PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap

PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap Onze stem- en engagementactiviteiten in het derde kwartaal van 2008

Actief aandeelhouderschap en PGGM PGGM biedt haar klanten een breed scala van diensten van pensioenadministratie tot integraal vermogensbeheer. Als vermogensbeheerder stelt PGGM zich op als actief aandeelhouder namens haar klanten. Dit doen wij onder andere door actief gebruik te maken van het

Openheid in kwartaalrapportage

spreek- en stemrecht op aandeelhoudersvergaderingen. Wij zijn

PGGM hecht veel waarde aan transparantie over alle uitgangspunten

van mening dat het gebruik maken van deze rechten, en daarmee

en activiteiten. Met dit verslag willen wij geïnteresseerde partijen

invulling gevend aan de medezeggenschap binnen ondernemingen,

informeren over onze stem- en engagementactiviteiten. Wij streven

bijdraagt aan het creëren van aandeelhouderswaarde op de korte

ernaar zoveel mogelijk openheid te geven over onze specifieke

en lange termijn.

activiteiten. In sommige gevallen zullen wij ons terughoudend moeten opstellen in verband met vertrouwelijkheid van informatie,

Daarnaast gaan wij regelmatig een constructieve dialoog (engage-

bijvoorbeeld bij engagementprojecten met ondernemingen.

ment) aan met ondernemingen in portefeuille. Het doel van engagement is bij te dragen aan een stabiel en verantwoord rendement

Sinds 1 januari 2008 is PGGM een uitvoeringsorganisatie die

door verbeteringen op gebied van milieu, met betrekking tot sociale

in opdracht de pensioenuitvoering en het integraal vermogens

aspecten en ondernemingsbestuur (ESG thema’s) na te streven

beheer van haar klanten uitvoert. PGGM staat haar klanten

en af te dwingen. Ook zien wij dat engagement met betrekking tot

bij in de advisering omtrent dit beleid en doet dit vanuit de

voor ons belangrijke thema’s als mensenrechten, gezondheid en

sterke overtuiging dat verantwoord beleggen onderdeel van dit

medicijnen uiting geeft aan onze identiteit en die van onze klanten.

beleid moet zijn. De klanten van PGGM blijven eigenaar van het uitbestede pensioenvermogen en bepalen zelf het pensioen-

Waarom verantwoord beleggen

en beleggingsbeleid.

Verantwoord beleggen is één van onze ‘Investment Beliefs’. Wij zien verantwoord beleggen als een logisch onderdeel van onze opdracht.

Deze publicatie is een integrale rapportage van de door PGGM

Het is bovendien een belangrijk onderdeel van onze identiteit en

voor haar klanten uitgevoerde activiteiten op het gebied van

die van onze klanten. Wij streven er daarom naar verantwoord

verantwoord beleggen en de wijze waarop PGGM in dit kwartaal

beleggen te integreren in al onze beleggingsactiviteiten.

namens haar klanten actief is geweest als aandeelhouder.

Wij geloven dat verantwoord beleggen bijdraagt aan een hoog en stabiel rendement, omdat we door integratie van de analyse van ESG-factoren in beleggingsbeslissingen, risico’s en kansen beter in kaart kunnen brengen en beheersen c.q. benutten. Als universeel belegger hebben wij bovendien belang bij kwaliteit en continuïteit van het financiële en maatschappelijke systeem. Daarom stimuleren wij goed functionerende markten.

PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap derde kwartaal 2008

Dit kwartaal:

van de Code Tabaksblat • Aanpassing Heroverweging positie ten opzichte van Fortis • Sluipende overname van Continental AG • Gevolgen van de kredietcrisis voor UBS AG • Proxy contest bij Yahoo! • Wal-Mart update • In dialoog met Sime Darby • Meer transparantie in de extractieve sector •

Stemmen in cijfers in Q3 Stemcijfers in Q3

Verdeling stemgedrag naar vergaderpunten in Q3

Stemmen

Q3

(Q1-Q3)

Cumulatief Aantal vergaderingen

634

4.566

Aantal gestemde vergaderingen

582

4.192

Aantal niet-gestemde vergaderingen Aantal gestemde vergaderpunten Percentage gestemd (doel 2008 > 85%)

52

374

4.054

36.912

92%

92%

Aandeelhoudersvergaderingen in Q3 6%

2%

Gestemd Niet gestemd wegens blokkering Niet gestemd overig

92%

Verdeling steminstructies in Q3

Managementvoorstellen 4.010 Aandeelhoudersvoorstellen 44 Totaal aantal vergaderpunten 4.054 Vergaderpunten voor gestemd 3.685 Vergaderpunten tegen gestemd 301 Vergaderpunten onthouden van stemming 68 Totaal aantal vergaderpunten 4.054 Vergaderpunten gestemd met managementaanbeveling 3.657 Vergaderpunten gestemd tegen managementaanbeveling 397 Totaal aantal vergaderpunten 4.054 Aandeelhoudersvoorstellen voor gestemd 20 Aandeelhoudersvoorstellen tegen gestemd 4 Aandeelhoudersvoorstellen onthouden van stemming 20 Totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen 44

Verdeling managementvoorstellen in Q3 (per categorie)

2%

29

7%

Beschermingsconstructie 1.072

Bestuurdersbenoemingen Kapitaaluitbreiding

Voor Tegen Onthouden

91%

5

11%

Europa (excl. Nederland)

Overig

47%

6 2

5

Beloningen Corporate governance Bestuurdersbenoemingen

1

Noord-Amerika

Gezondheid en milieu

Azië

Sociale omstandigheden

Rest van de Wereld

2.060

Verdeling aandeelhoudersvoorstellen in Q3 (per categorie)

Nederland

42%

Fusies en overnames

219 406

Verdeling van aandeelhoudersvergaderingen naar regio in Q3 19%

Beloningen

224


25

Overig

Engagement in cijfers Q3 Verdeling van engagementactiviteiten in Q3

Verdeling van engagementactiviteiten naar regio in Q3

5% 2%

11%

3% 29%

F&C REO*

93%

Nederland

22%

Europa (excl. Nederland)

F&C in speciale

Noord-Amerika

opdracht van PGGM

Azië

PGGM

Rest van de Wereld

35%

*REO staat voor Responsible Engagement Overlay van F&C. Het REO programma is van toepassing op de gehele PGGM portefeuille en is een ‘overlay’ dienst die PGGM, samen met andere institutionele beleggers, van F&C afneemt en waarmee F&C namens PGGM invulling geeft aan ESG-engagement met ondernemingen.

Engagementactiviteiten en mijlpalen in Q3 350

Engagementactiviteiten en mijlpalen dit jaar (cumulatief)

500 450

300

400 250

350 300

200

250 150

200 150

100

100 50

50 0

0 Corporate governance

Klimaatverandering

Mensen- Gezondheidszorg/ Andere rechten medicijnen onderwerpen*

Corporate governance

Klimaatverandering

Aantal projecten

Aantal projecten

Aantal mijlpalen**

Aantal mijlpalen**

Mensen- Gezondheidszorg/ Andere rechten medicijnen onderwerpen*

* Andere onderwerpen zijn corruptie, milieumanagement, transparantie en biodiversiteit en behoren niet tot de engagementspeerpunten waarin PGGM zelf rechtstreeks betrokken en/of actief wil zijn. ** Mijlpalen zijn positieve ontwikkelingen bij ondernemingen die (mede) kunnen worden toegeschreven aan de dialoog die is gevoerd.


