PARAGRAAF FINANCIERING
ALGEMEEN Inleiding Het doel van deze paragraaf is om u te informeren over het treasurybeleid en de beheersing van financiële risico’s. Treasury is het besturen en beheersen van, het verantwoorden over en het toezicht houden op de financiële geldstromen, de financiële posities en de hieraan verbonden risico’s. Dit dienen wij te doen binnen de kaders van de Wet financiering decentrale overheden (Wet fido). Het doel van deze wet is onder andere om op een verantwoorde, prudente en professionele wijze de inrichting en uitvoering van de treasuryfunctie (financieringsactiviteiten) van de gemeente te regelen. Gemeentelijke kaders Onze kaders zijn vastgelegd in de, op grond van artikel 212 Gemeentewet, vastgestelde “Financiële verordening gemeente West Maas en Waal” (Rb. 7 april 2011). Het gaat om kaders voor het uitvoeren van de financieringsfunctie zoals doelstellingen, richtlijnen en limieten die voor het college gelden. In het door het college van burgemeester en wethouders op 10 januari 2012 vastgestelde Treasurystatuut is de beleidsmatige infrastructuur van de treasuryfunctie vastgelegd in de vorm van uitgangspunten, doelstellingen, richtlijnen en limieten. Het bevat met name protocollen voor de dagelijkse uitvoering. De onderwerpen die hierbij aan de orde komen zijn het kasbeheer, het risicobeheer, de financiering en de administratieve organisatie. Hoofddoelstelling beleid Inzicht te hebben in de lange termijn ontwikkeling van de financiële positie van de gemeente. Het aangaan en verstrekken van geldleningen alsmede het verstrekken van garanties is alleen toegestaan voor de uitoefening van de publieke taak. Hierbij mogen geen overmatige risico’s worden gelopen. Het gebruik van de kasgeldlimiet en de renterisiconorm is bedoeld als normstellend. Algemene ontwikkelingen / rentevisie De treasury-activiteiten staan bloot aan zowel interne als externe ontwikkelingen. De interne ontwikkelingen bestaan uit het oppakken van nieuwe activiteiten, investeringsplannen en reorganisatieprocessen. De belangrijkste externe ontwikkelingen zijn (internationale) economische indicatoren en de invloed hiervan op de geld- en kapitaalmarkt, alsmede wijzigingen in wet- en regelgeving. Het voorspellen van de renteontwikkeling is echter een lastige en bijna onmogelijke opgaaf, zeker op de lange termijn. Niettemin kan het waardevol zijn om de drijvende factoren achter de rente in kaart te brengen, zodat een beeld ontstaat van de risico’s en onzekerheden omtrent het verloop van de rente in de toekomst. Hierbij zijn echter legio scenario’s denkbaar. Volgens de rentevisie van de nv Bank Nederlandse Gemeenten (begin september 2012) wordt voor Nederland in 2013 een economische groei verwacht van 0,5%. De inflatie loopt op van 1,8% in 2012 naar 2,3% in 2013. De lange rentetarieven zullen naar verwachting op den duur gaan oplopen. Begin september 2012 was het rentepercentage van de door ons meest gebruikte leningvorm van 10 jaar lineair ongeveer 2,1%. In de begroting 2013 wordt voor de consolidatie van de vlottende schuld en voor nieuwe investeringen een rentepercentage gehanteerd van 4, waarbij mede rekening is gehouden met de langere looptijd van met name de grote investeringen en een verwachte geringe rentestijging. RISICOMANAGEMENT Risicomanagement Risicomanagement is het identificeren en kwantificeren van risico´s en het vaststellen van beheersmaatregelen. Hiermee worden activiteiten bedoeld waarmee de kans van optreden of de gevolgen van risico´s worden beïnvloed. De risico´s die binnen onze gemeente worden gelopen bij de uitvoering van de treasurytaak bestaan voornamelijk uit renterisico´s. Om die risico´s te beperken en te beheersen geldt er een kasgeldlimiet en is er een renterisiconorm ontwikkeld.
1
Daarnaast verdient vooral het kredietrisico aandacht. Dit is het risico dat wij lopen wanneer geldleningen worden verstrekt aan rechtspersonen die in voorkomende gevallen in financiële problemen zouden kunnen komen. In het treasurystatuut zijn algemene uitgangspunten opgenomen om dit risico te beperken.
