PERSDOSSIER. 100 e VERJAARDAG VAN DE GROTE OORLOG

PERSDOSSIER

100e VERJAARDAG VAN DE GROTE OORLOG

Canadese Memoriaal van Vimy Memoriaal van Formelles Dragon’s Cave, Chemin des Dames

Necropool Notre-Dame-de-Lorette NORD PAS DE CALAIS

Lens

Étaples

Ossuarium van Douaumont

Arras

Thiepval, Frans-Brits Memoriaal

Amiens

Museum van de Grote Oorlog

Butte de Vauquois

Lille

Péronne Laon

PICARDIE Compiègne

Soissons

Charleville Mezières Verdun

Reims

Metz

ILE-DE-FRANCE

Strasbourg Nancy

Paris Troyes

Museum van Meaux Memoriaal van de veldslagen van de Marne

Londen Brussel Nord Pas de Calais

Picardie

Rouen

Caen

Basse Normandie

Lille

Amiens

Haute Normandie

Reims

Paris

Ile de France

Bretagne

Nancy

ChampagneArdenne

Rennes

Lorraine

Centre Pays de la Loire

Strasbourg

FrancheComté

Dijon

Tours

Besançon

Bourgogne

Nantes

Alsace

Poitiers

PoitouCharentes

Limoges

Limousin

Clermont Ferrand Auvergne

Lyon

Rhône-Alpes Grenoble

Bordeaux

Aquitaine

Midi-Pyrénées Toulouse

Montpellier

Languedoc Roussillon

Provence Alpes Côte d'Azur Marseille

Corse Ajaccio

ATOUT FRANCE - 2

ALSACE

LORRAINE CHAMPAGNEARDENNE

Épinal

Necropool van La Fontenelle

Colmar

Chaumont

Fort van la Pompelle

FRONTLINIE Memoriaal Hartmannswillerkopf

1914 - 2014

FR AN KR I J K H E R DE NK T

DE GROTE OORLOG ATOUT FRANCE - 3

ATOUT FRANCE - 4

INHOUD

Inleiding 7

1

De grote herdenkingsevenementen van de Grote Oorlog 8

2

Nieuw in 2014: opening van sites en renovaties 15

3

Paris Ile-de-France, toegangspoort tot Frankrijk 17

4

De wegen van de herinnering

19

Regio Nord-Pas de Calais 20

Regio Picardië, de Somme, circuit van de herinnering

24

De Aisne 27 Regio Champagne-Ardenne 31

Verdun, epicentrum van de veldslagen in Lorraine aan de 3 grenzen

35

14-18 op het Front van de Vogezen 38

5 Bijlagen 42



Atout France, de Franse Dienst voor Toerisme

42

De ‘Mission du Centenaire’ 42

Vereniging ‘Tourisme et mémoire de la Grande-Guerre’

43

Fotorechten 44

ATOUT FRANCE - 5

ATOUT FRANCE - 6

INLEIDING Van augustus 1914 tot november 1918 was Frankrijk het toneel van de meest gewelddadige en moordende oorlog die de wereld tot dan toe had gekend. Van de Noordzee tot de Zwitserse grens, langs een front van bijna 1000 kilometer, hebben miljoenen Fransen, Duitsers, Britten, Canadezen, Australiërs, Nieuw-Zeelanders, Amerikanen, Russen, Senegalezen en nog meer nationaliteiten, afkomstig uit de vijf continenten, elkaar vijf jaar lang bevochten met de meest moderne wapens van die tijd. Hun gevechten en hun dood hebben voor altijd de Franse bodem en het wereldgeheugen getekend, maar ze liggen ook aan de basis van onze hedendaagse hoop op internationale vrede. In de herfst van 1914, enkele weken na de invasie van de Duitse troepen, moesten de legers, uitgeput door de eerste veldslagen, hun bewegingsoorlog stoppen. En de soldaten groeven zich in op de plaats waar ze zich bevonden: in de vlaktes van het noorden, in de krijtbodem van de Champagne, in de bossen van Lorraine en de bergen van de Vogezen. Het conflict kreeg een nieuwe wending, het werd een stellingenoorlog. De loopgraven van de twee kampen, nauwelijks van elkaar gescheiden door enkele honderden meter niemandsland, en vaak minder, werden echte netwerken van smalle gangen en schuilplaatsen. Er werden grote offensieven gelanceerd zoals in Artois in 1915, in Verdun en de Somme in 1916, in de Aisne in 1917. Het aantal doden, gewonden en vermisten lag telkens torenhoog, maar geen enkel offensief slaagde erin om de weerstand van de vijand te breken. Dat gebeurde pas na het Duitse offensief en het geallieerde tegenoffensief van 1918. Jarenlang heerste een ‘slijtage’-oorlog waarbij de soldaten bestookt werden door artillerie. Altijd lag de dood op de loer. Er waren vuurgevechten, mijnexplosies en er was de verveling van het wachten. Ondertussen werden nieuwe wapens ontwikkeld, zoals moderne machinegeweren, vliegtuigen, tanks en het ergste wapen van allemaal: gifgas. Het geweld van deze massavernietigingswapens en de doden die ze veroorzaakten zijn nog zichtbaar in de Franse frontlandschappen. Van de regio’s Nord-Pas de Calais en Picardiê, tot de Champagne-Ardenne, Lorraine en de Elzas, kunnen bezoekers de talloze sporen van de Eerste Wereldoorlog ontdekken: wandelen in of langs oude loopgraven en putten van granaatinslagen in de bossen van de Vogezen, zich bezinnen bij de begraafplaatsen en herdenkingsmonumenten van Artois, voorwerpen uit het soldatenleven bekijken in het Historial van Péronne, een bezoek brengen aan het Fort de la Pompelle in Reims of dat van Leveau in Maubeuge, ronddolen in de steengroeven en onderaardse galerijen in de Aisne en de Oise, of de enorme kraters ontdekken van de mijnontploffingen van la Boisselle of Vauquois.

ATOUT FRANCE - 7

1 GROTE EVENEMENTEN In 2014 wordt de herdenking van de Eerste Wereldoorlog een groot internationaal evenement. In Frankrijk kunnen bezoekers zich onderdompelen in het universum van deze oorlog die de hele wereld heeft geschokt, dankzij een uitgebreid cultureel programma en de opening van twee nieuwe sites. Alle evenementen vindt u terug op: www.centenaire.org

16 oktober 2013/23 april 2014 - Opera van Parijs Convergenties Deze cyclus van de Opera van Parijs brengt een panorama van de Franse muziek uit de periode van de Eerste Wereldoorlog. Op het programma: Debussy, Ravel, Lili Boulanger, Louis Vierne, Darius Milhaud, Gabriel Dupont, Stravinsky. www.operadeparis.fr

15 januari/15 juni 2014 – Geschiedkundige Bibliotheek van de stad Parijs 24 Rue Pavée, 75004 Paris Parijs 14-18: de oorlog en het dagelijkse leven. Foto’s van Charles Lansiaux De tentoonstelling belicht Parijs tijdens het conflict met een nooit eerder vertoonde fotoreportage van de relatief onbekende fotograaf Charles Lansiaux (1855-1939). De 200 foto’s die tentoon staan, komen uit het fonds van de Bibliothèque Historique van de stad Parijs. www.paris.fr

15 februari/21 september 2014 - Musée Lorrain - 64 Grande Rue, 54000 Nancy Zomer 1914, Nancy en Lorraine in de oorlog Deze tentoonstelling is toegespitst op een sleutelmoment van het 1e Wereldconflict: de gevechten tijdens de zomer van 1914, maar ook op de slag van Le Grand Couronné en de context in het begin van de oorlog in Lorraine. www.nancy.fr

Lente – Péronne en het Historial de la Grande Guerre In het kader van de Australische herdenkingsroute wordt een parcours uitgetekend rond en op de Mont St Quentin (nabij Péronne) die de Australische deelname aan de gevechten evoqueert. In Péronne zal een parcours de bevrijding van de stad evoqueren en een zaal in het Historial de la Grande Guerre in Péronne zal dat evenement belichten. Tel: +33 (0)3 22 83 14 18 – www.historial.org

ATOUT FRANCE - 8

25 maart/3 augustus 2014 – Nationale Bibliotheek van Frankrijk Quai François Mauriac, 75013 Paris Zomer 14: de laatste dagen van de ‘oude’ wereld De tentoonstelling brengt chronologisch de evenementen van 23 juli tot 4 augustus en de opeenvolging van beslissingen die tot de oorlog hebben geleid. Het einde van het parcours behandelt de schok van het begin van de oorlog. www.bnf.fr

27 maart/30 november 2014 - Historial de la Grande Guerre Château de Péronne, 80200 Péronne De oorlog beluisteren: Stilte, muziek en klanken in 14-18 Deze tentoonstelling brengt een historische kijk op het geluid van de oorlog en op de oorlog in de muziek: de geluiden van de wapens, militaire muziek, liedjes, instrumenten die gemaakt werden in de loopgraven, patriottische concerten in het achterland en de opkomst van de jazzmuziek. www.historial.org

Maart-April 2014/November 2015 – Verdun Memoriaal van Verdun Wereldcentrum van de Vrede, de Vrijheden en de Rechten van de Mens Het Wereldcentrum van de Vrede in Verdun zal de verzamelingen van het Memoriaal van Verdun (gesloten wegens werken) tentoonstellen tot november 2015. Een tijdelijke expositie, opgezet in samenwerking met de Conseil Général de la Meuse, toont een deel van de verzameling van het oude militair museum van Diors (Indre). http://cmpaix.eu

2 april/3 augustus 2014 – Hekken van de Jardin du Luxembourg Rue de Vaugirard - 75006 Paris Fields of Battle – Terres de Paix 14-18 Als hulde aan de strijders van meer dan 30 naties en boodschap van vrede en dialoog over de generaties heen, vormt de tentoonstelling van hedendaagse foto’s van Mike Sheil, op de hekken van de Jardin du Luxembourg, een parcours tussen landschappen van vandaag en slagvelden van gisteren. www.fieldsofthebattle1418.org

ATOUT FRANCE - 9

1 GROTE EVENEMENTEN Verv. April 2014 – Conseil Général du Haut-Rhin Leven in oorlogstijd aan de twee kanten van de Rijn Lancering van de tweezijdige Frans-Duitse tentoonstelling ‘Vivre en temps de guerre des deux côtés du Rhin’ – ‘Menschen im Krieg am Oberrhein’ Deze tweetalige tentoonstelling, opgezet op basis van archiefdocumenten van de 2 partners en andere bronnen, brengt met 8 thema’s 32 biografieën van personen die de oorlog hebben meegemaakt in de Elzas en in Baden-Württemberg. www.front-vosges-14-18.eu

April 2014/Mei 2015 – 88000 Epinal Het leven… nog altijd Vijf musea in de Vogezen: het Musée de la lutherie in Mirecourt, het Musée de l’Image in Epinal, de Musées de Remiremont, het Musée Pierre Noël in Saint-Dié, het Musée départemental d’art ancien et contemporain in Epinal, hebben de handen in elkaar geslagen op eenzelfde thema, namelijk de mensen achter de frontlijn. Aan bod komen een muzikant, een kind, een schilder, een vrouw en een passant. www.museedelimage.fr

