Paragraaf 4.4 Financiering 4.4.1 Inleiding In de verplichte Verordening Financieel Beheer is onder andere opgenomen dat Spijkenisse een treasurystatuut opstelt en periodiek actualiseert. In het treasurystatuut zijn de kaders van het treasurybeleid van Spijkenisse vastgelegd. De laatste versie van het treasurystatuut inclusief de regeling treasury is in de raad vastgesteld op 8 september 2004. Het actualiseren van dit statuut staat al geruime tijd op de agenda. Reeds in 2010 was hiermee aangevangen, tijdens dit proces bleek echter dat de BNG samen met het ministerie een nieuwe handreiking aan het ontwikkelen was. Deze handreiking is eind 2011 ontvangen. Het actualiseren van het treasurystatuut wordt in 2012 afgerond. Wet Fido Verder is de wet Financiering decentrale overheden (Fido) al verscheidene jaren van toepassing. De wet Fido regelt de treasuryfunctie binnen de decentrale overheden. Een van de verplichtingen die voortvloeien uit artikel 4 van de wet Fido, is dat er een treasuryparagraaf dient te worden opgenomen, die in de nieuwe rekeningvoorschriften past binnen de paragraaf Financiering. Kernuitgangspunten in de wet Fido zijn onder andere beheersing van het vorderingenstelsel, het bevorderen van een solide financiering, kredietwaardigheid, risicoprofiel, financieringsuitgangspunten en verplichte informatieverstrekking in geval van doorlenen bij de overheid en een prudent uitzettingsbeleid. 4.4.2 Algemeen De basis voor de treasuryfunctie van onze gemeente is gelegd in het treasurystatuut, waarin o.a. de lange termijn doelstellingen en uitgangspunten worden geformuleerd. Verder is het belangrijk dat er randvoorwaarden worden gesteld en dat taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn geregeld. De treasuryparagraaf geeft een samenvatting van het risicoprofiel van Spijkenisse. Onder de risico‟s worden verstaan rente-, krediet-, liquiditeits-, koers-, debiteuren- en valutarisico‟s. In tegenstelling tot de paragraaf weerstandsvermogen gaat het in deze paragraaf om kwantificeerbare risico‟s. Het gerealiseerde beleid wordt getoetst met het voorgenomen beleid zoals verwoord in de programmabegroting. Definitie treasury De definitie van treasury kan kort maar krachtig als volgt worden verwoord. „Treasury is het sturen en beheersen van, het verantwoorden over en het toezicht houden op de financiële vermogenswaarden, de financiële geldwaarden en de aan de financiële posities verbonden risico‟s´. 4.4.3 Rentebeleid Gedurende de huidige collegeperiode wordt een omslagrente van 7,7 procent toegerekend aan de producten met uitzondering van de “culturele iconen” waar 5 procent aan wordt toegerekend. De toegepaste rekenrente voor de grondexploitatie is in 2011 is uitgekomen op 4,57 procent. Externe ontwikkelingen Voor het beschouwen van de ontwikkeling van de lange en korte rente wordt gebruik gemaakt van de rentevisies van enkele grootbanken. Hieronder een grafiek waarin de ontwikkeling van zowel de lange als de korte rente in 2011 zichtbaar is gemaakt.
Lange rente Als maatstaf voor het bepalen van de lange rente wordt vaak gebruik gemaakt van de rentestand van de jongste 9 staatsobligaties als indicatie. Sedert medio 2009 (3,96 procent)vertoonde de rente een dalende tendens. De laagste stand tot 2011 van 2,52 procent werd in september 2010 bereikt. In december 2011 staat de lange rente op 2,38 procent. Het CPB prognosticeert voor 2012 2,3 procent. Korte rente De voor de korte rente als indicator gebruikte 3-maands Euribor heeft in 2008 en 2009 een gemiddeld niveau gekend van 4,64 respectievelijk 1,22 procent. In het laatste kwartaal van 2009 stond de 3maands Euribor op 0,72 procent. Na een verdere daling naar 0,66 procent in het eerste kwartaal van
Gemeente Spijkenisse | Jaarverslag 2011
97
2010 is de korte rente gestegen naar 1,02 procent in december 2010. In januari 2011 bleef de rente ongewijzigd. Ultimo 2011 noteert de korte rente 1,43 procent.
