ORIENTALIS BRUG NAAR DE TOEKOMST GROEIPLAN

ORIENTALIS BRUG NAAR DE TOEKOMST

GROEIPLAN 2012-2020 Grontmij - Robert Wimmers, Peter Bergmans Tinker imagineers - Stan Boshouwers, Joep Schellekens Orientalis - Jan van Laarhoven Juli 2012

1

Inhoudsopgave 1. Inleiding 5 2. Korte voorgeschiedenis 7 3. Sterktes en zwaktes van het product 9 4. Waar is de bezoeker? 11 5. Wat wil de bezoeker doen/leren/beleven? 13 6. Parkformule 15 7. Orientalis in de markt 17 8. Imagineering 19 9. Living history 21 10. Globale indeling van het park 23 11. Fasering 27 12. Investeringen in de vier fasen 29 13. Kosten & baten tezamen, investeringsplan 31 14. Andere vergezichten 33 Bijlagen 35 Verantwoording 46

2

33

1. inleiding Voor u ligt het toekomstplan van Museumpark Orientalis 2012-2020. Het zal u als lezer waarschijnlijk niet ontgaan zijn dat het park roerige tijden doormaakt. Na een bijna faillissement in 2011 en een vermetele doorstart in 2012 volgt hopelijk een periode waarin weer aan de toekomst gebouwd kan worden. De kring van betrokkenen rond het park groeit weer, er zijn nieuwe arrangementen in de maak en nu is er dit businessplan. De toekomst ligt open. Tijdens de kunst- en vliegwerkfase die net achter ons ligt, en die we konden afsluiten met de opening van de tentoonstelling ‘ Toen God nog schreef’ boden zich twee gerenommeerde bureaus aan om een studie van de toekomst van Orientalis te maken. Het waren Grontmij, vertegenwoordigd door Robert Wimmers, en Tinker imagineers, vertegenwoordigd door Stan Boshouwers. Waar Grontmij gespecialiseerd is in bedrijfsmatige doorrekening van themaparken, is Tinker dat in het maken van tentoonstellingen. In nauwe en uiterst plezierige samenwerking met hen is dit stuk tot stand gekomen. Een klus waar ik hen beiden erkentelijk voor ben. Het plan is gericht op het hervinden van de oude magie die al decennia lang met het park verbonden is. De titel ervan is dan ook: Brug naar de toekomst. Deze titel verwoordt de historische boog die het park omvat en drukt tevens de zakelijk-strategische missie van Orientalis uit. De financiële realiteit van dit moment dwingt tot uitermate grote zorgvuldigheid ten aanzien van de ambities. Dat maakt het lastig, maar zeker niet onmogelijk. Sterker nog: het biedt wellicht kansen die in meer riante perioden over het hoofd werden gezien. In de hoofstukken die volgen vindt u een korte voorgeschiedenis en daarna analyse van het product Orientalis. Daarna wordt u een nieuwe parkformule voorgelegd, aangevuld met een plattegrond en een inrichtingsplan in Domeinen. Om dit plan uit te voeren wordt vervolgens een aanpak in vier fasen voorgesteld. Het stuk besluit met een marketingplan en een kostenbatenanalyse van 2012 tot 2020. Ik hoop dat de lezer met ons een hernieuwd enthousiasme voelt voor de toekomst van het park. En laten we niet vergeten dat het hier gaat om waardevol cultuurbezit, waarin recent vele miljoenen aan restauratiekosten zijn geïnvesteerd. Dit kapitaal mag niet verloren gaan: het toeristisch en educatief rendement daarvan is te groot en zal de komende jaren alleen nog maar toenemen. Een mooie start van de komende honderd jaar. Jan van Laarhoven Directeur a.i.

4

5

2. Korte voorgeschiedenis Museumpark Orientalis begon haar bestaan in 1911 als Bijbels devotiepark. Het was de droom van priester Arnold Suys, die bij zijn reizen door Palestina tot het inzicht kwam dat de Palestijnen over een ‘vijfde Evangelie’ beschikten, waardoor zij de andere vier beter konden begrijpen. Dit evangelie bestond simpelweg uit de fysieke omgeving waarin de gelovigen rondliepen. “..een Bijbel, niet waarin men las, maar een Bijbel, waarin men wandelen kon, waarin men zich bewoog, een Bijbel waar men intrad, als in een heiligdom1 “. Suys formuleert hier 1908 de kern van wat 90 jaar later belevingscommunicatie zou gaan heten. Om dit verheven idee aanschouwelijk te maken, riep hij de hulp in van kunstenaar Piet Gerrits, die het oorspronkelijke park grotendeels ontwierp en ook bouwde. Sinds de oprichting heeft het park altijd gependeld tussen religie, educatie en vermaak in de vorm van een dagrecreatieve bestemming. In de 70er jaren kreeg het park sterke antropologische accenten. Het Christendom werd opgevat als cultureel verschijnsel, waardoor er ook de andere Abrahamitische godsdiensten een plek konden krijgen. In de jaren ’80 en ‘90 werden dagrecreatieve technieken zoals het roemruchte spoorlijntje ingevoerd. In deze jaren bereikte het park de hoogste bezoekersaantallen, met een flinke vertegenwoordiging uit Duitsland. Het park vond toen kennelijk een balans tussen de drie bovenstaande krachten.

Sinds de oprichting heeft het park altijd gependeld tussen religie, educatie en vermaak in de vorm van een dagrecreatieve bestemming.

Vanaf 2002 schoof de balans terug naar religie, maar nu geplaatst in een kritisch, hedendaags perspectief met veel eigentijdse presentatietechnieken: ‘Open your Mind’. Dit cognitieve perspectief kreeg de handen op elkaar van fondsen en overheden, vanwege de dringend gevoelde noodzaak tot aandacht voor integratie en begrip van andere geloven.

begrepen, wat waarschijnlijk mede heeft bijgedragen aan een gestage afname van het bezoekersaantal. Eind 2009 werd helder dat de situatie vroeg om een herijking van uitgangspunten en beleid. Dat leidde in 2010 tot de aanstelling van een interim-directeur en ook het bestuur werd grotendeels vervangen. Bestuur en directie presenteerden in 2010 het bedrijfsplan 2011-2015. Daarin werd een nieuwe parkformule voorgesteld, gestoeld op uitvoerige product- publieksonderzoeken. ‘Zinvol Beleven’ was het uitgangspunt en verbond de kernwaarden van het park met eigentijdse doelen als ‘beleving’ en ‘vrijetijdseconomie’. Met andere aspecten van de economie ging het inmiddels minder goed. Anno 2011 bleken de voor dit plan vereiste investeringen een onhaalbare kaart te zijn. Wel heeft de Heilig Landstichting, die eigenaar is van het museumpark, de restauratie van de monumenten doorgezet, zodat de gebouwen van het park er nu beter bijliggen dan ooit. Voor het museumbedrijf dreigde echter de ondergang. In februari 2012 heeft de eigenaar van het museumpark voormalig directeur Jan van Laarhoven bereid gevonden een doorstart van het museum te onderzoeken. Van Laarhoven stelde een team van vrijwilligers en bijna-vrijwilligers samen die voortvarend aan de slag zijn gegaan om het park met beperkte middelen in oude luister te herstellen. Het eerste doel was om in het voorjaar van 2012 weer voor het publiek te kunnen openen. Het tweede doel was een toekomstvast plan te maken voor verdere uitbouw en een gezonde exploitatie. Dat plan ligt voor u.

