PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap

PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap Onze stem- en engagementactiviteiten in het derde kwartaal van 2009

Actief aandeelhouderschap en PGGM PGGM biedt haar klanten een breed scala van diensten van pensioenadministratie tot integraal vermogensbeheer. Als vermogensbeheerder stelt PGGM zich op als actief aandeelhouder namens haar klanten. Dit doen wij onder andere door actief gebruik te maken van het

Openheid in kwartaalrapportage

spreek- en stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen. Wij zijn

PGGM hecht veel waarde aan transparantie over alle uitgangspunten

van mening dat het gebruik maken van deze rechten, waarmee we

en activiteiten. Met dit verslag willen wij geïnteresseerde partijen

invulling geven aan de medezeggenschap binnen ondernemingen,

informeren over onze stem- en engagementactiviteiten. Wij streven

bijdraagt aan het creëren van aandeelhouderswaarde op de korte

ernaar zoveel mogelijk openheid te geven over onze specifieke

en lange termijn.

activiteiten. In sommige gevallen stellen wij ons terughoudend op in verband met vertrouwelijkheid van informatie, bijvoorbeeld bij

Daarnaast gaan wij regelmatig een constructieve dialoog (engagement)

engagementprojecten met ondernemingen.

aan met ondernemingen in portefeuille. Het doel van engagement is bij te dragen aan een stabiel en verantwoord rendement door

Sinds 1 januari 2008 is PGGM een uitvoeringsorganisatie die

verbeteringen op gebied van milieu, sociale aspecten en onderne-

in opdracht de pensioenuitvoering en het integraal vermogens-

mingsbestuur (ESG thema’s) na te streven en af te dwingen. Ook

beheer van haar klanten uitvoert. PGGM staat haar klanten bij

zien wij dat engagement met betrekking tot voor ons belangrijke

in de advisering omtrent dit beleid en doet dit vanuit de sterke

thema’s als mensenrechten, klimaat en gezondheid uiting geeft

overtuiging dat verantwoord beleggen onderdeel van dit beleid

aan onze identiteit en die van onze klanten.

moet zijn. De klanten van PGGM blijven eigenaar van het uitbestede pensioenvermogen en bepalen zelf het pensioen- en

Waarom verantwoord beleggen?

beleggingsbeleid. Deze publicatie is een integrale rapportage

Verantwoord beleggen is één van onze ‘Investment Beliefs’.

van de door PGGM voor haar klanten uitgevoerde activiteiten

Wij zien verantwoord beleggen als een logisch onderdeel van onze

op het gebied van verantwoord beleggen en de wijze waarop

opdracht. Het is bovendien een belangrijk onderdeel van onze

PGGM in dit kwartaal namens haar klanten actief is geweest

identiteit en die van onze klanten. Wij streven er daarom naar ver-

als aandeelhouder.

antwoord beleggen te integreren in al onze beleggingsactiviteiten. Wij geloven dat verantwoord beleggen bijdraagt aan een hoog en stabiel rendement, omdat we door integratie van de analyse van ESG-factoren in beleggingsbeslissingen, risico’s en kansen beter in kaart kunnen brengen en beheersen c.q. benutten. Als universeel belegger hebben wij bovendien belang bij kwaliteit en continuïteit van het financiële en maatschappelijke systeem. Daarom stimuleren wij goed functionerende markten.

2

PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap derde kwartaal 2009

Dit kwartaal:

aan banden • Beloningen Prologis European Properties • Klimaatverandering: Kopenhagen komt dichtbij • Bank of America onder vuur • Corporate Governance ontwikkelingen in de Verenigde Staten • Alle stemmen tellen • Engagement op gebied van mensenrechten in India • Meer ondertekenaars van de UN Global Compact •

Stemmen in cijfers Q3 Stemcijfers in Q3

Verdeling stemgedrag naar vergaderpunten in Q3

Cumulatief. Stemmen

Q3

(Q1-Q3)

Aantal vergaderingen

511

4.198

Aantal gestemde vergaderingen

504

4.159

7

39

3.515

37.652

Percentage gestemd (doel 2009 ≥ 95%) 98,6%

99,1%

Aantal niet-gestemde vergaderingen Aantal gestemde vergaderpunten Percentage niet-gestemd

1,4%

0,9%

Aandeelhoudersvergaderingen in Q3 5% 1%

Gestemd Niet gestemd wegens blokkering Niet gestemd overig

94%

Verdeling steminstructies in Q3

Managementvoorstellen Aandeelhoudersvoorstellen Totaal aantal vergaderpunten Vergaderpunten voor gestemd Vergaderpunten tegen gestemd Vergaderpunten onthouden van stemming Totaal aantal vergaderpunten Vergaderpunten gestemd conform managementaanbeveling Vergaderpunten gestemd tegen managementaanbeveling Totaal aantal vergaderpunten Aandeelhoudersvoorstellen voor gestemd Aandeelhoudersvoorstellen tegen gestemd Aandeelhoudersvoorstellen onthouden van stemming Totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen

3.476 39 3.515 2.751 613 151 3.515

2.734 781 3.515 27 11 1 39

Verdeling managementvoorstellen in Q3 (per categorie)

4%

18

17%

Beschermingsconstructie

890

Bestuurdersbenoemingen Kapitaaluitbreiding

Voor Tegen Onthouden

79%

Verdeling van aandeelhoudersvergaderingen naar regio in Q3 1% 19%

Beloningen

164

1.741

201

Overig

462

Verdeling aandeelhoudersvoorstellen in Q3 (per categorie)

12%

6

Nederland Europa (excl. Nederland) Noord-Amerika

2

3

Rest van de Wereld


Corporate governance Bestuurdersbenoemingen

1 1

Gezondheid en milieu

Azië 43%

Beloningen

9

25%

Fusies en overnames

Sociale omstandigheden 20

Overig

Engagement in cijfers Q3 Verdeling van engagementactiviteiten in Q3

Verdeling van engagementactiviteiten naar regio in Q3 11%

4% 1%

4%

33%

PGGM

24%

F&C in speciale

Nederland Europa (excl. Nederland) Noord-Amerika

opdracht van PGGM

Azië

F&C REO*

Rest van de Wereld 28%

95% * REO staat voor Responsible Engagement Overlay van F&C. Het REO programma is van toepassing op de gehele PGGM portefeuille en is een ‘overlay’ dienst die PGGM, samen met andere institutionele beleggers, van F&C afneemt en waarmee F&C namens PGGM invulling geeft aan ESG-engagement met ondernemingen.