Economische ontwikkelingen In 2011 lag de Nederlandse economie groei op 1,2 procent. Vanwege de Europese schuldencrisis zijn de ramingen voor de komende jaren omgeven door grote onzekerheden. Volgens de meest recente prognoses van het CPB (januari 2012) zal in 2012 sprake zijn van een geringe krimp van 0,75 procent. In 2011 is de gemiddelde prijs voor een vat ruwe olie (met tussentijdse schommelingen) gestegen van $ 81 in 2010 naar € 83 in 2011. Mede daardoor is de inflatie in 2011 uitgekomen op 2,3 procent. Voor 2012 wordt door het CPB de inflatie geprognosticeerd op 2,25 procent. In 2011 is de koopkracht met een 1 procent gedaald en in 2012 wordt een daling van 1,75 procent voorzien.
Leningenportefeuille Het saldo van de leningportefeuille opgenomen geld was per 1 januari 2011 € 330,3 miljoen. Er is in dit jaar € 32,6 miljoen afgelost en er zijn 10 nieuwe leningen aangetrokken met een totaal bedrag van € 125,0 miljoen, waardoor de leningportefeuille opgenomen geld eind 2011 een boekwaarde had van € 422,8 miljoen. Van de nieuwe leningen was er € 95 miljoen nodig voor algemene middelen van onze gemeente en € 30 miljoen is aangetrokken voor Elementen Spijkenisse B.V. ter financiering van 105 onverkochte woningen in het project Rokade. Tevens is gedurende het jaar het lenen van kort geld volgens de wet Fido volledig benut. Bij de verstrekte leningen was het saldo per 1 januari 2011 € 163,3 miljoen. De aflossing gedurende het jaar was € 19,9 miljoen en er zijn 5 nieuwe leningen verlengd met een waarde van € 27,2 miljoen, waardoor de leningportefeuille uitgezet geld eind 2011 een boekwaarde had van € 170,6 miljoen. Met betrekking tot de uitstaande leningen wordt opnieuw vermeld dat er vanaf mei 1995 geen nieuwe leningen meer worden verstrekt aan woningcorporaties. Bestaande leningen kunnen alleen nog voor de resterende looptijd of een aangesloten periode van vaak 10 jaar van een nieuwe marktrente worden voorzien door bemiddeling van onze gemeente. In toenemende mate worden leningen door de woningcorporaties op renteherzieningsdatum in zijn geheel afgelost, omdat zij zelfstandig mogelijkheden hebben gekregen nieuwe leningen aan te trekken, die door een eigen waarborgfonds – Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) – worden gegarandeerd. Slechts in de achtervang worden nieuwe leningen
98
Gemeente Spijkenisse | Jaarverslag 2011
(naast de WSW-garantie). voor een percentage van 25 procent in de garantieverplichtingen van onze gemeente nog meegenomen. De, per 29 november 2010, verstrekte kortlopende lening van € 27,5 miljoen aan Dijkzone V.O.F. ter financiering van het project Rokade, is in de loop van 2011 in z‟n geheel afgelost en de 105 onverkochte woningen zijn overgegaan naar Elementen Spijkenisse B.V. Voor het deelplan de Dijk, vlek c, zijn twee leningen verstrekt. Voor de eerste toren van vlek c is een hypothecaire lening verstrekt van € 2.894.241 tegen grotendeels 0 procent en een klein gedeelte tegen 4 procent rente. Eind 2011 was op deze lening bijna € 800.000 afgelost, het restant wordt in 2012 verwacht. Voor de tweede toren van vlek c is een hypothecaire lening verstrekt van € 4.390.445 tegen 0 procent rente, die naar verwachting pas in of vanaf 2013 op zijn vroegst of mogelijk in latere jaren zal worden afgelost. 4.4.4 Risicobeheer Het risicobeheer is onder te verdelen in: a. b. c.
Valuta en koersrisico‟s; Renterisico‟s; Kredietrisico‟s.
