PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap

PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap Onze stem- en engagementactiviteiten in het eerste kwartaal van 2009

Actief aandeelhouderschap en PGGM PGGM biedt haar klanten een breed scala van diensten van pensioenadministratie tot integraal vermogensbeheer. Als vermogensbeheerder stelt PGGM zich op als actief aandeelhouder namens haar klanten. Dit doen wij onder andere door actief gebruik te maken van het

Openheid in kwartaalrapportage

spreek- en stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen. Wij zijn

PGGM hecht veel waarde aan transparantie over alle uitgangspunten

van mening dat het gebruik maken van deze rechten, en daarmee

en activiteiten. Met dit verslag willen wij geïnteresseerde partijen

invulling gevend aan de medezeggenschap binnen ondernemingen,

informeren over onze stem- en engagementactiviteiten. Wij streven

bijdraagt aan het creëren van aandeelhouderswaarde op de korte

ernaar zoveel mogelijk openheid te geven over onze specifieke

en lange termijn.

activiteiten. In sommige gevallen zullen wij ons terughoudend moeten opstellen in verband met vertrouwelijkheid van informatie,

Daarnaast gaan wij regelmatig een constructieve dialoog (engagement)

bijvoorbeeld bij engagementprojecten met ondernemingen.

aan met ondernemingen in portefeuille. Het doel van engagement is bij te dragen aan een stabiel en verantwoord rendement door

Sinds 1 januari 2008 is PGGM een uitvoeringsorganisatie die

verbeteringen op gebied van milieu, sociale aspecten en onderne-

in opdracht de pensioenuitvoering en het integraal vermogens-

mingsbestuur (ESG thema’s) na te streven en af te dwingen.

beheer van haar klanten uitvoert. PGGM staat haar klanten bij

Ook zien wij dat engagement met betrekking tot voor ons belang

in de advisering omtrent dit beleid en doet dit vanuit de sterke

rijke thema’s als mensenrechten, gezondheid en medicijnen uiting

overtuiging dat verantwoord beleggen onderdeel van dit beleid

geeft aan onze identiteit en die van onze klanten.

moet zijn. De klanten van PGGM blijven eigenaar van het uitbestede pensioenvermogen en bepalen zelf het pensioen- en

Waarom verantwoord beleggen?

beleggingsbeleid.

Verantwoord beleggen is één van onze ‘Investment Beliefs’. Wij zien

Deze publicatie is een integrale rapportage van de door PGGM

verantwoord beleggen als een logisch onderdeel van onze opdracht.

voor haar klanten uitgevoerde activiteiten op het gebied van

Het is bovendien een belangrijk onderdeel van onze identiteit en

verantwoord beleggen en de wijze waarop PGGM in dit kwar-

die van onze klanten. Wij streven er daarom naar verantwoord

taal namens haar klanten actief is geweest als aandeelhouder.

beleggen te integreren in al onze beleggingsactiviteiten. Wij geloven dat verantwoord beleggen bijdraagt aan een hoog en stabiel rendement, omdat we door integratie van de analyse van ESG-factoren in beleggingsbeslissingen, risico’s en kansen beter in kaart kunnen brengen en beheersen c.q. benutten. Als universeel belegger hebben wij bovendien belang bij kwaliteit en continuïteit van het financiële en maatschappelijke systeem. Daarom stimuleren wij goed functionerende markten.

2

PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap eerste kwartaal 2009

Dit kwartaal:

Fortis ter stemming voorgelegd • Transacties Bezoldigingsbeleid • Tegen variabele beloning voor commissarissen bij Siemens • Klimaatverandering: aandacht voor beleggers in het • Europees Parlement schrijven een brief aan Obama • Beleggers op Myanmar (Birma) • Focus ACGA-reis naar Tokyo en Taipei • Verwatering belangen aandeelhouders in Zuid-Afrika •

Stemmen in cijfers in Q1 Stemcijfers in Q1

Verdeling stemgedrag naar vergaderpunten in Q1

Stemmen

Q1

Aantal vergaderingen

663

Aantal gestemde vergaderingen

655

Aantal niet-gestemde vergaderingen

8

Aantal gestemde vergaderpunten

4.533

Percentage gestemd (conform beleid)

98,8%

Percentage niet-gestemd

1,2%

Aandeelhoudersvergaderingen in Q1 10%

1%

Gestemd Niet gestemd wegens blokkering Niet gestemd overig

89%

Verdeling steminstructies in Q1 11%

Managementvoorstellen 4.409 Aandeelhoudersvoorstellen 124 Totaal aantal vergaderpunten 4.533 Vergaderpunten voor gestemd 3.959 Vergaderpunten tegen gestemd 488 Vergaderpunten onthouden van stemming 86 Totaal aantal vergaderpunten 4.533 Vergaderpunten gestemd conform managementaanbeveling 3.934 Vergaderpunten gestemd tegen managementaanbeveling 599 Totaal aantal vergaderpunten 4.533 Aandeelhoudersvoorstellen voor gestemd 64 Aandeelhoudersvoorstellen tegen gestemd 58 Aandeelhoudersvoorstellen onthouden van stemming 2 Totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen 124

Verdeling managementvoorstellen in Q1 (per categorie)

2%

22

Beschermingsconstructie

1.218

Bestuurdersbenoemingen Kapitaaluitbreiding Voor Tegen Onthouden

87%

1%

Fusies en overnames Overig

2.157

423 352

Verdeling van aandeelhoudersvergaderingen naar regio in Q1 16%

Beloningen

237

Verdeling aandeelhoudersvoorstellen in Q1 (per categorie) 19

11%

30

0

Nederland

Beloningen

4

Corporate governance

Europa (excl. Nederland)

Bestuurdersbenoemingen 8

Noord-Amerika 46%

3

26%

Azië Rest van de Wereld


Gezondheid en milieu Sociale omstandigheden

63

Overig

Engagement in cijfers Q1 Verdeling van engagementactiviteiten in Q1

Verdeling van engagementactiviteiten naar regio in Q1

10%

7%

3%

3% 40%

16%

PGGM

87%

Europa (excl. Nederland)

F&C in speciale

Noord-Amerika

opdracht van PGGM

Azië

F&C REO*

34%

*REO staat voor Responsible Engagement Overlay van F&C. Het REO programma is van toepassing op de gehele PGGM portefeuille en is een ‘overlay’ dienst die PGGM, samen met andere institutionele beleggers, van F&C afneemt en waarmee F&C namens PGGM invulling geeft aan ESG-engagement met ondernemingen.

