort: zes weken tot vier maanden voor de opleidingen op mbo-niveau. Er bestaat in sommige opleidingen (bijvoorbeeld de kappersopleidingen binnen verzorging en schoonheid) een systeem van duaal leren. Bij de opleidingen op hbo-niveau duurt de stage eveneens zes weken tot vier maanden.

16 17 18

Mbo-niveau is CAP (Certificat d’Aptitude Professionnel). BP (Brevet Professionnel). De partneruniversiteiten zijn de universiteiten van Baltimore, Nassau en Brookdale. www.univeria.com.

30


6.2

Financiën

Tabel 22: Algemeen overzicht inkomsten en uitgaven Kostensoort Inkomsten: Privaat (scholingsbelasting) Student Overheid (reïntegratiemiddelen) Totaal Uitgaven: Personeel Materieel/huisvesting Overig Totaal

% 30 68 2 100 65 15 20 100

De inkomsten zijn afkomstig van de inschrijfgelden (68%), de taxe d’apprentissage (30%) en reïntegratiemiddelen voor speciale regionale programma’s van het Arbeidsbureau (2%). Incidenteel zijn er middelen vanuit Europese programma’s. Over het algemeen zijn de inkomsten stabiel, al ondervindt men recentelijk enige inkomstendaling vanwege de 19 recessie. 65% van de inkomsten wordt besteed aan personele kosten, 20% aan marketing en communicatie en het overige aan huisvesting en materiaal; wat overblijft is winst. Private bronnen De taxe d’apprentissage in Frankrijk is een soort ‘scholingsbelasting’ die de bedrijven verplicht zijn om af te dragen als deel van de loonsom (ongeveer 0,5%). Als de bedrijven kunnen aantonen dat ze een leer-werkovereenkomst hebben afgesloten met een onderwijsinstelling of stageplaatsen beschikbaar stellen kan deze belasting hiervoor aangewend worden. In de periode 1995-2000 zagen de instellingen voor hoger onderwijs gemiddeld het aandeel scholingsbelasting met 17% toenemen. Gemiddeld zorgt de scholingsbelasting over de periode 1995-2000 voor 2% van de inkomsten van het hoger 20 onderwijs. Er zijn ook onderwijsinstellingen – die over het algemeen een zeer goede relatie hebben met het bedrijfsleven – die 30 tot 70% van hun inkomsten verkrijgen uit de taxe d’apprentissage. Voor de Instituts Univeria is het aandeel van de taxe d’apprentissage 21 30%. Student De inschrijvingskosten voor een mbo-opleiding variëren in 2005 van 2.860 tot 3.520 22 euro; voor een hbo-bacheloropleiding liggen deze kosten tussen 3.530 en 4.800 euro.

6.3

Randvoorwaarden Toegankelijkheid De studenten dienen om toegelaten te worden over een diploma van voortgezet onderwijs te beschikken. Er is geen sprake van een toelatingsexamen; wel wordt een interview afgenomen met de potentiële student. In het verleden had men een overeenkomst met

19 20 21 22

Informatie verkregen van de directie-eigenaren: mevrouw Allard-Jacquin, dd. 17 oktober 2005. De totale inkomsten uit leerbelasting bedroegen in het jaar 2000 zo’n 550 miljoen euro. www.ecole.ingenieurs.cesi.fr/taxe.asp. Informatie verkregen van de directie-eigenaren: mevrouw Allard-Jacquin, dd. 17 oktober 2005.


31

een bank om leningen aan studenten te verstrekken. Momenteel concurreren de banken om leningen te mogen verstrekken aan de Univeria-studenten. Kwaliteit Door de kwaliteit van de opleidingen kan de onderwijsinstelling zich ontwikkelen in een omgeving waar ook alternatieven zijn voor de studenten. Door de studenten een staatsexamen te laten afleggen, is er een objectieve externe toets van de kwaliteit van de opleidingen.

6.4

Gebruikswaarde voor Nederland Les Instituts Univeria in Frankrijk bewijzen dat volledig privaat gefinancierde onderwijsinstellingen op mbo- en hbo-niveau zich kunnen ontwikkelen; zelfs in een onderwijssysteem waarin de publieke financiering zeer dominant is. Door de studenten een staatsexamen te laten afleggen bestaat er een objectieve garantie op kwaliteit, is de waarde van het diploma op de arbeidsmarkt gegarandeerd en wordt een zekere wildgroei van opleidingen en studierichtingen voorkomen. De taxe d’apprentissage is voor sommige onderwijsinstellingen een zeer belangrijke bron van ‘afgedwongen’ private financiering. In het volgende overzicht zijn de gegevens van de Franse case geplaatst naast de Nederlandse mbo-instelling Nimeto. De Nederlandse instelling wordt vrijwel geheel bekostigd uit publieke bron. De onderwijskosten van de Nederlandse instelling zijn hoger dan de Franse (respectievelijk 6.400 en 5.500 euro per voltijd studiejaar). De bijdrage van studenten aan de onderwijskosten is in Nederland verwaarloosbaar klein (2% ofwel 100 euro), terwijl Franse studenten het grootste deel van de opleiding uit eigen zak betalen (68% ofwel 3.700 euro).

Tabel 23: Samenvattend overzicht van kengetallen onderwijsinstellingen Kenmerken van de onderwijsinstellingen Fte studenten Fte personeel % hoogleraren en onderwijzend personeel Ratio student/(hoog)leraar Inkomsten per fte student x 1.000 euro % privaat % student % overheid Uitgaven % uitgaven aan onderwijs % uitgaven aan overige activiteiten Onderwijskosten per fte student per jaar x 1.000 euro Studentenbijdrage per fulltime studiejaar x 1.000 euro Studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Studentenbijdrage als % van de onderwijskosten

32


FR Univeria 1000 220

NL Nimeto mbo 960 78 67% 18

5,5 30% 68% 2%

6,5 0% 2% 98%

100% 0%

98% 2%

5,5 3,7

6,4 0,1

15% 68%

0% 2%

7

7.1

Case 6, Universiteit Hasselt/transnationale Universiteit Limburg (België)

Inleiding De Universiteit Hasselt verzorgt een studieaanbod in toegepaste economische wetenschappen, geneeskunde en biomedische wetenschappen. Als autonome universiteit is sinds 2000 een strategisch partnerschap aangegaan met de Universiteit Maastricht. De Vlaamse overheid heeft het partnerschap met de Universiteit Maastricht in de transnationale Universiteit Limburg goedgekeurd, evenals de Associatie UniversiteitHogescholen Limburg. In het academiejaar 2004-2005 studeerden er 1.800 studenten voor initiële opleidingen (eerste en tweede cyclus bachelor), waarvan 1.333 aan de Universiteit Hasselt en 467 aan de transnationale Universiteit Limburg. 466 studenten zijn verbonden aan de voortgezette en postacademische richtingen, de lerarenopleidingen en de doctoraten. Gedurende 20042005 waren er 124 studenten afkomstig uit 36 verschillende landen, waarvan meer dan 40% afkomstig uit China. Omvang en diversiteit onderwijsaanbod Er is sprake van een beperkt studieaanbod. De onderwijsbevoegdheid van de Universiteit Hasselt voor de studierichtingen wiskunde, fysica, chemie, biologie en geneeskunde is beperkt tot de zogenaamde eerste cyclus. Na het behalen van het kandidaatsdiploma studeren deze ‘oud’-studenten verder aan een andere universiteit zoals Leuven, TU Eindhoven (Technische Universiteit) en Gent. De Universiteit van Hasselt werkt samen met de Universiteit van Maastricht in de zogenaamde transnationale Universiteit Limburg. De

aangeboden opleidingsniveaus zijn als volgt getypeerd: bacheloropleidingen; masteropleidingen; academische initiële lerarenopleiding; doctoraatsopleidingen; postacademische en permanente vorming; en 23 open universiteit.

Overige activiteiten Wetenschappelijk onderzoek is een belangrijk onderdeel van de universitaire activiteiten, hetgeen onder andere blijkt uit de sterke stijging van de derde geldstroom. De externe financiering steeg met bijna 20%. De uitgaven van de universiteit zijn gelijk verdeeld over onderzoek en onderwijsgerelateerde uitgaven. Het onderzoeksbeleid wordt positief 24 gewaardeerd blijkens een recente externe evaluatie. De impulsfinanciering vanuit de transnationale Universiteit Limburg maakte dit mogelijk. Het aantal doctoraten aan de

23

Er zijn mogelijkheden om via de Universiteit van Hasselt via afstandsonderwijs aan de Open Universiteit in Heerlen, een universitair diploma te behalen. 24 De onderzoekscommissie juicht toe dat de UH, rekening houdend met de kleinschaligheid en op basis van analyse, een gefocuste strategie uittekent en zijn onderzoeksbeleid vorm geeft. Deze werkwijze ondersteunt een geconcentreerde inzet van onderzoeksmiddelen.


33

Universiteit Hasselt nam toe. Het aantal wetenschappelijke publicaties nam in het afgelopen jaar niet toe, maar is verdubbeld vergeleken met tien jaar geleden. Personeel De Universiteit Hasselt had in december 2004 675 medewerkers, waarvan 154 zelfstandig academisch personeel (ZAP), 212 assistenten toegevoegd aan het assisterend academisch personeel (AAP) en het bijzonder academisch personeel (BAP), 226 medewerkers bij het administratief en technisch personeel (ATP) en 83 doctoraatsbursalen. Uitgedrukt in fte’s (fulltime equivalenten) ziet het medewerkeroverzicht er als volgt uit:

Tabel 24: Overzicht medewerkers Fte’s 111,80 67,55 114,05 181,88 83,00

7.2

Functie ZAP AAP BAP ATP bursalen

Student-medewerkersratio 20,3 33,6 12,4 12,4 27,3

Financiën

Tabel 25: Algemeen overzicht inkomsten en uitgaven Kostensoort Inkomsten: Privaat Student Overheid Totaal Uitgaven: Personeel Materieel Overig Totaal Saldo Personeelskosten: Zelfstandig academisch Assisterend academisch Doctoraatsbursalen Administratief en technisch personeel Kosten per student

€ mln.

% 15,7 4,3 24,5 44,5

35,3 9,7 55,0 100

27,6 14,7 1,0 43,3 1,2 27,6

64 34 2 100

32,0 30,5 8,1 29,4 100* € 22.593

Legenda: (*) afrondingsverschillen Ruim 35% van de opbrengsten is afkomstig uit een van de volgende private bronnen: externe financiering van fundamenteel onderzoek, deelname aan nationale en internationale onderzoeksprogramma’s, contractonderzoek en wetenschappelijke dienstverlening voor openbare instellingen en de privé-sector. Van de 15,7 miljoen euro die de Universiteit Hasselt aanmerkt als private inkomsten is 11,8 miljoen euro afkomstig uit subsidies van overheden en 3,9 miljoen euro afkomstig uit werkelijk private bron.

34


Tabel 26: Typering inkomstenbronnen € mln. Privaat Tweede geldstroom (Fonds Wetenschappelijk Onderzoek) Derde geldstroom (overheden) Vierde geldstroom (bedrijven, private organisaties) Totaal

% 3,1

20

8,7 3,9

55 25

15,7

100

Tegemoetkoming in studiekosten Studenten betalen ieder jaar collegegeld en registratiebijdragen. Leningen, al dan niet op renteloze basis, worden verstrekt aan studenten in de leeftijdscategorie 17-35 jaar, onder voorwaarde dat het eigen inkomen of dat van de partner of ouders niet boven een bepaald maximum uitstijgt. De lening stopt wanneer een jaar moet worden overgedaan, maar wordt voortgezet vanaf het moment dat het desbetreffende jaar alsnog met succes wordt afgesloten. Wanneer men drie achtereenvolgende jaren niet in staat is om een studiejaar succesvol af te ronden, vervalt het recht op studiefinanciering. Overheid In het algemeen geldt dat instellingen voor hoger onderwijs, binnen vastgestelde grenzen, bestuurlijk en financieel autonoom kunnen functioneren. Dit betekent dat de publieke vergoedingen in de vorm van lumpsumbedragen ter beschikking worden gesteld. Uit de publieke middelen worden de volgende kostenposten gefinancierd. Operationele kosten, gebaseerd op historische kosten, studentenaantallen en aantal diploma’s. De overheidsbijdragen verschillen per studie, waarbij de bekostigingsgrondslag afhankelijk is van de studie. Technisch-wetenschappelijke en medische studies komen voor hogere bekostiging in aanmerking dan sociaal- wetenschappelijke studies. Investeringskosten. De kosten van studentenfaciliteiten (huisvesting, restaurants, culturele activiteiten). Onderzoekskosten. De financiële bijdragen van private huishoudens bedragen gemiddeld 6% van de totale inkomsten van de hogeronderwijsinstellingen. De Universiteit van Hasselt scoort bovengemiddeld op het terrein van inkomsten uit collegegelden. De bijdragen via particuliere organisaties (bedrijven en non-profitinstellingen) bedragen 10% van de totale inkomsten. Ook hier scoort de Universiteit Hasselt beter dan het gemiddelde onder Vlaamse universiteiten. 55 % van de opbrengsten van de Universteit van Hasselt zijn toelagen van het Vlaams ministerie. De jaarlijkse toelagen dragen bij aan de dekking van de exploitatielasten voor onderwijs, onderzoek, wetenschappelijke dienstverlening en administratie. Sommige publieke toelagen hebben een specifieke bestemming, zoals investeringen, sociale voorzieningen voor studenten, of wetenschappelijk onderzoek. Aandeel private financiering in historisch perspectief In de afgelopen drie jaar is het beschikbare budget lichtelijk toegenomen. Zowel overheid als particuliere bronnen zijn in gelijke mate verantwoordelijk voor deze toename.


35

Continuïteit van het middelenperspectief Sinds 1993 is er sprake van een gestage stijging van de externe onderzoeksfinanciering (bijna 20%). De meest recente sterke stijging wordt toegeschreven aan de impulsfinanciering vanuit de transnationale Universiteit Limburg. De Vlaamse universiteiten drongen er al langer bij de Vlaamse regering op aan om een specifiek financieringskanaal te scheppen, waarmee de universiteiten in eigen beheer een permanent kader zouden kunnen scheppen voor het instandhouden of ondersteunen van strategisch onderzoek. In 2004 is daartoe het zogenoemde Industrieel Onderzoeksfonds opgericht. Jaarlijks ontvangen universiteiten een financiering op basis van een specifieke verdeelsleutel, waarmee de realisaties van elke universiteit met betrekking tot onderzoek meetbaar worden gemaakt. De Universiteit Hasselt haalde een goed resultaat bij deze meting, onder meer vanwege de sterk industrieel georiënteerde projecten en een hoog aantal gerealiseerde spinn-off bij bedrijven. Beide elementen zijn parameters in de verdeelsleutel. De omvang van het fonds is toegenomen van 2 miljoen euro tot de huidige 10 miljoen en zal naar verwachting verder toenemen tot 50 miljoen. De hieruit te genereren inkomsten voor de Universiteit Hasselt bedragen nu nog 0,35 miljoen euro, maar zullen naar verwachting toenemen tot 1,5 miljoen euro.

7.3

Randvoorwaarden Belgische universiteiten, die publiek gefinancierd worden, zijn voor een breed publiek toegankelijk. Een stelsel aan leningen en beurzen is beschikbaar om de studie te financieren. Net als vele andere grotere onderwijsinstellingen kent de Universiteit Hasselt een auditsysteem en zelfevaluatie-instrumenten waarmee de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek wordt gemeten.

7.4

Gebruikswaarde voor Nederland Als vergelijkingsinstantie hebben we gekozen voor de TU Eindhoven, vooral omdat deze universiteit ook technisch is georiënteerd. Bovendien is er al sprake van samenwerking tussen de beide universiteiten en spiegelen beide organisaties zich aan elkaar. Omdat de Universiteit Hasselt een kleinschalige instelling is, ligt de keuze voor een (voor Nederlandse begrippen) kleinschalige universiteit voor de hand. Met de TU Eindhoven is daarin voorzien.

36


Tabel 27: Financieringsbronnen overeenkomstig met/verschillend van Nederland Kenmerken van de onderwijsinstellingen Fte studenten Fte personeel % hoogleraren en onderwijzend personeel Ratio student/(hoog)leraar Inkomsten per fte student x 1.000 euro % privaat % student % overheid Uitgaven % uitgaven aan onderwijs % uitgaven aan overige activiteiten Bruto inkomen per hoofd bevolking x 1.000 euro Gemiddelde personele lasten (GPL) per fte x 1.000 euro GPL als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Onderwijskosten per fte student per jaar x 1.000 euro Studentenbijdrage per fulltime studiejaar x 1.000 euro Studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Studentenbijdrage als % van de onderwijskosten

BE Hasselt 1.917 558 40% 8

NL TUE 6.986 2.667 30% 9

22,6 9% 10% 82%

34,4 26% 4% 70%

65% 35%

29% 71%

27,3 48,2 177%

28,4 56,3 198%

14,6 2,2 8% 15%

10,1 1,4 5% 14%

Uit bovenstaande tabel blijkt dat – na correctie voor de inkomsten uit tweede en derde geldstroom – de TU Eindhoven een groter aandeel inkomsten uit private bron genereert dan de Universiteit Hasselt (respectievelijk 26% en 9%). Verschillen zijn ook te zien in het activiteitenpatroon van de instellingen. De Universiteit Hasselt besteedt 65% van de inkomsten aan onderwijs en bij de TU Eindhoven is dat 29%. Hoewel de TU Eindhoven meer inkomsten weet te genereren per voltijd-student, besteedt de universiteit minder geld aan onderwijs. Bij de Universiteit Hasselt bedragen de onderwijskosten 14.600 euro per voltijd-studiejaar en bij de TU Eindhoven is dat 10.100 euro. De bijdrage van studenten aan dit onderwijs is in Belgie in absolute zin hoger, maar in relatieve zin hetzelfde als in Nederland: voor Belgie 2.200 euro of 15%, voor Nederland 1.400 euro of 14%. Innovatieve financieringsbronnen bruikbaar voor Nederland Er zijn geen grote verschillen in de wijze waarop beide instellingen worden gefinancierd. Intensievere samenwerking tussen universiteiten en instellingen voor hoger beroepsonderwijs leidt in sommige gevallen ook tot meer transparantie met betrekking tot de werkwijze van deze instellingen. De regionale en transnationale samenwerking tussen de Universiteit Hasselt en andere universiteiten is hier een toonbeeld van. De ontwikkeling waarbij op Europees niveau wordt gestreefd naar meer transparantie in het hoger onderwijs, kan zelfs leiden tot een zekere mate van convergentie tussen de wijze waarop instellingen de centrale activiteiten organiseren en financieren.


37

8

8.1

Case 7: BI Norwegian School of Management (Noorwegen)

Inleiding Algemene typering van de onderwijsinstelling: De Norwegian School of Management is de op één na grootste onderwijsinstelling en grootste leverancier van onderwijs op het terrein van economie en bedrijfsleven in Europa. De Norwegian School of Management is een privaat georganiseerde, niet commercieel opererende stichting (gesticht in 1943) en levert kennis en advies aan de private en publieke sector. Voor haar onderzoeksactiviteiten hebben The Financial Times en Long Range Planning de onderwijsinstelling gekwalificeerd als een van de beste Europese managementopleidingen.

Tabel 28: Aantallen studenten en medewerkers Aantallen Studenten waarvan Deeltijd Voltijd Stafleden waarvan Academische staf Ondersteunende staf Ratio’s Wetenschappelijk personeel/medewerkers Student/medewerkers Student/academisch medewerker

18.500 9.400 9.100 716 333 383 47% 28,5 65,1

De Norwegian School of Management kende in 2004 18.500 onderwijsdeelnemers, verdeeld over voltijd- en deeltijdstudenten. In totaal waren er 716 medewerkers werkzaam, waarvan 333 academisch personeel en 383 ondersteunende personeelsleden. Voor elke 28 studenten was 1 medewerker beschikbaar. De

onderwijsinstelling biedt opleidingen aan op de volgende niveaus: bacheloropleidingen; masteropleidingen; doctoraatsopleidingen; mba (master of business administration); en permanente vorming (op maat gesneden cursussen).

De Norwegian School of Management biedt zeventien verschillende bachelorsopleidingen aan, zes masteropleidingen en vijf doctoraalprogramma’s. De Norwegian School of Management beschikt over eigen opleidingsscholen op het terrein van verzekeringen, handel, bankieren en transport. De onderwijsinstelling kent negen onderzoeksafdelingen

38


en dertien onderzoeksscholen. Opleidingen kunnen zowel als voltijdse studie of in deeltijd gevolgd worden. De Norwegian School of Management beschikt over één van Europa’s grootste onderzoeksscholen op het gebied van economie, bedrijfsadministratie en marketing. In 2003 werden er tachtig publicaties in academische tijdschriften geplaatst.

8.2

Financiën

Tabel 29: Algemeen overzicht inkomsten en uitgaven € mln.

Kostensoort Inkomsten Privaat Student Overheid Totaal

% 7 87 19 113

6,3 76,8 16,9 100*

Legenda: (*) afrondingsverschillen

In 2003 was ruim driekwart van de beschikbare middelen afkomstig van studenten, terwijl het overheidsaandeel zo’n 17% bedroeg. De rest van de beschikbare middelen kwam uit private bron. In 2004 zijn contracten afgesloten voor extern gefinancierd onderzoek ter waarde van zeven miljoen euro. Een belangrijk en groeiend aandeel hierin is afkomstig van de Noorse Onderzoeksraad. De totale percentuele bijdrage van deze instelling bedroeg in 2004 zo’n 50%, terwijl dit in het jaar ervoor nog 45% bedroeg (39% in 2002).