16 april/20 december 2014 - Caverne du Dragon, Chemin des Dames 02160 Oulches-la-Vallée-Foulon September 1914: de Britten aan de Chemin des Dames De tentoonstelling analyseert de gevechten van september 1914 in de Aisne, waarbij de Duitse troepen tegenover het Britse expeditiekorps kwamen te staan. www.caverne-du-dragon.fr

24 april/16 mei 2014 - Hôtel national des Invalides 129 Rue de Grenelle, 75007 Paris De Nacht in les Invalides Er wordt hulde gebracht aan de mannen en vrouwen die gedood of gewond werden tijdens de slag om Frankrijk, met het monumentaal spektakel in 3D: ‘La Nuit aux Invalides’. Het gaat om een nieuwe versie die ook de Tweede Wereldoorlog betrekt, ter gelegenheid van de 70e verjaardag van de bevrijding van Parijs. www.lanuitauxinvalides.fr

ATOUT FRANCE - 10

28 mei/6 oktober 2014 - Musée du Louvre Lens - 99 Rue Paul Bert, 62300 Lens De ellende van de oorlog (1800-2014) De expositie zal een uitgebreid geheel van werken tonen die ontstaan zijn uit de afkeer voor oorlog. Een van de belangrijkste secties brengt een nieuwe kijk op de voorstellingen van de Eerste Wereldoorlog. www.louvrelens.fr

Juni/november 2014 - LaM - Lille Metropool, Museum voor moderne kunst, hedendaagse kunst en art brut - 1 Allée du Musée, 59650 Villeneuve-d’Ascq De weg van de mensen. Éric Poitevin In 1985 realiseerde Éric Poitevin in een technische kamer portretten van alle overlevenden van de Eerste Wereldoorlog. Dat resulteerde in 100 uitzonderlijke foto’s. www.musee-lam.fr

7-8 juni 2014 - Amiens Rendez-vous van het stripverhaal in Amiens – georganiseerd door de vereniging ‘On a marché sur la Bulle’ Het 19e Rendez-vous van het stripverhaal in Amiens toont de banden tussen de Eerste Wereldoorlog en het stripverhaal, onder meer met exposities. bd.amiens.com

20 juni/26 juli 2014 (vrijdag en zaterdagavond) - Carrières d’Haudainville, 55100 Verdun Spektakel ‘Van de Vlammen tot het Licht’ Elke zomer organiseert de vereniging ‘Connaissance de la Meuse’ een indrukwekkend klank- en lichtspel: Van de Vlammen tot het Licht’, met een evocatie van de slag van Verdun. De opvoering vindt plaats in de steengroeven van Haudainville. www.spectacle-verdun.com Video: http://www.dailymotion.com/video/xfkluu_des-flammes-a-la-lumiere-le-son-et-lumiere-de-labataill_lifestyle

ATOUT FRANCE - 11

1 GROTE EVENEMENTEN Verv. 28 juni/30 december 2014 - Musée de la Grande Guerre du Pays de Meaux Rue Lazare Ponticelli - 77100 Meaux Join now ! Het Britse imperium trekt ten oorlog Deze tentoonstelling (gerealiseerd in partnerschap met het Imperial War Museum en het National Army Museum van Londen en het museum In Flanders Fields uit Ieper) belicht de belangrijke rol die de Britse strijdkrachten hebben gespeeld tijdens de eerste maanden van de oorlog en meer bepaald tijdens de slag van de Marne. www.museedelagrandeguerre.eu 1 juli/10 oktober 2014 - Thiepval Memorial – 80300 Thiepval The Lost Men France The Lost Men France is een land art realisatie van de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Paul Emmanuel. Hij evoqueert de collectieve pijn en herinnering met een presentatie, langs 600 meter landweg, van zijden banieren met foto’s van de namen van soldaten afgedrukt op de huid van de kunstenaar. www.the-lost-men.net 14 juli tot 11 november 2014 Gare Paris Est, 75 010 Paris 14, Gezichten en overblijfselen van de Grote Oorlog De Gare de l’Est, de emblematische plaats waar de soldaten naar het front vertrokken, toont een reeks unieke foto’s. Het zijn portretten die gemaakt werden tussen 1996 en 2007 van de laatste overlevenden die toen eeuwelingen waren. Na het heengaan van Lazare Ponticelli in 2008, de laatste van de Franse ‘poilus’, werkte Didier Pazery met zichten van de oude frontlijn en met afbeeldingen van voorwerpen uit het Musée de la Grande Guerre du Pays de Meaux. Deze reeksen hangen op de tentoonstelling naast de portretten van de laatste overlevende oud-strijders. www.expo14.com Avondspektakel geprojecteerd op de gevel, vanaf de herfst van 2014, vrije toegang ‘Klank- en lichtspel op het plein van het stadhuis in Reims’ Gesterkt door het succes van het dynamisch en veelkleurig spektakel dat werd gecreëerd ter gelegenheid van de 800e verjaardag van de kathedraal van Reims, zet de stad dit artistiek initiatief verder met een nieuw virtueel spektakel op de gevel van het stadhuis. Het emblematische gebouw dat getuigt van een heroïsch patriotisme tijdens de oorlog en dat op 3 mei 1917 werd vernield door een bombardement, beleefde opnieuw een groot moment uit de geschiedenis tijdens de Frans-Duitse verzoening van 8 juli 1962. www.reims-tourisme.com ATOUT FRANCE - 12

September 2014/Februari 2015 – Museum voor Schone Kunsten van Reims 8 Rue Chanzy, 51100 Reims 1910-1925, de vrede? De Frans-Duitse kunst tussen front en achterland Deze tentoonstelling ‘ondervraagt’ Franse en Duitse kunstenaars met een selectie voorwerpen die een illustratie zijn van de weerslag die de oorlog van 14-18 had op het leven van mannen en vrouwen. www.reims.fr

5 september/7 december 2014 – Nationale en universitaire Bibliotheek 9 Rue Fischart, 67000 Strasbourg 1914, de dood van de dichters Charles Péguy, Ernst Stadler en Wilfred Owen: 3 Europese dichters die sneuvelden op de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog. Via hun werk toont de expositie de bijzondere kijk van de dichters op de dood en de zin van de oorlog. www.bnu.fr

12/14 september 2014 – Vliegveld van Amiens-Glisy – 80000 Amiens Honderd jaar in de lucht in de Somme, 14-18 In Picardië, in de hemel van de Somme waar de eerste militaire vliegtuigen vlogen, wordt de 100e verjaardag van de Grote Oorlog herdacht met een luchtmeeting in Amiens. Op het programma: luchtdopen, demonstratievluchten met prestigieuze vliegtuigen, tentoonstelling van oude vliegtuigen op de grond, ateliers voor het maken van vliegers, modelbouw… www.centenaire-aerien-somme14-18.fr

15 oktober 2014/30 januari 2015 - Hôtel national des Invalides 129 Rue de Grenelle, 75007 Paris Zichten van het front 1914-1918 De tentoonstelling ‘Zichten van het front. 1914-1918’, georganiseerd door het Musée de l’Armée en het BDIC, is toegespitst op de manier waarop tijdgenoten hun perceptie van het front uitten in schilderijen, tekeningen, affiches, foto’s, kaarten… Verder ontdekt u ook wapens, uniformen, oorlogsmateriaal… www.musee-armee.fr

ATOUT FRANCE - 13

1 GROTE EVENEMENTEN Verv. Oktober 2014 – 51000 Châlons-en-Champagne War on screen – Internationaal Festival van de oorlogsfilm War on screen is het 1e internationaal festival ter wereld dat volledig is gewijd aan het thema van oorlog en conflicten. Het wordt gehouden in Châlons-en-Champagne, Suippes en Mourmelon in de Champagne. www.waronscreen.com

Van 2014 tot 2018 - Historial de la Grande Guerre Péronne Château de Péronne, 80200 Péronne Ieder jaar van de 100e verjaardag zullen de zalen van het Historial de la Grande Guerre een nieuw thema en een nieuwe verzameling krijgen, om geactualiseerd te worden in verhouding tot de evolutie van de historisch opzoekingen. http://www.historial.org/

2014 – Van 5 tot 27 juli 2014 De Ronde van Frankrijk Tijdens de Grote Oorlog lag de Ronde stil en een groot deel van de renners trok naar het front waar ze belandden in de hel van de loopgraven. Heel wat van hen zijn er gesneuveld, te beginnen met drie winnaars van de Ronde: François Faber, Octave Lapize en Lucien PetitBreton. De herinnering aan hen, en ook deze aan de miljoenen die gesneuveld zijn tijdens de strijd, zal aan bod komen tijdens de volgende Ronde van Frankrijk. Het parcours dat werd uitgetekend voor de editie 2014 trekt langs verschillende plaatsen die de sporen van de oorlog dragen. Na het vertrek in Yorkshire, zal de Ronde van Frankrijk de frontlijn volgen en trekt door Vlaanderen, Artois, de Aisne, de Champagne, Verdun en de Vogezen. Rijsel, Arras, Reims, Epernay, Nancy en Mulhouse worden etappesteden. http://www.letour.fr/le-tour/2014/us/

ATOUT FRANCE - 14

2 NIEUW - OPENING OF RENOVATIES VAN SITES Inauguraties Mei 2015 - Souchez – Pas-de-Calais Interpretatiecentrum van de slagvelden van de Grote Oorlog in Frans-Vlaanderen en Artois Deze nieuwe structuur is de essentiële schakel van de Wegen van de Herdenking in de Nord-Pas de Calais. Op een oppervlakte van 1200 m² zal het centrum in 4 talen historische informatie geven over de evenementen van de Grote Oorlog. Zeven themazones herinneren aan de grote fases van het conflict. Een speciale ruimte laat toe het parcours te volgen van de soldaten van alle nationaliteiten die gesneuveld zijn in de regio. In een pedagogische zaal kan men dieper ingaan op bepaalde onderwerpen en een toeristisch informatiepunt, speciaal gewijd aan herdenkingstoerisme, nodigt u uit om een streek te ontdekken die bezaaid is met herdenkingsmonumenten. De toegang tot het centrum is gratis voor bezoekers. www.cheminsdememoire-nordpasdecalais.fr 28 juni 2014 - 80200 Péronne Inauguratie van het 6e continent Dit initiatief van de Conseil général de la Somme is een realisatie die in de lente van 2014 wordt uitgewerkt door de landschapsarchitect Gilles Clément. Het 6e continent wordt een land van vrede voor de hele mensheid en zal verrijzen rechtover het Historial de la Grande Guerre. De inauguratie is voorzien voor 28 juni 2014, precies een eeuw na de moordaanslag van Sarajevo, die geleid heeft tot de Eerste Wereldoorlog. Voor de gelegenheid wordt een concert gegeven. Tel: +33 (0)3 22 71 22 71 - www.somme-battlefields.com Juli 2014 – Nord Opening van het Museum van de Slag van Fromelles Dit museum dat de slag van Fromelles herdenkt, is 520 m² groot en zal half onder de grond liggen, zoals een blockhaus. Een ruimte van 80 m² zal voorbehouden worden voor tijdelijke tentoonstellingen. Het museum is opgebouwd rond vijf thema’s: de technieken voor opgravingen, de loopgravenoorlog, de slag om de heuvels van Aubers en Neuve-Chapelle, de war room en portretten van soldaten. www.cheminsdememoire-nordpasdecalais.fr November 2014 - 62153 Ablain-Saint-Nazaire Inauguratie van het Internationaal Memoriaal voor de soldaten die tijdens de Eerste Wereldoorlog gesneuveld zijn in de Nord-Pas de Calais Dit nieuwe herdenkingsmonument, resoluut modern en bindend door zijn ellipsvorm uitgetekend door architect Philippe Prost, wordt één van de grootste ter wereld en zal hulde brengen aan de 590.000 soldaten, vrienden en vijanden van gisteren, die gesneuveld zijn in de Nord-Pas de Calais van 1914 tot 1918. www.cheminsdememoire-nordpasdecalais.fr ATOUT FRANCE - 15