Engagementactiviteiten en mijlpalen in Q1

300

250

200

150

100

50

0 Corporate governance

Klimaatverandering

Mensenrechten

Gezondheid

Andere onderwerpen*

Aantal projecten Aantal mijlpalen**

* Andere onderwerpen zijn corruptie, milieumanagement, transparantie en biodiversiteit en behoren niet tot de engagementspeerpunten waarin PGGM zelf rechtstreeks betrokken en/of actief wil zijn. ** Mijlpalen zijn positieve ontwikkelingen bij ondernemingen die (mede) kunnen worden toegeschreven aan de dialoog die is gevoerd.

4

Nederland


Rest van de Wereld

Onze activiteiten nader toegelicht Stemactiviteiten

Engagementactiviteiten

In het eerste kwartaal van 2009 hebben we op 655 aandeel-

In het eerste kwartaal van 2009 is wereldwijd met 152 onder-

houdersvergaderingen gestemd, op in totaal 4.533 vergaderpunten.

nemingen uit de portefeuille dialoog gevoerd over milieu, sociale

We streven er naar om op alle aandeelhoudersvergaderingen te

aspecten en ondernemingsbestuur. PGGM heeft zelf met

stemmen, met uitzondering van markten waarbij stemmen resulteert

15 ondernemingen actief dialoog gevoerd, vooral over het

in een blokkering van de aandelen om verhandeld te worden

onderwerp mensenrechten.

(blokkeringsmarkten). Voor ondernemingen op de stemfocuslijst stemmen we in die gevallen wel.

De engagementactiviteiten worden sinds 2001 voor een groot deel door en in samenwerking met F&C uitgevoerd, vooral via

Dit kwartaal is op 83 aandeelhoudersvergaderingen niet gestemd.

het speciaal hiertoe door F&C ontworpen Responsible

Dit is ruim 11% van alle vergaderingen. In 75 gevallen geen

Engagement Overlay (REO) programma. Bij de invulling van dit

steminstructie ingelegd, omdat de vergadering plaatsvond in een

programma worden jaarlijks ondernemingen geselecteerd voor

blokkeringsmarkt. Op acht vergaderingen (1% van alle vergader-

dialoog op basis van het belang dat verschillende klanten in

ingen in dit kwartaal) kon niet worden gestemd door incidentele

deze ondernemingen hebben. Dit product benadert daarmee

tekortkomingen in het functioneren van de stemketen zelf.

al goed onze portefeuille.

Voor al deze vergaderingen gold dat er geen elektronische stem-

Naast deze dialoog met de grootste ondernemingen in onze

bewijzen (‘ballots’) waren binnengekomen en er aldus niet

portefeuille, voert F&C ook, op speciaal verzoek, dialoog met

gestemd kon worden. Dit betreft incidenten die we trachten te

andere ondernemingen uit onze portefeuille. Deze onder-

beperken door alle betrokken partijen hierop aan te (blijven) spreken.

nemingen zijn vooral geselecteerd vanuit onze eigen speerpunten voor engagement gericht op betrokkenheid van onder-

Wij stemmen op de aandelen in portefeuille volgens ons

nemingen bij mensenrechtenschendingen.

eigen stembeleid dat in 2007 is vastgesteld. Sinds 2008

In toenemende mate onderneemt PGGM zelfstandig engage-

passen wij meer gedetailleerde stemrichtlijnen toe. Deze zijn

mentactiviteiten. In het eerste kwartaal van dit jaar werd door

beschikbaar op onze website. Op de stemfocuslijst staan

PGGM vooral over mensenrechten gesproken met onder-

ondernemingen, waaronder alle Nederlandse ondernemingen,

nemingen.

waar te allen tijde voor de gehele positie wordt gestemd. Vergaderingen van Nederlandse ondernemingen worden waar mogelijk bezocht of middels vertegenwoordiging gestemd.

Onze activiteiten in verschillende regio’s

Indien deze mogelijkheid niet bestaat, zullen wij op afstand

In de volgende hoofdstukken treft u per regio achtergrond-

onze stem uitbrengen via het zogenoemde ‘proxy voting’.

informatie en uitleg aan over de wijze waarop wij stemmen en

Het proxy voting is gecentraliseerd en een gespecialiseerde

onze engagementprojecten uitvoeren. Deze regiohoofdstukken

dienstverlener faciliteert ons in de uitvoering. Hierbij wordt

bevatten naast regiospecifieke gegevens, uitgebreidere

gebruik gemaakt van stemadviezen waarbij onze stemricht-

beschrijvingen van belangrijke thema’s en voorbeelden.

lijnen en onze grondbeginselen zijn geïntegreerd. Het stemgedrag van PGGM en - waar nodig - de toelichting hierop zijn terug te vinden is op onze website www.pggm.nl.

5


Nederland Stemresultaten Nederland Q1 3

PGGM stemt tegen tekenbonus bij ASML Op de jaarlijkse vergadering van aandeelhouders heeft ASML

0

haar aandeelhouders gevraagd om een tekenbonus voor nieuwe leden van de raad van bestuur goed te keuren. Dit betrof zowel een bonus in aandelen als een bonus in opties. ASML heeft Voor

beide bonusvoorstellen separaat geagendeerd. Dit is in overeen-

Tegen

stemming met de Eumedion aanbeveling om (mogelijk) contro-

Onthouden

versiële agendapunten separaat, dus niet gebundeld, op de

50

agenda te zetten. ASML geeft in de toelichting op de voorgestelde bonusvoorstellen aan dat de toekenning van deze tekenbonus

Stemactiviteiten

enkel betrekking heeft op de compensatie van gederfde inkom-

In het eerste kwartaal van 2009 heeft PGGM in Nederland op vier

sten uit aandelen- en optieregelingen bij de voormalige werkgever

aandeelhoudersvergaderingen op 53 verschillende vergaderpunten

van de kandidaat bestuurder.

gestemd. Van deze vergaderingen is die van Royal Philips

PGGM is van mening dat er in zekere zin een relatie bestaat tus-

Electronics N.V. door PGGM in persoon bezocht en zijn de overige

sen een tekenbonus bij de nieuwe werkgever en de retentiebonus

vergaderingen op afstand gestemd.

bij de oude werkgever. In beginsel hebben wij bezwaren tegen het toekennen van een retentiebonus omdat wij van mening zijn dat een bestuurder reeds op grond van het bezoldigingsbeleid voldoende prikkels zou moeten hebben om de vennootschap niet uit eigen beweging (voortijdig) te verlaten. Wij zijn dan ook zeer terughoudend met het goedkeuren van een retentie- en/of tekenbonus. Alles afwegende heeft PGGM tegen beide tekenbonus voorstellen gestemd. De algemene vergadering heeft deze voorstellen desalniettemin aangenomen.