Door het grote publiek werd dit echter niet 1. Gedenkboek van de eerste Nederlanschen Pelgrimstoch naar ’t H. Land, geciteerd uit Van Heilig Woud tot Heilig Land, werkgroep ‘van Ploeg tot Heilig Landstichting, Matrijs 2000. p. 88

6

7

7

Sterke kanten (Strenghts)

Zwakke kanten (Weaknesses)

• Sfeervol en parkachtig terrein met voor Nederland unieke accidentatie • Groot aantal aantrekkelijke beleefmomenten (huisjes, dorpen, meertje etc) • Maatschappelijk en cultureel relevant • Goede toeristische inbedding (RBT KAN) • Populaire thematiek (zie volgend hoofdstuk) • Enthousiast team medewerkers en vrijwilligers

• Onduidelijk profiel in de markt • Onduidelijke route en verhaalstructuur in het park • Zwakke benutting van museale ruimtes en buitenruimtes (‘weinig te beleven’) • Slechte toegankelijkheid voor minder mobielen • Weinig dieren, decoratie & recreatiemomenten in het park • Weinig verdienmomenten in het park

Kansen (Opportunities)

Bedreigingen (Threats)

• Vrije tijd en financiële middelen van de doelgroep nemen toe • Vrijetijdssector als geheel groeit • Groeiende belangstelling voor zingeving, geschiedenis en spiritualiteit • Verbinding met andere openluchtmusea / ‘moedermuseum’ • Platform voor tolerantie, historische evenementen en retraites • Positieve belangstelling bij Provincie, fondsen en Gemeente

• • • • •

Deze SWOT tekent een scherp beeld af dat al langer bekend is: na renovatie van een aantal belangrijke gebouwen ligt het park er fysiek goed bij. Inhoudelijk is het echter te leeg: er zijn geen interessante tentoonstellingen in de gebouwen, weinig tot geen dieren, weinig tot geen recreatieve activiteiten die bezoekers kunnen ontplooien en zelfs geen goede bewegwijzering of verhaalstructuur. Bezoekers zijn in hoge mate afhankelijk van rondleiders die grote leemtes in het parkaanbod moeten vullen met hun verhalen. En zelfs dan wordt het park nog als saai en eentonig ervaren. Dit tekort wordt direct gevolgd door een verouderde infrastructuur, die het park moeilijk toegankelijk maakt voor de minder bewegelijke mens (senioren!) en als plaats van grotere evenementen. Aan de kansenkant is er een groeiende markt voor het park die wordt gevoed uit drie betrouwbare maatschappelijke trends: de vergrijzing zorgt voor groeiende belangstelling voor (geloofs-) geschiedenis, het stijgende scholingsniveau zorgt voor

8

Bijna geen doorstartkapitaal Krappe tijden bij overheden en sponsoren Managementstructuur grotendeels verdwenen Weinig faciliteiten voor minder mobiele bezoekers Weinig faciliteiten voor groepen en evenementen

3. Sterktes en zwaktes van het product In dit plan maken we dankbaar gebruik van recent publieksonderzoek en ervaringen in het park uit het verleden. Voorop staat de bezoeker die een inspirerend dagje uit zoekt. Anno 2012 blijkt dat een groeiende groep te zijn. Beleving en zingeving liggen voor miljoenen mensen vlak bij elkaar. Om deze mensen aan te spreken hebben wij een aantal vragen te beantwoorden gekregen. Waar zijn deze mensen te vinden? Als belangrijkste antwoord op de vraag hoe de bezoeker opnieuw aangesproken wordt, worden de authentieke krachten van het park opnieuw in stelling gebracht: een schitterende omgeving, exotische bebouwing en tal van kleine en grotere evocatieve momenten. Daarvoor is een sterkte-zwakte analyse van het park gemaakt door een samengestelde groep parkbezoekers en dagrecreatie-experts (zie linkerpagina). Ook cultureel en maatschappelijk heeft het park een vaste plaats in de Nederlandse samenleving

verworven. Cultureel omdat het park -inmiddels zelf een monument- de weergave is van 100 jaar religieuze verbeelding. Maatschappelijk omdat de samenhang tussen en de waardering voor niet-eigen godsdiensten cruciaal zijn voor cohesie in de maatschappij. In de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat niet de inhoud van het verhaal, maar de wijze waarop dat wordt verteld een kritische succesfactor is voor Orientalis. De tijd van het ‘bekeringspark’ is voorbij. Hedendaagse bezoekers willen zelf een mening vormen over religieuze beleving en spiritualiteit. Dat betekent niet dat het park atheïstisch of godsdienst kritisch moet worden; die tijd is ook voorbij. Mensen bezoeken het park vanuit een eigen overtuiging en willen zich spiegelen aan interpetaties van andere mensen en culturen. Die kan religieus zijn, spiritueel, historisch of antropologisch. Voor de meeste mensen liggen deze kenisgebieden in elkaars verlengde.

groeiende belangstelling voor zingeving en spiritualiteit en de krimpende vrijetijdseconomie drijft de waarde van combinatieuitjes op. Dat zijn uitjes die deels recreatief, deels cultureel en deels licht sportief zijn. (bron: Recron). Een beetje wandelen, iets leren, iets spannends meemaken en daarna een ijsje eten, ziedaar de meest succesvolle dagattracties van Nederland. Orientalis heeft alles in huis om dat te bieden. De belangrijkste bedreiging is dat het park wegzakt vanwege een tekort aan exploitatiemiddelen. Als de opbrengsten uit exploitatie niet voldoende zijn voor onderhoud en periodieke vernieuwing van het aanbod, daalt de ticketwaarde en ontstaat er een negatieve spiraal. Zo is de ticketwaarde op het ogenblik beperkt. Een situatie waaruit het park niet zonder externe hulp uitkomt. Cruciaal in een nieuw exploitatieplan is dat zo’n situatie van afglijdend aanbod en mee dalende ticketprijzen niet opnieuw ontstaat.

Beleving en zingeving liggen voor miljoenen mensen vlak bij elkaar.

9

Het terrein met alle avontuurlijke huisjes is perfect geoutilleerd voor de (klein-) kinderen van bovenstaande doelgroepen, waarbij de terugkeer van dieren op het park een absolute must is.

4. Waar is de bezoeker? In bijlage 1 staat een doelgroepanalyse die uit de Nederlandse en Duitse populatie een aantal kerndoelgroepen kiest die het park in het verleden hebben bezocht en het een hoog waarderingscijfer gaven. Het gaat om 27% van de Nederlandse en Duitse bevolking, waarbij de straal van bezoekers op ongeveer 50 km ligt, met een uiterste maximum van 120 kilometer voor touringcarreizen. Daarbij opgeteld komen jaarlijks 1,5 miljoen toeristen die gemiddeld 2,3 dag verblijven en daarvoor interessante dagbestedingen zoeken. Kwantitatief een uitstekende klantengroep die elk jaar groeit, meer vrije tijd krijgt en meer te besteden heeft ondanks de recessie (Bron: RBT KAN, monitor 2011). Uit het onderzoek volgt een voorzichtige schatting van 50.000 dagbezoekers in 2012, 65.000 dagbezoekers in 2013 en gedurende de periode 2014 – 2020 een doorgroei naar 120.000 dagbezoekers. Voorwaarde hiervan is geleidelijke verbetering van het park en actieve marketing met periodieke evenementen, tentoonstellingen en persmomenten. Ook de ticketprijs kan geleidelijk stijgen.