Onze activiteiten nader toegelicht Stemactiviteiten

Engagementactiviteiten

Wij stemmen op de aandelen in portefeuille volgens ons eigen

In het derde kwartaal van 2008 is wereldwijd met 348 onder

stembeleid dat in 2007 is vastgesteld. Per 1 juni 2008 passen

nemingen uit onze portefeuille dialoog gevoerd over milieu, sociale

wij meer gedetailleerde stemrichtlijnen toe. Deze zijn beschikbaar

aspecten en ondernemingsbestuur. Dit is een zeer sterke stijging

op onze website. Op de stemfocuslijst staan ondernemingen,

ten opzichte van het aantal ondernemingen waarmee in de eerste

waaronder alle Nederlandse ondernemingen, waar te allen tijde voor

twee kwartalen dialoog is gevoerd. Deze stijging is voor een

de gehele positie wordt gestemd. Vergaderingen van Nederlandse

belangrijk deel te danken aan het feit dat het stemseizoen

ondernemingen worden waar mogelijk bezocht of middels vertegen

geen grote piek heeft in dit kwartaal.

woordiging gestemd. Indien deze mogelijkheid niet bestaat zullen wij op afstand onze stem uitbrengen (het zogenoemde ‘proxy voting’).

De engagementactiviteiten worden sinds 2001 grotendeels door

Het proxy voting is gecentraliseerd en een gespecialiseerde dienst-

en in samenwerking met F&C uitgevoerd, vooral via het speciaal

verlener faciliteert ons in de uitvoering. Hierbij wordt gebruik

hiertoe door F&C ontworpen Responsible Engagement Overlay (REO)

gemaakt stemadviezen waarbij onze stemrichtlijnen en onze

programma. Bij de invulling van dit programma worden jaarlijks

grondbeginselen zijn geïntegreerd.

ondernemingen geselecteerd voor dialoog op basis van het belang dat verschillende klanten in deze ondernemingen hebben.

In het derde kwartaal van 2008 hebben we op 582 aandeelhouders

Dit ‘standaard’ product benadert daarmee al goed onze portefeuille.

vergaderingen gestemd, op in totaal 4.054 vergaderpunten. We streven er naar om op alle aandeelhoudersvergaderingen te

Naast deze dialoog met de grootste ondernemingen in onze

stemmen, met uitzondering van markten waarbij stemmen resulteert

portefeuille, voert F&C ook, op speciaal verzoek, dialoog met

in een blokkering van de aandelen om verhandeld te worden

andere ondernemingen uit onze portefeuille. Deze ondernemingen

(blokkeringsmarkten). Voor ondernemingen op de stemfocuslijst

zijn vooral geselecteerd vanuit onze eigen speerpunten voor enga-

stemmen we in die gevallen wel.

gement gericht op betrokkenheid van ondernemingen bij mensenrechtenschendingen

Dit kwartaal is op 52 aandeelhoudersvergaderingen niet gestemd. Dit is 8% van alle vergaderingen. In 39 gevallen (6%) is niet

Onze activiteiten in verschillende regio’s

gestemd, omdat de vergadering plaatsvond in een blokkerings-

In de volgende hoofdstukken treft u per regio achtergrondinformatie

markt. Op dertien vergaderingen (2% van alle vergaderingen in

en uitleg aan over de wijze waarop wij stemmen en onze engagement

dit kwartaal) kon niet worden gestemd door incidentele tekort

projecten uitvoeren. Deze regiohoofdstukken bevatten naast regio

komingen in het functioneren van de stemketen zelf. Voor twaalf

specifieke gegevens, uitgebreidere beschrijvingen van belangrijke

van deze vergaderingen zijn er abusievelijk geen elektronische

thema’s en voorbeelden.

stembewijzen (‘ballots’) binnengekomen en in één geval kwam de ballot op de dag van de vergadering binnen en dus te laat om nog te kunnen stemmen. In beide situaties gaat het om incidenten die we trachten te beperken door alle betrokken partijen hierop aan te (blijven) spreken.


Nederland Stemresultaten Nederland Q2

Aanpassing van de Code Tabaksblat Op 4 juni 2008 heeft de Monitoring Commissie Corporate Governance Code het rapport over de evaluatie en actualisering van de Code Tabaksblat aangeboden aan de Ministers van Justitie en Financiën. De Commissie nodigde belangstellenVoor

den uit te reageren op de voorstellen van de Commissie tot

Tegen

aanpassing van de Code Tabaksblat (concept Code Frijns).

Onthouden

De Code Tabaksblat is van groot belang voor institutionele

20

beleggers en maakt dan ook een wezenlijk onderdeel uit van de ‘PGGM corporate governance beginselen’. PGGM vindt het

Stemactiviteiten

belangrijk dat de concept Code Frijns van commentaar en

In het derde kwartaal van 2008 heeft PGGM in Nederland op twee

suggesties wordt voorzien door institutionele beleggers en

vergaderingen van aandeelhouders gestemd, beiden op afstand

heeft daarom actief meegewerkt aan het tot stand komen van

(proxy voting). In totaal is er in Nederland dit kwartaal op twintig

een gezamenlijk standpunt vanuit Eumedion. In haar reactie

vergaderpunten gestemd.

aan de Monitoring Commissie heeft Eumedion onder andere laten weten van mening te zijn dat de Commissie Frijns het

PGGM heeft VOOR alle vergaderpunten gestemd tijdens zowel de

voor aandeelhouders te moeilijk maakt om belangrijke onder-

jaarlijkse aandeelhoudersvergadering van James Hardie Industries

werpen voor de aandeelhoudersvergadering te agenderen.

N.V., als de buitengewone aandeelhoudersvergadering van Zentiva

De volledige reactie is terug te vinden op www.eumedion.nl.

N.V. Beide ondernemingen zijn niet van Nederlandse oorsprong, maar zijn statutair in Nederland gevestigd. In dit kwartaal waren er voor de Nederlandse vergaderingen geen aandeelhoudersvoorstelHeroverweging positie ten opzichte van Fortis

len geagendeerd.

Ook dit derde kwartaal hebben wij Fortis kritisch gevolgd en Engagementactiviteiten

de dialoog gezocht met het bestuur van Fortis. Gezien alle

In Nederland is namens en door PGGM met 10 ondernemingen

negatieve publiciteit, met name na het vertrek van bestuurs-

dialoog gevoerd over een breed scala van onderwerpen. Het betreft

voorzitter Votron, hebben wij er bewust voor gekozen om onze

negen ondernemingen uit de AEX en één uit de Amsterdam Small

engagement met Fortis niet in de openbaarheid te voeren.