6

Transacties Fortis ter stemming voorgelegd

van mening dat onvoldoende gegevens beschikbaar waren om een

Begin februari vond, eerst in Brussel en daags erna in Utrecht, de

redelijke afweging te maken. Daarom heeft PGGM in overeenstem-

aandeelhoudersvergadering van Fortis plaats. De Fortis AVA’s

ming met haar stemrichtlijn met onthouding gestemd. Aangezien

kenmerken zich nog steeds door een veelheid aan zwaarwichtige

het merendeel van de Fortis-aandeelhouders tegen deze transactie

agendapunten en een beladen sfeer. In Brussel moest er onder

heeft gestemd, hoefde de derde transactie niet meer in stemming

andere worden gestemd over een drietal transacties, namelijk de

te worden gebracht. Deze kon immers pas plaatsvinden als akkoord

overeenkomst met de Nederlandse Staat, de overeenkomst met de

was gegeven voor de tweede transactie. In Utrecht stond onder

Belgische Staat en de doorverkoop van een groot deel van de

andere een vrijwaring voor de bestuurders geagendeerd.

activiteiten door de Belgische Staat aan BNP Paribas. PGGM

PGGM is van mening dat de voorgestelde vrijwaring, vanwege de

stemde voor de eerste transactie, omdat de redding van Fortis

terugwerkende kracht ervan, te verstrekkend is en was daarom

Bank Nederland door de Nederlandse Staat van oktober vorig jaar

voornemens om tegen dit voorstel te stemmen. Het voorstel is

onder de gegeven omstandigheden onder redelijke condities heeft

echter niet in stemming gebracht, omdat het benodigde quorum-

plaatsgevonden. Ten aanzien van de tweede transactie was PGGM

vereiste voor een statutenwijziging niet was gehaald.


Engagementactiviteiten Verdeling engagementactiviteiten naar onderwerp

In Nederland is namens en door PGGM met 4 ondernemingen dialoog gevoerd over verschillende onderwerpen. Naast corporate

20%

governance, mensenrechten, klimaatverandering en gezondheid,

30%


is gesproken over duurzaamheidsrapportage en transparantie

Mensenrechten

over betalingen aan overheden.

Klimaatverandering 30%

10% 10%

Gezondheid Andere onderwerpen

Bezoldigingsbeleid PGGM beschouwt bezoldiging als een belangrijk geïntegreerd

Een drietal voorbeelden in het eerste kwartaal 2009 illustreren

onderdeel van corporate governance. Het is een onderwerp dat

hoe op verschillende manieren vanuit de publieke opinie, door

altijd al onze aandacht had en waarbij onze Nederlandse visie en/

belangenorganisaties en aandeelhouders is gereageerd op voor-

of verhoudingen (Dutch descent) sterk naar voren komen. Hetzelfde

gestelde wijzigingen in het bezoldigingsbeleid. Zo besloot DSM in

geldt voor Eumedion, de Nederlandse belangenbehartiger voor

het licht van de maatschappelijke discussie een beloningsbeleids-

institutionele beleggers en een opiniemaker op het terrein van

voorstel te schrappen. Ook bij Randstand werd een door aandeel-

corporate governance, die in oktober 2008 nog haar eerdere aan-

houders gewraakt voorstel tot wijziging van het bezoldigingsbeleid

bevelingen bestuurdersbezoldiging actualiseerde.

na engagement van Eumedion en institutionele beleggers nog vóór

Naast de bepalingen over beloningen in Code Tabaksblat (en voor

de AVA van de agenda van de vergadering gehaald.

de toekomst de Code Frijns) vormen deze aanbevelingen het algemene kader voor de beoordeling van de bezoldiging van

Philips daarentegen bracht haar voorstel tot wijziging van het

bestuurders. PGGM hanteert verschillende beoordelingscriteria,

bezoldigingsbeleid wel ter stemming tijdens de AVA. PGGM stemde

waaronder een gezonde balans tussen de belangen van alle bij

- net als vorig jaar - tegen het Long Term Incentive Plan (lange

de onderneming betrokken partijen zoals aandeelhouders en

termijn bonusaandelenplan). Hoewel er de nodige positieve

werknemers. Tevens moet het beloningsbeleid een inzichtelijke

aanpassingen waren gemaakt ten opzichte van het plan van vorig

structuur kennen en gericht zijn op het belang van de vennoot-

jaar, zagen wij op een aantal essentiële onderdelen toch nog

schap op (middel) lange termijn. De rechten van aandeelhouders

dusdanige tekortkomingen, zodat wij tegen stemden. Zo was er

ten aanzien van bestuurders-bezoldiging variëren sterk in de

bijvoorbeeld nog steeds sprake van beloning bij prestaties van de

verschillende markten. Soms is er sprake van een wettelijk goed-

onderneming onder de mediaan van de peer group en was er grote

keuringsrecht voor het bezoldigingsbeleid, in andere gevallen geldt

onduidelijkheid over de totale bezoldiging. Ook was er nog steeds

een raadgevende stem ten aanzien van individuele bezoldigingen

sprake van een mix van restricted shares en opties. Volgens de

of is er in het geheel geen (directe) invloed op de bezoldiging van

Eumedion-aanbevelingen zijn aandelenregelingen te prefereren

bestuurder. Wij hanteren echter steeds het uitgangspunt dat de

boven opties, omdat hierbij de belangen van de bestuurders bij het

primaire taak voor het doen vaststellen van een behoorlijk

presteren van de onderneming zowel in positieve als in negatieve

beloningsbeleid én de uitvoering daarvan ligt bij de raad van

zin meer op één lijn liggen. PGGM heeft, samen met ongeveer 10%

commissarissen (niet-uitvoerende bestuurders). Zij besluit hiertoe

van het vertegenwoordigde kapitaal, tegen dit agendapunt gestemd.

op voorstel van de remuneratiecommissie die evenwichtig is

De meerderheid van de aandeelhouders was echter voor waardoor

samengesteld. De raad van commissarissen dient door de AVA

het voorstel toch door de algemene vergadering is aangenomen.

op deze verantwoordelijkheid te worden afgerekend.

