Patrimonium Barendrecht Jaarverslag en jaarrekening 2009
Voorwoord Voor Patrimonium was 2009 een bewogen jaar, waarin veel is ondernomen en gerealiseerd. Maar het afgelopen jaar werd ook overschaduwd door de plotselinge ziekte en het overlijden van mevrouw A.M. (Afra) Boon, directeur-bestuurder van de woonvereniging. Zij maakte zich sterk voor professionalisering van de organisatie, verbetering van de dienstverlening en ontmoeting en samenwerking met bewoners en andere belanghebbenden. En met resultaat! In 2009 stond de kwaliteit van onze dienstverlening en de samenwerking met partners voor de verbetering van ons woningbestand en de leefbaarheid centraal. Patrimonium heeft in 2009 haar dienstverlening nogmaals laten meten door het Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector (KWH). En dit is met een voldoende beoordeeld door onder meer onze bewoners. Eind 2009 hebben we dan ook het KWH-Huurlabel behaald. Met de gemeente werken we intensief samen op het gebied van Wijkregie en Centrumontwikkeling. Door het invullen van een aantal vacatures heeft Patrimonium nu ook een vaste kern om de samenwerking verder op te bouwen en de kwaliteit van de dienstverlening verder te verbeteren Dit jaarverslag kijkt terug op het afgelopen jaar; wat we wilden bereiken en wat we uiteindelijk hebben bereikt in 2009. Ook de tegenvallers, dingen die we niet hebben gehaald, komen aan bod. Daarnaast deel ik graag onze plannen en ambities voor 2010 met u. Ik wens u veel leesplezier toe. Eric Verheijen directeur-bestuurder a.i.
2
Inhoudsopgave
Voorwoord Samenvatting
4
Missie en motto
6
1.
Beschikbaarheid
7
2.
Betaalbaarheid
10
3.
Bijzondere doelgroepen
12
4.
Leefbaarheid en participatie
13
5.
Bouwen en vernieuwen
22
6.
Duurzaamheid en veiligheid
26
7.
Kwaliteit woningen en diensten
28
8.
Presteren naar vermogen
34
9.
Organisatie
41
10.
Governance
48
Jaarrekening Waarderingsgrondslagen
59
Balans
63
Niet in de balans opgenomen verplichtingen
64
Winst- en verliesrekening
66
Kasstroomoverzicht
67
Toelichting op de balans
68
Toelichting op de winst- en verliesrekening
79
Overige gegevens Verklaring van bestuur en raad van commissarissen
87
Accountantsverklaring
88
Kengetallen
90
BBSH aanhangsel E – Patrimonium
91
BBSH aanhangsel E – beheerwoningen
93
Organisatiegegevens
94
3
Samenvatting Patrimonium was ook in 2009 weer vertrouwd dichtbij. De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in ontmoetingen met mensen; zowel met bewoners als maatschappelijke partners. Samen met die partners en bewoners hebben we in 2009 veel bereikt. Wat waren de belangrijkste resultaten van Patrimonium Barendrecht in 2009? Reguliere verhuur Er zijn 191 woningen verhuurd. Hiervan is 30 procent toegewezen aan een starter. De mutatiegraad is nog steeds laag vergeleken met het landelijk gemiddelde. In 2009 is gestart met het regionaal vangnet. Woningcorporaties in de regio Rotterdam hebben samen afspraken gemaakt met als doel het aantal ontruimingen in de stadsregio Rotterdam terug te dringen. Zij maken gebruik van een regionaal systeem waarin alle ontruimingsvonnissen zijn geregistreerd. Huurprijsbeleid De gemiddelde huurstijging bedroeg 2,44 procent als gevolg van een lage inflatie. Het huurprijsbeleid is opgesteld en aangeboden aan de BewonersRaad voor advies. Patrimonium vraagt ruim 30 procent minder dan wettelijk is toegestaan. Kwetsbare doelgroepen Patrimonium heeft 32 statushouders geplaatst: 14 reguliere statushouders en 18 vanuit de generaalpardonregeling. De begrote 36 is niet gehaald, onder meer omdat de status werd ingetrokken of aangeboden woningen niet zijn geaccepteerd. Er zijn 9 woningen toegewezen aan bijzondere doelgroepen. Onderhoud De woningen aan de Schoener, Tjalk en Kempenaar zijn voorzien van nieuwe kozijnen. Aan de Botter is gestart met kozijnvervanging. Het uitgevoerde planmatig onderhoud is door bewoners positief gewaardeerd. Het planmatig onderhoud is niet volledig uitgevoerd. Een deel is voor de uitvoering verschoven naar 20102011 en enkele plannen zijn vervallen omdat bij de voorbereiding bleek dat ze te vroeg waren gepland. Woningverbetering Aan de Vecht, Linge, Alblas, Devel en Giessen zijn 88 woningen grootschalig aangepakt met veel keuzevrijheid
voor
woningverbetering
voor
bewoners.
Het
opstellen
van
het
individuele-
woningverbeteringsbeleid is doorgeschoven naar 2010, waarbij de ervaringen en evaluatie van dit project worden meegenomen. Nieuwbouw en herontwikkeling Aan de Kerkweg zijn 29 woningen, vooruitlopend op de nieuwbouw, gesloopt. In de wijk Lagewei zijn 62 appartementen opgeleverd. In september is het sociaal statuut voor de Centrumontwikkeling ondertekend. Er is samen met de gemeente gewerkt aan een financieel haalbaar centrumplan. De nieuwbouwprojecten Vlinderslag, Vrouwenpolder en Talmaweg hebben vertraging opgelopen door externe factoren.
4
Prettig wonen Woongebouwen zijn minder toegankelijk gemaakt voor onbevoegden en woningen zijn voorzien van inbraakwerend hang-en-sluitwerk. In 2009 is één ontruimingsvonnis uitgevoerd wegens overlast. Patrimonium heeft bewonersinitiatieven ondersteund, zoals een opfleuractie, een tuinproject en een fotoexpositie. Aanpak betalingsproblemen Door de persoonlijke benadering en tijdige doorverwijzing van bewoners naar schuldhulpverlening is het aantal ontruimingsvonnissen door huurschuld beperkt gebleven tot 13. In 8 gevallen zijn er alsnog afspraken gemaakt die een ontruiming voorkwamen. De huurachterstand is gemiddeld slechts 0,72 procent van de huur. Landelijk ligt dit boven de één procent. Meepraten, meedoen en ontmoeten Er zijn informatie- en participatieavonden georganiseerd voor nieuwbouw- en grootonderhoudsprojecten voor bewoners en omwonenden. Daarnaast heeft Patrimonium actief deelgenomen aan onder meer Burendag 2009, Dag van de Dialoog en initiatieven binnen wijkregie. Met de gemeente zijn uitvoeringsafspraken opgesteld. De prestatieafspraken van 2009 met de BewonersRaad zijn ondertekend. De jaarlijkse lenteborrel, Algemene Vergadering en herfstlezing zijn goed bezocht, evenals de extra themaavonden voor leden. Financiële continuïteit In de bedrijfskosten 2009 heeft een aanpassing plaatsgevonden vanwege het afstoten van de beheerwoningen. De (matige) financiële positie is verbeterd door vertraging in de nieuwbouwprojecten. Het resultaat, zonder buitengewone baten en lasten, bedraagt 2 miljoen euro. Inclusief eenmalige baten en lasten is dit 8,8 miljoen euro positief.
5
Missie en motto Missie De missie van Patrimonium Barendrecht is mensen leefplezier bieden in een woongebied waar stad en platteland elkaar ontmoeten. In Barendrecht, gelegen tussen Rotterdam en met uitzicht over de Hoekse Waard, stellen we de wensen van onze klanten centraal. Leven is meer dan alleen wonen, daarom werken we ook graag mee aan een leefbare buurt. Motto Patrimonium Barendrecht staat voor vertrouwd dichtbij: een woonvereniging die mensen bindt en naar klanten luistert; die wordt ervaren als een deskundige en betrouwbare partner met oog voor ontwikkeling, en die iedere medewerker en iedere klant perspectief biedt.
6
1. Beschikbaarheid Patrimonium is aangesloten bij de uitvoeringsorganisatie woonruimteverdeling Woonnet Rijnmond. Deze uitvoeringsorganisatie is onderdeel van de Maaskoepel, de federatie van woningcorporaties in de regio. Al jaren is de mutatiegraad in Barendrecht laag. In het voorjaar van 2009 bleef deze voor Patrimonium onder de 5 procent. In het najaar van 2009 is de verhuisbeweging weer op gang gekomen, waardoor de gemiddelde mutatiegraad voor het gehele jaar gemiddeld op 5 procent kwam. Dit betekent dat huurders gemiddeld zo’n twintig jaar in hun woning wonen. Het in 2008 vastgestelde strategische document ‘Van Kernvoorraad naar Keuzevoorraad’ gaf ook in 2009 het doel aan om voldoende woningen voor de doelgroep beschikbaar te krijgen. Ultimo 2009 was het woningbezit van Patrimonium (2.496 wooneenheden) onderverdeeld in de volgende categorieën:
Tabel 1: prijssegment huurwoningen Type
Grens
%
Goedkoop
445
17,8
Betaalbaar
1.873
75,0
> € 357,37
-
≤ € 357,37
Duur ≤ huurtoeslaggrens
173
6,9
> € 548,18
-
Duur > huurtoeslaggrens
5
0,2
≤ € 548,18 ≤ € 647,53 > € 647,53
Woningmutatie en leegstandspercentage Patrimonium heeft in 2009 in totaal 191 woningen verhuurd. Er zijn 129 woningen opnieuw verhuurd. Dit bracht de mutatiegraad op 5 procent, een lichte stijging ten opzichte van 2008 (4,2 procent), maar nog steeds een daling ten opzichte van 2007 (6,4 procent) en 2006 (6,2 procent). Daarnaast zijn er 62 nieuwbouwappartementen aan de Repelwei verhuurd waaronder 7 appartementen voor een bijzondere doelgroep. Ook zijn er 13 garages opnieuw verhuurd. In 2009 heeft Patrimonium 29 woningen aan de Kerkweg gesloopt.
Tabel 2: aantal vrijgekomen woningen
Patrimonium Beheer Com·wonen Beheer Verwelius Subtotaal
Nieuwbouw Tijdelijke verhuur Kerkweg Totaal
2009
2008
2007
124
114
159
5
11
18
0
3
6
129
128
183
62
18
183
0
8
18
191
154
384
7
In 2009 hebben verhuureenheden van Patrimonium totaal 11.173 dagen leegstand gekend. Het leegstandspercentage bedraagt daarom 1,1 procent. Dit komt vooral door technische leegstand als gevolg van mutatieleegstand. Ook heeft de leegstand aan de Kerkweg als gevolg van de voorgenomen sloop bijgedragen aan de stijging.
Tabel 3: verdeling leegstand Technisch/mutatieonderhoud Verhuur/leegstand Verhuur/nieuwbouw oplevering Leegstand/sloop Modelwoning Technisch/renovatie
Aantal dagen 4.059 1.694 310 4.186 188 736
Percentage 0,4% 0,2% 0,0% 0,4% 0,0% 0,1%
11.173 1.019.445
1,1%
Totaal leegstandsdagen: Totaal aantal dagen:
Reguliere woonruimtebemiddeling In de volgende tabel zijn de verhuringen per label aangegeven. Tabel 4: verhuringen 2009
Bestaande voorraad
Nieuwbouw
Totaal verhuringen
Realisatie 2009
Realisatie 2009
Realisatie 2009
aantal
aantal
Label
percentage aantal
Voorwaardenvrij
min. 40%
23
29%
0
0%
23
17%
Directe bemiddeling
max. 25%
22
27%
5
10%
27
21%
Volkshuisvestelijk labelen
max. 20%
19
20%
47
90%
66
50%
Lokaal maatwerk
max. 15%
16
24%
0
0%
16
12%
subtotaal via WMS
Totaal
80
100%
52
100%
132
100%
Artikel 10 kleinstedelijk
onbenoemd
43
Vrije sector
onbenoemd
Totaal aantal verhuringen binnen WMS
%
%
0
%
43
1
3
4
124
55
179
De belangrijkste conclusie is dat het genoemde streefpercentage voor voorwaardenvrije verhuur niet haalbaar is in samenhang met de kleinstedelijke afspraken die gelden in Barendrecht. Ook is het aandeel volkshuisvestelijke labeling in 2009 hoog door de oplevering van het 55+-nieuwbouwproject aan de Repelwei. Herkomst nieuwe huurders Van de nieuwe huurders kwam 30 procent uit Barendrecht (was 45), 45 procent uit Rotterdam (was 43) en 25 procent van elders (was 12). Van de woningzoekenden heeft 31 procent qua inkomen voor een nietpassende woning gekozen (was 10 procent). Hiervan bezette 27 procent een te dure woning en 4 procent een te goedkope woning.
8
Huishoudengrootte Eén- en tweepersoonshuishoudens betrokken 82 procent van de in 2009 vrijgekomen woningen. In 2008 was dit 79 procent. Starters en jongeren Van de in 2009 beschikbaar gekomen woningen is 30 procent verhuurd aan starters (54 woningen); van de starters waren er 18 jonger dan 28 jaar en 36 starters waren 28 jaar of ouder. Van de in 2009 verhuurde woningen is in totaal 15 procent aan jongeren tot 28 jaar verhuurd (26 woningen).
Afwijkende contracten In 2009 is het voormalige postkantoor tijdelijk in bruikleen gegeven aan de Stichting Galerie en Kunstuitleen in Barendrecht. Deze ruimte is samen met de Stichting Kunstroute Barendrecht tijdelijk als expositieruimte gebruikt met uitsluitend kunst van Barendrechtse kunstenaars. Bovendien heeft Patrimonium in 2009 negen bruikleenovereenkomsten gesloten voor door de gemeente aangekochte woningen in het centrum. Twee bruikleenovereenkomsten zijn gesloten voor de in 2008 verworven boerderij aan de Singel.
Regionaal vangnet In 2009 is gestart met het regionaal vangnet. Woningcorporaties in de regio Rotterdam hebben samen afspraken gemaakt met als doel het aantal ontruimingen in de stadsregio Rotterdam terug te dringen. Zij maken gebruik van een regionaal systeem waarin alle ontruimingsvonnissen zijn geregistreerd. Een huurder die bij de ene corporatie is ontruimd vanwege overlast of huurachterstand kan bij een andere corporatie onder aanvullende voorwaarden toch nog een laatste kans krijgen. Alle kandidaat-huurders worden gecheckt in het systeem. In 2009 zijn geen woningen verhuurd op basis van de gemaakte regionaalvangnetafspraken.
Ambitie 2010 •
De wooninformatie wordt verbeterd, uitgebreid en toegankelijk gemaakt via de website.
•
Patrimonium zal in 2010 nieuwbouwkoopwoningen met Koopgarant gaan verkopen om de doorstroming op de Barendrechtse woningmarkt te bevorderen. Daarvoor zal een licentie bij Stichting OpMaat worden aangevraagd en zal het beleid en de werkwijze worden bepaald.
•
Daarnaast houdt Patrimonium in 2010 de verschillende doelstellingen in de woonruimteverdeling, categorieën in percentages en absolute aantallen in bijzondere doelgroepen nauwlettend in de gaten.
•
In 2010 wordt de regionale woonruimteverdeling herijkt. Gezien de reeds gevoerde discussie in 2009 zal het een forse inspanning vragen om tot een regionaal gedragen verdeelsysteem te komen.
•
Patrimonium gaat het aantal leegstandsdagen bij mutatie substantieel terugdringen door de doorlooptijden van mutatiewerkzaamheden aanzienlijk te verminderen. Hiervoor worden afspraken met aannemers aangescherpt.
9
2. Betaalbaarheid Patrimonium wil de woningvoorraad toegankelijk houden voor woningzoekenden met een laag inkomen en de prijs-kwaliteitverhouding gelijktrekken. In 2009 is het nieuwe huurprijsbeleid vastgesteld waarin tegemoet wordt gekomen aan zowel het behoud van voldoende goedkope woningen als aan de wens om een verschil in kwaliteit tot uitdrukking te laten komen in de huurprijs.
Huurverhoging In 2009 is de huur met 2,44 procent verhoogd als gevolg van een lage inflatie. Het huurbeleid is inflatievolgend. Het huurprijsbeleid is opgesteld en aangeboden aan de BewonersRaad voor advies. Patrimonium vraagt ruim 30 procent minder dan is toegestaan. De jaarlijkse huurverhoging per 1 juli is, zoals voorgeschreven vóór 1 mei, schriftelijk gecommuniceerd naar de bewoners. Ook hebben zij het woningwaarderingspuntenoverzicht van de woning ontvangen. Daarnaast kregen nieuwe huurders de Woonkostenkrant toegestuurd. In weekblad de Schakel zijn artikelen gepubliceerd over woonlasten en wat bewoners kunnen doen als het betalen van de huur een probleem wordt.
Huurachterstand De huurachterstand is slechts 0,72 procent van de huur. Landelijk ligt dit boven de één procent. De persoonlijke aanpak die Patrimonium in 2009 heeft gecontinueerd, blijkt zijn vruchten af te werpen. Ook heeft Patrimonium veel betaalafspraken gemaakt in 2009. Eind 2009 waren er 57 nog lopende betaalafspraken. Aan het einde van het jaar is ook veel aandacht besteed aan het maken van betaalafspraken om zo sleep te voorkomen.
Door de preventieve aanpak en persoonlijke benadering van Patrimonium is het aantal ontruimingen in 2009 beperkt gebleven. In 2009 zijn op basis van huurschuld 13 ontruimingsvonnissen uitgesproken. 8 aanzeggingen tot ontruiming zijn niet doorgegaan omdat de vordering alsnog volledig is voldaan of een laatste kans is geboden in het kader van het regionaal vangnet. Helaas moest Patrimonium in 2009 ook 5 adressen ontruimen. Tabel 5: aanzeggingen tot en geëffectueerde ontruimingen Aanzeggingen tot ontruiming Geëffectueerde ontruimingen
Aantal 13 5
Budgetbegeleiding en huurincasso Patrimonium doet er alles aan om huurachterstanden te voorkomen en op te laten lossen. In 2009 heeft de woonvereniging
een
nieuwe
werkwijze
opgezet,
waardoor
meer
mensen
de
weg
naar
de
10
schuldhulpverlening via Patrimonium hebben gevonden. Door deze preventieve aanpak is ook het aantal overdrachten naar de deurwaarder beperkt gebleven. De medewerkers van Patrimonium steken veel tijd en energie in de preventie en het toeleiden van de huurders naar de schuldhulpverlening en andere vormen van begeleiding. Zij hebben contacten met schuldhulpverleners die de huurders er weer bovenop kunnen helpen. Het gaat dan onder meer om Schuldhulpverlening, Algemeen Maatschappelijke Werkers en Sociale Raadslieden. In 2009 zijn er in totaal tien huurders van Patrimonium in het traject voor schuldhulpverlening opgenomen
Service- en stookkosten Op één complex na zijn alle afrekeningen service- en stookkosten tijdig afgerekend. In totaal zijn er ruim 1.500 afrekeningen te maken. Bij de meeste complexen bleken de kosten te zijn gestegen ten opzichte van het voorgaande jaar. Dit is vooral veroorzaakt door een herziening van de energietarieven. Het vastrecht is vanaf 2009 gerelateerd aan het ampèrage van de aansluiting. In totaal is voor bijna een half miljoen euro aan service- en stookkosten afgerekend.
Ambitie 2010 •
Patrimonium voert het huurprijsbeleid uit en de jaarlijkse huurprijsverhoging is weer inflatievolgend.
•
Patrimonium doet er alles aan doen om huisuitzettingen te voorkomen. Haar huidige klantgerichte aanpak met vroegtijdige signalering en begeleiding van huurders met financiële en andersoortige problemen zet de vereniging onverminderd door.
•
Patrimonium wil in 2010 samen met ketenpartners een maatschappelijk en sociaal vangnet bewerkstelligen voor huurders met betalingsproblemen en huurders met meervoudige problematiek. Daarnaast streeft Patrimonium ernaar om de huurachterstanden verder te beperken.
11
3. Bijzondere doelgroepen Patrimonium zet zich in voor de huisvesting van kwetsbare doelgroepen, zoals urgenten en statushouders. Daarnaast ondersteunt Patrimonium huisvestingsprojecten voor bijzondere doelgroepen. Zo heeft de woonvereniging in 2009 zeven woningen verhuurd aan Stichting ArosA voor de opvang van slachtoffers van huiselijk geweld. Ook zijn er samenwerkingsafspraken met onder meer Stichting Humanitas en Stichting IJsselmonde-Oost.
Urgenten, statushouders en andere kwetsbare doelgroepen Er zijn in Barendrecht ongeveer 4.000 sociale huurwoningen waarvan er tot 1 juli circa 3.000 en na 1 juli ongeveer 2.500 in beheer zijn bij Patrimonium. Dat betekent dat voor Patrimonium de taakstelling voor urgenten, statushouders, generaal-pardonners en bijzondere doelgroepen tot 1 juli 2009 75 procent van de totale lokale taakstelling bedraagt. Patrimonium heeft 20 reguliere urgenten binnen de taakstelling gehuisvest en 8 stadsvernieuwingsurgenten. Dit betreft bij elkaar ruim 15 procent van het vrijgekomen aanbod. De taakstelling voor generaal-pardonners heeft dit jaar extra prioriteit gekregen en is ook behaald. De taakstelling voor reguliere statushouders is niet helemaal gehaald onder meer omdat de status werd ingetrokken of aangeboden woningen niet zijn geaccepteerd.
Tabel 6: gehuisveste statushouders en generaal-pardonners Taakstelling Patrimonium
Aantal volgens taakstelling
Aantal gehuisvest
Reguliere taakstelling statushouders
18 personen
14 personen, in 6 woningen
Taakstelling generaal pardon
18 personen
18 personen, in 5 woningen
In 2009 zijn er 2 woningen verhuurd aan Stichting IJsselmonde, conform de samenwerkingsafspraak, waarmee het totaal aantal aan Stichting IJsselmonde verhuurde woningen neerkomt op 13. Ook is een contract afgesloten met Stichting ArosA.
Ambitie 2010 Patrimonium zal in 2010 100 procent van de taakstelling behalen.
12
4. Leefbaarheid en participatie Leefbaarheid is alles wat een buurt prettig maakt. Prettig om te wonen en prettig om te leven. Dat betekent goede woningen in een fijne buurt, speelvoorzieningen voor de jeugd en ontmoetingsruimten voor buurtbewoners. Maar ook buurtfeesten, activiteiten als de Dag van de Dialoog en Burendag, portiekgesprekken en andere bewonersbijeenkomsten dragen bij om buurtbewoners met elkaar in contact te brengen en de sociale cohesie te vergroten. Patrimonium wil graag generaties en culturen bijeenbrengen, door actieve bewoners te ondersteunen, samen met de gemeente en andere maatschappelijke partners. Zo kunnen bewoners veilig wonen in een prettige omgeving waar de buurtgenoten elkaar herkennen en respecteren. Samen werken aan een prettige woon- en leefomgeving, want leven is meer dan alleen wonen.