Cap Index (AScX), Kas Bank. Met financiële instellingen werd voor-

Net na het afsluiten van deze verslagperiode is bekend

al over corporate governance gesproken. Bij de dialoog met onder-

geworden dat de Staat der Nederlanden, België en Luxemburg

nemingen uit andere sectoren speelde het onderwerp klimaatver-

belangrijke activa, zoals de bank en verzekeringsactiviteiten,

andering een relatief grote rol.

hebben overgenomen. Het recent door Fortis overgenomen deel van ABN AMRO is daarbij in handen gekomen van de

Verdeling engagementactiviteiten naar onderwerp

moeten heroverwegen. Corporate governance

39

Mensenrechten 9

Klimaatverandering Gezondheidszorg/medicijnen

26

de huidige vorm zal ophouden te bestaan. We zullen onze positie ten opzichte van Fortis en/of delen daarvan nu

22

4

Nederlandse Staat. Daarmee is nagenoeg zeker dat Fortis in

Andere onderwerpen


Europa (exclusief Nederland)

Stemresultaten Europa (excl. Nederland) in Q3 Voorstellen totaal in Q3

Managementvoorstellen in Q3

30 8

Aandeelhoudersvoorstellen in Q3

29 8

Voor Tegen 693

693

Onthouden

1

Stemactiviteiten In de regio Europa (exclusief Nederland) heeft PGGM in het derde

werden gevoerd met West-Europese ondernemingen. Belangrijke

kwartaal van 2008 bij 65 aandeelhoudersvergaderingen haar stem

reden voor de focus op deze landen is gelegen in het feit dat

uitgebracht voor in totaal 731 vergaderpunten. In de regio Europa

hier de meeste grote ondernemingen (large caps) te vinden zijn.

kwamen dit kwartaal onder andere bezoldigingsvoorstellen en

Vanwege de keuze voor maximale afspiegeling van klantenporte-

machtigingen tot uitgifte van nieuw kapitaal aan de orde. Er stond

feuilles in de activiteiten in het kader van het REO programma,

in deze regio slechts één aandeelhoudersvoorstel op de agenda.

zijn deze ondernemingen sterk vertegenwoordigd in de activiteiten die F&C uitvoert.

Verdeling van engagementactiviteiten naar land


6

10

8

Verenigd Koninkrijk

9 5

51

16

43

Zwitserland

Mensenrechten

Duitsland

Klimaatverandering

Spanje

12 9


Frankrijk Scandinavië

25 6

Gezondheidszorg/medicijnen Andere onderwerpen

Overig Klimaatverandering was het onderwerp dat het meest aan bod kwam in Europa. Anders dan in Nederland, werd dit onderwerp Net als in de eerste twee kwartalen van het jaar, werden ook in het

aangesneden bij ondernemingen uit nagenoeg alle sectoren, dus

derde kwartaal relatief veel engagementactiviteiten in het Verenigd

ook bij financiële instellingen. Er werd hierbij aandacht gevraagd

Koninkrijk ondernomen. De overige Europese engagementactiviteiten

voor kansen en bedreigingen van klimaatverandering op


verschillende financiële producten (bijvoorbeeld verzekeringen

Het voorgaande kan zich ook in Nederland voordoen. In augustus

en financieringen).

startte het Ministerie van Financiën met haar consultatie over het conceptbesluit ‘Transparantie uitgevende instellingen’.

Belangrijke zaken die werden besproken met ondernemingen in

Hiermee implementeert Nederland een uitvoeringsrichtlijn

de categorie ‘andere onderwerpen’ waren onder andere duurzaam-

van de Europese Commissie over de transparantievereisten

heidsmanagement en –rapportage, ethische kwesties (integriteit,

die gelden voor beursgenoteerde ondernemingen.

corruptie en omkoping) en milieumanagement.

Eumedion heeft het Ministerie van Financiën in dit kader laten weten dat zij meer duidelijkheid verwacht over de precieze reikwijdte van de nieuwe plicht voor aandeelhouders

Sluipende overname van Continental AG

om bepaalde derivatenconstructies, zoals ‘equity swaps’ en

Continental AG is een Duitse toeleverancier van de auto-

‘contracts for difference’, mee te tellen in het kader van de

industrie. Het familiebedrijf Schaeffler Gruppe is actief in

meldingsplicht van substantiële aandelenbelangen. Daarnaast

hetzelfde marktsegment, maar is qua omzet drie keer zo klein.

heeft Eumedion nog een groot aantal technische opmerkingen

Eerder dit jaar verworf Schaeffler een belang van 35 procent

en kanttekeningen bij het conceptbesluit doorgegeven. Het

in Continental door middel van de inzet van diverse directe en

volledige commentaar, waaraan PGGM een actieve bijdrage

afgeleide financiële instrumenten (aandelen, opties, derivaten,

heeft geleverd, op het conceptbesluit is terug te vinden op

etc.). Schaeffler verkreeg op deze manier (indirecte) zeggen-

www.eumedion.nl.

schap in Continental, zonder hiervoor belangen te moeten melden. De Duitse effectenwetgeving schrijft bij het verwerven van een direct belang in aandelen een meldingsplicht voor

Gevolgen van de kredietcrisis voor UBS AG

om zo de markt te informeren dat een aandeelhouder een

De Zwitserse bank UBS is de grootste vermogensbeheerder

aanzienlijke positie heeft verworven. Deze vorm van transparantie

ter wereld. Begin 2008 moest UBS, mede als gevolg van de

dient zowel de markt als het bestuur van een onderneming.

wereldwijde kredietcrisis, vele miljarden afschrijven. Het was daarmee op dat moment de zwaarst getroffen bank in Europa.

De Duitse toezichthouder Bundesanstalt für Finanzdienst

Dit leidde niet veel later tot het vertrek van de voorzitter van

leistungsaufsicht (BaFin) gelastte een onderzoek naar het

de raad van commissarissen, de heer Ospel, en een tweetal

niet melden van verworven (indirecte) zeggenschap in

andere commissarissen.

Continental door Schaeffler. Eind augustus concludeerde

In het begin van dit derde kwartaal heeft PGGM, samen met

BaFin dat Schaeffler geen meldingsverplichtingen heeft

een institutionele belegger uit het Verenigd Koninkrijk,

geschonden. Daags na het BaFin-besluit kwamen Continental

gesprekken gevoerd met de nieuwe voorzitter van de raad van

en Schaeffler tot een akkoord waarbij het zeggenschap van

commissarissen, de heer Kurer, en de onafhankelijke commis-

Schaeffler door het bestuur van Continental is geaccepteerd,

saris, de heer Marchionne. Naast de herstelstrategie van UBS,

onder de voorwaarde dat Schaeffler de komende vier jaar niet

is in het bijzonder gesproken over de samenstelling van het

meer dan 49,99 procent van de aandelen in Continental AG

bestuur en de raad van commissarissen. Wij hebben onze

in handen krijgt. Deze casus heeft pijnlijk een onvolkomenheid

suggesties om de raad van commissarissen te versterken

in de Duitse wetgeving inzake meldingsvereisten blootgelegd.

met personen met uiteenlopende expertise, met name in het

Er lijkt inmiddels voldoende steun te zijn in Duitsland om de

bankwezen en met betrekking tot risicomanagement, terugge-

huidige wetgeving aan te passen, zodat sluipende overnames

zien in de personen die zijn voorgedragen en waarover in een

(zogenoemde ‘creeping controls/takeovers’) zoals deze in de

buitengewone aandeelhoudersvergadering in het vierde

toekomst niet meer zijn geoorloofd.

kwartaal kan worden gestemd.


Noord Amerika

Stemresultaten Noord Amerika in Q3 Voorstellen totaal in Q3

32


51

29


32

19 20

Voor Tegen

990

970

3

Onthouden

Stemactiviteiten

hoe ook latere onderhandelingen werden gevoerd. Yahoo!