Engagementactiviteiten en mijlpalen in Q3

Engagementactiviteiten en mijlpalen dit jaar (cumulatief) 500

300

450 250

400 350

200

300 250

150

200 100

150 100

50

50 0

0 Corporate governance

Mensenrechten

Klimaatverandering

Gezondheid

Andere onderwerpen*

Corporate governance

Mensenrechten

Aantal projecten

Aantal projecten

Aantal mijlpalen**

Aantal mijlpalen**

Klimaatverandering

* Andere onderwerpen zijn corruptie, milieumanagement, transparantie en biodiversiteit en behoren niet tot de engagementspeerpunten waarin PGGM zelf rechtstreeks betrokken en/of actief wil zijn. ** Mijlpalen zijn positieve ontwikkelingen bij ondernemingen die (mede) kunnen worden toegeschreven aan de gevoerde dialoog.

4


Gezondheid

Andere onderwerpen*

Onze activiteiten nader toegelicht Stemactiviteiten

mogelijk bezocht of middels vertegenwoordiging gestemd.

In het derde kwartaal van 2009 hebben we op 504 aandeelhou-

Indien deze mogelijkheid niet bestaat, zullen wij op afstand

dersvergaderingen gestemd op in totaal 3.515 vergaderpunten. We

onze stem uitbrengen via het zogenoemde ‘proxy voting’.

streven er naar om op alle aandeelhoudersvergaderingen te stem-

Het proxy voting is gecentraliseerd en een gespecialiseerde

men, met uitzondering van markten waarbij stemmen resulteert in

dienstverlener faciliteert ons in de uitvoering. Hierbij wordt

een blokkering van de aandelen om verhandeld te worden (blokke-

gebruik gemaakt van stemadviezen waarbij onze stemrichtlijnen

ringsmarkten). Voor ondernemingen op de stemfocuslijst stemmen

en onze grondbeginselen zijn geïntegreerd. Het stemgedrag

we in die gevallen wel.

van PGGM en - waar nodig - de toelichting hierop zijn terug te vinden op onze website www.pggm.nl

Dit kwartaal is op 32 aandeelhoudersvergaderingen niet gestemd. Dit is bijna 6% van alle vergaderingen. In 25 gevallen is geen steminstructie ingelegd, omdat de vergadering plaatsvond in een blokke-

Engagementactiviteiten

ringsmarkt. Op zeven vergaderingen (1,4% van alle vergaderingen in

In het derde kwartaal van 2009 is wereldwijd met 241 onder

dit kwartaal) kon niet worden gestemd door incidentele tekortkomin-

nemingen uit de portefeuille dialoog gevoerd over milieu, sociale

gen in het functioneren van de stemketen zelf. Voor zes van deze

aspecten en goed ondernemingsbestuur. PGGM heeft zelf met 11

vergaderingen waren er geen elektronische stembewijzen, zogeheten

ondernemingen actief dialoog gevoerd, vooral over mensenrechten

ballots, binnengekomen en kon er geen steminstructie ingelegd wor-

en milieumanagement.

den. Eén van onze custodians heeft een aanbieder ingeschakeld die namens hen de afhandeling van het stemmen op afstand op zich

De engagementactiviteiten worden sinds 2001 voor een groot

neemt. Deze heeft abusievelijk onze steminstructie niet verwerkt voor

deel door en in samenwerking met F&C uitgevoerd, vooral

een vergadering die wij wel hebben bezocht. PGGM probeert door

via het speciaal hiertoe door F&C ontworpen Responsible

actief en voortdurend de vergaderingen en ontvangen ballots te

Engagement Overlay (REO) programma. Bij de invulling van dit

monitoren en alle betrokken partijen hierop aan te (blijven) spreken,

programma worden jaarlijks ondernemingen geselecteerd voor

het aantal gemiste vergaderingen zoveel mogelijk tot een minimum

dialoog op basis van het belang dat verschillende klanten in

te beperken.

deze ondernemingen hebben. Dit product benadert daarmee al goed onze portefeuille.

5

Wij stemmen op de aandelen in portefeuille volgens ons

Naast deze dialoog met de grootste ondernemingen in onze

eigen stembeleid dat in 2007 is vastgesteld. Sinds 2008

portefeuille, voert F&C ook, op speciaal verzoek, dialoog met

passen wij meer gedetailleerde stemrichtlijnen toe. Deze zijn

andere ondernemingen uit onze portefeuille. Deze onder

beschikbaar op onze website. Op de stemfocuslijst staan

nemingen zijn vooral geselecteerd vanuit onze eigen speer-

ondernemingen, waaronder alle Nederlandse ondernemingen,

punten voor engagement gericht op betrokkenheid van

waar te allen tijde voor de gehele positie wordt gestemd.

ondernemingen bij mensenrechtenschendingen. In toenemende

Vergaderingen van Nederlandse ondernemingen worden waar

mate onderneemt PGGM zelfstandig engagementactiviteiten.