TREASURYBEHEER De leningportefeuille In 2012 is voor de consolidatie van de vlottende schuld alsmede voor de gedeeltelijke financiering van de investeringsplanning inmiddels één nieuwe langlopende geldlening van 3 miljoen euro afgesloten bij de nv Bank Nederlandse Gemeenten. Het rentepercentage bedraagt 2,67%, de aflossing is op basis van 10 jaar gelijk. De ontwikkeling van de huidige leningportefeuille ziet er als volgt uit:
Ontwikkeling leningportefeuille
2013 x € 1.000
Schuldrestant per 1 januari Nieuw aangetrokken leningen Reguliere aflossingen
37.535 5.000 9.915
Schuldrestant leningen o/g 31 december Gemiddeld rentepercentage
aanta l len.
20 1
2014 x € 1.000
32.620
Bedragen x € 1.000 aanta aanta l 2015 l len. x € 1.000 len.
18
28.007
18
2016 x € 1.000
23.383
4.613
4.624
4.129
32.620
28.007
23.383
19.254
3,90
3,77
3,74
3,70
aanta l len.
16
Per 1 januari 2013 heeft de gemeente 20 langlopende geldleningen o.g. met een totaal schuldrestant van 37,5 miljoen euro. Hiervan is 33,7 miljoen euro opgenomen bij de N.V. Bank Nederlandse Gemeenten en 3,8 miljoen bij de Nederlandse Waterschapsbank N.V. De rentetypische looptijd van 19 leningen is 10 jaar. Eén lening (geconverteerd in 2001) heeft een rentetypische looptijd van 15 jaar. In 2013 wordt een tweetal leningen, pro resto groot ongeveer 5 miljoen euro, geheel afgelost. Deze leningen hebben een looptijd van 10 jaar, met aflossing op basis van 30, respectievelijk 40 jaar annuïtair. Gezien de relatief lage rentestand bleek het mogelijk een rendementsverbetering te bewerkstelligen van 0,8% door al in 2011 de herfinanciering veilig te stellen met het afsluiten van een nieuwe annuïtaire geldlening ad 5 miljoen euro tegen een rente van 4,44% en een rentetypische looptijd van 20 jaar. Uit een oogpunt van zekerheid en gelet op de toenmalige renteverwachtingen op langere termijn hebben wij gemeend het voordeel en de zekerheid te moeten nemen. Interne financiering De financiering met externe financieringsmiddelen wordt zoveel mogelijk beperkt door primair de beschikbare interne financieringsmiddelen (reserves en voorzieningen) te gebruiken. De (bespaarde) rente over de reserves en voorzieningen, voor 2013 gebaseerd op 4%, wordt voor een deel structureel en voor een deel incidenteel ten gunste van de exploitatie gebracht. Hierdoor heeft aanwending (en toevoeging), in het kader van rentebaten, gevolgen voor de exploitatie.
FINANCIERINGSPOSITIE Financieringsbehoefte In het volgende overzicht wordt de verwachte financieringsbehoefte voor de komende 4 jaren weergegeven. Hierbij is uitgegaan van volledige realisatie van alle investeringen, inclusief die volgens het investeringsplan 2013 - 2016. Verder is uitgegaan van een gelijkblijvende boekwaarde van de voorraad bouwgrondexploitaties.
2
Bedragen x € 1.000
2013
2014
2015
2016
Geraamde boekwaarde investeringen staat van activa Geraamde boekwaarde voorraad bouwgrondexploitaties
46.853 19.969
44.728 19.969
42.747 19.969
40.914 19.969
Boekwaarde investeringen vlgs. Invest.plan 2013 - 2016: Hulpmiddelen Wet maatschappelijke ondersteuning Gemeentelijk rioleringsplan (GRP) Waterplan (GRP) Bedrijfsvoering Overige investeringen
165 516 899 430 158
297 1.052 1.793 1.068 145
396 1.624 2.684 1.322 229
462 2.233 3.571 1.039 173
Totaal financieringsbehoefte
68.990
69.052
68.971
68.361
Langlopende geldleningen o/g Reserves en voorzieningen
37.535 19.300
32.620 21.005
28.007 21.845
23.382 22.033
Totaal financieringsmiddelen
56.835
53.625
49.852
45.415
Maximale financieringsbehoefte
12.155
15.427
19.119
22.946
BEHEERSING RISICO´S Renterisicobeheer Renterisicobeheer is het bewust beperken van de negatieve invloed van toekomstige rentewijzigingen op het resultaat van de organisatie en op de waarde van rentedragende activa en passiva. Ook het minimaliseren van de rentekosten en het optimaliseren van de rentebaten behoren tot dit onderwerp. Met betrekking tot risicobeheer hanteren wij, ingevolge het treasurystatuut, de volgende algemene uitgangspunten: 1. De gemeente mag leningen of garanties uit hoofde van de “publieke taak” uitsluitend verstrekken aan door de gemeenteraad goedgekeurde derde partijen. 2. De gemeente kan middelen uitzetten uit hoofde van de treasuryfunctie indien deze uitzettingen een prudent karakter hebben en niet zijn gericht op het genereren van inkomen door het lopen van overmatig risico. 3. Het gebruik van derivaten is niet toegestaan. Om de renterisico’s te beperken geldt er een kasgeldlimiet en een renterisiconorm. Kasgeldlimiet In de begroting 2013 wordt per 1 januari een financieringstekort geraamd van 9,8 miljoen euro. Voor de renteberekening hierover is een percentage gehanteerd van 4. De kasgeldlimiet voor 2013 bedraagt 3,5 miljoen euro, zijnde 8,5% van het begrotingstotaal ad 41 miljoen euro. Aan consolidatie van de vlottende schuld valt daarom niet te ontkomen. Afhankelijk van de looptijd van de af te sluiten nieuwe geldlening(en) kan de consolidatie binnen het gehanteerde percentage van 4% plaatsvinden. Renterisiconorm Het begrip renterisiconorm is ingevoerd om zoveel mogelijk spreiding in de looptijden van leningen aan te brengen, en zodoende het renterisico bij herfinanciering van de vaste schuld te beheersen. Deze norm bedraagt 20% van het begrotingstotaal, met een minimum van 2,5 miljoen euro.