7


Europa (exclusief Nederland) Stemresultaten Europa (excl. Nederland) in Q1 Voorstellen totaal in Q1

69

3

Managementvoorstellen in Q1

Aandeelhoudersvoorstellen in Q1

61 3

0

7 8

Voor Tegen

740

Onthouden

733

Stemactiviteiten

Tegen variabele beloning voor commissarissen bij Siemens

In het eerste kwartaal van 2009 heeft PGGM in de regio Europa

Op de jaarlijkse vergadering van aandeelhouders van Siemens

bij 74 aandeelhoudersvergaderingen haar stem uitgebracht voor

stond het beloningsbeleid voor de raad van commissarissen

in totaal 812 vergaderpunten. In ruim driekwart van de gevallen

geagendeerd. Voorgesteld werd om een variabele beloning voor

(56 van de 74 vergaderingen) betrof het een algemene jaarlijkse

commissarissen in te voeren die in hoogte bepaald wordt door

vergadering van aandeelhouders. Daarom waren er relatief veel

de winst per aandeel. Een dergelijk beloningsbeleid heeft echter

algemene punten zoals (her-)benoemingen van accountants,

een mogelijk ondermijnend effect op de objectiviteit van het toe-

(her-)verkiezingen van uitvoerende en niet-uitvoerende bestuurders

zicht op het handelen van de raad van bestuur. Dit is onwenselijk

en machtigingen tot uitgifte van aandelen geagendeerd. Van de

voor iedere onderneming, en niet in de laatste plaats voor

15 aandeelhoudersvoorstellen die in dit kwartaal in deze regio

Siemens. Siemens heeft recentelijk sterke dalingen in zowel de

in stemming werden gebracht hebben enkel de voorstellen bij de

winst als de koers gekend, naast substantiële reorganisaties en

aandeelhoudersvergaderingen van Fortis S.A./N.V. betreffende

justitiële onderzoeken inzake (vermeende) gevallen van om-

de verkiezing van de door Deminor en de VEB voorgestelde

koping. Indien ingevoerd zou deze vorm van beloning ook

kandidaten en van Novartis inzake zeggenschap over het

mogelijk een aanzienlijke toename in de hoogte van de beloning

beloningsbeleid onze steun gekregen.

betekenen. Men kan zich afvragen of dit wel het juiste signaal is naar de buitenwereld gezien de justitiële verwikkelingen en de recente reorganisaties. Om al de voorgaande redenen heeft PGGM besloten om tegen dit voorstel te stemmen. Desondanks heeft bijna 93% van het ter vergadering vertegenwoordigde kapitaal voor dit voorstel gestemd en is het aldus ook aangenomen.

8


Commissarissen schieten tekort bij Infineon

PGGM stemt voor inspraak aandeelhouders bij Novartis

Infineon AG is actief in de sterk cyclische halfgeleider-

Op 24 februari vond de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering

industrie. De onderneming, die in 1999 is voortgekomen uit

van Novartis AG plaats. Voor deze vergadering was door een

de halfgeleiderdivisie van Siemens en sinds maart 2000

aantal aandeelhouders een voorstel op de agenda geplaatst

genoteerd is aan de Duitse beurs, heeft echter ook in tijden

waarbij om de invoering van een adviserende stem ten

van hoogconjunctuur weinig tot geen successen gekend.

aanzien van de vaststelling van de beloning werd gevraagd.

Slechts in twee van de afgelopen acht boekjaren werden

In Zwitserland is de zeggenschap voor aandeelhouders

positieve resultaten geboekt, dit in tegenstelling tot onder-

betreffende de beloningen - in tegenstelling tot bijvoorbeeld

nemingen die in dezelfde industrie werkzaam zijn. Naar onze

Nederland - veelal nihil. Zowel de Zwitserse wet- en

mening is de raad van commissarissen tekortgeschoten in de

regel-geving als de corporate governance code in Zwitserland

uitoefening van haar toezichthoudende taken over het gevoerde

stellen hieraan geen verstrekkende eisen. Een adviserende

beleid van het afgelopen jaar. PGGM heeft zich op de

stem over de vaststelling van de beloningen geeft aandeel-

aandeelhoudersvergadering door een andere institutionele

houders de mogelijkheid om hun mogelijke onvrede met

belegger laten vertegenwoordigen. In Duitsland hebben

betrekking tot het beloningsbeleid te tonen. Op deze manier

aandeelhouders de mogelijkheid om een tegenvoorstel te

kan dit instrument als klankbord fungeren voor het vaststellen

doen en deze ter stemming voor te leggen. Het door ons

van een beloningsbeleid dat de instemming van het meren-

gesteunde tegenvoorstel behelsde een verzoek tot

deel van de aandeelhouders krijgt.

afzonderlijke déchargeverlening over het gevoerde toezicht

PGGM is een groot voorstander van inspraak van aandeel-

per lid van de raad van commissarissen gedurende het

houders op dit thema - hoewel de stemming hierover volgens

voorgaande boekjaar. Indien dit voorstel door de vergadering

ons bindend zou moeten zijn - en heeft derhalve voor dit

zou worden gesteund, waren wij voornemens om tegen de

voorstel gestemd. Helaas kon dit punt op de agenda niet op

déchargeverlening van de heer Kley, voorzitter van de raad

de steun van de meerderheid van de vergadering rekenen.

van commissarissen, te stemmen. Hij is al sinds 2002 in deze functie actief en kan dus verantwoordelijk worden gehouden voor hetgeen dat sinds die tijd heeft plaatsgevonden. Ter vergadering is uiteindelijk per commissaris de décharge in stemming gebracht. Aan de heer Kley is met een extreem kleine meerderheid van stemmen (50,026%) décharge verleend, alsook aan alle overige commissarissen.

9


Engagementactiviteiten Verdeling van engagementactiviteiten naar land

Verdeling engagementactiviteiten naar onderwerp

8% 5%

30%

Verenigd Koninkrijk

5%

Zwitserland

8%

39%

5%


37%

Duitsland

Mensenrechten

Frankrijk

Klimaatverandering Gezondheid

Griekenland 13% 11%

6%

Spanje Italië

7%

21% 5%

Andere onderwerpen

Scandinavië Overig

Corporate governance en mensenrechten waren dit kwartaal de meest besproken onderwerpen met ondernemingen in Europa. PGGM’s eigen engagementactiviteiten richtte zich op het

Net als in 2008, werden ook in het eerste kwartaal van dit jaar

onderwerp mensenrechten. Belangrijkste zaken die werden

relatief veel engagementactiviteiten in het Verenigd Koninkrijk

besproken met ondernemingen in de categorie ‘andere

ondernomen. De overige Europese engagementactiviteiten werden

onderwerpen’ waren vooral gerelateerd aan duurzaamheids-

gevoerd met voornamelijk West-Europese ondernemingen.