Nederland Stemresultaten Nederland Q3

financiële ondernemingen. Naar aanleiding van de resultaten van dit onderzoek heeft Nout Wellink, president van DNB, een

00

oproep gedaan aan financiële instellingen om een overzicht in het jaarverslag op te nemen van alle personen binnen de organisatie die (i) meer dan 100% van het vaste inkomen als Voor

variabele beloning hebben ontvangen, (ii) waarom dit passend

Tegen

wordt geacht en (iii) of de mogelijke risico’s die hiermee

Onthouden

samenhangen voldoende worden beheerst. Verschillende

24

nationale overheden en toezichthouders hebben recent ook maatregelen aangekondigd die excessieve beloningen binnen

Stemactiviteiten

de financiële sector moeten beperken. Hierover zijn afspraken

In het derde kwartaal van 2009 heeft PGGM in Nederland op vier

gemaakt tijdens de G20 bijeenkomst op 24 september in het

aandeelhoudersvergaderingen gestemd voor in totaal 24 vergader-

Amerikaanse Pittsburgh. Binnen Nederland heeft PGGM zich

punten. Omdat er op deze aandeelhoudersvergaderingen geen

actief ingezet voor de totstandkoming van nieuwe uitgangs-

bijzondere agendapunten waren geagendeerd zijn al deze

punten voor een verantwoord bezoldigingsbeleid, door haar

vergaderingen op afstand gestemd.

deelname aan de Eumedion werkgroep bestuurdersbezoldiging.

Beloningen aan banden In het derde kwartaal speelden beloningen opnieuw wereldwijd een prominente rol. Zo is in Nederland op 9 september de

Engagementactiviteiten

Code Banken (‘bankencode’) gepresenteerd die per 1 januari

In Nederland is namens en door PGGM met 10 ondernemingen

2010 van kracht wordt. De bankencode komt voort uit de

dialoog gevoerd over verschillende onderwerpen. Naast corporate

aanbevelingen van de commissie Maas en is van toepassing

governance, mensenrechten, klimaatverandering en gezondheid, werd

op alle banken die beschikken over een bankvergunning. De

gesproken over duurzaamheidsrapportage en milieumanagement.

bankencode volgt het ‘pas toe of leg uit’-beginsel en omvat onder andere bepalingen op de gebieden van deskundigheid,

Verdeling engagementactiviteiten naar onderwerp

risicobeheer, interne audit en beloningsbeleid. 22%


Met betrekking tot het beloningsbeleid is bepaald dat het variabele deel van de beloning voor leden van de raad van bestuur van financiële instellingen ten hoogste 100% van

Mensenrechten

41%

11%

kritiek op deze bepaling is echter dat deze alleen restricties oplegt aan de bovenste laag van het bestuur en hiermee de variabele beloning van alle overige medewerkers buiten schot houdt. Als vervolg op de in mei gepubliceerde principes voor beheerst beloningsbeleid heeft De Nederlandse Bank (DNB) onderzoek gedaan naar de beloningssituatie bij Nederlandse

6


Klimaatverandering Gezondheid

het vaste inkomen per jaar mag bedragen. Een veel gehoorde 11%

15%

Andere onderwerpen

Europa (exclusief Nederland) Stemresultaten Europa (excl. Nederland) in Q3 Voorstellen totaal in Q3

96

3

Managementvoorstellen in Q3

Aandeelhoudersvoorstellen in Q3

3

0

90

3

Voor Tegen 576

573

6

Onthouden

Stemactiviteiten

Prologis European Properties

In het derde kwartaal van 2009 heeft PGGM in de regio Europa

Prologis European Properties is een Luxemburgs vastgoed-

bij 59 aandeelhoudersvergaderingen haar stem uitgebracht voor in

fonds met activiteiten in elf Europese landen. In het derde

totaal 675 vergaderpunten. Maar liefst 39 van de gestemde verga-

kwartaal heeft Prologis een buitengewone vergadering van

deringen in dit kwartaal vonden plaats in het Verenigd Koninkrijk

aandeelhouders (BAVA) bijeen geroepen die moest besluiten

waarbij PGGM onder andere tegen de herbenoemingen heeft

over de omvorming van de onderneming naar een SICAF, een

gestemd van niet-uitvoerende bestuurders van Tesco Plc. en

andere juridische structuur. Omvorming naar een SICAF maakt

SABMiller Plc. vanwege een tekort aan onafhankelijk toezicht bin-

uitgifte van nieuwe aandelen onder de ‘Net Asset Value’ (NAV)

nen de board of directors als geheel. PGGM is van mening dat

mogelijk. Volgens Prologis was dit noodzakelijk vanwege de

minimaal 50% van de leden onafhankelijk moet zijn, om zodoende

acute noodzaak tot versterking van het kapitaal. PGGM heeft

een mogelijke belangenverstrengeling voor de meerderheid van de

de plannen aangegrepen om stevige corporate governance

bestuurders te voorkomen.

verbeteringen af te dwingen. PGGM heeft hier op aangedrongen in gesprekken met Prologis en hen concrete voorstellen gedaan. Prologis heeft een groot aantal wensen ingewilligd, maar niet alle. De BAVA is uiteindelijk uitgesteld. Mogelijk heeft Prologis het niet aangedurfd, omdat sommige beleggers met een groot belang bleven aandringen op verdere governance verbeteringen. Hoewel de plannen voor de omzetting naar een SICAF niet van de baan zijn, heeft Prologis aangegeven naar alternatieve mogelijkheden te kijken vanwege de inmiddels ‘verbeterde marktontwikkelingen’. Onafhankelijk van hoe de kapitaalversterking plaats vindt, heeft Prologis toegezegd de afgesproken corporate governance verbeteringen door te voeren.