Tabel 30: Typering inkomstenbronnen € mln. Privaat 25 Derde geldstroom (overheden) Vierde geldstroom (bedrijven, private organisaties) Totaal

3,5 3,5 7

Student: Het collegegeld bedraagt 55.000 Noorse kronen (7.000 euro). De kosten voor levensonderhoud worden geschat op 85.000 Noorse kronen (11.000 euro) per jaar. De totale jaarlijkse kosten voor een studie bedragen derhalve zo’n 18.000 euro. Noorse studenten kunnen via de “Lånekassen” een studiebeurs en/of lening aanvragen. Via een door de overheid gefinancierd fonds kunnen studenten uit ontwikkelingslanden en uit Oost-Europa in aanmerking komen voor een gift of een lening. In het algemeen komen aanvragers uit landen met een bnp dat lager ligt dan 2.695 dollar in aanmerking voor financiële ondersteuning. De beurs/lening bestaat uit een bijdrage in de kosten voor levenonderhoud ter waarde van 80.000 Noorse kronen en een apart deel ter waarde van 21.000 Noorse kronen als bijdrage in het collegegeld. Het aantal studiebeurzen dat beschikbaar is gesteld is beperkt. Om in aanmerking te komen voor financiële bijdragen moet een essay worden ingediend met een korte motivatie.

25

Research Council of Norway.


39

De Norwegian School of Management heeft ook studiebeurzen voor MSc studenten beschikbaar ter hoogte van het collegegeld voor een jaar onderwijs. Deze beurzen worden 26 toegekend aan excellerende academici, op basis van de gemiddelde puntenscore. De Noorse overheid biedt financiële ondersteuning aan via de Noorse Onderzoeksraad. Hiervoor in aanmerking komen vooraanstaande wetenschappers en jonge onderzoekers. Bijna 20% van de inkomsten is afkomstig van de nationale overheid. De onderwijsinstelling is in staat gebleken een groter deel van haar onderzoeksbudget gefinancierd te krijgen met publiek geld dat afkomstig is van de Noorse Onderzoeksraad. Aandeel private financiering in historisch perspectief De onderwijsinstelling betrekt het belangrijkste deel van de inkomsten uit collegegelden en private bijdragen. Slechts een beperkt deel van het budget wordt gefinancierd met publieke middelen. Het totale budget neemt geleidelijk toe, waarbij het onderzoeksbudget sneller stijgt dan het onderwijsbudget. Het voor onderwijs beschikbare budget is direct gerelateerd aan het aantal studenten. Jaarlijkse inspanningen om private bronnen aan te boren De onderwijsinstelling profileert zich sterk op de internationale markt. Er wordt veel energie gestoken in het opzetten van onderwijscurricula in het buitenland en het aangaan van nauwe samenwerkingsverbanden. Het alumni-netwerk is bovendien een belangrijke bron van financiering. Continuïteit van het middelenperspectief Door strategische positionering van het opleidingenaanbod, intensieve marketing en een verbeterd student-volgsysteem lijkt, na een aanvankelijke terugloop, het aantal bachelorstudenten te zijn gestabiliseerd. De grote uitdaging waarvoor de opleidingsinstelling zich gesteld ziet is om het aantal studenten dat doorstroomt van een bachelor- naar een masterstudie te vergroten. Hierbij onderkent de Norwegian School of Management dat er competitie moet worden geleverd met publiek gefinancierde instellingen en programma’s die vanuit het buitenland financieel ondersteund worden.

8.3

Randvoorwaarden Toegankelijkheid Het jaar 2004 was een belangrijk moment in de geschiedenis van het hoger onderwijs in Noorwegen. Voor het eerst werd namelijk in de wet op het hoger onderwijs gelijkberechtiging tussen private en publieke instellingen vastgelegd. Voorheen werden private scholen nog gezien als aanvulling van het publieke bestel. De regelgeving kent gelijke rechten en plichten toe en maakt het mogelijk om een eenduidige politiek te voeren ten aanzien van de onderwijsinstellingen. Met het vrijgeven van de publieke bekostiging voor private instellingen heeft de Noorse overheid het beschikbare macrobudget voor onderzoeksactiviteiten verdubbeld. Daarnaast investeert de overheid extra in de toegankelijkheid van het onderwijs. Voor studenten is het maximaal te lenen bedrag verdubbeld in het geval dat studenten aan private onderwijsinstellingen willen gaan studeren.

26

Grade Point Averages and GMAT scores.

40


Kwaliteit De Norwegian School of Management ontving in 1999 het Europese kwaliteitslabel EQUIS (European Quality Improvement System), uitgereikt onder auspiciën van de European Foundation for Management Development. Daardoor is de onderwijsinstelling bevoegd om te participeren in programma’s die geautoriseerd zijn door de Amerikaanse Higher Education Act uit 1965. De Norwegian School of Management is erkend door Amerikaanse universiteiten zoals Wharton, Yale, M.I.T., Harvard, Case Western en Stanford, Zweedse instellingen zoals de universiteit van Lund en de Stockholm School of Economics, en door andere Europese instellingen zoals INSEAD in Frankrijk, Hochschule St.Gallen in Zwitserland, Universität Stuttgart in Duitsland en de London School of Economics and Political Science in het Verenigd Koninkrijk.

8.4

Gebruikswaarde voor Nederland Er zijn in Nederland weinig vergelijkbare private onderwijsinstellingen. De privaat gefinancierde European School of Management, die gelieerd is aan de Erasmus Universiteit, kan als voorbeeld dienen. De European School of Management is geheel gefinancierd uit private bron. Het is niet duidelijk of en voor welk deel studenten bijdragen aan deze private inkomsten en welk deel de werkgever vergoedt. De kosten van het onderwijs zijn in Nederland ruim twee keer hoger dan in Noorwegen (respectievelijk 26.300 en 12.600 euro per voltijd studiejaar). De toegankelijkheid van het Noorse onderwijs is beter geregeld dan in Nederland. Noorse studenten kunnen een lening afsluiten om de studiekosten te voldoen en Nederlandse studenten zijn mede afhankelijk van de goede wil van de werkgever.


NO NSM 11.450 716 47% 34

NL ESM_Eur 460 71


1,7 3% 77% 20%

30,7 100% 0% 0%

94% 6%

86% 14%


12,6 10,3 30% 82%

26,3



41

9

9.1

Case 8: London School of Economics and Political Science (Verenigd Koninkrijk)

Inleiding Algemene typering van de onderwijsinstelling: De London School of Economics and Political Science is een kleinschalige, gespecialiseerde en internationaal georiënteerde universiteit, opgericht in 1895. De instelling kent een reputatie van academische excellentie. Het werkgebied betreft studies in de sociale wetenschappen in de meest brede zin van het woord. Aan deze universiteit zijn meer dan 7.500 voltijd- en 800 deeltijdstudenten verbonden. Een groot gedeelte van de studenten is afkomstig van buiten Europa. 52% van de studenten is post graduate. De student-stafratio is erg laag, hetgeen betekent dat er relatief veel stafmedewerkers zijn per student. Dit kan als een indicatie worden gezien van de kwaliteit van het onderwijs.

Tabel 32: Aantallen stafleden en studenten Aantallen Studenten Voltijd Deeltijd Stafleden Voltijd Student/staf ratio

> 7.500 > 800 > 1.700 4,5

Het opleidingenaanbod maakt onderscheid naar de gangbare kwalificatieniveaus (bachelor, master, doctoraal, onderzoeksopleidingen) die leiden tot diploma’s of deelcertificaten. Daarnaast zijn er niet-diplomaprogramma’s zoals de Summer School cursussen en het buitenlandse studieprogramma. Ook is het mogelijk via leren op afstand opleidingen te volgen. Het onderwijs wordt verzorgd door negentien academische vakgroepen en interdisciplinaire instituten. Daarnaast zijn er meer dan dertig onderzoekscentra. Opleidingen kunnen zowel als voltijd- en als deeltijdstudie worden gevolgd. Overige activiteiten Het onderzoekslaboratorium van de London School of Economics and Political Science heeft meer dan 260 stafleden in dienst, en is een van de grootste onderzoeksclusters in de wereld op het terrein van de sociale wetenschappen. De staf is verdeeld over vier onderzoekscentra, waaronder de Suntory en Toyota International Centres for Economics and Related Disciplines. De onderzoeksscholen genereren jaarlijks zo’n 6 miljoen euro aan opbrengsten. De onderzoekscentra zijn grotendeels gefinancierd door de Economic and Social Research Council. Daarnaast worden inkomsten betrokken uit publieke en private partnerships.

42


Prestatie-indicatoren De London School of Economics and Political Science heeft inmiddels dertien Nobelprijswinnaars voortgebracht en staat hoog aangeschreven voor wat betreft het niveau van de onderwijs- en onderzoeksactiviteiten.

9.2

Financiën

Tabel 33: Algemeen overzicht inkomsten en uitgaven Kostensoort Inkomsten: Privaat Student Overheid Totaal Uitgaven: Personeel Materieel Overig Totaal Saldo Kosten per student

UK £ mln.

%

25,9 57,9 22,0 105,9*

25 55 21 100*

62,0 25,9 6,7 94,7* 11,2 € 18.072

66 27 7 100*

Legenda: * afrondingsverschillen

Ten opzichte van het jaar ervoor zijn de inkomsten in het studiejaar 2003-2004 met bijna 27 18% toegenomen. Dit kan worden toegeschreven aan verhoogde inkomsten uit de overheidsbijdrage (HEFC, de Higher Education Funding Council) en collegegelden. De uitgaven daarentegen namen in diezelfde periode met slechts 7% toe. Het resultaat lag daarmee op zo’n 10% van de omzet. In het bovenstaande overzicht zijn alleen de collegegelden als studentbijdragen verantwoord. Daarnaast dragen studenten die op de campus gehuisvest zijn bij aan de exploitatie door middel van afdrachten voor huisvesting en catering. Deze inkomsten staan verantwoord als inkomsten uit de private sector, maar zijn ten behoeve van de internationale vergelijking weggelaten. Opvallend is dat de exploitatie van de universiteit voor een belangrijk gedeelte wordt gefinancierd door inkomsten uit studentbijdragen (55%). In de onderstaande tabel zijn de inkomsten uit private bronnen nader uitgesplitst.

Tabel 34: Typering inkomstenbronnen € mln. Privaat: Derde geldstroom (contract onderzoek) Overige (bibliotheek, consultancy, publications, enz.) Investeringen Totaal

14,1 8,5 3,4 25,9*

% 54 33 13 100*


27

Financiële verslagleggingsjaar loopt van 1 augustus tot 31 juli.


43

De private bijdragen leveren een enigszins vertekend beeld op, omdat het meer inkomstenbronnen omvat dan de gebruikelijke derde geldstroom voor contractonderzoek bij instellingen voor hoger onderwijs. De inkomsten uit huisvesting van de campusstudenten zijn in het exploitatieoverzicht opgenomen en verantwoord onder de post overige. Om een vergelijking te maken met universiteiten zonder campus, zijn de bovenstaande bedragen hiervoor gecorrigeerd. Dit leidt tot de conclusie dat 13% van de inkomsten over de periode 2003-04 afkomstig is uit contractonderzoek (14,1 miljoen Engelse ponden). Student De jaarlijkse kosten voor een opleiding variëren van circa 4.500 tot circa 22.000 euro. Het meest voorkomende opleidingsbedrag is 12.000 euro op jaarbasis. De kosten van deeltijdcursussen bedragen gemiddeld de helft van de kosten van een voltijdstudie. De collegegelden voorzien niet in de kosten van levensonderhoud. Vanaf 2006 is het wettelijk mogelijk dat instellingen voor hoger onderwijs variabele collegegeldbijdragen in rekening brengen voor nationale en EU-studenten. Het maximale tariefverschil is vastgesteld op 4.500 euro (3.000 pond). Financiële ondersteuning is zowel beschikbaar voor nationale als internationale studenten. Tot nu toe kon een uitwonende student rekenen op een maximale lening van 7.300 euro (2004). Vanaf september 2006 kan een voltijds bachelorstudent afkomstig uit een gezin met een laag inkomen een beurs van maximaal 4.000 euro aanvragen. Voor bepaalde beperkte groepen studenten zijn sociale verzekeringstoelagen beschikbaar. Buitenlandse studenten kunnen geen aanspraak maken op bijdragen uit publieke 28 middelen. Er zijn echter wel andere vormen van ondersteuning mogelijk , al kost het tijd en moeite om een voor een dergelijke bijdrage in aanmerking te komen. Studenten uit de EU komen op dit moment niet in aanmerking voor financiële ondersteuning voor onderwijs en kosten van levensonderhoud. De LSE hoopt echter in de nabije toekomst beurzen beschikbaar te kunnen stellen aan nationale studenten en studenten uit de Europese Unie. Buitenlandse undergraduate studenten die niet over voldoende financiële middelen beschikken om een LSE opleiding te bekostigen kunnen een beroep doen op het LSE Undergraduate Support scheme. In 2004, werd zo’n £3 mln. beschikbaar gesteld. Studenten die van buiten de EU komen worden geacht de volledige kostprijs te betalen van een opleidingsplaats. In 2005 bedroegen de kosten voor een opleiding ruim 16.000 EURO (10.980 pond). Overheid Sinds 1992 zijn de regionaal georganiseerde HEFC’s belast met de uitvoering van de bekostiging van het hoger onderwijs (zowel met betrekking tot onderwijs als met onderzoek). Onderwijsinstellingen worden op basis van lumpsumoverdrachten bekostigd. De bekostigingsgrondslag is deels gebaseerd op indicatoren (formula financing) en deels gebaseerd op aspectfinanciering, als de formulefinanciering niet relevant is. Extra budget wordt uitgetrokken voor studenten uit minderheidsgroepen en invalide personen. De specifiek voor het onderwijsgedeelte beschikbare bedragen zijn opgebouwd uit de HEFC-toelagen en de inkomsten uit collegegelden. De berekening van de HEFC-toelage geschiedt aan de hand van vier fasen: berekening van een standaardbehoefte per 28

www.britishcouncil.org/education/

44


instelling, berekening van de werkelijke inkomsten van een instelling in het voorafgaande jaar, vergelijking tussen beide en ten slotte de berekening van de uiteindelijke onderwijsbijdrage (bekostigd via HEFC). Ter illustratie van de gehanteerde formulevoorschriften voor fase één wordt onderscheid gemaakt op basis van het type studie (bijvoorbeeld behoeftes aan laboratoria, verschillende typen onderwijslocaties), het soort student (parttime/mature/students on long courses), en institutionele premies (instellingen in London ontvangen een hogere bijdrage ter compensatie van het hogere lastenniveau; specialist institutions toelage; small institutions toelage; old and historic buildings). Wegingsfactoren bepalen het uiteindelijke bedrag waar een instelling recht op heeft. Vervolgens worden in fase twee de werkelijke ontvangsten berekend aan de hand van inkomsten uit het vorige jaar. Door de gekozen systematiek worden gelijke activiteiten op een gelijke wijze gefinancierd, alhoewel er sprake is van enige mate van differentiatie doordat er geen ‘flat rates’ worden gehanteerd. Als het verschil tussen de standaardtoelage en de werkelijke toelage minder dan 5% is (bandbreedte van 10%), dan wordt de HEFC-toelage onveranderd gecontinueerd. Aandeel private financiering in historisch perspectief Over de afgelopen vijf jaar zijn de inkomsten uit private middelen met ruim 40% toegenomen! Deze toename doet zich vooral voor bij de inkomsten uit collegegeld en bij onderzoeksgelden. Continuïteit van het middelenperspectief De ontwikkeling van de inkomstenbronnen over de afgelopen vijf jaar toont een rooskleurig beeld over de financiële positie van de London School of Economics and Political Studies. De universiteit heeft samenwerkingsverbanden met verschillende internationale universiteiten (onder andere Columbia en Universiteit van New York). Deze samenwerkingsverbanden worden geïnitieerd en onderhouden door de commerciële ontwikkelingsorganisatie van de universiteit (Enterprise LSE) en de divisie Research and Project Development. Verder onderhoudt de universiteit contact met 70.000 alumni. Dit reikt verder dan het regelmatig onderhouden van contact via mail of post. Een voorbeeld van hoe serieus alumni worden genomen is dat er specifieke virtuele vakgroepsverbanden worden onderhouden, waardoor alumni actief betrokken blijven bij de meest recente onderzoeksactiviteiten en ontwikkelingen en daarin ook kunnen participeren.

9.3

Randvoorwaarden Toegankelijkheid Met betrekking tot toelatingsrestricties worden twee niveaus onderscheiden. De zogenaamde ‘100 level courses’ zijn equivalent aan introductiecursussen op universitair niveau. Voor deze cursussen gelden geen specifieke toelatingseisen anders dan dat in sommige situaties een wiskundige of gerelateerde basiskennis wordt verondersteld. De zogenaamde ‘200 level courses’ zijn gelijkwaardig aan gevorderde cursussen op universitair niveau. Toelating tot deze cursussen vereist een met succes afgeronde introductiecursus op universitair niveau in hetzelfde of een aangrenzend vakgebied. Ten slotte is kennis van de Engelse taal een essentiële voorwaarde om in aanmerking te 29 komen voor een opleidingsplaats.

29

Minimum score of 575 TOEFL (old grade), 233 TOEFL (computer based test), 6.0 IELTS, or their equivalent for example Cambridge First Certificate.


45

Kwaliteit De London School of Economics and Political Science kent een breed scala aan zelfevaluatie- en auditinstrumenten waarmee de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek wordt bewaakt. Op de website van de onderwijsinstelling zijn verschillende rapporten van externe audits beschikbaar. Zo valt onder andere te lezen dat in de meest recente nationale evaluatie van onderzoeksprogramma’s (2001) het onderzoeksprogramma van de universiteit als het op één na beste scoorde in het Verenigd Koninkrijk.

9.4

Gebruikswaarde voor Nederland Er zijn in Nederland nauwelijks vergelijkbare onderwijsinstellingen. Dit heeft vooral te maken met het gespecialiseerde en toegespitste onderwijsaanbod. Mede op basis van de omvang hebben we gekozen voor de Universiteit van Maastricht als vergelijkingsmaat. Het aanbod van deze universiteit is breder dan dat van de London School of Economics and Political Science. Het aandeel buiten-Europese studenten is vele malen groter bij de Londense universiteit (47%). Aan de inkomstenzijde is het grootste verschil tussen het Verenigd Koninkrijk en Nederland gesitueerd in het percentuele deel van de inkomsten dat afkomstig is van studenten. In absolute zin genereert de Nederlandse universiteit meer inkomsten per voltijdstudent dan de Engelse (respectievelijk 27.600 en 19.500 euro per voltijdstudent). Na correctie voor inkomsten uit derdegeldstroomonderzoek is het inkomensaandeel uit private bron voor beide instellingen ongeveer gelijk (Londen 11% ,Maastricht 8%). Omdat de Nederlandse universiteit een groter deel van haar middelen besteedt aan andere zaken dan onderwijs, zijn de kosten van het onderwijs lager dan bij de Engelse (respectievelijk 10.300 en 14.800 euro per voltijd-studiejaar). Studenten dragen in Engeland het grootste deel van de onderwijskosten (72%), in Nederland is het studentenaandeel beperkt (15%). De hoge studentenbijdrage in Engeland is het gevolg van het gegeven dat de Londense universiteit veel buitenlandse studenten aan zich weet te binden. Aan deze studenten wordt over het algemeen de kostprijs (inclusief winstopslag) doorberekend. De London School of Economics and Political Science is een internationaal toonaangevende onderwijs- en onderzoeksinstelling op het terrein van de sociale wetenschappen. Door nadrukkelijk voor dit profiel te kiezen onderscheid zij zich ook van universiteiten met een breed curriculumaanbod, zoals de universiteit van Maastricht.

46


Tabel 35: Samenvattend overzicht van kengetallen onderwijsinstellingen Kenmerken van de onderwijsinstellingen Fte studenten Fte personeel % hoogleraren en onderwijzend personeel Ratio student/(hoog)leraar Inkomsten per fte student x 1.000 euro % privaat % student % overheid Uitgaven % uitgaven aan onderwijs % uitgaven aan overige activiteiten Bruto inkomen per hoofd bevolking x 1.000 euro Gemiddelde personele lasten (GPL) per fte x 1.000 euro GPL als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Onderwijskosten per fte student per jaar x 1.000 euro Studentenbijdrage per fulltime studiejaar x 1.000 euro Studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Studentenbijdrage als % van de onderwijskosten

UK LSE 7.700 1.700

NL Maastr 10.560 2.604 48% 8

19,5 11% 55% 34%

27,6 8% 6% 87%

76% 24%

37% 63%

26,9 51,6 192%

28,4 83,1 293%

14,7 10,6 40% 72%

10,3 1,6 5% 15%


47

10

10.1

Case 9: Aberdeen College (Verenigd Koninkrijk)

Inleiding Algemene typering van de onderwijsinstelling: Het Aberdeen College is een scholengemeenschap voor middelbaar en hoger beroepsonderwijs en volwasseneneducatie in het Verenigd Koninkrijk.

Tabel 36: Aantallen studenten en medewerkers Studenten Waarvan Voltijd Deeltijd Stafleden Waarvan Voltijd Deeltijd Waarvan onderwijzend personeel Ratio Voltijdstudent/staf Student/onderwijzend personeel

Aantallen 43.377 4.584 30.670 644 568 76 337 43 83

Legenda: * schatting op basis van leeftijdskenmerken populatie en gemiddelde participatiegraad

Gezien de leeftijdsopbouw van de studentenpopulatie kan worden geconcludeerd dat een substantieel deel van de ruim 43.000 deelnemers tot het volwassenenonderwijs moet worden gerekend. In het seizoen 2003-04 was 29% van de onderwijsdeelnemers tussen de 26 en 40 jaar en 35% ouder dan 40 jaar. Deze personen kunnen niet allemaal tot het volwassenenonderwijs worden gerekend, aangezien de instroom in het beroepsonderwijs niet leeftijdsgebonden is. Afgaand op vergelijkbare informatie van andere instellingen voor beroeps- en volwassenenonderwijs nemen we aan, dat zo’n 40% van de deelnemers tot het volwassenenonderwijs kan worden gerekend. Ervan uitgaande dat de gemiddelde cursusduur in het volwassenenonderwijs zes weken per jaar is, kan het aantal deeltijdstudenten naar voltijdstudenten worden omgerekend. Uitgedrukt in voltijdstudenten bedraagt de populatie 28.000 deelnemers. Het Aberdeen College verzorgt opleidingen op mbo- en hbo-niveau op de volgende vier terreinen: kunsten, communicatie en sociale wetenschappen; bouwkunde en techniek, en bedrijfskundige studies; verzorging en dienstverlening; en technologie, wetenschap, sport & vrije tijd. Afhankelijk van het cursusniveau kan een breed scala aan kwalificaties worden behaald, variërend van diploma’s van middelbare en hogere beroepsopleidingen tot en met post graduate cursussen.

