Naar De Grote Oorlog Ieper excursie, leerlingeninstructie

Naar De Grote Oorlog: Ieper excursie leerlingeninformatie, Feniks Informatiebrief nummer 6 mei 2009, ©Thiememeulenhoff

Naar De Grote Oorlog Ieper excursie, leerlingeninstructie

Monument op de Duitse militaire begraafplaats bij Langemark. Hier liggen 25.000 soldaten. Foto Reinard Maarleveld

1


Naar De Grote Oorlog Nederland was in de Eerste Wereldoorlog neutraal. Maar even over de grens met België, bij Ieper, werd vier jaar lang gevochten. Soldaten uit Engeland en andere landen die bij het Britse rijk hoorden vochten er tegen Duitse troepen. De Britten werden gesteund door Franse soldaten. Wat is Ieper? Ieper is een stad met 35.000 inwoners in België in het zuidwesten van Vlaanderen (de zogenaamde Westhoek) op ongeveer 150 kilometer van Den Haag. Na Gent en Brugge is Ieper de derde stad van Vlaanderen. In de middeleeuwen waren Vlaanderen en Brabant (de Zuidelijke Nederlanden) veel belangrijker dan de Noordelijke Nederlanden (het gebied dat we nu Nederland noemen). Vooral de lakenhandel (laken is het eindproduct van de bewerking van ruwe wol) bloeide. Een van de meest opvallende gebouwen in Ieper is dan ook de Lakenhal. Overigens is het Ieper dat je nu ziet helemaal opnieuw gebouwd want in de Eerste Wereldoorlog werd de stad volledig vernietigd. In de Lakenhal is nu het oorlogsmuseum “In Flanders Fields” gevestigd. Waarom naar Ieper? Ieper is (helaas) een goed voorbeeld van de manier waarop in de Eerste Wereldoorlog aan het westelijke front werd gevochten. De slachtpartijen bij Verdun (februari – december 1916) en de Somme (juli – november 1916) zijn andere voorbeelden. De drie veldslagen die tussen 1914 en 1917 bij Ieper werden uitgevochten verliepen ongeveer hetzelfde als de slagen bij de Somme en Verdun. Hoe ging dat dan? De aanvallers schoten dagenlang met zware kanonnen op de loopgraven van de tegenstanders. Duizenden granaten werden dag en nacht afgevuurd. Daarna kwamen de soldaten van de aanvallende partij uit hun loopgraven en liepen op de tegenstander af. De aanvallers moesten zonder dekking een niemandsland oversteken. Dat gebied zat vol bomkraters, niet-ontplofte granaten, lijken van de vorige aanval, kapotgeschoten bomen. Als het regende was het een enorme modderpartij waarin je makkelijk kon stikken of verdrinken. Zeker als je door een kogel was geraakt en, met je zware bepakking op, niet verder kon. De loopgraven van de tegenstander waren ondanks de beschietingen meestal nog redelijk in orde. Vooral de Duitsers hadden ondergrondse stellingen die goed beschermd waren tegen de granaten. Als de Britten of Fransen dan kwamen aanrennen was het vaak prijs schieten met hun mitrailleurs. Ieper raakte in 1914 door een toeval midden in de frontlinie. Hoe kwam dat? Het Duitse aanvalsplan was al voor de oorlog bedacht door generaal Von Schlieffen (hij was in 1906 met pensioen gegaan en deed zelf dus niet meer mee). De Duitsers gingen er daarbij vanuit dat ze op twee fronten zouden moeten vechten. In het westen tegen Frankrijk en in het oosten tegen Rusland. Rusland was de sterkste vijand, maar had ook de meeste tijd nodig om een leger in stelling te brengen, gezien de enorme afstanden en de grote aantallen soldaten (die ook moeten eten, drinken en vechten). Zodra Rusland mobiliseerde (het leger opriep) moest Duitsland toeslaan, anders kon het wel eens te laat zijn. Frankrijk werd minder hoog aangeslagen, maar was in het begin van de oorlog een groter gevaar. Daarom werd besloten eerst Frankrijk te verslaan en vervolgens Rusland aan te pakken. Frankrijk, zo had Von Schlieffen bedacht, moest binnen zes weken uit de strijd zijn. Een snelle aanval op Parijs, via Nederland en België, vormde de sleutel. De sterke Franse