Valuta en koersrisico‟s Valuta en koersrisico‟s zijn uitgesloten. Er zijn geen posities aanwezig in vreemde valuta. Effecten zijn gewaardeerd tegen de nominale of verkrijgingswaarde. Renterisico‟s Renterisico is normaal gesproken altijd aanwezig. Daarom is overgegaan tot de invoering van een kasgeldlimiet en de renterisiconorm. Deze normen stellen kwantitatieve randvoorwaarden aan het renterisico op de korte schuld en op de lange schuld. Hierna volgt de berekening van zowel de kasgeldlimiet (korte schuld) als van de renterisiconorm (lange schuld) met een toelichting daarop. Bedragen x € 1 mln
Kasgeldlimiet (kwartalen 2011) Methode
2e
3e
4e
berekening kwartaal
kwartaal
kwartaal
kwartaal
201,76 8,50% 17,15
201,76 8,50% 17,15
201,76 8,50% 17,15
201,76 8,50% 17,15
Opgenomen gelden < 1 jaar Schuld in rekening-courant Gestorte gelden door derden < 1 jaar Overige geldleningen niet zijnde vaste schuld 2 Vlottende schuld
26,00 0,00 0,00 26,00
26,00 0,62 0,00 26,62
10,00 0,00 0,00 10,00
0,00 0,00 0,00 0,00
Contante gelden in kas Tegoeden in rekening-courant Overige uitstaande gelden < 1 jaar 3 Vlottende middelen
0,04 9,54 26,00 35,58
0,07 0,37 26,00 26,44
0,03 22,34 0,00 22,37
0,04 9,22 0,00 9,26
(2)- (3) (1)
-9,58 17,15
0,18 17,15
-12,37 17,15
-9,26 17,15
(1) - (4)
26,73
16,97
29,52
26,41
Omvang begroting per 1 januari 2011 in procenten van de grondslag 1 Toegestane kasgeldlimiet in bedragen
Toets kasgeldlimiet 4 Totaal netto vlottende schuld Toegestane kasgeldlimiet Ruimte (+) / Overschrijding (-)
1e
Bij het renterisico op de korte schuld wordt naar het saldo van alle vlottende schuld (2) en middelen (3) gekeken. Het maximum te lenen bedrag heet kasgeldlimiet en is bepaald op 8,5 procent van het begrotingstotaal. Voor Spijkenisse komt dit voor 2011 uit op een bedrag van ruim € 17,1 miljoen (1). Omdat de korte rente in een „normale‟ situatie een flink lager tarief kent dan voor lange rente zou de Gemeente Spijkenisse | Jaarverslag 2011
99
verleiding er kunnen zijn veel investeringen voor langere perioden met korte financiering te dekken. Met de instelling van de kasgeldlimiet wordt deze riskante situatie voorkomen. Door de verplichte, driemaandelijkse rapportage aan de provincie wordt hier controle op uitgeoefend. Indien de gemeente na twee achtereenvolgende kwartalen ook het 3e kwartaal gaat overschrijden moet de toezichthouder op de hoogte worden gebracht. Dus uiterlijk aan het eind van het 2e kwartaal moet de toezichthouder dan op de hoogte worden gesteld. Voor Spijkenisse is dit niet van toepassing.
Renterisiconorm(2009-2011) Methode berekening 1a 1b 1 2a 2b
Renteherziening op vaste schuld o/g Renteherziening op vaste schuld u/g Netto renteherziening op vaste schuld
(1a - 1b)
Betaalde aflossing Ontvangen aflossing
2009 rekening
2010 rekening
0,0 0,0
6,9 6,9
6,9 6,9
0,0
0,0
0,0
44,3 27,4
22,3 16,9
32,6 19,9
16,9
5,4
12,7
2
Netto aflossing
3
Renterisico (1 + 2)
16,9
5,4
12,7
4
Renterisiconorm
36,0
40,4
40,4
19,1
35,0
27,7
180,0 20,0%
202,1 20,0%
201,8 20,0%
36,0
40,4
40,4
Ruimte onder renterisiconorm Overschrijding renterisiconorm
(2a - 2b)
Bedragen x € 1mln 2011 rekening
(4 > 3) (3 > 4)
Berekening renterisiconorm 4a 4b 4
Begrotingstotaal Spijkenisse 2010 Percentage regeling Renterisiconorm
4 = 4a x 4b
Het renterisico (3) op de lange schuld beperkt zich slechts tot dat deel van het begrotingstotaal dat voor herfinanciering (2) of renteherziening (1) in aanmerking kan komen. De doelstelling achter de renterisiconorm is dat de gemeenten hun leningportefeuille zo moeten spreiden, dat de risico‟s gelijkmatig over de jaren worden gespreid. De controle hierop ligt ook bij de provincies. De gegevens over renterisiconorm worden elk kwartaal aan de provincie Zuid-Holland toegestuurd. De controle is er op gericht een overschrijding van de renterisiconorm te voorkomen. Goede liquiditeitsprognoses en inzicht in de financieringsbehoefte hebben dus een belangrijke rol. Wanneer een gemeente niet aan de renterisiconorm voldoet, worden door de toezichthouder maatregelen verwacht. Voor de berekening van de renterisiconorm is met ingang van 2009 in plaats van de vaste schuld, het begrotingstotaal vermenigvuldigd met het, bij ministeriële regeling, vastgestelde percentage voor de gemeenten van 20 procent. Deze norm houdt in dat in enig jaar niet meer dan 20 procent van de totale gemeentelijke leningportefeuille voor herfinanciering of renteherziening in aanmerking mag komen. De norm komt voor 2011 neer op ongeveer € 40,4 miljoen (4).