Wijkbeheer en wijkregie Patrimonium neemt actief deel aan wijkregie van de gemeente Barendrecht: een gezamenlijke aanpak van professionele (maatschappelijke) partners, zoals scholen, zorginstellingen, collega-corporaties Vestia en Com·wonen, politie, welzijnsorganisaties en gemeente, en bewoners om de leefbaarheid te verbeteren. Met de invoering van wijkregie werd vooral prioriteit gegeven aan de samenwerking tussen partners, het verbeteren van de sociale veiligheid en het vergroten van de sociale cohesie. Om dit te bereiken wordt onder meer ingezet op het versterken van bewonersorganisaties en het stimuleren van bewonersinitiatieven. Hierdoor kunnen knelpunten in de woonomgeving worden gesignaleerd en, waar mogelijk, opgelost. Patrimonium beschikt over een specifiek budget voor initiatieven van bewoners(organisaties) om de woonomgeving te verbeteren. In 2009 heeft Patrimonium actief bijgedragen aan projecten van wijkregie in de twee pilot-gebieden gebied 2 (Buitenoord, Oranjewijk en Ter Leede) en gebied 5 (Vrijenburg, Vrijheidsakker en Vaanpark 4). De organisaties en bewoners die actief zijn in hun wijk hebben elkaar leren kennen en er is verkend wat de mogelijkheden tot samenwerking zijn in de wijken. Ook heeft een evaluatie plaatsgevonden met de samenwerkingspartners over het eerste jaar wijkregie. De hieruit voortvloeiende aanbevelingen hadden vooral betrekking op de rol van de wijkregisseur en de manier waarop activiteiten worden georganiseerd. Er is behoefte aan een projectmatige aanpak. Activiteiten in 2009 Patrimonium heeft in verschillende wijken activiteiten verricht op het gebied van leefbaarheid en participatie. •
Gebied 1
Herinrichting binnentuinen (Centrum) Vijf braakliggende tuintjes tussen de Meester Lohmanstraat, de Ingenieur Albardastraat en de Tweede Barendrechtseweg zijn in mei heringericht en opgeknapt. Patrimonium heeft de Stichting Welzijn Ouderen Barendrecht (SWOB) benaderd voor het onderhoud aan de tuintjes en zij heeft contact gezocht met het Edudelta College Barendrecht. Vier eindexamenleerlingen hebben een onderhoudsarme tuininrichting
13
ontworpen. Binnen één week hebben zij een tuingebied van 300 m² compleet opgeruimd en heringericht. De tuinen zijn feestelijk opgeleverd in aanwezigheid van omwonenden en betrokkenen. Tijdelijke bestemming oude postkantoor (Centrum) Een gedeelte van het oude postkantoor aan de Binnenlandse baan is eind vorig jaar tijdelijk verhuurd aan Stichting Kunstroute Barendrecht en Stichting Galerie en Kunstuitleen Barendrecht. Zij hebben gezamenlijk de ruimte ingericht met de expositie Kunst < 300. Door de vriendelijke prijzen - kunst onder de 300 euro - is de tentoongestelde kunst voor veel mensen bereikbaar. Patrimonium heeft Alle-r-hande gevraagd de mogelijkheden te onderzoeken om het voormalige postkantoor tijdelijk in te richten als ontmoetingscentrum voor verschillende groepen uit Barendrecht. Woning voor Het koffiehuusje (Centrum) Patrimonium heeft in de wijk De Driehoek in het centrum van Barendrecht een woning beschikbaar gesteld voor ontmoetingsactiviteiten in de wijk. Het huisje ‘Het koffiehuusje’ bevindt zich op de Lohmanstraat 37 bij de bejaardenwoningen en ligt naast de wijk Paddewei. In beide wijken wonen veel alleenstaande ouderen. De ruimte wordt beheerd door het ouderenwerk (SWOB) in samenwerking met de Unie Voor Vrijwilligers (UVV). De ruimte wordt af en toe ook gebruikt voor buurtoverleggen.
•
Gebied 2
Barendrecht Schoon! (Buitenoord) Patrimonium heeft samen met leerlingen van CBS De Ark, bewoners van Klipper en Boeier en medewerkers van Alle-r-hande, Humanitas en de gemeente een opruimactie georganiseerd. De middag werd afgesloten met een prijsuitreiking voor de groep die het meeste vuil had verzameld. De schoonmaakactie is onderdeel van de gemeentelijke campagne Barendrecht Schoon! (wijkregie), met als doel het stimuleren van bewoners, jong en oud, om zelf een bijdrage te leveren aan een schone en leuke woonomgeving. Wijkschouw (Buitenoord) Bewoners aan de Klipper en Boeier hadden overlast van een speeltoestel van CBS De Ark. Patrimonium heeft binnen de wijkregie een bewonersbijeenkomst georganiseerd. Het overlastgevende speeltoestel is aangepast. Een groep bewoners heeft vervolgens een wijkschouw georganiseerd aan de hand van een vragenlijst die zij hadden uitgedeeld in de buurt. Vergezeld van wethouder Simon Zuurbier zijn bewoners en vertegenwoordigers van Patrimonium en Alle-r-hande de wijk doorgelopen en hebben gewezen op aandachtspunten in onderhoud en veiligheid. Patrimonium heeft haar aandachtspunten inmiddels opgelost. Ondersteuning VvE appartementsgebouw De Boeg (Buitenoord) Patrimonium heeft in 2009 de bewonerscommissie van appartementsgebouw De Boeg aan de Spits actief ondersteund. Ook werkt de woonvereniging mee aan het realiseren van de wensen van de huurders voor het onderhoud aan het gebouw. Patrimonium bezit 75 procent van het aantal appartementen in De Boeg.
14
•
Gebied 3
Opleveringsfeestje Repelwei (Lagewei) De nieuwe woningen aan de Repelwei zijn in februari/maart 2009 opgeleverd. Eind april is een gezellig opleveringsfeestje gehouden. Leerlingen van Edu Delta hebben hieraan meegewerkt door het organiseren van een workshop bloemschikken ter plekke. Een wedstrijd onder de bewoners heeft een naam opgeleverd voor het gebouw: Weide Poort. Deze naam is verwerkt in de bijzondere kunstopdracht ter plekke van het gebouw. Patrimonium heeft in 2008 een nieuw appartementencomplex gebouwd aan de Repelwei. Het Dalton Lyceum ondersteunt de activiteiten van en voor de bewoners van de Repelwei door het bieden van ruimte en hulp van leerlingen in de catering. In september 2009 is de bewonerscommissie Weide Poort opgericht. Deze commissie heeft een inbreng gehad in de aanvullende voorzieningen en veranderingen aan het gebouw (bankje in hal, veranderen deuropeners, opfleuractie). Burendag (Lagewei) Op 26 september is er in het oostelijk gebouw aan de Repelwei de Burendag gevierd. Dit initiatief van Patrimonium en de in dit gebouw gehuisveste bijzondere woongroep was bedoeld om de contacten tussen de bewoners van de woongroep en de andere bewoners van het pand te verstevigen en soepeler te laten verlopen. Alle bewoners waren uitgenodigd voor een gezamenlijke brunch bij de woongroep. Bewoners hadden zelf ook hapjes gemaakt voor deze gelegenheid. Samen werd gewerkt aan een kleurig mozaïek onder leiding van kunstenares Monica Kunceler, dat is opgehangen in de hal van het trappenhuis. De activiteit is mede gesponsord door het Oranjefonds. Jongerenoverlast Vioolhof/Muziekplein (Nieuweland) De overlast van jongeren aan de Vioolhof/het Muziekplein is in 2009 verminderd ten opzichte van 2008. Het betreden van het gebouw door onbevoegden is bemoeilijkt door het aanpassen van de brandtrap, het portiek en een stukje galerij. De overlast bestaat nu nog voornamelijk uit graffiti. De gemeente wil een JongerenOntmoetingsPlek realiseren in het Nieuwelandpark. Dit zou de overlast op de Vioolhof kunnen verminderen.
•
Gebied 4
Enquête bewoners aanpak veiligheid Oude Haven (Centrum) In 2008 is een enquête onder bewoners gehouden over de resultaten van de aanpak van een gebouw aan de Oude Haven in het kader van veiligheid. De bewoners waren zeer positief over de verbetering die de maatregelen brachten. Als gevolg hiervan is in mei de beplating van de eerste etage doorzichtig gemaakt. In juli is er een bewonersbijeenkomst gehouden met de bewoners die zich daarvoor hadden aangemeld en zijn nog enkele punten onder de loep genomen. Patrimonium heeft ervoor gezorgd dat het opklimmen van de garages is bemoeilijkt. Ook het onnodig gebruik van de brandtrap bij bepaalde gebouwen is verminderd door het voeren van gesprekken.
15
•
Gebied 5
Overdracht complexen aan Com·wonen (diverse wijken in Carnisselande) Op 1 juli 2009 heeft Patrimonium het beheer van 450 woningen in Carnisselande teruggegeven aan de eigenaar Com·wonen. De medewerkers van Com·wonen zijn geïntroduceerd bij de bewonerscommissies en de bestaande afspraken zijn door Com·wonen overgenomen. Bewonerscommissie Paardenburgflat (Vrijenburg) De commissie had voor 2009 ongeveer dezelfde activiteiten op het programma staan als in 2008. De gemeenschappelijke plantenbakken zijn eind april gevuld met voorjaarsplanten. Bewoners maakten zich zorgen over de afspraken over de verdeling van de servicekosten vanwege de overdracht van Patrimonium naar Com·wonen. Dit is naar tevredenheid opgelost.
•
Gebied 6
Bewonerscommissie Riederdelft (Riederhoek) Het jaar begon met de opening van een foto-expositie in de hal van de Riederdelft. Een initiatief van één van de bewoners. Het gemis aan een bewonerscommissie bracht een aantal bewoners ertoe de draad weer op te pakken. Met bijna volledige instemming van de overige bewoners heeft in het voorjaar van 2009 de nieuwe bewonerscommissie Riederdelft zich gepresenteerd tijdens een gezellige avond in de hal. Taken zijn verdeeld: het onderhoud wordt in de gaten gehouden. Er is een jaarlijkse barbecue en de foto-expositie leidde tot meer actieve fotografen binnen het gebouw die met elkaar op pad gaan.
•
Overige projecten
Dag van de Dialoog In november heeft Patrimonium een eettafel ter beschikking gesteld voor de Dag van de Dialoog. Het was een gemengd gezelschap aan de eettafel van Patrimonium. Het onderwerp was ‘respect’. Welkomstkaarten Patrimonium heeft welkomstkaarten ontwikkeld voor nieuwe huurders. Zij krijgen de kaarten bij het tekenen van het huurcontract. Met de kaart kunnen ze zich bekend maken bij hun nieuwe buren. Voor het ontwerp van de kaarten is er een wedstrijd georganiseerd met Humanitas. De eerste kaarten zijn in oktober uitgereikt.
Wijkbeheerplan maken In 2008 is er in samenwerking met de partners van Patrimonium in wijkregie gestart met een aantal activiteiten in de wijk Vrijenburg oost: controle op tuinonderhoud, aanpak huurachterstanden (incasso), ouderbijeenkomsten en wekelijkse spelmiddagen (stichting Alle-r-hande). Voor het vervolg daarop is in 2009 een wijkbeheerplan afgerond. Gezien de op handen staande overdracht van het beheer van de woningen in Vrijenburg is dit plan overgedragen aan Com·wonen.
16
Participatiebeleid opstellen In 2009 is ook een concept-participatiebeleid opgesteld. Besloten is om dit beleid deel te laten uitmaken van het algehele interactiebeleid van Patrimonium. Dit beleid gaat over de interactie met verschillende belanghouders van Patrimonium.
Overlast en incasso In 2009 waren er minder meldingen van overlast dan in 2008. De vergelijking is wat lastig te trekken omdat halverwege 2008 is besloten over te stappen op een andere aanpak, waardoor de focus kwam te liggen op het incassobeleid. Veel sociale problematiek komt aan het licht door de huisbezoeken vanwege huurachterstand. Overige overlast beperkte zich vooral tot geluidsoverlast. In twee gevallen leidde dit tot een juridische procedure, waarbij de woning van een overlastgevende huurder in februari is ontruimd. Huisbezoeken woonconsulenten Patrimonium vindt persoonlijk contact met de huurder belangrijk. In 2009 legden de woonconsulenten 163 bezoeken af. Naast overlast zijn betalingsproblemen de voornaamste redenen voor een huisbezoek. Bij Patrimonium worden vorderingen niet uit handen gegeven voordat er met de huurder over de openstaande vordering is gesproken, desnoods door een huisbezoek af te leggen als huurders niet reageren op brieven en telefoontjes.
Tabel 7: huisbezoeken Onderwerp huisbezoeken
Totaal
Overlast
19
Tuinonderhoud
15
Sociale problematiek
34
Huurbetaling en budgetbegeleiding Totaal
95 163
In 2009 heeft Patrimonium een belangrijke rol gespeeld in het bij elkaar brengen van verschillende netwerkpartners, zoals de gemeente, Bureau Jeugdzorg, Algemeen Maatschappelijk Werk en dergelijke om de samenwerking bij sociale gevallen sluitend te krijgen. Het is de bedoeling dat hieruit een convenant voortvloeit. Huisbezoeken wijkbeheerder De kwaliteit van het wonen wordt onder meer bepaald door fysieke en sociale leefbaarheid. De kwaliteit en uitstraling van de woonomgeving zijn hierin een belangrijke factor. De wijkbeheerder ziet toe op de kwaliteit van de woonomgeving en probeert door toezicht en maatregelen de leefbaarheid in en rond de huurwoningen op peil te houden en te verbeteren. De wijkbeheerder is voor huurders het eerste aanspreekpunt voor huurders in de buurten op het gebied van wonen. Hij ziet toe op naleving van de regels uit het huurcontract, controleert de schoonmaakbedrijven, bemiddelt bij eenvoudige burengeschillen en heeft een signalerende functie naar Patrimonium en andere instellingen die actief zijn in Barendrecht.
17
Tabel 8: soort huisbezoeken
Totaal
Aftersales bij nieuwe huurders
66
Huisbezoeken bij individuele huurders
171
Totaal
237
Groenvoorziening en schoonmaakonderhoud Patrimonium levert een bijdrage aan het onderhoud van het openbaar groen en de schoonmaak van portieken en andere gemeenschappelijke ruimten inclusief de woonomgeving. De wijkbeheerder heeft zich in 2009 extra ingezet voor de kwaliteit van de openbare ruimte en in de algemene ruimten van de woongebouwen. Hij voert tevens kwaliteitscontroles voor het schoonmaakonderhoud in de algemene ruimten van flatgebouwen uit.
Betrekken van bewoners Patrimonium Barendrecht hecht veel waarde aan een goed lopende bewonersparticipatie. De BewonersRaad en de bewonerscommissies nemen hierin een belangrijke plaats in. BewonersRaad Patrimonium Barendrecht heeft een wettelijk verankerde basis met haar huurders. Dit is vastgelegd in de Wet op het Overleg Huurders Verhuurder (WOHV), kortweg de Overlegwet. Deze wet trad eind 1998 in werking en regelde de verhouding tussen de verhuurder en huurdersorganisatie(s). Op 1 januari 2009 is deze wet gewijzigd. Naast enkele nieuwe rechten voor huurders(organisaties) zijn de meeste bepalingen van het BBSH naar de nieuwe Overlegwet verplaatst. Samenstelling BewonersRaad In 2009 is het bestuur van de BewonersRaad uitgebreid met een aantal nieuwe leden die hopen in 2010 officieel te worden benoemd tijdens de Algemene Ledenvergadering in mei. De BewonersRaad bestond eind 2009 uit vier bestuursleden en vijf aspirant-leden.
18
Tabel 9: samenstelling bewonersraad
voorzitter
Ton Vet
herbenoemd in 2008 en aftredend in 2010
penningmeester
Cock Fehling
herbenoemd in 2008 en aftredend in 2010
eerste secretaris
Jean Claude van Delft
benoemd in 2008 en herbenoembaar in 2010
algemeen lid
Jan Zijlmans
benoemd in 2008 en herbenoembaar in 2010
aspirant-lid
Bets van Roon
benoembaar in 2010
aspirant-lid
Arie Nootenboom
benoembaar in 2010
aspirant-lid
Jan Koedood
benoembaar in 2010
aspirant-lid
Marja de Bergh
benoembaar in 2010
aspirant-lid
Henri Struik
benoembaar in 2010
Faciliteiten In artikel 7 van de Overlegwet is geregeld dat de verhuurder aan de huurdersorganisatie de kosten vergoedt die rechtstreeks samenhangen met en redelijkerwijs noodzakelijk zijn voor de vervulling van de taken, genoemd in de wet. Daaronder horen ook de kosten van scholingsactiviteiten. De BewonersRaad beschikt over een eigen ruimte in het centrum van Barendrecht (kosteloos beschikbaar gesteld door Patrimonium). Patrimonium heeft daarnaast voor 2009 een jaarbudget van 20.550 euro aan de BewonersRaad beschikbaar gesteld voor zijn activiteiten waaronder opleiding, ondersteuning van zijn leden en communicatie met de achterban. De BewonersRaad heeft zich in 2009 laten adviseren door Urbannerdam. Deze advieskosten waren in eerste instantie niet begroot en zijn uitgekomen op 19.135 euro. In totaal heeft Patrimonium in 2009 39.685 euro aan financiële vergoeding beschikbaar gesteld. Overleg met de directeur-bestuurder In 2009 is er maandelijks overleg gevoerd met het bestuur van de BewonersRaad. De volgende onderwerpen zijn hierbij aan bod gekomen: •
huurbeleid en de jaarlijkse huuraanpassing
•
sociaal statuut voor de Centrumontwikkeling
•
kwaliteit van de dienstverlening aan huurders (waaronder KWH)
•
jaarverslag en jaarrekening van Patrimonium over 2008
•
jaarplan van Patrimonium voor 2009
•
prestatieafspraken tussen Patrimonium en gemeente Barendrecht
•
jaarplan 2010
•
prestatieafspraken tussen Patrimonium en de BewonersRaad voor 2009
•
positiebepaling (MRM-enquête onder belanghouders van Patrimonium).
Overleg met de raad van commissarissen De BewonersRaad heeft dit verslagjaar twee bijeenkomsten met de voltallige raad van commissarissen (RvC) gehad. Besproken is inspraak en participatie bij onderhoudsprojecten. Daarnaast zijn twee bijeenkomsten georganiseerd met de twee leden die op voordracht van de BewonersRaad in de RvC zijn herbenoemd.
19
Prestatieafspraken Patrimonium heeft in 2009 de prestatieafspraken met de BewonersRaad voor 2010 afgesloten. De bepalingen van de Overlegwet zijn onverkort van toepassing op deze prestatieafspraken. Het ondertekenen van deze prestatieafspraken geeft uitdrukking aan de wil en overtuiging van Patrimonium en het bestuur van de BewonersRaad van Patrimonium om de bestaande, langdurige en constructieve samenwerking in het openbaar vast te leggen en te voorzien van zo concreet mogelijke afspraken over de prestaties van Patrimonium en de BewonersRaad. Bij het opstellen van de prestatieafspraken hebben beide partijen de volgende uitgangspunten gehanteerd: De prestatieafspraken bieden Patrimonium Barendrecht en de BewonersRaad Patrimonium goede mogelijkheden de belangen te behartigen van alle huurders van Patrimonium Barendrecht en de invloed van deze huurders op het beleid van Patrimonium Barendrecht en uitvoering van dit beleid te waarborgen en te versterken. Interactie met belanghouders, waaronder huurders en huurdersorganisaties is voor Patrimonium Barendrecht een kernbegrip en een speerpunt van beleid geworden. Communicatie De BewonersRaad heeft in 2009 een dringende oproep gedaan voor nieuwe leden. Dat heeft geresulteerd in vijf aspirant-leden die tijdens de Algemene Ledenvergadering in 2010 benoemd kunnen worden tot volwaardig lid van het bestuur. Ook zijn er in 2009 twee nieuwsbrieven voor de leden uitgebracht en heeft Patrimonium in overleg met de BewonersRaad in weekblad de Schakel artikelen gepubliceerd over de taken en verantwoordelijkheden, het inloopspreekuur en de jaarvergadering van de BewonersRaad. Bewonerscommissies In het woningbezit van Patrimonium zijn twee bewonerscommissies actief, waarmee een goede overlegstructuur bestaat. Met deze commissies voert Patrimonium meerdere keren per jaar overleg. In september 2009 is een nieuwe bewonerscommissie opgericht in het wooncomplex Weidepoort.
Ambitie 2010 Wijkbeheer en wijkregie •
Patrimonium blijft ook in 2010 vertrouwd dichtbij, met veel aandacht voor leefbaarheidsprojecten, zoals een
project
onderhoud
aan
tuin
en
achterpaden,
buurtbemiddeling
en
het
opzetten
van
buurtpreventieteams. •
Patrimonium blijft luisteren naar de wensen en behoeften van huurders als het gaat om hun woonomgeving. Bewoners worden (actief) betrokken bij activiteiten in hun wijk als het gaat om schoon, heel en veilig. Hierbij worden zij ondersteund door de woonvereniging, maar ook door de samenwerkingspartners binnen wijkregie.
•
Patrimonium blijft actief deelnemen aan wijkregie. Een aantal leefbaarheidsprojecten worden onder de paraplu van wijkregie voorbereid en uitgevoerd. Buurtbemiddeling, buurtpreventieteams en Barendrecht Schoon!, het project ‘ons groen’ zijn hiervan voorbeelden.
20
•
Patrimonium wil interactiebeleid opstellen en bewoners(commissies) blijven betrekken bij nieuwbouwen onderhoudsprojecten. Maar ook samen met bewoners werken aan de leefbaarheid in de wijk, waarbij eigen verantwoordelijkheden en initiatieven worden gestimuleerd.
•
Met de gemeente worden nieuwe meerjaren prestatieafspraken gemaakt en de prestatieafspraken 2010 met de BewonersRaad worden ondertekend.
•
Patrimonium blijft zich inzetten voor intensievere ontmoeting en samenwerking.
Overlast en incasso •
Patrimonium blijft er alles aan doen om huisuitzettingen te voorkomen. Haar huidige klantgerichte aanpak gericht op vroegtijdige signalering en begeleiding van huurders met financiële en andersoortige problemen blijkt succesvol.
•
Patrimonium wil in 2010 samen met ketenpartners een maatschappelijk en sociaal vangnet bewerkstelligen voor huurders met betalingsproblemen en huurders met meervoudige problematiek. Daarnaast streeft Patrimonium ernaar om de huurachterstanden te beperken.
•
De woonconsulenten en wijkbeheerder blijven zich inspannen in het tegengaan en bestrijden van overlast en andere vormen van ongewenst huurdersgedrag.
•
Patrimonium wil samen met gemeente, collega-corporaties en andere maatschappelijke organisaties buurtbemiddeling inzetten bij het beteugelen van burengeschillen.
•
In 2010 stelt Patrimonium samen met bewoners een plan van aanpak op voor het onderhoud aan gemeenschappelijke groenstroken en paden.
•
Daarnaast gaat Patrimonium in 2010 door met de beheeractiviteiten voor groenstroken, achterpaden en het schoonmaakonderhoud in woongebouwen.
Betrekken van bewoners •
Patrimonium stelt voor 2010 samen met de BewonersRaad de prestatieafspraken voor 2011 op.
•
(Beleids)projecten voor 2010 worden samen met de BewonersRaad voorbereid en uitgevoerd.
•
Patrimonium realiseert de prestatieafspraken 2010 volgens de afgesproken planning.
•
Patrimonium stelt samen met de BewonersRaad en de huurdersvereniging de Driehoek een sociaal plan op voor huurders in het centrumgebied.
•
Bewoners en bewonerscommissies worden betrokken bij de voorbereiding en uitvoering van onderhouds- en leefbaarheidsprojecten.
•
Het aantal bewonerscommissie wordt in 2010 uitgebreid met minimaal drie nieuwe.
21
5. Bouwen en vernieuwen De ontwikkeling en realisatie van projecten door Patrimonium is in 2009 beïnvloed door externe en interne ontwikkelingen. Belangrijke externe ontwikkelingen zijn de economische crisis, de heroriëntatie en bezuinigingen bij de gemeente en de stagnerende doorstroming op de woningmarkt. Patrimonium heeft bij vastgoedprojecten de omslag van complexmatige aanpak naar bewonerskeuzen en het betrekken van de toekomstwaarde van complexen in de projectvoorbereiding verwerkt in de aanpak en planning van projecten. Als gevolg van deze ontwikkelingen is de planning van een aantal projecten uitgelopen. Het nieuwe centrumplan voor Barendrecht is uitgesteld voor het maken van een financieel haalbaar plan.