48


Opleidingen kunnen zowel als voltijd- en als deeltijdstudie worden gevolgd. Eveneens is leren op afstand mogelijk en worden er Summer School cursussen verzorgd. Overige activiteiten Via het zelfstandig en commercieel opererend trainingsinstituut ASET (Aberdeen Skills and Education Training Limited) worden duale leertrajecten verzorgd voor de onshore en offshore olie- en gasindustrie Business Development Unit. Duale leertrajecten worden in verschillende vakgebieden aangeboden, variërend van gezondheid en veiligheid tot klanttevredenheid. Zowel het Aberdeen College als ASET verzorgen trainingen onder eigen verantwoordelijkheid en opereren als gescheiden organisaties met een eigen tariefstructuur. Prestatie-indicatoren De studievoortgang van studenten wordt uitgedrukt als de zogenaamde ‘pass rate’, ofwel het jaarlijkse slagingspercentage. Dit slagingspercentage bedroeg voor het seizoen 20032004 82%. Hierin zijn zowel voltijd-, deeltijd- als avondschoolcursussen meegeteld. Het slagingspercentage van de zogenoemde Not-advanced Training Courses bedroeg 77%. Verder blijkt uit de cijfers dat het slagingspercentage voor deeltijdstudenten bijna 10 procentpunt hoger ligt dan voor fulltime studenten (96% versus 87%). Ook het uitvalpercentage wordt bijgehouden. De belangrijkste uitval doet zich voor bij voltijdstudenten.

Tabel 37: Uitvalpercentage Type cursist

Uitvalpercentage

Voltijd Deeltijd dagstudent Avondstudent Overige

10.2

13 5 10 2

Financiën

Tabel 38: Algemeen overzicht inkomsten en uitgaven Kostensoort Inkomsten: Privaat Student Overheid Totaal Uitgaven: Personeel Materieel Overig Totaal Saldo

UK£ mln.

%

4,4 5,5 21,9 31,8*

14 17 69 100*

16,8 11,8 2,0 30,7* 1,1

55 39 7 100*


Ten opzichte van het seizoen 2002-03 zijn de inkomsten in het studiejaar 2003-04 met ruim 4% toegenomen. De uitgaven daarentegen namen in diezelfde periode met slechts 1% toe. De onderwijsinstelling heeft productiviteitswinsten weten te genereren. Volgens de berekeningsmethode van de Scottish Further Education Council is de prijs per eenheid (unit cost) met zo’n 27% gedaald in de afgelopen drie jaar. De methode sluit inkomsten uit commerciële activiteiten uit, evenals andere activiteiten die niet met overheidsmiddelen worden ondersteund.


49

Het resultaat bedroeg 1,1 miljoen Engelse ponden, hetgeen 4% van de omzet was. Uit de tabel wordt duidelijk dat zo’n 70% van de inkomsten vanuit de overheid werd gefinancierd, terwijl de studentbijdrage 17% van het totaal aan inkomsten bedroeg. De overige 14% van de inkomsten werd uit private middelen gegenereerd. In de onderstaande tabel zijn de inkomsten uit private bronnen nader uitgesplitst.

Tabel 39: Inkomsten uit private bronnen UK£ mln. Derde geldstroom (contract onderzoek) Overige Investeringen Totaal

3,5 0,6 0,3 4,4*

% 80 13 7 100*


In het bovenstaande overzicht zijn de inkomsten uit private bron naar herkomst verdeeld. Dit leidt tot het inzicht dat in het seizoen 2003-2004 de inkomsten uit contractonderzoek (3,5 miljoen pond) zo’n 8% van de totale inkomsten bedroegen. Door de inkomsten uit contractonderzoek te isoleren kan een goede vergelijking worden gemaakt met soortgelijke inkomsten voor Nederlandse instellingen. Er zijn vele vormen van financiële ondersteuning voor studenten, variërend van studiebeurzen, bijdragen in de kosten van levensonderhoud tot het aangaan van een studielening. In het merendeel van de gevallen hoeven voltijdstudenten voor beginnerscursussen niet een financiële bijdrage te leveren. Diegenen die niet over de Engelse nationaliteit beschikken of vanuit de EU afkomstig zijn, dienen wel collegegeld te betalen. Voor deeltijdopleidingen moet eveneens collegegeld worden betaald. Afhankelijk van de persoonlijke situatie zijn er studietoelagen te verkrijgen in de vorm van Educational Maintenance Allowances, bedoeld voor studenten van zestien jaar oud, studiebeurzen voor levensonderhoud (Bursary Maintenance Award) ten behoeve van studenten die zeventien jaar of ouder zijn, en bijdragen voor de bekostiging van studiematerialen en gemaakte reiskosten. Opleidingen voor gevorderden Voor diegenen die niet de Engelse nationaliteit hebben of vanuit de EU afkomstig zijn, geldt dat er collegegeld moet worden betaald. Voor deeltijdopleidingen dient collegegeld te worden betaald. Studenten kunnen echter in aanmerking komen voor vrijstellingen. Studenten die collegegeld betalen, kunnen in aanmerking komen voor inkomensafhankelijke studieleningen. Daarnaast zijn er studiebeurzen beschikbaar (in de vorm van giften) voor studenten onder de 25 jaar die tijdens het begin van de studie nog door de ouders worden verzorgd. Ten slotte zijn er studiebijdragen voor studenten en hun families in de fiscale sfeer. Aandeel private financiering in historisch perspectief In vergelijking met het studiejaar 2002-03 namen de inkomsten uit collegegelden met 6% toe in 2003-2004 en de inkomsten uit contractonderzoek met 8%.

50


10.3

Randvoorwaarden Toegankelijkheid Op het terrein van de toegankelijkheid zijn er geen specifieke toelatingseisen. In het kader van de kwaliteitszorg vergelijkt Aberdeen College de centrale bedrijfsprocessen met drie andere onderwijsinstellingen in het Verenigd Koninkrijk. In het seizoen 2003-2004 concentreerde de onderlinge vergelijking zich op mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling van personeelsleden, prestatiemanagement, en ziekteverzuim van stafleden. Daarnaast werd over een groot aantal andere onderwerpen informatie uitgewisseld, als gevolg waarvan het Aberdeen College wijzigingen in het beleid heeft kunnen doorvoeren. Het

10.4

Aberdeen College voldoet aan de volgende kwaliteitsstandaarden: Institute of Quality Assurance; Scottish Quality Management Systems; Scottish Qualifications Authority Quality Criteria; Chartered Institute of Management Accountants; en in juli 2002 werd het College door de European Foundation for Quality Management voor de tweede keer op rij erkend als Centre voor Excellence.

Gebruikswaarde voor NL Kenmerkend voor het Aberdeen College is het grote aantal onderwijsdeelnemers, verdeeld over volwassenenonderwijs en beroepsonderwijs. Hoewel de exacte aantallen niet bekend zijn, kan uit het aantal docenten en de leeftijdsopbouw van de onderwijsdeelnemers worden opgemaakt dat een groot gedeelte van de ruim 43.000 deelnemers toegerekend dient te worden aan het volwassenenonderwijs. Om deze reden is gekozen voor het ROC Amsterdam (regionaal opleidingen centrum) als vergelijkbare Nederlandse instelling. Bij het ROC Amsterdam waren in 2003 in totaal zo’n 40.000 deelnemers ingeschreven, waarvan iets minder dan de helft in het volwassenenonderwijs. Het uitvalpercentage over alle groepen van onderwijsdeelnemers bedroeg 14%. De onderwijsinstellingen zijn ook redelijk vergelijkbaar wanneer naar de verhouding tussen bol- en bbl- leerlingen wordt gekeken (respectievelijk beroepsopleidende leerwegen en beroepsbegeleidende leerwegen). In het volgende overzicht zijn de gegevens van Aberdeen College en ROC Amsterdam naast elkaar geplaatst. Hoewel het aantal studenten in beide instellingen ongeveer even hoog is, telt de Schotse instelling minder voltijdstudenten dan de Nederlandse. Het aandeel parttimers is dus hoger in Schotland. De gegenereerde inkomsten zijn in het Nederlandse voorbeeld hoger dan in het Schotse (respectievelijk 11.200 en 6.100 euro). De Schotse instelling ontvangt een groter aandeel van de totale inkomsten van studenten en een kleiner aandeel publieke financiering.


51

Tabel 40: Samenvattend overzicht kengetallen onderwijsinstellingen Kenmerken van de onderwijsinstellingen Fte studenten Fte personeel % onderwijzend personeel Ratio student/leraar Inkomsten per fte student x 1.000 euro % privaat % student % overheid Uitgaven % uitgaven aan onderwijs % uitgaven aan overige activiteiten Bruto inkomen per hoofd bevolking x 1.000 euro Gemiddelde personele lasten (GPL) per fte x 1.000 euro GPL als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Onderwijskosten per fte student per jaar x 1.000 euro Studentenbijdrage per fulltime studiejaar x 1.000 euro Studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Studentenbijdrage als % van de onderwijskosten

UK Aberdeen 7.344 625 51% 23

NL ROC adam 17.634 2.370 57% 13

6,1 3% 17% 80%

11,2 3% 3% 94%

83% 17%

90% 10%

26,9 38,2 142%

28,4 62,3 219%

5,1 1,1

10,2 0,3

4% 21%

1% 3%

De kosten voor het onderwijs zijn aan het Aberdeen College 5.100 euro per voltijd studiejaar; in Amsterdam is dat 10.200 euro. De Britse studenten betalen 21% van de onderwijskosten ofwel 1.100 euro per voltijd studiejaar. De Nederlandse studenten zijn minder geld kwijt. Zij betalen 300 euro per voltijd studiejaar; dat is 3 % van de onderwijskosten. De verhoudingsgewijs grotere personeelsinzet bij het ROC Amsterdam komt tot uitdrukking in het uitgavenpatroon. Bijna driekwart van de uitgaven wordt besteed aan salariskosten, terwijl de personele lasten bij het Aberdeen College slechts 55% van de exploitatie bedragen. De gemiddelde personele lasten per fte zijn in het Schotse voorbeeld veel lager dan in het Nederlandse (respectievelijk 142% en 219% van het bruto inkomen per hoofd van de bevolking). Vergeleken met Engelse collega-instellingen in het beroepsonderwijs en volwassenen30 onderwijs scoort het Aberdeen College beter voor wat betreft het financieringsaandeel uit inkomsten van onderwijsparticipanten. Gemiddeld bedragen de ontvangsten hieruit 10 tot 13%, terwijl dit bij het Aberdeen College 17% van de totale inkomsten bedraagt. Tegelijkertijd ligt het aandeel ontvangsten uit publieke middelen lager dan bij de andere Engelse instellingen: respectievelijk 70% en gemiddeld 80% (vergelijk ROC Amsterdam: 94%). Het Aberdeen College genereert een substantieel deel van de inkomsten uit het volwassenenonderwijs. De kosten hiervoor worden doorberekend aan de

30

James Watt College of Further and Higher education; City and Islington College; Belfast City College; Guildford College.

52


onderwijsparticipanten, terwijl in de Nederlandse situatie deze kosten voor het grootste deel uit de publieke middelen worden betaald.


53

11

11.1

Case 10: University of Ottawa (Canada)

Inleiding De University of Ottawa is een publiek gefinancierde instelling voor hoger beroeps- en universitair onderwijs met een breed studieaanbod. Opgericht in 1848 is de instelling uitgegroeid tot de op drie na grootste universiteit in Ontario. De universiteit biedt het voor Canadese begrippen op twee na grootste duale leerprogramma voor undergraduate studenten aan. Het onderwijs aan de universiteit is tweetalig. Aan de University of Ottawa zijn ruim 31.000 studenten verbonden, waarvan ruim 27.000 undergraduate en bijna 4.000 graduate studenten. 5% van de studentenpopulatie is afkomstig uit het buitenland, dat is verhoudingsgewijs minder dan aan de grotere en bekendere University of British Columbia. Aan de universiteit zijn personen uit meer dan 150 verschillende landen verbonden. De verhouding studenten versus stafleden is 7:1.

Tabel 41: Aantallen studenten en stafleden Aantallen Studenten Waarvan Undergraduate Graduate International Stafleden Waarvan Academisch Ondersteunend Ratio’s Student/ staf Student/ academische staf

31.439 27.603 3.836 1.716

1.938 2.647 7 16

Omvang en diversiteit onderwijsaanbod Het onderwijs en onderzoek aan de University of Ottawa vindt plaats aan tien faculteiten: kunsten; onderwijs; techniek; gezondheidswetenschappen; rechtsgeleerdheid; management; geneeskunde; natuurwetenschappen; en sociale wetenschappen. Het onderwijsaanbod bestaat uit driehonderd programma’s. Het opleidingenaanbod is onderscheiden naar de gangbare kwalificatieniveaus (bachelor, master, doctoraal en postdoctoraal). De verschillende aangeboden programma’s leiden tot diploma’s of deelcertificaten.

54


De University of Ottawa introduceerde in 1980 voor het eerst de mogelijkheid om via een systeem van duaal leren kwalificaties te verwerven (‘co-op learning’). Na meer dan twintig jaar biedt de University of Ottawa het grootste duale onderwijsprogramma aan in Ontario (veertig studierichtingen) en weet het programma een hoge plaatsingsgraad te realiseren. Het idee is dat studenten een undergraduate programma volgen en tegelijkertijd werkzaam zijn binnen een bedrijf of non-profitorganisatie en daarmee een salaris verdienen. In 95% van de gevallen wordt een werkomgeving voor de student gevonden. De meeste opleidingen kunnen zowel als voltijd- en als deeltijdstudie worden gevolgd. Overige activiteiten Er zijn 29 onderzoekscentra verbonden aan de University of Ottawa. Onderzoek neemt een vooraanstaande positie in binnen het universitaire programma. In 2004 bedroegen de inkomsten voor onderzoek ruim 138 miljoen euro, ofwel 30% van de totale inkomsten voor dat jaar. Hiervan is het merendeel afkomstig uit provinciale en federale bron. De inkomsten afkomstig van bedrijven en de particuliere opdrachtenstroom vertegenwoordigden een waarde van 56 miljoen euro. Prestatie-indicatoren Het ministerie van Onderwijs heeft berekeningen gemaakt over het uitvalpercentage. Daarvoor is een aantredend cohort gevolgd door de tijd. Er is gekeken welk percentage binnen zeven jaar de opleiding met succes heeft afgerond. Degenen die in de loop der tijd een andere studie zijn begonnen en daarvoor naar een andere opleidingsinstelling zijn gegaan, worden tot de uitvallers gerekend. De slagingspercentages zijn als volgt: slagingspercentage: 74.2%; werkenden 6 maanden na studiebeëindiging: 95.1%; en % aan het werk na 2 jaar: 95.1%. In vergelijkend perspectief scoort de University of Ottawa voor wat betreft de slagingspercentages iets beter dan andere universiteiten in de staat Ontario. Een groter aantal van de studenten vindt werk binnen twee maanden wanneer een vergelijking wordt gemaakt tussen University of Ottawa en de overige universiteiten. Het duale leerprogramma speelt waarschijnlijk een rol bij de hogere arbeidsdeelnamecijfers op korte termijn. De werkgelegenheidsscores na twee jaar zijn daarentegen beter voor afgestudeerden aan de andere universiteiten. Ook is het terugbetalingsgedrag van studenten van de University of Ottawa slechter dan dat van collega-studenten van andere instellingen. 9,8% van de studentenpopulatie slaagt er niet in de studielening tijdig af te lossen, versus 7,1% van de 31 studenten van andere universiteiten in Ontario. Op het terrein van onderzoeksprestaties werden in het seizoen 2003-2004 25 nieuwe patentaanvragen ingediend.

31

De cijfers maken niet duidelijk hoe groot het percentage is van studenten dat een lening aangaat. Over absolute aantallen wordt geen informatie verstrekt.


55

11.2

Financiën

Tabel 42: Algemeen overzicht inkomsten en uitgaven, in miljoenen euro’s x mln. euro Inkomsten: Privaat Student Overheid Totaal Uitgaven: Personeel Materieel Overig Totaal

%

126,3 110,0 218,2 454,6*

27,8 24,2 48,0 100*

259,6 77,3 117,7 454,6*

57,1 17,0 25,9 100*


Ten opzichte van het jaar ervoor zijn de inkomsten in het studiejaar 2003-2004 met 9,5% toegenomen. Dit kan worden toegeschreven aan een gematigde inkomstenstijging vanuit overheidsgelden (4%) en een sterkere toename van de collegegelden (14%); de inkomsten uit private bronnen namen met 12% toe. De uitgaven namen in diezelfde periode met 12% 32 toe. Ondanks de sneller toenemende kosten ten opzichte van de inkomsten werd een positief resultaat bereikt. Uit bovenstaande tabel blijkt dat de overheidsbijdrage 48% van de totale inkomsten bedraagt en de collegegeldbijdrage 24% van het totaal. 27% van het budget is afkomstig uit gelden van derden. In de onderstaande tabel zijn de inkomsten uit private bronnen nader uitgesplitst.

Tabel 43: Typering inkomstenbronnen Privaat Derde geldstroom onderzoeksgelden (niet publiek) Dienstverlening Overige Totaal

x mln. euro 56,1 3,0 67,2 126,3*

% 44,4 2,4 53,2 100*

Legenda: * afrondingsverschillen

Inkomsten ten behoeve van onderzoek uit niet-publieke bron bedragen 12% van het totaal aan gegenereerde inkomsten. Het totaal voor onderzoek beschikbare budget bedraagt in 2004 meer dan 138 miljoen euro; dat is 30% van de inkomsten. Student: tegemoetkoming in studiekosten In 2003 kondigde de provinciale regering een bevriezing van de collegegelden voor alle universiteiten in Ontario af. In onderstaande tabel zijn de kosten voor een undergraduate studie voor verschillende studentgroepen uitgewerkt.

32

Dit is overeenkomstig de toename van de uitgaven bij de Universiteit van British Columbia.

56


Tabel 44: Kosten voor het volgen van een undergraduate studie (periode acht maanden, in euro’s) Overige Undergraduate Collegegeld Lesmateriaal Overige Totaal

Thuiswonend

3.260 720 1.810 5.790

Uitwonend campus

Uitwonend buiten campus

3.260 720 6.880 10.860

3.260 720 9.050 13.030

Legenda: De bedragen zijn afgerond op tientallen euro’s als gevolg waarvan de totalen niet gelijk zijn aan de som van de kolommen

De jaarlijkse collegegeldbijdrage voor een undergraduate opleiding bedraagt 3.260 euro. 33 De kosten voor een graduate cursus variëren van 1.000 tot 3.600 euro. Voor buitenlandse studenten variëren de bijdragen van 4.300 tot 7.250 euro. Studenten kunnen op twee manieren in aanmerking komen voor financiële ondersteuning: prestatiefinanciering (prijzen, studiebeurzen); en inkomensafhankelijk (studiebeurzen, giften en leningen). Om in aanmerking te komen voor een lening geldt dat er sprake moet zijn van een ontoereikend eigen middelenperspectief. Om in aanmerking te komen voor een studielening moet er bovendien een bepaald aantal studiepunten worden behaald. De leningnemer riskeert volledige of gedeeltelijke terugbetaling van de lening bij het niet voldoen aan deze norm. De lening moet in principe worden terugbetaald en wordt niet, zoals in het Nederlandse systeem van prestatiebeurzen, bij bewezen prestaties omgezet in een gift. Daarnaast zijn er speciale financieringsmogelijkheden voor buitenlandse studenten en achterstandsgroepen om aan het onderwijs deel te nemen. De University of Ottawa kent jaarlijks ruim 25 miljoen euro aan financiële ondersteuning voor studenten toe, waarvan 7 miljoen in de vorm van beurzen die vrijgesteld zijn van terugbetaling. Ieder jaar komen ongeveer 2.500 studenten in aanmerking voor zo’n beurs. Het duale leer-werkprogramma is een andere manier voor studenten om de opleiding te bekostigen, en maakt het tegelijkertijd mogelijk om werkervaring op te doen. Het werkprogramma levert jaarlijks werk aan circa negenhonderd studenten. De inkomsten van de overheid zijn zowel voor onderwijs als voor onderzoek bestemd. De beschikbare informatie maakt het niet mogelijk een nadere onderverdeling te maken van de publieke middelen. In vergelijking met het voorgaande studiejaar namen de inkomsten uit private bronnen met 7% toe. Ook de inkomsten uit collegegelden tonen een opwaartse trend.

33

Voor het vaststellen van de cursusgeldtarieven wordt een puntenwaarderingssysteem gehanteerd.


57

Het niveau van de investeringsreserves en de aanwas van de betreffende fondsen is een indicator van een gezonde financiële positie. De groei van de omzet en de positieve rendementen wijzen daar ook op. De University of Ottawa onderhoudt een netwerk van 140.000 alumni, dat een belangrijke rol speelt bij de financiële ondersteuning van de onderwijsinstelling.

11.3

Randvoorwaarden Toegankelijkheid Om toegelaten te worden tot undergraduate trainingprogramma’s dient de kandidaat een gemiddelde score te hebben behaald op de vooropleiding. In sommige gevallen echter is er een beperkt aantal plaatsen te vergeven en wordt het vereiste minimumkwalificatieniveau opgeschroefd (bijvoorbeeld bij biologie, biochemie, bio-medische wetenschappen, criminologie, gezondheidswetenschappen, enzovoort). Kandidaten met een gemiddelde score van 70% (van de maximaal haalbare score) die niet geplaatst kunnen worden bij de studie van eerste keuze, krijgen altijd een aanbod om een studie naar tweede keuze te volgen. De University of Ottawa is verplicht om iedere gekwalificeerde kandidaat toe te laten. Kwaliteit Het Centre for University Teaching biedt pedagogische programma’s en workshops ten behoeve van het onderwijzend personeel aan. Alumni kunnen zich als vrijwilliger laten registreren om ondersteuning te verlenen aan studenten. Ook de University of Ottawa kent diverse zelfevaluatie- en auditinstrumenten waarmee de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek wordt bewaakt.