100
Gemeente Spijkenisse | Jaarverslag 2011
Kredietrisico’s Het kredietrisico valt uiteen in risico‟s met betrekking tot beleggingen in de vorm van leningen, garantstelling en debiteurenrisico. Voor wat betreft de beleggingen in de vorm van leningen wordt het risico beperkt door slechts met partijen (financiële instellingen) in zee te gaan, die een hoge kredietrating hebben en dus als (zeer) stabiel bekend staan. In een aparte toelichting op het Treasurystatuut is in de Regeling Treasury onder het kopje Toegestane marktpartijen een opsomming te vinden van vooral financiële instellingen, die aan een hoge kredietrating van minimaal -AA in Eurogebied moeten voldoen. Door de goede rekening-courant afspraken gebeurt het zeer incidenteel dat Spijkenisse middelen uitzet. In voorkomend geval gebeurt dit overigens alleen bij de Rabobank zelf. Verder zijn er nog beleggingen in de vorm van verstrekte leningen aan woningcorporaties. Aan woningcorporaties worden géén nieuwe leningen meer verstrekt, waardoor hun positie in de vorm van een sterfhuisconstructie op den duur zal verdwijnen. In de plaats hiervan nemen de gegarandeerde leningen met een garantie van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (kortweg WSW garantie genaamd) sterk toe. Op beide situaties is de WSW garantie een triple A belegging. Partijen met een lager ratingsniveau dan vereist in de wet fido, komen niet voor. Voor wat betreft het debiteurenrisico is er een onderverdeling naar gewone handelsdebiteuren, debiteuren gemeentegaranties, belastingdebiteuren en debiteuren sociale uitkeringen. Op alle gebied wordt er intern een zelfstandig actief invorderingsbeleid gevoerd met daarin begrepen een passend aanmaningsbeleid. Als volgende stap na het aanmanen worden vorderingen in handen gesteld van een extern deurwaarderskantoor en in het geval van sociale uitkeringen eventueel nog in handen van een sociaal rechercheur. Inherent aan het voeren van een debiteurenadministratie is gekoppeld het lopen van risico‟s van het niet kunnen invorderen. Om de risico‟s hiervoor zo goed mogelijk af te dekken zijn er voor alle situaties binnen de uitvoerende afdelingen regels opgesteld om een voorziening te treffen geëffectueerd in daarvoor getroffen balansposities in de vorm van getroffen voorzieningen.
FINANCIERINGSPARAGRAAF BIJLAGE: KREDIETRISICO OP VERSTREKTE GELDEN (31 DECEMBER 2011) Risicogroep
Met of zonder (hypothecaire) zekerheid
Gemeenten/ provincies Overheidsbanken W oningcorporaties met garantie W SW Semi overheidsinstellingen Financiële instellingen (single A rating* en hoger) Overige instellingen Overige instellingen
Zonder Zonder Met Zonder Zonder Zonder Met**
Totaal
Restantschuld in euro's
Restantschuld in procenten
0 0 133.783.208 0 0 3.449.437 33.378.425
0,00% 0,00% 78,41% 0,00% 0,00% 2,02% 19,56%
170.611.070
100,00%
* Single A rating: kwaliteitsaanduiding van de debiteur, welke is vastgelegd in de wet Fido . De rating is afko mstig van het bureau "Standard en P o o r's". ** hiero nder valt tevens de zekerheid van 100% do chter Elementen Spijkenisse B .V.