In de regio Noord-Amerika heeft PGGM in het derde kwartaal

verwierp in januari het bod van Microsoft, omdat de geboden

van 2008 bij 157 aandeelhoudersvergaderingen haar stem

prijs per aandeel (gedeeltelijk in cash en gedeeltelijk in

uitgebracht voor in totaal 1.073 vergaderpunten. Wederom zijn

aandelen Microsoft) niet de werkelijke waarde van Yahoo!

ook in dit kwartaal, in vergelijking tot de overige regio’s, verreweg

zou reflecteren. Bij gesprekken begin mei tussen Yahoo! en

de meeste aandeelhoudersvoorstellen geagendeerd in Noord-

Microsoft over een mogelijke overname bleek de bepaling van

Amerika. Maar liefst 42 aandeelhoudersvoorstellen (95%) van

de juiste prijs per aandeel wederom een groot struikelblok,

de in totaal 44 voorstellen van aandeelhouders wereldwijd die

waarop Microsoft haar bod introk.

dit kwartaal werden behandeld, stonden op de agenda’s van vergaderingen in de Verenigde Staten en Canada.

In de tussentijd wapende Yahoo! zich tegen een mogelijke overname door Microsoft door in februari kostbare, voor alle Yahoo!-werknemers geldende, vertrek- c.q. ontslagregelingen overeen te komen. Daarnaast ging de onderneming de

Proxy contest bij Yahoo!

samenwerking aan met haar directe concurrent Google om

Op de agenda van de aandeelhoudersvergadering van Yahoo!

advertentieruimte op internet te delen.

stond een proxy contest (zie voor uitleg van dit begrip PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap eerste kwartaal

Na afketsing van de volledige overname van Yahoo! door

2008, blz. 9). Carl Icahn, grootaandeelhouder van Yahoo!,

Microsoft, volgde nog een aantal verkennende gesprekken

drong via de proxy contest aan op het ontslag van het

tussen Yahoo! en Microsoft over de mogelijkheid om alleen

voltallige bestuur van Yahoo!.

de "zoekactiviteiten" van Yahoo! aan Microsoft over te doen. Deze exercitie zou mede tot stand zijn gekomen op initiatief

De actie van Icahn volgde uit zijn ongenoegen over de manier

van Icahn, die van mening was dat het huidige bestuur van

waarop Yahoo! eind januari 2008 was omgegaan met het bod

Yahoo! niet in staat was de koppositie op het gebied van

van Microsoft op alle uitstaande aandelen van Yahoo! en over

zoekfuncties op internet te vergroten of zelfs te handhaven.


Voordat de voorstellen van Icahn om het bestuur van Yahoo!


naar huis te sturen en eigen bestuurders te benoemen in stemming werd gebracht, kwam er een eind aan het conflict. Op 21 juli 2008 werd gepubliceerd dat Icahn en twee door

20% 36%


hem voorgedragen bestuurders zouden worden benoemd als

10%

Klimaatverandering

bestuurder van Yahoo!. Tevens werd bekend gemaakt dat zittend bestuurder Robert Kotick zou opstappen na de aandeelhouders vergadering.

Mensenrechten Gezondheidszorg/medicijnen

5% 29%

Andere onderwerpen

In reactie daarop heeft de vergadering van aandeelhouders de door het management van Yahoo! voorgedragen bestuur-

Net als in Europa lag de nadruk van de engagementactiviteiten in

ders (her)benoemd en zijn Icahn c.s. als nieuwe bestuurders

Noord-Amerika het zwaarst op klimaatverandering, gevolgd door

benoemd.

corporate governance en integriteit (onderdeel van de categorie ‘andere onderwerpen’). Wij zijn van mening dat deze verdeling van onderwerpen de juiste accenten legt bij de meest actuele onderwerpen.

Engagementactiviteiten Verdeling engagementactiviteitenactiviteiten naar land

Update Wal-Mart In het vorige kwartaalverslag berichtten wij over de toezegging

8%

van Wal-Mart om in een bijeenkomst met een kleine groep institutionele beleggers onze vragen met betrekking tot de naleving van (inter)nationale arbeidswetgeving te beantwoorden. De bijeenkomst staat gepland voor eind oktober. In het volgende kwartaalverslag doen wij verslag van deze bijeenkomst. Canada 92%

Verenigde staten

De regionale verdeling van engagementactiviteiten weerspiegelt het relatief grote gewicht van ondernemingen uit de Verenigde Staten in onze portefeuille (ten opzichte van het gewicht van Canadese ondernemingen).

10 PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap derde kwartaal 2008

Azië

Stemresultaten Azië in Q3 Voorstellen totaal in Q3

138 5


138

5

Voor Tegen 1.468

Onthouden

1.468

Stemactiviteiten

de door het bestuur voorgestelde strategieën, mogelijke risico’s

In de regio Azië heeft PGGM in het derde kwartaal van 2008 bij

voor de onderneming en het voorkomen van deze risico’s.

247 aandeelhoudersvergaderingen haar stem uitgebracht voor in

Om zich goed van hun taak te kunnen kwijten, zijn wij van

totaal 1.611 vergaderpunten. Gebrekkige informatievoorziening

mening dat de aanwezigheid van commissarissen en niet-

blijft een punt van zorg in deze regio en PGGM was dan ook vaak

uitvoerende bestuurders bij de verschillende (bestuurs)

genoodzaakt om TEGEN voorstellen te stemmen. Dit kwartaal vond

vergaderingen van groot belang is. Wij willen daarom graag

meer dan 51% van alle vergaderingen (en 62% van alle vergader-

weten of commissarissen en niet-uitvoerende bestuurders

punten) plaats in India. Er stonden in deze regio geen aandeel

daadwerkelijk present zijn bij (bestuurs)vergaderingen.

houdersvoorstellen op de agenda.

Wanneer de presentiegraad naar onze mening te laag is, verbinden wij daar consequenties aan voor de personen in

Presentie bestuursvergaderingen

kwestie. Veelal zal - waar mogelijk - TEGEN de herbenoeming

Aan ons stembeleid liggen verschillende corporate governan-

van deze personen worden gestemd.

ce-beginselen ten grondslag. Zo vereist een goede corporate governance niet alleen een gedegen governancestructuur,

In dit derde kwartaal hebben wij met name in India een aan-

maar ook een goede invulling daarvan.

tal vergaderingen gehad waar dit speelde (zie ook bijlage 1). In India wordt de herverkiezing van niet-uitvoerende bestuur-

Een voorbeeld is de manier waarop de raad van commissarissen

ders jaarlijks geagendeerd, waardoor we in staat zijn geweest

c.q. de niet-uitvoerende bestuurders hun rol in het toezicht en

om door onze wijze van stemmen de ondernemingen en in het

machtsevenwicht binnen de onderneming vervullen. Wij hechten

bijzonder de personen in kwestie, erop te wijzen dat een lage

veel belang aan gekwalificeerde, onafhankelijke commissarissen

presentiegraad niet te verenigen is met een goede corporate

en niet-uitvoerende bestuurders, omdat zij mede toezien op

governance.



Dit onderwerp wordt vaak aangesneden aan het begin van een dialoog over verantwoord ondernemen, als meer gerichte discussie

6%

6% 30%

6%

22% 15% 15%

China

over specifieke duurzaamheidsonderwerpen

India

minder aan de orde is. De relatieve grote aandacht voor duur-

Zuid-Korea

zaamheidsmanagement en –rapportage (in alle drie kwartalen

Japan

dit jaar) zien wij dan ook als een indicatie dat in grote delen van

Maleisië

Azië de ontwikkeling van het onderwerp verantwoord ondernemen

Singapore

zich over het algemeen nog in een beginstadium bevindt.