Nieuwbouw- en renovatieprojecten •
Gebied 1
Centrumontwikkeling: de Driehoek en Druivenpad, postkantoor Patrimonium werkt als partner van de gemeente mee aan de Centrumontwikkeling. In de tweede helft van 2009 is intensief gewerkt aan het opstellen van een financieel haalbaar plan. Het inlassen van deze stap is gecommuniceerd met de bewoners van de Driehoek. Daarbij is ook aangegeven dat de voorbereiding met de bewoners voor de herontwikkeling van het gebied weer wordt hervat als het nieuwe plan begin 2010 wordt vastgesteld door de gemeenteraad. Patrimonium is van plan de voorbereiding in een goede samenwerking met de bewoners te organiseren. Zo zal een vertegenwoordiging van de bewoners vanaf het begin worden betrokken bij het opstellen van het sociaal plan. De vaststelling van het nieuwe centrumplan zal ook het startsein zijn voor het opstellen van een samenwerkingsovereenkomst met de gemeente en de daaropvolgende herontwikkeling van het postkantoor. Noord 4: onderhouds- en verbeterproject 88 eengezinswoningen Dit project, onderdeel van een grotere onderhoudsopgave in de wijk Noord, is eind 2008 gestart. De maatregelen betreffen op hoofdlijnen onderhoud aan de binnenzijde (nieuwe badkamer, keuken, toilet, plafonds en installaties), comfortverhogende maatregelen (tweede toilet, ruimere keukenopstelling) en energieverlagende maatregelen (vloer- en dakisolatie). De meeste werkzaamheden zijn op vrijwillige basis aangeboden aan de bewoners. De werkzaamheden zijn in nauw overleg met een klantenpanel, bestaande uit bewoners uit de wijk, voorbereid en uitgevoerd. Het project is opgeleverd in het tweede kwartaal 2009. In het derde kwartaal is er een feestelijke oplevering voor de bewoners georganiseerd in de vorm van een buurtbarbecue. Vlinderslag: nieuwbouw 60 appartementen In 2009 heeft Patrimonium geprobeerd om samen met ontwikkelend partner en winnaar van dit prijsvraagproject op de voormalige zwembadlocatie, BAM Woningbouw, te komen tot een realiseerbaar projectplan. Daarvoor is overeenstemming met de gemeente nodig over het woningbouwprogramma. De discussies hierover lopen inmiddels ruim twee jaar. Om overtuigender te zijn in haar stelling dat specifieke jongerenwoningen bouwen geen goede optie is, heeft Patrimonium een huisvestingsonderzoek onder Barendrechtse jonge starters laten uitvoeren. De uitkomsten van dit onderzoek zijn voorgelegd aan BAM
22
Woningbouw en de gemeenteraad. Eind 2009 is schriftelijk aan deze partijen medegedeeld dat Patrimonium niet zal bijdragen aan verdere ontwikkeling van jongerenwoningen op deze locatie. Patrimonium wil huisvesting voor jongeren juist realiseren in haar huidige woningvoorraad. In 2010 wordt bekeken of alsnog overeenstemming over het uiteindelijke programma kan worden bereikt. Voordat die overeenstemming is bereikt, liggen verdere voorbereidingen van het project stil. Onderhouds- en verbeterproject 23 appartementen en één grondgebonden woning Donge In 2009 is begonnen met de voorbereiding van een grootonderhouds- en verbeterproject aan de Donge. Het gaat in totaal om 23 appartementen en één grondgebonden woning. In dit complex zijn enkele appartementen verhuurd aan Humanitas. In goed overleg met de bewoners en Humanitas wordt bekeken welke verbeteringen er kunnen worden aangeboden en hoe dit moet worden ingestoken. In 2010 volgt de verdere voorbereiding en wordt het plan uitgewerkt. Interne renovatie Lavendelhofflat In 2009 is gewerkt aan de voorbereiding van de interne renovaties op individuele en vrijwillige basis. Bewoners hebben invloed gehad op de uiteindelijke samenstelling van het aanbod. Dit is gebeurd door hen twee verschillende renovaties te laten bekijken. De aan- en opmerkingen die bewoners daarover hebben gemaakt, zijn verwerkt tot het huidige aanbod. Het aanbod bestaat uit de keuze voor een toiletrenovatie, een keukenrenovatie en een badkamerrenovatie. Bewoners konden kiezen voor één, twee of drie onderdelen. In januari 2010 wordt gestart met de uitvoering. Het groot onderhoud (schilderwerk, galerijophoging, vervangen glas) aan de buitenschil van het pand is ook in 2009 voorbereid. De start hiervan valt in de eerste helft van 2010.
•
Gebied 2
Onderhouds- en verbeterproject 42 woningen Bark De voorbereiding voor een grootonderhouds- en verbeterproject voor de 42 grondgebonden woningen is opgestart. Er is een inventarisatie gemaakt van de technische staat en een opzet vervaardigd voor woontechnische verbeteringen en de opwaardering van de buitenzijde van de woningen. De bewoners hebben straks een keuzevrijheid in de verbeteringen in hun woning. In 2010 start de voorbereiding met de bewoners met als doel de uitvoering in 2010 te starten. Kozijnvervanging 32 woningen Botter/Kempenaar en 27 woningen Tjalk/Kempenaar Op de Botter, Tjalk en Kempenaar is een project voor kozijnvervanging, het plaatsen van dubbelglas en het opwaarderen van de boeiboorden opgestart en uitgevoerd. De bewoners hebben individueel kunnen kiezen uit een aantal kleuren voor de draaiende delen. In 2010 wordt dit project geëvalueerd. Kozijnvervanging, dubbele beglazing en vervangen bergingsdaken 48 woningen de Schoener Op de Schoener hebben de woningen nieuwe kozijnen en dubbelglas gekregen. Daarnaast zijn de bergingsdaken vervangen. In 2010 wordt het project geëvalueerd. De bewoners hebben individueel kunnen kiezen uit een aantal kleuren voor de draaiende delen.
23
•
Gebied 3
Ontwikkeling 36 sociale huurwoningen en 23 koopwoningen Vrouwenpolder De eerste fase in de Vrouwenpolder omvat circa 110 grondgebonden woningen in een relatief groene omgeving. In het plan zijn 36 sociale huurwoningen opgenomen. Ook heeft de gemeente aan Patrimonium gevraagd om 23 grondgebonden koopwoningen te realiseren in het plan. De voorbereidingen voor het ontwerp en de bouw zijn gestart. Met de gemeente vindt intensief overleg plaats over de invulling van het woningbouwprogramma en de grondexploitatieovereenkomst. Ontwikkeling Wijk ’t Land van Barendreght Patrimonium is in 2009 benaderd door een projectontwikkelaar om te participeren in 9 sociale huurwoningen en 21 koopwoningen in de derde fase van ’t Land van Barendreght. Patrimonium is daarop een onderzoek gestart naar de financiële haalbaarheid van deze woningen voor Patrimonium en de maatschappelijke verantwoording van dit project. Begin 2010 is gebleken dat samenwerking met de ontwikkelaar niet tot het gewenste resultaat kon leiden. Nieuwbouw 62 appartementen Lagewei In het eerste kwartaal van 2009 is de duurzame energievoorziening van het complex aan de Lagewei formeel opgeleverd. Het betreft de warmte- en koudeopslaginstallatie die zorgt voor verwarming en koeling van de woningen. In april was een opleverfeest voor bewoners, aannemer, architect en overige belanghebbenden. Tijdens dit opleverfeest is het kunstwerk (de licht- en foliedecoratie van het gebouw) aan de bewoners aangeboden. In het laatste kwartaal is discussie ontstaan met de gemeente over de toewijzing van ISV2-subsidie. De gemeente meent recht te hebben op een deel van deze subsidie.
•
Gebied 4
Ontwikkeling 29 woningen Kerkweg Aan de Kerkweg zijn de bewoners van 29 grondgebonden woningen met ernstige funderingsproblemen opnieuw gehuisvest in Barendrecht. De woningen zijn vervolgens gesloopt. Het voorlopig ontwerp voor de nieuwe woningen is gereed. Naar aanleiding van het ontwerp is een bestemmingsplanprocedure opgestart. Planning start bouw is 2011. Herbestemming Boerderij aan de Singel in het oude centrum In 2008 heeft Patrimonium een monumentale boerderij aan de Singel aangekocht. Deze boerderij ligt tussen haar flats aan de Oude Haven, de Dorpsstraat en het Doormanplein. De boerderij is aangekocht voor een herbestemming met maatschappelijke doeleinden. Dit geeft een meerwaarde aan het gebouw en het gebied waarin het ligt. Ook de klant wordt met een maatschappelijke functie beter gefaciliteerd. In 2009 is de technische staat van het pand onderzocht. Daarnaast is een project gestart om samen met potentiële partners een concreet plan te maken voor de exploitatie met een maatschappelijke functie in zorg en welzijn.
24
Herontwikkeling Talmaweg Zuid: kinderdagverblijf en woningen Afgelopen jaar heeft vooral in het teken gestaan van overeenstemming bereiken over uitruil van grond tussen Patrimonium en de gemeente. Patrimonium heeft namelijk extra bebouwbare grond nodig voor haar plannen om een kinderdagverblijf en tien grondgebonden woningen te bouwen. Verwacht wordt dat de genoemde overeenstemming in 2010 wordt bereikt. Daarna zal het ontwerptraject verder worden opgepakt.
Stedelijke vernieuwing Bij de gemeente Barendrecht worden de contouren van het thema ‘Van bouwen naar beheren’ duidelijk. In grote lijnen betekent de omslag dat de aandacht van het maken van productie in de uitbreidingsgebieden zal verschuiven naar de verdere ontwikkeling van de wijken en het uitnutten van inbreidingspotenties. In 2009 is gestart met het aanbrengen van nieuwe accenten in de gemeentelijke organisatie en het opstellen van nieuw beleid zoals de Notitie herstructurering en de Structuurvisie. De inspirerende verkenning Barendrecht 2025 dient daarbij als uitgangspunt. Patrimonium heeft in 2009 geen woningen in eigendom verkregen met een waarde boven 200.000 euro.
Ambitie 2010 •
Behalve mijlpalen vieren, wil Patrimonium ook heipalen slaan op de locatie Vrouwenpolder (36 huur- en 24 koopwoningen).
•
Daarnaast wordt het sociaal plan voor huurders van wooncomplexen die vallen onder de Centrumontwikkeling opgesteld.
•
Patrimonium stelt in 2010 haar marktvisie op, waarin een beeld zal worden geschetst van de inbreng van Patrimonium in de verdere ontwikkelingen in de Barendrechtse wijken. Uitgangspunt in de marktvisie is de bijdrage die Patrimonium kan leveren aan een goede leefomgeving. De invulling zal plaatsvinden langs de lijnen die Patrimonium heeft opgesteld, waarin duurzaamheid en leefstijlen centraal staan. Patrimonium gaat het opstellen van de marktvisie in nauwe samenwerking met haar belanghebbenden uitvoeren.
25
6. Duurzaamheid en veiligheid Patrimonium heeft duurzaamheid en veiligheid tot speerpunten van haar beleid gemaakt. Dat betekent dat deze speerpunten belangrijke aandacht krijgen bij zowel nieuwbouw- als onderhoudsprojecten. Ook de investeringen in leefbaarheid zijn een belangrijke bijdrage in de duurzaamheid van wijken. Patrimonium spant zich in voor een woningprogrammering bij nieuwbouwprojecten die toekomstgericht is, zoals de bouw van levensloopbestendige woningen.
Duurzaamheid Patrimonium wil het onderhoud van de woningvoorraad op een duurzame wijze uitvoeren. Duurzaam betekent efficiënt, effectief, klantgestuurd en milieubewust. Patrimonium vindt veiligheid en duurzaamheid erg belangrijk. Waar mogelijk worden onderhoudsmaatregelen gecombineerd met maatregelen in het kader van duurzaamheid en veiligheid.
Energiebesparing Over de vermindering van het energieverbruik in de komende jaren zijn landelijk afspraken gemaakt tussen de Woonbond, de vereniging van woningcorporaties en de rijksoverheid. Voor de bestaande voorraad is het streven voor de komende tien jaar om het energieverbruik met twintig procent te verminderen. Voor nieuwbouw is als norm opgenomen dat de energieprestatie tien procent hoger is dan de wettelijk gestelde norm. Patrimonium investeert jaarlijks zowel projectmatig als bij mutatie, in maatregelen voor energiebesparing. In het pakket van maatregelen is onder andere opgenomen: •
vervanging van traditionele cv-ketels door cv-ketels met hoog rendement
•
isolerende beglazing HR++
•
vloerisolatie.
Het aantal woningen met cv-ketels met hoog rendement bedraagt inmiddels 31 procent van de woningvoorraad. In 2009 zijn voor bijna 250.000 euro energiebesparende en daaraan gerelateerde maatregelen uitgevoerd. EPA (Energie Prestatie Advies) Vanuit de overheid is het per 1 januari 2009 voor corporaties verplicht een Energielabel te verstrekken bij mutatie of verkoop van woningen ouder dan tien jaar. In 2009 heeft Patrimonium de energieprestatie van de bestaande woningen geïnventariseerd. Bij groot onderhoud stelt Patrimonium een pakket van maatregelen samen die de energieprestatie op een actueel niveau brengt. Het energieverbruik is een belangrijk, maar klein onderdeel van duurzaamheid. Het realiseren van levensloopbestendige woningen in combinatie met zorgkernen waarmee de ondersteuning aan mensen met een zorgbehoefte is geborgd, maakt daarvan ook deel uit. Patrimonium is in 2009 gestart met de uitwerking van het begrip duurzaamheid. In 2010 vindt de uitwerking in samenwerking met de gemeente plaats.
26
Veiligheid Patrimonium heeft in 2009 planmatig 225 woningen laten keuren op veiligheid. Uit deze keuring bleken bij 91 woningen op onderdelen herstelwerkzaamheden gewenst en soms zelfs noodzakelijk. Alle verbeterpunten zijn inmiddels verholpen en de betreffende woningen worden begin 2010 herkeurd. Patrimonium biedt bij schilderbeurten standaard en voor eigen rekening extra inbraakwerend hang-ensluitwerk volgens de normen van het Politiekeurmerk Veilig Wonen. In 2009 zijn 173 woningen voorzien van hang-en-sluitwerk conform dit keurmerk. Hiermee komt het totaal aantal woningen dat is voorzien van inbraakwerend hang-en-sluitwerk op 528.
CO2 opslag Barendrecht In 2009 werd duidelijk dat de rijksoverheid mee wil werken aan het plan van Shell om oude gasvelden in Barendrecht te gaan gebruiken voor CO2 opslag. Hierover is grote onrust ontstaan bij de Barendrechtse bevolking. De keuze van deze proef onder dicht bewoond gebied roept vragen op. De planning is dat Shell al in 2012 start met opslag in een klein veld onder de wijk Carnisselande. Later volgt de opslag in het grotere veld onder Barendrecht-Ziedewij. Het onveiligheidsgevoel wat de CO2 opslag oproept is slecht voor de woonbeleving en de naam van Barendrecht. Dat is negatief voor de verhuurbaarheid en waardeontwikkeling van het bezit. De ontwikkelingen rond deze opslag worden, samen met de andere sociale verhuurders in Barendrecht gevolgd. Vanwege het premature karakter worden op dit moment nog geen stappen tegen deze opslag ondernomen.
Ambities 2010 •
Jaarlijks worden 225 woningen gekeurd op veiligheidsaspecten. Uitgangspunt is dat alle woningen binnen tien jaar zijn gekeurd op veiligheid.
•
Patrimonium wil de woningen zuiniger maken. Hierbij geldt als uitgangspunt bij groot onderhoud dat het Energielabel wordt verbeterd met een sprong van 2.
•
In 2010 wordt de toegankelijkheid van de Lavendelhofflat verbeterd door het ophogen van de galerijvloer.
•
In 2010 worden 475 woningen voorzien van inbraakwerend hang-en-sluitwerk op het niveau van het Politiekeurmerk Veilig Wonen. Eind 2010 is ruim 40 procent van de woningen voorzien van hang-ensluitwerk dat voldoet aan de eisen van dit keurmerk.
27
7. Kwaliteit woningen en diensten Patrimonium gaat voor een goede kwaliteit van haar woningen. Maar omdat het niet alleen om de stenen gaat, maar juist om de mensen, zet Patrimonium zich ook in voor een goede dienstverlening aan haar huurders. Om meer inzicht te krijgen in de dienstverlening heeft Patrimonium zich aangesloten bij het keurmerk KWH-Huurlabel. Daarnaast hecht de woonvereniging aan keuzevrijheid voor bewoners. Niet alleen bij het zelf aanbrengen van voorzieningen, maar ook bij onderhoudsprojecten en woningverbetering op verzoek van de huurders zelf.
Onderhoudsbeleid In principe is bijna al het onderhoud voor rekening van Patrimonium. Huurders zijn verantwoordelijk voor het schoonhouden, schilderen van de binnenzijde van de woning en onderhouden van de tuin. Het gaat daarbij alleen over zaken die Patrimonium heeft aangebracht. Als huurders zelf wijzigingen of nieuwe onderdelen in de woning hebben aangebracht, zijn reparaties daaraan altijd voor hun rekening. Het onderhoudsbeleid van Patrimonium is erop gericht om haar woningen en overige ruimten in een goede woon- en bouwtechnische conditie te houden. Patrimonium wil het onderhoud van de woningvoorraad op een duurzame wijze uitvoeren. Duurzaam betekent efficiënt, effectief, klantgestuurd en milieubewust. Patrimonium
vindt
veiligheid
en
duurzaamheid
erg
belangrijk.
Waar
mogelijk
worden
onderhoudsmaatregelen gecombineerd met maatregelen in het kader van duurzaamheid en veiligheid. Instandhouding kwaliteit Onderhoudsbeleid vindt zijn concrete vertaling in dagelijks en planmatig onderhoud. Het dagelijks onderhoud kan
worden
onderverdeeld
onderhoudsabonnementen)
in
en
serviceonderhoud
mutatieonderhoud
(reparatieverzoeken
(onderhoud
bij
/
contractonderhoud
leegkomende
woningen).
/ De
onderhoudsmaatregelen worden afgestemd op de wensen van de bewoners. Onderstaand overzicht bevat de gemiddelde uitgaven per verhuureenheid over de jaren 2006-2009.
Tabel 10: kengetallen onderhoud 2006 – 2009 Soort onderhoud Reparatieonderhoud per woning Aantal reparatieopdrachten
2009
2008
2007
2006
293
201
198
184
2.998
2.595
2.660
2.708
Gemiddeld bedrag per reparatieopdracht
243
195
177
148
Mutatieonderhoud per woning
112
83
81
62
2.095
1.422
958
770
11.991
5.139
5.348
9.715
939
698
398
581
Gemiddeld bedrag per mutatie
Woningverbetering (bedrag per woning)
Planmatig onderhoud (instandhouding) per woning
28
Dagelijks onderhoud In 2009 werden in totaal 4.760 servicemeldingen geregistreerd. Hiervan hadden circa 3.000 betrekking op reparaties. De gemiddelde uitgaven aan reparatieverzoeken per melding bedroegen 243 euro per verhuureenheid. Uitgedrukt in kosten per verhuureenheid bedroegen in 2009 de kosten voor reparatieonderhoud 293 euro en voor mutatieonderhoud 112 euro. Ten opzichte van de voorgaande jaren zijn de gemiddelde kosten bij reparatie- en mutatieonderhoud substantieel gestegen. Deze stijging heeft te maken met de volgende ontwikkelingen: •
De klanten van Patrimonium weten haar meer dan voorheen te bereiken en zijn kritischer geworden.
•
De medewerkers van Patrimonium zijn ook kritisch over de kwaliteit van het woningbestand.
•
Een aantal ingrepen werd in de voorgaande jaren uitgesteld in afwachting van het groot onderhoud. De opzichters kijken veel meer naar de technische noodzaak. Als deze er is, dan worden onderhoudsmaatregelen uitgevoerd.
In de afgelopen twee jaar heeft Patrimonium een inhaalslag gemaakt op het gebied van onderhoud. In vergelijking met andere corporaties (Corporatie in perspectief 2009 van CFV) zit Patrimonium met haar gemiddelde dagelijksonderhoudskosten nog onder het corporatiegemiddelde. Voor reparatieonderhoud geldt dat in 2009: •
108 woningen aan de binnenzijde zijn opgeknapt (complete badkamer en keukenrenovaties). In 2008 waren dit er 82;
•
Patrimonium bij een aantal woningen op asbest is gestuit, die tegen hoge kosten moest worden gesaneerd;
•
Patrimonium gratis huurdersonderhoud heeft aangeboden. Vorig jaar zijn ruim 400 opdrachten meer verwerkt dan in het jaar ervoor.
•
twee complete renovaties uit het Lavendelhofflat (circa 60.000 euro) per abuis op reparatieonderhoud zijn geboekt;
•
enkele daklekkages zijn verholpen tegen een hoog bedrag aan herstelkosten;
•
13.500 euro aan schoonmaakkosten zijn geboekt op reparatieonderhoud.
Ook bij mutatieonderhoud steeg het aantal uitschieters: •
In complex 11 zijn 4 woningen vrijgekomen die Patrimonium voor een totaalbedrag van bijna 50.000 euro moest opknappen om deze in een verhuurbare staat te krijgen.
•
In complex 18 heeft Patrimonium 3 woningen voor in totaal 38.000 euro moeten opknappen.
•
In complex 25 heeft Patrimonium 2 woningen voor bijna 30.000 euro opgeknapt.
Planmatig en groot onderhoud Het planmatig en groot onderhoud is gebudgetteerd en gepland in de meerjarenonderhoudsbegroting en voorziet in het voortdurend in stand houden van de oorspronkelijke kwaliteit van casco, installaties en interieur van het bezit. Daarbij spelen preventieve technische maatregelen op grond van functionaliteit en levensduur van bouwdelen, materialen, installaties en afwerkingen een belangrijke rol. Jaarlijks worden daartoe inspecties uitgevoerd.
29
Hierna worden de in 2009 uitgevoerde activiteiten in planmatig onderhoud bij de diverse woningcomplexen beschreven. Door personele onderbezetting konden niet alle geplande werken worden uitgevoerd. Een beperkt aantal planmatigonderhoudsactiviteiten is uitgesteld omdat er bij de inspecties is gebleken dat uitvoering hiervan niet noodzakelijk is. Schilderwerk In 2009 zijn de volgende woningen geschilderd: •
complex 42, appartementen Kempenaar en Tjalk
•
complex 58, appartementen Stadsmolen
•
complex 61, eengezinswoningen Bizetstraat en Puccinistraat
•
complex 62, appartementen Bizetstraat
•
complex 63, eengezinswoningen Bizetstraat en Puccinistraat
•
complex 64, eengezinswoningen Mahlerstraat
•
complex 65, appartementen Mahlerstraat
•
complex 72, eengezinswoningen Polkastraat en Serenadelaan.
Overig planmatig onderhoud •
uitvoeren van 200 veiligheidskeuringen
•
vervangen van 100 cv-ketels ouder dan 20 jaar
•
aanbrengen van elektrische deuropeners bij een aantal ouderencomplexen
•
herstellen/vervangen voegwerk complex 31 en 32
•
vervangen kanteldeuren garages complex 303.
Vochtonderzoek Patrimonium heeft naar aanleiding van klachten van huurders over vochtproblemen in 2008 besloten tot een vochtonderzoek bij meerdere wooncomplexen. Op basis van de uitkomsten van het eerste onderzoek is er een vervolgonderzoek uitgevoerd. De resultaten van dit vervolgonderzoek zijn in de loop van 2009 beschikbaar gekomen. In de tweede helft van 2009 zijn de gegevens geanalyseerd en er is een conceptplan van aanpak met een vertaling naar structurele maatregelen opgesteld. Het is de bedoeling om de benodigde maatregelen in de Meerjaren Onderhoudsplanning op te nemen, waarbij er vanaf 2011 wordt begonnen met de uitvoering van de eerste projecten.
KWH-Huurlabel Patrimonium is voortdurend bezig met het verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening. In 2008 heeft Patrimonium voor het eerst haar dienstverlening laten meten door het Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector (KWH). De eerste meting leverde diverse verbeterpunten op. De medewerkers van Patrimonium zijn met deze verbeterpunten aan de slag gegaan en met succes! Patrimonium heeft, na een vervolgmeting in 2009, officieel het keurmerk KWH-Huurlabel behaald. De uitreiking vond plaats op maandag 22 maart 2010 bij Patrimonium.
30
Tabel 11: cijfers KWH-meting 2008 en 2009 Labelonderdelen
2009
2008
Corporatie bezoeken
7,8
7,8
Corporatie bellen
7,7
6,9
Woning zoeken
7,6
7,6
Woning betrekken
7,7
7,7
Woning veranderen
7,4
7,1
Huur betalen
7
7
Reparatie uitvoeren
7,1
7,1
Woning onderhouden
7,6
7,4
Klachten afhandelen
7
6,4
Woning verlaten
8,6
8,3
Klanttevredenheid bij onderhoud Patrimonium is in 2009 gestart met een onderzoek naar klanttevredenheid bij planmatig en groot onderhoud. Na afronding van de onderhoudswerkzaamheden is aan de bewoners gevraagd naar onder meer hun ervaring en tevredenheid over de uitgevoerde werkzaamheden en kwaliteit van serviceverlening. Deze vragenlijsten zijn besproken met de uitvoerende partijen en gebruikt bij de voorbereiding van daaropvolgende projecten. Bewoners waren in 2009 tevreden over zowel de uitvoering van de werkzaamheden als de kwaliteit van de serviceverlening. Keuzevrijheid bewoners bij woningverbetering Patrimonium wil haar huurders meer ruimte bieden voor individuele woningverbetering. Woningverbetering op verzoek van bewoners heeft veel positieve effecten. Het leidt tot meer woonplezier, tevreden klanten en een verbetering van de woningvoorraad. Woningverbetering kan gebeuren op verzoek van bewoners, maar ook bij complexmatige aanpak door Patrimonium (groot onderhoud en planmatig onderhoud). Daarnaast kunnen huurders bij het vervangen van sanitair, keuken en tegelwerk uit een aantal opties kiezen. Nieuwe huurders krijgen de keuze uit opties voor de inrichting en afwerking van hun woning. Patrimonium biedt naast de keuzemogelijkheid bij interieuronderhoud ook nog enkele andere opties voor huurders, zoals is te zien in de volgende tabel.