Het inhoudelijke niveau is één van de belangrijkste criteria voor succes in de toekomst.

Kwalitatief is deze groep zeer select, wat wil zeggen dat ze specifieke eisen aan een dagje uit stelt (zie bijlage). Het zijn mensen die serieus geïnteresseerd zijn in cultuur, natuur en andere mensen. Ze zijn geïnteresseerd in verrassingen en het ontdekken van nieuwe dingen, zonder dat ze doorslaan naar hedonisme. Het zijn de hoger opgeleide ‘nesters’ (gezinnen met kinderen), grootouders met kleinkinderen, zeg maar de ‘extended family’ en seniore vriendengroepen. Een belangrijke conclusie uit het onderzoek is dat het park niet moet streven naar ‘veramusering’ of ‘verpretparken’ van het aanbod. Vaak wordt een sterker financieel product recht evenredig beschouwd aan oppervlakkiger of spectaculairder aanbod.

10

Het onderzoek wijst uit dat het tegendeel het geval is voor deze specifieke doelgroepen. Het inhoudelijke niveau is één van de belangrijkste criteria voor succes in de toekomst. Belangrijke kenmerken van deze kwaliteit zijn het informatieniveau, dat gelaagd moet worden aangeboden, zodat de kritische consument er zelf uit kan halen wat deze wil, en de authenticiteit van de beleving. Ook een goed voorzieningenniveau in de zin van wandelpaden, informatievoorziening en horeca zijn nodig, ze worden vanzelfsprekend geacht. Dat geldt ook voor de consumpties die deze groep gewend is te gebruiken. Natuur- en (historische) landschapswaarden worden hoog aangeslagen. Minder belangrijk voor deze groepen zijn spektakel, multimedia en verplichte sociale ‘fun’. Deze bezoeker wil inhoudelijk worden uitgedaagd maar verder met rust gelaten worden. Kinderen In de recente publicatie ‘Kinderen & Museumbezoek’ van de Nederlandse Museumvereniging worden handreikingen gegeven voor kinderaanbod. De aanbevelingen lijken wel voor Orientalis gemaakt: • ouders inschakelen om hun kinderen dingen uit te leggen. • kinderen faciliteiten geven om voor hun ouders te presteren. • rustpunten voor ouders combineren met overzichtelijke speelelelementen voor kinderen. • zorg voor een goede afwisseling tussen rust en actie. Het terrein met alle avontuurlijke huisjes is perfect geoutilleerd voor de (klein-) kinderen van bovenstaande doelgroepen, waarbij de terugkeer van dieren op het park een absolute must is.

11 11

5. Wat wil de bezoeker doen/leren/beleven? Door het Kaski Onderzoekscentrum Religie en Samenleving is recent een marktonderzoek uitgevoerd. Voor dit onderzoek is een groot aantal gegevens verzameld die zicht geven op de bereidheid van een viertal doelgroepen, te weten Kerkleden, Ongebonden spirituelen, Gezinnen met kinderen en Museumkaarthouders. Daarnaast is er een separaat onderzoek uitgevoerd door een student van de HAN naar de beleving van het park vanuit de optiek van (Turkse) moslims. Dankzij dit onderzoek kunnen we afleiden welke onderwerpen /activiteiten kunnen rekenen op belangstelling van de eerder gekozen groepen. (zie bijlage 2: KASKI onderzoek en Onderzoek HAN)

In de uitwerking van het concept kan daarmee rekening worden gehouden, waardoor het park aantrekkelijker wordt. Uit de interviews is naar voren gekomen dat Orientalis onbekend is bij de Turkse moslims. Zij zouden graag naar zo’n museum willen, maar weten niet van het bestaan af. Uit de focusgroepsessie is naar voren gekomen dat Orientalis de gelijkenissen tussen religies nog te weinig benadrukt. Dit komt in de dorpjes onderling en de uitingen van de gids te weinig aan bod. Een verteller of rondleider die de taal spreekt zal het park met name voor oudere moslims toegankelijker maken. De gelijkenissen kunnen verteld worden door de gids, maar kunnen aanwezig zijn in de dorpjes.

Hoge scores zijn er voor Geschiedenis & Archeologie, gevolgd door Vreemde volkeren & Culturen. Dit strookt met de ervaring. Uit deze onderzoeksgegevens valt af te leiden dat het sterk profileren van Orientalis als religieus museum niet voor de hand ligt, omdat de preferentie voor musea met als thematiek Godsdienst, Religie en Spiritualiteit bij alle doelgroepen als laagste scoort. Wil Orientalis een grote groep dagbezoekers aanspreken, dan moet haar concept bij deze opgegeven preferenties aansluiten.

Concluderend stellen wij dat, wil Orientalis een grote groep dagbezoekers aanspreken, haar concept op cultuurhistorische leest geschoeid moet zijn. De onderzochte doelgroepen vertonen een sterke voorkeur voor een authentiek verhaal, waarmee zij in contact komen met een pakket van aspecten van andere culturen, waar religie een onderdeel van uitmaakt. Er ligt een sterke nadruk op sensorische belevenissen, ruiken, proeven, horen, zien. Men wil culturen en religies ervaren en daarvan leren, edutainment in optima forma.

Uit het onderzoek van de HAN kwam aanvullend naar voren dat sensorische beleving, in de vorm van muziek, voedsel en geur, in het huidige park wordt gemist.

De onderzochte doelgroepen vertonen een sterke voorkeur voor een authentiek verhaal, waarmee zij in contact komen met een pakket van aspecten van andere culturen, waar religie een onderdeel van uitmaakt. 12

13

6. parkformule Op grond van de voorkeuren van kernbezoekgroepen, een goede balans van recreatie en cultuureducatie met een zelf te doseren mate van spiritualiteit, lanceren we het thema ‘Brug naar de Toekomst.’ Dit is een werknaam, niet bedoeld als slogan in de markt maar als begrip voor iedereen die aan de doorstart werkt. Het doelt op verschillende zaken: • Brug naar de toekomst zegt dat het park op zoek gaat naar zijn roots. Het gaat om een herbronning, waarbij goed wordt geleerd van successen van het park in het verleden. Alleen het beste wordt herhaald. • Brug naar de toekomst doelt op het kernverhaal van het park: een reis naar de bronnen van onze beschaving. De inspirerende boodschap is dat Islam, Christendom en Jodendom een gemeenschappelijke oorsprong hebben en dichter bij elkaar liggen dan we vaak geneigd zijn te denken. Een niet te overschatten bericht in deze tijd. • Brug naar de toekomst is het motief van duizenden bezoekers die in een levensfase zijn waarbij ze willen terugkijken op hun christelijke, (joodse, joods-christelijke) of islamitische wortels. Onder die wortels ligt voor elke bezoeker een nog dieper vraagstuk: dat van zijn eigen invulling aan het begrip geloof. Het park biedt ruimte voor dergelijke reflectie, zonder dit op te dringen. Ook voor ongebonden spirituelen is er in het park voldoende te vinden. We benaderen dan de wellness-betekenis: ontspannen, tot jezelf komen, inspiratie.