2


verdediging aan de grens met Duitsland (Elzas-Lotharingen) zou dan in de rug kunnen worden aangevallen. De Duitsers slaagden bijna in hun opzet. Maar in september 1914 liep hun aanval op 50 kilometer ten noordoosten van Parijs vast aan de rivier de Marne. De Duitse legerleiding vond het verstandiger om iets terug te trekken, namelijk tot aan de rivier de Aisne. Van daaruit probeerden de Franse en Duitse legers elkaar te omsingelen. Omdat het front in het oosten tot aan de Zwitserse grens stabiel was werd de frontlijn in noordwestelijke richting verlengd tot aan de kust. Dit wordt wel “de race naar de zee”genoemd. Vanaf de kust werd een hoekje van België op die manier in de frontlinie gebracht. En in dat hoekje was Ieper de grootste stad. Ieper zelf lag in een gebied waar vooral Britse soldaten waren. Eind september 1914 hield een deel van het Belgische leger nog stand in Antwerpen en aan de kust (Nieuwpoort). De Belgen groeven zich in bij de rivier de IJzer en het plaatsje Diksmuide (dat door de Duitsers werd veroverd). Uiteindelijk bleef Ieper de hele oorlog in handen van de Geallieerden (er lagen voornamelijk Britse troepen en troepen uit de Britse koloniën en Dominions). Tegelijkertijd was Ieper en omgeving frontgebied. Dat frontgebied stak uit naar het oosten. Daarom wordt ook wel gesproken over de Ieper Salient (letterlijk: vooruitgeschoven positie) of Ieperboog. Wat gebeurde er precies in en rond Ieper in de Eerste Wereldoorlog? Tussen 1914 en 1918 vonden rond Ieper drie veldslagen plaats. - De eerste slag om Ieper, tussen 19 oktober en 22 november 1914. - De tweede slag om Ieper, tussen 22 april en 30 mei 1915. - De derde slag om Ieper, tussen 31 juli en 6 november 1917. - 1918: Duits voorjaarsoffensief en de tegenaanval van de Geallieerden in het najaar. De eerste slag om Ieper, 19 oktober - 22 november 1914 Het Duitse leger zet de aanval in op Ieper vanuit Mesen en de Meense weg (Geluveld). De Britten zijn in de minderheid maar beschikken wel over beroepssoldaten. Het Duitse leger bij Ieper bestaat voor een deel uit nauwelijks getrainde jongeren. Bij Langemark worden duizenden van hen gedood door de Britse verdedigers (“de kindermoord”) van de British Expeditionary Force (BEF). De Duitsers veroveren na zware gevechten wel Antwerpen en Diksmuide, maar Ieper blijft in Geallieerde handen. Bij de eerste slag om Ieper zijn er 250.000 doden en gewonden. De BEF verliest 80.000 man en daarmee wordt duidelijk dat er een nieuw Brits leger moet komen. Tot 1916 is er een vrijwilligersleger, daarna stelt GrootBrittannië, net als de andere oorlogvoerende landen, de dienstplicht in. De tweede slag om Ieper, 22 april - 30 mei 1915 De Duitsers starten hun aanval met chloorgas. Ze veroveren dorpen in de Ieper Salient (Langemark, Pilkem, St. Juliaan, ’s-Graventafel). Britse troepen trekken zich van 1 tot 4 mei terug. Duitse troepen veroveren heuvels rondom Ieper (Frezenberg, Bellewaarde). De stad is ingesloten. Toch wordt Ieper zelf niet veroverd. De Duitse troepen kunnen hun terreinwinst niet verzilveren. Het offensief loopt vast. Dit patroon zie je aan het hele westelijke front. Af en toe is er een opening maar de aanvallende partij weet hiervan nauwelijks te profiteren. In de tweede of derde verdedigingslinie loopt de aanval uiteindelijk vast. Overigens gebruiken de Geallieerden ook gifgas, onder meer in granaten. De Canadese legerarts John McCrae schrijft in december 1915 zijn gedicht In Flanders Fields, over de symboliek van de bloeiende klaprozen (“poppies”) op de slagvelden. Het oorlogsmuseum in de Lakenhal is naar dit gedicht genoemd.