2 NIEUW - OPENING OF RENOVATIES VAN SITES Verv. Renovaties Juni 2014 – Fort de la Pompelle Route Départementale 944 de Châlons-en-Champagne - 51100 Reims Herinrichting van het Fort de la Pompelle en zijn museum Duitsers, Fransen, en ook Russen hebben hier bijna de hele oorlog tegenover elkaar gestaan. Honderd jaar later draagt het Fort de la Pompelle nog steeds de sporen van deze gevechten. Voor de 100e verjaardag worden het fort en zijn museum heringericht om bezoekers nog beter te informeren over deze herdenkingsplaats. www.reims-tourisme.com

Zomer 2014 - Vogezen – Haute-Alsace Het Front van de Vogezen Met het doel een initiatief te ontplooien rond de herdenking van de Grote Oorlog en de speciale Frans-Duitse relatie, hebben het Agence de Développement Touristique de Haute-Alsace en de Conseil Général des Vosges een aantal acties en projecten gepland om bezoekers de historische plaatsen te laten ontdekken langs de frontlijn van de Vogezen. Van hun kant hebben acht ‘communautés de communes’ zich ingespannen om 11 herinneringssites op een aantrekkelijke manier voor te stellen. Het massief van de Vogezen was het enige Franse front van 14-18 in de bergen, wat speciale eisen stelde op het gebied van vervoer en logistiek. Er moest rekening worden gehouden met het specifieke landschap, strategische plaatsen, en de klimatologische en geografische beperkingen. Het gehele project kreeg in 2011 de label ‘Pôle d’excellence rurale interdépartemental - Tourisme de mémoire 14-18’. Het presenteert zich ook als gemeenschappelijk Europees erfgoed. www.tourismevosges.fr www.haute-alsacetourisme.com www.front-vosges-14-18.eu

ATOUT FRANCE - 16

3 PARIS ILE-DE-FRANCE, TOEGANGSPOORT TOT FRANKRIJK Tal van pagina’s van de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog werden geschreven in de regio Paris Ile-de-France, zoals de moord op Jean Jaurès in de rue Montmartre, in het Café du Croissant. Of de eerste slag van de Marne en die van de Ourcq. De ongelofelijke episode van de ‘Taxis de la Marne’, die verzamelden aan de Invalides om de soldaten naar het front te brengen. De rol van de Eiffeltoren in het onderscheppen van berichten van de vijand. Het vredesverdrag dat getekend werd in de Spiegelgalerij van het Kasteel van Versailles… Op het grondgebied van de regio vinden we heel wat getuigen van de Grote Oorlog, van de slagvelden rond Meaux tot de vele forten rond Parijs, van de Amerikaanse begraafplaats van Suresnes (met 1541 graven van gesneuvelde soldaten) tot het Memoriaal van het Escadrille La Fayette gewijd aan de Amerikaanse pilotenvrijwillers die samen vochten met de Fransen, en de Arc de Triomphe waar de Onbekende Soldaat rust, symbool voor allen die stierven voor het vaderland… Daarnaast is er het rijke aanbod van de musea dat ons vandaag toelaat het conflict van 14-18 beter te begrijpen.

Amerikaanse begraafplaats

Graf van de Onbekende Soldaat van Suresnes

Memoriaal Escadrille La Fayette

ATOUT FRANCE - 17

3 PARIS ILE-DE-FRANCE, TOEGANGSPOORT TOT FRANKRIJK Verv. 3 musea voor een onderdompeling in de Grote Oorlog Musée de la Grande Guerre du Pays de Meaux Vlakbij de slagvelden van de Marne, biedt de unieke verzameling van het Musée de la Grande Guerre du Pays de Meaux een nieuwe kijk op het 1e wereldconflict. De wedersamenstelling van een slagveld, tanks, projecties en oorlogsgeluiden vormen een innovatieve scenografie, die daarnaast ook een beter begrip toelaat van de periode, de grote veranderingen en de invloed daarvan op de maatschappij. Musée de la Grande Guerre du Pays de Meaux

Musée de l’Armée Het prestigieuze kader van het Hôtel national des Invalides herbergt de onschatbare verzamelingen van het Musée de l’Armée dat de militaire geschiedenis van Frankrijk en van het Franse leger belicht, onder meer van 1914 tot 1918. Musée de l’Air et de l’Espace In Le Bourget brengt het Musée de l’Air et l’Espace een bijzondere hulde aan de strijders in de lucht. Naast de topcollectie van vliegmachines, prototypes, maquettes, ruimtevoorwerpen… toont de permanente verzameling rond de luchtoorlog van 1914-1918 mythische vliegtuigen en de rol van de helden van het luchtruim. Nog meer authentieke Franse, Duitse en Engelse vliegtuigen worden voorgesteld in het Musée volant Salis van La Ferté Alais, een echt levend fresco van de luchtvaart. In de Gare de l’Est, het emblematische station waar miljoenen soldaten naar het front zijn vertrokken, kunnen bezoekers het fresco ‘Het vertrek van de poilu’s’, augustus 1914’ bewonderen, een monumentaal werk dat is opgehangen in de vertrekhal. Het werd gerealiseerd door Albert Herter ter herinnering aan zijn zoon, die vrijwilliger was in het Franse leger en sneuvelde aan het front in 1918. Meer informatie: Comité Régional du Tourisme Paris Ile-de-France: www.visitparisregion.com

ATOUT FRANCE - 18

4 DE WEGEN VAN DE HERINNERING De Grote Oorlog heeft de gebieden waar de gevechten het hevigst waren, zwaar getekend. Vooral het noorden en het noordoosten van Frankrijk werden zwaar getroffen, vanwege de frontlijn die liep van de Noordzee tot de Zwitserse grens. De Nord-Pas de Calais, Picardië met de departementen van de Somme en de Aisne, de regio Champagne-Ardenne, Lorraine met de departementen van de Meuse en de Vogezen en de Elzas betaalden een zware tol. Nord Pas de Calais

Somme

Aisne Champagne Ardenne Lille

Verdun, Meuse

Amiens

Upper Normandie

Picardy

Rouen

Caen

Lower Normandie

Reims

Paris

Ile de France

Brittany

Nancy

ChampagneArdenne

Rennes

Lorraine

Centre Pays de la Loire

Frontlinie van de Vogezen

Besançon

Bourgogne

Nantes

Strasbourg

FrancheComté

Dijon

Tours

Alsace

Poitiers

PoitouCharentes

Limoges

Limousin

Clermont Ferrand Auvergne

Lyon

Rhône-Alpes Grenoble

Bordeaux

Aquitaine

Midi-Pyrénées Toulouse

Montpellier

Languedoc Roussillon

Provence Alpes Côte d'Azur Marseille

Corsica Ajaccio

Ter gelegenheid van de herdenkingen van de 100e verjaardag van de Grote Oorlog, hebben deze bestemmingen zich voorbereid om bezoekers te ontvangen uit de hele wereld.

ATOUT FRANCE - 19

Nord-Pas de Calais In de regio Nord-Pas de Calais rest vandaag een uitgebreid en niet altijd bekend erfgoed van de Eerste Wereldoorlog. Militaire necropolen, memorialen en sites met overblijfselen zijn stille en aangrijpende getuigen van het conflict. ‘De Wegen van de Herinnering van de Grote Oorlog in Nord-Pas de Calais’ nodigen u uit om deze sites te ontdekken, deze grote pagina’s van de Europese geschiedenis beter te begrijpen en hulde te brengen aan de mannen en vrouwen, soms afkomstig van de andere kant van de aardbol, die nu in deze aarde rusten. Necropool Notre-Dame-de-Lorette

Begraafplaats St-Etienne au Mont

Memoriaal van Formelles

Dunkirk

Calais

Boulogne sur Mer

Canadese Memoriaal van Vimy

Muur van de gefusilleerden van Rijsel Tourcoing

Saint Omer

Montreuil sur Mer

Hazebrouck Béthune Liévin

Roubaix

Memoriaal van Monchy-le-Preux

Lille Lens

Arras

Cambrai

Nieuw-Zeelands Memoriaal

Maubeuge

Douai

Le Quesnoy

Caudry

Ors Village Cemetery

De 4 Wegen van de herinnering in Nord-Pas de Calais : Het Front : De bewegingsoorlog en de 1e Duitse bezetting : De kust, basis in het achterland van de geallieerden : De heropbouw van de verwoeste gebieden

Het Front Eind 1914 was de hoop op een snelle overwinning in beide kampen verdwenen. De frontlijn die van de Belgische kust tot de Vogezen liep, toonde zich in de Nord-Pas de Calais als een enorm litteken tussen Vlaanderen en Picardië. De talrijke militaire begraafplaatsen die de streek vandaag telt, tonen door de diversiteit van de nationaliteiten aan dat deze oorlog effectief een wereldwijd conflict was. Zo vindt men op 20 km van Rijsel het Australische memoriaalpark van Fromelles en het Indische memoriaal van Neuve-Chapelle dat naast de Portugese militaire begraafplaats van Richebourg ligt. ATOUT FRANCE - 20

Australisch herdenkingspark van Fromelles

Tussen Lens en Arras herbergen de heuvels van Artois tal van herdenkingsmonumenten die hulde brengen aan de Franse soldaten die in deze sector van het front sneuvelden tijdens de offensieven van mei en september 1915. Met zijn 20.000 graven en 22.000 overblijfselen van soldaten in het ossuarium, is de Nationale Necropool van Notre-Dame-deLorette in Ablain-Saint-Nazaire de grootste Franse militaire begraafplaats.

Nationale necropool van Notre-Dame-de-Lorette

Niet ver daar vandaan, in Neuville-SaintVaast, werd na de oorlog de Duitse necropool van la Maison-Blanche aangelegd, de grootste van Frankrijk. Hier rusten de resten van meer dan 44.800 mannen die gevallen zijn op de slagvelden van deze streek. Ter voorbereiding van de slag van Arras, die als afleiding moest dienen voor het Franse offensief aan de Chemin des Dames, organiseerde het Britse leger een uitgebreid ondergrond netwerk waarvan een deel vandaag toegankelijk is voor het publiek: de Carrière Wellington. De Duitse necropool van la Maison-Blanche

Op 9 april 1917 begon de aanval. In het noorden slaagden de Canadezen erin Vimy Ridge te veroveren en schreven daarmee een heldhaftige pagina in hun geschiedenisboek. Op de top van deze heuvel verrijst één van de mooiste herdenkingsmonumenten van de Eerste Wereldoorlog: het Canadese Memoriaal van Vimy. Iets verder bevindt zich ook het Newfoundland Memoriaal van Monchy-le-Preux en het Australische Memoriaalpark van Bullecourt, nog twee sites die getuigen van het Britse offensief van Arras. Op 20 november 1917 ontplooiden de Britten voor het eerst 476 tanks voor hun offensief bij Cambrai. Het Memoriaal van de slag van Cambrai in Louverval evoqueert deze nieuwe technische pagina van de oorlogsvoering. Canadees Memoriaal van Vimy

ATOUT FRANCE - 21

Nord-Pas de Calais Verv.