Wij gaan ervan uit dat mensen die de moeite nemen voor een bezoek op zijn minst nieuwsgierig zijn naar cultuur en religie. 14

Zo worden de contouren van een nieuw Orientalis zichtbaar. Het park biedt informatie en beleving (edutainment) voor verschillende bezoekersgroepen: senioren, gezinnen met (klein) kinderen, vriendengroepen, bezinningsgroepen. Wij gaan ervan uit dat mensen die de moeite nemen voor een bezoek op zijn minst nieuwsgierig zijn naar cultuur en religie. Hierbij wordt geen bekerende of belerende toon gebezigd; volgens de moderne opvattingen bepalen bezoekers zelf tot op welke diepte zij het park beleven. Daarvoor zijn er vier ervaringsniveaus die, mits in de juiste mix opgediend, een grote groep bezoekers aan het park kunnen binden:

• Landschap/parkbeleving. De schitterende omgeving van de Heilig Landstichting met daarin bossen, een waterpartij en natuurlijk de historische dorpjes en pleisterplaatsen zijn een uitje op zich. De omgeving is één van de belangrijkste kernkwaliteiten van het park. De tot rijksmonument uitgeroepen bouwwerken en de overblijfselen van het Romeinse aquaduct –het enige zichtbare overblijfsel van de Romeinen in Nederland dragen daar sterk aan bij. • Beleving/recreatie. In het park zijn verhalen, aaibare dieren, objecten, animateurs en kleine belevenissen in de huisjes te vinden. Zeker voor kinderen is het een grote ontdekkingstocht; om elk hoek is iets anders te vinden. Met op gezette tijden een ijsje of andere, meer verrassende, versnapering, zoals bedoeïenenbrood of een gekonfijte dadel. • Historische en antropologische informatie. • Het park voorziet in hoogwaardige maar toegankelijke informatie over hoe het alledaagse leven er in het Oosten uitzag en soms nog steeds uitziet. Dit wordt verbonden met Bijbelse scénes, zodat deze van de juiste historische context wordt voorzien. De informatie wordt meertalig en gelaagd aangeboden zodat bezoekers uit verschillende landen en op verschillende ontwikkelingsniveaus aan hun trekken komen. • Inspiratie. De oeroude wijsheid die in de heilige boeken ligt besloten wordt subtiel aangeboden aan bezoekers die daar een antenne voor hebben. Zo krijgt elk parkonderdeel een beschouwelijke dimensie voor wie daar prijs op stelt. Eén en ander wordt aangeboden als compacte wandeling langs duidelijke bewegwijzering in het park en, op aanvraag, een begeleidende gids. Bezoekers kiezen hun eigen tempo bij die wandeling en bepalen ook zelf bij welke onderdelen zij langer willen stilstaan. Zo krijgt iedereen de ervaring die hij wenst.

15

7. orientalis in de markt Voorgaande formule wordt alleen benut als het aangeboden verhaal op een prikkelende manier in de markt wordt gezet. Orientalis als reis voor één dag. In een andere wereld, in een andere tijd, en waar je dingen leert en ervaart die exotisch zijn en toch dichtbij. Terug naar de Oorsprong als inspirerend dagje uit. Hoe breng je dat onder de aandacht in de wildernis van vrijetijdsbestedingen? Orientalis houdt het midden tussen een wandeling, een museum en een themapark wat, juist vanwege het overgrote aanbod, een prettige combinatiekeuze is voor de consument. Het kan daarom een krachtige nichespeler in de vrijetijdsmarkt worden. Het publiek dat een inhoudelijke ervaring wil opdoen en daarbij alle ruimte wil hebben voor eigen invulling, ontspanning en op enige momenten verassing, opgediend in een comfortabele en esthetische natuurzetting, dat is de marktfocus. Deze groep is groot genoeg voor een jaarlijks bereik tot zo’n 150.000 bezoekers (zie bijlage 3: bezoekersaantallen). Voor reclamemateriaal als folders, posters, de website en advertenties betekent dit een rustige en beeldende stijl met evenwichtig, intelligent taalgebruik dat ruimte laat voor de verbeelding. Geen schreeuwerige ‘beleef de dag van je leven’ taal die andere themaparken hanteren. Het gaat bij Orientalis niet om de prikkels die bezoekers krijgen, maar om de betekenis die zij aan hun bezoek ontlenen. Omdat de inhoudelijke eisen van de voor Orientalis typische groepen uiteen zullen lopen zal een gevarieerd aanbod aan informatie beschikbaar moeten zijn, variërend van primaire toeristische informatie tot grondige educatieve informatie voor anderen. Naast de inzet van alle reguliere vormen van publieksbenadering en communicatie en de samenwerking met derden is het voor een succesvol marketingbeleid noodzakelijk om een zeer dynamisch

16

systeem van communicatie te ontwikkelen dat is toegesneden op de inhoud en de maat van het museumpark als een niche in het culturele en toeristische aanbod. Centraal in dat beleid staat een veel directere relatie tot de met deze niche vertrouwde klant. Uit ervaring weten we dat deze klant trouw is en trouw op prijs stelt. Het goed onderhouden van die relaties is dan ook cruciaal. In het verleden was ruim 80 % van al het schoolbezoek ook herhaalbezoek en dat gold, zij het in iets mindere mate, ook voor andere vormen van groepsbezoek. Dat geeft zeer goede mogelijkheden om ook met een beperkt budget hoge ogen te gooien omdat het niet noodzakelijk is om altijd ‘met hagel te schieten’ zoals het anoniem en niet gericht verspreiden van folder en drukwerk vaak wordt aangeduid. Essentieel in die communicatie is dat de bezoekers langs eenvoudige weg hun commentaar op de kwaliteit van het museum kunnen ventileren, en dat daarmee dan ook iets wordt gedaan. Dat geldt met name voor het onderwijs omdat een bezoek voor hen een educatieve ervaring is die moet passen in steeds wisselende curricula. Wil je deze bezoekers vasthouden dan zullen er mogelijkheden moeten zijn voor het onderwijs om invloed uit te oefenen op de presentaties door hun wensen kenbaar te maken. op die manier groeit het product mee met de bezoeker en zal die blijven terugkeren. Betrokkenheid van de voor de marketing verantwoordelijke mensen bij de inhoudelijke beleidsontwikkeling is dan ook een vereiste. Het museumpark moet gebruik maken van de sterke inhoudelijke kenmerken die nu eenmaal verbonden zijn met instellingen die bewust vanuit een niche opereren. Juist in het geval van Orientalis is sprake van belangstellende groepen met een hoge graad van organisatie en daardoor bereikbaarheid. De benadering van die groepen vraagt een goed netwerk en creativiteit, maar biedt veel kansen op een hoog rendement ten opzichte van het hierin te investeren bedrag.

Een museumpark zoals Orientalis leent zich bij uitstek voor een breed scala aan activiteiten die het park aantrekkelijker en levendiger maken en alleen daardoor al belangrijk bijdragen aan het commercieel succes. Deze activiteiten en evenementen moeten niet beschouwd worden als additioneel, maar als een wezenlijk onderdeel van het totaalproduct. Een aantal van de activiteiten zal vooral gericht zijn op het permanent aantrekkelijk maken van het museumpark. Dat vertaalt zich natuurlijk in een bezoekersstijging, maar direct rendement in de vorm van harde inkomsten is er dan niet. Soms zullen deze activiteiten ook intrinsiek een commerciële meerwaarde hebben, zoals bepaalde workshops, bedrijfsfeesten die steeds op andere manier kunnen worden aan- en ingevuld, de organisatie van festivals, concerten. Door het sterk inhoudelijke

karakter van Orientalis zullen veel groepen zich speciaal tot dit museumpark aangetrokken voelen voor het organiseren van bijeenkomsten, variërend van vergaderingen tot bijvoorbeeld muziekuitvoeringen voor een specifieke groep. Het museumpark kan en wil deze groepen op termijn faciliteren, wat een aanzienlijke vergroting van de inkomsten kan betekenen. Heel specifiek denken we daarbij onder meer aan de groep van mensen met een interesse in religie en spiritualiteit die niet zo snel elders een locatie zullen vinden die beantwoordt aan hun eisen. Zeker in combinatie met het onlangs indrukwekkend gerestaureerde rijksmonument van de Heilig Land Stichting, dat in het verleden één geheel vormde met het huidige museumpark, liggen hier nog vele mogelijkheden.