Tabel 12: opties woningverbetering Gratis
Huurverhoging
Eenmalige betaling
Dubbel glas*
Individuele cv-installatie
Aansluiting boiler
Thermostaat douchemengkraan bij
Elektra-aansluiting in de berging
Uitbreiding van groepen in de meterkast
vervanging huidig sanitair Inbraakwerend hang-en-sluitwerk met
Deelrenovatie keuken, douche en toilet
Politiekeurmerk Veilig Wonen*
inclusief mechanische ventilatie en boileraansluiting*
* bij planmatig en groot onderhoud
Aan de Vecht, Linge, Alblas, Devel en Giessen zijn 88 woningen grootschalig aangepakt met veel keuzevrijheid
voor
woningverbetering
voor
bewoners.
Het
opstellen
van
het
individuele-
31
woningverbeteringbeleid is doorgeschoven naar 2010, waarbij de ervaringen en de evaluatie van dit project wordt meegenomen. Zelf veranderingen aanbrengen De huurders van Patrimonium hebben maximale vrijheid om hun woning aan de binnenzijde aan te passen. Wel zijn enkele spelregels vastgesteld. Deze hebben betrekking op onderhoud, veiligheid en wet- en regelgeving. Huurders die met toestemming van Patrimonium veranderingen hebben aangebracht, mogen deze bij verhuizing laten staan of ter overname aan de opvolgende huurder aanbieden. Veranderingen die kwaliteit aan de woning toevoegen, komen in aanmerking voor een vergoeding door Patrimonium. In 2009 hebben huurders 93 aanvragen gedaan om zelf veranderingen aan te brengen in of aan de woning:
Tabel 13: aanvragen voor ZAV Onderwerp aanvragen
Totaal
Aandeel
Interieur algemeen
41
44%
Vloerafwerking
10
11%
Buitenkant van de woning
13
14%
3
3%
Buitenruimte Verbetering op gebied van veiligheid, gezondheid of milieu
23
25%
Overig
3
3%
Totaal
93
100%
Klachten over de dienstverlening Geschillenadviescommissie Communicatieproblemen of verschillen van inzicht kunnen leiden tot klachten over de dienstverlening. Patrimonium is aangesloten bij de regionale Geschillenadviescommissie (GAC). In deze commissie vindt hoor- en wederhoor plaats over de klachten over dienstverlening voordat er een uitspraak wordt gedaan. Hieraan zijn geen kosten verbonden. In principe is deze uitspraak bindend tenzij er gemotiveerd vanaf wordt geweken. In 2009 is één klacht behandeld over de dienstverlening van Patrimonium. Het ging om de wijze waarop is gecommuniceerd met het klantenpanel Noord over een huurverhoging gekoppeld aan het maken van een tweede toilet op de verdieping. De GAC heeft de klacht over de gebrekkige communicatie met het klantenpanel gegrond verklaard. Voor de huurverhogingstoets verwijst de GAC de bewoners door naar de Huurcommissie. Het jaarverslag van de Geschillenadviescommissie is met de BewonersRaad en de raad van commissarissen besproken. Huurcommissie In 2009 zijn vier bezwaarschriften ingediend en is een lopende zaak uit 2008 afgewikkeld. Het eerste bezwaarschrift over vochtklachten is in behandeling genomen en loopt door in 2010. De overige drie bezwaarschriften betroffen een identieke klacht van leden van het klantenpanel Noord over de
32
huurverhoging
gekoppeld
aan
het
maken
van
een
tweede
toilet,
die
aanvankelijk
door
de
Geschillenadviescommissie is behandeld. Ook deze klacht loopt door in 2010. In een lopende zaak uit 2007, waarbij de bewoner verzet had aangetekend tegen een ongegrond verklaard bezwaar over de huurverhoging voor een keukenrenovatie, is in 2009 uitspraak gedaan. Het verzet is eveneens ongegrond verklaard.
Ambities 2010 •
In het eerste kwartaal wordt de kozijnvervanging aan 32 woningen aan de Botter afgerond.
•
Patrimonium gaat een klantgestuurd onderhouds- en kwaliteitsbeleid voeren waarbij de jaarbegroting wordt voorbereid samen met een vertegenwoordiging van de bewoners in de vorm van een zogenaamde schouw.
•
Patrimonium gaat in 2010 een individueel woningverbeteringbeleid ontwikkelen met de BewonersRaad met vooral aandacht voor de wensen van en keuzevrijheid voor de bewoners. Dit betekent onder meer een breed aanbod van woningverbeteringmogelijkheden tegen een huuraanpassing of betaling-ineens.
•
Patrimonium realiseert de begroting van het planmatig onderhoud.
•
Planmatig onderhoud wordt afgesloten met een tevredenheidsonderzoek onder de betreffende huurders.
•
Patrimonium wil de klanttevredenheid, ook bij de afhandeling van reparatieverzoeken, nader blijven onderzoeken en verbeteren.
•
Daarnaast blijft de woonvereniging werken aan de kwaliteit van haar dienstverlening en gaat daarmee haar positie te verbeteren op de KWH-prestatie-index.
•
In 2010 wordt het beleid over zelf veranderingen aanbrengen met de BewonersRaad geëvalueerd en indien nodig aangepast.
•
In 2010 wordt het kwaliteitsbeleid bij onderhoud samen met de bewonersraad opgesteld.
33
8. Presteren naar vermogen Patrimonium wil presteren naar vermogen. Dat wil zeggen: Patrimonium wil een gezonde organisatie zijn en het beschikbare geld maximaal inzetten voor haar doelgroep. 2009 was een moeilijk jaar vanwege de kredietcrisis, die onherroepelijk gevolgen heeft voor de financiële positie van corporaties. Toch is de financiële positie van Patrimonium gezond.
Jaarresultaat 2009 Het jaarresultaat 2009 is uitgekomen op 8,8 miljoen euro. Dit resultaat is vooral het gevolg van eenmalige baten. Dat betrof in 2009 de volgende eenmalige baten. 1. Terugname afwaarderingen door herziene indeling product markt combinaties, pmc’s (5,5 miljoen euro) Vanaf 2009 heeft Patrimonium haar bezit ingedeeld op gebiedniveau in plaats van op de administratieve complexen. Anders dan voorheen worden beleidskeuzen op gebied- en wijkniveau gemaakt in plaats van per woningblok waaruit de administratieve complexen bestaan. Door deze herindeling is het aantal pmc’s afgenomen van 70 naar 6. Deze segmentatie heeft tot gevolg dat er meer ruimte is voor onderlinge compensatie van ‘verliesgevende’ en ‘winstgevende’ complexen. Dit resulteerde over 2009 in een plus van 5,5 miljoen euro. Zonder deze wijziging had als gevolg van negatievere parameters binnen de bedrijfswaardeberekening een nettoafboeking plaatsgevonden van 3 miljoen euro. Het verschil tussen beide indelingen bedraagt dus 8,5 miljoen euro. 2. Vrijval BWS-subsidie ten gunste van het resultaat (1,3 miljoen euro) In 2008 heeft de Stadsregio, in reactie op het besluit verplichte afkoop woninggebonden subsidies, de BWSsubsidie voor drie complexen afgekocht. De nog te ontvangen bedragen voor de resterende periode (2011, 2015 en 2016) zijn netto contant gemaakt en in 2009 door Patrimonium ontvangen. De onder de passiva opgenomen egalisatierekening is daarom niet meer nodig. De desbetreffende complexen hebben een positief saldo (bedrijfswaarde > boekwaarde). Als gevolg hiervan valt het volledige saldo van de egalisatierekening vrij in 2009 ten gunste van het resultaat. Dit resulteert in een positieve bate van 1,3 miljoen euro.
Het bedrijfsresultaat zonder deze eenmalige baten is uitgekomen op 2 miljoen euro (2008: 1,7 miljoen euro). De volgende tabel geeft voor enkele posten de realisatie van de begroting weer met een korte toelichting.
34
Tabel 14: realisatie begroting 2009 Begroting
Werkelijk
Realisatie
Werkelijk
Werkelijk
Verschil
2009
2009
%
2009
2008
%
Bedrijfsopbrengsten A
Huren
13.115
13.031
99%
13.031
12.447
5%
B
Vergoedingen
535
578
108%
578
535
8%
C
Overheidsbijdragen
262
1.280
489%
1.280
250
412%
D
Overige opbrengsten
230
629
273%
571
800
-29%
102%
15%
Bedrijfslasten Afschrijving
1.012
1.035
Overige waardeveranderingen
5.012
5.141-
1.035
898
5.141-
1.044-
E
Lonen en salarissen
2.322
2.175
E
Sociale Lasten
197
163
94%
2.175
2.273
-4%
83%
163
171
-5%
E
Pensioenlasten
299
247
83%
247
249
-1%
F
Onderhoudslasten
3.644
2.976
82%
2.976
3.734
-20%
G
Directe exploitatielasten
1.440
1.374
95%
1.374
1.323
4%
H
Overige lasten
1.369
1.015
74%
1.073
1.164
-8%
Bijdrageheffing
154
140
91%
140
145
-3%
3.159-
2.751-
87%
2.751-
2.251-
22%
Financieringslasten I
Netto financieringslasten
Overig J
Resultaat deelneming
K
Vennootschapsbelasting
0
-
-
2-
692
126-
126-
123
Toelichting A – Huren Voor Patrimonium is de huuropbrengst de voornaamste inkomstenbron. In 2009 is 99,4 procent van de begrote huuropbrengst gerealiseerd. Ten opzichte van 2008 nam de huuropbrengst met 5 procent toe. B – Vergoedingen De ontvangen vergoedingen voor service- en stookkosten zijn iets hoger dan begroot. Ditzelfde geldt echter voor de van nuts- en schoonmaakbedrijven ontvangen nota’s voor de servicekosten. Per saldo moet Patrimonium nog 2.000 euro terugstorten aan haar huurders over het jaar 2009. C – Overheidsbijdragen De vrijval van de BWS-subsidie is opgenomen onder de overheidsbijdragen. Dit verklaart het aanzienlijke verschil tussen begroting en realisatie.
35
D – Overige opbrengsten De overige opbrengsten bestaan voor een groot gedeelte uit geactiveerde uren van de afdeling vastgoed (391.000 euro). Het restant bestaat grotendeels uit ontvangen beheervergoedingen voor het exploiteren van (sociale huur)woningen voor derden. Halverwege 2009 zijn de laatste beheeractiviteiten afgestoten.
E – Lonen, salarissen, pensioenlasten en sociale lasten Patrimonium heeft de laatste jaren regelmatig gebruikgemaakt van interim-krachten. Hierdoor bleven de pensioen- en sociale lasten achter bij de begroting. Het gezamenlijke bedrag inclusief salarissen en facturen van derden is met een realisatie van 91 procent binnen de begroting gebleven. De lasten zijn ook 5 procent lager dan in 2008. F – Onderhoudslasten Vooral bij het planmatig- en contractonderhoud is een aanzienlijk deel van de begroting niet gerealiseerd. Deels is dit veroorzaakt doordat voorafgaand aan de werkzaamheden wordt bekeken of de ingreep daadwerkelijk nodig is. De oorzaken van de afwijking zijn: •
niet noodzakelijk: 27 procent
•
nog openstaande verplichting: 5 procent
•
gunstig aanbestedingsresultaat: 15 procent
•
niet begroot, wel uitgevoerd: -10 procent.
G – Directe exploitatielasten De directe exploitatielasten zijn iets lager dan begroot. Wel is er een toename van 4 procent ten opzichte van 2008. Dit komt vooral door hogere belastingen, verzekerings- en service- en stookkosten. Op deze kosten kan Patrimonium relatief weinig invloed uitoefenen. H – Overige lasten Een grote begrotingspost onder de overige lasten bedraagt de afkoopsom van het postkantoor. Deze was wel in de begroting opgenomen als kosten ten laste van het resultaat. Gezien de directe relatie met de aanschaf van het pand in 2006 is er echter voor gekozen deze uitgaven te activeren. Hierdoor lijkt er een positief resultaat te ontstaan van ruim 225.000 euro. Uiteraard is dit puur een boekhoudkundig resultaat. I – Netto financieringslasten De netto financieringslasten zijn ruim 400.000 euro lager uitgekomen dan begroot. De helft van dit resultaat is het gevolg van geactiveerde rente aan nieuwbouw en groot onderhoud. Ook heeft Patrimonium geprofiteerd van de lage variabele rente in 2009 en was door het uitstellen van projecten minder financiering nodig.
J – Resultaat deelneming Patrimonium heeft een 100 procent-belang in Patrimonium Energie & Vastgoed BV. Deze deelneming heeft geen activiteiten gehad in 2009. Als gevolg van enkele kleine kostenposten zoals de registratie bij de Kamer van Koophandel, is het resultaat van de bv uitgekomen op 262 euro negatief. Gezien de relatief lage kosten
36
per jaar wordt de bv nog niet geliquideerd en aangehouden met het oog op mogelijke ontwikkelingen in de toekomst. K – Vennootschapsbelasting Patrimonium hanteert voor de berekening van de vennootschapslast de uitgangspunten voor de VSO 2. Ook wordt een deel van de grootonderhoudskosten als fiscale last genomen. Door deze en andere permanente verschillen tussen de fiscale en vennootschappelijke winstberekening is de last over 2009 uitgekozen op 126.000 euro negatief. De acute belastinglast (het gedeelte dat Patrimonium over 2009 aan de fiscus moet betalen) bedraagt echter 163.000 euro. Het verschil wordt in de komende jaren verrekend met de Belastingdienst. Daarvoor is een actieve belastinglatentie opgenomen in de balans.
Treasury Corporaties zijn kapitaalintensieve ondernemingen. Het realiseren van de organisatiedoelstellingen gaat gepaard met een grote behoefte aan externe financiering. Vanwege de structuur van corporaties betekent dit een behoefte aan vreemd vermogen in de vorm van geldleningen. Treasury organisatie Gezien de omvangrijke risico’s die zijn gerelateerd aan treasury is hiervoor een aparte structuur opgezet. Patrimonium laat zich op treasurygebied ondersteunen door een externe partij. Periodiek wordt overleg gevoerd en op basis van realisaties en prognoses gezorgd dat de treasurypositie van Patrimonium zich bevindt binnen de bandbreedte zoals opgenomen in het treasurystatuut. Leningenportefeuille De omvang van de leningenportefeuille bedraagt per 31 december 2009 ongeveer 66 miljoen euro. Dit is een toename van 3 miljoen ten opzichte van eind 2008. Net als in voorgaande jaren zijn bijna alle leningen gefinancierd door de Bank Nederlandse Gemeenten (50 procent) en de Nederlandse Waterschapsbank (47 procent). 14 procent van de leningen hebben een variabel tarief op basis van Euribor al dan niet met een opof afslag. De aflossingsverplichting voor 2010 komt uit op bijna 6 miljoen euro. De gemiddelde rente van de leningenportefeuille is uitgekomen op 4,65 procent. Dit gemiddelde zal, zonder het effect van nog aan te trekken leningen, dalen naar 4,3 procent in 2012. Dit wordt veroorzaakt door een eindaflossing van relatief hoogrentende leningen in deze periode. Hierna loopt het percentage licht op naar 4,59 eind 2019. Dit juist door eindaflossingen van laagrentende leningen. Aangetrokken leningen In 2009 is één variabele roll-overlening aangetrokken van 5 miljoen euro. Het renterisico hiervan wordt afgedekt met een cap, waardoor de maximaal te betalen rente niet boven de 4 procent zal uitkomen. Rentemanagement In het treasurystatuut zijn grenzen gesteld aan het maximum renterisico dat Patrimonium mag lopen. Dit is gelijkgesteld aan het maximum dat het WSW hanteert, namelijk 15 procent van de leningenportefeuille.
37
2009 was een bijzonder jaar voor wat betreft de rentetarieven. De korte rente is gedaald van 2,57 naar 0,45 procent wat historisch gezien zeer laag is. De risico-opslagen voor langere financiering zijn in dezelfde periode juist extreem gestegen. Uiteraard biedt dit ook kansen voor Patrimonium. In 2009 is veel gebruikgemaakt van korte financiering door het benutten van de roll-overs en de kredietfaciliteit bij de huisbankier. Deze waren gebaseerd op Euribor waardoor binnen de grenzen optimaal is gebruikgemaakt van de lage rente. Behalve voor het huidige jaar wordt periodiek ook getoetst of het wenselijk is renterisico’s in de toekomst te verminderen. In 2009 is ook een leningconversie van 6,6 miljoen euro voorwaarts gefixeerd op 4,5 procent.
Figuur 1: renterisico bedrijfseconomisch
Uit figuur 1 blijkt dat Patrimonium in 2012 een bovenmatig renterisico loopt van 19,7 procent. Wanneer de investeringen niet worden meegenomen, blijft het risico met 10,4 binnen de bandbreedte. Een groot deel van dit risico wordt veroorzaakt door een renteconversie van ruim 9 miljoen euro. Gezien de relatief hoge ‘forward’-premie was deze ultimo 2009 nog niet afgedekt.
Oordelen WSW en CFV Faciliteringsvolume WSW Om zo goedkoop mogelijk geld te lenen is het van belang dat de leningen worden afgesloten onder de garantiestelling van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Tot 2008 gaf dit geen problemen voor corporaties, zij hadden immers genoeg vermogen om in te brengen als onderpand. Hierin is echter vanaf 2008 verandering gekomen. Sinds 2008 toetst het waarborgfonds corporaties voornamelijk op hun kasstromen en niet meer hoofdzakelijk op hun volkshuisvestelijk vermogen. Zoals bekend staan de kasstromen van corporaties onder druk, zo ook bij Patrimonium. Daarbovenop heeft Patrimonium in haar
38
meerjarenprognose een aanzienlijke investeringsopgave meegenomen. Hierdoor zijn de kasstromen (net) niet binnen de gestelde eisen van het WSW gebleven. Dit leidde tot een claim op het faciliteringsvolume. De totale faciliteringsbehoefte die volgt uit de dPi 2009-2013 bedroeg ruim 36 miljoen euro. Het WSW heeft hiervan echter slechts 11 miljoen euro vrijgegeven. Eind 2009 is contact opgenomen met het WSW om het volume tijdelijk op te hogen in verband met het afdekken van renterisico’s in de toekomst. Dit leidde tot een verhoging van het volume met 7,7 miljoen euro. Gezien de verbeterde kasstromen wordt voor 2010-2014 verwacht dat de volledige behoefte wordt gefaciliteerd. Continuïteitsoordeel Centraal Fonds Volkshuisvesting Jaarlijks geeft het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) een continuïteitsoordeel aan corporaties. Hierbij wordt gekeken naar het volkshuisvestelijk vermogen en de voor de corporatie geldende risiconorm. Het centraal fonds hanteert vier oordelen, te weten A, B1, B2 en C. Bij een A-oordeel past het vermogen bij de ambities van de corporaties. Een B1 oordeel geeft aan dat de voorgenomen activiteiten de solvabiliteit op middellange termijn (na drie jaar) in gevaar brengt. Bij B2 gebeurt dit al op korte termijn (binnen twee jaar). Een C-oordeel geeft aan dat de beleidsvoornemens van de corporatie leiden tot onvoldoende inzet van het beschikbare vermogen voor de volkshuisvesting. Patrimonium heeft op basis van de door haar verzonden cijfers een B1-oordeel ontvangen van het CFV. In 2008 was dit nog een A-oordeel. De uitkomsten zijn samen met de accountmanager van het CFV besproken en er is aangegeven dat Patrimonium streeft naar een A-status. Als gevolg van in 2008 en 2009 genomen acties verwacht Patrimonium in 2010 opnieuw een A-status te behalen. Het centraal fonds acht Patrimonium op basis van de verstrekte cijfers over 2008 wel voldoende solvabel.
Waardeontwikkeling Het kapitaal van Patrimonium is gealloceerd in haar vastgoedportefeuille. Deze vastgoedportefeuille is ook het onderpand voor haar leningen. In 2009 is veel te doen geweest over de waardeontwikkeling van vastgoed. Uiteraard heeft de crisis ook gevolgen voor de waarde van de woningen van Patrimonium. Ten opzichte van vorig jaar is de leegwaarde van de woningen ongeveer met 5 procent gedaald. Voor de bedrijfswaarde heeft dit echter geen gevolgen omdat hierbij geen verkopen worden ingerekend. De gangbare waardering binnen de sector voor het vastgoed is op basis van de bedrijfswaarde. Voor het berekenen van de bedrijfswaarde worden alle toekomstige kasstromen van het vastgoed contant gemaakt. De bedrijfswaarde van Patrimonium bedraagt 109 miljoen euro (2008: 109,8 miljoen euro). Wanneer puur naar de woningen wordt gekeken, komt dit neer op een gemiddelde waarde per woning van 42.500 euro. De bedrijfswaarde is gebaseerd op het beleid van Patrimonium, zoals het onderhouds- en huurbeleid. Niet meegenomen in de bedrijfswaardeberekening zijn eventuele verkopen en externe factoren als de Vogelaarheffing en de vennootschapsbelasting.
39
Efficiënte bedrijfsvoering De inkomstenbronnen van Patrimonium bestaan voor bijna 95 procent uit de ontvangen huurpenningen. Patrimonium streeft ernaar deze middelen zo efficiënt mogelijk in te zetten en zodoende maximaal rendement te behalen voor de volkshuisvesting in Barendrecht. Hoe meet je efficiëntie en wat meet je allemaal? Eerder is al uitgebreid ingegaan op de klanttevredenheid die is gemeten door KWH. Daarin zijn financiële cijfers niet opgenomen. Onderstaand zijn (onder andere) financiële cijfers opgenomen. De realisatie 2009 conform de jaarrekening is afgezet tegen de cijfers uit de rapportage Corporatie in perspectief van het CFV. Via deze benchmarking kan Patrimonium zich verantwoorden naar haar belanghebbenden.
Tabel 15: kengetallen
Patrimonium
Patrimonium
Referentie
Landelijk
JR 2009
CFV 2008
CFV 2008
CFV 2008
Mutatiegraad
4,7
5,1
7,7
8,6
Huurachterstand
0,7
0,9
0,9
1,1
Huurderving
0,9
0,6
1,0
1,4
0,4
0,7
1,2
Verhuurgegevens
Leegstand Gemiddelde huurprijs
431
419
413
402
Huur % van max. redelijk
68,9
67,7
68,5
71
Netto bedrijfslasten Netto bedrijfslasten per vhe
1.445
1.514
1.282
1.340
74.949
86.592
63.861
64.248
78
82
98
92
Huuropbrengst per vhe
5.066
4.901
4.882
4.729
Netto kasstroom ex verkoop per vhe
2.344
1.917
2.011
1.905
Netto kasstroom na rente per vhe
1.275
649
631
501
Personeelskosten per fte Aantal vhe per fte
Netto kasstroom
Realisatie indexen Nieuwbouw
0,40
0,56
Sloop
0,34
0,45
Verkoop
0,42
0,61
Ambitie 2010 De ambities voor 2010 passen bij het vermogen van Patrimonium. Voor 2010 is het resultaat, zonder buitengewone baten en lasten, begroot op 1 miljoen euro.
40
9. Organisatie De huidige organisatiestructuur is gebaseerd op de opgaven van de komende jaren: bouwen, wijkbeheer, transparante bedrijfsvoering en beïnvloeding door belanghebbenden. Het is van belang dat Patrimonium snel en adequaat inspeelt op externe verwachtingen en veranderende marktomstandigheden.
Organisatiestructuur Het afgelopen jaar zijn twee afdelingen verder gegaan onder een andere naam. De afdeling Vastgoed, waar ook het team verhuur onder valt, is gewijzigd in Markt en Vastgoed. De afdeling Bedrijfsvoering werkt onder de nieuwe naam Financieel economische zaken. De organisatiestructuur ziet er per 31 december 2009 als volgt uit.