management en –rapportage. In het kader van de zogeheten

Belangrijke reden voor de focus op deze landen is gelegen in

marktengagementactiviteiten, was er met name aandacht voor

het feit dat hier de meeste grote ondernemingen (large caps) te

klimaatverandering (zie kader).

vinden zijn. Vanwege de keuze voor maximale afspiegeling van klantenportefeuilles in de activiteiten in het kader van het REO programma, zijn deze ondernemingen sterk vertegenwoordigd in de activiteiten die F&C uitvoert. PGGM’s eigen engagementactiviteiten richtten zich op Franse ondernemingen. Klimaatverandering: aandacht voor beleggers in het Europees Parlement

bindende, lange termijndoelen benadrukt. Uitgelegd wordt dat

Ook in het eerste kwartaal van 2009 heeft PGGM de dialoog

zulke bindende doelen investeerders in staat stellen kansen en

gevoerd met beleidsmakers en politici om onze wensen ten

risico’s ten aanzien van klimaatverandering beter te beoordelen

aanzien van toekomstige klimaatafspraken en klimaatbeleid

en ze erdoor kunnen worden betrokken bij projecten die voldoen

onder de aandacht te brengen. Deze wensen zijn onder andere

aan de emissiereductie- en aanpassingsdoelstellingen.

verwoord in een gezamenlijke verklaring waarin 150 institutionele

Daarnaast wordt de noodzaak van duidelijkheid over de rol van

beleggers wereldleiders oproepen om tot bindende klimaat-

particulier kapitaal in investeringen die noodzakelijk zijn voor de

afspraken te komen.

realisatie van klimaatdoelstellingen, onderstreept.

Onze inspanningen hebben geresulteerd in toevoeging van een

Hiermee schaart het Europees Parlement zich publiekelijk achter

punt in een resolutie van het Europees Parlement over het ter

enkele belangrijke punten uit de gezamenlijke verklaring van

beschikking stellen van voldoende middelen voor het beleid

institutionele beleggers. Deze steun kunnen we gebruiken in

inzake klimaatverandering. In het punt wordt het belang van

onze dialoog met andere beleidsmakers en politici.

10 PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap eerste kwartaal 2009

Noord-Amerika Stemresultaten Noord-Amerika in Q1 Voorstellen totaal in Q1

68

81


27


2

79

41 44

Voor Tegen

1.098

Onthouden

1.054

Stemactiviteiten In de regio Noord-Amerika (Verenigde Staten en Canada) heeft PGGM in het eerste kwartaal van 2009 bij 173 aandeelhoudersvergaderingen haar stem uitgebracht voor in totaal 1.247 vergaderpunten.

Onthouding van stem voor herverkiezing bij The Shaw Group

PGGM acht deze praktijk onwenselijk en zal zich voortdurend

Bij de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering van de Amerikaanse

blijven inzetten om de gewenste standaard met betrekking tot

Shaw Group, onderneming op gebied van onder andere

verkiezingen, het zogeheten ‘majority voting’, dat overigens

technische dienstverlening, bouw, onderhoud en faciliteiten-

steeds meer bijval krijgt van beursgenoteerde ondernemingen in

beheer, heeft PGGM zich onthouden van stemming voor de

de Verenigde Staten, over de gehele linie ingevoerd te krijgen.

herverkiezing van alle niet-uitvoerende bestuurders.

De reden voor onze onthouding van stemmen was gelegen in het feit dat zowel de audit- als de remuneratiecommissie tekort

In de Verenigde Staten hebben aandeelhouders voor een groot

zijn geschoten in de uitvoering van de hen toebedeelde taken.

aantal beursgenoteerde ondernemingen alleen de mogelijkheid

Zo was volgens de externe accountants van de Shaw Group de

om zich te onthouden van stemming bij het verkiezen van niet-

interne controle bijvoorbeeld niet toereikend. Een ander voor-

uitvoerende bestuurders en kan er niet tegen worden gestemd

beeld is dat de remuneratiecommissie gegarandeerde bonussen

(het zogenoemde ‘plurality voting’). Hierdoor is één stem voor al

(dus zonder prestatiecriteria) toekende aan enkele leden van de

voldoende om verkozen te worden.

raad van bestuur.


Engagementactiviteiten Verdeling engagementactiviteiten naar land


6% 33% 38%

Corporate governance Mensenrechten Klimaatverandering

Verenigde Staten 94%

Canada

Gezondheid

2% 7%

20%

Andere onderwerpen

De regionale verdeling van engagementactiviteiten weerspiegelt

Net als in Europa lag de nadruk van de engagementactiviteiten

het relatief grote gewicht van ondernemingen uit de Verenigde

in Noord-Amerika het zwaarst op corporate governance, gevolgd

Staten ten opzichte van het gewicht van Canadese onder-

door mensenrechten en duurzaamheidsmanagement en

nemingen in onze portefeuille.

–rapportage (onderdeel van de categorie ‘andere onderwerpen’). Gezien de recente economische ontwikkelingen is de relatief grote aandacht voor corporate governance terecht.

Beleggers schrijven brief aan Obama PGGM nam samen met het Britse USS het voortouw voor een

gedeelte al vóór het einde van 2010 wordt ingevoerd. De brief

brief aan de Amerikaanse president Obama. Uiteindelijk werd

bepleit verder meer zeggenschap voor aandeelhouders, bijvoor-

deze brief ondertekend door 30 institutionele beleggers uit alle

beeld met betrekking tot beloning en de verkiezing van

delen van de wereld met (grote) belangen in de Verenigde

bestuursleden.

Staten. Het gezamenlijk belegd vermogen van de onderteke-

Een ander belangrijk onderwerp waarvoor wij aandacht vroegen

naars was US$1,6 triljoen.

betreft maatregelen om de rol van CEO en bestuursvoorzitter te

In de brief riepen wij president Obama op om de corporate

splitsen om zo een meer onafhankelijk toezicht op de bestuur-

governance in de Verenigde Staten te verbeteren om zo mede

ders te garanderen. Daarnaast werd in overweging gegeven om

het vertrouwen in onder andere de financiële markten weer te

de marktpartijen corporate governance best practices te laten

herstellen. We gaven tevens aan dat de Verenigde Staten op het

opstellen die regelmatig zouden dienen te worden geëvalueerd,

gebied van corporate governance inmiddels achterloopt bij

vergelijkbaar met de zelfregulering van de Nederlandse Code

andere markten.