Het publiek moet voelen dat het park ‘leeft’ en dat er van alles te doen is.

17

8. imagineering ‘Terug naar de oorsprong’ verwijst naar een verspreide museale beleving: alle huisjes, tempels, werkplaatsen en andere ruimtes (ook buitenruimtes) vertellen fragmenten van het grote verhaal. De bezoeker neemt daar het zijne van mee en stelt zijn eigen beeld samen. Door de gelaagdheid van het concept in een recreatief-, historisch- en inspiratiedeel is het van belang het verhaal in de huisjes ook gelaagd aan te bieden. Bezoekers die vooral voor het recreatief dagje uit komen, willen niet gehinderd worden door verhaalelementen die een meer inspirerend karakter dragen. Overigens verschillen opvattingen in smaak minder dan marketingonderzoeken soms voorspiegelen. Het vertellen van een gelaagd verhaal in een ruimtelijke context heet ‘imagineering’. Deze term, uitgevonden bij de studio’s van Walt Disney, is een samentrekking van ‘imagination’ en ‘engineering’ en staat voor het inzetten van een breed scala aan instrumenten om de verbeelding te voeden. Het is beslist niet de bedoeling van om Orientalis een Disney-achtig park te maken, maar het is wél de bedoeling dat het verhaal tot de verbeelding gaat spreken. Daarom wordt imagineering toegepast, met een duidelijke bewaking van inhoud en stijl. In het honderdjarig bestaan zijn vele stijlmiddelen geprobeerd, met wisselend succes. Gebleken is dat subtiele gebaren, voorzien van eenvoudige didactische middelen en evocatieve beelden het beste werkten: De bouwkunst van Piet Gerrits, het fysiek inrichten van werkplaatsen, diavoorstellingen, oosterse muziek of weergave van gebedsdiensten, geuren en smaken van lokale gerechten, dat soort zaken prikkelden de verbeelding. Al te nadrukkelijke middelen zoals tv-schermen, speurtochten of audiotours deden dat veel minder.

18

We willen, de formule indachtig, kijken naar de successen van het verleden en deze met moderne middelen een eigentijdse invulling geven. Subtiliteit en verbeelding spelen de hoofdrol. Er zijn tegenwoordig projectietechnieken voor beeld en geluid waarmee ruimtelijke scenes zijn te scheppen zonder zichtbare techniek. Ook kan gedacht worden aan schaduwprojecties, holografie, driedimensionaal geluid en geurprogrammering. De bezoeker van vandaag eist meer én kan een complexere boodschap aan. Het is dan ook interessant om het spoor van Gerrits door te trekken en een deel van het verhaal met kunstzinnige (of moeten we zeggen kunstnijvere?) beelden uit te drukken. De didactische middelen horen de bezoeker te leiden bij zijn ‘mini-pelgrimage’ of deze nu dagrecreatief, cultuurhistorisch of spiritueel getint is, en zich daarbij op de achtergrond te houden. Al te nadrukkelijke wegwijzers, routeplanners of audiogidsen zitten een bezoek vaak meer in de weg dan dat ze geleidend zijn. De routevoorziening in het park wordt onderhanden genomen en de rondleiders (nog altijd de beste wijze van geleiding) worden in het nieuwe verhaal geïnstrueerd. Het herinrichten van de huisjes is een meerjarig plan waarbij stapsgewijs nieuwe verhalen worden geïntroduceerd en dus huisjes worden ingericht. Zo heeft het park jaarlijks een persmoment en hebben sponsoren de gelegenheid om specifieke onderdelen te adopteren.

19

9. Living history Levende geschiedenis heeft de afgelopen 25 jaar een behoorlijke vlucht genomen. Kelten, Ijzertijd boeren, burgers en buitenlui, Romeinse soldaten en hun civiele tegenhangers, Vikingen, Middeleeuwers, Grenadiers, WO I en WO II soldaten en ondersteunde troepen die de verschillende legeronderdelen en ook kampen vertegenwoordigen, teveel om op te noemen. Voor vrijwel elk tijdvak zijn er enthousiaste groepen mensen die de geschiedenis tot leven brengen. Hobbyisten die hun uitbeelding van een personage zeer serieus nemen en daar veel tijd, geld en moeite aan besteden om niet alleen hun kleding en uitrusting op niveau te brengen, maar ook veel achtergrondkennis bezitten. Een aantal heeft een of ander ambacht, waar ze beeldend over kunnen vertellen. In dit laatste zit ook de kracht van de Living History of re-enactment. Zij interacteren met het publiek, beantwoorden vragen, demonstreren hun kunst, hun kleding. Zij geven duiding aan een historisch gebouw of plek en de inhoud ervan. Kinderen vinden het geweldig dingen aan te mogen raken, te ruiken, voelen en soms ook proeven. Maar ook volwassenen worden hierdoor aangesproken. De belangrijkste functie van een re-enactor is het verhogen van de attentiewaarde voor een gebouw of plek door er duiding aan te geven. Zij brengen letterlijk leven in de brouwerij. Waar de attentiewaarde een architectuurmodel van een IJzertijd boerderij zonder verlevendig slechts op enkele minuten ligt, wordt dit met een aanwezige re-enactor verveelvoudigd en de waardering van de bezoeker neemt met sprongen toe. Living History is een zeer krachtig instrument om de beleving van een object te verhogen, door het toevoegen van een menselijk verhaal en de mogelijkheid de bezoeker daar onderdeel van te maken. Deze bepaalt zelf de kennisbehoefte, kijkt, luistert, stelt vragen, kortom, ervaart edutainment (vermaak gekoppeld aan het verwerven van kennis). Living History is goed combineerbaar met en complementair aan Imagineering. Sterker nog, de twee kunnen elkaar versterken.

20

Voor Orientalis is er op dit moment veel te winnen met het inzetten van Living History of te wel reenactment, vooruitlopend op en in afwachting van de fondsen om Imageneering in het park uit te rollen. Het is goed als mensen een of twee vaste rollen krijgen in een Domein. Zij kunnen zich dan verdiepen in de betreffende rol en verantwoordelijkheid dragen voor de door henzelf gedragen kleding en uitrusting (model Legio X Gemina, sommige leden hebben de uitrusting in bruikleen van de groep). Liefst kiezen zij zelf de rol of de rollen die hen het meeste aanspreken, omdat men dan pas bereid is in de rol te investeren. Anders werkt het niet echt en kost de figuratie aansturen (te) veel tijd en ook geld, omdat mensen met de kleding en spullen minder zorgvuldig omgaan. Naast de eigen figuranten is het regelmatig aantrekken van groepen re-enactors, zoals bijvoorbeeld de Laat Romeinen, wenselijk om kleine evenementjes te organiseren. Deze groepen staan dan twee dagen op het park, met de bedoeling specifiek hierin geïnteresseerde bezoekers te trekken. Om dit zo effectief mogelijk te maken, moet wel vooraf worden nagedacht over het bijbehorende verhaal, zodat de groep ook aansluiting vindt bij de thematiek van het park. Dat laatste zal de effectiviteit en de impact van het evenement verhogen.

