1
Preek op 23 oktober 2011 in de Dorpskerk in Heemskerk over Richteren 14. Het raadsel van Simson
Schriftlezing: Richteren 14 (vertaling: Amstelpreekteam)
1 Simson daalde af naar Timna; hij zag een vrouw in Timna uit de dochters van de Filistijnen. 2 Hij ging op, meldde het aan zijn vader en zijn moeder en zei: Ik heb in Timna een vrouw gezien uit de dochters van de Filistijnen. Welnu, neem haar voor mij tot vrouw. 3 Zijn vader en zijn moeder zeiden tegen hem: Is er onder de dochters van je broeders, en in heel mijn volk, geen vrouw, dat je een vrouw neemt uit de onbesneden Filistijnen? Simson zei tegen zijn vader: Haar moet je voor mij nemen, want zij is in mijn ogen de juiste vrouw. 4 Zijn vader en zijn moeder wisten niet, dat zij van JHWH was en dat hij een aanleiding zocht bij de Filistijnen. In die tijd heersten de Filistijnen over Israël. 5 Simson daalde naar Timna af met zijn vader en zijn moeder. Zij kwamen bij de wijngaarden van Timna, en zie: een jonge leeuw brulde hem tegemoet. 6 En de geest van JHWH werd effectief over hem en hij scheurde hem zoals je een geitje scheurt, met niets in zijn hand. Maar hij meldde zijn vader en zijn moeder niet wat hij gedaan had. 7 Hij daalde af en sprak tot de vrouw. Zij was de juiste in de ogen van Simson. 8 Na [verloop van] dagen keerde hij terug om [haar] te nemen. Hij boog af om het verval van de jonge leeuw te zien. En zie, in het lichaam van de jonge leeuw: een zwerm bijen en honing! 9 Die schraapte hij in zijn handpalmen [bijeen], en hij ging, al gaande at hij. Hij ging naar zijn vader en zijn moeder, gaf hun ervan en zij aten. Maar hij meldde hun niet dat hij de honing uit het lichaam van de leeuw geschraapt had. 10 Zijn vader daalde af naar de vrouw, Simson bereidde daar een feest, want zo doen jonge mannen dat. 11 En het gebeurde: zodra ze hem zagen, dat zij dertig vrienden namen, die waren bij hem. 12 Simson zei tegen hen: Laat mij jullie een raadsel te raden geven! Als je mij [de oplossing] kunt melden, melden tijdens de zeven dagen van het feest, en je hebt het gevonden, dan geef ik jullie dertig onderkleden en dertig feestgewaden. 13 Maar als jullie het mij niet kunnen melden, dan geven jullie mij dertig onderkleden en dertig feestgewaden. Ze zeiden tegen hem: Geef je raadsel te raden, wij luisteren! 14 Hij zei tegen hen: Uit de eter komt eten, uit de sterke komt zoet. En ze konden het raadsel niet melden, drie dagen lang. 15 Het gebeurde op de zevende dag dat ze tegen Simsons vrouw zeiden: Verleid je man, opdat hij ons het raadsel meldt, anders verbranden wij jou en het huis van je vader met vuur. Hebben jullie ons uitgenodigd om ons te onterven, nee toch?
2 16 Simsons vrouw huilde bij hem en zei: Je haat me alleen maar, je hebt me niet lief! Je hebt het raadsel te raden gegeven aan de zonen van mijn volk, maar mij heb je het niet gemeld! Hij zei tot haar: Zie, mijn vader en mijn moeder heb ik het niet gemeld,zou ik het jou dan melden? 17 Maar zij huilde bij hem, de zeven dagen dat ze het feest hadden. En het gebeurde op de zevende dag dat hij het haar meldde, want zij had hem ertoe geprest. Zij meldde het raadsel aan de zonen van haar volk. 18 De mannen van de stad zeiden tegen hem op de zevende dag, voordat het zonlicht onderging: Wat is zoeter dan honing, wat is sterker dan een leeuw? Hij zei tegen hen: Hadden jullie niet met mijn kalf geploegd, dan hadden jullie mijn raadsel niet gevonden! 19 De geest van JHWH werd effectief over hem, hij daalde af naar Asjkelon, sloeg van hen dertig man, nam hun kleren en gaf de feestgewaden aan hen die het raadsel gemeld hadden. Zijn woede ontbrandde en hij ging op naar het huis van zijn vader. 20 Simsons vrouw werd de vrouw van zijn vriend die voor hem een naaste was geweest.