11.4

Gebruikswaarde voor Nederland De omvang, gemeten naar omzet (500 miljoen euro) en het aangeboden curriculum maken de Rijksuniversiteit Groningen enigszins vergelijkbaar met de University of Ottawa. Deze universiteit is één van de grotere in Nederland. Beide instellingen wijken van elkaar af omdat de University of Ottawa ook opleidingen op hbo-niveau aanbiedt. De Rijksuniversiteit Groningen werkt samen met hbo-instellingen.

58


Tabel 45: Samenvattend overzicht van kengetallen onderwijsinstellingen

Fte studenten Fte personeel % hoogleraren/onderwijzend personeel Ratio student/(hoog)leraar Inkomsten per fte student per jaar x 1,000 euro % privaat % student % overheid Uitgaven % uitgaven aan onderwijs % uitgaven aan overige activiteiten Bruto inkomen per hoofd bevolking x 1.000 euro Gemiddelde personele lasten (GPL) per fte x 1.000 euro GPL als % van het bruto inkomen per hoofd bevolking Onderwijskosten per fte student per jaar x 1.000 euro Studentenbijdrage per fte per jaar x 1.000 euro Studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Studentenbijdrage als % van totale onderwijskosten

CA Ottawa 31.439 4.585 42% 16

NL RUG 18.921 4.503 36% 12

14,0 28% 24% 48%

26,1 7% 6% 86%

70% 30%

50% 50%

29,2 54,8 187%

28,4 62,5 220%

9,8 3,4 12% 35%

13,0 1,7 6% 13%

Ottawa genereert minder inkomsten dan Groningen (respectievelijk 14.000 en 26.100 euro per voltijdstudent). Na correctie voor inkomsten uit de tweede en derde geldstroom ontvangt Ottawa een groter aandeel van haar inkomsten uit private bron dan Groningen (28% en 7% van de inkomsten). Publieke middelen omvatten in Ottawa minder dan de helft van het inkomen en in Groningen is dat 86%. Ottawa besteedt een groter deel van de uitgaven aan onderwijs dan Groningen (70% en 50% van de totale uitgaven). Toch blijft er in Groningen in absolute zin meer geld over voor het onderwijs dan in Ottawa. De gemiddelde kosten per voltijd-studiejaar zijn in Ottawa 9.800 euro per student en in Groningen 13.000 euro. Studenten betalen daarvan in Ottawa 3.400 euro per voltijd-studiejaar; in Groningen is dat 1.700 euro. Canadese studenten dragen meer bij aan de financiering van de eigen studie dan Nederlandse studenten. Dit beeld strookt met de andere voorbeelden uit Canada (zowel op universitair als hbo-niveau) en de Verenigde Staten. Opvallend is het leer-werkprogramma dat wordt aangeboden. De opleidingsinstelling speelt een belangrijke rol bij het zoeken van werkplekken (negenhonderd plaatsingen op jaarbasis) en houdt op die manier contact met de wensen uit het bedrijfsleven en de non-profitsector. Voor de studenten biedt het de mogelijkheid om een inkomen te verdienen waarmee vervolgens de studie kan worden betaald. Daarnaast biedt het Canadese systeem een leningprogramma aan. De ‘scolarships’ die vanuit de universiteit worden aangeboden, zijn slechts voor een beperkte groep weggelegd.


59

12

12.1

Case 11: University of British Columbia (Canada)

Inleiding Algemene typering van de onderwijsinstelling De University of British Columbia bestaat sinds 1908 en wordt gerangschikt in de topvijftig van universiteiten in de wereld. De universiteit staat bekend als een onderzoeksintensieve universiteit. De universiteit is gevestigd in Vancouver. Aantal studenten en medewerkers Aan de University of Britsh Columbia zijn 35.000 undergraduate en 8.000 graduate studenten verbonden. Studenten zijn zowel gehuisvest op de campus als daarbuiten. 10% van de studentenpopulatie is afkomstig uit het buitenland. De verhouding studenten versus stafleden is 4:1.

Tabel 46: Aantallen studenten en stafleden Aantallen Studenten Undergraduate Graduate Stafleden Academisch Ondersteunend Ratio Student/staf Student/academische staf

43.000 35.000 8.000 10.000 4.000 6.000 4,3 10,8

Omvang en diversiteit onderwijsaanbod (aantal cursussen/beroepsopleidingen) Het onderwijs en onderzoek vindt plaats aan 12 faculteiten en 11 onderzoekscholen. Het brede onderwijsaanbod bestaat uit 32 programma’s op undergraduate niveau en 29 programma’s op masterniveau. Het opleidingenaanbod maakt onderscheid naar de gangbare kwalificatieniveaus (bachelor, master, doctoraal en post-doctoraal). De verschillende aangeboden onderwijsvormen leiden tot diploma’s of deelcertificaten. Het is mogelijk om via een systeem van duaal leren kwalificaties te verwerven (co-op learning) en uitwisselingsprogramma’s te volgen, waarbij het studenten mogelijk wordt gemaakt om gedurende één of twee termijnen aan een buitenlandse universiteit te studeren. Veel van de faculteiten bieden ook mogelijkheden op het gebied van levenslang leren en afstandsleren (Continuing Studies and Distance Education & Technology). Daarnaast zijn er ook niet-diplomagerichte onderwijsvormen (onder andere Summer Schools). Een groot aantal opleidingen kan zowel als voltijd- en als deeltijdstudie worden gevolgd.

60


Overige activiteiten Onderzoek neemt een vooraanstaande positie in binnen het universitaire programma. In 2004 bedroegen de inkomsten voor onderzoek ruim 350 miljoen dollar, ofwel 30% van de totale inkomsten voor dat jaar. Deze gelden zijn afkomstig van de overheid, het bedrijfsleven en non-profitorganisaties. Onderzoek wordt uitgevoerd door graduate studenten, postdoc fellows en research associates. Als vooropgezet doel geldt de inkomsten voor onderzoek te vergroten, onder meer door het stimuleren van nationale en internationale samenwerkingsverbanden en uitwisselingen. 34

De universiteit heeft het volledig eigendom over een aantal commerciële organisaties: UBC Property fund, dat is opgericht om vastgoedactiviteiten ten behoeve van de universiteit te ontwikkelen. BR Centre, dat is opgericht voor de ontdekking en ontwikkeling van potentiële medische preparaten ten behoeve van medicinale ontwikkeling. UBC Research Enterprises, dat voor de verspreiding en vercommercialisering van onderzoeksresultaten zorgt, door bijvoorbeeld patentaanvragen te ondersteunen, en ondernemerschap bevordert. In een recent artikel in The Scientist werd de University of British Columbia als één van de top-tien-universiteiten in Noord-Amerika aangemerkt, zowel wat betreft de hoeveelheid als de kwaliteit van uitgebrachte patenten. Daarnaast participeert de universiteit in ondernemingen met andere partners. Prestatie-indicatoren: diploma’s, uitval De economische impact van de universiteit blijkt uit de volgende gegevens: de University of British Columbia scoort beter dan de M.I.T. en Stanford University als het gaat om het aantal in de Verenigde Staten uitgebrachte patenten uitgedrukt per 100 miljoen Amerikaanse dollars aan beschikbare onderzoeksgelden; en er zijn 115 spin-off-bedrijven en de universiteit ontvangt meer dan 1,4 miljoen Canadese dollars aan inkomsten uit royalty’s.

12.2

Financiën Ten opzichte van het jaar ervoor zijn de inkomsten in het studiejaar 2003-2004 met 5,7% toegenomen. Dit kan worden toegeschreven aan een gematigde inkomstenstijging vanuit overheidsgelden (6%) en een sterke toename van de collegegelden (35%); de inkomsten uit private bronnen liepen met 5% terug. De uitgaven daarentegen namen in diezelfde periode met 12% toe. Ondanks de snellere toename van de kosten ten opzichte van de inkomsten werd een positief resultaat bereikt.

34

De geconsolideerde balanstotalen verdisconteren de activiteiten van deze bedrijven.


61

Tabel 47: Algemeen overzicht inkomsten en uitgaven Ca$ mln. Inkomsten Privaat Student overheid Totaal Uitgaven Personeel Materieel Overig Totaal Saldo Kosten per student

%

385,9 200,5 547,2 1.133,6*

34 17,7 48,3 100*

715,5 267,2 148,8 1.131,6* 1,9 € 18.538

63 24 13 100*


Uit bovenstaande tabel blijkt dat de overheidsbijdrage 48% van de totale inkomsten bedraagt en de collegegeldbijdrage bijna 18%. Een derde van het budget is afkomstig uit gelden van derden. In de onderstaande tabel zijn de inkomsten uit private bronnen nader uitgesplitst.

Tabel 48: Typering inkomstenbronnen Privaat Derde geldstroom onderzoeksgelden (niet publiek) Overige (verkopen en dienstverlening, royalties) Rendementen Totaal

Ca$ mln. 98,3 224,6 63,0 385,9*

% 25 58 16 100*


Een substantieel deel van de inkomsten (20%) is afkomstig uit eigen middelen die de universiteit weet te genereren door het leveren van goederen en diensten. De inkomsten ten behoeve van onderzoek uit niet-publieke bron bedragen 9% van het totaal aan gegenereerde inkomsten. Het voor onderzoek beschikbare budget bedraagt in 2004 meer dan 350 miljoen Canadese dollars, ofwel 30% van het het totaal aan inkomsten. In de onderstaande tabel is de post overige kosten nader uitgesplitst.

Tabel 49: Typering uitgavenbronnen Overige Studiebeurzen Consultancy, giften, reiskosten Rentelasten Totaal

Ca$ mln. 41,9 92,9 13,9 148,8*

% 28 62 10 100*


Voor het vaststellen van de cursusgeldtarieven wordt een puntenwaarderingssysteem gehanteerd. Aan elke cursus of opleidingsblok wordt een aantal punten toegekend, dat zich laat vertalen in de uiteindelijk te bekostigen som.

62


De jaarlijkse kosten voor een opleiding variëren van zo’n 3.000 tot 10.000 euro. De meest voorkomende studentenbijdrage is 3.500 euro (4.300 Canadese dollars). Voor buitenlandse studenten variëren deze prijzen van 11.000 tot 13.000 euro. Hier zijn de huisvestingslasten bij inbegrepen. De bijkomende uitgaven voor studiematerialen bedragen gemiddeld 1.500 Canadese dollars (1.000 euro). Studenten kunnen op twee manieren in aanmerking komen voor financiële ondersteuning: via prestatiefinanciering (prijzen, studiebeurzen); en op basis van ontoereikend inkomen (studiebeurzen, giften en leningen). Om in aanmerking te komen voor een lening dient er sprake te zijn van een ontoereikend eigenmiddelenperspectief (inkomensafhankelijke bijdrage). Leningen moeten via de decentraal georganiseerde one-stop-shop overheidsorganisatie worden aangevraagd. Om in aanmerking te komen voor een studielening moet de student bovendien een bepaald aantal studiepunten behalen. De leningnemer riskeert volledige of gedeeltelijke terugbetaling van de lening bij het niet voldoen aan deze norm. De lening moet in principe worden terugbetaald en wordt niet, zoals in het Nederlandse systeem van prestatiebeurzen, bij bewezen prestaties omgezet in een gift. Daarnaast zijn er speciale financieringsmogelijkheden voor buitenlandse studenten en achterstandsgroepen om aan het onderwijs deel te nemen. Overheid De inkomsten van de overheid betreffen zowel het onderwijs- als het onderzoeksgedeelte. De beschikbare informatie maakt het niet mogelijk de publieke middelen voor onderwijs en onderzoek nader te specificeren. Aandeel private financiering in historisch perspectief In vergelijking met het voorgaande studiejaar namen de inkomsten uit private bronnen met 5% af. Uit de groei van het reserveringsfonds, dat gevoed wordt door donaties en inkomsten uit eigen activiteiten, blijkt dat er voldoende financiële middelen gereserveerd zijn om een tijdelijke terugval in inkomsten te kunnen opvangen. Continuïteit van het middelenperspectief De ontwikkeling van de inkomstenbronnen toont een rooskleurig beeld van de financiële positie van de University of British Columbia. Een teken van de gezonde financiële positie is de grootte van het interne fonds waarin giften, donaties en bijdragen van derden zijn opgenomen, en waar inkomsten uit levering van diensten deel van uitmaken. De omvang van het fonds bedraagt de helft van de jaaromzet in 2004, hetgeen als een aanzienlijke financiële reserve kan worden beschouwd. De University of British Columbia heeft samenwerkingsverbanden met 140 (internationale) universiteiten. Verder onderhoudt de universiteit een netwerk van zo’n 212.000 alumni. In 2004 werden giften ter waarde van circa 90 miljoen Canadese dollar ontvangen van 17.000 alumni en 2.500 bedrijven, stichtingen en andere organisaties. Elke donor verschafte in 2004 gemiddeld 23.000 Canadese dollar. In 2004 werd ruim 98 miljoen Canadese dollar opgehaald. Ook de University of British Columbia weet deze personen en instellingen op een actieve manier bij haar onderzoeken onderwijswerkzaamheden te betrekken.


63

12.3

Randvoorwaarden Toegankelijkheid Toelating tot de University of British Columbia is competitief, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen zogenoemde: algemene toelatingsvereisten, die afhankelijk zijn van de school waar de vooropleiding werd genoten; en specifieke vereisten, afhankelijk van de faculteit waartoe de aanvraag wordt ingediend. Afhankelijk van het gewenste instroomniveau (undergraduate of graduate) zijn de vereisten per high school bekend. Voor buitenlandse studenten is een wetenschappelijke vooropleiding vereist (vwo voor Nederland). Verder moet beheersing van de Engelse taal worden aangetoond. Kwaliteit Net als vele andere grotere en complexe onderwijsinstellingen kent de University of Britisch Columbia een breed scala aan zelfevaluatie- en auditinstrumenten waarmee de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek wordt bewaakt. De universiteit heeft inmiddels een reeks van Nobelprijswinnaars voorgebracht, waaronder Robert Mundell, winnaar van de Nobel prijs voor Economie in 1999, en Michael Smith, die in 1993 de Nobelprijs voor Scheikunde kreeg.

12.4

Gebruikswaarde voor Nederland Als we kijken naar de omvang, is er geen enkele Nederlandse universiteit die goed vergelijkbaar is. Omdat medisch onderwijs en onderzoek naast het economisch onderwijs een belangrijke plaats inneemt in het curriculumaanbod, hebben we ervoor gekozen de Erasmus Universiteit als vergelijkbare organisatie op te nemen. Deze keuze is mede ingegeven door het feit dat beide universiteiten als ondernemende instellingen bekend staan.

64


Tabel 50: Samenvattend overzicht van kengetallen onderwijsinstellingen CA British Columbia 43.000 10.000 40% 11

Fte studenten Fte personeel % hoogleraren/onderwijzend personeel Ratio student/(hoog)leraar Inkomsten per fte student per jaar x 1.000 euro % privaat % student % overheid Uitgaven % uitgaven aan onderwijs % uitgaven aan overige activiteiten

NL EUR 14.234 2.463 57% 10

18,5 34% 18% 48%

28,7 7% 6% 86%

57% 43%

47% 53%

Bruto inkomen per hoofd bevolking x 1.000 euro Gemiddelde personele lasten (GPL) per fte x 1.000 euro GPL als % van het bruto inkomen per hoofd bevolking

29,2 50,1 172%

28,4 86,6 305%

Onderwijskosten per fte student per jaar x 1.000 euro Studentenbijdrage per fte per jaar x 1.000 euro Studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking Studentenbijdrage als % van totale onderwijskosten

10,6 3,3

13,4 1,8

11% 31%

6% 14%

De Erasmus Universiteit genereert meer inkomsten per fte student dan de University of British Columbia (18.500 en 28.700 euro per fte student). Na correctie voor inkomsten uit de tweede en derde geldstroom is het aandeel private inkomsten in Vancouver hoger dan in Rotterdam (34% en 7%). De Erasmus Universiteit besteedt een kleiner deel van haar inkomsten aan onderwijs dan de University of British Columbia (47% en 57%). Toch zijn de kosten voor een voltijd studiejaar onderwijs in Rotterdam nog hoger dan in Vancouver (13.400 en 10.600 euro). Studenten betalen in Vancouver zowel in absolute als in relatieve zin een groter deel van de onderwijskosten dan in Rotterdam: respectievelijk 3.300 euro per voltijd studiejaar (31% van de onderwijskosten) en 1.800 euro (14% van de onderwijskosten). Bruikbaarheid financieringsbronnen voor Nederland De University of Britisch Columbia is een sterk onderzoeksgerichte universiteit. Het voor onderzoek beschikbare budget bedroeg in 2004 meer dan 350 miljoen Canadese dollar, ofwel 30% van de totale inkomsten. Door sterk de nadruk te leggen op onderzoeksactiviteiten en de resultaten hiervan te vercommercialiseren weet de universiteit, naast het op peil houden van haar reputatie, tevens een financieel fundament te leggen op basis waarvan zij verdere investeringen kan plegen in de ontwikkeling van de eigen organisatie. De universiteit is in staat gebleken om een substantieel deel van de inkomsten (20%) uit eigen activiteiten te genereren. Dit is mogelijk gebleken door het onderbrengen van een aantal kernactiviteiten in commerciële ondernemingen met een zelfstandige beheersorganisatie. De Eramus Universiteit scoort wat dit betreft zelfs nog wat beter, aangezien in 2004 de inkomsten uit werk in opdracht van derden 26% van de totale inkomsten bedroeg. Net als de University of British Columbia heeft de Erasmus Universiteit meerderheids-


65

35

deelnemingen in een aantal ondernemingen. Het aandeel onderzoeksgelden uit nietpublieke bron bedraagt 7% en is iets lager dan dat voor de Canadese universiteit. Een ander belangrijk onderscheid betreft de inkomsten uit schenkingen en sponsoring. Vergelijkenderwijs blijven deze inkomsten bij de Erasmus Universiteit ver achter bij die van de University of British Columbia, waar de inkomsten uit giften en donaties 8% van het totaal bedragen. In Rotterdam tellen deze inkomsten slechts voor 0,12% mee in het totaal.

35

EUR Holding, Erasmus Beleggingen, Rotterdam School of Management.

66


13

13.1

Case 12: Jyväskylä Polytechnic Ltd. (Finland)

Inleiding Algemene typering van de onderwijsinstelling: Jyväskylä Polytechnic Ltd. is een instelling voor hoger beroepsonderwijs en volwasseneneducatie en werd in 1994 opgericht als private voortzetting van de tot dat moment publiek gefinancierde polytechniek. De zeggenschap over de onderwijsinstelling is in handen van de stad Jyväskylä en enkele gemeentelijke federatieve verbanden op het terrein van het (beroeps)onderwijs.

Het onderwijssysteem in Finland Het onderwijs aan de Jyväskylä Polytechnic omvat: Polytechnic bachelor’s kwalificatie en volwassenenonderwijs. Er zijn acht gebieden waarop een bachelor-diploma kan worden gehaald. In totaal worden er binnen deze gebieden dertig onderwijsprogramma’s aangeboden. De studies kunnen ook in de Engelse taal worden verzorgd. De programma’s zijn opgebouwd uit theoretisch onderwijs, praktische vaardigheidstraining en duale trainingen. Professional Master’s Degrees. Deze kwalificatie zal vanaf 2006 kunnen worden behaald binnen een viertal gebieden. Open Polytechnic. Deze vorm van (beroeps)onderwijs wordt aangeboden op alle themagebieden van de Jyväskylä Polytechnic. Cursussen worden ook aangeboden op lokatie in de provincie. De Open Polytechnic wordt gefinancierd uit bijdragen van het ministerie van Onderwijs, van de Jyväskylä Polytechnic en van studenten. Vocational teacher education: een lerarenopleiding voor het hoger beroepsonderwijs. Specialistentraining voor werkzame personen (continuing education). Deze specilisatiestudies worden in deeltijd gevolgd en duren een of twee jaar. Deze opleidingen zijn toegankelijk voor een ieder met een diploma van middelbaar of voortgezet onderwijs en voor personen die de competenties op een andere manier hebben verworven. Voor deze specialisatiestudies kunnen vrijstellingen worden verleend bij doorstroom naar een postgraduate opleiding.


67

Op maat ontworpen trainingen voor bedrijven.

Opleidingen kunnen zowel voltijd als in deeltijd worden gevolgd. Daarnaast wordt afstandsonderwijs aangeboden.

Tabel 51: Aantallen studenten en medewerkers Aantallen Studenten, waarvan: hoger beroepsonderwijs volwassenenonderwijs voortgezette professionele training post graduate Stafleden, waarvan: academisch ondersteunend Ratio’s student/ staf student/ academische staf

7.549 5.289 1.618 619 23 600 n.b. n.b. 11,7 n.b.

Legenda: (n.b.) niet bekend

Overige activiteiten Jyväskylä Polytechnic is samenwerkingsverbanden aangegaan met belangrijke bedrijven en organisaties in de regio in centraal Finland. Veel aandacht wordt geschonken aan het onderhouden van bestaande contacten en het vinden van nieuwe partners. Op deze manier kunnen de onderzoeksactiviteiten worden afgestemd op de behoeftes van het bedrijfsleven en wordt getracht een zo goed mogelijke aansluiting te realiseren tussen het aangeboden onderwijs en de marktvraag naar opleidingsprofielen. Samenwerkingsvormen bestaan onder andere uit: onderzoeken ontwikkelingsprojecten; op maat gesneden trainingsprogramma’s; en advieswerkzaamheden. Daarnaast wordt er aandacht besteed aan regionale ontwikkeling van perifere gebieden in de regio. Dit gebeurt in de vorm van het uitvoeren van regionale studies, het uitvoeren van activiteiten in regionale competentiecentra, het ondersteunen van innovatieve en nieuwe bedrijfssectoren, en de ontwikkeling van een innovatienetwerk. Voorbeelden van activiteiten op het terrein van innovatie zijn: The Team Academy, een onderdeel van de Jyväskylä Polytechnic gespecialiseerd in marketing, management en ondernemerschap. In 2000 werd dit onderdeel uitgeroepen tot het meest kwalitatieve onderwijsgedeelte van de onderwijsinstelling. Het onderwijs in Music Management is gespecialiseerd onderwijs in managementtaken binnen de Europese muziek- en entertainmentindustrie. Deze opleiding wordt in samenwerking met internationale instellingen voor hoger beroepsonderwijs uitgevoerd, waaronder de Hogeschool Haarlem (onderdeel van het Inholland college). De ict-campus combineert onderwijs op het terrein van technologie, cultuur en ondernemerschap. De opleiding leidt op tot bachelorkwalificaties in onder andere techniek, bedrijfseconomie en media design. Op het gebied van internationale samenwerking coördineert de Jyväskylä Polytechnic het Finse polytechniek-netwerk voor Zuid-Oost Azië.