21

De tentoonstelling verleidt de avonturier-voor-één-dag om zijn/haar zintuigen te openen. Degenen die zin krijgen om pelgrim-voor-één-dag te worden, stellen hun eigen reisbagage samen.

10. globale indeling van het park Het entreegebouw krijgt een accomoderende functie: verwelkoming van de gast, een kopje koffie, even opfrissen na de autorit. Een aantrekkelijke entree, met een shop, een restaurant, een leeshoek, kortom, een ontmoetingsruimte. En daarna: introductie op het parkverhaal, plannen van de wandeling, voorbereiden op de ‘reis’. Bijna alle soorten bezoekers vinden het prettig om zich te oriënteren voordat ze met een parkbezoek beginnen. Dat schept een mooie gelegenheid om een inleidend verhaal te vertellen en de bezoeker in de juiste mindset te brengen voor de rest van het bezoek. Die mindset is: • u gaat vandaag een reis maken naar de oorsprong van onze cultuur; • die cultuur bevat allerlei verhalen, geheimen en verrassingen voor u; • u bent op expeditie: u gaat zelf zaken ontdekken; • wij vragen u zich open te stellen voor andere culturen en nieuwe smaken. Uiteraard worden deze zaken niet expliciet zo beschreven, maar verpakt in een kwalitatief goede tentoonstelling over de ontstaansgeschiedenis van de Abrahamistische godsdiensten. De tentoonstelling verleidt de avonturier-voor-één-dag om zijn/ haar zintuigen te openen. Degenen die zin krijgen om pelgrim-voor-één-dag te worden, stellen hun eigen reisbagage samen. Domeinen. Het park is na het entreegebouw/binnenmuseum opgedeeld in Domeinen, zo knippen we het verhaal in begrijpelijke en overzichtelijke stukken. De drie Domeinen zijn achtereenvolgens Judeeërs (Beth Judea, geboortegrot en tollenaarhuis), Arabieren (Karavaanserai, Bedoeïenenkamp, Tel Arab) en Christenen (Via Romana). Hierdoor ontstaat een logische ordening doordat ze spelen in dezelfde streek en dezelfde tijdsperiode van 0 – 600 AD. Het vierde Domein, dat als uitbreiding van het verhaal gerealiseerd zal worden, heet Krijgers & Reizigers en bestaat uit een woestijnfort met naastgelegen badhuis (zie bijlage: de vier Domeinen)

22

Programmering. Per Domein wordt een ruimte gereserveerd en ingericht voor thematische wisseltentoonstellingen. Het themapark krijgt op deze wijze een gelaagde beleving. Door de thematische exposities te spreiden over het park en daarvoor steeds per Domein een ruimte in te richten (bestaand of als uitbreiding), kunnen overeenkomsten en verschillen van de verschillende culturen en religies worden getoond. Als mogelijke thema’s noemen wij hier dood en begraven, trouwen, overgangsrites naar volwassenheid, geboorte, onderwijs, geld, eten en transport. Herkenbare thema’s die dicht bij veel mensen liggen en daarom aanspreken. Wandeling. Omdat er sprake is van verschillende activiteiten in de drie gebouwenconcentraties ontstaat een beeld van divergeren en convergeren langs de hoofdroute. Mensen waaieren in de dorpjes en straten uit om op ontdekkingsreis te gaan en komen dan op de hoofdroute weer bij elkaar, een patroon dat zich meermaals herhaalt. Dit spreekt met name de meer op “zelf ontdekken” gerichte bezoeker aan en levert verrassende ontmoetingen op. Verteer en vertier. Op nader aan te duiden plaatsen zijn kleine winkeltjes, twee restaurants en een wijnproeflokaal gevestigd (tweede fase). Op verschillende punten is levende animatie door acteurs, aaibare dieren en audiovisuele vertellingen in de huisjes aanwezig. Daarbij is de techniek zoveel mogelijk weggewerkt. Zij staat volledig in dienst van het verhaal. Evenementen. De strategie van concentratie van de activiteiten langs een enkele hoofdroute schept de mogelijkheid voor aanvullende voorzieningen ten behoeve van groepsarrangementen. Deze vinden buiten het zicht van het dagbezoek plaats in het bosgedeelte aan de noordzijde van het park. Hier wordt op termijn de huidige parkeervoorziening uitgebreid tot een natuurparkeerterrein met een capaciteit van circa 80 auto’s ten behoeve van de zakelijke markt gedurende de avonduren.

23 23

11. fasering Orientalis heeft grote perioden van haar bestaan bijna zonder subsidie gedraaid. De tijden vragen erom dat weer te doen en op grond van eigen inkomsten te groeien. Er worden opeenvolgende groeifasen voorgesteld, waarbij het park stapsgewijs haar bezoekerswaarde verhoogt. Hierdoor kunnen ook de ticketprijs en inkomsten uit verkoop en verhuur geleidelijk stijgen, wat weer wordt geïnvesteerd in het park.

Fase 1 Verlevendiging van het basispark Najaar 2012 – voorjaar 2013 Doel: Het voor grotere aantallen en nieuwe groepen bezoekers aantrekkelijker maken van het museumpark door verlevendiging van de buitenruimte en door de inrichting van meerdere gebouwen aan te pakken. Ook het achterstallig onderhoud (Romeinse straat) wordt in deze fase aangepakt. In deze fase worden: • de onderliggende initiatiefrapportage uitgewerkt tot een projectdefinitie. Behalve de visie op het nieuwe Oriëntalis worden hier de operationele doelen gedefinieerd, de projectorganisatie, de informatie-uitwisseling en de gewenste kwaliteit van het einddoel beschreven. Ook het taakstellend budget, de investeringsbegroting en de planning worden gedetailleerd uitgewerkt (begrotingspost 1.8). • de concepten en ontwerpen gemaakt voor de (her)inrichting van het complete terrein, de logistiek voor bezoekers en dienstverkeer en van de technische infrastructuur (begrotingspost 1.1). • het ruimtelijke en grafisch ontwerp uitgewerkt voor de inrichting/decoratie van een twintigtot dertigtal ruimten / gebouwen. Op tien tot vijftien van deze locaties wordt de beleving van het interieur versterkt door middel van subtiele licht- en audiovisuele effecten (begrotingsposten 1.2 t/m 1.6) . • op meerdere locaties dierenverblijven (schapen, ezels, geiten en dromedarissen) in het museumpark aangelegd of verbeterd inclusief winterstallen en een opslag voor voer en eventueel tropische planten. (begrotingspost 1.7). Bezoekers moeten -zonder enig risico- zo dicht mogelijk in aanraking kunnen komen met de levende have. • achterstallig onderhoud uitgevoerd aan de Romeinse straat. 26

Fase 2 Verbetering toegankelijkheid van het basispark, gelaagde informatie Najaar 2013 – voorjaar 2014 Doelen: Het integraal toegankelijk maken van het basispark en de gebouwen voor de oudere en/of mindervalide bezoekers, bezoekers die slecht ter been zijn. Daarnaast een heldere logistiek aanbrengen, het plaatsen van een nieuw uniform bewegwijzeringsysteem en het bieden van gelaagde informatie. In deze fase worden: • de logistieke verbindingen tussen en in de verschillende domeinen verbeterd conform het in fase 1 gemaakte terreinontwerp (begrotingspost 2.1). • het wegenstelsel van de hoofdrouting compleet vernieuwd d.m.v. het aanbrengen van halfverharding, keileem en of houten paden (begrotingspost 2.1). • het oplossen / overbruggen van de grootste hoogteverschillen in het terrein ter hoogte van de hoofdroute zodat deze volledig bruikbaar is voor mindervalide bezoekers alsmede voor het rondrijden van een hop-on / hop-off elektrisch vervoersmogelijkheid. (Golfkar met aanhanger geschikt voor ca. 16 personen) (Begrotingspost 2.2 en 2.5). • het ontwerpen, produceren en plaatsen van een compleet nieuw bewegwijzeringsysteem en informatiesysteem op het gehele museumpark (Begrotingsposten 2.4).