7


Engagementactiviteiten Verdeling van engagementactiviteiten naar land 10%


4%

16%

Verenigd Koninkrijk

4%


Zwitserland 49%

17%

12%

Duitsland Spanje

6%

mentactiviteiten in het Verenigd Koninkrijk ondernomen. PGGM’s eigen engagementactiviteiten waren vooral gericht op Franse en Britse ondernemingen op thema’s mensenrechten en gezondheid. Klimaatverandering: Kopenhagen komt dichtbij In december van dit jaar vindt in Kopenhagen de klimaattop plaats, waar wordt onderhandeld over de opvolger van het Kyoto protocol. Doel van de onderhandelingen zijn wereldwijde klimaatafspraken. Deze worden vervolgens over een periode van twee jaar uitgewerkt en treden uiteindelijk op 1 januari 2013 in werking. Samen met een aantal actieve beleggers houdt PGGM zich al

20% 9%

Overige landen

Ook in het derde kwartaal van dit jaar werden relatief veel engage-

Gezondheid

43%

Scandinavië

10%

Mensenrechten Klimaatverandering

Frankrijk

• • • • • •

Andere onderwerpen

Bijdrage van ontwikkelingslanden in de vorm van nationale actieplannen die meetbare en controleerbare emissie reducties opleveren. Ontwikkeling van de markt voor CO2 rechten tot een wereldwijde markt met efficiënte allocatie van rechten. Herziening van het Clean Development Mechanism om permanente en controleerbare reducties te realiseren. Instrumenten voor publieke en private samenwerking ten behoeve van financiering in ontwikkelingslanden. Duidelijke maatregelen om ontbossing tegen te gaan en bossen als CO2 opslag te waarderen. Aandacht voor initiatieven ter aanpassing aan veranderende (fysieke) omstandigheden als gevolg van klimaatverandering.

enkele maanden bezig met het uitdragen van de positie van institutionele beleggers op dit vlak. Ook dit kwartaal is een

PGGM heeft deze verklaring niet alleen ondertekend, maar

belangrijke stap gezet met de lancering van het Investor

is via de IIGCC (Institutional Investors Group on Climate

Statement on the Urgent Need for a Global Agreement on

Change) ook betrokken geweest bij de ontwikkeling ervan.

Climate Change. Deze verklaring (die voortborduurt op het

Daarnaast heeft PGGM de verklaring actief onder de aan-

statement uit 2008 voor de onderhandelingen in Poznan)

dacht gebracht bij andere beleggers, wat er mede toe geleid

roept op tot het nemen van ferme maatregelen die institutio-

heeft dat ongeveer 200 beleggers wereldwijd deze ook

nele beleggers in staat stellen optimaal bij te dragen aan en

hebben ondertekend. Ten slotte heeft PGGM de verklaring

te profiteren van het tegengaan van klimaatverandering:

onder de aandacht gebracht bij beleidsmakers en politici

• •

Een wereldwijde doelstelling voor broeikasgas reductie van 50-85% in 2050. Lange- en middellange termijn doelen voor ontwikkelde landen van 80-95% in 2050 met tussendoelen van 25-40%, aangevuld met nationale actieplannen.

8


in Nederland.

Noord-Amerika Stemresultaten Noord-Amerika in Q3 Voorstellen totaal in Q3



140

141

79

2

1

77

Voor Tegen 669

23

646

Onthouden


Stemactiviteiten PGGM heeft in de Verenigde Staten en Canada in het derde kwartaal van 2009 bij 125 aandeelhoudersvergaderingen haar stem uitgebracht voor in totaal 889 vergaderpunten.

23% 40%

Corporate governance Mensenrechten

Voor bijna 25% van alle vergaderpunten in deze regio heeft PGGM tegen gestemd dan wel zich onthouden van stemming. Dit was

15%

onder andere het geval bij de benoemingen van 85 verschillende bestuurders die langer dan 12 jaar een toezichthoudende rol hebben vervuld.

3%

19%

Klimaatverandering Gezondheid Andere onderwerpen

Traditioneel is ook dit kwartaal het belangrijkste onderwerp van

Engagementactiviteiten Verdeling engagementactiviteiten naar land

dialoog in Noord-Amerika corporate governance. In het licht van de komende onderhandelingen in Kopenhagen, waar een nieuwe wereldwijd klimaatakkoord gesloten moet worden, is de relatief

1%

grote aandacht voor het thema klimaatverandering in de dialoog met ondernemingen, niet verwonderlijk.

Verenigde Staten 99%

9

Canada


Bank of America onder vuur

ook onder vuur bij andere partijen. Onder meer de Attorney

Op 1 juli 2009 heeft de rechtbank in New York de combinatie

General van New York en North Carolina (waar Bank of America

van Pensioenfonds Zorg en Welzijn, waarvoor PGGM in deze

is gevestigd) zijn gestart met onderzoeken. Ook het Amerikaanse

procedure optreedt, AP4 uit Zweden en pensioenfondsen uit

congres heeft betrokken personen ondervraagd in openbare

Ohio en Texas, benoemd tot lead plaintiff. Daarna heeft de groep

hoorzittingen. De SEC had bovendien een schikking getroffen

in samenwerking met Bank of America en de rechtbank een

met Bank of America van USD 33 miljoen, maar deze is door

processchema opgesteld. Dat leidde er toe dat PGGM eind

een rechter in New York verworpen, omdat de schikking niet in

september een ‘amended complaint’ heeft ingediend. Hierin is

het algemeen belang is. Tenslotte heeft de Amerikaanse justitie

aangegeven op welke juridische gronden Bank of America en een

onderzoek gedaan naar ‘criminal acts’ van betrokken bestuurders

aantal bestuurders aansprakelijk gesteld worden voor de enorme

zodat er nu ook een strafrechtelijke zaak is. Het is te verwachten

verliezen van aandeelhouders. De hoofdredenen zijn de misleiding

dat er andere procedures worden gestart om Bank of America

van beleggers rondom de overname van Merrill Lynch en de niet

aansprakelijk te houden voor alle geleden schade, waaronder

openbaargemaakte en versnelde uitbetaling van bonussen aan

het schenden van het vertrouwen in de financiële sector.

Merrill Lynch bestuurders. Bank of America ligt om deze redenen

Als co-lead plaintiff blijft PGGM deze ontwikkelingen volgen.