Het plaatje op de voorkant van de liturgie is wat klein. We hebben hier geen beamer, anders zou u het wat beter kunnen zien. Als je er met je neus bovenop zit zie je niet wat het is. Soms moet je een paar stappen achteruit doen om het grotere geheel te zien. En dan zie je waar het over gaat. Als we naar anderen kijken of naar ons eigen leven staan we er vaak te dicht op. Dan vergroten we een detail uit. En dan proberen we daar conclusies uit te trekken. Maar het kan af en toe goed zijn wat afstand te nemen en het grotere geheel te bekijken. Ik wil u vragen om zo ook naar de verhalen over Simson te kijken. Ik liet een heel hoofdstuk lezen, het is een behoorlijke lap tekst. Dat is omdat we de grote lijnen willen zien. Het grotere geheel van de Simsonverhalen: Het begint al bij zijn geboorte. De onmogelijkheid van de toekomst; onvruchtbaarheid troef. Er zal geen toekomst zijn – als het van de mensen afhangt. Wij kunnen de toekomst niet maken, ook al denken we misschien vaak van wel. Deze verhalen zeggen steeds weer: de mens is onvruchtbaar. Wij krijgen het niet voor elkaar. Wat er gaat gebeuren, komt van de andere kant. Er wordt een zoon geboren, van Godswege. Simson. En dat wil zeggen: midden in een onvruchtbare wereld wordt ons een toekomst gegeven. Dat is het: de toekomst wordt opengebroken. Daar is het God steeds om te doen. De zon gaat op! Simson, Zonlicht! En je ademt op, het wordt dag, je kunt weer zien, het gaat verder. Dat grotere geheel moet ik steeds voor ogen houden bij deze verhalen. Want als ik zo naar Simson kijk… Ik voel me wat ongemakkelijk als ik deze verhalen lees over die spierbundel. Hij past bij mij niet meteen in het beeld van de geestelijke held. En als ik naar zijn daden kijk, dan raak ik ook niet onder de indruk. Zijn het niet allemaal uit de hand gelopen kwajongensstreken? Dat soort, dat ons op oudejaarsavond weer een hoop geld gaat kosten. Je ziet Simson bij wijze van spreken met een bushokje door het dorp lopen. Ik word gecorrigeerd door de Bijbel. Alles wijst er op dat God iets bijzonders met Simson van plan is. Simson lijkt er een potje van te maken, en dat zal ook zo zijn als God er ook de hand niet in heeft.
3 Simson, krachtpatser, een soort Rambo figuur die er op los timmert al hem iets niet zint. En tegelijk is Simson ridder in de orde van Hebreeën 11, die hem een geloofsheld noemt. Dat roept vragen op. Iemand die zo’n goede start krijgt. Iemand die de eerste jaren van zijn leven zijn naam “zonnetje in huis” eer aan doet. Maar vervolgens alles doet wat God verboden heeft. Hoe zo’n iemand geloofsheld genoemd wordt is toch een raadsel? En het antwoord willen we graag vinden. Maar het eerste wat je daarbij goed moet bedenken is dit: Bijbellezen is echt toch iets anders dan op een terrasje gaan zitten om naar anderen te gaan kijken. En daar wat te gaan vinden. Bijbellezen is niet om tegen elkaar te zeggen: O nee, moet je die zien. Die ziet er niet uit. Of wat ben ik blij dat ik er zo niet bijloop. Of: zo…die heeft het getroffen. De Bijbel is geen boulevard waar God je kennis wil laten maken met het wel en wee van beroemdheden. God roddelt niet. Als God je de Bijbel te lezen geeft zegt Hij: Wil je wat van mij weten? Ben je nieuwsgierig naar wie Ik ben? En wat mijn bedoelingen zijn? Hier heb je het hele verhaal. Let nou niet eerst op al die mensen. Ga daar nou niet eerst wat van vinden. Maar kijk naar wat ik doe, wat mijn bedoelingen zijn en probeer dat te ontdekken. En dat de Bijbel vol staat met mensen is alleen maar om je te laten voelen en je te laten merken dat wat Ik doe en wat ik ben dat dat ook echt levensecht is. Dat dat ook in jouw wereld gebeurt. Dat ik me bemoei met mensen. Dat ik hun wereld en in hun leven echt iets voor elkaar kan krijgen. Hier en nu al. Dat dus eerst: de Bijbel is het boek over God en zijn bemoeienis met mensen. En