Fase 3 Vernieuwen tentoonstellingsgebouw inclusief facilitaire voorzieningen Najaar 2014 – voorjaar 2015 Doelen: Het verplaatsen en/of vernieuwen van alle facilitaire voorzieningen (kassa’s, sanitaire voorzieningen, horeca en winkel) teneinde grotere aantallen nieuwe en bestaande bezoekers op een kwalitatief hoog niveau te kunnen ontvangen. Mede door het vernieuwen van de introductietentoonstelling en de tijdelijke tentoonstellingsruimten groeit een bezoek aan museumpark Oriëntalis uit tot een belevenisvol dagje uit voor het gehele gezin, de bedrijfsvereniging, scholen etc. In deze fase worden: • alle facilitaire voorzieningen vernieuwd en verplaatst naar het hoofdgebouw (Begrotingsposten 3.4 t/m 3.8). • in het hoofdgebouw worden tevens nieuwe tijdelijke tentoonstellingen ondergebracht alsmede een vernieuwde introductietentoonstelling (Begrotingsposten 3.1 t/m 3.3).

Fase 4 Toevoegen additionele elementen Doelen: het optimaliseren van het aanbod door reeds aanwezige rijksmonumenten binnen of grenzend aan het huidige museumpark zodanig te integreren dat ze daarmee een logisch geheel gaan vormen. • Het betreft in de eerste plaats de rijksmonumenten die ooit samen met gebouwen in het huidige museumpark één geheel vormden en één verhaal vertelden. Daarmee is de samenhang van het in oppervlak grootste religieuze erfgoed van Nederland weer hersteld (begrotingspost 4.1). • In de tweede plaats worden de nog zichtbare restanten van het originele Romeinse aquaduct ontsloten en beter zichtbaar gemaakt. Het betreft hier de enige grote Romeinse constructie die in Nederland nog bovengronds waarneembaar is. In de Romeinse straat wordt daarvoor een bezoekerscentrum gerealiseerd (begrotingspost 4.2).

27

12. Investeringen in de vier fasen 1

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.8 1.9

2

Fase 1 (Winter 2012 - voorjaar 2013)

concept/ontwerp terreininrichting / ontwerp infra overall concept museumpark Orientalis SO + VO gebouwen/ruimten Definitief ontwerp 2D-3D gebouwen/ruimten Onderzoek, verhaalontwikkeling en teksten Aankleding, decoratie huisjes, locaties Belevenissen toevoegen Dieren en toebehoren Achterstallig onderhoud Romeinse straat Projectleiding fase 1, incl projectdefinitie Onvoorzien fase 1

prijs per eenheid

20-30 locaties 20-30 locaties

€1.500 €1.000

20-30 locaties 10-15 locaties 2 locaties

€5.000 €15.000 €50.000 - €80.000

€35.000

integrale aanpak wegenstelsel, terrein, beplanting overbruggingen hoogteverschillen terrein ontwerp nieuw bewegwijzerings- en infosysteem opmaak en productie bewegwijzerings- en infosysteem aankoop golfkar 8 pers. + aanhangwagen Projectleiding fase 2 Onvoorzien fase 2 Totaal fase 2

€400.000-€600.000 €250000-€300000 €12.500 - €15.000 €40.000-€70.000 20.000-25.000 €25.000-€30.000

€400.000 €250.000 €12.500 €40.000 €40.000 €25.000 €60.000 €827.500

€600.000 €300.000 €15.000 €70.000 €50.000 €30.000 €75.000 €1.140.000

€ 35.000-€45.000 €1250-€1500 €300-€500 €15.000-€20.000 €30.000 €30.000 €40.000-€60.000 €100.000-€150.000 €40.000-€45.000

€35.000 €250.000 €60.000 €15.000 €30.000 €30.000 €40.000 €100.000 €40.000 €40.000 €640.000

€45.000 €300.000 €100.000 €20.000 €30.000 €30.000 €60.000 €150.000 €45.000 €50.000 €830.000

€50000-€60000 €50000-€60000 €20.000

€50.000 €50.000 €20.000 €12.000

€60.000 €60.000 €20.000 €15.000

€2.507.000

€3.262.500

€907.500

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10

Concept en definitief ontwerp introtentoonstelling Vernieuwen introtentoonstelling binnenmuseum Vernieuwen basis wisselexpo ruimte Ontwerp facilitaire voorzieningen overplaatsen/vernieuwen kassa en info vernieuwen sanitaire voorzieningen overplaatsen/vernieuwen winkel overplaatsen/vernieuwen horeca projectleiding fase 3 Onvoorzien fase 3 Totaal fase 3

4.1 4.2 4.3 4.4

Verbinden, openstellen begraafplaats Verbinden, openstellen Romeins aquaduct+ infocentrum Projectleiding fase 4 Onvoorzien fase 4

2x

Fase 3 (Najaar 2014 - voorjaar 2015)

Fase 4 (Najaar 2015 - voorjaar 2016)

Totaal fase 4

200 m2 200 m2

Totaal maximum

€35.000 €12.500 €45.000 €30.000 €35.000 €150.000 €225.000 €160.000 €350.000 €45.000 €50.000

€35.000-€45.000

Fase 2 (Najaar 2013 - voorjaar 2014

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

Totaal minimum

€35.000 €12.500 €35.000 €20.000 €35.000 €100.000 €150.000 €100.000 €350.000 €35.000 €35.000

Totaal fase 1

Totaal gefaseerde vernieuwing ORIENTALIS

28

aantallen

€132.000

Opmerkingen

kan eventueel naar fase 2

€1.137.500

€155.000

29

13. kosten & baten tezamen, investeringsplan RESULTAAT

2.200

900

2.026

2.900

4.734

Lasten

2012

2013

2014

2015

2016

Personeelskosten Brutolonen, salarissen Kassa, detachering, veeverzorgers Diverse personeelskosten Bedrijfsvereniging/Pensioenpremie Totaal Personeelskosten

220.000 65.700 8.800 55.500 350.000

300.000 75.000 10.000 65.000 450.000

320.000 80.000 12.000 77.000 489.000

340.000 85.000 13.000 79.000 517.000

360.000 90.000 14.000 83.000 547.000

Huisvestingskosten Huur kantoor c.a. en huur park (40.000) Regulier onderhoud/schoonmaakkosten e.d Gas, water en elektra Verzekeringen en diversen Totaal huisvestingskosten

52.000 74.500 35.000 11.000 172.500

Afschrijvingen Inventarissen en vervoermiddelen Totaal afschrijvingen

pm

Kantoorkosten Administr., vergaderkosten, drukwerk Port, kantoor, computer, accountant Salarisadministratie Telefoon / telefax/data Auto- en reiskosten Representatie, kantine, diversen Totaal kantoorkosten