Corporate Governance ontwikkelingen in de Verenigde Staten

beleid, potentiële belangenconflicten bij ingehuurde

PGGM heeft het initiatief genomen om samen met andere

beloningsconsultants, een toelichting op de gekozen bestuurs-

internationale beleggers een aantal corporate governance

structuur en de achtergrond en kwaliteit van bestuurders in

verbeteringen in de Verenigde Staten te realiseren.

kaart brengen. Het verschaffen van inzicht in deze kwesties

Onderstaand zijn drie van deze cases beschreven.

door de onderneming helpt beleggers bij het bepalen van hun stemgedrag op de verschillende agendapunten en hun

Afschaffing uninstructed broker votes

beoordeling om in een onderneming te beleggen.

Na veel en langdurig aandringen van beleggers heeft de SEC op 1 juli besloten dat Amerikaanse brokers niet langer meer naar

Say on pay

eigen inzicht mogen stemmen op agendapunten die gaan over

De Amerikaanse minister van Financiën, Timothy Geithner heeft

bestuurdersbenoemingen met aandelen van cliënten indien er

op 16 juli het wetsvoorstel ‘Investor Protection Act of 2009‘

geen specifieke steminstructies door de broker zijn ontvangen.

ingediend. Het voorstel moet gelden voor aandeelhouders

Tot nu toe leidde regel 452 van de Beurs van New York (NYSE)

vergaderingen vanaf 15 december 2009. In dit wetsvoorstel

ertoe dat brokers op de aandelen van hun cliënten stemden

worden alle Amerikaanse beursgenoteerde ondernemingen

voor zover de benoemingen ‘uncontested’ waren (dus zonder

verplicht het remuneratierapport jaarlijks voor een adviserende

tegenkandidaten). Deze ‘uninstructed broker votes‘ zorgden ervoor

stem aan de aandeelhoudersvergadering voor te leggen. In het

dat brokers vrijwel altijd stemden voor de door de onderneming

remuneratierapport moet een overzicht van bestuurdersbeloningen

voorgedragen bestuurskandidaten. De nieuwe regels die ingaan

inclusief ‘golden parachutes‘ en pensioendotaties worden

per 1 januari 2010 maken bestuurdersbenoemingen niet langer

opgenomen. Afvloeiingsregelingen in het kader van een fusie

een routinekwestie. Dit versterkt de corporate governance in de

of overname moeten separaat voor een niet-bindende stem

VS en het verantwoordelijkheidsbesef onder bestuurders.

worden voorgelegd aan aandeelhouders. Verder schrijft het wetsvoorstel voor dat uitsluitend onafhankelijke personen in

Uitbreiding informatieplicht ondernemingen

de remuneratiecommissies zitting mogen nemen en dat deze

De SEC heeft op 1 juli besloten dat Amerikaanse beursgeno-

commissies externe beloningsexperts mogen inhuren. Eerdere

teerde ondernemingen meer informatie (‘proxy disclosure’)

voorstellen met dezelfde strekking konden op brede steun

moeten verschaffen over corporate governance en bestuurders-

rekenen van het Amerikaanse congres.

beloningen. Ze moeten onder meer de risico's van het belonings-

10 PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap derde kwartaal 2009

Azië Stemresultaten Azië in Q3 Voorstellen totaal in Q3

298


0


0

0 295

1

Voor Tegen 3 1.121

1.120

Onthouden

Stemactiviteiten

al voor de AVA uitgebracht doordat veel aandeelhouders, met

In het derde kwartaal van 2009 heeft PGGM in de regio Azië bij

name de buitenlandse, op afstand hebben gestemd (‘proxy

219 aandeelhoudersvergaderingen haar stem uitgebracht voor in

voting’). In principe moet de exacte uitslag van de stemming

totaal 1.419 vergaderpunten. Excessieve verzoeken tot machtiging

op afstand uiterlijk tijdens de AVA bekend zijn bij de onder

voor de uitgifte van aandelen en gebrekkige onafhankelijkheid van

neming. Het is onduidelijk hoe de voorzitter deze uitslag

bestuurders hebben er in deze regio toe geleid dat PGGM tegen

meeneemt bij een stemming per acclamatie. PGGM pleit er

een vijfde van alle voorstellen heeft gestemd.

dan ook voor om niet langer per acclamatie te stemmen. PGGM is voorstander van het tellen van alle uitgebrachte

Alle stemmen tellen

stemmen, zowel de in de vergadering uitgebrachte als op

In veel markten - ook in Nederland - is het niet ongebruikelijk

afstand, (‘voting by poll’) en dat de onderneming de uitslag

om bij een stemming tijdens een aandeelhoudersvergadering

van die stemming per direct bekend maakt. In veel markten

(AVA) van beursgenoteerde ondernemingen niet alle stemmen

en bij verschillende ondernemingen (zie onder meer het vorige

te tellen, maar te volstaan met een stemming per acclamatie.

kwartaalverslag) heeft PGGM bij herhaling aandacht gevraagd

Bij de stemming verzoekt de voorzitter van de AVA de aanwezige

voor ‘voting by poll’.

aandeelhouders de hand op te steken en/of te klappen als deze VOOR een agendapunt stemmen. Het is dan aan de voor-

PGGM bezocht de OECD Asian Roundtable on Corporate

zitter om vast te stellen of een agendapunt is aangenomen

Governance en heeft deze gebruikt om een tweetal presenta-

of niet. Naar onze mening maakt dit inbreuk op één van de

ties te geven over ‘voting by poll’ en stemmen op AVA’s in het

belangrijkste corporate governance beginselen, namelijk dat

algemeen. Dit is gebeurd bij de toezichthouder op de beurs in

ieder aandeel recht geeft op één stem (‘one share- one vote’).

Hong Kong, The Securities and Futures Commission en in

Door het handopsteken heeft iedere aandeelhouder slechts

Manilla tijdens het Asian Investors’ Forum die door het Institute

één stem. Het aantal aandelen dat de aandeelhouder verte-

of Corporate Directors was georganiseerd. In deze presentaties

genwoordigd blijkt immers niet uit de opgestoken hand (‘one

is ook aandacht besteed aan het grensoverschrijdend stemmen,

shareholder – one vote’). Daarnaast zijn de meeste stemmen

de wet- en regelgeving en transparantie van markten.