De bewegingsoorlog en de 1e Duitse bezetting Eind augustus 1914, nadat het een deel van België onder de voet had gelopen, was het Duitse leger op weg naar Parijs. Het offensief stokte echter bij Maubeuge dat een gordel versterkingen had die gebouwd waren door Séré de Rivières. Het beleg van de stad duurde 10 dagen waarbij de forten en versterkingen doorlopend gebombardeerd werden door de Duitse artillerie. Een ervan is het Fort van Leveau dat men vandaag kan bezoeken. De officiële overgave vond plaats op 8 september 1914. Na de mislukking van de 1e slag om de Marne en de ‘wedren naar de zee’, verstijfde het front en de legers groeven zich in. De bewegingsoorlog werd een stellingenoorlog. De Duitsers bezetten nu de veroverde gebieden met inbegrip van de metropool Rijsel, een groot deel van het mijnbassin van de Nord-Pas de Calais en het zuidelijke deel van het departement van de Nord. De nieuwe militaire autoriteit legde strenge regels op en er ontstond een verzet dat later zware repressies kende. De Muur van de Gefusilleerden van Rijsel herinnert aan de executie op 22 september 1915 van de leidende figuren van de verzetsbeweging Jacquet, en ook aan de dood van de jonge (Belg) Léon Trulin enkele weken later. In het jaar 1918 keerde de bewegingsoorlog terug. Na de Duitse voorjaarsoffensieven lanceerden de geallieerden, onder leiding van Maarschalk Fochn een groot tegenoffensief dat de Duitse stellingen doorbrak. 4 november blijft een belangrijke datum van de herdenkingen: aan de voet van het Nieuw-Zeelands Memoriaal van Le Quesnoy, brengen de inwoners van de stad hulde aan de mannen met het varenblad (symbool van NieuwZeeland) die hen bevrijd hebben, terwijl op de begraafplaats van het dorp Ors, nabij Le Cateau-Cambrésis, het werk wordt gehuldigd van de oorlogsdichter Wilfred Owen, die op 4 november 1918 de dood vond.

De kust, basis in het achterland van de geallieerden In 1916 vestigde het algemeen hoofdkwartier van het Britse leger zich in Montreuil-sur-Mer dat toen het hart werd van een immense logistieke zone die zich uitstrekte over de hele kust van het Kanaal. De havens, zoals Calais en Boulogne-sur-Mer, werden gebruikt voor de aanvoer van zowel ravitaillering als verse troepen die uit het hele Britse imperium kwamen. Na een training in het immense kamp van Étaples, werden de soldaten naar de verschillende Britse zones van het front gestuurd: Vlaanderen, Artois en de Somme. De logistieke taken werden toevertrouwd aan vrijwillige arbeiders. Zij vormden het Labour Corps, dat bestond uit Egyptenaren, Indiërs, Zuid-Afrikanen en Chinezen, waarvan sommige begraven liggen in het militaire gedeelte van de begraafplaats van Saint-Étienne-au-Mont, ten zuiden van Boulogne. De grootste begraafplaats van het Commonwealth in Frankrijk, de militaire begraafplaats van Étaples, herinnert ook aan de vele hospitaalcomplexen die ingericht werden langs de kust om de gewonden van het front te verzorgen. De mannen die er overleden, werden ter aarde besteld in nabijgelegen begraafplaatsen, zoals de Canadese dichter John McCrae, die het beroemde gedicht ‘In Flanders Fields’ schreef. Zijn stoffelijke resten liggen op de begraafplaats van Wimereux. ATOUT FRANCE - 22

Begraafplaats van Saint-Étienne-au-Mont

De heropbouw van de verwoeste gebieden Voor de heropbouw van de steden die tijdens de oorlog werden verwoest, werden keuzes gemaakt in functie van de wensen van de lokale politici en de voorstellen van de architecten. Arras knoopte opnieuw aan met zijn uitgebreid erfgoed dankzij een identieke reconstructie van de gevels van de huizen langs de marktpleinen, het stadhuis en het belfort. In Frans-Vlaanderen kozen steden zoals Bailleul en Armentières voor een regionale stijl, onder invloed van architect Louis-Marie Cordonnier. In navolging van Cambrai of van Lens opteerden andere gemeenten voor de moderniteit en adopteerden de art-decostijl. En zoals de gevels langs de Grand’ Place aantonen, is Béthune een synthese tussen regionalisme en art deco. Meer informatie: FR: www.tourisme-nordpasdecalais.fr GB: http://www.northernfrance-tourism.com/ FR: www.cheminsdememoire-nordpasdecalais.fr GB: www.remembrancetrails-northernfrance.com

ATOUT FRANCE - 23

PICARDIË - de Somme, het circuit van de herinnering De Slag van de Somme, een wereldtrefpunt In 1916 werd het departement van de Somme een trefpunt waar een twintigtal nationaliteiten waren samengekomen om te vechten of te werken voor de 3 oorlogvoerende imperiums (Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië). De slag van de Somme (1 juli-18 november 1916), een Frans-Brits offensief, is een van de grote veldslagen van de Eerste Wereldoorlog. Hij was tegelijk industrieel en mondiaal en veroorzaakte 1 miljoen verliezen (doden, gewonden en vermisten) op een tijdsspanne van vier en een halve maand. Het internationaal karakter van deze veldslag stopte niet in 1918. Het blijft voortbestaan door de internationale herdenkingsmonumenten die er verrijzen en de bezoekers uit verschillende landen die de oude slagvelden komen opzoeken. Een gebied dat bezaaid is met monumenten die hulde brengen aan de geallieerden Het Circuit van de Herinnering, een route die twee symboolsteden van de Grote Oorlog verbindt, Albert en Péronne, laat toe om deze verschrikkelijke pagina uit de geschiedenis te ontdekken en beter te begrijpen. Het Historial de la Grande Guerre is de deur naar het Circuit van de Herinnering. Dit museum biedt een objectieve en vergelijkende kijk op de pijnlijke ervaringen van de 3 belangrijkste oorlogvoerenden. Newfoundland Regiment Memorial

Zuid-Afrikaans Memoriaal

Abbeville

Museum Somme 1916

Thiepval Amiens Villers Bretonneux

Frans-Australische museum Villers Bretonneux

Albert Péronne

Péronne

De stad Péronne werd door de Duitsers bezet vanaf augustus 1914. Hij werd onmiddellijk een centrum van grote militaire en logistieke activiteit, en dat vooral tijdens de periode van de slag van de Somme. Hoewel Péronne acht maanden lang werd bestookt door de Franse artillerie, bleef de stad in handen van de Duitsers tot maart 1917, toen ze zich terugtrokken op de Hindenburg-linie. De stad werd een tweede maal bezet in maart 1918 en op 2 september bevrijd door de 2e Australische divisie. Op enkele kilometers van Péronne was het dorp Rancourt een knooppunt op de belangrijkste Duitse communicatielijn: de weg Bapaume-Péronne. Vandaag is het dorp het trieste decor van 3 begraafplaatsen: een Franse, een Britse en een Duitse. Het is ook een herdenkingsplaats van de Franse deelname aan de slag van de Somme met de ‘Chapelle du Souvenir Français’.

ATOUT FRANCE - 24

Hulde aan de Zuid-Afrikaanse en Australische soldaten De verovering van het Bois Delville in Longueval was onmisbaar om op te rukken naar het oosten en werd toevertrouwd aan de Zuid-Afrikanen die er van 15 tot 20 juli 1916 hun vuurdoop op het westelijke front ondergingen. Van de 4.000 mannen die werden ingezet, keerden er amper 143 ongehavend terug naar hun loopgraven. Het Zuid-Afrikaans Memoriaal en Museum brengen hulde aan alle ZuidAfrikanen die sneuvelden tijdens de diverse conflicten van de 20e eeuw, in Afrika, in Europa en in het Nabije Oosten. In het noordwesten had het dorp Pozières een sleutelpositie voor de aanval op de heuvel van Thiepval. Dat doelwit werd gedeeltelijk toevertrouwd aan Australische troepen. Zij arriveerden op 23 juli 1916 en nadat ze Pozières hadden ingenomen, werden de uitgeputte Australiërs op 5 september afgelost door de Canadezen. Drie van hun divisies leden verliezen die hoger lagen dan een derde van de ingezette manschappen en wat het dorp betreft: dat is gewoon van de aarde geveegd. Het Zuid-Afrikaans Memoriaal en monument van de 1e divisie, de overblijfselen van de ‘Gibraltar’ (bunker) museum van Longueval ®Nicolas Bryant en de site van de ‘Moulin à Vent’ evoqueren deze gevechten. Hulde aan de Britten, Ieren en Newfoundlanders Vlakbij liggen de heuvel en het dorp Thiepval. Het waren op 1 juli 1916 steunpilaren van de Duitse verdediging in het noordelijke deel van de Britse sector en zij werden het toneel van de catastrofe die de Britten te wachten stond. De gevechten voor de verovering van Thiepval begonnen op 1 juli en eindigden op 26 september 1916. De Britse regering besloot in 1932 om in Thiepval het grote memoriaal van de Somme (Memorial to the missing) op te richten, een indrukwekkend monument van baksteen en natuursteen, 45 meter hoog. Deze realisatie van architect Sir Edwin Lutyens is het grootste Britse herdenkingsmonument ter wereld. Het brengt hulde aan de 72.205 mannen van het Britse en Zuid-Afrikaanse leger die gedood of vermist werden tussen juli 1915 en maart 1918. De 36e Ierse divisie was de enige geallieerde eenheid die zijn doel bereikte op 1 juli. Maar ze werd in de tang genomen door Brits spervuur en Duitse machinegeweren. Nadat ze op enkele uren meer dan 5.500 mannen was verloren, trok de divisie zich ‘s anderendaags terug. De Ulster Toren die in 1921 werd opgetrokken op het gevechtsterrein van de 36e divisie, is de exacte replica van een toren in de omgeving van Belfast. Dit Ierse Monument van het Sommeoffensief, is tegelijk een hulde aan alle soldaten uit Ulster die de dood vonden tijdens de Grote Oorlog. Newfoundland was in het begin van de 20e eeuw een kolonie van Groot-Brittannië en leverde daarom een contingent van vrijwilligers. Op 1 juli 1916, om 7.30 u werden de Newfoundlanders, van zodra ze hun loopgraven verlieten, onder vuur genomen door Duitse machinegeweren. Een half uur later telde het regiment nog amper 68 overlevenden. In verhouding tot het aantal ingezette manschappen was deze actie de meest moorddadige van het offensief van de Somme. Om te herinneren aan deze tragedie, besliste Newfoundland om in Beaumont-Hamel een Newfoundland Regiment Memorial op te richten. In La Boisselle, op 1 juli 1916 en tien minuten voor de aanval van de infanterie, vonden verschillende (mijn) explosies plaats die de voorste linie van de Duitsers moesten doorbreken en diepe kraters veroorzaakten. De Lochnagar Crater heeft een diameter van 100 meter, is 30 meter diep en kan men vandaag nog steeds bezoeken. ATOUT FRANCE - 25