Overig

Japan vormt hierop overigens een uitzondering. Met ondernemingen uit dit land werd vooral over corporate governance en ethische kwesties (integriteit, corruptie en omkoping) gesproken.

Engagementactiviteiten in Azië zijn goed verdeeld over de regio, waarbij ondernemingen uit de (economisch) grote landen sterk In dialoog met Sime Darby

vertegenwoordigd zijn. Verdeling engagementactiviteiten naar onderwerp

Dit kwartaal sprak F&C mede namens PGGM met Sime Darby, een van de twee grootste palmolieplantage-eigenaren in Maleisië. De onderneming is daarnaast betrokken bij de ont-

13%

wikkeling van de controversiële Bakun Dam. De onderneming 13% 49%

20% 5%


opereert in marktsegmenten waar sociale en milieurisico’s

Mensenrechten

groot zijn en daarom is veel aandacht besteed aan de manier

Klimaatverandering

waarop het bedrijf deze risico’s in kaart brengt en beheerst.

Gezondheidszorg/medicijnen

Daarnaast is ingegaan op de manier waarop de lokale

Andere onderwerpen

gemeenschappen waar de onderneming opereert, worden geconsulteerd. Met betrekking tot de palmolieproductie geeft de onderneming aan zich ten doel te stellen in 2009 al

Ook de onderwerpen van engagement zijn goed verdeeld. Wel zien

haar palmolie onafhankelijk gecertificeerd te willen hebben.

we dat, meer dan in Noord-Amerika en Europa, het meer algemene

Daarnaast heeft Sime Darby toegezegd nader onderzoek te

onderwerp duurzaamheidsmanagement en –rapportage relatief

zullen verrichten naar de beschuldigingen met betrekking tot

vaak wordt besproken met Aziatische ondernemingen.

ontbossing door hun toeleveranciers in Indonesië.


Rest van de Wereld

Stemresultaten Rest van de Wereld in Q3 Voorstellen totaal in Q3


4


3

101

101

Voor Tegen 514

514

Onthouden

1


Stemactiviteiten PGGM heeft in het derde kwartaal van 2008 in de rest van de

13%

wereld bij 111 aandeelhoudersvergaderingen haar stem uitgebracht 8%

voor in totaal 619 vergaderpunten. In deze categorie vond dit kwartaal het Israëlische stemhoogseizoen plaats waardoor dit land relatief oververtegenwoordigd is in het derde kwartaal. Er stond in

Corporate governance Mensenrechten

55%

Klimaatverandering

deze regio slechts één aandeelhoudersvoorstel op de agenda.

24%

Gezondheidszorg/medicijnen Andere onderwerpen

0%


In de rest van de wereld werd over een groot aantal onderwerpen gesproken, maar klimaatverandering, ethiek, integriteit en corruptie

5%

5% 25%

18%

21%

18% 8%

Australië

(onderdeel van de categorie ‘andere onderwerpen’) voerden de

Brazilië

boventoon. Vooral in Rusland werd een zeer actieve dialoog

Mexico

gevoerd met energie-ondernemingen en ondernemingen in de

Rusland

metaal- en mijnbouwsector. Met deze ondernemingen werd een breed

Zuid-Afrika

scala aan relevante onderwerpen besproken: corporate governance

Peru

en ethiek, milieumanagement en klimaatverandering, duurzaam-

Overig

heidsmanagement en –rapportage en bescherming van mensen-

De dialoog werd vooral gevoerd met ondernemingen uit Australië, Brazilië, Rusland en Zuid-Afrika.


rechten.

Meer transparantie in de extractieve sector Voor PGGM als universele belegger in aandelen in alle markten en sectoren zijn goed functionerende markten en financiële systemen van groot belang. Naast de dialoog met individuele ondernemingen, ondersteunt of onderneemt PGGM ook initiatieven die bredere groepen ondernemingen in bepaalde sectoren en/of over bepaalde onderwerpen aanspreken. Dit noemen wij marktengagement. Een voorbeeld hiervan is onze steun voor het Extractive Industries Transparency Initiative (EITI). Dit initiatief is erop gericht meer transparantie tot stand te brengen over de betalingen door ondernemingen en inkomsten van overheden uit olie- en gaswinning en mijnbouw om zo corruptie, armoede en conflicten terug te brengen. Binnen dit initiatief zijn zowel bedrijven uit de extractieve sector, als overheden, Ngo’s en beleggers vertegenwoordigd. Onlangs ondertekende PGGM samen met een grote groep andere beleggers een brief om niet deelnemende ondernemingen uit deze sector aan te sporen hun medewerking aan dit belangrijke initiatief te verlenen. Om vervolg te geven aan deze brief, bezoekt F&C mede namens PGGM een aantal van deze ondernemingen, onder andere in Latijns-Amerika.


Bijlage 1: Verslagen van vergaderingen van ondernemingen op onze stemfocuslijst in Q3 Bharat Heavy Electricals Ltd. Bharat Heavy Electricals Limited is een fabrikant en distributeur van apparatuur voor de industrie- en energiesector. Op de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering heeft PGGM TEGEN de herbenoeming van één van de niet-uitvoerende bestuurders gestemd. Dit vanwege het feit dat de betreffende bestuurder Gupta slechts 62,5% van de vergaderingen gedurende het voorgaande jaar had bijgewoond, zonder hiervoor een valide verklaring te kunnen geven. Gebrekkige aanwezigheid van niet-uitvoerende bestuurders tijdens bestuursvergaderingen kan leiden tot het mogelijk tekortschieten van hun toezicht op de handelingen van de uitvoerende bestuurders. PGGM is van mening dat dit potentiële risico's met zich meebrengt die onder andere hun weerslag kunnen hebben op de prestaties van de onderneming in kwestie. PGGM heeft VOOR alle overige agendapunten gestemd. CPN Retail Growth Property Fund CPN Retail Growth Property Fund is een Thais beursgenoteerd vastgoedfonds. De vastgoedportfolio bestaat uit twee winkelcentra in de Thaise hoofdstad Bangkok, die beheerd worden door Central Pattana Public Company Limited ('CPN'). Op de buitengewone aandeelhoudersvergadering, die in dit kwartaal werd gehouden, waren enkele voorstellen ter verhoging van het kapitaal geagendeerd. Dit kapitaal wordt gebruikt voor investeringen in twee nieuwe winkelcentra. Omdat deze voorstellen binnen de hiervoor door PGGM gestelde grenzen vielen, heeft PGGM VOOR deze voorstellen gestemd. PGGM heeft echter TEGEN het laatste vergaderpunt gestemd, omdat de inhoud niet op voorhand duidelijke was. De inhoud zou ter vergadering nader worden ingevuld. Het beleid van PGGM voorziet erin dat altijd TEGEN vergaderpunten wordt gestemd waarvan de inhoud onduidelijk of zelfs onbekend is. Land Securities Group plc Land Securities Group Plc is het grootste beursgenoteerde vastgoedfonds van het Verenigd Koninkrijk met in totaal £ 14 miljard aan winkelvastgoed in bezit. Op de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering stonden, naast de gebruikelijke formaliteiten, onder andere de herverkiezing van enkele bestuurders, de aanstelling van de externe accountant en een machtiging tot uitgifte van aandelen op de agenda. Omdat alle voorstellen voldeden aan ons beleid ten aanzien van deze agendapunten, heeft PGGM VOOR alle voorstellen gestemd. Mapletree Logistics Trust Mapletree Logistics is een beursgenoteerd vastgoedfonds met logistiek vastgoed verspreid over meerdere landen in Azië. Op de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering heeft PGGM VOOR twee voorstellen met betrekking tot een éénmalige kapitaalsverhoging gestemd. Deze verhoging zal worden aangewend voor de (her-)financiering van projecten en het aflossen van leningen. Voor het derde voorstel op de agenda, een standaard machtiging tot uitgifte van aandelen, heeft PGGM TEGEN gestemd, omdat dit voorstel niet voldeed aan ons beleid. Oil & Natural Gas Corporation Ltd. Oil and Natural Gas Corporation (ONGC) is de olie- en gasmaatschappij met de hoogste productie in India. Zoals bij een aantal andere onder nemingen in India, speelt ook hier de problematiek omtrent de hoge absentiegraad van toezichthoudende bestuurders. Één van hen, Rajendra Kumar Pachauri, was bovenmatig absent zonder hiervoor een acceptabele