Uit de reacties en de vragen blijkt dat het stemmen op een


AVA een moeilijk te controleren proces is voor alle partijen van voorzitter, onderneming, dienstverleners, intermediairs,

39%

24%

banken tot en met aandeelhouders zelf. Dit is opvallend


omdat het één van de fundamentele rechten van aandeelhouders is en een belangrijk onderdeel uitmaakt van een goede corporate governance (‘checks & balances’). PGGM draagt daarom krachtig het belang van ‘voting by poll’ uit in de markten

Mensenrechten 7%

Klimaatverandering Gezondheid

12% 18%

en ondernemingen waarin PGGM voor haar klanten belegt.

Andere onderwerpen

Engagement op gebied van mensenrechten in India

Engagementactiviteiten Verdeling engagementactiviteiten naar land

Vorig jaar reisde PGGM af naar India om met verschillende ondernemingen te spreken over meerdere mensenrechtenkwesties. Om vervolg te geven aan deze dialoog en tevens een

7%

3% 4%

aantal nieuwe engagementtrajecten in gang te zetten, heeft

23%

9%

China

PGGM dit jaar weer een aantal van deze ondernemingen

India

bezocht.

Zuid-Korea 11% 3% 40%

Japan

PGGM sprak in Delhi een aantal ondernemingen aan op hun

Singapore

activiteiten in Birma en Soedan en vroeg hoe zij de risico’s

Taiwan

beheersen die hun activiteiten in deze landen met zich mee-

Maleisië

brengen. In Mumbai sprak PGGM met verschillende onderne-

Overige landen

mingen die problemen en lokale protesten ondervinden bij hun werkzaamheden in de Indiase staat Orissa. PGGM spoorde de ondernemingen aan op zoek te gaan naar constructieve

Dit kwartaal lag in Azië het zwaartepunt van de engagement

oplossingen en om mogelijkheden tot samenwerking verder

activiteiten op Japan, waar vooral werd gesproken over corporate

te onderzoeken.

governance, en specifiek over de onafhankelijkheid van bestuurders. Deze reis werd gecombineerd met een tweetal presentaties aan verschillende groepen Indiase ondernemingen om bewustzijn te creëren over de veranderende verwachtingen an institutionele beleggers met betrekking tot het managen en rapporteren van ESG-factoren. In Delhi sprak PGGM deelnemers van het Global Compact Network India toe en in Mumbai was PGGM key note speaker op een conferentie over Responsible Investment, die werd georganiseerd door de National Stock Exchange.


Rest van de Wereld Stemresultaten Rest van de Wereld in Q3 Voorstellen totaal in Q3


7

7 140

140

Voor Tegen 361

361

Onthouden

Stemactiviteiten

Dit kwartaal werd met 26 ondernemingen uit acht landen dialoog

In het derde kwartaal van 2009 heeft PGGM in de rest van de

gevoerd over ESG onderwerpen. Met deze 26 ondernemingen werd

wereld bij 97 aandeelhoudersvergaderingen haar stem uitgebracht

over uiteenlopende onderwerpen gesproken, waarbij klimaat

voor in totaal 508 vergaderpunten.

verandering de boventoon voerde. Ook gezondheid was weer een belangrijk onderwerp in de dialoog met ondernemingen.

Engagementactiviteiten Verdeling engagementactiviteiten naar land 12%

In juli 2008 initieerde PGGM met drie andere beleggers het

19%

8%

19%

27%

15%

Australië

‘Seoul Initiative’ tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de PRI

Brazilië

(in Zuid-Korea). Het doel van dit initiatief was de Global

Rusland

Compact van de Verenigde Naties bij zoveel mogelijk bedrijven

Mexico

onder de aandacht te brengen. In november 2008 nodigden

Zuid Afrika

hierdoor 52 institutionele beleggers, die gezamenlijk ongeveer

Overige landen

4,4 triljoen USD beleggen, ruim 8.400 ondernemingen uit om de Global Compact te ondertekenen.


van mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieubescher13%

48%

20%

Met het tekenen van de Global Compact onderschrijven en bevorderen bedrijven tien universele beginselen op het gebied

19%

0%

Meer ondertekenaars van de UN Global Compact


ming en corruptiebestrijding. Deelname aan de Global

Mensenrechten

Compact geeft een sterk signaal aan belanghebbenden, zoals

Klimaatverandering

beleggers, dat bedrijven bewust zijn van de eventuele financiële

Gezondheid

gevolgen van deze beginselen, en actief stappen ondernemen

Andere onderwerpen

om de principes toe te passen in hun strategie en risicobeheer.


Beleggers kunnen hierop voortbouwen in hun dialoog met

individuele ondernemingen. PGGM heeft dit onder meer gedaan bij ondernemingen die vanwege het thema mensenrechten op de Engagement focuslijst staan. Op de jaarlijkse bijeenkomst van de PRI in 2009 presenteerde PGGM de resultaten van het initiatief: 24% van de bedrijven die zich tussen november 2008 en juli 2009 hebben aangesloten hebben de Global Compact ondertekend naar aanleiding van het ‘Seoul Initiative’. Een significante groep van bedrijven overweegt alsnog om de Global Compact te ondertekenen. Het ‘Seoul Initiative’ had een looptijd van een jaar en is daarmee succesvol afgesloten. Voor PGGM is dit een opstap voor verdere engagementtrajecten. Zo hebben bijvoorbeeld deelnemende bedrijven aan de Global Compact een rapportageverplichting over de voortgang van invoering. PGGM heeft met andere beleggers deze deelnemende bedrijven aangesproken en hierdoor dienden dit jaar 46 van de 105 bedrijven alsnog hun ‘Communication on Progress’ in.