Tabaksblat of de Engelse Combined Code. Voorgesteld werd om

Ook stelden we een aantal hoognodige corporate governance

dit gepaard te laten gaan met een zogeheten ‘comply or explain’

verbeteringen voor, waarvan zouden willen zien dat een groot

regeling met betrekking tot rapportage over corporate governance.


Azië Stemresultaten Azië in Q1 Voorstellen totaal in Q1

2


248


0

2

252

4 6

Voor Tegen

1.520

Onthouden

1.514

Stemactiviteiten

PGGM stemt tegen salarisverhoging bij Samsung

In het eerste kwartaal van 2009 heeft PGGM in de regio Azië bij

Electronics

297 aandeelhoudersvergaderingen haar stem uitgebracht voor in

Aandeelhouders van Samsung Electronics werd gevraagd om

totaal 1.774 vergaderpunten.

goedkeuring te verlenen aan een aanzienlijke verhoging

Dit kwartaal vond in deze regio het stemhoogseizoen in Zuid-

(+57%) van uit te keren salarissen over het komende jaar.

Korea plaats, wat blijkt uit het feit dat ruim 53 procent (160) van

In 2008 bleken de Samsung Group en haar dochteronder-

alle vergaderingen in de regio Azië in dit land plaatsvond.

nemingen (waaronder Samsung Electronics) gedurende de afgelopen negen jaar betrokken te zijn geweest bij onder andere belastingontduiking en verduistering. Als gevolg hiervan zijn meerdere leden van de raad van bestuur teruggetreden en enkelen van hen uiteindelijk schuldig bevonden. Twee directeuren, die onder andere veroordeeld zijn voor het assisteren van co-CEO Lee Kun-hee bij de belastingontduiking, zouden middels deze maatregel pensioenbetalingen ontvangen. Hoewel het in Zuid-Korea gangbaar is om dergelijke betalingen op deze wijze plaats te laten vinden, achten wij het zeer onwenselijk dat mensen die vanuit hun functie strafbare handelingen hebben verricht en hiervoor zijn veroordeeld enigerlei betaling ontvangen. Derhalve heeft PGGM tegen dit voorstel gestemd. Helaas zag 70% van het ter vergadering vertegenwoordigde kapitaal toch reden om voor dit voorstel te stemmen.


Engagementactiviteiten Verdeling engagementactiviteiten naar land 8% 24% 12%


26%

China

32%

India

Mensenrechten

Zuid-Korea

12%

Japan

Klimaatverandering

16%

Gezondheid

13%

Maleisië 28%


29%

Overig

Andere onderwerpen

Engagementactiviteiten in Azië zijn goed verdeeld over de regio,

geweest. De belangrijkste onderwerpen die werden aangeroerd

waarbij ondernemingen uit de economisch grote landen sterk

waren corporate governance en mensenrechten. Het grootste deel

vertegenwoordigd zijn. Ook de onderwerpen van engagement zijn

van de dialoog met ondernemingen over mensenrechten werd door

goed verdeeld, alleen gezondheid is geen onderwerp van gesprek

PGGM zelf gevoerd.

Focus op Myanmar (Birma) Al geruime tijd is de aanwezigheid van ondernemingen in

de ondernemingen niet om het land te verlaten, omdat wij van

Myanmar een belangrijk aandachtspunt voor ons engagement-

mening zijn dat dit uiteindelijk niet de meest constructieve

programma op gebied van mensenrechten. Myanmar wordt al

oplossing biedt voor de Birmese bevolking. Als beleggers zien

sinds 1962 geregeerd door een militaire junta. De junta wordt

wij echter wel grote risico’s bij het ontplooien van activiteiten in

gezien als een van ’s werelds meest repressieve en brute

landen als Myanmar. Wij vragen de ondernemingen dan ook aan

regimes en is verantwoordelijk voor grootschalige schendingen

te geven hoe de bestuurders de risico’s, bijvoorbeeld op gebied

van mensenrechten, waaronder dwangarbeid.

van mensenrechten en veiligheid, in kaart brengen en welke maatregelen zij nemen om deze risico’s zo goed mogelijk te

De focus van onze engagementactiviteiten met betrekking tot

managen. Daarnaast zijn wij van mening dat de aanwezigheid

dit onderwerp lag in eerste instantie op een klein aantal onder-

van ondernemingen in een land als Myanmar ook extra verant-

nemingen waarvoor de risico’s het grootste zijn, bijvoorbeeld

woordelijkheden met zich meebrengt. Wij vragen de onder-

omdat de ondernemingen actief zijn in risicovolle sectoren zoals

nemingen daarom tevens aan te geven hoe zij mogelijk hun

de olie- en gassector. In dit kader zijn wij onder andere in

invloed aanwenden om misstanden aan orde te brengen bij de

gesprek met Total, Chevron en Schlumberger. Daarnaast hebben

Birmese overheid. Daarnaast vragen wij de ondernemingen

wij ook verschillende Aziatische ondernemingen in onze

inzicht te geven in eventuele sociaal-economische activiteiten

portefeuille aangesproken op de verantwoordelijkheden die hun

die zij ontplooien ter ondersteuning van de Birmese bevolking.

aanwezigheid in een dergelijk land met zich meebrengt. Wat willen we hiermee bereiken? Wij zijn ervan overtuigd hierOm ook bij een bredere groep ondernemingen bewustzijn te

mee een breder bewustzijn te creëren bij deze ondernemingen

creëren over de risico’s die wij zien met betrekking tot hun

over de risico’s en willen hen aan sporen in beleid en concrete

aanwezigheid in Myanmar, hebben wij dit kwartaal alle onder-

acties vorm te geven aan hun verantwoordelijkheden.

nemingen in onze portefeuille die op de een of andere manier

Met geselecteerde ondernemingen zullen we de dialoog verder

activiteiten in Myanmar ontplooien aangeschreven. Wij vragen

voortzetten.