PICARDIË - de Somme, het circuit van de herinnering Verv. De Britten in het hart van de aanval De stad Albert was van 29 augustus tot 14 september 1914 bezet door de Duitsers, werd geëvacueerd na de slag van de Marne, maar werd nadien onophoudelijk gebombardeerd. In juli 1915 losten de Britten de Franse troepen af. De stad werd toen een centrum van intense militaire activiteit. Voor de Britten is hij een symboolstad gebleven. Nadat de Duisters Albert opnieuw veroverden in maart 1918, kregen de Britten de stad weer in handen in augustus. Albert was toen niet meer dan één grote ruïne. Het Museum Somme 1916 nodigt bezoekers uit, in een souterrain van 250 meter lang en 10 meter diep, om het leven van de soldaten in de loopgraven te ontdekken tijdens het offensief van 1 juli 1916. Een spoorlijn die aangelegd werd in 1916, met het oog op het offensief van de Somme, zorgde voor de aanvoer van granaten voor de artillerie. De ‘P’tit train de la Haute Somme’, voortgetrokken door een stoom- of diesellocomotief, neemt vandaag toeristen mee langs de oevers van de Somme, met vertrek in Froissy. Hulde aan de Australische en Nieuw-Zeelandse geallieerden In de richting van Amiens trad het dorp Villers-Bretonneux de geschiedenis in op 24 april 1918, toen de Australische troepen definitief het Duitse maartoffensief stopten. Sinds de bouw van de Victoriaschool in 1927 en de inauguratie van het Australische nationaal memoriaal in 1938, zijn de officiële en privébanden van de inwoners van Villers-Bretonneux en het Australische volk steeds dichter aangehaald. Hier herdenkt men elke 25e april de Anzac Day Dawn Service. Deze ceremonie brengt hulde aan het Australian and New Zealand Army Corps dat zich onderscheidde tijdens de veldslagen in Picardië in 1918. Het Frans-Australische museum dat ingehuldigd werd op 25 april 1975 bevindt zich op de eerste verdieping van de Victoriaschool. Het belicht de geschiedenis van het Australische expeditiekorps tijdens de Eerste Wereldoorlog en meer specifiek op het westelijke front van 1918. Op de speelplaats van de school bevindt zich een Australisch fresco in aboriginal-stijl en het opschrift ‘Do not forget Australia’. Meer informatie:

Australisch Memoriaal van Villers-Bretonneux ®Nicolas Bryant

www.somme-battlefields.com Comité départemental du tourisme de la Somme: http://www.visit-somme.com/ Niet te missen Maart 2014 – Een nieuwe applicatie Victoria Cross - Le parcours des héros is voortaan beschikbaar op App Store en Google Play. Er is een Franse en een Engelse versie en er worden 3 parcours voorgesteld in de Aisne en de Somme. www.somme-battlefields.com Mei 2014 - Lancering van de mobiele applicatie van het Circuit du Souvenir. www.somme-battlefields.com

ATOUT FRANCE - 26

PICARDIË - De Aisne 14-18 In de Aisne, van de omgeving van Saint-Quentin tot Château-Thierry, zijn er heel wat herdenkingsplaatsen. Van de eerste gevechten van 1914 tot het Duitse offensief van 1918, en vergeten we vooral het verschrikkelijke offensief niet van de Chemin des Dames in 1917, zijn ettelijke tienduizenden mannen gesneuveld de Aisne. Het departement bewaart de herinneringen aan deze smartelijke periode met monumenten, begraafplaatsen, galerijen… en de emoties die deze plaatsen teweeg brengen. Vandaag brengt de Aisne hulde aan alle doden. Amerikaanse begraafplaats van Bony Saint Quentin

Kanon van Coucy

Tunnel en brug van Riqueval Dragon's Cave

Laon

Blérancourt Craonne

Chemin des Dames

Soissons

Amerikaanse begraafplaats van Seringes-et-Nesles

ChâteauThierry

Necropool en Amerikaanse begraafplaats van Belleau

De Chemin des Dames Op 14 september 2014, dankzij de Britten, stabiliseerde het front aan de Chemin des Dames die later het decor werd van heel wat offensieven. Het offensief van generaal Nivelle in april 1917 en het Duitse offensief van mei 1918 zijn de meest markante. Vandaag lijkt de Chemin des Dames op een openluchtmuseum, bezaaid met monumenten die hulde brengen aan Afrikaanse tirailleurs, Britse eenheden, Baskische regimenten maar ook aan de Duitse soldaten. Op het ‘plateau de Californie’ verrijst een bronzen sculptuur van bijna 4 meter, “Ils n’ont pas choisi leur sépulture” (zij hebben hun graf niet gekozen), een werk van Haïm Kern.

Chemin des Dames-Constellatie van de smart

Op een steenworp bevinden zich de ruïnes van het oude dorp Craonne, bezet in 1914, vernield in 1917 door massieve bombardementen en bekend voor het beroemde lied van Craonne, dat verband houdt met de muiterijen die volgden op het verschrikkelijke Franse offensief. In het bos ziet men nog de resten van de loopgaven. Een houten observatietoren biedt uitzicht op de valleien van de Aisne en de Ailette. Hij toont het belang van het golvende reliëf voor troepenbewegingen.

Observatorium Chemin des Dames

ATOUT FRANCE - 27

PICARDIË - De Aisne 14-18 Verv. Iets meer naar het westen bevindt zich de Caverne du Dragon, het Museum van de Chemin des Dames. Het is een voormalige kalksteengroeve, 14 meter onder de grond, die werd verbouwd tot echte ondergrondse kazerne tijdens het conflict. Deze niet te missen site brengt een aangrijpend getuigenis van het soldatenleven. Op enkele kilometers, in het herbouwde dorp Cerny-en-Laonnois, ontdekt men vandaag een Franse en een Duitse begraafplaats, een herinneringskapel en een Brits monument dat de ‘kerels van Lancashire’ huldigt. De Caverne du Dragon

De bezetting Voorbij de Chemin des Dames was het hele plateau van de streek van Soisson het decor van hevige gevechten en ander leed. Het monument van de 6 gefusilleerden van Vingré huldigt de soldaten die als voorbeeld werden geëxecuteerd op 4 december 1914, maar die in 1921 eerherstel kregen. Vanaf september 1914 bezette het Duitse leger de steden ten noorden van het front wat een massieve exodus van de burgerbevolking meebracht. De steden Monument to the 6 Vingré soldiers Saint-Quentin, Laon en Coucy-Le-Château deden dienst als hoofdkwartier en spoorwegknooppunt voor de aanvoer van materiaal. Op de voorgevels van winkels verschenen Duitse namen. Het Fort van Condé werd omgevormd tot militair hospitaal. In 1915 installeerde het Duitse leger in het grootste geheim het kanon van Coucy dat 25 tot 30 km ver kon schieten. Doelwitten waren Compiègne, Villers-Cotterêts en Oulchy-le-Château, de 3 steden die het Franse front bevoorraadden. In 1916, na de eerste slag van de Somme, begonnen de Duitsers de Hindenburg-linie aan te leggen. Deze verdedigingslijn was 138 km lang en bevond zich achter het front. Ze begon in Vimy, passeerde ten zuidwesten van Cambrai langs St-Quentin, langs het bos van Saint-Gobain en eindigde in de omgeving van Vailly-sur-Aisne. In maart 1917 trokken de Duitsers zich terug op de Hindenburg-linie, nadat ze volledige steden en dorpen hadden verwoest. Ook de burcht en donjon van Coucy-le-Château ondergingen hetzelfde lot.

ATOUT FRANCE - 28

Hulde aan de geallieerde troepen In de lente van 1918 arriveerden Amerikaanse soldaten als versterking rond Château Thierry. Getuigen daarvan zijn de Côte 204, het museum van de herinnering in Belleau, het bos van de ‘marines’ en de Amerikaanse begraafplaats. Deze plaats behoudt de sporen van verschrikkelijke gevechten (resten van loopgraven, inslagen van granaten). De begraafplaats Oise-Aisne van Seringes-et-Nesle, nabij Fère-enTardenois, werd aangelegd op de plek zelf waar de 42e Amerikaanse divisie, de ‘Rainbow Division’ heeft gevochten. Tussen de 6012 graven kan men dat van de dichter Joyce Kilmer vinden. In het dorp Coulanges-Cohan bevindt zich een monumentale fontein die werd geschonken door de familie Roosevelt. Het was een dankbetuiging aan de inwoners die bloemen hadden gezet op het graf van Quentin Roosevelt, de laatste zoon van President Theodore Roosevelt, die was gesneuveld op 14 juli 1918. De 2e slag van de Marne begon op 15 juli 1918, vanuit het bos van Villers-Cotterêts. Om succes te hebben, was het noodzakelijk om de heuvel in te nemen die Memoriaal van de 42e Amerikaanse divisie de noordelijke oever van de Ourcq domineerde. Het monument in roze graniet van de Butte Chalmont, ‘Les fantômes’, van Paul Landowski, brengt hulde aan de duizenden geallieerde soldaten (Italianen, Britten, Amerikanen en Fransen), die op 18 juli 1918 ten aanval trokken om de Duitse linie te doorbreken. Na een reeks offensieven en tegenoffensieven in maart 1918, moeten we wachten tot 18 september 1918 vooraleer de geallieerden de Hindenburg-linie aanpakten. De aanval begon met de Australiërs en de Britten in de eerste linie. Ze werden later versterkt met Amerikaanse eenheden. De finale aanval vond plaats op 29 september 1918.

Riqueval Bridge in 1918

Op de Amerikaanse begraafplaats ‘Somme-Aisne’ van Bony rusten 1844 soldaten die gevallen zijn tijdens de gevechten van september-oktober 1918, toen de Hindenburg-linie werd doorbroken. Een monument ter herdenking van de 4e Australische divisie werd opgetrokken op de hoogtes ten noordwesten van de gemeente Bellenglise, de plaats van hun laatste gevecht.