Bijlage 1: Ondernemingen waarmee engagement is gevoerd in het derde kwartaal van 2009

Andere onderwerpen ✚ ✚

BRITISH AMERICAN TOBACCO

UK  UK 

BRITISH LAND COMPANY

UK



✚

Klimaatverandering

FR

BNP PARIBAS

Mensenrechten

Gezondheid


SE 

Land

ABB

Andere onderwerpen

Gezondheid

Klimaatverandering

Mensenrechten

Onderneming

Land


Noot: indien dit kwartaal een mijlpaal is bereikt met engagement, dan wordt dat aangegeven met een cel met gele achtergrondkleur.

ADVANCED SEMI

TW

AHOLD

NL

AJINOMOTO CO INC

JP

AKZO NOBEL

NL

✚

BT GROUP

UK



✚

CA INC.

US

DE

ALSEA

MX FR

ALLIANZ ALSTOM

BP

US

CADBURY SCHWEPPES

UK

CAFE DE CORAL HOLDINGS

HK

✚

CALGON CARBON CORP

US

✚

CAMPBELL SOUP COMPANY

US

✚

 

✚

AMBEV - COMPANHIA DE BEBIDAS DAS AMERICAS

BR 

AMERIPRISE FINANCIAL INC.

US

ANGLO AMERICAN

UK

✚

APPLE INC.

US

✚

NL



ARCELOR-MITTAL

✚

CACI INTERNATIONAL INC.

✚



CAPITALAND LIMITED

SG

CARREFOUR

FR

CASINO GUICHARD

FR

✚

ASSOCIATED BRITISH FOODS

UK

MX

US



CEMEX S.A.B. DE C.V.

AT&T, INC.

✚

CENTRICA

UK

✚

AWB LIMITED

AU

✚

CHEVRON CORPORATION

US

✚

PH

✚

CN



UK  US 

✚

AYALA CORPORATION BAA BAKER HUGHES INC.

BANCO BILBAO-VIZCAYA (BBVA) ES  BANK OF AMERICA CORP. US 

CHINA RESOURCES ENTERPRISE LTD HK

✚



✚

BASF

DE 

BED BATH & BEYOND

US

US BR

BM&F BOVESPA SA

✚

UK

BJ SERVICES COMPANY

TW US



BARCLAYS

IN

CHINATRUST FINANCIAL CISCO SYSTEMS INC.



BHARAT HEAVY

HK

US

BG GROUP

CITIC PACIFIC

MELLON CORPORATION

BEST BUY COMPANY, INC.

CN

✚

CITIGROUP INC.

US

CITY DEVELOPMENTS

SG

✚

CITYCON OYJ

FI



✚

COMCAST CORPORATION

US

✚

CONTINENTAL AG

DE

CORIO

NL



✚ ✚

CREDICORP

US

CREDIT SUISSE

CH

 



CSX CORPORATION

US


✚

✚ ✚

US  UK 

CHINA TELECOM

✚

BANK OF NEW YORK

CHINA MOBILE

✚

DBS GROUP HOLDINGS LTD

SG

DELHAIZE

BE

Andere onderwerpen

Gezondheid

Klimaatverandering

Mensenrechten

Andere onderwerpen ✚


Gezondheid

US

Land

Klimaatverandering

Mensenrechten


Land

DAVITA INC.

HARTFORD FINANCIAL SERVICES GROUP INC.

US

HEINEKEN

NL

✚



✚

US



DENA CO.,LTD.

JP

HEWLETT-PACKARD COMPANY

US

DERWENT LONDON

UK



✚

HINDUSTAN LEVER LTD

IN

DEUTSCHE BANK AG

DE



✚

HON HAI PRECISION INDUSTRIES TW

DOWA MINING CO

JP

HONG KONG & CHINA GAS

HK

EDISON INTERNATIONAL

US

HSBC

UK



✚

ELECTRIC POWER DEVELOPMENT JP

HYUNDAI DEVELOPMENT

KR

✚

ICADE

FR



✚

IMPERIAL TOBACCO GROUP

UK

✚

INDAH KIAT PULP & PAPER CORP. ID

✚

DELL INC.

ELI LILLY EMC CORPORATION ERICSSON

US

HENRY SCHEIN INC.

US  SE 

EUROCOMMERCIAL PROPERTIES NL

 

✚

INTEL CORPORATION

US

EXXONMOBIL CORPORATION

US



✚

HOTELS GROUP

FABEGE AB

SE



✚

INTERNATIONAL BUSINESS

FAR EASTERN TEXTILE

CN

FIRST HORIZON NATIONAL CORP.

US

FORD MOTOR COMPANY

US

✚

FPL GROUP INC.

US 

✚

FREEPORT-MCMORAN 

COPPER & GOLD

US

FUJITSU

JP

GAZPROM

RU 

GECINA

FR



GENERAL ELECTRIC COMPANY

US

✚

GLAXOSMITHKLINE

UK

✚ ✚

GOOGLE INC.

PL  US 

GREAT PORTLAND ESTATES

UK



✚

GROUPE DANONE

FR

GRUPO BIMBO

MX

GLOBE TRADE CENTRE

GRUPOMEXICO S.A.B. DE C.V. HAMMERSON

UK

MACHINES (IBM)

US



IOI CORP

MY 

MULTIPLO SA

BR 

JAIPRAKASH ASSOCIATES LTD

IN

✚

JPMORGAN CHASE & CO.

US 

KAWASAKI KISEN

JP

KERRY GROUP PLC

IE

JP

KLEPIERRE

FR



KONINKLIJKE KPN

NL

KUBOTA

JP

LAFARGE

FR

LAND SECURITIES

UK



UK

✚

✚

KIRIN BREWERY COMPANY LTD.



✚

✚


US

✚

MX

✚



UK 

✚

HANOVER INSURANCE GROUP, INC. US

KINGFISHER

ITAU UNIBANCO BANCO

FOXCONN INTERNATIONAL HK

INTERCONTINENTAL

EXELON CORPORATION

HOLDINGS LTD.

US

LEXMARK INTERNATIONAL INC.