68


Prestatie-indicatoren De instelling bewaakt op verschillende manieren de studievoortgang en de bereikte resultaten. Hierin voorziet het systeem voor kwaliteitsmanagement. Een voorbeeld van het meten van het opleidingsrendement vormt het werkgelegenheidspercentage van studenten. Dit ligt een jaar na afsluiting van de studie op 83%.

13.2

Financiën

Tabel 52: Algemeen overzicht inkomsten en uitgaven € mln. Inkomsten: Privaat Student overheid Totaal Kosten per student

8,3 32,8 2,5 43,6 € 7.219

% 19 75 6 100

De onderwijsinstelling is in private handen en ontvangt slechts een klein gedeelte van de inkomsten van de overheid. De inkomsten van overheidswege betreffen bijdragen aan de docentenopleiding, onderzoek, internationale ontwikkeling en de bibliotheek. De private inkomsten bestaan deels uit bijdragen van het bedrijfsleven, maar ook inkomsten uit het ESF (Europees Sociaal Fonds). De winst over het jaar 2003 bedroeg 1,2 miljoen euro, ofwel 3% van de operationele inkomsten. Uit bovenstaande tabel blijkt dat de inkomsten uit lesgelden 75% van het totaal uitmaken. Student De kosten voor opleidingen zijn afhankelijk van het aantal punten dat een opleiding vertegenwoordigt. Deze puntensystematiek, die vergelijkbaar is met het ECTS (European Credit Transfer System), is op inputindicatoren gestoeld. De volgende prijzen zijn gekoppeld aan de puntensystematiek: 1,5 punt is 50 euro; 3-5 punten is 100 euro; 6-8 punten is 150 euro; en 9 punten is 200 euro. Als voorbeeld geldt de kwalificatie ‘Bachelor of Business Administration’, waarbinnen de specialisatiestudie ‘International Business and Hi-Tech Management’. Deze heeft 210 punten en een gemiddelde opleidingsduur van 3,5 jaar. Jyväskylä Polytechnic is een voor Finse begrippen a-typische instelling. Het reguliere publieke beroepsonderwijs wordt volledig bekostigd door de centrale overheid. Subsidies zijn gebaseerd op een zogenoemde ‘flat rate’ toelage (inputbekostiging). Deze wordt ieder jaar vastgesteld, waarbij het aantal studenten, de onderwijsuren of een andere meeteenheid als uitgangspunt dient voor de subsidietoekenning. De financiële bijdragen van bedrijven en studenten/ouders zijn minimaal. De bedrijven ontvangen geen bijdrage voor de beschikbaar gestelde opleidingsplaatsen. In sectorale arbeidsovereenkomsten worden afspraken gemaakt over loonvergoedingen aan trainees. Zoals beschreven vormt publieke financiering slechts een beperkt deel van de beschikbare middelen voor de Jyväskylä Polytechnic. De publieke middelen zijn bovendien geoormerkt (docentenopleiding, onderzoek, internationalisering, bibliotheek).


69

Private financiering De private onderwijsinstelling drijft op private bijdragen. Slechts een beperkt deel van het budget wordt gefinancierd met publieke middelen. Het voor onderwijs beschikbare budget is direct gerelateerd aan het aantal studenten. In vergelijking met 2003 nam het aantal uitgeleverde onderwijsmodulen toe. Deze toename werd voornamelijk veroorzaakt door meer onderwijsmodules die via het afstandsleren werden afgenomen. Het aantal alumni is groter dan vijfduizend. De meeste (70%) studenten zijn afkomstig uit de regio en blijven na afsluiting van de studie werkzaam in centraal Finland. Alumni dragen bij tot kennisuitwisseling tussen theorie en praktijk. Continuïteit van het middelenperspectief De financiële situatie van de opleidingsinstelling is gezond. De winst over het jaar 2003 bedroeg 1,2 miljoen euro, ofwel 3% van de operationele inkomsten. De instelling ontving een profitabiliteits- en effectiviteitsprijs ter waarde van 220.000 euro van het ministerie van Onderwijs. Een indicator van een stabiel middelenperspectief vormt de waarde van in portefeuille zijnde onderzoekaanvragen die niet direct kunnen worden uitgeleverd (derde geldstroom). In 2003 bereikte deze portefeuille een volume van 10,5 miljoen euro, ofwel 24% van de jaaromzet in 2003. Verder is er een toenemende belangstelling voor het afstandsleren, hetgeen extra omzet oplevert voor de onderwijsinstelling.

13.3

Randvoorwaarden Toegankelijkheid Toelating tot de opleiding is competitief. Voor de bacheloropleiding ‘Bachelor of Business Administration’, waarbinnen de specialisatiestudie ‘International Business and Hi-Tech Management’, waren in 2003 ruimt 260 aanvragen terwijl er maar 30 personen konden worden toegelaten. Om aan het bacheloronderwijs te kunnen deelnemen zijn er jaarlijks twee instapmomenten. Sommige opleidingsprogramma’s worden alleen in het Engels verzorgd. Om in aanmerking te komen voor een master-kwalificatie moet er minimaal sprake zijn van drie jaar werkervaring en een afgesloten vooropleiding in het hoger onderwijs. De nieuwe ‘professional master’s’ kwalificaties zijn toegepaste opleidingen voor hoger onderwijs. De docentenopleiding voor het beroepsonderwijs is toegankelijk voor degenen met een afgesloten opleiding in het hoger onderwijs aangevuld met relevante werkervaring. De Vocational Teacher Education College verzorgt het onderwijs en vormt een onderdeel van de Jyväskylä Polytechnic. De cursussen verzorgd door het Open Polytechniek College (het volwassenenonderwijs) zijn toegankelijk voor een ieder die bepaalde beroepskwalificaties wil verwerven of juist een algemene opleiding wil volgen. Kwaliteit Het kwaliteitssysteem is georganiseerd op twee niveaus. Ten eerste zijn controleinstrumenten verweven met de dagelijkse onderwijsactiviteiten. Zowel stafleden als studenten participeren hierin, bijvoorbeeld door middel van een student feedback systeem.

70


Op een tweede niveau kan het kwaliteitssysteem omschreven worden als een samenstel van meet-, documentatie- en analysetools (managementinformatiesysteem), waarmee ontwikkelingen worden gevolgd en op basis waarvan besluiten worden genomen. De gekozen indicatoren maken het mogelijk om internationale vergelijkingen te maken. De Jyväskylä Polytechnic zal in de nabije toekomst overgaan tot het Europese accreditatiesysteem voor hoger onderwijsopleidingen (ECTS). Hierdoor wordt het beter mogelijk om opleidingen en opleidingsinstellingen onderling te vergelijken.

13.4

Gebruikswaarde voor Nederland De Nederlandse hbo-instellingen zijn, gemeten naar aantallen deelnemers, onder te verdelen in een groot aantal relatief kleinere organisaties en een beperkt aantal grotere onderwijsinstellingen. Als vergelijkingsmaat is gekozen voor een grotere onderwijsinstelling: Windesheim College. Inmiddels zijn er plannen om Windesheim en de Vrije Universiteit te laten fuseren tot één brede instelling voor hoger onderwijs en onderzoek, met twee volwaardige campussen die elk hun eigen profiel kennen en als kenniscentrum in hun regio zijn verankerd. Het aanbod van curricula van de Finse en de Nederlandse organisatie vertoont een grote mate van overeenkomst. Windesheim biedt vijftig opleidingen binnen tien domeinen aan. In tegenstelling tot de Jyväskylä Polytechnic zijn bijna alle opleidingsplaatsen aan het Windesheim College publiek bekostigd. De onderwijskosten bedragen in Finland 6.200 euro per voltijd studiejaar; voor het Windesheim College is dat meer, namelijk 7.100 euro. Finse studenten betalen meer dan het onderwijs kost (6.400 euro per voltijd studiejaar ofwel 103%). Op het Windesheim College dragen studenten beperkt bij aan de kosten (1.500 euro ofwel 21% van de onderwijskosten).


71

Tabel 53: Financieringsbronnen overeenkomstig met/verschillend van NL Kenmerken van de onderwijsinstellingen fte studenten fte personeel % hoogleraren en onderwijzend personeel ratio student/(hoog)leraar Inkomsten per fte student x 1000 euro - % privaat - % student - % overheid uitgaven - % uitgaven aan onderwijs - % uitgaven aan overige activiteiten bruto inkomen per hoofd bevolking x 1000 euro gemiddelde personele lasten (GPL) per fte x 1000 euro GPL als % van bruto inkomen per hoofd bevolking onderwijskosten per fte student per jaar x 1000 euro studentenbijdrage per fulltime studiejaar x 1000 euro studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking studentenbijdrage als % van de onderwijskosten

FI Jyvask 6.093 600

NL Windesheim 11.854 1.023 57% 20

8,5 19% 75% 6%

7,7 7% 20% 73%

73% 27%

92% 8%

26,0

28,4 62,3 220%

6,2 6,4

7,1 1,5

24% 103%

5% 21%

Bovenstaande tabel toont het verschil in inkomstenbronnen tussen een onderwijsinstelling die publiek bekostigd is en een instelling die voornamelijk met private middelen wordt gefinancierd. Opvallend is dat de inkomsten uit afstandsleren een steeds belangrijker inkomstenbron worden voor de Finse opleidingsinstelling. Een mogelijke verklaring hiervoor kan zijn dat het afstandsonderwijs een uitkomst is wanneer de gemiddelde afstand tot de onderwijsinstelling groot is. Afstandsleren geeft de mogelijkheid van het aanboren van een nieuwe markt van potentiële onderwijsdeelnemers. Het Windesheim College is overigens ook gestart met afstandsonderwijs, met name voor de lerarenopleiding. Het rendement van cursussen die via afstandsleren worden aangeboden is over het algemeen beter dan dat van de klassieke opleidingsvorm.

72


14

14.1

Case 13: Lund University (Zweden)

Inleiding Het Zweedse hogeronderwijssysteem is onderverdeeld in undergraduate en postgraduate onderwijs. De zwaarte van de studieonderdelen wordt uitgedrukt in credits: 1 Zweedse credit staat gelijk aan 1 volledige studieweek. Gedurende 1 semester kunnen doorgaans 20 Zweedse credits worden behaald, hetgeen gelijk staat aan 30 ECTS. Het reguliere Zweedse hoger onderwijs kent de volgende soorten kwalificaties: högskolexamen (80 credits), kandidatexamen (vergelijkbaar met bachelor; 120 credits), magisterexamen (master; 160 credits). Het postgraduate onderwijs wordt afgesloten met een PhD-graad of met een professionele graad. Professionele graden zijn ingedeeld naar branche (onderwijs, gezondheidszorg, landbouw, enzovoort). Lund University bevindt zich op de 99-ste plaats van de wereldranglijst van universiteiten. Het kwaliteitsniveau van Lund University zit tussen dat van de Nederlandse Universiteit Leiden (72-ste plaats op de wereldranglijst) en de Universiteit van Amsterdam (122-ste plaats op de wereldranglijst). De Zweedse universiteit laat zich daarom het best vergelijken met Leiden of met Amsterdam.

Tabel 54: Kerncijfers studenten, 2003 fte student

fte student

personen

Lund

Leiden

UvA

aantal deelnemers, waarvan undergraduate postgraduate

27.150 3.635

88% 12%

15.285 n.b.

22.139

2.573

Behaalde graden, undergraduate bachelor / propedeuse master / doctoraal certificaat

651 1.134 85

2.661 1.829 -

professioneel Behaalde graden, postgraduate specialisme

1.905

n.b.

126

406

482

236

PhD

2.959

337 325

Legenda: (n.b.) niet bekend

Omvang en diversiteit onderwijsaanbod De universiteit heeft een breed scala van studierichtingen op de terreinen techniek, wisen natuurkunde, rechten, sociale wetenschappen, economie, godgeleerdheid, medicijnen en kunstonderwijs. Overige activiteiten Naast onderwijs verricht Lund University onderzoek. De universiteit nam in 2003 deel aan 199 Europese research projecten. De universiteit neemt actief deel aan een interuniversitair uitwisselingsprogramma voor studenten en voor stafleden.


73

Zowel de Zweedse als Nederlands universiteiten zijn actief in het zoeken van allerhande samenwerkingsverbanden met andere hogescholen en universiteiten op nationaal en internationaal niveau. Van de drie universiteiten onderhoudt de Universiteit Leiden de meest intensieve contacten met alumni, die gezamenlijk het Leids Universitair Fonds voeden. Personeel Bijna de helft van het personeel van Lund University (47%) betreft de wetenschappelijke staf (hoogleraren, universitaire docenten en wetenschappelijk medewerkers). De Universiteit van Amsterdam heeft een vergelijkbaar aandeel wetenschappelijke staf en de bij de Universiteit Leiden is dat aandeel lager (38%). In vergelijking met de twee Nederlandse universiteiten heeft de Zweedse universiteit een hoger aandeel promovendi in de formatie (respectievelijk 22%, 11% en 16%) en de beide Nederlandse universiteiten hebben een groter aandeel ondersteunend personeel in de formatie.

Tabel 55: Personele samenstelling, 2003 Lund

UvA

fte

fte

Leiden

wetenschappelijk personeel

47%

47%

38%

postgraduate studenten (promovendi)

22%

11%²

16%

31% 6.006

42%

48%¹

5.042

3.052

5/1

6/1

5/1

ondersteunend personeel totaal (= 100%) studentratio/ personeel ¹Inclusief student-assistenten; ² betreft aandeel in 2002

Kwaliteit Het beleid van de universiteit is gericht op een versterking van de kwaliteit van het undergraduate onderwijs. Dat geschiedt door middel van om- en bijscholing van het onderwijzend personeel. Op het terrein van onderzoek streeft Lund University kwalitatief hoogwaardige projecten na, met als doel tot de top van de wereld te (gaan) behoren. Studierendementen zijn zowel voor de Zweedse als Nederlandse universiteiten belangrijke prestatie-indicatoren, niet in de laatste plaats omdat studieresultaten een van de bekostigingparameters zijn.

14.2

Financiën In 2003 ontvangt Lund University 64% van de inkomsten uit publieke en 36% uit private bron. De private inkomsten zijn geconcentreerd rond het postgraduate onderwijs en onderzoek. Het aandeel private inkomsten van de Zweedse universiteit is lager dan dat van Leiden (respectievelijk 11% en 9%) en hoger dan dat van Amsterdam (6% privaat in 2003).

Tabel 56: Inkomstenbronnen, 2003 Lund Publiek Student Privaat

61% 31% 9%

Leiden 81% 9% 11%

UvA 88% 6% 6%

De drie universiteiten verschillen onderling nauwelijks waar het gaat om het inkomstenaandeel dat specifiek is gekoppeld aan onderzoek (tweede, derde en vierde

74


geldstroom). Zowel de Zweedse als de Nederlandse universiteiten ontvangen rond 10% van de inkomsten uit contractonderzoek. De Zweedse universiteit genereert een groter aandeel van haar inkomsten via studenten. Het betreft hier inkomsten voor postgraduate onderwijs. In Nederland bestaat de tendens om private inkomsten ten behoeve van postdoctoraal onderwijs onder te brengen in een of meer aparte holdings, die intensief samenwerken met de universiteiten. Zo heeft de Universiteit van Amsterdam alle ‘nietkernactiviteiten‘ ondergebracht in een veertiental holdings op onder andere de terreinen van onderzoek, onderwijs, vastgoed en facilitaire diensten. Het aandeel van de private financiering in het onderwijs nam sinds 2001 enigszins af als gevolg van een afgenomen belangstelling voor postgraduate onderwijs. Om de inkomsten uit private bron te verhogen heeft Lund University een bureau voor fondsenverwerving ingericht. Dit bureau organiseert onder meer seminars rond specifieke onderzoeksthema’s en nodigt daarvoor potentiële donoren uit. Het bureau probeert donorbijdragen van individuen en organisaties van beroepsgroepen te verkrijgen via het onderhouden van contacten en het oprichten van twee fondsen: het Fonds van vrienden van de wetenschap en het Fonds voor de toekomst. Bij de Universiteit van Amsterdam fluctueert het aandeel financiering uit private bron sterk. In de periode 1995-2005 varieerde het inkomensaandeel uit private bron van 1 tot 4,5% van de totale inkomsten. In Leiden nam het private aandeel toe van 3% van de totale inkomsten in 2000 naar 9% in 2004.

14.3

Randvoorwaarden Als algemene regel bij de toegang voor het volgen van undergraduate programma’s gelden minimale vooropleidingseisen of leeftijd in combinatie met een minimaal aantal jaren arbeidservaring. Omdat voor sommige studierichtingen de vraag het door de overheid gereguleerde aanbod overschrijdt, kunnen aanvullende eisen worden gesteld (bijvoorbeeld hoge eindexamencijfers, hoge scores op ingangstoetsen, en dergelijke). Universiteiten kunnen deze aanvullende eisen sterk beïnvloeden. Studiefinanciering is alleen toegankelijk voor undergraduate studenten. De studiefinanciering heeft de vorm van een toelage of een lening, en is bedoeld voor levensonderhoud en voor de aanschaf van studiematerialen. Het postgraduate onderwijs wordt niet ondersteund met behulp van studiefinanciering.

14.4

Gebruikswaarde voor Nederland Het belangrijkste verschil tussen de Zweedse en Nederlandse cases is het hogere aandeel inkomsten van studenten. Dat wordt veroorzaakt door het privaat gefinancierde postgraduate onderwijs in Zweden. In de Nederlandse situatie zijn – wegens de door het ministerie van OCW gestelde eis om een stringente scheiding aan te brengen tussen private en publieke bronnen – dergelijke onderwijsvormen wel gelieerd aan universiteiten, maar financieel-technisch ondergebracht in een conglomeraat van stichtingen en bv’s.


75

Tabel 57: Samenvattend overzicht van kengetallen onderwijsinstellingen SE Lund 30785 6006 47% 11

NL leiden 17257 3052 38% 15

NL Uva 22139 5042 47% 9

20,2 9% 31% 61%

22,2 11% 9% 81%

23,3 6% 6% 88%

65% 35%

55% 45%

57% 43%

bruto inkomen per hoofd bevolking x 1000 euro gemiddelde personele lasten (GPL) per fte x 1000 euro GPL als % van bruto inkomen per hoofd bevolking

26,6 61,0 229%

28,4 93,9 331%

28,4 67,0 236%

onderwijskosten per fte student per jaar x 1000 euro studentenbijdrage per fulltime studiejaar x 1000 euro studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking studentenbijdrage als % van de onderwijskosten

13,0 6,2

12,2 1,9

13,2 1,4

23% 47%

7% 15%

5% 11%

kenmerken van de onderwijsinstellingen fte studenten fte personeel % hoogleraren en onderwijzend personeel ratio student/(hoog)leraar Inkomsten per fte student x 1000 euro - % privaat - % student - % overheid uitgaven - % uitgaven aan onderwijs - % uitgaven aan overige activiteiten

De kosten voor het onderwijs liggen in de Zweedse case op hetzelfde niveau als in Nederland (rond 13.000 euro per voltijd studiejaar per student). In Zweden betalen studenten 6.200 euro per voltijd studiejaar per student; dat is 47% van de onderwijskosten. In de Nederlandse cases is de studentenbijdrage lager (1.400 tot 1.900 euro per voltijd studiejaar, ofwel 11 tot 15% van de onderwijskosten.

76


15

15.1

Case 14 : Ecole des Mines, Parijs (Frankrijk)

Inleiding In Frankrijk worden de ingenieurs over het algemeen opgeleid aan een ‘école d’ingénieurs’. Er zijn ongeveer 226 van dergelijke onderwijsinstellingen. De gemiddelde omvang is 750 studenten per instelling. De studenten stromen in na een vwo-opleiding én een toelatingsexamen. De École des Mines de Paris is een bekend vooraanstaand voorbeeld van een école d’ingénieurs. Dit is één van de instellingen die een hoge private financiering van zijn opleidingen en onderzoek weet te realiseren. De École des Mines dateert van 1783 en is op vier locaties gevestigd. De École des Mines neemt onder de écoles d’ingénieurs de eerste plaats in op het gebied van contractonderzoek en onderhoudt hechte banden met de industrie.36 Aan de École des Mines worden diverse opleidingen verzorgd, zoals de bachelors civiele techniek (‘diplôme d’ingénieur civil des Mines’), ‘techniques de l’Etat’ (‘diplôme d’ingénieur du Corps des Mines’) en informatica (‘diplôme d’ingénieur de specialité de l’École des Mines de Paris). Na de bachelor kan een tweejarige masteropleiding gevolgd worden. Verder kunnen er gespecialiseerde postinitiële programma’s en trainingen gevolgd worden door studenten met een ingenieursdiploma en met ervaring op hoog niveau. Hiervoor beschikt de instelling over diverse instituten (IST, ISIA, CESMAT), promotieplaatsen (doctorats) en specialistenopleidingen (gespecialiseerde masters en post-masters). In het jaar 2005 studeren in totaal 1.268 studenten aan de École des Mines (tabel).