Vereniging
Raad van commissarissen
Bestuur
Algemene zaken
Financieel economische zaken
Markt en Vastgoed
Markt
Vastgoed
Wijkbeheer
Technisch beheer
Sociaal beheer
Figuur 2: organogram Patrimonium
Fusieverkenning In 2009 zijn vijf ledenbijeenkomsten georganiseerd, nadat in 2008 de fusieverkenning met Stichting Woonvisie uit Ridderkerk was opgeschort. In de thematische ledenbijeenkomsten zijn de volgende onderwerpen behandeld: •
verschillen tussen vereniging en stichting in relatie tot de Overlegwet
•
regionale woningmarkt
•
leefbare buurten
•
corporatiefinanciën
41
•
terugblik op de themabijeenkomsten en vooruitblik op het op te stellen ondernemingsplan van Patrimonium.
Personeel Patrimonium
staat
actief
medewerkerschap
voor
ogen:
medewerkers
die
initiatief
tonen,
zelf
verantwoordelijkheid nemen voor hun werk en ontwikkeling én zakelijk en responsief kunnen reageren om de doelstelling van de organisatie te bereiken. Personeelsbeleid Her personeelsbeleid van Patrimonium is gericht op het ontwikkelen en motiveren van medewerkers, en op het bevorderen van de gewenste organisatiecultuur. De organisatiespeerpunten zijn wijkbeheer en dienstverlening, vastgoed, transparantie en professionalisering. De personeelscompetenties zijn gericht op samenwerken en organisatie-etiquette. Het afgelopen jaar stond in het teken van de werving en selectie van twee afdelingshoofden en zeven nieuwe deskundige (vaste) medewerkers. De arbeidsmarkt was in 2008 krap. In 2009 is dit, als gevolg van de crisis, omgeslagen. De procedure werving en selectie en de regeling bedrijfskleding zijn vastgesteld. Er zijn bedrijfsfietsen aangeschaft en de regeling dienstreizen is dienovereenkomstig aangepast. Samenstelling (in fte) In 2009 was de vaste personele samenstelling begroot op 37,89 fte. Eind 2009 was de vaste personeelsbezetting 27,86 fte, met een aanvulling van 5,17 fte op interimbasis . Dat maakte de bezetting in totaal 33,02 fte. Dit lagere aantal dan begroot is een rechtstreeks gevolg van de beëindiging van het beheer voor Com·wonen. Er zijn drie medewerkers met een hbo/wo-opleiding aangetrokken (van de vijf te vervullen vacatures).
Tabel 16: samenstelling personeelsbestand 2007-2009 2009
2008
2007
Aantal medewerkers (in fte)
27,9
31,1
25
- man
14,6
13
12,4
- vrouw
13,5
18,1
12,6
Gemiddelde leeftijd
42,4
43,0
43,4
Gemiddelde diensttijd (in jaren)
5,1
9,3
8,7
Personeelsverzuim (in procenten)
4,7
7,4
6,1
Personeel op interim (in fte)
5,2
4,9
6,9
Personeelsverloop (in aantallen)
12
3
5
Aantal medewerkers met (deeltijd)pensioen (in fte)
0
0,5
0
Aantal WAO’ers
1
2
2
Aantal stagiairs
0
1
1
42
Beoordelen en belonen In 2008 is gestart met een beoordelingssysteem dat bestaat uit een planningsgesprek, een voortgangsgesprek en een beoordelingsgesprek. In 2009 is hieraan voor het eerst ook de beloning gekoppeld. Opleiding De opleidingsregeling van 2007 is ongewijzigd gebleven: Patrimonium investeert geld en de medewerker investeert tijd. Voor elke functie is het competentie- en opleidingsniveau bepaald en aanvullende opleidingen worden door medewerkers en leidinggevenden geïnitieerd. •
Persoonlijk ontwikkelingsplan (pop): eind 2009 doorliepen twee medewerkers een persoonlijk ontwikkelingsprogramma op hbo-niveau en hebben twee medewerkers een hbo-opleiding afgerond.
•
Collectief opleidingsplan: de collectieve opleidingen voor 2009 waren:
-
communicatie (voor iedereen)
-
terugkomdag projectmatig werken (voor iedereen).
Arbobeleid In 2009 is de Risico-inventarisatie & -evaluatie (RI&E) geactualiseerd. De zaken met een hoge prioriteit zijn in 2009 aangepakt. De overige voortvloeiende acties worden in 2010 uitgevoerd aan de hand van een plan van aanpak. Ook is in 2009 voor het eerst een periodiek medisch onderzoek (PMO) gehouden. Hieraan deden 23 medewerkers mee. De resultaten van het onderzoek zijn begin 2010 bekend. Ziekteverzuim Het ziekteverzuim van Patrimonium heeft jaren hoger gelegen dan vergelijkende cijfers in de sector (4,54 procent). In 2009 is dit percentage beduidend gedaald. Deze daling is te danken aan het afnemend aantal langdurig zieken.
Tabel 17: ziekteverzuimpercentage 2007-2009
Ziekteverzuimpercentage
2009
2008
2007
4,67%
7,38%
6,09%
In 2009 is de dienstverleningsovereenkomst met de Arbounie opgezegd. Aan de hand van een door personeelszaken opgesteld programma van eisen (dat de instemming kreeg van de ondernemingsraad) is een nieuwe Arbodienstverlener gekozen. Vanaf januari 2010 beheert ArboNed op verrichtingenbasis het ziekteverzuim van Patrimonium. Vanwege de hoge kosten en het relatief lage aantal zieke medewerkers in 2009 heeft Patrimonium besloten haar ziekteverzuimverzekering met Interpolis per 1 januari 2010 op te zeggen. Veiligheid en preventie De organisatie voor bedrijfshulpverlening (BHV) bestond uit drie BHV’ers en een hoofd BHV en is in 2009 driemaal bijeengekomen. Er is een concept-calamiteitenplan opgesteld en er zijn veiligheidsverbeteringen in het kantoor doorgevoerd. Eén BHV’er volgde een EHBO-opleiding, een ander een herhalingscursus. De
43
bedrijfshulpverlening heeft in 2009 eenmaal een ontruimingsoefening gehouden. Nieuwe medewerkers krijgen persoonlijk uitleg over de vluchtroutes en wat te doen bij brand of een ongeval. In een van de maandelijkse plenaire bijeenkomsten zijn de verschillende alarmtonen gedemonstreerd. Er zijn geen ongevallen of bijna-ongevallen bij de preventiemedewerker gemeld. Integriteit In februari 2009 is de integriteitsregeling van Patrimonium bestuurlijk vastgesteld. Deze integriteitscode dient als handleiding voor de zakelijke beslissingen en activiteiten van Patrimonium en geldt voor alle niveaus binnen haar organisatie. Het is zowel van toepassing op de bedrijfsactiviteiten als geheel als op het gedrag van individuele medewerkers. De code is een kader om elkaar aan te spreken op zijn of haar verantwoordelijkheden om zo dagelijks van Patrimonium een werkbare, betrouwbare organisatie te maken. De regeling beschrijft de do’s en don’ts die met integer gedrag te maken hebben. Het bewustzijn en de beheersing is ook actief getoetst met behulp van een fraudebestendigheidanalyse.
Medezeggenschap Patrimonium heeft al weer enkele jaren een ondernemingsraad (OR). In 2009 is de bezetting van de ondernemingsraad gewijzigd. Er is afscheid genomen van Ikrame Rofaqui en zij is vervangen door Ria Bakker. Daarmee blijft de OR op volle sterkte. De OR bestond eind 2009 uit de volgende personen: Dirk van der Heiden
(voorzitter)
Carola van Es
(secretaris)
Ria Bakker
(vice-voorzitter)
De OR heeft in 2009 niet stilgezeten. Zo heeft de OR vier workshops gevolgd met het oog op de WOR en missie van de OR. Daarnaast is met de directeur-bestuurder gesproken over de volgende onderwerpen en hierop advies gegeven: •
verplichte snipperdagen
•
personeelsformatie
•
procuratieregeling
•
begroting / jaarplanning OR
•
beëindiging contract Arbodienst en keuze nieuwe Arbodienst.
De OR heeft in 2009 ingestemd met de volgende onderwerpen: •
vervoersplan
•
procedure: ongevallen, incidenten en/of gevaarlijke situaties
•
werving- en selectiebeleid
•
risico-inventarisatie & -evaluatie.
Voor zijn werkzaamheden is de OR afhankelijk van de input van zijn achterban. Om dit te bereiken zijn er periodiek momenten waarop de achterban wordt geraadpleegd. In 2009 is dit tweemaal gebeurd.
44
Verbindingen Patrimonium Energie & Vastgoed B.V. Patrimonium heeft eind 2008 een bv opgericht voor de afwikkeling van de VSO 1. Tot op heden is de bv niet voor andere doeleinden gebruikt. De bv heeft in 2009 geen activiteiten ontplooid. Ook zijn er geen medewerkers in dienst of zijn er lopende verplichtingen. Gezien de geringe omvang van de activa en passiva is ervoor gekozen geen consolidatie toe te passen. Ter informatie is onderstaand de balans van de bv opgenomen.
Balans Energie & Vastgoed BV per 31 december Vaste activa
2009
2008
-
-
Vlottende activa Bank
Nog te ontvangen btw Vordering op Patrimonium Barendrecht
2009
2008
Aandelenkapitaal
18.000
18.000
Overige reserves
7.288
9.184
262-
1.897-
25.025
25.288
0
2.154
13
-
25.038
27.442
Eigen vermogen
Resultaat 2008 15.854 17.929
-
329
9.184
9.184
Kortlopende schulden Nog te betalen kosten aan Patrimonium Nog te betalen kosten
Totaal activa
25.038 27.442
Totaal passiva
Stichting Lentefonds Eind september 2009 heeft Patrimonium de Stichting Lentefonds opgericht ter nagedachtenis aan Afra Boon. Om te zorgen voor een tijdige oprichting van het fonds heeft Patrimonium er voor gekozen om in de eerste periode enig bestuurder te zijn met als taak zorg te dragen voor een nieuw bestuur. Met ingang van 02 maart 2010 is een voltallig bestuur geïnstalleerd. Patrimonium vervult de taak van secretaris.
45
Overlegstructuur belanghouders Patrimonium werkt op beleidsniveau intensief samen met de BewonersRaad en de gemeente. De samenwerking op het gebied van wijkregie gebeurt projectmatig in samenwerking met maatschappelijke instellingen. Met politie en welzijnsinstellingen wordt zowel projectmatig als incidenteel samengewerkt. Voor wijkregie is op bestuurlijk niveau de stuurgroep wijkregie samengesteld, voorgezeten door de wethouder met wijkregie in portefeuille. Deelnemers zijn de verschillende maatschappelijke instanties zoals welzijn, politie en corporaties. Bijzonder zijn de jaarlijkse strategische bijeenkomsten met het college, de voorzitter van de raad van commissarissen en de bestuurder van Patrimonium. Tabel 18: overlegstructuur belanghouders Partijen
Regulier overleg
Projectmatig overleg
Incidenteel overleg
BewonersRaad
ja
nee
ja
- college
ja
n.v.t.
n.v.t.
volkshuisvesting
ja
ja
Ja
wijkregie
ja
ja
n.v.t.
sociale zaken
nee
nee
ja
- welzijn
nee
ja
ja
- maatschappelijk werk
nee
nee
ja
- politie
nee
ja
ja
- scholen
nee
ja
ja
- zorg
nee
nee
ja
Barendrechtse maatschappelijke
ja
nee
n.v.t.
Gemeente
Maatschappelijke instellingen
ondernemingen (gecombineerd overleg)
Elk jaar organiseert Patrimonium een lenteborrel en een herfstlezing waarvoor haar leden, maatschappelijke partners en belanghouders worden uitgenodigd. De Lenteborrel op 19 maart was gewijd aan de toekomst van Patrimonium, de extra taken van corporaties in het algemeen en in het bijzonder wat dit betekent voor Patrimonium en haar huurders waarbij de ontwikkelingen op het gebied van volkshuisvesting de afgelopen 100 jaar werden belicht. De herfstlezing op 15 oktober stond in het teken van de woonwensen van jongeren.
Ambitie 2010 •
De actualisatie van de risico-inventarisatie en het periodiek medisch onderzoek hebben in 2009 plaatsgevonden. In 2010 zal hiervoor een plan van aanpak worden opgesteld en uitgevoerd. Het streven is het ziekteverzuimpercentage onder de 5 te houden. Het calamiteitenplan wordt geïmplementeerd. Het loopbaanbeleid is opgesteld. Deze moet nog van advies worden voorzien door de ondernemingsraad en worden goedgekeurd door het bestuur. Daarna zal ook dit beleid worden geïmplementeerd.
•
Alle personeelsregelingen worden tegen het licht gehouden en waar nodig geactualiseerd. Conform de nieuwe CAO (2009/2010) krijgen alle medewerkers een inschalingsmotivatie van hun functie.
•
Ook zal er in 2010 voor het eerst een medewerkerstevredenheidsonderzoek plaatsvinden.
•
Een belangrijk onderwerp voor volgend jaar is de werving van een nieuwe directeur-bestuurder. De ondernemingsraad heeft formeel adviesrecht binnen dit traject. Om een goed advies te geven zal onder
46
andere het functieprofiel gezamenlijk met de RvC worden vastgesteld (na inventarisatie van de wensen van de achterban). Bovendien wordt er een vragenlijst samengesteld die als basis geldt tijdens de komende sollicitatiegesprekken. •
In 2010 zijn er ook OR-verkiezingen.
47
10. Governance Woonvereniging Patrimonium Barendrecht wil als maatschappelijke onderneming graag op de juiste wijze verantwoording afleggen en transparant handelen. De Governancecode Woningcorporaties wordt door Patrimonium onderschreven en gevolgd.
Corporate Governance De bestuurlijke organisatie heeft haar basis in de statuten en is verder vastgelegd in het reglement van de raad van commissarissen, de procuratieregeling bestuur en het treasurystatuut. In februari 2008 heeft de raad van commissarissen ingestemd met een klokkenluidersregeling. De integriteitscode is in een werkgroep van medewerkers opgesteld. In februari 2009 heeft deze werkgroep haar werkzaamheden afgerond. De raad van commissarissen heeft vervolgens met instemming kennis genomen van deze code, waarna deze code bestuurlijk is vastgesteld.
Intern beheersingssysteem Corporaties zijn kapitaalintensieve organisaties. Verkeerde beslissingen of fraude kunnen leiden tot aanzienlijke (financiële) verliezen voor de organisatie en daarmee voor de volkshuisvesting. Om dit te beperken onderneemt Patrimonium diverse acties. Zo wordt de administratieve organisatie jaarlijks mede onder de loep genomen door de accountant. In haar managementletter worden verbeterpunten aangedragen. Deze managementletter wordt in de organisatie besproken en gehanteerd voor het verbeteren en in stand houden van het interne beheersingssysteem. Voor het onderwerp fraude heeft Patrimonium in 2009 een analyse fraudebestendigheid laten uitvoeren. Deze fraudebestendigheidsanalyse maakt onderscheid in drie onderdelen, namelijk fraudebewustzijn, fraudegevoeligheid en fraudebeheersing. Het algehele beeld uit het onderzoek is dat Patrimonium (in vergelijking met andere corporaties) relatief beperkt fraudegevoelig is. Het fraudebewustzijn en de fraudebeheersing bieden wel ruimte voor verdere verbetering. Het onderzoek is net als de managementletter meerdere malen geagendeerd binnen het managementteam en de raad van commissarissen waarbij een follow up van de verbeterpunten is besproken. Eind 2009 is het gros van de verbeterpunten doorgevoerd. Interne beheersing is ook afhankelijk van een goede informatievoorziening. Die informatie kan worden onderverdeeld in verantwoordingsinformatie (jaarstukken, kwartaalrapportage en dVi) en sturingsinformatie (maandrapportage, begroting en dPi). Patrimonium heeft in 2009 vooral geïnvesteerd in het verbeteren van de maandrapportages. (Financiële) maandrapportages zijn gemiddeld binnen een week na het einde van de maand gereed. Daarmee is de tijdigheid in orde. Verbeterpunt voor 2010 is om meer analyses op basis van de cijfers te genereren. Mede hierdoor verbeteren de prognoses en worden afwijkingen tijdig gesignaleerd.
48
Om een vergelijking te kunnen maken met andere corporaties maakt Patrimonium gebruik van benchmarks. Voor de vastgoedexploitatie gebruikt Patrimonium de aeDex-IPD-index. Uit deze index blijkt dat Patrimonium conform de benchmark scoort. Ook via de rapportages van het CFV (Corporatie in perspectief) wordt getoetst. Hieruit blijkt onder andere dat de nettobedrijfslasten meer stijgen dan in de referentiegroep. Hierop heeft Patrimonium in 2009 geanticipeerd en dit heeft geresulteerd in lagere lasten dan begroot. Ambitie 2010 Omdat Patrimonium haar vermogen zo efficiënt mogelijk wil inzetten zal in 2010 ook inzicht worden verkregen in de geldstromen per activiteit (activity based costing). Daarnaast zal zoals eerder genoemd een verbeterslag worden gemaakt in de analyses.
Bestuur Het bestuur van Patrimonium werd tot september 2009 uitgeoefend door mevrouw A.M. Boon. Naast haar functie
als
directeur-bestuurder
was
mevrouw
Boon
lid
van
het
curatorium
van
Christelijke
Scholengemeenschap Calvijn in Barendrecht. Ook volgde zij een masteropleiding Executive Change Management. In verband met een zeer ernstige ziekte heeft mevrouw Boon op 1 september al haar functies neergelegd. Na een kort ziekbed is zij op 3 november overleden. Naast het persoonlijk drama voor familie en vrienden is dit een groot verlies voor woonvereniging Patrimonium. Vanaf 1 september 2009 is de functie van directeur-bestuurder waargenomen door de heer ir. E.A.M. Verheijen, tot dat moment hoofd Vastgoed a.i. binnen Patrimonium. De heer Verheijen is tevens bestuurslid in de Stichting Lentefonds. Beide directeur-bestuurders hebben verantwoording afgelegd aan de raad van commissarissen en aan de Algemene Vergadering over het realiseren van de organisatiedoelen, de strategische beleidskeuzes, de risico’s en de bereikte resultaten. Patrimonium heeft in 2009 geen functionarissen in dienst gehad waarvoor conform de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens (Wopt) melding van het inkomen gemaakt moet worden. Gezien de Governancecode heeft Patrimonium er echter voor gekozen het inkomen van de directeurbestuurder wel te publiceren.
Tabel 19: beloning directeur-bestuurder over 2009 en 2008 in euro’s Periode
Totaal vast
Variabel
Pensioen-
Vergoedingen en
inkomen
inkomen
kosten
werkgeverslasten
Uitkeringen bij overlijden
Totaal
2009
82.260
17.795
19.316
6.129
22.632
148.132
2008
96.263
5.078
21.195
7.190
0
129.726
De beloning van de directeur-bestuurder is opgesteld volgens de Izeboud-regeling. Per 1 juli 2007 is de toen geldende beloning gesplitst in 90 procent basis en 10 procent variabel. De beloning 2009 beslaat de periode van januari tot 3 november. Het variabel deel bestaat uit de prestatievergoeding over 2008 en 2009.
49
Bestuursbesluiten In 2009 zijn er tien bestuursvergaderingen geweest. De onderwerpen van de belangrijkste besluiten die de directeur-bestuurder in 2009 heeft genomen, staan in de volgende tabel.
Tabel 20: belangrijkste bestuursbesluiten Datum
Onderwerp
03-03-2009
Leidraad aankopen woningportefeuille en solitaire gronden
03-03-2009
Integriteitcode
10-04-2009
Definitief ontwerp Kerkweg
21-04-2009
Kwaliteitseisen nieuwbouw
21-04-2009
Huurprijsbeleid
06-05-2009
Jaarverslag en jaarrekening 2008
02-06-2009
Labelen van de woningen bij woningtoewijzing
15-09-2009
Loonsverhoging van 1% per 1 oktober 2009
29-09-2009
Notitie calamiteiten en ongevallen
03-11-2009
Jaarplan 2010
03-11-2009
Principe akkoord nieuwe CAO
03-11-2009
Startnotitie Ondernemingsplan 2010-2014
03-12-2009
Leidraad Groot Onderhoud
17-12-2009
Wijziging labeling woningen bij woningtoewijzing
Op 16 en 17 juni 2009 vond de jaarlijkse tweedaagse beleidssessie met de managementteamleden plaats. De overige governancezaken komen uitgebreid aan bod in de volgende paragraaf.
Raad van commissarissen De raad van commissarissen (RvC) van Patrimonium Barendrecht is belast met het toezicht op de algemene gang van zaken binnen Patrimonium. In het bijzonder op het algemene beleid van de directeur-bestuurder, voor wie hij tevens een adviserende rol en een klankbordfunctie vervult.
De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de raad zijn in artikel 35 van de statuten van Patrimonium omschreven. Dit is verder uitgewerkt in het reglement voor de raad van commissarissen. Om de toezichthoudende taak goed te kunnen vervullen heeft de raad van commissarissen zich regelmatig mondeling en schriftelijk door de directeur-bestuurder laten informeren over de volkshuisvestelijke en financiële resultaten in relatie tot de beoogde doelen, relevante externe ontwikkelingen en over de wensen en behoeften van belanghebbenden. Toezichtkader Als kader voor het uitoefenen van zijn taken hanteert de raad van commissarissen het BBSH, de beleidsbrieven van de ministers van VROM en WWI, de door de raad van commissarissen goedgekeurde missie, jaarplan en begroting en de afspraken met externe belanghebbenden, in het bijzonder de afspraken met de gemeente Barendrecht en de BewonersRaad.
50
De raad van commissarissen heeft in het afgelopen boekjaar het volgende ondernomen om zich op de hoogte te houden van wat er speelt in het speelveld van Patrimonium: •
kennisnemen van alle relevante beleidsnota's van Patrimonium zelf en van de gemeente Barendrecht
•
kennisnemen van relevante publicaties van het ministerie van VROM en het Centraal Fonds Volkshuisvesting
•
kennisnemen van relevante artikelen in De Schakel, het regionale weekblad
•
kennisnemen van informatie van de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW)
•
overleg met belanghebbenden, onder meer met de gemeente en de BewonersRaad.
Deskundigheid en samenstelling raad van commissarissen Een profielschets van de meest gewenste deskundigheden en achtergronden van de leden van de raad van commissarissen heeft als selectiebasis gefungeerd. De profielschets wordt regelmatig herijkt om aan te sluiten bij de specifieke kenmerken van de corporatie op een bepaald moment en bij de toekomstplannen. In 2008 is een vernieuwde profielschets geformuleerd. De volledige profielschets staat op de internetsite van Patrimonium Barendrecht. De raad van commissarissen van Patrimonium bestaat statutair uit ten minste vijf en ten hoogste zeven leden. De benoemingsperiode is maximaal vier jaar, waarna het lid nog tweemaal voor een periode van maximaal vier jaar kan worden herbenoemd. De maximale zittingsperiode is twaalf jaar. Twee leden van de raad zijn voorgedragen door de huurdersorganisatie, de BewonersRaad. Benoeming/herbenoeming Vanwege het ontstaan van twee vacatures zijn twee nieuwe leden van de RvC geworven. De BewonersRaad heeft een bindende voordracht gedaan in de persoon van mevrouw drs. G.M. Welleman. De vacaturecommissie uit de RvC heeft een voordracht gedaan in de persoon van de heer H.M. Koolma. De Algemene Vergadering van leden heeft beide kandidaten op 14 april 2009 als lid van de RvC benoemd. De heer ir. C.W.P. Pijlman is per 30 juni volgens rooster afgetreden en heeft zich herbenoembaar gesteld. De Algemene Vergadering heeft de heer Pijlman op 25 juni 2009 op voordracht van de RvC herbenoemd als lid van de RvC voor een termijn van vier jaar.
51
Tabel 21: samenstelling raad van commissarissen per 31 december 2009, rooster van aftreden, commissielidmaatschap, deskundigheid, beroep en nevenfuncties van de leden. (Alle leden van de raad zijn bij aftreden herbenoembaar.) Naam RvC-lid
de heer ir. C.W.P.
de heer C.J. van
de heer E.P.
mevrouw drs. G.M.
de heer dr. ir. H.M.