verklaring te geven. Hoewel een presentiepercentage van 16,7% normaliter reden zou zijn voor PGGM om TEGEN de herbenoeming van de betreffende bestuurder te stemmen, heeft PGGM daar in dit specifieke geval van afgezien. PGGM besloot toch VOOR herbenoeming te stemmen, omdat de heer Pachauri een prominent voorvechter is op het gebied van natuur en milieu. Hij heeft onder andere in zijn hoedanigheid als voorzitter van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) samen met Al Gore de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst mogen nemen. Wij vinden het van groot belang dat individuen van deze statuur bij ondernemingen in deze sector toezicht houden op het bestuur en het natuur- en milieubeleid. Op de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering heeft PGGM derhalve VOOR alle voorstellen gestemd. Wij zullen de presentie van de heer Pachauri in de toekomst nauwkeurig blijven monitoren. Sterlite Industries (India) Ltd. Sterlite Industries is onder andere actief op het gebied van koperproductie. Tijdens de jaarlijkse vergadering van aandeelhouders heeft PGGM gezien de hoge absentiegraad TEGEN de herbenoeming van twee toezichthoudende bestuurders gestemd . De heren A. Agarwal en D. Agarwal waren slechts bij 14,3% respectievelijk 57,1% van alle bestuursvergaderingen aanwezig. Dat de heer A. Agarwal tevens voorzitter is van het gehele bestuur en daarmee extra verantwoordelijkheden heeft aanvaard, maakt onze zorgen op een effectief toezicht op de handelingen van het uitvoerende bestuur extra pregnant. Daarnaast heeft PGGM zich onthouden van stemming bij de herverkiezing van de CEO van Sterlite, de heer K.K. Kaura, omdat deze als uitvoerend bestuurder naar onze mening ook niet voldoende vergaderingen had bijgewoond (te weten 71,4%). De overige agendapunten hebben wel onze goedkeuring verkregen. Tata Steel Ltd (formerly Tata Iron & Steel Co Ltd) Tata Steel is een staalonderneming dat onderdeel uitmaakt van het internationaal industrieel conglomeraat Tata Group. Het Brits-Nederlandse Corus maakt sinds begin 2007 onderdeel uit van Tata Steel. Op de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering heeft PGGM TEGEN meerdere agendapunten gestemd. Allereerst heeft PGGM TEGEN de herbenoeming van de toezichthoudende bestuurder de heer Krishna gestemd. Hij is in het voorgaande jaar slechts bij 57% van de bestuursvergaderingen aanwezig geweest en heeft zo zijn rol als toezichthouder naar onze mening niet voldoende kunnen uitvoeren. Verder heeft PGGM TEGEN de agendapunten gestemd waarbij een verruiming werd gevraagd in de verhoudingen tussen eigen en vreemd vermogen. PGGM heeft VOOR de overige agendapunten gestemd. The British Land Company plc The British Land Company is één van de grootste beursgenoteerde projectontwikkelings- en vastgoedfondsen in het Verenigd Koninkrijk. Op de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering waren verschillende punten, zoals her verkiezingen, beloningsplannen en benoemingen van de externe accountant geagendeerd. Omdat al deze voorstellen aan ons beleid ten aanzien van deze agendapunten voldeden, heeft PGGM VOOR alle voorstellen gestemd. The Link Real Estate Investment Trust The Link Real Estate Investment Trust is een beursgenoteerd vastgoedfonds dat gespecialiseerd is in commercieel vastgoed en parkeergarages. Op de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering heeft PGGM VOOR alle voorstellen gestemd, omdat deze conform ons beleid waren.

Bijlage 2: Ondernemingen waarmee engagement is gevoerd in het tweede kwartaal van 2008

ATOS ORIGIN

Onderneming 3I GROUP

UK

ABBOTT LABORATORIES

US

ACCIONA ADECCO ADIDAS AFLAC INC AHOLD ALCOA INC ALLIANZ

¸

Andere onderwerpen


Klimaatverandering

Mensenrechten

FR

AUSTRALIAN PHARMACEUTICAL

¸

✚

✚

AUTODESK INC

US ¸

DE ¸ ¸ US ¸ NL US DE ¸

✚

AVIVA

UK

¸

✚

AXA

FR

¸

UK

¸

¸ ¸

✚

BANK OF COMMUNICATIONS

ES

¸


Land

Andere onderwerpen


Klimaatverandering

Mensenrechten


Land

Noot: indien dit kwartaal een mijlpaal is bereikt met engagement, dan wordt dat aangegeven met een cel met gele achtergrondkleur.