als we dat te pakken hebben dan zien we dat het verhaal over Simson begint met een plan van God. En niet zo maar met een plan met een mens hier of daar. Maar met een plan voor heel zijn volk. Voor al zijn mensen. En wat dat plan van God dan is. Dat wordt duidelijk bij de aankondiging van de geboorte van Simson. God gaat zijn mensen bevrijden uit de greep van de antimachten met hun doodse en helse structuren. Met een belofte over het leven van het kind. Hij zal een begin maken met de bevrijding van Israël. lezen we. De jongen genoot de zegen van de Heer. En groeide voorspoedig op. En hij werd door de Geest van de Heer tot daden aangezet. Het is dan ook heel nadrukkelijk de Geest die hem aandrijft. Met alle dingen die ik dan niet begrijp, als ik naar zijn leven kijk is dit duidelijk. Simson is opgenomen in het grote verhaal van God. God die bezig is de geschiedenis uit te tekenen. Simson. Op een dag, daalt Simson af naar Timna. ‘Afdalen’ is in Richteren 14 een belangrijk woord. Het komt drie keer voor. Afdalen, Dat klinkt onheilspellend. En God heeft Simson niet alleen op pad gestuurd om midden tussen de vijanden te verkeren, hij komt daar ook nog leuke meiden tegen. En Simson meldde het aan zijn vader en zijn moeder en zei: Ik heb in Timna een vrouw gezien uit de dochters van de Filistijnen. Het gaat in Richteren 14 steeds over wat er gemeld wordt en wat niet. Zal het verzwegene bekend worden? Zijn ouders protesteren. Zoals ouders dat nog steeds doen als ze ook maar enig vertrouwen hebben dat dat protest zal helpen. In onze cultuur helpt in zo’n situatie soms zwijgen beter, maar dat terzijde. Wat moet Simson nou met zo’n heidens grietje? Dan staat er iets opvallends: Zijn vader en zijn moeder wisten niet, dat zij van JHWH was en dat Hij een aanleiding zocht bij de Filistijnen…Ik moest even denken aan hoe dat bij ouders van vandaag soms gaat. Soms sjokken ze achter de feiten aan, missen ze informatie, weten ze niet wat er echt speelt en hebben moeite te begrijpen wat er werkelijk met hun kind aan de hand is. Betrokken blijven op waar je kind mee bezig is, dat is van wezenlijk belang.
4 De Heer zocht een aanleiding. Nu denken we altijd dat De Heer een aanleiding zocht tot ruzie. Maar stel nu dat het anders is: dat de Heer een aanleiding tot ontmoeting zoekt, tot vrede misschien zelfs wel. Wie weet….. Uiteindelijk komt er dan toch een bruiloft. Simson en zijn ouders dalen af richting het Filistijnse land. En wat treffen ze aan: Wijngaarden! Wel, dan moeten onze oren zich meteen gaan spitsen. Wijngaarden, die zijn altijd tekenen van het beloofde land. Wijn wordt in de bijbel altijd verbonden met vooruitzien. Als er wijn is, is er ook toekomst. Het doet ons proeven: we gaan een goede toekomst tegemoet. Het land waar het leven goed is. Waar -ondanks alles- leven hartstikke goed is, in liefde, van mensen met elkaar en met God. Dat zegt de wijn! En in ons verhaal wordt het gebied van de vijand plotseling tot een wijngaard, wordt tot veelbelovend land. Maar: dan is daar plotseling een jonge leeuw. Voordat Simson de wijngaard in kan, het gebied van de vrede en de liefde, voordat hij in het beloofd land komt, is daar eerst weerstand, die overwonnen moet worden. Je bent daar niet zomaar, maar je moet de toegang bevechten. Er zijn machten en krachten die de mensen tegen willen houden om goed te leven. Telkens weer, we hebben het al eerder gehoord in Richteren. Maar het is vervolgens niets minder dan de Geest van de Heer zelf die Simson sterk maakt om deze strijd aan te gaan en te winnen. God zegt als het ware: Kijk eens wat je kan als ik je mijn Geest geef. Dan kun jij uit elkaar halen wat onmogelijk lijkt. In die tijd en cultuur was zo’n geweldige fysieke kracht iets positiefs. Mensen met bijzondere fysieke kracht. werden beleefd als goddelijk. Ons verhaal zet zich daar tegen af. Alle