3
De berekening van de huidige renterisiconorm in meerjarenperspectief is opgenomen in het volgend overzicht. Renterisico vaste schuld over de jaren: Stap (1) (2) (3) (4) (5a)=(4>3) (5b)=(3>4) Berekening (4a) (4b) (4)=(4a x 4b/100)
(jaar T)
(jaar T+1)
2013
2014
Bedragen x € 1.000 (jaar T+2) (jaar T+3)
2015
2016
Variabelen / Renterisico(norm)
Renteherzieningen Aflossingen Renterisico (1+2)
0 9.915 9.915
0 4.613 4.613
0 4.624 4.624
0 4.129 4.129
Renterisiconorm Ruimte onder renterisiconorm Overschrijding renterisiconorm
8.294
8.294 3.681
8.294 3.670
8.294 4.165
41.469 20 8.294
41.469 20 8.294
41.469 20 8.294
renterisiconorm Begrotingstotaal (jaar T) Percentage (regeling) Renterisiconorm (van alleen jaar T)
1.621
41.469 20 8.294
In de overschrijding van de renterisiconorm in 2013 is voorzien door de in 2011 afgesloten geldlening ad 5 miljoen euro met als stortingsdatum 2 april 2013. Kredietrisico Dit is het risico dat wij lopen wanneer geldleningen worden verstrekt aan rechtspersonen die in voorkomende gevallen in financiële problemen zouden kunnen komen. In het treasurystatuut is vastgelegd dat de gemeente alleen overtollige middelen mag uitlenen aan betrouwbare bedrijven met minimaal een zogeheten AAA-rating (looptijd langer dan 3 maanden) cq.AA-rating (looptijd tot 3 maanden), aan ondernemingen waarvoor een solvabiliteitsratio van 0% geldt of aan de centrale overheid. Bij het verstrekken van leningen uit hoofde van de publieke taak worden zekerheden of garanties geëist. Bedragen x € 1.000
Tabel: Verstrekte geldleningen Nr. Omschrijving verstrekte geldlening
1 2 3 4
Schuldrestant per 1 januari 2013 2014 2015
2016
Geldlening aan Alliander N.V. (v/h Nuon) Geldlening aan Vitens N.V. Geldlening aan Stichting Kulturhus te Boven-Leeuwen Geldlening aan Stichting MFA Dreumel D'n Hoender
1.535 752 3.355 p.m
1.434 668 3.318 p.m
1.323 585 3.279 p.m
1.203 501 3.239 p.m
Totaal
5.642
5.420
5.187
4.943
5,90
5,87
5,83
5,78
Gemiddeld rentepercentage
In het kader van aandelentransacties is in 1998 een geldlening ad 2,1 miljoen euro verstrekt aan de Nuon tegen een rente van 9%. Deze geldlening was tot en met 2004 aflossingsvrij. Per 1 januari 2005 is deze geldlening, op grond van de overeenkomst, omgezet in een 18-jarige achtergestelde annuïtaire lening tegen 9% rente. Door middel van een wijziging in de Statuten is de naam van n.v. Nuon per 29 juni 2009 gewijzigd in Alliander N.V. In 2006 heeft de verkoop plaatsgevonden van de preferente aandelen Vitens NV voor een bedrag van € 1.253.200. Ter voldoening van de koopsom is een achtergestelde lening verstrekt tot een gelijk bedrag. De aflossing van deze lening geschiedt in 15 jaar gelijk, de rente is variabel (2012 4,38%). Per 31 december 2008 is aan de Stichting Kulturhus te Boven-Leeuwen een geldlening verstrekt ter voldoening van de verplichtingen voorvloeiende uit de overname van het kulturhus D’n Dulper. De geldlening bedraagt € 4.709.436 waarop gelijktijdig in mindering is gebracht het totaal van de toegezegde investeringssubsidies voor het kulturhus ad € 1.223.000. Per saldo derhalve € 3.486.436. De geldlening is verstrekt tegen een rente van 4,75% en een koers van 100%. De aflossing geschiedt op basis van 40 jaar annuïtair. 4