Pijlman
der Graaf
Hvalsbraaten
Welleman
Koolma
Leeftijd
65
50
46
58
49
Functie
Voorzitter
Vice-voorzitter
Lid
Lid
Lid
(Her)benoemd per
1 juli 2009
1 juli 2006
1 juli 2006
14 april 2009
14 april 2009
Aftredend per
30 juni 2013
30 juni 2010
30 juni 2010
1 juli 2012
1 juli 2012
Commissie
Remuneratie
Audit
Audit
Begeleiding Visitatie
(Her)benoeming als
Herbenoemd in 2009
Audit: Benoemd op
Benoemd in 2006
Benoemd in 2009 voor
commissielid
voor een periode van
15 februari 2008 tot
voor een periode van een periode van drie
een periode van drie jaar.
vier jaar. Herbenoeming
30 juni 2010.
vier jaar.
jaar. Herbenoeming
Herbenoeming mogelijk
mogelijk voor een
Herbenoeming
Herbenoeming
mogelijk voor twee
voor twee perioden van
periode van vier jaar.
mogelijk voor twee
mogelijk voor twee
perioden van vier jaar.
vier jaar.
perioden van vier
perioden van vier
jaar.
jaar.
Begeleiding Visitatie Benoemd in 2009 voor
Deskundigheids-
Volkshuisvesting,
Ontwikkeling
Bedrijfsvoering,
Volkshuisvesting,
Volkshuisvesting,
gebied
bestuurlijke
vastgoed, overheid
financiën
sociale zaken en
ruimtelijke ordening
welzijn
Bestuur en organisatie
Zelfstandig visitator
Verwerver provincie
Financieel directeur
Programmamanager
Directeur/projectleider
woningcorporaties
Zuid-Holland
WWI-aanpak in
adviesbureau: Rik Koolma
Rotterdam
adviseur Volkshuisvesting
verhoudingen Beroep
en Ruimtelijke ordening Nevenfuncties
Bestuurslid Volkskracht
Extern deskundige
Voorzitter Stichting
Lid van de
Historische
kerngroep Corporate
‘vrienden van de
deelgemeenteraad
Monumenten,
Governance, NIvRA-
Molenwei’ Centrum
Overschie
bestuurslid
Nijenrode
voor Natuur- en
Research Fellow
Rotterdamsch
Universiteit; extern
milieueducatie in
Bestuurswetenschappen
Volksuniversiteitsfonds,
deskundige EURAC / Rotterdam-Charlois
voorzitter raad van
Erasmus Universiteit
commissarissen Poort6,
Rotterdam;
Gorinchem
commissaris Timro
VU
Group, Roosendaal; penningmeester vv Hillegersberg Rotterdam
Commissies De raad van commissarissen heeft uit zijn midden een auditcommissie, een remuneratiecommissie en een visitatiebegeleidingscommissie ingesteld. De raad heeft besloten de vastgoedcommissie op te heffen.
52
Auditcommissie De auditcommissie bestaat uit twee leden en is onder meer belast met het toezicht op de werking van de interne risicobeheersing- en controlesystemen, de financiële informatieverschaffing door Patrimonium, de naleving van aanbevelingen en opvolging van opmerkingen van de externe accountant en de relatie met de externe accountant. In 2009 werd de auditcommissie gevormd door de heren Hvalsbraaten en De Vries respectievelijk Van der Graaf. De auditcommissie heeft tweemaal vergaderd, ter voorbereiding van en advisering over de begroting 2010, het jaarverslag 2008, de interim-controle van de accountant en hoe te anticiperen op nieuwe ontwikkelingen zoals waardeontwikkeling onroerend goed en voorgenomen maatregelen van de rijksoverheid. Remuneratiecommissie De remuneratiecommissie is belast met de selectie en advisering over de benoeming van de leden van de raad van commissarissen en het bestuur en het bezoldigingsbeleid en arbeidsvoorwaarden van de directeurbestuurder. Daarnaast onderhoudt de commissie de relatie met de ondernemingsraad. Voorzitter van de commissie is de heer Pijlman. De remuneratiecommissie is in het afgelopen jaar niet bij elkaar geweest. In 2009 ontstond er door het aftreden van de heer De Vries een vacature in de remuneratiecommissie. In februari 2010 is de vacature weer vervuld. Visitatiebegeleidingscommissie De raad van commissarissen heeft in 2009 uit zijn midden een commissie ingesteld die de visitatie - die in 2010 gepland staat - zal begeleiden. Deze commissie bestaat uit de heer Van der Graaf en mevrouw Welleman. Beoordeling en prestatie-eisen directeur-bestuurder De raad van commissarissen heeft in zijn vergadering op 28 februari 2009 buiten aanwezigheid van de directeur-bestuurder het functioneren van de directeur-bestuurder in het verslagjaar 2008 besproken. De raad van commissarissen heeft geconcludeerd dat aan de specifiek door de raad met de directeurbestuurder afgesproken bijzondere prestatie-eisen door laatstgenoemde in 2008 in hoge mate is voldaan. Enkele afspraken vereisten ook in 2009 nog aandacht, vooral de verdere ontwikkeling van het sturingsinstrumentarium en de beleidsinbreng door belanghebbenden. Voor de beleidsinbreng zijn de resultaten grotendeels afhankelijk van de inzet door die belanghebbenden zelf.
De raad van commissarissen heeft in het beoordelingsgesprek vastgesteld dat de directeur-bestuurder, mevrouw Boon, in 2008 de met haar afgesproken specifieke resultaten naar tevredenheid heeft bereikt. Om deze reden heeft de raad besloten mevrouw Boon een variabele beloning over 2008 toe te kennen, 10 procent van haar vaste salaris over 2008. De belangrijkste prestatie-eis die de raad van commissarissen voor 2009 heeft afgesproken met de directeur-bestuurder is: consolidatie van de in 2008 ingezette professionalisering en cultuuromslag binnen de werkorganisatie van Patrimonium, onder meer merkbaar in de kwaliteit van de kwartaalrapportages en de waardering door de belanghebbenden.
53
Een oordeel over deze gevraagde prestatie zou de raad van commissarissen uitspreken na het beoordelen van de jaarstukken over 2009. In verband met de in augustus 2009 plotseling optredende ernstige ziekte van mevrouw Boon heeft de raad van commissarissen besloten zijn oordeel al in het najaar van 2009 uit te spreken. Dit oordeel was uitermate positief en heeft geleid tot het toekennen van de variabele beloning over 2009. Onafhankelijkheid De onafhankelijkheid van de leden van de raad van commissarissen is getoetst aan bepaling III.2.2 van de Governancecode Woningcorporaties. Alle leden voldoen aan deze bepalingen en zijn onafhankelijk. In 2009 is binnen Patrimonium geen gebruik gemaakt van de Regeling Melding Onregelmatigheden. Werkzaamheden raad van commissarissen De raad is in 2009 vijfmaal bijeengekomen in een reguliere vergadering waarbij ook de directeur-bestuurder aanwezig was. Daarnaast kwam de raad bijeen voor zijn zelfevaluatie en in halfjaarlijks overleg met de BewonersRaad. De voorzitter van de raad van commissarissen woonde tweemaal het Bestuurlijk Overleg van de directeur-bestuurder met het college van B en W van Barendrecht bij. Toezichtfunctie In 2009 heeft de raad van commissarissen de volgende statutaire werkzaamheden verricht, zoals vastgelegd in artikel 35 van de statuten en in het reglement van de raad van commissarissen. Goedkeuring verleend aan: •
het treasury-jaarplan
•
het jaarverslag en de jaarrekening 2008
•
ondertekening VSO 2
•
voorbereiding maatschappelijke visitatie
•
beëindiging beheer vastgoed van derden
•
het jaarplan 2010
•
benoeming waarnemend directeur-bestuurder.
De voordrachten gedaan van: •
de heren H.M. Koolma en C.W.P. Pijlman aan de Algemene Vergadering ter (her)benoeming als lid van de raad van commissarissen.
Kennisgenomen en behandeling van: •
financiële kwartaaloverzichten
•
mededelingen van de directeur-bestuurder
•
managementletter en de daaruit voortvloeiende verbeteringsmogelijkheden
•
de voordracht door de huurdersorganisatie van mevrouw G.M. Welleman aan de Algemene Vergadering ter benoeming als lid van de raad van commissarissen.
54
Adviserende functie De raad besprak de volgende strategische en beleidsmatige onderwerpen met de directeur-bestuurder: •
overleg met gemeente Barendrecht
•
centrumstudies Barendrecht
•
(vastgoed)portefeuillestrategie
•
corporate governance / AedesCode
•
ontwikkeling van de werkorganisatie
•
fusieonderzoek met Woonvisie Ridderkerk.
Overige onderwerpen Verder heeft de raad van commissarissen gesproken over en zich bezig gehouden met de volgende onderwerpen: •
prestatieafspraken met de gemeente Barendrecht
•
voortgang realisatie volkshuisvestelijke doelstellingen
•
bevindingen van de Geschillenadviescommissie (GAC), de regionale klachtencommissie.
Overleg met de directeur-bestuurder De relatie tussen de raad van commissarissen en de directeur-bestuurder is vruchtbaar en goed. De voorzitter van de raad van commissarissen heeft maandelijks overleg gehad met de directeur-bestuurder over: •
de algemene gang van zaken
•
maatschappelijke ontwikkelingen
•
ontwikkelingen in de corporatiesector
•
lokale samenwerking
•
personele zaken
•
voorbereiding agenda raad van commissarissen.
Overleg RvC en OR De ondernemingsraad was gedurende het gehele jaar volledig bezet en kon volwaardig functioneren. De raad van commissarissen heeft in juni regulier overleg gehad met de ondernemingsraad. Hierbij zijn de nieuwe OR-leden aan de raad voorgesteld en is gesproken over de gang van zaken binnen de organisatie.
Overleg RvC en BewonersRaad Op 23 juni en 28 november 2009 heeft de raad van commissarissen, samen met de directeur-bestuurder, regulier beleidsoverleg gehad met de BewonersRaad over de samenwerkingsovereenkomst en de prestatieafspraken met de BewonersRaad. Relatie met accountant De bevindingen van de accountant bij de jaarstukken over 2008 zijn in mei met de raad doorgesproken. Er is buiten de controlewerkzaamheden geen sprake geweest van een aparte opdrachtverlening. Een formele evaluatie van het werk van de accountant heeft in het verslagjaar niet plaatsgevonden. Uiteraard is er wel een informele afstemming geweest.
55
Tegenstrijdige belangen Er hebben zich in 2009 binnen de raad van commissarissen geen gevallen van potentieel tegenstrijdige belangen voorgedaan.
Beoordeling organisatie De raad van commissarissen heeft zich gedurende het jaar regelmatig op de hoogte gesteld van de vorderingen en inspanningen van de medewerkers om de eerder ingezette vernieuwing en verbetering te verdiepen. De raad heeft opnieuw met veel waardering kennisgenomen van de bereidheid van de medewerkers van Patrimonium om zich individueel en op afdelingsniveau verder te ontwikkelen en te professionaliseren. De raad is de medewerkers dan ook dank verschuldigd voor hun inzet in 2009. Besluitvorming Bovengenoemde werkzaamheden leidden tot oordeelsvorming door de raad van commissarissen, vastgelegd in de vorm van een besluit of advies. Enkele belangrijke overwegingen en de hieruit voortvloeiende besluiten of adviezen zijn: •
Patrimonium wil actief deelnemen in de stedenbouwkundige en volkshuisvestelijke ontwikkeling van de gemeente Barendrecht en heeft vanuit dit oogpunt prestatieafspraken met de gemeente afgesloten. Ook zijn ontwikkelingen gaande om te participeren in de Centrumontwikkeling en er is een woonboerderij in het centrum van Barendrecht verworven.
•
In 2009 heeft de directeur-bestuurder de nota Beleidsbegroting 2010 aan de raad van commissarissen voorgelegd. De raad stelde vast dat in deze nota de taakvelden van het BBSH zijn opgenomen en de woonvisie van de gemeente Barendrecht invloed heeft gehad op de beleidskeuzes van de directeurbestuurder. Ook stelde de raad vast dat de financiële continuïteit in meerjarenperspectief is gewaarborgd. De raad van commissarissen heeft daarom de Beleidsbegroting 2010 goedgekeurd.
•
Patrimonium streeft naar een zo groot mogelijke invloed op het volkshuisvestingsbeleid in Barendrecht en wil daarom ook huurwoningen van andere corporaties en van beleggers in Barendrecht beheren. De voorwaarden waaronder dit beheer voor derden plaatsvindt, moet volgens de bestuurder ook financieel verantwoord zijn. De raad steunt de directeur-bestuurder bij deze randvoorwaarde. Dit heeft geleid tot het opzeggen van de beheerafspraken met vastgoedbelegger Verwelius per 1 januari 2009 en van de beheerovereenkomst met woningcorporatie Com·wonen per 1 juli 2009.
•
Ook van Patrimonium wordt maatschappelijk ondernemerschap verwacht, met bijzondere aandacht voor een breed wijkbeheer en voor mogelijke investeringen in maatschappelijk vastgoed. De raad van commissarissen heeft de directeur-bestuurder geadviseerd haar beleidslijn hierin voortvarend door te zetten en de lokale belanghebbenden actief te betrekken. Dit heeft in 2009 nog niet geleid tot een lijst benoemde maatschappelijke partners, noch dat deze een vaste plaats hebben in de beleid- en beheercyclus van de organisatie.
Zelfevaluatie In een besloten vergadering in november 2009, buiten aanwezigheid van de directeur-bestuurder, heeft de raad van commissarissen zijn eigen inrichting en functioneren als collectief en de bijdrage van de
56
afzonderlijke leden beoordeeld. Deze zelfevaluatie vond plaats op basis van een uitvoerig enquêteformulier onder begeleiding van een externe adviseur en de gevraagde mening van de directeur-bestuurder. De belangrijkste aandachtpunten die uit de zelfevaluatie naar voren zijn gekomen, zijn: •
versterking van de fiscaal-juridische kennis binnen de raad of dit compenseren met externe adviezen
•
in het kader van het nieuwe ondernemingsplan de profielschets van de raad actualiseren
•
het bijhouden van de specifieke vakkennis en algemene vaardigheden van de individuele leden
•
het jaarlijks bespreken van het jaarverslag van de raad met belanghebbenden.
Lidmaatschap VTW De raad van commissarissen is sinds 2007 collectief lid van de Vereniging van Toezichthouders Woningcorporaties (VTW). Het lidmaatschap wordt betaald door Patrimonium. Leden van de raad hebben vergaderingen, workshops en cursussen van de VTW bijgewoond of gevolgd. Honorering De honorering van de raad van commissarissen is gekoppeld aan de zwaarte van de functie van de afzonderlijke leden van de raad en houdt rekening met maatschappelijke waarden en normen. De honorering is niet gekoppeld aan de prestaties van Patrimonium.
Tabel 22: honorering raad van commissarissen in 2009 Naam RvC-lid
Functie
Brutovergoeding (inclusief bijdrage ZVW)
de heer C.W.P. Pijlman
voorzitter
€ 8.017
de heer C.J. van der Graaf
vice-voorzitter
€ 5.838
de heer E.P. Hvalsbraaten
Lid
€ 5.285
de heer H.M. Koolma*
Lid
€ 3.786
mevrouw G.M. Welleman*
Lid
€ 3.786
* niet het gehele jaar lid geweest van de raad van commissarissen
De honorering is in enkele jaarlijkse stappen opgetrokken naar een door de VTW geadviseerd niveau. De commissarissen ontvangen verder geen individuele (kosten)vergoedingen.
Algemene Vergadering In een extra Algemene Vergadering van de leden van de woonvereniging zijn op 14 april 2009 mevrouw G.M. Welleman en de heer H.M. Koolma tot lid van de raad van commissarissen benoemd. Hiermee kwam de raad weer op de vereiste minimumsterkte van vijf leden. De Algemene Vergadering heeft op 25 juni 2009 de jaarstukken unaniem goedgekeurd en op voorspraak van de voorzitter van de raad van commissarissen aan het bestuur decharge verleend. Het bestuur heeft daarna de jaarstukken vastgesteld. Er waren vijftig leden aanwezig in de zaal van de Bethelkerk waar Patrimonium al vanaf haar oprichting regelmatig in vergadering bijeenkomt. Het verslag van de vergadering is binnen een maand aan alle leden, ook de niet aanwezige leden, toegezonden.
57
Jaarrekening
58
Waarderingsgrondslagen Regelgeving De jaarverslaggeving door toegelaten instellingen volkshuisvesting moet voldoen aan de eisen zoals deze zijn geformuleerd in het Besluit Beheer Sociale Huursector. In dit besluit wordt BW2 Titel 9 voorgeschreven behalve enkele uitzonderingen van specifieke aard. Voor verslagjaren vanaf 2005 is door de Raad voor de Jaarverslaggeving de definitieve Richtlijn 645 Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting uitgegeven. In deze richtlijn zijn onder meer specifieke modellen voor de balans en de winst- en verliesrekening opgenomen en zijn voor de sector specifieke presentatie-, waarderings- en verslaggevingsvoorschriften geformuleerd.
Grondslagen voor waardering van activa en passiva Activa Materiële vaste activa Onroerende en roerende zaken in exploitatie De oorspronkelijke investeringen in complexen worden gewaardeerd tegen verkrijging- of vervaardigingprijs onder
aftrek
van
cumulatieve
afschrijvingen
en
(naar
verwachting
duurzame)
bijzondere
waardeverminderingen. Afschrijving op gronden en terreinen vindt niet plaats. Bij de berekening van de bedrijfswaarde is het bezit ingedeeld naar product-marktcombinaties. Het woningbezit is ingedeeld naar de gebiedsindeling van de gemeente Barendrecht. Dit resulteert in 6 complexen voor woningen (in 2008: 51 complexen). Het bedrijfsmatig onroerend goed (bedrijfsruimten en garages) is samengevoegd tot 1 complex (2008: 21 complexen). Door deze wijzigingen sluit de bedrijfswaarde-indeling beter aan bij het beleid. Het betreft hier een schattingswijziging. Het kwantitatieve effect over de huidige periode is toegelicht in de winst en verliesrekening. Als gevolg van het grotere surplus per combinatie zullen er in de toekomst minder afwaarderingen plaatsvinden ten opzichte van de oude indeling. Het surplus is toegelicht bij de materiële vaste activa.
Onroerende en roerende zaken in ontwikkeling Dit betreffen complexen in aanbouw die worden gewaardeerd tegen uitgaafprijzen vermeerderd met toegerekende rente en geactiveerde kosten van de vastgoedafdeling. Afschrijving vindt eerst plaats nadat de betreffende complexen in exploitatie zijn genomen. Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie De onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden gewaardeerd op basis van aanschafwaarde onder aftrek van lineaire afschrijvingen. Financiële vaste activa Latente belasting De belastinglatentie langlopende schulden is gewaardeerd tegen de contante waarde. Hierbij is als disconteringsvoet 4,59 procent gehanteerd. Dit is het percentage gemiddeld betaalde rente voor Patrimonium over 2008. Een latentie voor materiële vaste activa in exploitatie is niet gevormd. De waarde hiervan is als het gevolg van de bestemming van het vastgoed op nihil gesteld. In 2009 is als gevolg van een
59
schattingswijziging de contante waarde van de belastinglatentie aanzienlijk toegenomen en in 2009 in mindering gebracht op de vpb-last. Deelnemingen De
deelneming
in
Patrimonium Energie
&
Vastgoed
BV
is gewaardeerd
op
basis van
de
vermogensmutatiemethode. Vorderingen Waardering geschiedt tegen nominale waarde waarbij rekening is gehouden met een voorziening voor mogelijke oninbaarheid van vorderingen. Liquide middelen Liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en deposito’s met een looptijd korter dan twaalf maanden. Indien het saldo van de bankrekeningen (die samen compensabel zijn) negatief is, worden deze opgenomen onder de post Rekening Courant Bank. Overige activa Voor zover in het bovenstaande niet anders is aangegeven worden activa en passiva gewaardeerd op nominale waarde. Hierbij wordt op vorderingen, indien dit noodzakelijk is, een voorziening wegens mogelijke oninbaarheid in mindering gebracht. Passiva Egalisatierekening De egalisatierekening is gewaardeerd op nominale waarde. In 2008 is de BWS afgekocht door Stadsregio. Schulden aan kredietinstellingen Langlopende
schulden
worden
gewaardeerd
tegen
de
kostprijs, zijnde
het
ontvangen
bedrag
rekeninghoudend met agio of disagio en onder aftrek van transactiekosten. De aflossingsverplichting voor het komend jaar van de langlopende schulden is opgenomen onder de kortlopende schulden. Overige passiva Voor zover in het bovenstaande niet anders is aangegeven worden activa en passiva gewaardeerd op nominale waarde. Hierbij wordt op vorderingen, indien dit noodzakelijk is, een voorziening wegens mogelijke oninbaarheid in mindering gebracht.
60
Grondslagen voor bepaling van het resultaat Algemeen Het resultaat wordt bepaald als verschil tussen de opbrengstwaarde van de geleverde prestaties en de kosten en andere lasten over het jaar. De resultaten op transacties worden verantwoord in het jaar waarin zij zijn gerealiseerd; verliezen reeds zodra zij voorzienbaar zijn. Huren De jaarlijkse huurverhoging is van overheidswege gebonden aan een maximum. Overheidsbijdragen Onder deze post wordt de vrijval uit de egalisatierekening BWS-subsidies opgenomen. Overige opbrengsten Onder de post overige opbrengsten bevindt zich onder andere de post toegerekende personeelskosten aan (vastgoed)projecten. Hierbij is uitgegaan van de werkelijke urenverantwoording gekoppeld aan de integrale afdelingskosten. Afschrijvingen op (im)materiële vaste activa De afschrijvingen op materiële vaste activa worden gebaseerd op basis van de verkrijging- of vervaardigingprijs. Periodiek betaalbare beloningen Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst- en verliesrekening voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers. Lasten onderhoud Onder deze post worden alle direct aan het verslagjaar toe te rekenen kosten van onderhoud verantwoord. Van toerekenbaarheid is sprake als de daadwerkelijke werkzaamheden in het verslagjaar hebben plaatsgevonden. Overige bedrijfslasten De overige bedrijfslasten worden toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Rentebaten en rentelasten Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende activa en passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen. In de rentebaten is een post opgenomen voor toegerekende rente aan vastgoedprojecten.
61
Belastingen De vennootschapsbelastinglast betreft de last over de fiscale resultaten over het boekjaar 2009 en een correctie over 2008 als gevolg van een schattingswijziging. Bij de fiscale resultaatbepaling is rekening gehouden met VSO 2. Consequenties als gevolg van het ‘bodemplaatarrest’ (Hoge Raad, 5 februari 1992, rolnummer 27.741) zijn niet meegenomen in de winst- en verliesrekening.
62
Balans Bedragen x € 1.000
Activa (*) Materiele activa (On)roerende zaken in exploitatie (On)roerende zaken in ontwikkeling (On)roerende zaken tdv exploitatie
31-12-2009
31-12-2008
90.722 2.493 2.677
72.241 12.138 2.758
Financiele vaste activa Latente belasting Deelnemingen
329 25
152 25
Totaal vaste activa
96.246
87.314
Passiva (*) Eigen vermogen Overige reserves Resultaat boekjaar Egalisatierekeningen Egalisatierekeningen BWS subsidies
Langlopende schulden Leningen kredietinstellingen
Totaal lang vermogen Vorderingen Huurders Gemeente Overige vorderingen Overlopende activa
Liquide middelen
Totaal vlottende activa
TOTAAL ACTIVA
89 14 10 46
93 92 1.086
209
48
368
1.319
96.614
88.633
Kortlopende schulden Schulden aan leveranciers Rekening courant bank Belasting, sociale - en pensioenpremies Aflossingsverplichting Aangegane verplichtingen onderhoud Overige kortlopende schulden Overlopende passiva
Totaal vlottende passiva
TOTAAL PASSIVA
31-12-2009
31-12-2008
16.719 8.791
13.976 2.743
-
1.280
60.039
57.802
85.549
75.801
640 1.873 366 5.964 41 65 2.117
1.228 2.870 636 5.266 123 61 2.648
11.065
12.832
96.614
88.633
(*): Voor vergelijkingsdoeleinden zijn posten uit 2008 anders gerubriceerd.