3


De derde slag om Ieper, 31 juli - 6 november 1917 Begin 1917 trekken de Duitsers zich terug op een nieuwe verdediginglinie: de Siegfriedstellung (door de Geallieerden Hindenburglinie genoemd). Idee van de Duitse legerleiding is om het front recht te trekken en effectiever te kunnen verdedigen. Het gebied tussen de oude stellingen en nieuwe stellingen wordt tot “verschroeide aarde” verklaard: alles wordt verwoest. In april mislukt een Frans offensief aan de rivier de Aisne. Een daaropvolgende muiterij in het Franse leger wordt in de kiem gesmoord. Het Russische front stort steeds verder ineen en ook de Italianen zijn dicht bij een nederlaag. De onbeperkte duikbootoorlog brengt de bevoorrading van de Geallieerden bijna tot stilstand. Tegen deze achtergrond besluit de Britse bevelhebber Haig tot een offensief in de Ieper Salient. Officiële doelen zijn de Belgische kusthavens (door de U-boot-dreiging) Zeebrugge en Oostende, mogelijk Antwerpen, maar Haig wil ook het initiatief houden en de Duitsers voor zijn bij een eventuele aanval. Op 17 juni vliegt bij Mesen een Duitse stelling op een heuvel in de lucht. De stelling is maandenlang ondermijnd door Australische soldaten. Tienduizend Duitse soldaten komen om bij de explosie. De klap wordt tot in Londen gehoord. De Britten reageren verder niet en de Duitsers krijgen de kans om hun verdediging weer te versterken. Op 31 juli begint de Britse aanval. Het nieuwe wapen (de tank) helpt niet echt want de 22 stuks lopen al snel vast in de modder en de kraters van het maanlandschap rond Ieper. De Duitse artillerie staat op de heuvels bij Geluveld buiten bereik van de Britse artillerie. Half augustus is al duidelijk dat door de sterke Duitse verdediging in combinatie met het slechte weer een doorbraak onmogelijk is. Terreinwinst is er niet of nauwelijks. Haig breekt het offensief niet af maar wijzigt zijn plan. Nu is uitputting van de verdediging de doelstelling. De opmars gaat in slakkengang vanaf eind september tot oktober. De troepen trekken richting Passendale, langs de Meense weg en het Polygoonbos bij Zonnebeke. Er sterven duizenden soldaten per dag. September is droog, maar er valt tussen augustus en november veel regen. Mensen en paarden stikken in de modder of verdrinken in volgelopen bomkraters. In oktober wordt drie keer een vergeefse aanval ondernomen op Passendale. Het dorpje wordt uiteindelijk op 6 november 1917 veroverd door Canadese troepen. Haig besluit niet verder te gaan. Het Britse leger betaalt voor 8 kilometer terreinwinst met 245.000 slachtoffers. De Fransen raken 8.000 soldaten kwijt. De Duitsers verliezen 260.000 man. Ieper in 1918 Het Duitse leger begint een voorjaarsoffensief. Rusland is uit de strijd en de Amerikanen hebben nog niet voldoende troepen paraat. De laatste kans om een beslissende overwinning te behalen. Ten zuidoosten van Ieper volgen in maart en april zware Duitse aanvallen, maar de stad wordt niet meer bedreigd. Vanaf eind september hebben de Geallieerden het initiatief. Belgische soldaten hebben vanaf 1914 stand gehouden bij de IJzer-linie en trekken nu op richting Gent. Bij dit offensief loopt Hitler, die als soldaat meevecht in een Beiers regiment, oogletsel op na een Britse gasaanval (bij Wervik, even ten zuidoosten van Ieper). (Hitler was van 1914 tot 1916 ook actief in de Ieper Salient en gedurende een korte tijd in 1917). In de herfst van 1918 stort het Duitse front gedeeltelijk in en worden er, terwijl de gevechten doorgaan, onderhandelingen gevoerd. Op 11 november 1918 om 11 uur is er een wapenstilstand. De oorlog is voorbij. Ieper en het historisch overzicht In het Historisch Overzicht Twintigste Eeuw komen de volgende begrippen die je kunt koppelen aan je bezoek aan Ieper.