symbolen van vruchtbaarheid en kracht die vergoddelijkt waren: ze worden in deze verhalen ont-goddelijkt. Simson is niet goddelijk. Maar God zelf is op een bijzondere manier met Simson bezig. Later komt Simson terug bij die dode leeuw. En daar, in het lichaam van die leeuw: zit een zwerm bijen en honing! Dit is een prachtig beeld: Uit de dood komt leven tevoorschijn. Niet alleen leven, maar zelfs zóet leven. Honing, teken van het beloofde land! En dat komt: uit de dood vandaan. Zoet leven, toekomst. Pasen! Opstaan tot nieuw leven! Honing. En onderweg, terug naar zijn ouders eet hij ervan. En ook zijn vader en moeder geeft hij van de honing. Hij vertelt echter niet waar hij de honing vandaan heeft. Simson die honig uitdeelt... Kracht die het zoete uitdeelt... Dit is wat wij mogen zijn: leeuwen in het leven verslaan, leeuwen in de maatschappij verslaan en honig uitdelen aan allen die dat nodig hebben ! Delen in je vreugde, in je geloof, in je hoop, in je liefde. Na verloop van tijd breekt de bruiloft aan. En op een soort vrijgezellenfeest heeft Simson een leuk raadsel om de Filistijnen een hak te zetten. Het is sterk en het verslindt altijd. Nu biedt het een maal aan van zoetigheid. Ik vond als kind al dat het geen goed raadsel is. Het is niet te raden, als je geen kennis hebt van wat alleen Simson heeft meegemaakt. Er verstrijken drie dagen. De derde dag is in de Bijbel altijd de beslissende dag, maar die gaat dus voorbij. En dan wordt het de zévende dag. Dat is de sabbat. De sabbat is het geheim van heel Israël: de dag waarop alles goed is, de dag waarop de mens volop leven mag, tot zijn recht komt. Die dag is het. Maar die dag wordt verziekt. En er wordt door de mannen van de stad heftig op Simsons raadsel gereageerd. Ze willen niet in hun hemd gezet worden, of nog minder. Ze willen niet kwetsbaar gemaakt worden. Simsons bruid wordt gechanteerd. En zijn bruid chanteert hem. En tegen zijn bruid praat Simson zijn mond voorbij. De mannen van de stad vertellen hem de oplossing ook in een raadsel. op de zevende dag, voordat het zonlicht onderging. Echt een raadsel voor een bruiloft: “Wat
5 is zoeter dan honing? Wat is sterker dan een leeuw?” En wat is het antwoord op dit raadsel, wat is er zoeter dan honing? De liefde ! Dit is het geheim van heel Israël: dat er leven is vanuit de dood, dat er liefde is ondanks de vijandschap. Datgene wat de Heer voor ogen heeft met zijn mensen Maar dit grote geheim verwordt hier tot slechts een raadseltje dat ontfutselt moet worden… Voor de ‘mannen van de stad’ is het slechts een kwestie geworden van: de wedstrijd winnen. Het had een bruiloft kunnen worden: liefde tussen mensen. De bruiloft als teken van dé mensentoekomst. Zoals wij gezongen hebben: In ons gezang mag lichten het komend bruiloftsfeest. Het leven moet een feest worden, de liefde gevierd. Simson zoekt een vrouw bij de andere volkeren, tegen de weerstand in. Misschien mag je het zo zeggen: Israël trouwt met de volkerenwereld. Met andere woorden: dat wat Israël tot Israël maakt, moet voor iedereen zijn. De God van Israël heeft de hele wereld, alle mensen op het oog, met hun toekomst. Het raadsel, het geheim van Israël is voor alle volkeren. Dat moet gemeld worden. Op de zevende dag natuurlijk, de sabbat voor iedereen. Dat geheim is: leven vanuit de dood, Pasen, zoet leven, toekomst. Het had een bruiloft kunnen worden: maar het feest gaat niet door. Het geheim wordt niet in zijn echte betekenis geopenbaard. Het wordt tot een raadseltje, een wedstrijd. Er blijft alleen de Geest van de Heer, de Geest die onrustig maakt en zich niet neerlegt bij die blote feiten… De Heer vindt gelegenheid zijn volk te bevrijden. Ieder die zich door deze beloften laat inspireren geeft op het raadsel van de liefde zelf zijn of haar eigen en unieke antwoord. Aangepord door de Geest. Zo wordt het feest. Amen.