Gemeente Spijkenisse | Jaarverslag 2011
101
4.4.5 De financiering van de Gemeente Spijkenisse Voor een overzicht van de leningenportefeuille (opgenomen geld) is de volgende tabel gemaakt:
TREASURY PARAGRAAF BIJLAGE: MUTATIES IN LENINGPORTEFEUILLE Mutaties in de leningenportfeuille opgenomen geld in miljoenen in de rekening 2011 Bedrag in Euro's Gemiddelde rente Invloed op gem. rente x € 1.000.000 Stand per 1 januari 2011 Nieuw e leningen Reguliere afslossingen Vervroegde aflossingen Renteaanpassingen (oud percentage) Renteaanpassing (nieuw percentage)
330,3 125,0 -32,6 0,0 0,0 0,0
Stand per 31 december 2011
422,7
4,822% 3,713% 4,822% 0,000% 0,000% 0,000%
4,8219% 0,0054% 4,8219% 0,0000% 0,0000% 0,0000% 4,8165%
Beleggingen / Dividend Een klein deel van het eigen vermogen is belegd in deelnemingen. De totale verkrijgingswaarde bedraagt € 2,8 miljoen. Het betreft beleggingen in het aandelenkapitaal van de Bank Nederlandse Gemeenten, Eneco Holding NV, BV Gemeenschappelijke Bezit Evides en Dataland BV. In 2011 hebben zich daarin geen mutaties voorgedaan. De oorspronkelijke opzet was niet het behalen van een zo hoog mogelijk rendement, maar meer het veiligstellen van nutsvoorzieningen. De laatste jaren levert dit aandelenbezit een behoorlijk rendement op. Voor meer informatie omtrent deelnemingen wordt u verwezen naar de „paragraaf Verbonden Partijen‟. In 2011 heeft een uitbreiding plaatsgevonden van € 3 miljoen voor de deelname in het aandelenkapitaal van Elementen Spijkenisse B.V. De totale verkrijgingswaarde komt hiermee op € 5,8 miljoen.
102
Gemeente Spijkenisse | Jaarverslag 2011
Treasury resultaat 2011
Het nadelig treasuryresultaat wordt enkel en alleen veroorzaakt door de interne verrekeningen. Er is minder rente “ontvangen” van de grondexploitatie als gevolg van vertraging in bouwtempo. Verder is er een aantal grote investeringen later opgeleverd dan gepland, waardoor er meer bouwrente is berekend, maar minder rente op vaste activa. Uit onderstaand overzicht blijkt dat de werkelijke lasten lager zijn dan begroot, in de raming was rekening gehouden met het aantrekken van financiering voor € 74,2 miljoen tegen 4% rente (rente financieringstekort), tezamen met de reeds opgenomen leningen totaal een bedrag van € 17.579.863. De werkelijke rentelasten zijn € 17.008.580.
Lasten Rente van opgenomen geldleningen
BEGROOT 2011
REALISATIE 2011 Baten
14.610.966
BEGROOT 2011
17.008.580 Rente uitgezette leningen
Kosten van geldleningen
215.746
215.746 Rentebaten sale en leaseback
Bankkosten
115.140
45.252
2.968.897
0
Dividend uit deelnemingen Rente van financieringstekort
Subtotaal werkelijke lasten
17.910.749
0
17.269.579 Subtotaal werkelijke baten
REALISATIE 2011
8.072.614
8.200.075
13.365
0
1.850.000
1.986.237
9.935.979
0
10.186.312
Interne verrekening: Treasuryresultaat
12.842.385
0
9.856.310 Rente rek. crnt grondexploitatie Rente grondexploitatie Rente vaste activa excl nwe inv. Bouwrente Rente nieuwe investeringen
Treasuryresultaat
12.842.385
0
Totaal lasten
30.753.134
0
Gemeente Spijkenisse | Jaarverslag 2011
9.856.310 Subotaal interne verrekening 27.125.889
Totaal baten
-126.269
156.134
5.271.737
4.125.151
14.123.478
11.780.972
299.036
877.320
1.249.173
0
20.817.155
0
16.939.577
30.753.134
0
27.125.889
103