CH

INDUSTRIES

AU

BABCOCK INTERNATIONAL ✚

GROUP

✚

BANCO BILBAO-VIZCAYA (BBVA) ES BANCO SANTANDER

ES

ALTRIA GROUP

US

✚

ALUMINA

AU

✚

CO LTD

CN

✚

ALUMINIUM CORP

CN

✚

BARCLAYS

UK

BR

BARLOWORLD

ZA ¸

✚

✚

BARRICK GOLD CORPORATION CA

✚

INBEV AMEREN CORPORATION

US ¸

AMERICAN INTERNATIONAL GROUP

US

AMERIPRISE FINANCIAL INC US

✚

US

AMGEN INC

US

BG GROUP

UK

✚

BHP BILLITON PLC

UK

✚

BIG LOTS INC BIG YELLOW GROUP PLC

UK

¸

✚

BIOGEN IDEC INC

US

¸

BP

UK

¸

✚

BREWIN DOLPHIN HOLDINGS PLC

UK

✚

US

¸

UK

US ¸

AMERISOURCEBERGEN CORPORATION

BERKELEY GROUP

ANGLO AMERICAN

UK

✚

ANGLOGOLD ASHANTI

ZA

✚

ANHANGUERA EDUCACIONAL PARTICIPACOES

BR

✚

BRISTOL-MYERS SQUIBB

APPLE COMPUTER

US

✚

BRITISH AMERICAN TOBACCO UK

ARACRUZ

BR

ARCELOR-MITTAL

NL

¸

✚

ARKEMA ADR ARROW ENERGY

HK

¸

AU

¸

ASSOCIATED BRITISH FOODS UK ASTRAZENECA

UK


BROTHER IND

JP

BULGARI

ID ¸

BUMI RESOURCES ✚

IT

UK

¸

CAPITAL ONE FINANCIAL CORP US

¸

BUNZL CAPITALAND LIMITED

✚

SG

✚

Andere onderwerpen


Klimaatverandering

Mensenrechten


Land

Andere onderwerpen


Klimaatverandering

Mensenrechten


Land

UK

¸

CONFAB INDUSTRIAL SA

UK

CARPHONE WAREHOUSE

UK

¸

CONOCOPHILLIPS

US

✚

CARREFOUR

FR

CONSOL ENERGY

FR

CORIO

US NL ¸

✚

CASINO GUICHARD

¸

CENTEX CORP

US

¸

CORNING INC

US

CENTURYTEL INC

US

¸

COUSINS PROPERTIES INC

US

✚

CARILLION

¸

✚

¸

CHEVRON

US

¸

CSL

AU ¸

CHINA COAL ENERGY

CN

¸

✚

CSR

UK

¸

CHINA CONSTRUCTION BANK CN CHINA HONGXING SPORTS CN ¸ ¸ CHINA LIFE INSURANCE CN

✚

CSX CORPORATION

US

¸

✚

CUMMINS ENGINE

✚

COMPANY INC

US

¸

RU

✚

CVRD - COMPANHIA VALE

CN

✚

DO RIO DOCE

✚ ✚

¸

✚

CVS CAREMARK CORPORATION US DAIWA HOUSE INDUSTRY JP ¸

CN

✚ ✚

DEAN FOODS COMPANY

US ¸

✚

DEERE & COMPANY

US

DELL INC

US

DERWENT LONDON

UK

CHINA MERCHANTS BANK CHINA MOBILE

CHINA NATIONAL BUILDING MATERIAL CO

HK

CHINA PETROLEUM & CHEMICAL CORP

DARDEN RESTAURANTS INC US ¸

DANSKE BANK

CHINA RESOURCES

BR

DK

DBS GROUP HOLDINGS LTD SG

ENTERPRISE LTD

HK

¸

CHINA SHENHUA

CN

¸

¸

¸

SCHLUMBERGER

US

CHUBB CORPORATION

US

CIA DE BEBIDAS

BR

✚

DEUTSCHE BANK AG

DE

CIPLA LTD

IN

✚

DEUTSCHE TELEKOM

DE

REALTY CORP

US

DEVON ENERGY

US

¸ ¸

US

¸

CITRIX SYSTEMS INC

US

CITY DEVELOPMENTS

SG

CLOROX COMPANY

¸

DEVELOPERS DIVERSIFIED ✚

¸

✚

DISCOVERY HOLDING

COCA-COLA COMPANY US ¸ COCA-COLA HELLENIC BOTTLING GR

✚

COMPANY

US

¸

✚

DOWNER EDI

AU

¸

CNOOC LTD CNPC (HONG KONG) LTD

CN HK

COLGATE-PALMOLIVE COMPANY US

COMPAGNIE FINANCIERE RICHEMONT

CH

COMPANHIA PARANAENSE

✚

US PT ¸

✚

✚ ✚

LABORATORIES LTD

IN

ELI LILLY & CO

US

EMC CORPORATION ENERGIAS DE PORTUGAL

¸

COMPUWARE CORPORATION US

¸

EQUIFAX INC

IT US ¸

CONAGRA FOODS INC

¸

ERAMET SA

FR

US


✚

DR REDDY'S ✚

BR

DE ENERGIA - COPEL

✚

ENI

DEVELOPMENT ERSTE BANK

HK

EVRAZ GROUP

RU

¸

¸

✚

US

¸

EXXONMOBIL

US

FANUC

JP

US

CA NL

DE ¸

US

✚

¸

¸ ¸

✚

¸ ¸

✚

¸

✚

KR

HYUNDAI STEEL CO

KR

IMPERIAL HOLDINGS

ZA

✚

INCORPORATED

JP

GAMUDA

MY

NL

INTEL CORPORATION

US

✚

✚

US

¸

INVESTOR AB

SE

¸

JIANGXI COPPER CO

CN

¸

✚

JOHNSON & JOHNSON

US

✚

JPMORGAN CHASE

US ¸

KASBANK

NL

✚

KZ

US ¸

✚

MX ¸

✚

GENZYME CORPORATION

US

KELLER GROUP

UK

✚

✚

✚

HOLDINGS

KY

¸

✚

✚

KINGFISHER

UK

✚

GLENMARK

KIMBERLEY CLARK MEXICO KINGBOARD CHEMICAL

IN

GOLDFIELDS LTD

ZA

GOLDMAN SACHS

US

KIRBY CORPORATION

US

¸

✚

KLEPIERRE

FR

¸

KOHLS CORPORATION

US

¸

KOREA GAS CORP

KR KR ¸

✚

¸

✚

UK

GROUP4 SECURICOR

UK

✚

GRUPO MEXICO

MX KR ¸

✚

UK

¸

¸

US SE

KT FREETEL

KULIM (MALAYSIA) BERHAD MY ✚ ✚

HEWLETT-PACKARD COMPANY US HOME RETAIL GROUP PLC

INTUIT INC

KB HOME

HOLCIM

¸

RU

DE

UK

GAZPROM

HESS CORPORATION

✚

FINANCE

KAZAKHMYS

HENNES & MAURITZ

✚

INTERNATIONAL PERSONAL

✚

HBOS

ING GROUP

✚

UK

KR

INDUSTRIAL AND COMMERCIAL

FUJI TELEVISION NETWORK

HANA FINANCIAL

Andere onderwerpen

¸

HYUNDAI MOTOR COMPANY

¸

UK

GRAINGER TRUST


FRANKLIN RESOURCES INC US ¸

PHARMACEUTICALS

Klimaatverandering

UK

HYUNDAI HEAVY INDUSTRIES KR

FORTIS

GLAXOSMITHKLINE

Mensenrechten

HSBC

BANK OF CHINA

MINERALS LTD

FRIENDS PROVIDENT

¸

✚

FIRST QUANTUM

FRESENIUS MEDICAL CARE

TW

HYUNDAI DEVELOPMENT

FIRST HORIZON

FREEPORT MCMORAN

INDUSTRIES

✚

EXPEDITORS INTERNATIONAL

NATIONAL CORP


HON HAI PRECISION CA AT ¸

ESPRIT HOLDINGS

OF WASHINGTON INC

Land

Andere onderwerpen


Klimaatverandering

Mensenrechten


Land ERDENE RESOURCE

¸ CH

✚

UK

✚


LAFARGE MALAYAN CEMENT MY LEGG MASON INC

US ¸

LEGGETT & PLATT INC

US

LEHMAN BROTHERS HOLDINGS US LG ELECTRONICS

¸

KR

¸

✚

BR

¸

CA

✚

NEXT

UK

Mensenrechten

Land

Klimaatverandering

NEXEN INC


Andere onderwerpen

¸

Andere onderwerpen


Klimaatverandering

Mensenrechten

UK


LOJAS AMERICANAS


Land LIBERTY INTERNATIONAL

LONMIN

UK

✚

NINTENDO