Tabel 58: Aantal studenten aan de l’École de Mines de Paris, 2005 Afstudeerrichtingen en specialisaties Élèves ingénieurs civils ingénieurs des corps techniques de l’État étudiants Mastères specialises doctorants étudiants masters européens Élèves IST Élèves ISIA étudiants Masters professionnels (DNM) étudiants CESMAT Totaal

Aantal 365 50 195 466 67 28 17 43 37 1.268

Bron: Mines Paris, Les chiffres clés (Key Figures), 2005

De écoles d’ingénieurs verzorgen niet alleen onderwijs maar doen ook contractonderzoek voor het bedrijfsleven. Zo heeft ENSI Caen zeshonderd onderzoekers in dienst en weet het hiermee zeer winstgevende contracten binnen te halen.37 De overige vormen van dienstverlening zijn advisering (‘missions de conseil’) en een leven lang leren (‘éducation permanente’). De dienstverlening aan het bedrijfsleven verbreedt en verdiept zich aan de Franse écoles d’ingénieurs.38 De studenten lopen een stage van tien tot twaalf maanden in

36

Le Point, februari 2005; Industrie et Technologies, 2004. L’Usine Nouvelle, Dossier ‘Spécial Écoles d’Ingénieurs; 131 écoles au banc d’essai, 2005. 38 L’Usine Nouvelle, ‘Spécial Écoles d’Ingénieurs; 131 écoles au banc d’essai, 2005 en l’École des Mines de Paris, www.ensmp.fr. 37


77

de industrie en dit zorgt ook voor nauwe banden tussen de onderwijsinstelling en de industrie. Uit een onderzoek onder 131 écoles d’ingénieurs is gebleken dat 94% van de directeuren van de instellingen hun relaties met het bedrijfsleven als goed tot zeer goed bestempelen. De helft van de instellingen verwacht dat de bedrijven méér in de instellingen gaan investeren en men staat hier ook voor open. Een kwart van de directeuren wil de bedrijven zelfs meer betrekken bij het onderwijs en de onderwijsprogramma’s. De verwachting is dat dit de bijdragen van het bedrijfsleven kan doen toenemen. Deze ontwikkeling gaat gepaard met een uitbreiding van het aantal bijzondere leerstoelen (’chaires d’entreprises’) en de oprichting van gezamenlijke nieuwe instellingen met het bedrijfsleven (bijvoorbeeld de Fondation l’Ecole Supérieure d’Electricité).39 De prestaties van de instellingen kunnen ook afgeleid worden uit het gemiddelde starterssalaris van de jong afgestudeerden van 31.000 euro bruto. De afgestudeerden van de École des Mines de Paris komen op de tweede plaats qua starterssalaris van alle Franse afgestudeerden (38.500 euro bruto) van de écoles d’íngénieurs.40

15.2

Financiën Het Franse ministerie van Industrie stelt de inschrijvingskosten vast. Het inschrijvingsgeld voor een student is 400 euro per jaar. Het ministerie wil de inschrijfkosten de komende drie jaar stapsgewijs verhogen tot 1.200 euro.41 Iets meer dan de helft van de uitgaven voor onderwijs en onderzoek (52%) is afkomstig uit de publieke middelen van de ministerie van Industrie. De overige middelen (48%) zijn afkomstig van de taxe d’apprentissage, contractonderzoek, patenten, spin-offs en postinitieel onderwijs. De opbrengsten uit contractonderzoek zijn voor sommige écoles d’ingénieurs zelfs erg hoog. Zo bestaat 16 à 17% van de inkomsten van de École des Mines de Paris uit contractonderzoek dat door het private bedrijfsleven wordt gefinancierd. Volgens de École des Mines is dit aanzienlijk meer dan Amerikaanse universiteiten over het algemeen weten te realiseren. Gemiddeld behalen de Amerikaanse universiteiten 8,5% van hun inkomsten uit contractonderzoek voor het private bedrijfsleven, terwijl zelfs het MIT niet meer dan 12,5% van zijn inkomsten uit contractonderzoek voor het private bedrijfsleven haalt. Inclusief het contractonderzoek dat publiek is bekostigd haalt de École des Mines 31% van zijn inkomsten uit contractonderzoek.42 De École des Mines probeert ook de resultaten van onderzoek te commercialiseren en participeert in startende ondernemingen die een nieuwe band met de instelling willen onderhouden. Hiertoe is de besloten vennootschap Transvalor opgericht. De omzet van Transvalor is 2,2 miljoen euro en bij Transvalor zijn 20 werknemers werkzaam. Als de 43

exploitatie kostendekkend is, realiseert de instelling met Transvalor 3% van haar omzet.

39

De Fondation van de École Supérieure d’Electricité (Supélec) ondersteunt de school, bevordert zijn internationale uitstraling, financiert onderzoeksprogramma’s, stimuleert de uitwisseling tussen onderzoekers en docenten en verstrekt promotiebeurzen. Tot de oprichters van de Fondation behoren l’Amicale des Ingénieurs Supélec, la FIEEC, ABB, EDF, RTE, Schlumberger et Schneider Electric; zie www.supelec.fr. 40 L’Expansion, april 2005. 41 Informatie van Nicolas Cheimanoff van l‘École des Mines de Paris (directeur cycle ingénieur civil), dd. 13 september 2005. 42 www.ensmp.fr 43 www.ensmp.fr. De opbrengsten zijn 73,04 miljoen euro, waarvan 22,5 miljoen voor contractonderzoek (Armines) en 1,16 miljoen euro van de taxe d’apprentissage (2%).

78


In Frankrijk zijn vanuit de écoles d’ingénieurs in de afgelopen 5 jaar 750 ondernemingen gecreëerd en ruim 3.000 banen. Het gemiddelde budget per student van de écoles d’ingénieurs is 14.730 euro per jaar, waarbij echter grote verschillen per instelling bestaan. In de onderstaande tabel zijn de budgetten per student opgenomen van de tien écoles d’ingénieurs met de hoogste budgetten per student. De hoogte van de bedragen wordt vooral verklaard door de inkomsten uit contractonderzoek. In welke mate deze middelen ook ten goede komen aan het onderwijs is niet bekend.

Tabel 59: Gemiddelde budgetten per student per jaar van de tien best gefinancierde écoles d’ingénieurs Instellingen Polytechnique ENSI Caen Mines de Paris ESPCI ECPM ENST Paris Mines de Nantes Mines de Nancy ENPC ENST Bretagne gemiddeld (afgerond)

Budget per student in euro’s 67.717 56.500 55.800 48.000 42.333 43.000 40.300 39.020 32.926 30.785 46.000

Bron: L’Usine Nouvelle, Dossier ‘Spécial Écoles d’Ingénieurs; 131 écoles au banc d’essai, 2005

15.3

Randvoorwaarden Er vindt een duidelijke selectie aan de poort plaats. Om tot de École des Mines de Paris toegelaten te worden moet men een toelatingsexamen (concours national) doen, dat gezamenlijk georganiseerd is door acht Grandes Écoles. Voor het concours van 2005 hebben zich 11.400 potentiële studenten ingeschreven. Hiervan zijn er 901 geslaagd (8%); van de 901 geslaagden zijn 91 studenten toegelaten tot de École des Mines. De opleiding moet in principe voor goede studenten uit alle milieus toegankelijk zijn. Om dit mogelijk te maken staan beurzen ter beschikking. Voor de studenten zijn twee beurzen beschikbaar: een van de staat en een verstrekt vanuit het fonds Fondation des industries minérales, minières et de métallurgie françaises. Deze laatstgenoemde beurs is voor de studenten die in het buitenland willen gaan studeren. De kwaliteit van de instelling wordt iedere zes jaar gecontroleerd door een soort accreditatiecommissie voor de ingenieursopleidingen (Commission des Titres D’Ingénieurs). Zes jaar geleden was de beoordeling goed, momenteel is de commissie bezig met de beoordeling van 2005.

15.4

Gebruikwaarde voor Nederland Om de Franse case te vergelijken met de Nederlandse situatie trekken wij een vergelijking tussen de Ecole des Mines, de Nederlandse hogeschool InHolland (groot aandeel techniek)


79

en de TU Delft. De Nederlandse instellingen zijn bijna geheel publiek gefinancierd (89% en 93%), terwijl in de Franse case slechts de helft van het inkomen afkomstig is uit publieke bron. De uitgaven voor het onderwijs liggen in de Franse instellingen op een hoger niveau dan in Nederland. Een voltijd studiejaar kost in het Franse geval 32.200 euro, terwijl dat in Nederland tussen de 15.700 en 19.000 euro ligt. Studenten betalen in Frankrijk 14.900 euro per voltijd studiejaar en in Nederland is dat 1.500 euro. Vanwege de strenge selectie aan de poort is het systeem van de Franse écoles d’ingénieurs niet zonder meer toepasbaar in de Nederlandse context. Wel laten de Franse écoles d’ingénieurs zien dat een grotere private financiering via contractonderzoek mogelijk moet zijn. De gemiddelde inkomsten van de tien beste écoles d’ingénieurs in Frankrijk per student liggen gemiddeld 39% boven die van de TU Delft en 67% boven die van InHolland. De vergelijking met de Nederlandse instellingen laat zien dat de beste écoles d’ingénieurs in Frankrijk meer private financiering voor contractonderzoek weten te verwerven en daarnaast ook meer middelen besteden aan hun onderwijsactiviteiten.

Tabel 60: Samenvattend overzicht van kengetallen onderwijsinstellingen Kenmerken van de onderwijsinstellingen fte studenten fte personeel % hoogleraren en onderwijzend personeel ratio student/(hoog)leraar

FR NL Mines Inholland 1.268 9.348 1.386 62% 11

NL TUD 13.518 4.967 24% 10

Inkomsten per fte student x 1000 euro - % privaat - % student - % overheid Uitgaven - % uitgaven aan onderwijs - % uitgaven aan overige activiteiten

46,7 16% 32% 52%

27,9 6% 5% 89%

33,5 2% 5% 93%

69% 31%

68% 32%

47% 53%

Onderwijskosten per fte student per jaar x 1000 euro studentenbijdrage per fulltime studiejaar x 1000 euro studentenbijdrage als % van bruto inkomen per hoofd bevolking studentenbijdrage als % van de onderwijskosten

32,2 14,9

19,0 1,5

15,7 1,5

60% 46%

5% 8%

5% 10%

80


16

16.1

Samenvattend overzicht van financieringsopties

Inleiding In de voorgaande hoofdstukken hebben wij veertien cases gepresenteerd van onderwijsinstellingen in westerse landen. Om de aard van de buitenlandse instellingen te kunnen plaatsen hebben wij van elke case een vergelijkbare Nederlandse instelling gezocht of genoemd. Uit de vergelijking tussen de instellingen blijkt dat er een grote diversiteit is aan private en publieke inkomstenbronnen. Zonder nadere specificatie zijn de inkomstenbronnen niet te vergelijken. Zo worden bij de Angelsaksisch georiënteerde campusuniversiteiten de ontvangen middelen voor studentenhuisvesting ook tot de private inkomstenbronnen gerekend, terwijl dergelijke faciliteiten bij andere onderwijsinstellingen, zoals in Nederland, niet onder het eigen beheer vallen. In een aantal casussen rekent men ook de inkomsten uit volwasseneneducatie tot private bronnen, terwijl in Nederland dit segment in zijn geheel publiek bekostigd wordt. Publieke middelen die via de student of via het bedrijfsleven bij de onderwijsinstelling terechtkomen zijn veelal niet expliciet verantwoord. Voor de doelstelling van deze studie speelt deze onderling onvergelijkbaarheid een marginale rol. De studie is immers gericht op het blootleggen van financieringsmogelijkheden en niet op een zuivere vergelijking van de financieringsstromen op macroniveau. In de volgende paragrafen zijn de gesignaleerde financieringsbronnen op een rij gezet. Het accent ligt daarbij op mogelijkheden die er zijn om private financieringsmogelijkheden uit te breiden. Wij bezien de financieringsopties vanuit vier perspectieven: de overheid, het bedrijfsleven, de student en de onderwijsinstelling.

16.2

Financiering en overheid In alle herkomstlanden en onderzochte voorbeelden komt zowel publieke als private financiering van hoger en beroepsonderwijs voor. De verschillen concentreren zich rond beleidskeuzes die zijn gemaakt om het publieke domein af te bakenen en de actoren die een rol spelen in het private domein. Het publieke domein is afgebakend via: het type onderwijs dat voor publieke bekostiging in aanmerking komt; het type onderwijsaanbieder dat voor publieke bekostiging in aanmerking komt; het type onderwijsdeelnemer dat voor publieke bekostiging in aanmerking komt; en de mate waarin de overheid bijdraagt aan de totale kosten van het onderwijs. De actoren in het private domein zijn grofweg in te delen in private personen en bedrijven of instellingen. Op het terrein van private dan wel publieke bekostiging tonen de cases een breed scala aan mengvormen, die variëren van vrijwel volledig publiek gefinancierde instellingen tot (vrijwel) privaat gefinancierde instellingen. In de onderstaande tabel is een overzicht te zien van de verscheidenheid van deze gemengde bekostigingsvormen in onderzochte voorbeelden. Door de bank genomen is het private aandeel van de inkomsten van het beroepsonderwijs lager dan het private aandeel in de financiering van het universitair


81

onderwijs. Dat accentverschil geldt zowel voor de Nederlandse als de buitenlandse cases. Het aandeel private financiering van universitaire instellingen vertoont in de Nederlandse cases een sterke gelijkenis met de buitenlandse. Het aandeel private financiering van instellingen voor beroepsonderwijs ligt in de Nederlandse cases ver onder die van de buitenlandse voorbeelden.

Tabel 61: Overzicht van aandeel publieke en private financiering in onderzochte cases NL gemiddeld

minimum

niet-NL maximum

gemiddeld

6,1

34,4

20,7

minimum

maximum

Universiteit inkomsten per fte student per jaar x 1.000 euro

25,5

1,7

46,7

% privaat

21%

2%

100%

20%

3%

40%

% overheid

74%

0%

93%

47%

1%

82%

12,6

6,5

33,5

9,8

1,4

27,6

Beroepsonderwijs inkomsten per fte student per jaar x 1.000 euro % privaat % overheid

5%

0%

12%

14%

2%

30%

84%

69%

98%

46%

2%

96%

Er is een zekere samenhang tussen de mate waarin private en publieke partijen het onderwijs financieren en de zeggenschap van de actoren. Bij volledig publiek gefinancierd onderwijs is het veelal ook de staat die de volledige zeggenschap heeft over de hoogte van het onderwijsbudget, de allocatie van dit budget over instellingen en opleidingen, de aard en omvang van het onderwijsaanbod, de hoogte van collegegeld of lesgeld, aanstelling en ontslag van het personeel, beroepscompetenties van het personeel, arbeidsvoorwaarden en lonen, doorstroming en ontslag van personeel, ingangsniveau en toelatingsbeleid van studenten. Dit volledig door de staat gecontroleerde onderwijsconcept komt in alle landen in meer of mindere mate voor. Zo is in vrijwel alle landen een aanzienlijk deel van het onderwijs dat is gericht op het opleiden van beroepen in de veiligheidssector (politie, leger) volledig of grotendeels in handen van de staat. Voor alle overige beroeps- en kennisdomeinen (techniek, economisch-administratief, zorg) komen zowel volledig privaat als volledig publiek gefinancierd als mengvormen van beide voor. Een volledig door de staat gefinancierd en beheerst onderwijsaanbod kan leiden tot eindkwalificaties die niet goed aansluiten op de kennis en expertise die, gegeven de maatschappelijke en economische context, nuttig en nodig zijn. De trage reactie van het Nederlandse onderwijssysteem op ict-ontwikkelingen in de jaren zestig en zeventig is een voorbeeld van zo’n aansluitingsprobleem. In de Europese context wordt ernaar gestreefd om de conserverende functie van het onderwijs om te buigen in de richting van een meer innoverende functie. Het vergroten van de zeggenschap van de onderwijsinstellingen en (ondermeer via medefinanciering) private partijen worden gezien als belangrijke instrumenten om deze transitie vorm te geven. De inrichting en vormgeving van het publiek bekostigde deel van het onderwijs kan stimulerend of juist stagnerend werken bij de transitie van de conserverende naar innoverende functie van het onderwijs. Zo biedt publieke financiering in de vorm van een lumpsum (in Nederland al lang operationeel; in Denemarken recent ingevoerd, in Duitsland nog in de kinderschoenen) de onderwijsinstellingen meer ruimte voor een eigen beleid dan financiering op basis van een declaratiesysteem (Frankrijk) of gerealiseerde inkomsten in het verleden (Verenigd Koninkrijk). Ook het aangrijpingspunt van de bekostiging kan stimulerend of juist conserverend inwerken op het onderwijsaanbod. Zo

82


is het aangrijpingspunt van de publieke bekostiging in vrijwel alle Europese landen de onderwijsinstelling; in Noorwegen is niet de instelling maar de opleiding het aangrijpingspunt. Doordat de Noorse situatie private aanbieders gelijkschakelt aan (voorheen) publieke aanbieders, is de omvang van het aantal aanbieders groot, hetgeen concurrentie tussen onderwijsaanbieders kan bevorderen. Bij de introductie van dit nieuwe beleid heeft de Noorse overheid het macrobudget voor onderzoek verdubbeld en extra middelen gereserveerd om de toegankelijkheid van het private onderwijs te verzekeren. In het Verenigd Koninkrijk en in de Verenigde Staten is in een aantal gevallen de onderwijsvolgende het aangrijpingspunt voor publieke bekostiging. Ook deze subsidievorm maakt het mogelijk dat private en publieke aanbieders actiever onderling de concurrentie aan kunnen gaan. Naast de invloed van het onderwijs via bekostiging is regelgeving een belangrijk instrument van overheidsbemoeienis. Europese landen maken hier meer gebruik van dan bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Het gaat hierbij om regels over de vereiste kwalificaties van het personeel, over beloning en arbeidsvoorwaarden, over kwaliteitscontrole op het onderwijs, over de interne bedrijfsvoering en over de inhoud en vormgeving van het curriculum.

16.3

Financieringsvormen bedrijfsleven in samenspraak met de overheid Het bedrijfsleven speelt in alle herkomstlanden van de onderzochte cases een rol bij de medefinanciering van het onderwijs. Er bestaan verschillen in de mate waarin private geldstromen zijn geïntegreerd met het publieke domein. Bij een sterk door de overheid gedomineerd en gereguleerd onderwijsstelsel (Frankrijk, Duitsland), is de scheiding tussen privaat en publiek aanbod meer stringent dan in landen waar de overheid publieke en private aanbieders gelijk behandelt (Noorwegen, sommige staten van de Verenigde Staten). Ook in Nederland bestaat er van oudsher een groot privaat aanbod naast het aanbod van gesubsidieerde onderwijsinstellingen. Dit aanbod is deels beroepsgericht en kan worden getypeerd als een aanvulling op het publiek gefinancierde deel. Om te bevorderen dat het bedrijfsleven permanent blijft investeren in de kwaliteit van het personeel en innovaties van de branche, kunnen financiële prikkels van de overheid van dienst zijn. Deze financiële prikkels kunnen zijn gericht op het individuele personeelslid, het bedrijf of de branche. De vormgeving van de prikkels kan zijn door middel van een systeem van retributiemogelijkheden, van een systeem van belastingheffingen of van een systeem van subsidiemogelijkheden. Retributies De vormgeving van financiële prikkels van de overheid via retributies is meestal gerelateerd aan het belastingsysteem. Voorbeelden van dergelijke prikkels zijn het in mindering brengen van trainingskosten op de winst of op het werkgeversdeel van de loonbelasting. In een aantal cases kunnen giften van ondernemingen aan onderwijsinstellingen geheel of gedeeltelijk worden afgetrokken van het belastbaar inkomen (particulieren) of van de omzet (bedrijven). Belastingheffing Via extra loonheffingen kan op basis van overheidsregulering of brancheafspraken een vooraf afgesproken percentage van de loonsom worden gestort in een fonds dat vervolgens wordt herverdeeld over de aangesloten bedrijven ten behoeve van opleidingen of cursussen. De taxe d’apprentissage in Frankrijk is een soort scholingsbelasting die bedrijven verplicht afdragen als deel van de loonsom (ongeveer 0,5%). Als de bedrijven kunnen aantonen dat ze een leer-werkovereenkomst hebben afgesloten met een


83

onderwijsinstelling of stageplaatsen beschikbaar stellen, kan deze belasting hiervoor aangewend worden. Deze vorm van belastingheffing draagt bij aan de versterking van de relatie tussen onderwijs en bedrijfsleven. Er zijn onderwijsinstellingen die rond 2% van hun inkomsten genereren uit deze bron, maar er zijn er ook waar dit percentage kan oplopen tot 30% tot 90%. In Nederland zijn de scholingsmiddelen van het bedrijfsleven minder centraal gereguleerd. Scholingsbijdragen vanuit de algemene middelen of loonkosten van het bedrijfsleven zijn in Nederland afhankelijk gemaakt van cao-afspraken. Subsidies De overheid verleent subsidies aan het bedrijfsleven met als doel het stimuleren van bedrijfsinvesteringen voor specifieke werknemers of specifieke opleidingen. De subsidie kan de vorm krijgen van een loonkostensubsidie voor werknemers die de opleiding volgen, een onkostenvergoeding voor het aanbieden van stageplaatsen of duale leertrajecten, of een specifieke subsidie die is gekoppeld aan een bepaald doel (bijvoorbeeld bevordering van expertise op een specifiek terrein). Als het de bedoeling is om via de subsidie extra private middelen te genereren, is het niet altijd nodig om de subsidie rechtstreeks te verstrekken aan het bedrijfsleven. Zo heeft in Vlaanderen de overheid een specifiek fonds (Industrieel Onderzoeksfonds) opgericht om in eigen beheer strategisch onderzoek uit te voeren. Dergelijke fondsen kunnen een hulpmiddel zijn voor het genereren van spin-offprojecten. Overheidssubsidies die zijn gekoppeld aan specifieke researchvelden of researchprogramma’s worden door alle landen van onderzochte cases benut. Op het terrein van het (kunnen) genereren van spin-offactiviteiten zijn er grote verschillen tussen instellingen. Instellingen met een breed aanbod van technisch onderwijs en onderzoek hebben meer mogelijkheden om spin-offprojecten te genereren. Van de onderzochte Nederlandse cases met veel technisch onderwijs blijft de TU Delft met 2% inkomsten uit private bron sterk achter bij hetgeen verwacht zou kunnen worden.