Met als formele ingangsdatum 1 juli 2011 zal in 2012 de overdracht plaatsvinden van de multifunctionele accommodatie te Dreumel aan de Stichting MFA Dreumel D’n Hoender. Hiertoe zal aan de Stichting een geldlening worden verstrekt ter grootte van de koopsom ad € 5.676.500, verminderd met verkregen cq. te verkrijgen subsidies en bijdragen ad € 792.500 alsmede de verhaalbare omzetbelasting ad € 562.000. De geldlening, pro resto groot € 4.322.000, wordt verstrekt tegen een rente van 4,25% en aflossing op basis van 40 jaar annuïtair. Aandelen De gemeente is in het bezit van 18.693 gewone aandelen Vitens. De nominale waarde hiervan is € 1 per aandeel. Op basis van het vermogen per 1 januari 2012 bedraagt de intrinsieke waarde € 70 (afg.). Als aandeelhouder komen alleen publiekrechtelijke (direct of indirect) rechtspersonen in aanmerking. Door de beperkte verhandelbaarheid is het moeilijk een marktwaarde te noemen. Overigens onderschrijven wij het belang dat de drinkwatervoorziening in publieke handen blijft. Op grond van het treasurystatuut vindt aankoop en verkoop van aandelen uitsluitend plaats in het kader van de uitoefening van de publieke taak. Liquiditeitsrisico Liquiditeitsrisico is het risico dat wij op de korte termijn niet genoeg geld in kas hebben om aan onze verplichtingen te voldoen. Om deze reden stellen wij liquiditeitsplanningen en een liquiditeitsbegroting op. Hierbij zien wij er op toe dat de liquiditeitspositie voldoende is om te garanderen dat wij de verplichtingen tijdig kunnen nakomen. De gemeente beperkt haar interne liquiditeitsrisico’s door haar treasuryactiviteiten te baseren op een korte termijn liquiditeitenplanning (looptijd tot 1 jaar), alsmede een meerjarige liquiditeitenplanning met een looptijd van minimaal 4 jaar. Bij deze laatste dient enige terughoudendheid in acht te worden genomen. Een goede planning, zeker op de langere termijn, is gelet op onzekere factoren die een rol spelen zoals mogelijke vertragingen in de investeringsplanning niet eenvoudig. Meerjarenramingen zijn veelal aan schommelingen onderhevig, zowel qua volume als tijdpad. Wanneer op basis daarvan op voorhand leningen worden afgesloten, kan dit onbedoeld renterisico’s met zich meebrengen. Voor het liquiditeitenbeheer is, met ingang van 1 juli 2010, met de N.V. Bank Nederlandse Gemeenten een Financieringsovereenkomst voor een (Rekening-courant) Krediet- en Depotarrangement (tijdelijk overtollige middelen beleggen) afgesloten, geldig tot en met 31 december 2011, met stilzwijgende verlenging telkens voor 1 jaar. De overeenkomst zal ook voor 2013 gelden. Debiteurenbeheer Het debiteurenbeheer is gericht op het beperken van de uitstaande debiteurenomvang. Enerzijds gericht op het traject van totstandkoming van de factuur en anderzijds gericht op de tijdige inning. In onze organisatie worden de facturen centraal vervaardigd en verzonden. Een afschrift hiervan komt bij de financiële afdeling voor registratie in de boekhouding en voor het zorg dragen van een tijdige inning. Om verbeteringen door te voeren heeft vooral het beschrijven van het invorderingsproces en de daarbij op te nemen richtlijnen voortdurend aandacht. Crediteurenbeheer Bij de betalingen wordt rekening gehouden met de uiterste vervaldagen en/of te behalen kredietbeperkingskortingen. Uit een oogpunt van representativiteit staat tijdige betaling voorop. Met behulp van de mogelijkheden binnen het in gebruik zijnde financieel systeem kan de afwikkeling van de ingekomen factureren nauwlettend worden gecontroleerd.
5