AGCA reis naar Tokyo en Taipei Begin maart organiseerde de Asian Corporate Governance

terughoudendheid bleek nog wel te bestaan bij de

Association (ACGA), een non-profitorganisatie die met

Nippon Keidanren, de vereniging van beursgenoteerde onder-

beleggers, ondernemingen en toezichthouders werkt aan de

nemingen in Japan en enkele Japanse institutionele beleggers.

invoering van effectieve corporate governance in Azië, een reis

In Taiwan daarentegen was over de gehele linie meer bereidheid

naar Japan en Taiwan. Doel van de reis was aandacht te

om aan corporate governance verbeteringen te werken.

vragen voor verbeteringen in de corporate governance en

Eerste successen konden kort na de AGCA reis al worden

de mogelijkheid om te stemmen op de aandeelhouders-

opgemerkt. Tijdens de rondetafelconferentie bij de Taiwan Stock

vergadering van beursgenoteerde ondernemingen in deze

Exchange (TWSE) waar PGGM een voordracht gaf, is toegelicht

landen. De delegatie had in Tokyo onder andere overleg

waarom het houden van heel veel AVA’s op een beperkt aantal

met het Ministerie van Economie, Handel en Industrie, de

dagen (de meerderheid van de ongeveer 1600 TWSE beurs-

beurstoezichthouder, Tokyo Stock Exchange, Nippon Keidanren

genoteerde ondernemingen hield in 2008 haar AVA op dezelfde

(Japan Business Federation), het netwerk van onafhankelijke

dag), problematisch is voor (buitenlandse) institutionele

niet-uitvoerende bestuurders en verschillende Japanse

beleggers. Immers, het goed geïnformeerd stemmen kost tijd en

institutionele beleggers. In Taipei werd overleg gevoerd met

is praktisch (haast) ondoenlijk om voor zoveel AVA’s tegelijk te

onder andere de Taiwan Stock Exchange, de beurstoezicht-

stemmen. Inmiddels hebben de eerste Taiwanese beurs-

houder en de Taiwan Corporate Governance Association.

genoteerde ondernemingen aangegeven dat dit jaar hun AVA niet zal worden geclusterd met andere ondernemingen.

Met name bij alle (semi-)overheidsinstanties in beide landen was grote belangstelling voor Corporate Governance in het

PGGM is van mening dat deze vorm van marktengagement,

algemeen en mogelijke verbeteringen die men kan aanbrengen

samen met gerenommeerde organisaties en andere

om (meer) tegemoet te komen aan de algemene internationale

institutionele beleggers, uitermate zinvol en effectief is.

standaarden. Men toonde bereidheid om te leren van de

Met name in Azië is het van belang om met lokale kennis van

ervaringen van internationale institutionele beleggers

zaken te bouwen aan langdurige relaties. PGGM zal deze wijze

zoals PGGM in andere kapitaalmarkten. Grote mate van

van marktengagement dan ook continueren en intensiveren.


Rest van de Wereld Stemresultaten Rest van de Wereld in Q1 Voorstellen totaal in Q1

0


91

96


0

0 5

Voor 7 552

544

Tegen Onthouden

Stemactiviteiten

Verwatering belangen aandeelhouders in Zuid-Afrika

PGGM heeft in het eerste kwartaal van 2009 in de rest van de

In Zuid-Afrika zijn er in het eerste kwartaal van 2009 een aantal

wereld bij 107 aandeelhoudersvergaderingen haar stem uit-

vergaderingen geweest waarbij de goedkeuring van aandeel-

gebracht voor in totaal 647 vergaderpunten. Dit kwartaal was het

houders werd gevraagd om een machtiging te verlenen aan de

stemhoogseizoen in Australië en Zuid-Afrika. Er stonden in deze

raad van bestuur om al het niet uitgegeven kapitaal uit te geven

regio 12 aandeelhoudersvoorstellen op de agenda. Alle aandeel-

(al dan niet met het oog op toe te kennen aandelen en opties

houdersvoorstellen die in dit kwartaal waren geagendeerd hadden

hierop). Dit zou in veel gevallen hebben gezorgd voor een

betrekking op slechts één Russische vergadering. Op deze

aanzienlijke verwatering van de belangen van bestaande aan-

vergadering van Polymetal heeft PGGM de verkiezing van de

deelhouders - in één specifiek geval zelfs oplopend tot 279%.

onafhankelijke, door een grootaandeelhouder voorgedragen

Dit is in onze ogen onwenselijk. Een standaardmachtiging tot

niet-uitvoerende, bestuurders gesteund. PGGM heeft tegen de

uitgifte zou slechts met inachtneming van een strikte, vooraf

overige kandidaten gestemd omdat zij niet onafhankelijk waren.

bepaalde, limiet van maximaal 20% (10% plus, in voorkomende gevallen, een additionele 10% in geval van een fusie en/of overname) moeten worden toegekend. Wij hebben daarom tegen alle verzoeken gestemd waarbij deze limiet werd overschreden.


Engagementactiviteiten Verdeling engagementactiviteiten naar land 10% 10%


Australië 40%

Brazilië Rusland

25%


42%

Mensenrechten Klimaatverandering

Mexico 8%

40%

0%

Gezondheid Andere onderwerpen

25%

Dit kwartaal werd met 10 ondernemingen uit 4 landen dialoog

Aandacht voor corporate governance in Australië.

gevoerd over ESG onderwerpen. Met deze 10 ondernemingen werd

Het afgelopen jaar werden in Australië de richtlijnen voor corpo-

over een groot aantal onderwerpen gesproken, maar corporate

rate governance van de Australian Stock Exchange (ASX) herzien.

governance, klimaatverandering en duurzaamheidsmanagement

In de nieuwe richtlijnen wordt meer nadruk gelegd op risicoma-

en –rapportage (onderdeel van de categorie ‘andere onder-

nagement en adequate beheersmaatregelen. Daarnaast geldt er

werpen’) voerden de boventoon.

een zoheten ‘comply or explain’ regeling met betrekking tot rap-

PGGM heeft zelf geen activiteiten ondernomen in deze 4 landen.

portage over corporate governance aangelegenheden. In dit kader sprak F&C mede namens PGGM met een aantal Australische ondernemingen. Een belangrijk onderwerp dat hierbij aan de orde kwam, was het evenals in de VS en Europa vaak ter discussie gestelde beloningsbeleid. Daarnaast werd er gesproken over het belang van de onafhankelijkheid van commissarissen. Een ander onderwerp dat werd besproken met Australische ondernemingen was de strategische positionering van de ondernemingen met betrekking tot klimaatverandering en daarop gerichte wetgeving.


Bijlage 1: Ondernemingen waarmee engagement is gevoerd in het eerste kwartaal van 2009

US



ALLIANZ

DE



ALPHA BANK

GR

✚

AGILENT TECHNOLOGIES

ALSTOM

FR

INBEV

BE

AMERICAN ELECTRIC POWER

US

APACHE CORPORATION

US

Andere onderwerpen

Gezondheid

Klimaatverandering

Mensenrechten


Land

Andere onderwerpen

Gezondheid

Klimaatverandering

Mensenrechten


Onderneming

Land

Noot: indien dit kwartaal een mijlpaal is bereikt met engagement, dan wordt dat aangegeven met een cel met gele achtergrondkleur.