In de uren die volgden op de aanval viel de ondergrondse tunnel van Riqueval, stevig versterkt door de Duitsers, in handen van Amerikaanse, Britse en Australische eenheden die het kanaal van Saint-Quentin overstaken op de brug van Riqueval, de enige die nog intact was, en hun offensief voortzetten in de richting van Montbrehain. ATOUT FRANCE - 29

PICARDIË - De Aisne 14-18 Verv. De wapenstilstand en de wederopbouw Op 7 november 1918, om 20.20 u, arriveerden de vier voertuigen met de Duitse ministers die belast waren met het onderhandelen van de wapenstilstand, in de gemeente La Flamengrie, nabij La Capelle. Het staakthet-vuren markeerde het begin van de onderhandelingen en het einde van de vijandelijkheden. Een stenen monument, la Pierre d’Haudroy genoemd, is hier opgetrokken als herinnering aan dat moment. De wapenstilstand werd uiteindelijk getekend in Compiègne op 11 november 1918. Na de wapenstilstand brachten de Fransen veel lichamen samen op de Duitse begraafplaats van Saint-Quentin. Op deze begraafplaats die in 1915 werd gefinancierd en ingewijd door keizer Wilhelm II, rusten vandaag 8229 lichamen. Na het einde van de gevechten kon de Aisne rekenen op de voortzetting van het werk van Anne Morgan en de Amerikaanse dames van het ‘Comité américain pour les Régions dévastées’ (C.A.R.D), die vanuit het kasteel van Blérancourt verder hulp boden aan de burgerbevolking. Zij verzorgden vluchtelingen, deelden voedsel uit, stichtten scholen, hospitalen en bibliotheken. Door de oorlog was de Aisne een internationaal gebied geworden. Het departement deed beroep op arbeiders uit verschillende landen voor de heropbouw. Indochinezen, Italianen, Spanjaarden en Polen ontmijnden de velden en hielpen het vlakke land herrijzen uit zijn ruïnes. Meer informatie: Comité départemental du tourisme de l’Aisne: www.evasion-aisne.com/ Comité régional de tourisme de Picardie: www.picardietourisme.com

ATOUT FRANCE - 30

Champagne-Ardenne De noordelijke Champagne, bekend vanwege de twee veldslagen van de Marne in 1914 en 1918, was tijdens de Eerste Wereldoorlog het toneel van bittere gevechten. De Ardennen en het noordwesten van het departement van de Marne bleven de hele oorlog onder Duitse bezetting. Het woud van de Argonne is het decor van harde gevechten en de stad Reims onderging systematische bombardementen die eindigden in één grote verwoesting. Vandaag resten nog tal van overblijfselen uit het conflict. Het liet niet alleen sporen na op de bodem van de Champagne, doorploegd met bominslagen en loopgraven, maar ook in de landschappen waarin tal van grote begraafplaatsen en herinneringsmonumenten voor soldaten van verschillende naties verrijzen.

Fort en batterij van Les Ayvelles

Fort van Sedan CharlevilleMézières

SSedan

Fort van la Pompelle

Main de Massiges Reims

Memoriaal van de veldslagen van de Marne

Monument van de Overwinning

Duits kamp van de Vallée Moreau Centre Marne 14-18 Troyes Chaumont

Het verdrag van Frankfurt bepaalde in mei 1871 opnieuw de grens tussen Frankrijk en Duitsland. De Champagne werd daarna geïntegreerd in het verdedigingssysteem dat was ontworpen door generaal Séré de Rivières en dat werd aangelegd van 1874 tot 1880. Van 1914 tot 1918 werd de noordelijke Champagne opnieuw een slagveld. De ‘vooruitgang’ in de bewapening maakte de acties korter, maar de verwoestingen waren des te groter. De departementen van de Ardennen en de Marne werden onder de voet gelopen in augustus-september 1914. Het Duitse leger stak de Marne over, van Meaux tot Vitry-le-François. De 1e slag van de Marne De 1e overwinning van de Marne (5-12 september 1914) drong de Duisters terug naar het noorden van Soissons en Reims. Daarna stabiliseerde het front. Of wijzigde miniem ten koste van duizenden doden en gewonden zoals in 1915 en 1917. Dat bleef zo tot het grote Duitse lenteoffensief van 1918. De Duisters bereikten toen opnieuw de Marne tussen Château-Thierry en Epernay. De 1e slag van de Marne bracht vooral vernietigingen mee waar de legers rechtstreeks met elkaar geconfronteerd werden, namelijk in het zuiden van het departement.

ATOUT FRANCE - 31

Champagne-Ardenne Verv. De stellingenoorlog Na de 1e slag van de Marne volgde een stellingenoorlog die het terrein waar de tegenstanders elkaar 4 jaar lang bestreden, veranderde in een maanlandschap. De soldaten noemden het de ‘rode zone’. Van sommige heuvels werd de top weggebombardeerd, sommige riviertjes kregen een andere bedding. De bossen werden herleid tot fragmenten van stammen en dorpen werden voor altijd van de kaart geveegd door niets ontziende artilleriebeschietingen. Iets meer naar het oosten getuigen tal van herinneringssites van de Argonne van de offensieven van augustus et september 1914, van de gevechten in het dichte woud van de Argonne in 1914 en 1915 en van het offensief van 1918. In Vienne-le-Château is het kamp van de Vallée Moreau een Duits militair kamp dat in een opmerkelijke staat is behouden.

Kamp van de Vallée Moreau

De 2e slag van de Marne De 2e slag van de Marne (15-18 juli 1918) bevrijdde bijna de hele bezette Champagne (tot Mézières en Sedan), nog voor de wapenstilstand van 11 november. Deze slag, die enkel plaats vond in het westen van het departement, veroorzaakte veel meer verwoestingen dan de 1e. De ontwikkeling van de artillerie in beide kampen en het belang van de inzet gaven aan deze strijd een nooit geziene hevigheid. Na enkele weken tijd waren ook de dorpen waar de Duitsers hun stellingen hadden, verwoest door het geallieerde tegenoffensief. Monumenten, kerken en kastelen ondervonden niet te herstellen schade en dat was deels te wijten aan het verschijnen van nieuwe wapens op de slagvelden: tanks en bommenwerpers. Het einde van het conflict, de wederopbouw Op het einde van de vijandelijkheden in 1918, had de Champagne een troosteloos uitzicht, met miljoenen putten van granaatinslagen, onder water gelopen loopgraven, prikkeldraadversperringen en geïmproviseerde spoor- en aanvoerlijnen in de natuur.

La Main de Massiges ATOUT FRANCE - 32

De site van la Main de Massiges (frontlinie in de vorm van een hand) met haar mijnkraters en gevechtsloopgraven van 1914-1915, werd gerestaureerd en kan bezocht worden.

Fort van la Pompelle

Na de wapenstilstand waren de voorlopige graven met gesneuvelden van de 2 kampen nog ongemoeid gelaten. De lichamen van hen die niet waren overgedragen aan hun familie, waren nog niet ter aarde besteld in de grote militaire begraafplaatsen die we vandaag zien en die een dagelijkse realiteit zijn geworden voor de inwoners van de regio. Een van de grootste is de necropool van la Crouée in Souain-Perthes-les-Hurlus waar meer dan 30.000 lichamen rusten op 60.000 m2, en deze van la Marfée in Noyers-Pont-Maugis. Tal van sites en historische monumenten getuigen van de gevechten: het fort van la Pompelle, het enige fort van het systeem Séré de Rivières dat onder vuur heeft gelegen, het fort en de batterij van Les Ayvelles en het fort van Sedan in de Ardennen. De stad Reims was voor 80% vernield door de Duitse bombardementen. Zijn Notre-Damekathedraal, die al in september 1914 in brand stond, werd 4 jaar lang geteisterd door het oorlogsgeweld. De overlevenden maakten er een erezaak van om ze opnieuw op te bouwen. De oude gerestaureerde gebouwen staan nu broederlijk naast ‘nieuwe’ constructies uit de jaren 1920-1930. Naast volledig herbouwde kerken in neoromaanse of neogotische stijl die men duidelijk kan onderscheiden, werden veel gebouwen zorgvuldig hersteld in hun oorspronkelijke staat. De herinnering aan de gevechten is gebleven. In Mondement verrijst het Monument van de Overwinning van de Marne, een gigantische monoliet met de afbeeldingen van de generaals die aan het hoofd van het leger stonden tijdens deze veldslag. In Dormans bestaat het Memoriaal van de Veldslagen van de Marne uit een kapel en een ossuarium met de resten van duizend soldaten van alle nationaliteiten.

ATOUT FRANCE - 33

Champagne-Ardenne Verv. Hulde aan de geallieerde troepen Na het conflict verrezen overal dodenmonumenten met de namen van gesneuvelden, maar ook van gefusilleerden, van slachtoffers van bombardementen en van gedeporteerden uit de dorpen die bezet waren door de Duitsers. De meerderheid van de monumenten volgt het klassieke model maar enkele wijken er sterk van af. Dat is onder meer het geval voor het Monument voor de Afrikaanse soldaten: ‘Aux héros de l’Armée Noire’ in Reims. Of voor het Amerikaanse monument van le Blanc-Mont, in Sommepy-Tahure, dat de 6.000 Amerikaanse soldaten herdenkt die gevallen zijn in de Champagne en de Argonne en waarvan de top een panoramisch uitzicht biedt. In Saint-Hilaire-le-Grand staat een orthodoxe kapel, met witte muren en bolvormige koepels in blauw en goud, die de 6100 Russische soldaten herdenkt die in Frankrijk sneuvelden tijdens de Grote Oorlog.

Orthodoxe kapel

In Souain-Perthes-les-Hurlus is het Dodenmonument van Navarin een grote piramide met een crypte en een ossuarium waar de overblijfselen rusten van meer dan 10.000 soldaten van alle nationaliteiten. Een beter begrip van het conflict en de historische sites kan men krijgen in informatiecentra zoals het Centre Marne 14-18 van Suippes, dat op de oude frontlijn van de Champagne ligt.

Dodenmonument van Navarin

Meer informatie: Comité Régional du Tourisme de Champagne-Ardenne: www.champagne-ardennen-toerisme.nl Conseil Général et Comité Départemental du Tourisme de la Marne: www.lamarne14-18.com/

ATOUT FRANCE - 34

Lorraine: Verdun, epicentrum van de veldslagen in Lorraine aan de 3 grenzen Verdun is een wereldwijd bekende naam en een symbool voor de verschrikkelijke veldslagen die Lorraine hebben geteisterd tijdens de Eerste Wereldoorlog. Van augustus 1914 tot november 1918 heeft hier bloed gevloeid en stierven er honderdduizenden mensen. Van het Massief van de Vogezen, het enige bergfront in Frankrijk, tot Verdun via het geannexeerde Metz en het Frans gebleven Nancy, behield Lorraine de littekens van de Grote Oorlog. Dit zwaar geteisterde land is vandaag een uitzonderlijk conservatorium van sites en overblijfselen, getuigen van de gevechten die er plaats vonden. Ossuarium van Douaumont

Fort van Douaumont en de loopgraaf van de bajonetten Fort van Vaux

Ondergrondse citadel Fleury-devant-Douaumont

Memoriaal van Verdun Quartier impérial van Metz

Militaire begraafplaats Meuse-Argonne Amerikaanse Monument van Montfaucon d’Argonne

Verdun

Metz

Butte de Vauquois Amerikaanse Monument van de Butte de Montsec

Wereldcentrum voor de Vrede

Bar-le-Duc -

Nancy

De heuveltop van Vitrimont Epinal

Het begin van de gevechten In Lorraine heeft het conflict een specifiek karakter vanwege de geografische situatie en de annexatie van Metz en het departement van de Moselle, die Duits grondgebied waren van 1870 tot 1918, een gevolg van de Frans-Pruisische oorlog van 1870. Nog voor de bloedige gevechten van Verdun, bevochten Fransen en Duitsers elkaar al vanaf 1914 in het Massief van de Vogezen en rond Nancy. De slag van Le Grand Couronné omvat de gevechten van Lunéville en Le Léomont, niet ver van Nancy. Nadat hij op één nacht 8 keer van kamp veranderde, konden de Fransen de Heuvel definitief innemen en behaalden zo hun eerste overwinning van de Grote Oorlog De gevechten van Le Grand Couronné en meer bepaald in het bos van Bois-le-Prêtre waren zo gewelddadig dat de Duitsers het bos ‘Witwenwald’ (woud van de weduwen) noemden en de Franse soldaten de ‘wolven’ van het Bois-le-Prêtre, vanwege hun hardnekkigheid.