JP

L'OREAL

FR

✚

NOBLE ENERGY INC

LUKOIL

RU

¸

✚

NORDEA

US SE ¸

LUNDIN MINING

CA

¸

✚

NORFOLK SOUTHERN

MACQUARIE INFRASTRUCTURE AU ¸

M&T BANK CORPORATION

US

MAGINDUSTRIES

CA MAHINDRA & MAHINDRA LTD IN ¸

✚

MARATHON OIL CORPORATION US MARKS & SPENCER UK ¸ ¸ MARRIOTT INTERNATIONAL US

✚ ✚

MARUBENI CORP

JP

✚

MATTEL INC

US

¸

CORPORATION

US

NORILSK NICKEL

RU

¸

✚

NORSK HYDRO

NO

✚

NOVATEK

RU

¸

✚

NUCOR CORPORATION

US

✚

CORPORATION

US

✚

✚

ONO PHARMA

JP

✚

OIL & NATURAL GAS ORIX

JP ¸

¸ ¸

✚

OSAKA GAS

JP

✚

PALADIN ENERGY LTD

✚

PANASONIC

AU JP ¸

US

✚

PEPSICO INC

US

¸

✚

ZA DE ¸ ZA ¸ ¸ SG

✚

PERPETUAL

UK

¸

✚

PETROBRAS ENERGIA PARTICIPACIONES

BR

¸

✚

✚

PETRO-CANADA

CA

¸

✚

US

✚

PETRONAS

MY

UK

✚

PFIZER INC

US

MINSUR

PE

✚

PHILIPS

NL

MITSUI & CO LTD

JP

✚

PING AN INSURANCE

US

✚ ✚

MCDONALD'S CORPORATION US MCGRAW-HILL COMPANIES US ¸

MERCK & CO

US

MERCK KGAA DARMSTADT

DE

METCASH LTD

AU

METLIFE INC METOREX METRO AG METROPOLITAN HOLDINGS MIDAS MINAS BUENAVENT MINERVA

MONSANTO COMPANY

MOTOROLA INC

US ¸

MTR CORP

HK

MUELLER WATER PROD. INC US

MYLAN INC

US

NOVARTIS INTERNATIONAL AG CH

✚

CN

¸

✚

PITNEY BOWES

US

¸

PORTS DESIGN LTD

HK

✚

✚

POSCO

KR

¸

PROVIDENT FINANCIAL

UK

✚

✚

PRUDENTIAL FINANCIAL INC US PRUDENTIAL PLC

UK ¸

✚

PTT EXPLORATION

TH

¸

UK

¸

US

NESTLÉ

CH

✚

QUINTAIN ESTATES &

NEWMONT MINING CORP

US

✚

DEVELOPMENT


✚

BM

IN

¸

NABORS INDUSTRIES LTD

OCCIDENTAL PETROLEUM

NATIONAL OILWELL VARCO

✚

✚

RED BACK MINING INC

CA

✚

REED ELSEVIER

NL

RANDSTAD

RELIANCE INDUSTRIES LTD REPSOL YPF REXAM

NL

IN ¸

SPECTRA ENERGY CORP SPONDA

US FI ¸

STANLEY WORKS

US

¸

STATE BANK OF INDIA

IN

¸

NO

¸ ¸

STATOIL SUMITOMO CHEMICAL

JP

UK

✚

SUMITOMO METAL MINING

JP

✚

SUN PHARMACEUTICALS LTD IN

✚

✚

SUNCORP-METWAY

✚

CH ¸

✚

ROSNEFT

RU

¸

SUNTRUST BANKS

AU US ¸

UK

¸

✚

SWATCH GROUP

CH

✚

SWISS RE

ROYAL BANK OF

RWE

DE ¸

RYDER SYSTEM

US

SAINSBURY (J)

UK

SAMSUNG ELECTRONICS

KR

¸

UK

SAMSUNG HEAVY INDUSTRIES KR

ES US

SEMBCORP INDUSTRIES

US

US

JP

✚

TARGET CORPORATION

US

✚ ✚

✚

TATA CONSULTANCY SERVICES IN TATA MOTORS LTD IN ¸

¸

SG

✚

HK

✚

CORPORATION

US

¸

SILIC

FR

¸

SINO LAND SK CORPORATION

¸

HK

¸

MY

SMITH INTERNATIONAL

KR US ¸

SNC LAVALIN

CA

✚ ✚

¸

SOJITZ HOLDINGS CORP

JP

SOLARWORLD

DE

✚

SOUTHERN COPPER CORPORATION

TATA STEEL

IN

TECK COMINCO

✚

TELLABS INC

CA US ¸

TENCENT HOLDINGS

HK

¸

✚

UK

¸

✚ ✚

TESCO

TEXAS INSTRUMENTS

SIGMA-ALDRICH

SIME DARBY

TAISHO PHARMACEUTICAL

SHANGHAI INDUSTRIAL HOLDINGS

US

T ROWE PRICE GROUP INC

SEARS HOLDINGS CORPORATION

CORPORATION ✚

SCHERING-PLOUGH CORPORATION

✚

SYNOVUS FINANCIAL

¸

SANTANDER CENTRAL HISPANO

✚

ES UK

ROYAL DUTCH SHELL

✚

✚

RIO TINTO

SCOTLAND GROUP

Andere onderwerpen


Klimaatverandering

Mensenrechten


Land

Andere onderwerpen


Klimaatverandering

Mensenrechten


Land

¸

RANBAXY LABORATORIES LTD IN

US


✚

INCORPORATED TIME WARNER INC

US US ¸

TOTAL

FR

¸

✚

TOYOTA MOTOR CORP NPV

JP

✚

TRANE INC

US

¸ ¸

TUI TRAVEL PLC

DE

¸

TULLOW OIL

UK

TYCO INTERNATIONAL LTD

BM

UBS

CH

✚

UMICORE

¸ BE

✚

UNIBANCO BRASIL

BR

✚

UNILEVER UK

UK

✚

UNION PACIFIC CORPORATION US

¸

Andere onderwerpen


Klimaatverandering

Mensenrechten


Land UNITED UTILITIES PLC

✚

VEDANTA RESOURCES

UK UK ¸

VIVACON

DE

VODAFONE

UK

¸

✚

VOLCAN

✚

VORNADO REALTY TRUST

PE US ¸

WALGREEN COMPANY

US

¸

WAL-MART DE MEXICO

MX

¸

WALMART STORES INC

US

¸

✚

WESTFIELD GROUP

AU ¸

WHIRLPOOL CORPORATION

US

WHOLE FOODS MARKET

US

¸

WOLSELEY

UK

¸

WOLTERS KLUWER

NL

¸

WOOLWORTHS HOLDINGS

ZA

¸

WORKSPACE GROUP

UK

WYETH

UK NO ¸

✚

ZURICH FINANCIAL SERVICES CH ¸

✚

XSTRATA YARA INTERNATIONAL YUE YUEN INDUSTRIAL

US

¸ ✚

CN

✚

348 103 90 176 34 321

Disclaimer PGGM biedt de stemrapportage aan als een vorm van dienstverlening voor haar cliënten en overige geïnteresseerden. Hoewel PGGM de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht neemt bij de samenstelling van deze rapportage op grond van diverse in- en externe bronnen die betrouwbaar mogen worden geacht, kan PGGM niet garanderen dat deze informatie altijd volledig, juist, en/of tijdig is. Evenmin garandeert PGGM dat het gebruik ervan leidt tot de juiste analyses en/of resultaten en/of dat de informatie geschikt is voor specifieke doeleinden. PGGM kan derhalve nimmer verantwoordelijk worden gesteld voor onder andere - maar niet uitsluitend - eventuele onvolkomenheden, onjuistheden en/of op een later tijdstip aangebrachte wijzigingen. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van PGGM is het gebruik van deze rapportage niet toegestaan anders dan het specifieke doel waarvoor PGGM deze rapportage heeft opgesteld.


PGGM Kwartaalverslag Actief Aandeelhouderschap

Recommend Documents