4


-

-

-

-

-

-

Nationalisme. Mensen gaven hun leven voor het vaderland. Vooral aan het begin van de oorlog vinden mensen het geweldig om te gaan vechten. Soldaten geloven dan nog in een korte oorlog. Koloniën. Groot-Brittannië en Frankrijk waren rijken met veel koloniën. Inwoners van deze koloniën vochten mee aan het front. Bij Ieper kwamen ook Canadezen, Australiers, Nieuw-Zeelanders en Indiërs in actie. Australië, Nieuw-Zeeland en Canada waren toen al wel onafhankelijk maar ze voelden zich toch nog verbonden met het Britse rijk. Centralen en Geallieerden. Weet je nog precies wie tegen wie vocht in Europa? Hoe zat aan het westelijke front? Triple Entente en Triple Alliantie. Zo werden de bondgenootschappen voor de oorlog genoemd. Wie waren dat ook weer? Von Schlieffenplan. Door de gedeeltelijke mislukking van dit plan kwam Ieper in de frontlinie te liggen. Loopgraven. Het leven in de loopgraven (stank, dood, luizen, ratten, soldaten als kanonnevoer) en de militaire tactiek waardoor honderdduizenden soldaten sneuvelden. Wapens, techniek en communicatiemiddelen. De vuurkracht van geweren, kanonnen, mitrailleurs was enorm. Nieuwe technieken (gas, tanks) werden gebruikt maar hadden geen grote invloed. Tegen het einde van de oorlog werden vliegtuigen steeds belangrijker. Zeppelins werden in het begin gebruikt voor verkenningsvluchten en bombardementen. Ze waren echter heel kwetsbaar voor aanvallen door vliegtuigen. Beide partijen lieten grote ballonnen op met een uitkijkpost om de linies van de tegenstander beter te kunnen bekijken. Onderzeeboten: de Belgische zeehavens werden door de onderzeeboten van de Duitsers gebruikt. Oostfront. Zie je in Ieper natuurlijk weinig van. Maar de ineenstorting van het Russische leger in 1917 gaf de Duitsers de kans om in het voorjaar van 1918 in het westen nog een enorme aanval te beginnen. Tussen 1920 en 1930. De verwerking van de oorlogsellende in de jaren 1920 – 1930 leidt tot pacifisme en aandacht voor het leed in de loopgraven en de zinloze (?) dood van miljoenen jonge mensen (monumenten, begraafplaatsen, the war poets in Engeland en Im Westen nichts neues in Duitsland). Versailles en de opkomst van Hitler. Het Duitse leger geeft zich niet over maar sluit een wapenstilstand (11/11/1918) en de nieuwe Duitse regering sluit een (vernederend) vredesverdrag (Versailles 1919). Dit leidt tot de dolkstootlegende en veel Duitsers zijn boos op Frankrijk en Engeland. Ze voelen zich vernederd en willen wraak. De nieuwe Duitse regering bestaat volgens hen uit verraders en lafaards. Hitler maakt dankbaar gebruik van deze stemming. Volgens hem zijn vooral de communisten en de joden verantwoordelijk voor “het verraad”.

Bron: H.P. Wilmott, De Eerste Wereldoorlog, 2004

Links Kennismaking met Ieper http://www.inflandersfields.be/stadieper/ De directe voorgeschiedenis van de oorlog in korte teksten met foto’s en een tijdlijn: http://www.inflandersfields.be/#tijdslijn

5


De slachtoffers en begraafplaatsen http://www.inflandersfields.be/#dodenregister Persoonlijke verhalen http://www.inflandersfields.be/#persoonlijke%20verhalen

6

Naar De Grote Oorlog Ieper excursie, leerlingeninstructie

Recommend Documents