Verdun - Meuse, een streek beladen met geschiedenis Vanaf september 1914 probeerden de Duitsers Verdun te omsingelen en maakten een belangrijke bres in de Franse verdediging. Men noemde deze bres de Saillant van Saint-Mihiel, en hij strekte zich uit van Les Eparges, via Saint-Mihiel tot Pont-à-Mousson. De heuveltop van Les Eparges behield de littekens van de verschrikkelijke gevechten van 1915. Deze sector omvatte de Tranchée de la Calonne, waar gemobiliseerde schrijvers zoals Jean Giono en Alain Fournier elkaar ontmoetten. ATOUT FRANCE - 35

Lorraine: Verdun, epicentrum van de veldslagen in Lorraine aan de 3 grenzen Verv. Verdun eerde zijn devies ‘On ne passe pas’ (zij komen er niet door) tijdens de gevechten van 1916. 300 dagen en 300 nachten van onophoudelijke gevechten, 300.000 doden en vermisten, 400.000 Franse en Duitse gewonden, 9 dorpen van de kaart geveegd... dat heeft van deze frontale confrontatie de meest moorddadige uit de geschiedenis gemaakt. 17 naties hebben na de oorlog hulde gebracht aan de stad en hem benoemd tot ‘Hoofdstad van de Grote Oorlog’. De slagvelden van Verdun vormen een uniek erfgoed in de wereld, vanwege de authenticiteit van de vele overblijfselen en sites. Een ervan is het Fort van Douaumont, het sleutelstuk van de verdedigingsgordel rond de stad Verdun en het Fort van Vaux, symbool van het heroïsme van de soldaten van Verdun. De ondergrondse Citadel van Verdun, een echte stad in de buik van de aarde, waar 2.000 mannen konden schuilen en leven, heeft een grote rol gespeeld tijdens de veldslag van 1916. In november 1920 werd daar de ‘Onbekende Soldaat’ aangeduid, die zou rusten onder de Arc de Triomphe in Parijs. In de Argonne, een belangrijk centrum van de mijnenoorlog, is de Butte de Vauquois het beste voorbeeld van de aanleg van ondergrondse complexen waarin soldaten leefden. De goede staat van deze site maakt haar tot een van de meest interessante van Lorraine. De Duitsers legden er de Kaiser Tunnel aan, uitgerust met stroomgeneratoren en een veldhospitaal. Een andere emblematische naam, dit keer achter het front, is de ‘Voie Sacrée’, een strategische route die Bar-le-Duc verbindt met Verdun. Deze vitale logistieke verkeersader naar Verdun kreeg zijn naam na de oorlog van de schrijver Maurice Barrès. Tijdens de oorlog passeerde (gemiddeld) om de 13 seconden een voertuig langs deze weg. Aan Duitse zijde lag in het achterland van het front de Batterij van Duzey, waar zich de ‘Lange Max’, een scheepskanon van bijna 20 ton bevond, die obussen van 380 mm ongeveer 45 km ver kon schieten. Men ontdekt er tevens kamp Marguerre, een rustplaats voor Duitse soldaten die ook gebruikt werd voor opslag en de fabricatie van beton. De herinnering levendig houden Naast de vele begraafplaatsen bestaan verschillende herinneringssites in Lorraine. Zoals het Wereldcentrum voor de Vrede, de Vrijheden en de Rechten van de Mens, gevestigd in het prestigieuze bisschoppelijk paleis van Verdun, symbool van de Frans-Duitse verzoening en motor van de Europese constructie.

Wereldcentrum van de Vrede, de Vrijheden en de Rechten van de Mens

Inderdaad, als echo op de gesprekken tussen De Gaulle en Adenauer in 1958, bezegelde de handdruk Kohl – Mitterrand in 1984 de toenadering tussen Frankrijk en Duitsland, de 2 pijlers van de Europese Unie. Het centrum biedt een uitgebreid programma van tijdelijke tentoonstellingen met een artistiek of historisch karakter, als complement aan de bezoeken aan de slagvelden. Het Monument van de Overwinning en de Soldaten van Verdun is ieder jaar het toneel van een ceremonie in het kader van de wapenstilstand en de keuze van de Onbekende Soldaat. Op de slagvelden herdenkt het Memoriaal van Verdun uit 1967, opgericht onder bescherming van de oud-strijder Maurice Genevoix, de beroemdste veldslag van de Grote Oorlog. Na belangrijke renovatiewerken zal de site in november 2015 opnieuw open gaan.

ATOUT FRANCE - 36

Vlakbij worden de niet-geïdentificeerde resten van 130.000 Franse en Duitse soldaten bewaard in het Ossuarium van Douaumont. De loopgraaf van de bajonetten, een monument dat gebouwd werd door een Amerikaanse mecenas, is geïnspireerd op de legende over Franse soldaten die levend en rechtopstaand bedolven werden onder de opspattende aarde in hun loopgraaf tijdens een hevig bombardement. Ossuarium van Douaumont

Als herinnering aan de Amerikaanse betrokkenheid in de Grote oorlog, hebben de Verenigde Staten, in 1932 het Amerikaanse Monument van de Butte de Montsec opgericht. Het herdenkt het offensief van het 1e Amerikaanse leger in september 1918 en de gevechten die plaats vonden tot de wapenstilstand. De Butte de Montsec biedt een prachtig panorama van het meer van Madine en de Côtes de Meuse. Overigens is de Amerikaanse militaire begraafplaats van Romagne sous Montfaucon met zijn 14.246 kruisen, de grootste Amerikaanse necropool in Europa. Het zijn de soldaten die gevochten hebben voor de bevrijding van de sector Meuse-Argonne die er begraven liggen. De Amerikaanse toren van Montfaucon in de Argonne, werd opgericht door de Commissie voor Amerikaanse oorlogsmonumenten, ter herdenking van de 28.000 Amerikanen die gevochten hebben voor de inname van de heuvel van Montfaucon op 26 en 27 september 1918. Dat was de grootste veldslag uit de Amerikaanse geschiedenis van die tijd. Amerikaans monument op de Butte de Montsec Meer informatie: Websites www.toerisme-lorraine.eu www.toerisme-maas.com Brochures die men kan downloaden Lorraine: http://reizen.toerisme-lorraine.eu

ATOUT FRANCE - 37

14-18 op het Front van de Vogezen Het front van de Vogezen vormde een bergachtige zone tussen Le Donon in het noorden en Le Grand Ballon in het zuiden. De oude grens met het Reich, van 1871 tot 1918, vandaag gelegen in Elzas en Lorraine, was de enige sector van het westelijke front in de Grote Oorlog dat berggevechten kende. Dat stelde speciale eisen op het gebied van vervoer en logistiek. Er moest rekening worden gehouden met het specifieke landschap, strategische plaatsen, en de klimatologische en geografische beperkingen. Het Massief van de Vogezen telt tal van slagvelden, wat de streek de dimensie geeft van een openluchtmuseum. Veldslag La Chapelotte Veldslag La Roche Mère Henry

Strasbourg

Necropool van La Fontenelle

Col de la Chipotte

Epinal

Veldslag Tête de Violu

Saint-Diédes-Vosges Colmar

Veldslag La Tête des Faux

Memoriaal museum van Le Ligne

Memoriaal Hartmannswillerkopf

Een unieke site van de bergoorlog De Elzas en een deel van Lorraine werden door het verdrag van Frankfurt geannexeerd door het Duitse rijk in mei 1871. De ‘verloren’ gebieden hebben een rijke patriottische en nationalistische literatuur gevoed, wat leidde tot wraakgevoelens en ze werden dan ook een van de secundaire doelen van de Eerste Wereldoorlog. Vanaf 4 augustus 1914 kreeg het Franse leger het bevel om aan te vallen in de Elzas en de valleien en belangrijkste steden te bezetten. Mulhouse werd bezet op 8 augustus, ‘s anderendaags geëvacueerd, opnieuw ingenomen de 17e en definitief opgegeven op de 25e. Munster werd bezet door de Fransen op 17 augustus en verlaten op 3 september. Verkenners waren zelfs doorgedrongen tot aan de rand van Colmar. Na de bewegingsoorlog stabiliseerde het front tijdens de maanden oktober en november 1914. De valleien van Saint-Amarin en Masevaux waren Frans gebleven. In de Vogezen van Lorraine lag het front op een grensheuvel (Violu), een natuurlijk observatorium (la Fontenelle, la Tête des Faux) of op een strategische positie (la Chapelotte, la Roche Mère Henry). Op de heuvel van la Fontenelle stabiliseerde het front zich vanaf 12 september 1914. In juli 1915 begon een ondergrondse mijnenoorlog, terwijl aan de oppervlakte massale aanvallen afgewisseld werden met schermutselingen. De resten van een opmerkelijke ijzeren observatieladder, de enige van het front, zijn nog steeds zichtbaar.

ATOUT FRANCE - 38

Niet te missen herdenkingsmonumenten Het Massief van de Vogezen, waar de frontlijn begon aan de Zwitserse grens, in de nabijheid van ‘Kilomètre Zéro’, wordt gedomineerd door een indrukwekkende rotshoogte die neerkijkt op de vlakte van de zuidelijke Elzas: de Hartmannswillerkopf, vandaag een van de vier nationale monumenten van de Grote Oorlog. Fransen en Duitsers bevochten elkaar voortdurend voor deze observatiepost. Alleen al in 1915 veranderde de top vier keer van kamp. Altaar van het vaderland op de Hartmannswillerkopf De gevechten gingen de hele oorlog verder op dit slagveld dat geteisterd werd door obussen, gifgas en vlammenwerpers. De verovering moest het succes verzekeren van een Frans offensief in de streek van Mulhouse. Het precieze aantal doden zal men nooit kennen, maar minstens 30.000 soldaten lieten er het leven. Een memoriaal dat bestaat uit een crypte met de beenderen van 12.000 onbekende soldaten brengt hen vandaag hulde. Een Herdenkingsschuilplaats (abri-mémoire) werd ingericht in het oudste huis van het dorp Uffholtz, opgetrokken in 1581. Het bezoek aan de schuilplaats kan een inleiding vormen aan de verkenning van een ‘mensen verslindend’ gebergte dat de meest indrukwekkende historische site vormt van de Vogezen. Het Serret-museum in Saint-Amarin, ingewijd in 1973, is gevestigd in een voormalige gerechtszaal die tijdens de Grote Oorlog diende als hospitaal. Het bevat vandaag voorwerpen en documentatie over de gevechten en de leefomstandigheden van de soldaten.