US

LI & FUNG

HK



LIBERTY INTERNATIONAL

UK

LINDT & SPRUENGLI AG

DE

LLOYDS TSB

UK

LUKOIL

RU 

✚

✚

✚

✚

✚

US



✚

Klimaatverandering



US

Mensenrechten

Andere onderwerpen


Gezondheid

PROLOGIS

✚

Land

Andere onderwerpen

Gezondheid

Mensenrechten

Klimaatverandering

UK


Land MARKS & SPENCER MASTERCARD INC

US

MCAFEE INC.

US US 

PULTE HOMES INC.

US

MCDONALD'S CORPORATION

QUALCOMM INC.

US

MEDI CLINIC CORP LTD

ZA

REGENCY CENTERS CORP.

US



MEIJI HOLDINGS

JP

RENEWABLE ENERGY HOLDINGS UK

MIDAS

US  SG 

✚

MITSUBISHI ESTATE

JP



✚

MORGAN STANLEY

US

MICROSOFT CORPORATION

MORRISON (WM) SUPERMARKETS UK

MOTOROLA INC.

US

NAN YA PLASTIC

TW

PUBLIC STORAGE

✚

✚

RIO TINTO

UK 

ROCHE HOLDING

CH



ROHM CO. LTD

JP

ROLLS-ROYCE

UK

ROSNEFT

RU 

✚ ✚

ROYAL BANK OF SCOTLAND GROUP UK  ROYAL DUTCH SHELL

UK 

SABMILLER

UK

NESTLÉ

BR  CH 

SAINSBURY (J)

UK

NIPPON OIL

JP

SAMSUNG ELECTRONICS

KR

NISHI-NIPPON CITY BANK

JP

SANTANDER CENTRAL HISPANO

ES 

NISSIN FOOD PRODUCTS

JP

SAP AG

DE 

✚

NOKIA

FI

SHAFTESBURY

UK



✚

NOMURA HOLDINGS INC

JP

SHANGHAI ELECTRIC

NOVARTIS INTERNATIONAL AG

CH

GROUP CO LTD

CN



NOVATEK

RU 

NATURA COSMETICOS SA

NOVO NORDISK

DK

OCCIDENTAL PETROLEUM CORP.

US

✚



IN

ORASCOM TELECOM

EG

ORKLA ASA

NO

SHARP CORP

JP

SHIN-ETSU

JP

✚

SHIONOGI & CO LTD

JP

SHIRE PHARMACEUTICALS

UK



PACTIV CORPORATION

US

PALADIN ENERGY LTD

AU

PANASONIC

JP 

✚

SHOPPERS DRUG MART





✚

 

ONGC

✚

CORPORATION

CA

✚

SIME DARBY

MY

✚

SIMON PROPERTY GROUP INC.

US



✚

SOCIETE GENERALE

FR

✚

SONY

JP

PARMALAT

IT

PEPSICO INC.

US



✚

CORPORATION

PE



✚

STANDARD CHARTERED

UK

✚

STARBUCKS CORPORATION

US 

STATOIL

NO 

STOCKLAND

AU



TAKEFUJI CORP

JP

PETROLEO BRASILEIRO SA PFIZER INC.

US

 

PHILIPS

NL

PORTS DESIGN LTD

HK

PROGRESSIVE CORPORATION

US

(PETROBRAS)

BR


✚

SOUTHERN COPPER

✚

✚

US

TATA STEEL

IN



TELEFONICA S.A.

US  ES 

TELSTRA CORPORATION

AU 

TESCO

UK

TEVA PHARMACEUTICAL

IS

TAUBMAN CENTERS INC.

THE COCA-COLA COMPANY

US 

THYSSEN KRUPP AG

DE

TIGER BRANDS

ZA

✚

✚

WYETH

US

YAHOO! INC.

US

Andere onderwerpen

Gezondheid

Klimaatverandering

Mensenrechten


Land

Andere onderwerpen

Gezondheid

Klimaatverandering

Mensenrechten


Land TARGET CORPORATION

YAKULT HONSHA

JP

YES BANK

IN

YUE YUEN INDUSTRIAL

CN

ZIONS BANCORPORATION

US

✚

✚

TOTAL

FR



TOTO

JP

TRACTEBEL ENERGIA SA

BR 

TYCO INTERNATIONAL LTD.

BM

UBS AG

CH

✚



✚

✚

UNIBAIL HOLDING

FR

UNILEVER NV

NL

UNILEVER UK

UK

VALE DO RIO DOCE

BR



VEDANTA RESOURCES

UK

VEOLIA ENVIRONNEMENT

FR



✚

VOLKSWAGEN AG

DE

✚



✚

VALE S.A. - COMPANHIA

US

WAL-MART DE MEXICO

MX

WAL-MART STORES, INC.

US



✚

WANT WANT CHINA

CN

WELLS FARGO & COMPANY

US



✚

WERELDHAVE

NL



✚

 

✚

WESTFIELD GROUP

AU

WILMAR INTL LTD

SG

WORKSPACE GROUP

UK

✚

Disclaimer PGGM biedt deze rapportage aan als een vorm van dienstverlening voor haar cliënten en overige geïnteresseerden. Hoewel PGGM de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht neemt bij de samenstelling van deze rapportage op grond van diverse in- en externe bronnen die betrouwbaar mogen worden geacht, kan PGGM niet garanderen dat deze informatie altijd volledig, juist, en/of tijdig is. Evenmin garandeert PGGM dat het gebruik ervan leidt tot de juiste analyses en/of resultaten en/of dat de informatie geschikt is voor specifieke doeleinden. PGGM kan derhalve nimmer verantwoordelijk worden gesteld voor onder andere - maar niet uitsluitend - eventuele onvolkomenheden, onjuistheden en/of op een later tijdstip aangebrachte wijzigingen. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van PGGM is het gebruik van deze rapportage niet toegestaan anders dan het specifieke doel waarvoor PGGM deze rapportage heeft opgesteld.


09-3158 oktober 2009

VORNADO REALTY TRUST

✚

PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap

Recommend Documents