US

✚

CHIBA BANK

JP

CISCO SYSTEMS

US

✚ ✚

CHEVRON CORPORATION

CITIGROUP

US



✚

CNPC (HK)

HK



✚

COMCAST CORPORATION

US

✚

✚

COMMERZBANK

DE

✚

✚

CONOCOPHILLIPS

US



✚

COUSINS PROPERTIES

US

✚

ARCELOR-MITTAL

NL

ASSOCIATED BRITISH FOODS

UK

AT&T

US

CREDIT SUISSE

CH

AXIS BANK

IN

D. R. HORTON

US

BBVA

ES

✚

DELL

US



✚

BANCO COMPARTAMOS

MX

✚

DEUTSCHE BANK

DE

✚

BANK OF AMERICA

US

✚

DEUTSCHE TELEKOM

DE

BARCLAYS

UK

✚

ELAN CORP

IE

BARRICK GOLD

CA

BELGACOM

BE

BERKSHIRE HATHAWAY

US

BEST BUY COMPANY

US

BHARAT ELECTRONICS

IN

BHP BILLITON

UK DE

BNP PARIBAS

FR

BP

UK

BRITISH ENERGY

UK

BT GROUP

UK

BURSA MALAYSIA BHD

MY

✚

ENIRO AB

SE

EXXONMOBIL CORPORATION

US



✚

FORTIS

NL

✚

FRANCE TELECOM

FR

✚

✚

GENERAL ELECTRIC

US

✚

GLAXOSMITHKLINE

UK

✚

✚

GOLDMAN SACHS GROUP

US

✚



GOODMAN GROUP

AU

GOOGLE

US

✚

HANWHA CHEMICAL

KR



✚

HARBIN POWER EQUIPMENT

CN

OTE S.A.

GR

BMW

FREEPORT-MCMORAN

US

✚

GAP

US

✚

CA INC

US

CABLE & WIRELESS

UK

✚

CIBC

CA

HEWLETT-PACKARD COMPANY

US

CAPITAL ONE

US

✚

HON HAI PRECISION INDUSTRIES

TW

✚

HK



✚

CARREFOUR

FR


HONG KONG ELECTRIC

✚

RIO TINTO

UK

ROSNEFT

RU



✚



✚

UK

HUNTINGTON BANCSHARES

US

ROYAL BANK OF CANADA

CA

IBERDROLA

ES

IBERDROLA RENOVABLES

ES

RWE

DE

✚

SABMILLER

UK

BSCH

ES

ICBC

CN

INFOSYS TECHNOLOGIES LTD

IN

SAP

DE

✚

SATYAM

IN



✚

SCHLUMBERGER

US

✚

SHINHAN FINANCIAL GROUP

KR

IBM

US

INTESA SANPAOLO

IT

JPMORGAN CHASE & CO

US

KB FINANCIAL

KR

KINGFISHER

UK

SOCIETE GENERALE

FR

✚

SONIC HEALTHCARE

AU

✚

SSL INTERNATIONAL STANDARD CHARTERED

KONINKLIJKE KPN

NL

LLOYDS TSB

UK

SIME DARBY

MY

SINOPEC

CN

✚

UK

UK



✚

MY

✚

SUN MICROSYSTEMS

US

TARGET CORPORATION

US

MITSUBISHI CORPORATION

JP

MORGAN STANLEY

US

✚

MOTOROLA

US

✚

TATA STEEL

IN

NATIONAL BANK OF GREECE

GR

✚

TELECOM ITALIA

IT

CH

NEWMONT MINING CORP.

US

NEWS CORPORATION

US

NORINCO

UK

NOVARTIS INTERNATIONAL

CH

NOVO NORDISK

DK

OCCIDENTAL PETROLEUM

US



ONGC

IN

ORICA

AU

PEPSICO

US

PHILIPS

NL

MEDIA PRIMA BERHAD

NESTLÉ

✚

✚

UK

BR

✚

MAN GROUP

NATURA COSMETICOS



Andere onderwerpen



HSBC

US

Gezondheid

IN

RELIANCE INDUSTRIES

INTEL CORPORATION

Klimaatverandering

✚

Mensenrechten

✚


Land

Andere onderwerpen

Gezondheid

Klimaatverandering

HK

Mensenrechten


Land HKEx

TELEFONICA

ES

TELEKOM AUSTRIA

AT

✚

TELIASONERA

SE

TELSTRA CORPORATION

AU

TESCO

UK

✚

THE COCA-COLA COMPANY

✚







✚ ✚

✚

US

✚

TIME WARNER

US

TOTAL

FR

TOYOTA MOTOR

JP

 

✚



TRACTEBEL ENERGIA

BR

✚

TULLOW OIL

UK



✚

TURKCELL

UK

TYCO INTERNATIONAL

BM

✚

PORTUGAL TELECOM

PT

POSCO

KR

U.S. BANCORP

US

✚

PROGRESSIVE CORP.

US



UBS

CH

✚

QUALCOMM

US

UMICORE

BE

UNICREDITO ITALIANO

IT

✚

QWEST

US


US

VEOLIA

FR

VERIZON COMMUNICATIONS

US

Andere onderwerpen

Gezondheid

Klimaatverandering

Mensenrechten


Land UNION PACIFIC CORP.

✚

VIVENDI

FR

VODAFONE

UK



✚

VCP

BR

WAL-MART STORES

US

WELLS FARGO & COMPANY

US

WILMAR INTL

SG

WORKSPACE GROUP

UK

XSTRATA

UK

YAHOO!

US

✚

✚

✚ ✚

PGGM biedt de stemrapportage aan als een vorm van dienstverlening voor haar cliënten en overige geïnteresseerden. Hoewel PGGM de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht neemt bij de samenstelling van deze rapportage op grond van diverse in- en externe bronnen die betrouwbaar mogen worden geacht, kan PGGM niet garanderen dat deze informatie altijd volledig, juist, en/of tijdig is. Evenmin garandeert PGGM dat het gebruik ervan leidt tot de juiste analyses en/of resultaten en/of dat de informatie geschikt is voor specifieke doeleinden. PGGM kan derhalve nimmer verantwoordelijk worden gesteld voor onder andere - maar niet uitsluitend - eventuele onvolkomenheden, onjuistheden en/of op een later tijdstip aangebrachte wijzigingen. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van PGGM is het gebruik van deze rapportage niet toegestaan anders dan het specifieke doel waarvoor PGGM deze rapportage heeft opgesteld.


09-2879

Disclaimer

PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap

Recommend Documents