Herdenkingsschuilplaats

Museum Serret

Wanneer we de oude frontlijn volgen naar de Vallée Noble, ontdekken we de grootste Roemeense necropool van Frankrijk, de Roemeense militaire begraafplaats van Soultzmatt, in 1924 geïnaugureerd door koning Ferdinand en koningin Maria van Roemenië.

Tussen 20 juli en 15 oktober 1915, vonden moordende gevechten plaats op het slagveld van Le Linge (17.000 doden), gevolgd door een stellingenoorlog die duurde tot 11 november 1918. Dit slagveld dat geklasseerd werd als historische site, toont een aangrijpend aspect: de infrastructuur van het solide Duitse verdedigingssysteem en de resten van de Franse stellingen in de losse grond, getuigen van de echte loopgravenoorlog. Het Memoriaalmuseum van Le Linge toont Franse en Duitse voorwerpen die men ter plaatse heeft gevonden: wapens, munitie, persoonlijke voorwerpen, relieken… Om dringende zorgen zo dicht mogelijk bij het front te kunnen toedienen, besliste het Franse leger in juli 1915 om een Alpijns veldhospitaal te vestigen in het dorp Mittlach dat opnieuw Frans was geworden. Dit hospitaal, vandaag een museum, evoqueert de minder bekende veldslagen rond Metzeral in juni 1915, en de herinnering aan generaal Serret en kolonel Boussat, die sneuvelden op de Hartmannswillerkopf in december 1915. ATOUT FRANCE - 39

14-18 op het Front van de Vogezen Verv. In 1914, the Germans occupied the Tête des Faux In 1914 bezetten de Duitsers de top van de Tête des Faux op een hoogte van 1220 meter. De gevechten van Kerstmis 1914, die plaatsvonden in extreme wintercondities, leidden tot 600 doden, vermisten en gewonden op 1 nacht. Maar de Duitsers bouwden er indrukwekkende versterkingen die stand hielden tot aan de wapenstilstand van 1918. Langs de oude frontlijn met loopgraven bevindt zich ook de Col de Sainte-Marie-aux-Mines, een grenspost tussen Frankrijk en Duitsland die vanaf 1914 door de Duitsers was bezet. De omliggende toppen, de Bernhardstein, de Tête du Violu en de Côte 607 werden het toneel van een schimmenoorlog.

Tête des Faux

Het Museum van Saint-Dié-desVosges bevat uitzonderlijke stukken met betrekking tot de militaire geschiedenis van 14-18. Tien uitstalkasten tonen uniformen, wapens, munitie en documenten over de slag van de Meurthe en de gevechten van La Chipotte. Ook het verhaal van de twee luchthelden, Fonck en Guynemer, wordt gebracht met een unieke verzameling. In de vallei van de Hure waren de hoogtes van Fontenelle de inzet van een stellingenoorlog die snel ontaardde in een mijnenoorlog. In 1925 werd een monument opgericht, in de nabijheid van de necropool waar 2.348 Fransen rusten.

Necropool van la Fontenelle ATOUT FRANCE - 40

Van 28 augustus tot 9 september 1914 was de sector van de Col de la Chipotte het toneel van lijf-aanlijfgevechten. De sector wisselde 5 keer van kamp, de Fransen verloren er 4000 soldaten en de poilu’s spraken van ‘le trou de l’enfer’ (het hol van de hel). De Franse overwinning zorgde samen met de overwinning van de Marne voor de mislukking van het Duitse invasieplan, wat dan leidde tot de stellingenoorlog. De necropool van la Chipotte herinnert aan de heroïsche gevechten van de Fransen.

Belvedère van de Roche Mère Henry

Vanaf september 1914 vestigen de Duitsers zich in de omgeving van Moyenmoutier in de Val de Senones, de oude hoofdstad van het prinsdom Salm. Het plateau van de Roche Mère Henry, dat aan de steile wanden kleeft, wordt het doelwit van Franse aanvallen tot in januari 1915. In het uiterste noorden van het front, tussen de toppen van Le Donon en Raon-l’Etape, is de site van La Chapelotte de laatste getuige van de mijnenoorlog in de Vogezen. In 14-18 reikten sommige posities 120 meter diep. De Duitsers bouwden in dit massief, dat bestaat uit zeer broze zandsteen, verbazende versterkingen waarvan het verhaal belicht wordt in het Centre d’Interprétation et de Documentation 1914-1918. Meer informatie: www.front-vosges-14-18.eu

Ingang van de galerij in La Chapelotte

ATOUT FRANCE - 41

5 BIJLAGEN Atout France, de Franse Dienst voor Toerisme Met 83 miljoen internationale bezoekers per jaar, die in 2012 goed waren voor 35,8 miljard euro inkomsten, is het toerisme een grote economische sector voor Frankrijk, die instaat voor 7,12% van het BBP. Atout France, opgericht in 2009 om deze sector verder te ontwikkelen, zet zijn doel verder via volgende opdrachten: De toeristische markten observeren en analyseren Het agentschap heeft een uitgediept dispositief om de internationale toeristische markt te observeren en te analyseren. De goede kennis van vraag en aanbod laat toe een zo volledig mogelijke visie te ontwikkelen over de toestand van de toeristische markten en zo de grote strategische lijnen vast te leggen die nodig zijn voor de verdere ontwikkeling van het toerisme in Frankrijk. Het Franse toeristische aanbod versterken en commercialiseren Om de competitiviteit van de bedrijven en de aantrekkelijkheid van de Franse bestemmingen te verhogen, stelt Atout France zijn expertise en zijn toeristische knowhow ter beschikking. Het Agentschap begeleidt meer dan 1100 partner-professionals (Comités régionaux en départementaux du tourisme, offices de tourisme en meer dan 800 privébedrijven), in hun marketing en promotieacties, zowel in Frankrijk als internationaal. Ieder jaar worden meer dan 2000 promotionele acties gevoerd voor het grote publiek, de professionals van het toerisme en de pers. De kwaliteit van de diensten optimaliseren Atout France is belast met specifieke opdrachten om de kwaliteit van het aanbod te verbeteren. Hier gaat het om de klassering van het toeristische logies, de immatriculatie van de touroperators maar ook om de opvolging van labels zoals ‘Vignobles & Découvertes’ voor het wijntoerisme. Een lokaal, nationaal en internationaal actiegebied Atout France voert zijn opdrachten internationaal uit dankzij een netwerk van 35 bureaus, verdeeld over 32 landen. Deze unieke organisatie, die meer dan 250 mensen tewerkstelt, laat toe om de kennis van de markten en het internationale cliënteel doorlopend te verdiepen en de acties van de partners zo goed mogelijk te begeleiden, van het concept tot de commercialisering. Meer informatie: www.atout-france.fr of www.rendezvousenfrance.com La Mission du Centenaire De organisatie met de naam ‘La Mission du centenaire de la Première Guerre mondiale’ werd door de Franse overheid belast met de voorbereiding en de uitvoering van een herdenkingsprogramma voor de 100e verjaardag (centenaire) van de Eerste Wereldoorlog. Zij heeft als taak de grote evenementen te organiseren van de kalender van de 100e verjaardag, initiatieven te begeleiden en te coördineren in heel Frankrijk, en het groot publiek te informeren over de voorbereidingen en het programma van de 100e verjaardag. Meer dan 1000 projecten in Frankrijk en in het buitenland kregen de officiële label van de ‘Centenaire’. De website van de organisatie, www.centenaire.org, opgezet als een centrum van digitale bronnen, biedt het grote publiek in real-time en in drie talen, een kijk op alle voorbereidingen van de 100e verjaardag van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Meer informatie: http://centenaire.org/fr ATOUT FRANCE - 42

Vereniging ‘Tourisme et mémoire de la Grande-Guerre’ De vereniging ‘Tourisme et mémoire de la Grande Guerre – Le réseau touristique du front occidental’ werd op 13 september 2012 opgericht in Albert (80) door de toeristische diensten van de belangrijkste actoren die betrokken waren bij het westelijk front, dat liep van Nord Pas de Calais tot de Elzas. De vereniging telt meer dan 35 leden (regionale, departementale en plaatselijke toeristische diensten) die samenwerken aan een netwerk om hun initiatieven, promoties en communicatie rond het herinneringstoerisme te coördineren. Meer informatie: [email protected]

ATOUT FRANCE - 43

Fotorechten Paris Ile-de-France, toegangspoort tot Frankrijk (pagina 17) Amerikaanse begraafplaats © CDT 92/JL Dolmeire Memoriaal Escadrille La Fayette © Fondation Escadrille Lafayette Graf van de Onbekende Soldaat - Arc de Triomphe © Livia Lérès (SIPA PRESS) Invalides – Musée de l’Armée - © V.Castro/Sipa/CRT PIdF Musée de la Grande Guerre du Pays de Meaux © H.Giansily/CRT PIdF Musée de l’Air et de Espace © Musée de l’Air et de l’Espace - Le Bourget / A. Fernandes Nord Pas-de-Calais (pagina’s 20-23) Australisch herdenkingspark van Fromelles © AS. Flament Nationale necropool van Notre-Dame-de-Lorette © S. Dhote De Duitse begraafplaats van la Maison Blanche © S. Dhote Canadees memoriaal van Vimy © S. Dhote Begraafplaats van Saint-Étienne-au-Mont © AS. Flament PICARDIË – De Somme, het circuit van de herinnering (pagina’s 24-26) Zuid-Afrikaans Memoriaal en Museum van Longueval ® Nicolas Bryant Memorial to the missing ® aerophotostudio Thiepval, de Ulster Toren ® Nicolas Bryant Australisch Memoriaal van Villers-Bretonneux ® Nicolas Bryant PICARDIË – De Aisne 14-18 (pagina’s 27-30) Chemin des dames. Constellatie van de smart © F.X.Dessirier Observatorium Chemin des Dames © F.X. Dessirier De Caverne du dragon © Jan D’Hondt-BAD Vingré © F.X. Dessirier Memoriaal 42e Amerikaanse divisie © OT Fere en Tardenois Riqueval Bridge 1918 © archives départementales-02 Champagne-Ardenne (pagina’s 31-34) Kamp van de Vallée Moreau © John Foley - Champs de la Mémoire Loopgraaf van Massiges – © CRTCA Fort van la Pompelle © John Foley - Champs de la Mémoire Orthodoxe kapel © John Foley - Champs de la Mémoire Dodenmonument van Navarin © J.P. Husson Lorraine: Verdun, epicentrum van de veldslagen in Lorrain aan de 3 grenzen (pagina’s 35-37) Ossuarium van Douaumont © Michel PETIT Wereldcentrum van de vrede © B. Barbier_CRT Lorraine Butte de Montsec © Michel PETIT 14-18 op het Front van de Vogezen (pagina’s 38-41) Altaar van het vaderland op de Hartmannswillerkopf © ADT68/CG88 – JL. Delpal Herdenkingsschuilplaats van Uffholtz © ADT68/CG88 – JL. Delpal Museum Serret© ADT68/CG88 – JL. Delpal Tête des Faux © ADT68/CG88 – JL. Delpal La Chapelotte © ADT68/CG88 – JL. Delpal Necropool van la Fontenelle ©ADT68/CG88 – JL. Delpal

ATOUT FRANCE - 44

HET HERDENKINGSTOERISME

ATOUT FRANCE

www.atout-france.fr www.rendezvousenfrance.com