16.4

Financieringsvormen bedrijfsleven in samenspraak onderwijsinstellingen Financiering vanuit het bedrijfsleven vindt ook los van overheidsinterventie plaats. De financiering kan de vorm hebben van het aankopen van producten of diensten (opleidingen of onderzoeken) of vindt plaats in de vorm van co-financiering. Bij cofinanciering of publiek-private samenwerkingsvormen leveren onderwijsinstellingen en private instellingen beide een bijdrage aan de totstandkoming of de financiering van het onderwijsproduct. De volgende mogelijkheden voor co-financiering zijn in de casussen aangetroffen: Duale opleidingsvormen, waarbij zowel het bedrijfsleven als de onderwijsinstelling een deel van de opleiding op zich nemen. Co-financiering via sectorale fondsvorming, waarbij de branche of sector investeringen in onderwijs vergemakkelijkt. Co-financiering via gezamenlijke exploitatie van gebouwen, facilitaire diensten; dit biedt de onderwijsinstelling handvatten om de kostenefficiëntie van de opleidingen te optimaliseren. Uitwisseling van personeel tussen onderwijsinstelling en bedrijf. Het uitwisselen van personeel kan tevens worden benut als middel om de kwaliteit van het onderwijsaanbod te versterken via inhoudelijke impulsen vanuit het bedrijfsleven. De inbedding van de onderwijsinstelling in de maatschappelijke omgeving wordt versterkt. Stageplaatsen ter beschikking stellen; ook dit is een financieringsvorm die tevens het uitwisselen van kennis en ervaring tussen onderwijsinstelling en bedrijf faciliteert. Co-financiering van specifieke opleidingen of onderzoeksprojecten; deze vorm van co-financiering is niet alleen een middel om meer private middelen te genereren, maar biedt tevens een basis om de verspreiding van kennis te versterken.

84


16.5

Het ter beschikking stellen van prijzen voor de best presterende school, researcher, leerkracht en student.

Financieringsvormen voor onderwijsdeelnemers In alle landen van de onderzochte cases zijn er financieringsmogelijkheden voor de onderwijsdeelnemers. Voor onderwijsdeelnemers met een betaalde werkkring worden de kosten van de opleiding veelal gedragen door de werkgever en door de onderwijsdeelnemer. De financiële impuls van de werkgever kan de vorm hebben van: een terugbetalingsclausule, waarbij bedrijven en werknemers afspraken maken over het terugbetalen van opleidingskosten bij vrijwillig vertrek binnen een bepaalde periode; van deze constructie wordt wel gebruik gemaakt wanneer er grote schaarste is in het aanbod van specifieke beroepsbeoefenaren; individuele leningen aan werknemers; financiering van de onderwijstijd via bijvoorbeeld betaald scholingsverlof; financiering van de onderwijskosten door het bedrijf, terwijl de werknemer de tijd investeert; en interne bedrijfsopleidingen, waarbij de werkgever zowel de opleidingstijd als de opleidingskosten geheel voor eigen rekening neemt. In de meeste onderzochte cases zijn opleidingen op het niveau van post-master of postgraduate goeddeels afhankelijk gesteld van private financieringsbronnen. Voor de niveaus die daaronder zitten zijn er – voor zover de overheid de kosten niet dekt – in alle landen systemen voor studiefinanciering in het leven geroepen. In Europese landen spelen de overheden een centrale rol bij de studiefinanciering; in de Verenigde Staten spelen de onderwijsinstellingen zelf ook een belangrijke rol. Onderwijsinstellingen genereren fondsen en middelen ten behoeve van de studiefinanciering, dragen zorg voor bankgaranties om leningen vanuit de private sector te faciliteren of hebben zelf een bank van lening in het leven geroepen. Ongeacht de vraag of de overheid dan wel de onderwijsinstelling zorg draagt voor de financiële ondersteuning van onderwijsdeelnemers, zijn er in beide gevallen verschillende vormen van financiële steun en worden in beide gevallen restricties gesteld aan doelgroepen die in aanmerking komen voor de steun. Vormgevingskenmerken zijn: de steun is gericht op de studiekosten en/of op de kosten van levensonderhoud; de steun wordt verstrekt in de vorm van een gift (beurs) of lening; indien het gaat om leningen, zijn er maatregelen getroffen om de rente en afbetalingsvoorwaarden te koppelen aan carrièreperspectieven; er zijn limieten voor de termijn waarop aanspraak gemaakt kan worden op de bijdrage; en er is een garantstelling door de overheid of door de onderwijsinstelling bij aanbieders van private leningen.

16.6

Bijdrage van studenten aan de onderwijskosten De onderzochte casussen laten zien dat het aandeel private financiering sterk verschilt tussen de onderwijsinstellingen. In de paar gevallen waar zowel de inkomsten als uitgaven productgericht verantwoord waren, is te zien dat een hoger aandeel private financiering niet altijd betekent dat er meer gelden ter beschikking komen voor het onderwijs (case 1). Voor onderwijsinstellingen zijn er grofweg twee strategieën om meer middelen beschikbaar te krijgen voor onderwijs: een gericht op de hoogte van de


85

bijdragen van studenten en een gericht op het aantal studenten dat bijdraagt aan de kosten. In het onderstaande besteden wij eerst aandacht aan de hoogte van de bijdrage. Om te kunnen bepalen welk deel van de onderwijskosten nu door studenten gedragen wordt, is eerst nagegaan welk deel van de uitgaven besteed wordt aan onderwijsactiviteiten. Naast onderwijs kunnen de instellingen immers tal van andere activiteiten ontplooien. In de onderstaande tabel is een overzicht gemaakt van het aandeel uitgaven aan onderwijs en aan overige activiteiten in de onderzochte cases. In het overzicht is te zien dat universiteiten een geringer deel van hun uitgaven besteden aan onderwijs dan hogescholen. Dit verschil hangt sterk samen met de onderzoekscomponent van universiteiten. Nederlandse universiteiten besteden een geringer deel van hun budget aan onderwijs dan de buitenlandse universiteiten. Het onderwijsdeel van het Nederlandse beroepsonderwijs is vergelijkbaar met dat van de buitenlandse cases.

Tabel 62: Overzicht van aandeel uitgaven aan onderwijs en aan overige activiteiten in onderzochte cases Nederland

Andere landen

gemiddeld minimum maximum gemiddeld minimum maximum

Universiteit % uitgaven aan onderwijs

49%

29%

86%

65%

22%

94%

% uitgaven aan overige activiteiten

51%

14%

71%

35%

6%

78%

% uitgaven aan onderwijs

88%

68%

98%

88%

73%

100%

% uitgaven aan overige activiteiten

12%

2%

32%

12%

0%

27%

Beroepsonderwijs

De hoogte van de bijdrage van studenten In een aantal cases zijn het de instellingen die zeggenschap hebben over de hoogte van het collegegeld. Deze zeggenschap beperkt zich niet tot de volledig privaat bekostigde cases; ook publiek bekostigde instellingen kunnen deze vrijheid hebben. In sommige landen kunnen de instellingen uitsluitend de hoogte van de bijdragen voor het postinitiële onderwijs bepalen; in andere landen strekt deze zeggenschap zich uit tot (een deel van) het initiële aanbod. In de onderstaande tabel is een overzicht gemaakt van de in de cases aangetroffen kosten voor een voltijd studiejaar onderwijs en de bijdragen van studenten aan dit onderwijs. De gemiddelde kosten voor een voltijd studiejaar universitair onderwijs liggen in de Nederlandse cases gemiddeld op een iets hoger niveau dan in de buitenlandse (respectievelijk 13.800 en 13.200 euro per voltijd studiejaar). In de Nederlandse gevallen dragen studenten gemiddeld 23% van de onderwijskosten zelf en in het buitenland is dat 48%. De spreiding op de terreinen van onderwijskosten en studentenbijdragen daaraan is in de buitenlandse cases groter dan in de Nederlandse.

86


Tabel 63: Overzicht van onderwijskosten en aandeel en hoogte studentenbijdrage daaraan in onderzochte cases NL

niet-NL

gemiddeld minimum maximum gemiddeld minimum maximum

Universiteit onderwijskosten per fte student per jaar x 1.000 euro

13,8

10,1

26,3

13,2

5,5

32,2

studentenbijdrage per fte per jaar x 1.000 euro

4,3

1,4

26,0

6,4

1,1

14,9

23%

10%

99%

48%

15%

82%

Onderwijskosten per fte student per jaar x 1.000 euro

9,6

6,4

19,0

5,3

4,5

6,2

studentenbijdrage per fte per jaar x 1.000 euro

1,1

0,1

1,8

2,8

0,1

6,4

13%

2%

23%

48%

2%

103%

studentenbijdrage als % van totale onderwijskosten Beroepsonderwijs

studentenbijdrage als % van totale onderwijskosten

Op het terrein van het beroepsonderwijs zijn de verschillen tussen de Nederlandse en buitenlandse cases groter. De kosten van het Nederlandse beroepsonderwijs zijn bijna twee keer zo hoog dan in het buitenland en de studentenbijdragen aan het onderwijs zijn in absolute zin twee keer zo laag. In relatieve zin betalen Nederlandse studenten beroepsonderwijs 13% van de kosten uit eigen zak en in het buitenland is dat 48%. De spreiding van de eigen bijdragen is in het buitenland groter dan in Nederland. Het aantal studenten dat bijdraagt aan de kosten Beleid dat als doel heeft een verhoging van de inkomsten voor de instelling via een toename van het aantal studenten, kan zijn gericht op het herverdelen van het bestaande aanbod van studenten (instellingen concurreren onderling om een specifieke doelgroep) of op het aanboren van een nieuwe doelgroep (nieuwe markt). Voorbeelden van nieuw aangeboorde doelgroepen zijn betalende studenten uit het buitenland of studenten die specifiek belangstelling hebben voor een deel van het bestaande programma. In Nederland is er binnen het middelbare beroepsonderwijs en het postinitiële en postdoctorale en masteronderwijs sprake van volwassenen die een deel van het bestaande onderwijsaanbod volgen. In case 1 is het onderwijsaanbod modulair opgebouwd rond semesters van zes weken; de financiering van het onderwijs en de instroom van studenten vertonen hetzelfde kasritme. Belangstellenden en werknemers uit de omgeving kunnen zich zo inschrijven voor één studieonderdeel en vergoeden de kostprijs. Veelal hebben deze zij-instromende studenten niet de wens een volledige opleiding te volgen, maar uitsluitend belangstelling voor specifieke onderdelen. Het aanbieden van afstandsonderwijs is eveneens een manier om de studentendeelname uit te breiden bij een gelijkblijvend opleidingenaanbod. Sommige onderwijsinstellingen slagen er beter in om het afstandsonderwijs te gelde te brengen dan andere. Korte cursussen, beroepsgerichte scholing en postinitieel onderwijs dat gericht is op afgestudeerden met een academische graad zijn veelgebruikte middelen om het aantal deelnemers aan onderwijs te vergroten. In Nederland is dit type vervolgonderwijs steeds stringenter gescheiden van het reguliere aanbod. De angst voor kruissubsidie tussen publieke en private middelen is hier debet aan. In een aantal cases is de scheiding tussen private en publieke bronnen minder stringent. In cases waar de scheiding tussen private


87

en publieke bronnen minder stringent is, bestaat het onderwijsaanbod vaker uit een conglomeraat van initiële en postinitiële opleidingen, volledige (beroeps)opleidingen en deeltrajecten onder één dak. In de casussen uit Finland en de Verenigde Staten is te zien dat de mix van private en publiek gefinancierde opleidingen onder één dak gepaard gaat met een breder scala van postmasteropleidingen die gericht zijn op verdere professionalisering van de beroepsgroep. In de Nederlandse situatie leent het beroepsonderwijs zich van oudsher (wegens de sterke binding met het bedrijfsleven en de combinatie met het volwassenenonderwijs) voor een breed aanbod aan korte cursussen of postinitieel onderwijs. In de casussen is te zien dat de Nederlandse instellingen deze optie weinig tot wasdom hebben gebracht. De verzorging van postinitieel onderwijs is in een aantal cases ondergebracht in zelfstandige beheersorganisaties, waarvan de lasten en baten al dan niet in de jaarrekeningen van de onderwijsinstelling zijn opgenomen als geconsolideerde balanstotalen. Als geen consolidatie plaatsvindt, is het niet traceerbaar in hoeverre de resultaten van deze activiteiten ten bate komen van het reguliere onderwijs of onderzoek. Flexibilisering van het onderwijsaanbod is een hulpmiddel om een nieuwe doelgroep aan te boren. Flexibilisering kan de vorm hebben van het aanbieden van het bestaande opleidingenaanbod in een deeltijd- of een duale variant (weekend, avond of zomercurricula). Personen met een betaalde baan zijn dan in de gelegenheid om de studie naast hun werk te volgen. Flexibilisering kan ook de vorm hebben van het doorbreken van het op studiejaren gebaseerde ritme van inschrijving en deelname.

16.7

Verhoging private inkomsten Verhoging private inkomsten uit niet-kernactiviteiten Onderwijsinstellingen kunnen de inkomsten verhogen door commerciële bedrijfsactiviteiten in te bedden in het dagelijkse activiteitenpatroon van de opleiding. Voorbeelden van dergelijke commerciële activiteiten zijn een vastgoedbedrijf of dienstverlening die in het verlengde ligt van de aangeboden (beroeps)opleidingen zoals een ziekenhuis, kapper, agrarisch bedrijf, of restaurant. In een aantal cases is sprake van diverse van dit type commerciële activiteiten die zijn gekoppeld aan de opleidingsinstelling. De winsten uit de private ondernemingen worden benut voor de financiering van onderwijs of van onderzoek. In Nederland hebben vrijwel alle universiteiten en hogescholen en een deel van de roc’s (regionaal opleidingencentrum) een conglomeraat van bv’s om de onderwijsinstelling opgericht, waarin dergelijke private activiteiten zijn ondergebracht. Verhoging bijdrage bedrijfsleven via professionalisering fondsenwerving Het genereren van bijdragen uit het bedrijfsleven aan onderwijs of onderzoek is bij sommige onderwijsinstellingen gekoppeld aan de inzet van enkele medewerkers. Andere instellingen voeren een actief instellingsbreed beleid dat is gericht op het werven van fondsen en giften en alsmede op het onderhouden en aanboren van externe contacten. Wanneer externe fondswerving afhankelijk is van enkele medewerkers, ontstaat een instabiel inkomstenpatroon uit private bron. Bij een breed gedragen wervingsbeleid kunnen meer bronnen worden aangeboord en externe contacten worden onderhouden, wat ten goede komt aan de stabiliteit van de inkomsten. De professionaliteit van de fondswerving komt tot uiting in een specifiek daartoe ingericht organisatieonderdeel, de financiële verantwoording van effecten (omvang aangeboorde private middelen) en in een verantwoording over de ingezette middelen. Actieve inzet van alumni

88


Een specifieke vorm van fondswerving is het genereren van middelen via alumni. Het onderhouden van contacten met afgestudeerden met als doel het verwerven van extra middelen is een activiteit die zowel bij Nederlandse universiteiten als bij de buitenlandse cases is genoemd. De omvang van de actieve groep alumni, de taken en activiteiten die zij op zich nemen en de financiële middelen die zij verschaffen, verschillen per instelling. In Nederland voert de Universiteit van Utrecht een actief alumnibeleid. Hogescholen en middelbare scholen zetten dit middel minder actief in. De gegenereerde inkomsten uit giften van alumni variëren binnen de cases van gemiddeld 50 tot 20.000 euro per persoon. Er zijn te weinig cases die de totale inkomsten van alumni apart verantwoorden. Alleen de Amerikaanse case doet daar melding van. Daar bedragen de bijdragen van alumni 1% van de totale onderwijskosten; dat is 88 euro per voltijdstudent per jaar. Publiek-private samenwerking Er zijn vormen van publiek-private samenwerking waarbij partijen uit het onderwijs en bedrijven samen een deel van de onderwijsinfrastructuur voor hun rekening nemen. In Engeland is de afgelopen jaren actief gezocht naar wegen waarlangs deze samenwerkingsvormen hun beslag zouden kunnen krijgen. Publiek-private samenwerking lukt het best wanneer beide partijen evenredig baat hebben bij het samenwerken. In het Verenigd Koninkrijk zijn dergelijke samenwerkingsvormen ontstaan bij bijvoorbeeld het gezamenlijk exploiteren van schoolgebouwen. Met name wanneer de onderwijsinstelling is gevestigd in dichtbevolkte gebieden, kan een multifunctioneel gebouwenbeleid bijdragen tot een doelmatiger inzet van de middelen. Het uitbesteden van niet-kernactiviteiten (bijvoorbeeld de catering of het ict-beheer) kan hulpmiddel zijn om de middeleninzet te concentreren op de hoofdtaak van onderwijs en onderzoek. Een speciale vorm van publiek-private samenwerking is het aanbieden van duale leerwegen. In het Nederlandse mbo zijn deze leervormen meer gebruikelijk dan in het hoger onderwijs (hbo of universiteit). In de cases laat de Canadese bijdrage een meer intensieve toepassing van dit middel zien. Door een band te onderhouden ontstaat een wisselwerking tussen theorie en praktijk, en neemt de kans op integratie tussen theorie en praktijk toe. Deze integratie bestaat onder andere uit het gezamenlijk uitvoeren van onderzoek tussen onderwijsinstellingen en bedrijven, het activeren van joint ventures (gezamenlijke ondernemingen van onderwijsinstelling en bedrijfsleven), het vinden van opleidingsplaatsen (duaal leren) en stageplekken, en het gezamenlijk uitwerken van studieprofielen om aan de gewenste marktvraag naar arbeidskrachten te kunnen voldoen. Vercommercialiseren van onderzoeksactiviteiten Door de resultaten van onderzoek te vercommercialiseren, bijvoorbeeld door het aangaan van publiek- en privaatrechtelijke samenwerkingsverbanden, is een aantal van de onderzochte onderwijsinstellingen in staat om aanzienlijke revenuen te genereren. Een impuls is het hanteren van het aantal aangevraagde en gehonoreerde patenten als prestatieindicator voor onderzoeksactiviteiten. In Nederland volgen de instellingen voor hoger onderwijs dit voorbeeld. Vercommercialiseren van onderwijsactiviteiten In de cases zijn verschillende manieren te zien waarop het vercommercialiseren van onderwijsaanbod plaatsvindt: privaat onderwijs naast publiek bekostigd onderwijs; en een gescheiden privaat en publiek circuit. Vercommercialisering van het onderwijsaanbod vergt specifieke aanvullende eisen aan of regels over de kwaliteit van het aangeboden onderwijs. De overheid kan hierbij een


89

sturende rol via bijvoorbeeld staatsexamens, het erkennen van de opleiding of van examens, het voorschrijven van programma-inhouden, voorschriften over het kwalificatieniveau van docenten, en toezicht op de opleiding. Er kan echter ook gekozen worden voor het verlenen van kwaliteitskeurmerken door de beroepsgroep, de branche of de gezamenlijke onderwijsaanbieders (vergelijk de internationale rangordelijsten van beste universiteiten, of beste categorieën van opleidingen).

16.8

Financieringsvormen voor onderwijsaanbieders: efficiënt benutten bestaande bronnen De mogelijkheden om bestaande bronnen efficiënter te benutten zijn geconcentreerd rond de volgende opties: het verbeteren van studierendement, of het beperken van gerealiseerde studieduur en studie-uitval; het intern realloceren van private en publieke middelen voor onderwijs en onderzoek; het versterken van relaties met bedrijven, maatschappelijke organisaties en alumni; en het intensiveren van samenwerking en uitwisseling met onderwijsinstellingen op nationaal, Europees en internationaal niveau. Het beperken van de studieduur tot het niveau van de nominale studieduur is voor de onderwijsinstelling alleen rendabel wanneer er een samenhang is tussen bekostiging en inschrijvingsduur. Deze samenhang is sterker wanneer private partijen het onderwijs (mede) bekostigen. Private partijen hebben immers rechtstreeks belang bij het beperken van de studieduur. Voor de onderwijsinstelling kan de gerealiseerde studieduur dienen als marketinginstrument bij het rekruteren van nieuwe deelnemers. Bij volledige publieke financiering zonder financiële drempels voor de inschrijvingsduur is het niet in het belang van de onderwijsinstelling noch in dat van de onderwijsdeelnemer. Een onbeperkte bekostigingstermijn kan – zo leert de Duitse situatie in het recente verleden ons – tot een verstopping van het onderwijssysteem leiden. De mogelijkheid om private en publieke middelen intern te realloceren biedt de onderwijsinstelling meer ruimte om te investeren in onderwijsvernieuwing, of in het starten of mee laten lopen van een minder rendabel maar strategisch belangrijk onderwijsaanbod. De mogelijkheden van kruissubsidie tussen private en publieke bronnen zijn in Nederland beperkter dan in de Scandinavische of Angelsaksische cases. Een belangrijke oorzaak van deze Nederlandse beperkingen is gelegen in het gegeven dat de publieke bekostiging gebaseerd is op een beperkt aantal onderwijsinstellingen. Het versterken van relaties met de maatschappij (alumni, het bedrijfsleven, collegaonderwijsinstellingen) is een middel dat in de cases wordt ingezet om de naamsbekendheid van de onderwijsinstelling te vergroten, het internationale karakter van de instelling te versterken, en om fondswerving en co-financiering te vergemakkelijken. Het middel wordt voorts benut om de verspreiding van kennis tussen onderwijsinstellingen onderling en tussen onderwijsinstelling en maatschappelijke omgeving te vergemakkelijken.