63
Niet in de balans opgenomen verplichtingen Obligo WSW Uit hoofde van de door het Waarborgfonds Sociale Woningbouw geborgde leningen dient een obligo te worden aangehouden voor eventuele vermogensverliezen bij dit fonds. Gezien de huidige financiële positie van het WSW is het obligo niet als verplichting in de balans opgenomen. Per 31 december bedraagt het obligo 1,46 miljoen euro (2008: 1,49 miljoen euro). Voorzieningen voor pensioenen Het bedrijfstakpensioenfonds is niet in staat die gegevens op te leveren die voor de onderneming zouden leiden tot een juiste weergave van de kosten, alsmede de rechten en verplichtingen zoals die voor een toegezegd pensioenrecht moeten worden opgenomen. Daarom worden de aan het fonds betaalde premies als toegezegde bijdragen in de resultatenrekening verwerkt en is geen voorziening in de jaarrekening 2009 verwerkt. Een overschot of tekort in het bedrijfstakpensioenfonds SPW kan invloed hebben op te betalen premies. Het fonds heeft per balansdatum een dekkingsgraad van 104 procent (ultimo 2008: 96 procent). Voor deze lage dekkingsgraad wordt door het SPW een dekkingsplan gemaakt, de verleende korting op de pensioenpremie van het afgelopen jaar zal weer vervallen. Fiscale eenheid De woonvereniging vormt voor de vennootschapsbelasting een fiscale eenheid met Patrimonium Energie & Vastgoed BV gevestigd te Barendrecht (KvK-nummer: 24449047). De woonvereniging is aansprakelijk voor schulden/verplichtingen van de bv. Derivaten De hedge-instrumenten zijn niet in de balans opgenomen. Op elke datum dat Patrimonium financiële cijfers op basis van Dutch GAAP naar buiten brengt, worden de hedge-relaties op hun ineffectiviteit getest. Voor het effectieve deel en in overeenstemming met de regels voor kostprijshedgeaccounting van Richtlijn 290 worden deze pas verantwoord in de winst- en verliesrekening op het moment dat de afgedekte positie in de winst- en verliesrekening wordt verwerkt. Het ineffectieve deel wordt in overeenstemming met de regels voor kostprijshedgeaccounting van Richtlijn 290, indien hedge-instrument een grotere omvang heeft dan de afgedekte positie, verwerkt in de winst- en verliesrekening. Patrimonium heeft ultimo 2009 twee derivaten in portefeuille met onderstaande modaliteiten.
Tabel 23: derivaten Patrimonium Omschrijving
Strike / vaste rente
Start
Einde
Marktwaarde
CAP
4,00%
01-04-2009
01-04-2014
54.991
Interest Rate Swap
3,79%
01-02-2011
01-02-2016
-66.407
64
Consequenties bodemplaatarrest Patrimonium heeft bij de berekening van de vennootschappelijke belasting geen rekening gehouden met de uitspraak van de Hoge Raad in 1992, ook wel bekend als het ‘bodemplaatarrest’. Wel is bekeken wat de mogelijke verplichting zou kunnen zijn. Voor de jaren 2008 en 2009 zou toepassing van het bodemplaatarrest een extra vennootschappelijke last opleveren van ongeveer 110.000 euro.
65
Winst- en verliesrekening Bedragen x € 1.000
Begroting
Werkelijk
Werkelijk
2009
2009
2008
Bedrijfsopbrengsten Huren
13.115
13.031
12.447
Vergoedingen
535
578
535
Overheidsbijdragen
262
1.280
250
Verkoopopbrengsten
0
0
0
Overige opbrengsten
230
629
783
14.142
15.518
14.015
Bedrijfslasten Afschrijving
1.012
1.035
898
Overige waardeveranderingen
5.012
-5.141
-1.044
Lonen en salarissen
2.322
2.175
2.273
Sociale lasten
197
163
171
Pensioenlasten
299
247
249
Onderhoudslasten
3.644
2.976
3.734
Directe exploitatielasten
1.440
1.374
1.323
Overige lasten
1.369
1.131
1.181
Bijdrageheffing
Bedrijfsresultaat
154
140
145
15.449
4.102
8.930
-1.307
11.416
5.085
Financieringsbaten
37
406
970
Financieringslasten
3.196
3.157
3.221
-3.159
-2.751
-2.251
0
0
-2
-4.466
8.665
2.832
692
-126
123
-5.158
8.791
2.709
Financieringsresultaat
Resultaat voor belastingen Vennootschapsbelasting
Jaarresultaat
66
Kasstroomoverzicht Bedragen x € 1.000 Mutatie geldmiddelen : Geldmiddelen 01 januari Rekening courant Bank 01 januari
48 2.8702.822-
Geldmiddelen 31 december Rekening courant Bank 31 december
209 1.8731.664-
Mutatie geldmiddelen
1.158
Operationele activiteiten Ontvangsten: Huren
13.070
Vergoedingen
550
Overheidsontvangsten
718
Overige bedrijfsontvangsten
305
Renteontvangsten
370
Saldo ingaande kasstromen
15.012
Uitgaven: Lonen en salarissen
2.194-
Sociale lasten
159-
Pensioenlasten
257-
Onderhoudsuitgaven
3.086-
Overige bedrijfsuitgaven
3.076-
Renteuitgaven
3.354-
sectorspecifieke heffing onafhankelijk van resultaat
140-
leefbaarheid externe uitgaven niet investeringsgebonden Vennootschapsbelasting
265-
40-
Saldo uitgaande kasstromen
12.571-
Kasstroom uit operationele activiteiten
2.441
(Des)investeringsactiviteiten MVA ingaande kasstroom Verkoopontvangsten bestaande huur, woon- en niet woongelegenheden Verkoopontvangsten nieuwbouw, woon- en niet woongelegenheden Verkoopontvangsten overig MVA uitgaande kasstroom Nieuwbouw huur, woon- en niet woongelegenheden
1.283-
Woningverbetering woon- en niet woongelegenheden
2.928-
Aankopen
-
Overige investeringen
6-
Saldo in- en uitgaande kasstroom MVA
4.217-
FVA Ontvangsten
-
Uitgaven
-
Saldo in- en uitgaande kasstroom FVA
-
Kasstroom uit (des)investeringen
4.217-
Financieringsactiviteiten Ingaand Nieuwe leningen
8.200
Uitgaand Aflossing leningen
Kasstroom uit financieringsactiviteiten
5.266-
2.934
67 Mutatie geldmiddelen
1.158
Toelichting op de balans 2009
2008
ACTIVA VASTE ACTI VA Materiële vaste activa 1) Onroerende en roerende zaken in exploitatie
90.722.379
72.240.661
2) Onroerende en roerende zaken in ontwikkeling
2.493.480
12.138.281
3) Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie
2.677.285
2.758.425
95.893.143
87.137.367
Totaal materiële vaste activa per 31 december
De totale verzekerde waarde van de onroerende goederen in exploitatie bedraagt € 247 miljoen (2008: circa € 227 miljoen). De WOZ-waarde (met peildatum 1 januari 2009) is circa € 473 miljoen (2008: € 479 miljoen). Het verloop van de boekwaarde is als volgt: Woningen, woon-
Onroerende
onroerende en
gebouwen en be-
zaken
roerende zaken ten dienste van
Totaal
Totaal
in exploitatie
drijfsruimten
ontwikkeling
in
de exploitatie
2009
2008
Per 1 januari Aanschafwaarde per 1 januari
89.037.563
16.439.287
3.510.653
108.987.503
95.184.251
-15.028.013
0
-752.228
-15.780.241
-14.870.762
Cumulatieve waardeveranderingen
-1.768.889
-4.301.006
0
-6.069.895
-4.639.476
Boekwaarde per 1 januari
72.240.661
12.138.281
2.758.425
87.137.367
75.674.013
1.417.756
3.248.200
5.965
4.671.921
13.899.131
-23.194
0
0
-23.194
-108.595
16.337.069
-16.337.069
0
0
0
-954.623
0
-87.105
-1.041.728
-898.190
Cumulatieve afschrijvingen
Mutaties in het boekjaar: Investeringen Desinvesteringen In exploitatie genomen Afschrijvingen Correctie afschrijvingen
7.912
0
0
7.912
1.427
Overige waardeveranderingen
1.696.798
3.444.067
0
5.140.865
-1.430.419
Saldo mutaties in het boekjaar
18.481.718
-9.644.801
-81.140
8.755.776
11.463.354
Aanschafwaarde
106.769.194
3.350.418
3.516.618
113.636.230
108.974.787
Cumulatieve afschrijvingen
-15.974.724
0
-839.333
-16.814.057
-15.767.525
-72.091
-856.939
0
-929.030
-6.069.895
90.722.379
2.493.480
2.677.285
95.893.143
87.137.367
Per 31 december
Waardeveranderingen Boekwaarde per 31 december
68
De boekwaarde van de onroerende zaken in ontwikkeling betreft: Boekwaarde per 11-09 Projectnaam Renovatie De Donge complex 28 Talmaweg nieuwbouw Renovatie Talmaweg complex 17 Locatie postkantoor Locatie singel
Investering
Afwaardering Overboeking
Boekwaarde per 31-12-09
0
6.378
0
14.210
32.765
0
0 0
0
14.496
0
1.456.383
282.132
0
6.378 46.975 14.496 1.738.515
614.653
40.991
0
Lagewei
6.090.016
311.934
3.842.276
Kerkweg
0
236.428
-236.428
0
Vrouwenpolder
0
92.965
-92.965
0
Zwembadlocatie
0
34.651
-34.651
0
Centrumlocatie
0
20.674
-20.674
0
Oude Haven
0
13.490
-13.490
Renovatie Noord complex 25
2.519.491
20.961
-2.540.452
Renovatie Noord complex 27
1.443.528
2.108.863
-3.552.391
0
31.472
0
12.138.281
3.248.200
3.444.067
Renovatie Bark complex 44 Totaal
655.644 -10.244.226
0
0 0 0 31.472 -16.337.069
2.493.480
De woningen worden op basis van annuïteit afgeschreven, op basis van een 5,5% annuïteit (2008: 5,5%). De overige activa wordt lineair afgeschreven. Aan bovengenoemde projecten is ultimo 2009 cumulatief (voor afwaarderingen) € 169.009 aan geactiveerde rente opgenomen. Deze rente is gebaseerd op de 10 jaars swaprente en over 2009 gemiddeld 3,56%. Bouw
60 jaar (garages 50 jaar, bedrijfsruimten 30 jaar)
C.V.- installaties
15-25
Liftinstallaties
15-25
jaar
20
jaar
Woningaanpassingen Renovaties
jaar
tot einde verwachte levensduur
Op grond wordt niet afgeschreven. De activa ten dienste van de exploitatie worden lineair afgeschreven. De afschrijvingstermijnen zijn als volgt: Kantoorgebouw
40
jaar
Inventaris
5
jaar
Vervoermiddelen
5
jaar
Automatiseringsapparatuur
5
jaar
De waardeveranderingen betreffen de nadelige verschillen tussen de berekende bedrijfswaarden en de op basis van de historische vervaardigingsprijzen berekende boekwaarde materiële vaste activa.
69
2009
2008
Contante waarde huren
212.891
204.000
Variabele lasten
-66.578
-50.695
Onderhoudslasten
-48.998
-56.130
97.315
97.175
5.413
6.596
0
1.208
Bedrijfswaarde
De bedrijfswaarde van de verhuureenheden in exploitatie ultimo boekjaar bedraagt (bedragen x € 1.000):
Subtotaal Waarde van de grond BWS subsidies Ongecorrigeerde bedrijfswaarde
102.729
104.979
Rentabiliteitswaardecorrectie
6.287
4.857
Gecorrigeerde bedrijfswaarde
109.016
109.836
2009
2008
90.722
72.241
Als gevolg van een omschakeling in de berekeningsmethodiek komt de bedrijfswaarde over 2008 0,17% hoger uit.
De boekwaarde van de activa in exploitatie: De uitgangspunten voor de bedrijfswaardeberekening zijn als volgt:
Bedrijfswaardeberekening ultimo
Levensduur (won/bog/garages)
Jaar 2009
Jaar 2008
60 jaar / 30 jaar / 50 jaar
60 jaar / 30 jaar / 50 jaar
6,00%
6,00%
1.714
1.288
Disconteringsvoet Bedrag variabele lasten (2009 conform begroting) Bedrag lasten dagelijks onderhoud (2009 conform begroting) Huurderving
273
369
0,80%
0,80%
huur
lasten
huur
lasten
1,00%
1,00%
2,50%
2,50%
Huur- en lastenstijging komende 4 jaar (gemiddeld)
1,22%
1,22%
2,25%
2,25%
Huur- en lastenstijging na 5 jaar
2,25%
2,25%
2,25%
2,25%
Huur- en lastenstijging eerste jaar
Toelichting parameters De gehanteerde parameters zijn identiek aan degene de parameters van de meerjarenbegroting 2010-2019. Deze parameters zijn conform de beleidsregels 2009 van het centraal fonds. Als disconteringsvoet is de door het WSW voorgeschreven 6% toegepast. Deze 6% omvat de inflatie (2,25%), de reeele rente (3%), algemene spread (0,25%), en algemene financieringskosten (0,5%). De prijsstijging voor onderhoudslasten is 1% hoger dan voor de algemene lastenstijging. De onderhoudskosten zijn gebaseerd op de laatste meerjarenbegroting.
70
De bedrijfswaarde ultimo 2009 is ten opzichte van ultimo 2008 met € 0,8 miljoen afgenomen. De toename wordt verklaard door de onderstaande factoren (bedragen x € 1.000).
Autonome ontwikkeling: - Vrijval kasstromen - effect één jaar opschuiven
-2.441 5.684 3.243
Voorraadmutaties: - Verkoop - Sloop - Overige weggevallen vhe's - Verbeteringen - Nieuwbouw - Aankoop - Overige nieuwe vhe's - Overige mutaties woninggegevens
0 -448 0 44 5.015 0 0 968 5.580
Parameterwijzigingen: - Indexaties
4.680
- Disconteringsvoet
0
- Levensduur
0
- Mutatiegraad
0 4.680
Wijzigingen exploitatiebeleid: - Huren - Huurderving - Planmatig onderhoud - Klachtenonderhoud
-161 1 10.581 6.933
- Mutatieonderhoud
-3.790
- Contractonderhoud
-6.043
- DKTP
-5.181
- Uitgaven leefbaarheid - Personeelskosten / bedrijfskosten / zakelijke lasten - Restwaarde
-2.691 -13.143 -1.052 -14.545
Overige mutaties: - Mutatie egalisatierekening - Mutatie rentabiliteitswaardecorrectie
-1.208 1.430 222
Totale mutatie bedrijfswaarde
-820
71
Specificatie product markt combinaties Bedrijfswaarde
Boekwaarde
Ruimte
Gebied 1
22.077.591
16.759.388
5.318.203
Gebied 2
28.156.582
23.339.441
4.817.141
Gebied 3
37.438.344
37.438.344
0
Gebied 4
12.897.845
8.986.458
3.911.387
Woningen
Gebied 6
5.401.783
1.791.592
3.610.191
Totaal woningen
105.972.145
88.315.223
17.656.922
Bedrijfsmatig onroerend goed
3.043.924 109.016.069
2.407.156 90.722.379
636.768 18.293.690
Totaal activa in exploitatie
Gevoeligheid bedrijfswaarde In onderstaande tabel is opgenomen welke gevolgen aanpassingen van parameters hebben op de bedrijfswaarde. Inflatieparameter (huur ongewijzigd) Mutatie bedrijfswaarde
1,00%
3,00%
9.312
-9.660
Disconteringsparameter
4,65%
7,50%
Mutatie bedrijfswaarde
20.270
-16.531
Huurparameter (inflatie ongewijzigd) Mutatie bedrijfswaarde
1,00%
3,00%
-24.129
27.950
Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie
Kantoor-
Inventa-
Vervoer-
Auto-
Totaal
pand
rissen
middelen
matisering
2009
Per 1 januari Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde per 1 januari
3.313.828
51.658
66.615
78.553
3.510.653
-652.579
-30.757
-52.012
-16.880
-752.228
2.661.249
20.901
14.602
61.673
2.758.425
5.965
Mutaties in het boekjaar: Investeringen
5.965
0
0
0
Desinvesteringen oorspronkelijke waarde
0
0
0
0
0
Teruggenomen afschrijving en correcties
0
0
0
0
0
Afschrijvingen
-57.597
-9.447
-7.301
-12.760
-87.105
Saldo mutaties in het boekjaar
-51.632
-9.447
-7.301
-12.760
-81.140
Per 31 december Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde per 31 december
3.319.792
51.658
66.615
78.553
3.516.618
-710.175
-40.204
-59.314
-29.640
-839.332
2.609.617
11.454
7.301
48.913
2.677.285
De WOZ waarde van het kantoorpand bedraagt € 1.667.000 (peildatum 01-01-2009).
72
Financiële vaste activa Belastinglatentie leningportefeuille
2009
2008
328.573
152.313
De belastinglatentie langlopende schulden is gewaardeerd tegen de contante waarde. Hierbij is als disconteringsvoet 4,59% gehanteerd. Dit is het percentage gemiddeld betaalde rente voor Patrimonium over 2008. Een latentie voor materiele vaste activa in exploitatie is niet gevormd. De waarde hiervan is als het gevolg van de bestemming van het vastgoed op nihil gesteld. In 2009 is als gevolg van een schattingswijziging de contante waarde van de belastinglatentie aanzienlijk toegenomen en in 2009 in mindering gebracht op de vpb last.
Deelnemingen Het verloop van de vordering is als volgt: Saldo per 1 januari
25.288
0
Mutaties in het boekjaar: Storting aandelenkapitaal
18.000
Extra kapitaalstorting Resultaat deelneming Saldo per 31 december
9.185 -262
-1.897
25.025
25.288
De deelneming betreft het 100% belang in Patrimonium Energie & Vastgoed BV gevestigd te Barendrecht. Deze BV heeft per balansdatum geen bedrijfsactiviteiten meer en is opgericht voor de afwikkeling van de VSO 1. Eventuele toekomstige winsten van de BV dienen volledig uitgekeerd te worden aan de woonvereniging. De deelneming is gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode. De vergelijkende cijfers over 2008 zijn aangepast. Onderdeel van de kapitaalstorting (in 2008: € 50.004) was een vordering van de toegelaten instelling. Om onterechte balansophoging te vermijden is deze geelimineerd (elimatie: € 40.819). Het restant is € 9.185.
VLOTTENDE ACTIVA
Totaal
Totaal
2009
2008
Huurders
88.544
93.248
Gemeente
14.063
338
Overige vorderingen
10.459
91.912
Overlopende activa
45.604
1.086.176
158.671
1.271.674
Vorderingen Deze post is als volgt samengesteld
Totaal
73
Huurders Huurdebiteuren Vorderingen in WSNP Overige vorderingen op huurders Af: voorziening debiteuren huurders Voorziening WSNP Totaal
2009
2008
99.567
121.000
893
233
21.045
23.793
121.505
145.026
32.961
51.778
0
0
88.544
93.248
De voorziening debiteuren huurders is dynamisch bepaald en statisch getoetst. Bij de dynamische bepaling zijn afhankelijk van de duur van de achterstand (aantal maandhuren achterstand) afboekingspercentages gehanteerd tussen 0% en 100%.
Hieronder treft u een verdeling aan van de vorderingen op huurders verdeeld naar ouderdom:
Aantal huurders
Bedrag huurvorderingen
2.009
2.008
2.009
2.008
t/m 1 maand
97
114
20.758
35.509
> 1 t/m 2 maanden
18
27
12.288
19.187
> 2 t/m 3 maanden
9
10
8.575
11.788
> 3 t/m 4 maanden > 4 maanden
6
7
8.648
10.659
15
17
42.412
39.502
In schuldsanering TWK-verschil Totaal huurdebiteuren
145
175
893
233
6.886
4.355
100.460
121.233
waarvan huurders van: Patrimonium
92.681
83.756
0
32.889
6.886
4.355
Totaal huurdebiteuren
99.567
121.000
De huurachterstand, uitgedrukt in een percentage van het totaal van de huren en vergoedingen:
0,72%
0,93%
Saldo op 1 januari
51.778
39.643
Toegevoegd
32.961
51.778
Derden inzake woningen in beheer TWK-verschil
Het verloop van de voorziening huurdebiteuren is als volgt:
Afgeboekte vorderingen in het boekjaar
-25.859
-9.968
Vrijval voorziening oude jaren
-25.919
-29.675
32.961
51.778
Saldo op 31 december
Uit ervaringscijfers blijkt dat de voorziening ultimo 2009 aanzienlijk lager gesteld kan worden dan het voorgaande jaar. Dit wordt mede veroorzaakt door het afstoten van de beheerwoningen waarin relatief veel achterstanden optraden.
74
2009
2008
Overige vorderingen
14.063
338
Totaal
14.063
0
Vennootschapsbelasting
0
0
Totaal
0
0
Vorderingen inzake beheer van woningen voor derden
0
41.938
Winter VvE Beheer inzake De Boeg
0
32.379
Te ontvangen bedragen
8.231
15.184
Diverse vorderingen
2.228
2.411
10.459
91.912
Gemeente
Belastingen, sociale lasten en pensioenpremie
Overige vorderingen
Totaal
Overlopende activa Te ontvangen afkoop BWS subsidies
0
717.849
4.122
194.867
Vooruitbetaalde kosten
21.533
129.024
Te verrekenen stook- en servicekosten
19.949
0
Voorraden (*)
0
14.680
Onderhanden werk
0
27.602
Te factureren bedragen
0
2.154
45.604
1.086.176
Nog te ontvangen bedragen
Totaal
(*) De incourante voorraad is in 2009 volledig afgeboekt ten laste van het resultaat. Voor vergelijkingsdoeleinden zijn de voorraden van 2008 net als in 2009 onder de overlopende activa gepresenteerd.
Liquide middelen Direct opvraagbaar: Kas
789
1.452
ING
51.404
46.857
BNG
152.776
0
Spaarrekeningen Kruisposten Totaal
0
0
4.000
0
208.969
48.309
75
PASSIVA
EIGEN VERMOGEN
2009
2008
13.975.681
17.725.965
2.743.076
-3.750.284
16.718.757
13.975.681
8.791.099
2.743.076
1.280.400
1.450.254
-1.280.400
-249.619
0
1.280.400
Overige reserves
Saldo per 1 januari Mutaties in het boekjaar: Jaarresultaat vorig boekjaar Saldo per 31 december
Resultaat boekjaar Het resultaat van het boekjaar is Het resultaat van het boekjaar 2008 is overeenkomstig een door de Raad van Commissarissen goedgekeurd bestuursbesluit toegevoegd aan de overige reserve. Bij het vaststellen van de jaarrekening 2009 zal worden voorgesteld om het resultaat van het boekjaar 2009 toe te voegen aan de overige reserve.
Egalisatierekening Egalisatierekening BWS subsidies Het verloop van de egalisatierekening is als volgt: Stand per 1 januari
Mutaties in het boekjaar: - Rente - Vrijgevallen ten gunste van de exploitatie Saldo per 31 december
79.765
In 2008 heeft de Stadsregio, in reactie op het besluit verplichte afkoop woninggebonden subsidies, de BWS-subsidie voor drie complexen afgekocht. De nog te ontvangen bedragen voor de resterende periode (2011, 2015 en 2016) zijn netto contant gemaakt en in 2009 door Patrimonium ontvangen.
De onder de passiva opgenomen egalisatierekening is daarom niet meer nodig. De desbetreffende complexen hebben een positief saldo (bedrijfswaarde > boekwaarde). Als gevolg hiervan valt het volledige saldo van de egalisatierekening vrij in 2009 ten gunste van het resultaat. Dit resulteert in een positieve bate van 1,28 miljoen euro.
76
Langlopende schulden
2009
2008
57.802.410
50.668.872
Nieuwe lening
5.000.000
15.600.000
Mutatie roll-overleningen
3.200.000
-3.200.000
-5.963.590
-5.266.462
2.236.410
7.133.538
60.038.820
57.802.410
Deze post is als volgt samengesteld: Saldo per 1 januari Mutaties in het boekjaar:
Aflossing in volgend boekjaar Saldo mutaties Saldo per 31 december
Leningen met een looptijd < 5 jaar
6.876.521
6.926.194
Leningen met een looptijd ≥ 5 jaar
53.162.299
50.876.216
4,65%
4,59%
Aflossingen ineens volgend boekjaar
4.514.963
3.768.901
Reguliere aflossingen volgend boekjaar
1.448.627
1.497.561
Rekening Courant bank (*)
1.872.995
2.869.853
Schulden aan leveranciers
640.089
1.228.456
Belastingen, premies sociale verzekering en pensioenpremie
366.335
636.354
Aangegane verplichtingen onderhoud
40.992
123.288
Overige kortlopende schulden
64.550
61.178
2.117.154
2.647.793
11.065.705
12.833.384
De gemiddelde betaalde rente is
Kortlopende schulden Deze post is als volgt samengesteld :
Overlopende passiva Totaal
(*) Er is ultimo 2009 een kredietfaciliteit aanwezig van € 3.750.000. Hiervoor zijn geen zekerheden gesteld.