16.9

Toegankelijkheid In alle onderzochte cases is de toegang tot de onderwijsinstelling of de opleiding voorbehouden aan een beperkte groep deelnemers. Zowel bij publiek als privaat

90


gefinancierd onderwijs is er immers sprake van een beperkt aanbod. Het beleid voor toegangsbeperkende of juist toegangsverruimende maatregelen is in de cases deels in handen van de onderwijsinstelling en deels in handen van private of publieke financiers. In de cases zijn twee categorieën van maatregelen te onderscheiden die de toegang tot het onderwijs beperken: regulering van het aanbod; en regulering van de vraag. Regulering van het aanbod Regulering van het aanbod vindt plaats via bijvoorbeeld het beperken van de instroom via numerus fixus, het beperken van het aantal aanbieders via vestigings- of bekostigingsvoorwaarden, en het reguleren van de diversiteit van het aanbod via de bekostigingsvoorwaarden of een vergunningensysteem. In een volledig vrije markt wordt het aanbod uitsluitend gereguleerd door de vraag. Regulering van het aanbod door de overheid vindt plaats door een beperking aan te brengen in het te bekostigen deel van het onderwijsaanbod. Deze beperkingen kunnen zijn gelokaliseerd in specifieke onderwijsinstellingen, specifieke opleidingen, of specifieke groepen studenten en leerlingen. In de Verenigde Staten ligt het accent van overheidsbekostiging van private instellingen voor het hoger onderwijs op de student (studiefinanciering om privaat onderwijs te kunnen volgen). In Noorwegen zijn door een recente wijziging van de wet op het hoger onderwijs gelijke rechten en plichten ontstaan voor de publieke en private aanbieders. Van oudsher werd het private domein gedomineerd door opleidingen waarin het publieke domein niet voorzag. De gewijzigde wet stelt private en publieke aanbieders gelijk; de bekostiging loopt via het onderwijsaanbod of via de onderwijsdeelnemer. Het publiek gefinancierde en gereguleerde aanbod sluit soms niet aan bij de maatschappelijke omgeving. Bij afwezigheid van voldoende publiek aanbod en bij voldoende vraag vanuit het bedrijfsleven, neemt het bedrijfsleven de opleidingstaak over. Regulerende maatregelen van de overheid worden dan overruled door de markt. De omgekeerde beweging is ook mogelijk. Zo was het technisch onderwijs in Nederland in de jaren vijftig en zestig vooral in handen van de grote industrieën. Belangrijke wetswijzigingen (mammoetwet, de Wet educatie en beroepsonderwijs) hebben ertoe bijgedragen dat private financiers en aanbieders zich terugtrokken uit het onderwijsdomein. Het traditioneel gepercipieerde onderscheid tussen privaat en publiek gefinancierd onderwijs, waarbij het private deel als aanvulling wordt gezien op het publieke deel, vervaagt in Europese landen steeds meer, ook al is er veelal nog geen wettelijke basis voor. In een land als Frankrijk, met een sterk publiek gefinancierd onderwijsstelsel, vervullen bijna volledig privaat gefinancierde instellingen een belangrijke kwantitatieve en kwalitatieve rol. Een belangrijke voorwaardenscheppende rol voor de bloei van het private onderwijs in Frankrijk is de leerbelasting die werkgevers moeten afstaan en die ten goede komt aan doeleinden met een onderwijskarakter. Regulering van de vraag Regulering van de vraag vindt plaats door het beperken van de toegang tot het onderwijs via bijvoorbeeld een vereist ingangsniveau, leeftijdsgrenzen, financiële drempels, auditieve toelatingsvereisten voor specifieke opleidingen of onderwijsinstellingen, een beperking van de maximaal toelaatbare studieduur, en voorkeursplaatsing op persoonskenmerken als etniciteit, geslacht en herkomst. Enkele van de in de casussen beschreven onderwijsinstellingen hebben specifieke aandacht voor toegankelijkheid. Zij verantwoorden in hun jaarverslagen de samenstelling


91

van hun deelnemerspopulatie naar de kenmerken waarop streefpercentages zijn geformuleerd. Etniciteit, geslacht, regionale herkomst en de inkomenssituatie van de onderwijsdeelnemer zijn daarbij het meest genoemd. Zowel onderwijsinstellingen met een hoge mate van private financiering als instellingen met een groot aandeel publieke financiering kunnen expliciet de toegankelijkheid voor specifieke doelgroepen nastreven. Zo kan de drempel van een hoge eigen bijdrage van studenten worden geflankeerd door bijvoorbeeld actieve fondswerving onder bedrijven en maatschappelijke instellingen of door het herverdelen van de binnengekomen studentenbijdragen via een beurzenstelsel, een eigen leningensysteem of bemiddeling dan wel garantstelling bij leenvormen via banken. Onderwijsinstellingen met een hoog ambitieniveau (tot de best presterende willen behoren) hanteren een systeem van ingangsselectie op basis van onderwijsprestaties. Dat vindt zowel bij sterk publiek als sterk privaat gefinancierde instellingen plaats. Het aanbrengen van een financiële drempel is een instrument om de vraagzijde te reguleren. Zowel overheden als onderwijsinstellingen hanteren dit instrument. Financiële drempels kunnen een belemmering voor de toegankelijkheid vormen wanneer er geen aanvullend beleid is voor studenten met een smalle beurs. In een aantal cases is het garanderen van de financiële toegankelijkheid uitsluitend beperkt tot het publiek bekostigde deel van het onderwijs. Bij het private aanbod kunnen onderwijsinstellingen zelf een actieve rol spelen bij het beslechten van de financiële drempels voor studenten met een smalle beurs. In sommige gevallen is de financiële interventie van de instelling gericht op het gehele onderwijsaanbod (case 4) en in andere gevallen op getalenteerde studenten (case 1 en 5). Studiefinanciering Studiefinanciering komt in alle landen en diverse cases voor als middel om financiële drempels te beslechten. In cases met een hoog aandeel private opleidingen speelt de onderwijsinstelling soms een actieve rol bij het verwerven van middelen met als doel de studiefinanciering te bekostigen. De actieve bijdrage van onderwijsinstellingen aan een systeem van studiefinanciering gaat veelal gepaard met eigen zeggenschap over de hoogte van college- of inschrijfgelden. In de Verenigde Staten hebben recente overheidsbezuinigingen geleid tot een verhoging van de collegegelden, waardoor een financiële drempel ontstond voor de middengroep. Universiteiten en colleges zijn sinds de overheidsbezuinigingen relatief goed toegankelijk gebleven voor de laagste en hoogste inkomensgroepen, maar de middenklasse neemt minder vaak deel aan het hoger onderwijs vanwege de hoge kosten. In Nederland is de rol van de onderwijsinstellingen beperkt tot voorlichting over of bemiddeling bij studiefinanciering. Met private of publieke middelen bekostigde opleidingsplaatsen op post-masterniveau (assistent in opleiding, onderzoeker in opleiding, promovendus) spelen de onderwijsinstellingen zelf een actieve rol. In landen waar de overheid het hoger onderwijs en beroepsonderwijs grotendeels financiert, is de studiefinanciering eveneens een publieke aangelegenheid. Tegemoetkoming in de studiekosten is veelal afhankelijk van het inkomen van de student/onderwijsvolgende of dat van de ouders. Studiefinanciering uit publieke bron kent daarnaast aanvullende toegangseisen: de studiefinanciering is beperkt tot specifieke leeftijdsgroepen of deelname aan specifieke opleidingen of onderwijsinstellingen. De praktijk toont meerdere varianten van hoe de financiële bijdrage afhankelijk kan worden gemaakt van de prestaties van de student. De Nederlandse variant van de prestatiebeurs, waarbij een lening bij bewezen prestaties wordt omgezet in een gift, maakt deel uit van

92


het palet. In sommige cases wordt de student geconfronteerd met een incrementele verhoging van de eigen bijdrage bij achterblijvende studievorderingen.

16.10 Kwaliteit Bij de vraag naar de kwaliteit van het onderwijs gaat het erom of er voldoende prikkels zijn die onderwijsinstellingen, docenten en studenten stimuleren om tot een maximale prestatie te komen. Noch een hoge mate van publieke financiering, noch een hoge mate van private financiering bieden voldoende garantie voor een kwalitatief hoogwaardig onderwijsaanbod. Op het terrein van het hoger onderwijs is het wel zo dat het vooral de privaat gefinancierde instellingen zijn die sterk vertegenwoordigd zijn op bijvoorbeeld de wereldlijst van honderd best presterende universiteiten. Er is helaas geen lijst van de zwakst presterende universiteiten beschikbaar. Zowel bij privaat als bij publiek gefinancierde instellingen zijn er extra prikkels nodig om de kwaliteit en/of de prestaties te optimaliseren. Voorwaarde voor een kwalitatief hoogwaardig privaat aanbod is de aanwezigheid van voldoende concurrerende partijen. De reden om een privaat aanbod te starten kan zijn het disfunctioneren van het publieke aanbod (case 4). Nadat het publieke aanbod het disfunctionerende deel heeft verbeterd, verdwijnen de private aanbieders weer en worden de private middelen weer onttrokken aan het onderwijsbudget. Financiële gelijkstelling van private en publieke aanbieders van onderwijs kan er in zo’n geval toe bijdragen dat de continuïteit van de private middelenstroom beter is verankerd en het publieke aanbod meer prikkels krijgt om de kwaliteit van het aanbod op peil te houden. De Europese onderwijsinstellingen benadrukken de kwaliteit van hun onderwijsaanbod door te verwijzen naar de formele structuur van het opleidingenaanbod (past wel of nog niet binnen de Europese afspraken). De kwaliteit van de zwaarte van het onderwijsprogramma wordt in Nederland en de omringende Europese landen afgemeten aan de inspanningen die het kost om de studie met goed gevolg te doorlopen (het Europese studiepuntensysteem). Een dergelijk puntensysteem is nog geen garantie voor de gerealiseerde kwaliteit bij uitstroom. De waarde en zwaarte van het diploma of de universitaire graad kunnen daarmee sterk verschillen tussen onderwijsinstellingen. Landelijke of internationale toetsen (bijvoorbeeld landelijke afspraken over eindtoetsen, de internationale taal- en wiskundetoetsen, internationale bachelortoetsen) kunnen kwaliteitsverschillen blootleggen. Behaalde studieresultaten zijn belangrijke criteria voor de kwaliteit van het onderwijs. In sommige cases hanteert men uitsluitend het aantal met succes afgeronde opleidingen als indicator voor de onderwijskwaliteit, in andere gevallen is een combinatie van gerealiseerde studietijd en einddiploma of academische graad kwaliteitsindicator. Ook het vinden van een baan na afronding van de studie wordt als kwaliteitsindicator gezien. In cases waar de onderwijsinstelling tot de top wil gaan behoren, hanteren deze aanvullende selectie-instrumenten bij de toegang om tot excellente prestaties te komen. Extern toetsen of accrediteren van het onderwijsprogramma via een actief beleid voor kwaliteitszorg is in sommige cases regulier en staat nog in de kinderschoenen in andere cases. Instellingen die in hun jaarverslagen verantwoording afleggen over de resultaten van interne kwaliteitstoetsen en externe accreditatie, geven tevens blijk van hun streven om de kwaliteit van de instelling op een bepaald niveau te krijgen of te behouden. In een sterk publiek georiënteerde context is de externe kwaliteitscontrole in handen van de overheid. Wanneer private financiering een belangrijke bijdrage aan het onderwijs levert,


93

zijn er erkende externe afspraken of codes langs welke de kwaliteitscontrole is georganiseerd.

16.11 Ten slotte In de vorige paragrafen is een baaierd van middelen samengevat die in de bestudeerde cases zijn benut om inkomsten uit private bron te genereren. De cases geven een beeld van verschillende mogelijkheden die er in de diverse landen worden benut om het onderwijs te financieren. De casuïstiek uit het buitenland is bedoeld om suggesties te bieden voor aanvullende opties voor financiering in de Nederlandse situatie. Om de relatie tussen de buitenlandse en de Nederlandse situatie te vergemakkelijken, hebben wij naast elke buitenlandse case een Nederlandse onderwijsinstelling met een vergelijkbaar aanbod geplaatst. Noch de Nederlandse noch de buitenlandse situaties bieden een compleet beeld. Getracht is om een zo divers mogelijk samenstel van cases te beschrijven, teneinde het overwegen van alternatieve financieringsopties te vergemakkelijken. Wij hebben gezien dat de cases onderling sterk verschillen in de mate waarin de instellingen erin slagen middelen uit de diverse bronnen te genereren. Het aandeel inkomsten uit private bron varieert van 0% tot 100%. Er is een samenhang tussen het aandeel inkomsten uit private bron en de bijdrage van studenten aan het onderwijs. Hoe groter het aandeel inkomsten uit private bron, hoe hoger de bijdrage van studenten aan het onderwijs. Deze samenhang is zowel bij het beroepsonderwijs als bij universiteiten te zien en geldt zowel voor de Nederlandse als voor de buitenlandse cases. Er zijn eveneens samenhangen waar te nemen tussen het aandeel van de totale inkomsten dat afkomstig is van studenten en het aandeel van de uitgaven dat besteed wordt aan onderwijsactiviteiten. Naarmate het studentenaandeel van de totale inkomsten hoger is, besteden instellingen meer middelen aan onderwijs en minder aan overige activiteiten. Deze samenhang is voor het beroepsonderwijs iets sterker dan voor het universitair onderwijs en geldt zowel voor de Nederlandse als voor de buitenlandse cases.

94


Afkortingen

aap ASET atp BaföG bama bap bbl bnp bol CBS ECTS EENEE EQUIS ESF EU EUR hbo HEFC IOF JP mba mbo msc NWO OCW OESO roc RUG TU UBC UvO zap

assisterend academisch personeel Aberdeen Skills and Education Training Limited administratief en technisch personeel Bundesausbildungsförderungsgesetz bachelor-master bijzonder academisch personeel beroepsbegeleidende leerwegen bruto nationaal product beroepsopleidende leerwegen Copenhagen Business School European Credit Transfer System Economics on Education Experts Network European Quality Improvement System Europees Sociaal Fonds Europese Unie Erasmus Universiteit Rotterdam hoger beroepsonderwijs Higher Education Funding Council Industrieel Onderzoeksfonds Jyväskylä Polytechnic Ltd. master of business administration middelbaar beroepsonderwijs master of science Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling regionaal opleidingen centrum Rijksuniversiteit Groningen Technische Universiteit University of British Columbia Universiteit van Ottawa zelfstandig academisch personeel


95

Literatuur

Aberdeen College (2005a). Facts and figures 2005. Aberdeen. Aberdeen College (2005b). Financial statements for the year to 31 july 2004. Aberdeen. Aberdeen College, Student Support Services (2005). Financing your way through college. Aberdeen. BI Norwegian School of Management (2005). Facts and figures 2004. Oslo. CF (2001). The Carnegie classification of institutions of higher education. California. Centraal Planbureau (2003). Effecten van invoering van een sociaal leenstelsel in het nederlandse hoger onderwijs. CPB document, nr 39, Den Haag. Centraal Planbureau (2004a). Centrale doelen, decentrale uitvoering. CPB document, nr 45. Den Haag, CPB. Centraal Planbureau (2004b). Private bijdragen voor hoger onderwijs; profiteren van het profijtbeginsel. CPB document, nr 61, Den Haag. Chartier, J. (2005). Cinq verbes pour l’enseignement supérieur privé. Geraadpleegd op 28 april 2006 via http://www.ladocumentationfrancaise.fr/rapports-publics/054000284/index.shtml. Copenhagen Business School (2005). Facts and figures 2004. Kopenhagen. CTI (2005). Guide d’Autoévaluation des Formations d’Ingénieurs. Parijs. Danish Ministry of Education (2005a). Facts and figures 2005, Education indicators Denmark. Danish Ministry of Education (2005b). The Danish vocational education and training system. Erasmus Universiteit Rotterdam (2005a). Jaarverslag 2004. Rotterdam: Veenman drukkers. Erasmus Universiteit Rotterdam (2005b). Financieel jaarverslag 2004. Onderdeel van het jaarverslag 2004. Rotterdam: Veenman drukkers. EURA (2004). The financing of higher education in Europe. European Research Associates (EU-RA), volume IIII. Brussel. EURA (2005). Private household spending on Education and Training. Brussel. European Commission (2005). Focus on the structure of higher education in Europe 2004/04. Brussel. Eurydice (2000a). Private education in the European Union. Brussel. Eurydice (2000b). Two decades of reform in higher education in Europe: 1980 onwards. Brussel. Eurydice (2005). Key data on Education in Europe 2005. Brussel, Luxemburg. Fachhochschule Kõln (2005). Stärke durch Vielfalt, Jahresbericht 2004. Keulen. Groot, W. & Maassen van den Brink, H. (2003). Investeren en terugverdienen, Inverdien en welvaartseffecten van onderwijsinvesteringen. Den Haag, SBO. Haagse Hogeschool, TH Rijswijk (2005). Jaarverslag 2004. Den Haag. Hanzehogeschool Groningen (2005). Jaarverslag 2004. Groningen. Hartwig, L. (2004). National report of Germany for the OECD/IMHE-HEFCE project on financial management and governance of higher education. München: Bayerisches Staatsinstitut für Hochschulforschung und Hochschulplanungmonographien. Haukka, S., Keeting, J. & Lamb, S. (2004). Alternative mechanisms to encourage individual contributions to vocational education and training. Adelaide, NCVER. Hauptman, A.M. (1999). Student-Based Higher Education Financing Policies. International Higher Education, Fall. Hearn, J.C. (2004). Revenue Diversification in Higher Education. International Higher Education, Spring. HEFCE (2004a). Turning opportunities into success. Bristol. HEFCE (2004b). Regional profiles of higher education. Bristol. Heffen, O. van & Lub, A. (2003). Higher education in Flanders. CHEPS. Hogeschool InHolland (2005). INHOLLAND jaarverslag 2004. Amsterdam. Huisman, J. (2003). Higher education in Germany. Enschede: CHEPS. Innovatieplatform (2005). Geven voor weten, de vierde route: particuliere middelen voor de wetenschap. Jacobs, B. & Ploeg, F. van der. Guide to reform of higher education: a European perspective. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Johnstone, D.B. (2005). Higher educational accessibility and financial viability: the role of student loans. Jongbloed, B. (2005). Higher education in the Netherlands; recent developments. IAU Horizons, 11(1). Jyväskylä Polytechnic (2004). Annual report 2003. Finland.

96


Jyväskylä Polytechnic (2005). Annual report 2004. Finland. Kaiser, F., Vossensteyn, H. & Koelman, J. (2001). Public funding of higher education, a comparative study of funding mechanisms in ten countries. Enschede: CHEPS. Kaiser, F. (2001). Higher education in France. Enschede: CHEPS. Klein, S. (2001). Financing vocational education. Berkerley. KPMG (2002). Review of EFCE's FPI and PPP activity. Bristol: HEFCE. Krueger, A.B. & Lindahl, M. (2000). Education for growth, Why and for whom? Princeton/Stockholm. Leisyte, L. (2003). Funding and Regulating Lithuanian Higher Education. International Higher Education, Winter. Lombardi, J.V. e.a (2004). The top American research Universities. University of Florida. London School of Economics and Political Science (2004). Annual accounts for the year ended 31 july 2003. London. Lund University (2004). Annual report 2003. Sweden. McCluskey, N. (2004). A lesson in waste. Where does all the federal education money go? Merisotis, J.P. (2004). Variable Fees: Who Really Benefits? International Higher Education, Spring. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2004). Meer flexibiliteit, meer keuzevrijheid, meer kwaliteit; financiering in het hoger onderwijs. Geraadpleegd via de website van het ministerie van Onderwijs, www.minocw.nl/brief2k/2004/doc/49422a.pdf. Ministry of Science, Technology and Innovation (2003). Internal evaluation of the IT University of Copenhagen and IT University West. Kopenhagen. NCVER (2004). Australian Vocational education and traininf statistics. Adelaide. Organization for Economic Cooperation and Development (2002). Financing education investments and returns. Organization for Economic Cooperation and Development (2005a). Education at a glance. Parijs: OECD. Organization for Economic Cooperation and Development (2005b). Promoting adult learning. Paris, OECD. Onderwijsraad (2001a). De markt meester? Den Haag, Onderwijsraad. Onderwijsraad (2001b). Publiek en privaat. Den Haag, Onderwijsraad. Onderwijsraad (2003). Bekostiging hoger onderwijs. Den Haag, Onderwijsraad. Onderwijsraad (2004). Ruimte voor nieuwe aanbioeders in het hoger onderwijs. Den Haag, Onderwijsraad. Onderwijsraad (2005). De stand van educatief Nederland. Den Haag, Onderwijsraad. Palacios, M. (2002). Human capital contracts, equity like instruments for financing higher education. Policy analyses nr. 426. Rijksuniversiteit Groningen (2005). Jaarverslag 2004 RUG. Groningen. Salerno, C. (2002). Higher education in Sweden. Enschede: CHEPS. Stichting Hogeschool Rotterdam (2005). Jaarverslag 2004. Rotterdam: Thieme Mediacenter. Technische Universiteit Delft (2005). Jaarverslag 2004. Delft. Technische Universiteit Eindhoven (2003). Begroting 2004. Eindhoven. Technische Universiteit Eindhoven (2005). Jaarverslag 2004. Eindhoven. Theissens, H. (2003). Higher education in the United Kingdom. Enschede: CHEPS. UNESCO (1996). Financing technical and vocational Education: Modalities and experiences. Parijs. UNESCO (2002). Financial management and institutional relationship with civil society. Parijs. Universiteit Hasselt (2005). Jaarverslag 2004. Diepenbeek. Universiteit Leiden (2005). Jaarverslag 2004. Leiden. Universiteit Utrecht (2005). Jaarverslag 2004, Utrecht. Universiteit van Amsterdam (2003). Jaarverslag 2002. Amsterdam. Universiteit van Maastricht (2005). Jaarverslag UM 2004. Maastricht. Universities UK (2004). Report and financial statements for the year ended 31 july 2004. London. University of Ottawa (2003). Financial report 2002-2003. Ottawa. University of Wisconsin (2005a). Data digest 2004-2005. Madison. University of Wisconsin (2005b). Department of Electrical and Computer engeneering, 2004-2005 annual report. Madison. Vossensteyn, H. (2003). Higher education in Denmark. Enschede: CHEPS. Vossensteyn, H. (2004). Student financial support. Enschede: CHEPS. Vossensteyn, H. (2005). Perceptions of student price responsiveness (proefschrift). Enschede: CHEPS. Waterreus, J.M. (2005). Financieringsarrangementen in het Nederlandse onderwijs. Windesheim (2004). Jaarverslag 2003. Groningen.


97

Winston, G.C. (1999). Subdidies, Hierarchy and Peers, The awkward economics of higher education. Journal of economic perspectives, 13(1). Woodhall, M. (2001). Financing Higher Education: The Potential Contribution of Fees and Student Loans. International Higher Education, Winter.

98


Websites

www.britishcouncil.org. www.ecole.ingenieurs.cesi.fr. www.ensmp.fr. www.univeria.com.

Website Website Website Website

van van van van

de British Council L’école d’íngénieurs de cesi. de Ecole des Mines de Paris Instituts Univeria


99

Financieringsmogelijkheden in het onderwijs

Recommend Documents