77
Belastingen en premies sociale verzekering Omzetbelasting Loonbelasting en sociale lasten Pensioenpremie Vennootschapsbelasting (*) Saldo per 31 december
2009
2008
239.641
289.692
55.638
50.986
8.458
18.228
62.598
277.448
366.335
636.354
16.526
16.526
(*) Het bedrag aan venootschapsbelasting bestaat uit twee componenten, te weten: Acute vennootschapsbelasting:
163.379
AF: vooruitbetaalde vpb in 2009:
-100.781
Saldo
62.598
Overige kortlopende schulden Waarborgsommen VvE De Boeg
0
6.357
9.185
9.185
30.979
25.546
7.861
3.564
64.550
61.178
1.775.354
1.743.657
160.192
177.583
Vooruitontvangen huurtoeslag
55.164
71.854
Te verrekenen servicekosten
22.194
13.937
Nog te betalen kosten
84.747
373.699
Nog te storten kapitaal deelneming Zendmast Vioolhof (*) Overige kortlopende schulden Totaal
(*): Met ingang van 2009 is de reservering inzake de zendmast aan de Vioolhof opgenomen onder de kortlopende schulden (in 2008 nog onder de overige voorzieningen). De vergelijkende cijfers over 2008 zijn derhalve aangepast. Overlopende passiva Niet vervallen rente Vooruitontvangen huren
Overige overlopende passiva Reservering verlof Totaal
0
228.914
19.503
38.149
2.117.154
2.647.793
78
Toelichting op de winst- en verliesrekening Toelichting op de winst- en verliesrekening
Begroting
Werkelijk
Werkelijk
2009
2009
2008
Woningen en woongebouwen
12.835.191
12.715.885
12.098.797
Bedrijfsmatig onroerend goed
403.304
402.384
390.773
15.066
36.206
37.009
13.253.561
13.154.474
12.526.579
115.640
42.421
Bedrijfsopbrengsten Huren Te ontvangen netto huur:
Strategisch bezit Saldo te ontvangen huur eigen woningbezit Huurderving leegstand (*) Huurderving oninbaar
0
9.097
8.053
27.993
138.980
123.694
79.511
13.114.581
13.030.781
12.447.068
0,50%
0,94%
0,63%
106.224
260.631
166.221
32.850
69.347
33.980
0
0
0
223.697
332.692
235.852
0
-34.775
0
Mutatie voorziening voor risico van oninbaarheid Saldo huurderving Totaal huren
Huurderving in % van de te ontvangen huur De te ontvangen netto huur van eigen bezit is ten opzichte van 2008 gewijzigd als gevolg van: a. De algemene jaarlijkse huurverhoging per 1 juli, gemiddeld 2,44% ; (2008: 1,6%) b. Huurharmonisatie c. Verkoop van huurwoningen d. Oplevering van nieuwe woningen e. Uit exploitatie nemen van woningen
De huurderving is aanzienlijk hoger dan vorig jaar. Hiervan is bijna € 29.000 toe te rekenen aan de leegstand van de locatie Postkantoor, € 30.000 aan sloopleegstand locatie Kerkweg en € 6.000 opleverleegstand bij de nieuwbouwlocatie Lagewei. Specificatie huurderving, leegstand als gevolg van: - technisch- / mutatieonderhoud - technisch / renovatie - verhuurleegstand bestaand bezit - verhuurleegstand nieuw opgeleverd bezit - verhuurleegstand gesloopt bezit
46% 9% 18% 4% 23%
79
Vergoedingen
Begroting
Werkelijk
Werkelijk
2009
2009
2008
Leveringen en diensten
584.911
548.730
Derving door leegstand
7.163
4.096
7.163
4.283
0
9.288
577.748
535.159
1,22%
0,78%
1.280.400
249.619
Dit betreft de bedragen die de huurders boven de (netto)huurprijs betalen voor de levering gas, elektra, schoonmaakdiensten, premie voor de glasverzekering et cetera. De vergoeding voor levering en diensten is gebaseerd op de begrote kosten en wordt jaarlijks afgerekend.
Te ontvangen vergoedingen:
Derving door oninbaar
187
Totaal derving Te verrekenen servicekosten (zie voor 2008 directe exploitatielasten) Saldo vergoedingen leveringen en diensten
534.997
De derving is in % van de vergoedingen
Overheidsbijdragen Vrijval egalisatierekening BWS subsidie
262.100
De afgekochte BWS subsidie is volledig vrijgevallen in 2009. Voor de desbetreffende complexen bestaat er een positief saldo tussen de bedrijfswaarde en de boekwaarde. Verkoop onroerende goederen Netto resultaat verkoop bestaand bezit
0
0
0
Totaal
0
0
0
Overige bedrijfsopbrengsten Doorberekende uren vastgoed, eigen dienst en huismeester Administratie beheeractiviteiten Administratiekosten
0
391.595
499.388
201.916
162.105
201.355
27.471
22.502
22.374
Gemeente Barendrecht - miva woningen
0
0
8.170
VvE de Boeg
0
0
6.570
1.044
1.095
1.070
0
51.370
44.306
230.431
628.667
783.233
Contributie vereniging Diverse opbrengsten Totaal overige bedrijfsopbrengsten
80
Bedrijfslasten
Begroting
Werkelijk
Werkelijk
2009
2009
2008
Woningen en woongebouwen en bedrijfsruimten in exploitatie
883.661
948.352
781.470
Activa ten dienste van de exploitatie
127.882
87.105
116.720
0
0
0
1.011.543
1.035.457
898.190
Afschrijvingen op materiële vaste activa
Correctie afschrijving voorgaande jaren Totaal afschrijvingen
Overige waardeveranderingen materiële vaste activa Materiële vaste activa in exploitatie
957.133
-1.696.798
-1.653.271
Materiële vaste activa in ontwikkeling
4.055.000
-3.444.068
609.605
Totaal waardeveranderingen
5.012.133
-5.140.866
-1.043.666
Als gevolg van de overschakeling naar product marktcombinaties is ruimte ontstaan in de complexen, waardoor eerder genomen afwaardering teruggenomen zijn. In totaal is voor ruim 5,5 miljoen aan afwaarderingen teruggenomen. Op basis van de huidige parameters is de bedrijfswaarde is de PMC's duurzaam hoger dan de boekwaarde. Op basis van de oude systematiek zou € 3,0 miljoen (voor € 3,5 mln. aan afboekingen en € 0,5 mln. aan teruggenomen afwaarderingen) via de resultatenrekening verantwoord zijn in het jaarresultaat. In de toelichting op de balans is de ruimte binnen de PMC's gespecificeerd.
Waardeverandering materiele vaste activa in exploitatie - Complex 35 - woningen Klaver
0
-322.798
- Complex 36 - woningen Vlietweg
0
-475.542
- Complex 42 - woningen Tjalk
0
0
- Complex 45 - woningen Schoener
0
0
- Complex 47 - woningen 2e Barendrechtseweg
0
-246.157
- Complex 52 - woningen van Riedevliet
0
- Complex 53 - woningen Jan Gilles Oemvliet
0
- Complex 70 - woningen Irenestraat
0
- Complex 73 - woningen Concertweg
-315.686 -417.770
-52.927
0
-236.566
-64.208
- Complex 74 - woningen Ter Leede I
0
-168.039
-258.932
- Complex 75 - woningen Evertsenstraat
0
-902.780
162.780
- Complex 90 - woningen Lagewei
0
53.931
0
- Complex 306 - garages Buitenoord II
0
-13.003
-6.262
- Complex 307 - garages Paddewei
0
-12.571
- Complex 308 - garages Buitenoord II
0 0
-69.171
3.898 -8.266
-1.696.798
-1.653.271
81
Begroting
Werkelijk
Werkelijk
2009
2009
2008
- Lagewei
0
-3.842.276
264.037
- Vrouwenpolder
0
92.964
130.786
- Kerkweg
0
236.428
102.448
- Bark
0
Waardeverandering materiele vaste activa in ontwikkeling
- Centrumlocatie
58.278 20.674
- Oude haven
13.490
- Zwembadlocatie
0
- Talmaweg
0
34.651
28.088
0
-3.444.068
609.605
1.716.203
1.315.249
1.376.124
605.422
909.621
966.819
0
-49.708
-70.316
2.321.625
2.175.162
2.272.627
56.657
59.854
42.375
42.798
64.398
68.736
196.932
163.430
171.388
Premie ouderdoms-, vroeg-, en arbeidsongeschiktheidspensioen
298.831
247.165
248.702
Totaal pensioenlasten
298.831
247.165
248.702
148.132
129.726
25.968
De waardeverandering inzake nieuwbouw betreft grotendeels afwaardering van de kosten van projecten die zich nog in de ontwikkelingsfase bevinden. Zodra een project overgaat naar de bouwfase, wordt de totale onrendabele investering bepaald en bekeken of deze de ruimte in de product markt combinatie te boven gaat. Het verschil zal dan als last genomen worden middels een afwaardering.
Lonen en salarissen De lonen en salarissen betreffen: Salarissen Inhuur personeel Ontvangen ziekengelden Totaal lonen en salarissen
Sociale lasten De sociale lasten betreffen: Premie WAO/WIA Premie WW
196.932
Premie Zorgverzekeringen Totaal sociale lasten
Pensioenlasten De pensioenlasten betreffen:
Het aantal formatieplaatsen ultimo 2009 bedraagt 33,02 FTE (2008: 35,97 FTE). Het salaris en bijbehorende werkgeverslasten van de directeur-bestuurder bedraagt op jaarbasis:
82
Begroting
Werkelijk
Werkelijk
2009
2009
2008
150.000
79.364
60.786
0
0
229.937
Reparatieverzoeken
607.655
753.188
539.967
Onderhoud bij mutatie
294.054
282.893
204.623
Onderhoudscontacten CV- en liftinstallaties
519.531
291.112
237.593
1.539.715
949.266
1.730.456
533.028
563.595
673.661
0
56.952
56.952
3.643.983
2.976.371
3.733.975
Belastingen
606.664
626.423
567.242
Verzekering
47.703
60.230
50.327
Kosten leveringen en diensten
540.401
569.405
531.266
Leefbaarheid
Lasten onderhoud Voorbereiding nieuw- en verbouw Bijdrage centrumontwikkeling
Kosten planmatig onderhoud Woningverbetering bij mutatie Dotatie onderhoudsfonds VvE de Boeg Per saldo
Directe exploitatielasten verbonden aan het woningbezit
125.000
39.630
55.703
Incassokosten / overlastzaken
0
1.482
4.448
Geschillen Advies Commissie
0
1.927
1.728
Overige directe exploitatiekosten
97.245
53.442
91.465
WoonNet
22.500
21.119
20.988
1.439.513
1.373.658
1.323.167
Algemene organisatiekosten
466.862
409.426
470.839
Overige personeelskosten
278.183
252.634
308.962
Automatiseringskosten
214.437
209.071
195.146
Huisvestingskosten
85.815
82.155
84.005
Kosten toezicht
60.000
55.335
45.247
0
0
23.955
Kosten wagenpark
16.823
10.242
18.445
Bijdrage bewonersraad
20.550
39.685
17.377
Afwaardering voorraad
0
14.680
Totaal
Overige lasten
Contributie Aedes
Exploitatie beheeractiviteiten Afkoop postkantoor (geactiveerd in 2009) Totaal
0
57.929
226.000
0
17.157 0
1.368.670
1.131.156
1.181.133
140.178
145.308
In de algemene organisatiekosten zijn de kosten opgenomen voor de externe controle. Deze controle is uitgevoerd door Deloitte voor een bedrag van € 29.298 (2008: € 26.156). De aan Deloitte verstrekte opdrachten voor andere werkzaamheden komen uit op €20.612 (2008: € 5.885).
Bijdrageheffing bijzondere projectsteun
154.295
83
Rentebaten en soortgelijke opbrengsten
Rente op uitgezette middelen
Begroting
Werkelijk
Werkelijk
2009
2009
2008 248.481
0
177.009
36.732
0
83.217
Toegerekende rente aan projecten
0
226.469
637.503
Rente inzake vorderingen
0
2.071
1.285
36.732
405.550
970.486
Rente BWS subsidies
Totaal
Rentelasten en soortgelijke kosten Toegevoegde rente egalisatierekening BWS subsidie Rente langlopende leningen Overige te betalen rente en financieringskosten Totaal
70.422
0
79.765
3.126.000
2.884.850
2.803.536
0
271.653
337.483
3.196.422
3.156.503
3.220.784
0
-262
-1.897
691.509
-126.430
123.298
Resultaat deelnemingen Resultaat Patrimonium Barendrecht Energie & Vastgoed B.V.
Vennootschapsbelasting
84
Berekening vennootschapsbelasting Resultaat bedrijfseconomisch voor belasting
8.664.669
Correcties t.o.v. resultaat
BIJ: Afschrijvinglasten
1.035.457
Planmatig onderhoud (verbetering)
318.370
Woningverbetering bij mutatie
112.719
Overige waardeveranderingen
398.208
Bijdrageheffing
140.000
Rentelasten egalisatierekening BWS subsidies
n.v.t.
Niet aftrekbare gemengde kosten
5.282
Subtotaal BIJ
2.010.036
Fiscale afschrijving
-72.837
Overige waardeverandering
-5.539.074
Renovaties
-2.820.182
Opbrengsten vrijval egalisatierekening BWS
-1.280.400 Fiscale vrijval disagio 2009 Fiscale vrijval agio 2009
€ 58.797 € 335.697
Saldo fiscale vrijval Kleinschaligheidsinvesteringsaftrek
0 0 -276.881 -1.491
Subtotaal AF
-9.990.866
Fiscaal resultaat
683.840
Acute vennootschapsbelasting 2009 Tarieven
20,00%
40.000
€ 0 - € 200.000
25,50%
123.379
> € 200.000
163.379
Belastingdruk: vpb ten opzichte van fiscaal resultaat:
23,89%
Belastingdruk: vpb ten opzichte van commercieel resultaat:
1,89%
Belastinglatenties
Contante waarde waarderingsverschillen per 1-1-2009 Contante waarde waarderingsverschillen per 31-12-2009 -597.307 Mutatie actieve latentie 2009 u.h.v. fiscaal waarderingsverschil leningenportefeuille
-1.288.521 -176.260
Totaal vennootschapsbelasting over 2009 Correctie vpb 2008 als gevolg van een schattingswijziging
Vpb in winst- en verliesrekening 2009
-12.881 -113.549
-126.430
85
Overige gegevens
86
Verklaringen van bestuur en raad van commissarissen Verklaring bestuurder over besteding van middelen Het bestuur verklaart hierbij dat gedurende het jaar waarover dit volkshuisvestingsverslag zich uitstrekt, alle middelen uitsluitend zijn besteed in het belang van de volkshuisvesting zoals beschreven in het Besluit Beheer Sociale Huursector.
Barendrecht, 20 mei 2010 Was getekend: de heer ir. E.A.M. Verheijen, directeur-bestuurder a.i.
Verklaring raad van commissarissen De raad van commissarissen verklaart zich te kunnen verenigen met de jaarstukken over het verslagjaar 2009. De in de stukken verantwoorde werkzaamheden en activiteiten passen binnen de in het Besluit Beheer Sociale Huursector vermelde prestatievelden en zijn een goede weergave van de door de vereniging gedane inspanningen om haar doelstellingen te verwezenlijken. Barendrecht, 20 mei 2010
Was getekend: ir. C.W.P. Pijlman, voorzitter
C.J. van der Graaf, vice-voorzitter
E.P. Hvalsbraaten, lid
dr. ir. H.M. Koolma, lid
drs. G.M. Welleman, lid
87
88
89
Kengetallen 2009 Verhuureenheden Aantal verhuureenheden 1 januari * Woningen in eigendom * Woningen in beheer van TI * *
Garages Bedrijfsruimten
Totaal aantal verhuureenheden 1 januari
2008
2009
2008
Reparatieonderhoud per woning Aantal reparatieopdrachten Gem. bedrag per reparatie
293 2.998 243
202 2.546 195
Mutatieonderhoud per woning Aantal mutatieopdrachten Gemiddeld bedrag per mutatieopdracht Gemiddeld bedrag totale mutatie
112 297 945 2.095
83 262 776 1.422
Woningverbetering (bedrag per woning) Woningverbetering (aantal)
11.991 98
5.139 162
939
705
Huurderving (percentage) Huurverhoging (percentage)
0,94% 2,44%
0,63% 1,60%
Huurachterstand Aantal verhuringen
0,72% 117
0,93% 154
26,4% 12,3% 0,0
18,9% 6,1% 0,1
Onderhoud 2.463 430
2.445 430
276 21
276 21
3.190
3.172
Mutaties eigen woningbezit Af: *
Sloop Kerkweg
-29
0 Planmatig onderhoud per woning
Bij: *
Nieuwbouw - Lagewei
62
18
Saldo mutaties woningen eigen bezit
33
18
Mutaties beheerwoningen TI Af: *
com.wonen
Bij: *
N.v.t.
430
0
0
0
Huur
Financieel Saldo mutaties woningen in beheer TI
-430
0
Mutaties garages / bedrijfsruimten
Solvabiliteit Rentabiliteit Current ratio Gemiddeld rentepercentage Bedrijfswaarde aeDex waarde WOZ waarde
Af: *
N.v.t.
0
0
Bij: *
N.v.t.
0
0
0
0
Aantal verhuureenheden einde boekjaar * Woningen in eigendom * Woningen in beheer van TI * Garages * Bedrijfsruimten
2.496 0 276 21
2.463 430 276 21
Totaal verhuureenheden einde boekjaar
2.793
3.190
0 16
162 7
4,65% 4,59% 109 mln. 110 mln. 290 mln. 301 mln. 473 mln. 479 mln.
Overig
Saldo mutaties garages/bedrijfsruimten
Woningen van derden met beperkte dienstverlening door Patrimonium - Verwelius - Gemeente Barendrecht
Aantal medewerkers (fte) Opleidingskosten per medewerker Aantal leden van de vereniging
33,02 1.661
35,97 3.070
305
306
90
BBSH aanhangsel E Patrimonium Aantallen 1 persoonshuishoudens 1e kwartaal
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
1 jan t/m 31 mrt
2e kwartaal 1 apr t/m 30 jun
3e kwartaal 1 jul t/m 30 sept
4e kwartaal 1 okt t/m 31 dec
in euro's
Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 499,51 boven 499,51 Totaal 20.975 2 6 7 20.975 1 4 2 19.800 1 3 6 19.800 0 2 3 Aantal 4 15 18 in euro's Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 499,51 boven 499,51 Totaal 20.975 2 2 0 20.975 1 4 1 19.800 0 0 0 19.800 0 0 0 Aantal 3 6 1 in euro's Huurgrens in euro's tot 357,37 van 357,37 tot 511,50 boven 511,50 Totaal 20.975 3 5 1 20.975 0 6 2 19.800 0 0 0 19.800 0 0 0 Aantal 3 11 3 in euro's Huurgrens in euro's tot 357,37 van 357,37 tot 511,50 boven 511,50 Totaal 20.975 0 3 2 20.975 4 4 0 19.800 1 0 1 19.800 1 0 0 Aantal 6 7 3
15 7 10 5 37
4 6 0 0 10
9 8 0 0 17
5 8 2 1 16
Aantallen 2 persoonshuishoudens 1e kwartaal
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
1 jan t/m 31 mrt
2e kwartaal 1 apr t/m 30 jun
3e kwartaal 1 jul t/m 30 sept
4e kwartaal 1 okt t/m 31 dec
in euro's
Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 499,51 boven 499,51 Totaal 28.475 2 3 7 28.475 1 0 5 27.075 0 1 16 27.075 0 0 12 Aantal 3 4 40 in euro's Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 499,51 boven 499,51 Totaal 28.475 2 0 4 28.475 0 0 3 27.075 0 1 0 27.075 0 1 0 Aantal 2 2 7 in euro's Huurgrens in euro's tot 357,37 van 357,37 tot 511,50 boven 511,50 Totaal 28.475 0 5 1 28.475 0 0 3 27.075 0 1 2 27.075 0 0 0 Aantal 0 6 6 in euro's Huurgrens in euro's tot 357,37 van 357,37 tot 511,50 boven 511,50 Totaal 28.475 0 7 1 28.475 0 2 2 27.075 0 0 0 27.075 0 0 0 Aantal 0 9 3
12 6 17 12 47
6 3 1 1 11
6 3 3 0 12
8 4 0 0 12
91
Aantallen 3 persoonshuishoudens 1e kwartaal
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
1 jan t/m 31 mrt
2e kwartaal 1 apr t/m 30 jun
3e kwartaal 1 jul t/m 30 sept
4e kwartaal 1 okt t/m 31 dec
in euro's
Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 535,33 boven 535,33 Totaal 28.475 0 4 1 28.475 0 0 1 27.075 0 0 0 27.075 0 2 0 Aantal 0 6 2 in euro's Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 535,33 boven 535,33 Totaal 28.475 0 5 1 28.475 0 2 3 27.075 0 0 0 27.075 0 0 0 Aantal 0 7 4 in euro's Huurgrens in euro's tot 357,37 van 357,37 tot 548,18 boven 548,18 Totaal 28.475 0 4 3 28.475 0 0 1 27.075 0 0 0 27.075 0 0 0 Aantal 0 4 4 in euro's Huurgrens in euro's tot 357,37 van 357,37 tot 548,18 boven 548,18 Totaal 28.475 0 4 0 28.475 0 1 2 27.075 0 0 1 27.075 0 0 0 Aantal 0 5 3
Totaal
5 1 0 2 8
6 5 0 0 11
7 1 0 0 8
4 3 1 0 8
197
92
BBSH aanhangsel E beheerwoningen Aantallen 1 persoonshuishoudens 1e kwartaal
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven0
1 jan t/m 31 mrt
2e kwartaal 1 apr t/m 30 jun
in euro's
Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 499,51 boven 499,51 Totaal 20.975 2 1 20.975 19.800 19.800 Aantal 2 1 in euro's Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 499,51 boven 499,51 Totaal 20.975 20.975 19.800 19.800 Aantal
3
3
0
Aantallen 2 persoonshuishoudens 1e kwartaal
Leeftijd
Inkomen
in euro's
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
28.475 28.475 27.075 27.075 Aantal in euro's Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 499,51 boven 499,51 28.475 28.475 27.075 27.075 Aantal
1 jan t/m 31 mrt
2e kwartaal 1 apr t/m 30 jun
Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 499,51 boven 499,51
Totaal
0 Totaal
0
Aantallen 3 persoonshuishoudens 1e kwartaal
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
Leeftijd
Inkomen
tot 65 tot 65 boven 65 boven 65
tot Boven tot Boven
1 jan t/m 31 mrt
2e kwartaal 1 apr t/m 30 jun
in euro's
Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 535,33 boven 535,33
Totaal 28.475 28.475 27.075 27.075 Aantal in euro's Huurgrens in euro's tot 348,99 van 348,99 tot 535,33 boven 535,33 Totaal 28.475 28.475 2 27.075 27.075 Aantal
Totaal
0
2
2
5
93
Organisatiegegevens Naam van de toegelaten instelling Werkgebied Adres Datum oprichting Datum Koninklijk Besluit, waarbij de instelling ten eerste maal is toegelaten Nummer van inschrijving in het handelsregister bij de Kamer van Koophandel en Fabrieken te Rotterdam Nummer van inschrijving in het Verenigingsregister bij de Kamer van Koophandel en Fabrieken te Rotterdam Laatste wijziging van statuten L-nummer NRV-nummer Verbindingen Patrimonium Energie & Vastgoed B.V. Datum oprichting Nummer van inschrijving in het handelsregister bij de Kamer van Koophandel en Fabrieken te Rotterdam Stichting Lentefonds Nummer van inschrijving in het handelsregister bij de Kamer van Koophandel en Fabrieken te Rotterdam
Woningbouwvereniging Patrimonium Barendrecht Barendrecht / Albrandswaard Londen 14-16 2993 LA BARENDRECHT 24 mei 1912 21 september 1912 24108167 V 342477 30 juni 2006 L0248 00671
22-12-2008 24449047
29-09-2009 24472536
94