16.500 27.500 2.000 2.500 1.000 5.500 55.000

Collectie, educatie en publiek Onderhoud./verzekering collectie presentaties expos. binnen- en buitenmuseum Educatie/vrijwilligers/living history Educatie/living history e.d. Totaal collectie, expositie en educatie Overige Materiele kosten Promotie Totaal overige kosten Rentebaten minus lasten Onderzoek toekomstige Exploitatie Reservering groot onderhoud/ kwaliteitsverbetering Totaal rente en divers

TOTAAL LASTEN

30

52.000 80.000 37.000 12.000 181.000

52.000 90.000 39.000 13.000 194.000

52.000 98.000 41.000 14.000 205.000

52.000 105.000 43.000 15.000 215.000

22.000

28.000

30.000

34.000

18.000 30.000 2.500 3.000 3.000 6.000 62.500

20.000 32.000 2.700 3.200 3.000 7.000 67.900

22.000 33.000 2.800 3.400 3.000 8.000 72.200

23.000 34.000 2.900 3.500 3.000 9.000 75.400

Baten

4.500 53.000

4.500 45.000

4.500 45.000

4.500 45.000

12.000

17.000

25.000

30.000

40.000

86.300

74.500

74.500

79.500

89.500

50.000 50.000

58.000 58.000

66.000 66.000

70.000 70.000

75.000 75.000

25.000 25.000 _________

738.800

7.000

20.000

7.000 __________

20.000 30.000 40.000 _________ _________ _________

855.000

939.400

30.000

40.000

1.003.700 1.075.900

2013

2014

2015

2016

Entreegelden en pacht Inkomsten entreegelden Verkopen MJK Inkomsten div.aktiviteiten subtotaal Inkomsten restaurants en winkel Overige inkomsten Totaal entreegelden en pacht

188.500 500

375.000 900

595.000 1.000

770.000 1.200

895.000 1.200

189.000 10.000 pm 199.000

375.900 16.200

596.000 23.318

771.200 29.838

896.200 38.201

392.100

619.318

801.038

934.401

Overige directe opbrengsten Museumwijzer Ansichtkaarten/posters Educatieve verkopen Parkeermunten Locatievergoeding Rondleidingen en overige directe inkomsten subtotaal KP Museumwijzer KP Ansichtkaarten/posters KP Educatieve verkopen KP Overige verkopen Totaal overige directe opbrengsten

4.000 1.000 2.000 4.000 2.000 3.000 16.000 -4000 -500 -500 -4000 7.000

8.800 2.000 2.300 6.000 3.800 22.800 -8000 -900 -900 -4200 8.800

13.400 2.600 2.500 7.100 1.000 4.758 31.358 -12000 -1250 -1400 -4600 12.108

17.150 2.900 2.900 8.300 2.260 5.953 39.463 -13000 -1500 -1500 -4900 18.563

19.600 3.543 3.510 9.360 4.500 6.420 46.933 -14000 -1800 -2400 -5500 23.233

Subsidies Subsidie (Provincie) Subsidie Gem. Groesbeek Subsidies derden Totaal subsidies

200.000 20.000 315.000 535.000

340.000 15.000 100.000 455.000

250.000 10.000 50.000 310.000

150.000 7.000 30.000 187.000

100.000 3.000 20.000 123.000

_________

_________

________

________

_________

TOTAAL BATEN 4.300 70.000

2012

741.000

855.900

941.426

1.006.600 1.080.634

De bezoekersaantallen waarop de berekeningen zijn gebaseerd zijn (zomer en winterexpositie tesamen: 2013: 60.000 - 2014: 80.405 - 2015: 96.250 - 2016 109.146; In 2017 moet het bezoekersaantal weer op het aantal van 120.000 zitten.

Berekening bezoekersinkomsten

2012

2013

2014

2015

2016

Gemiddelde bezoekersinkomsten entreegeld

4,60

6,25

7,40

8,00

8,20

Geraamd bezoekersaantal

40978

60000

80405

96250

109146

Inkomsten uit entreegelden Inkomsten uit horeca Inkomsten uit verkopen

188500 10000 16000

375000 16200 22800

595000 23318 31358

770000 29838 39463

895000 38201 46933

31

14. Andere vergezichten Nu het park de weg naar boven mogelijk weer gaat vinden, komen er steeds meer partijen met belangstelling voor een bijdrage aan het park. Uitgaande van een goede basis-infrastructuur kunnen nieuwe onderdelen worden gerealiseerd tegen geringe meerkosten. Israel Paviljoen In augustus 2012 heeft de Israelische ambasadeur, Halm Divon, de Israelische inzending van de Floriade in Venlo aangeboden aan Orientalis. Het betreft een bijzonder fraai aangelegde tuin die als titel de “Hidden Garden” heeft meegekregen. De Hidden Garden neemt de bezoeker mee op een korte reis door aspecten van de geschiedenis van Israël waarin het landschap, de natuur, de Bijbelse achtergrond en hedendaagse innovatieve techniek centraal staan. Uitgangspunt zijn de zeven soorten fruit en graan die in het Oude Testament worden genoemd als de belangrijkste landbouwproducten van het land. Deze planten zijn in de tuin verwerkt. Tussen de planten liggen rotsblokken uit de zes belangrijkste archeologische locaties van Israël, waaronder de Dode Zee, Jeruzalem en Eilat. De rotsblokken sluiten eveneens aan bij de genoemde Bijbeltekst. De tuin is ontsloten via een wandelpad waarin bijzonder goed gemaakte kopieën zijn aangebracht van vloermozaïeken uit een 6de eeuwse synagoge. Romeins aquaduct Dwars door Orientalis loopt het enige zichtbare spoor van de Romeinse beschaving in Nederland: het aquaduct dat de watervoorziening vormde voor het legerkamp Noviamagum. Met enkele simple ingrepen in het landschap is dit aquaduct te ontsluiten voor het grote publiek. Het ligt daarbij voor de hand om een bezoekersinformatiecentrum over dit aquaduct in te richten in de nabijgelegen Romeinse straat. Verbinding met begraafplaats De ‘Hof van Eden’ is een kleine en erg mooie nederzetting in het park die er al sinds de jaren ’30 ligt en de 25 jaar niet gebruikt wordt. Door de Hof weer op te nemen in de route is een bezoek aan de begraafplaats mogelijk. Zo kunnen de Berg van Golgota, die

32

uitkijkt over de begraafplaats, de begraafplaats zelf en de Cenakelkerk opnieuw de belangsteling krijgen die ze verdienen. Door dit pad aan te bieden als secundaire route, zal de hoofdstroom van bezoekers hier niet aankomen, wat de rust op de begraafplaats waarborgt. Inspiratieroute Museumpark Orientalis heeft een voorgeschiedenis van meer dan honderd jaar. In die periode ontstond een park waarin de stormachtige geschiedenis van christelijk Nederland zijn sporen heeft achtergelaten. Een deel van deze monumenten maakt nog steeds deel uit van het museum; het zijn herinneringen aan aspecten uit de religieuze geschiedenis van de voorbije eeuw. Het zijn locaties die uitnodigen tot nadenken, maar ook plekken die de inspiratie kunnen voeden. Samen met nieuw aan te leggen onderdelen en met de prachtige natuur die ze omringt vormen deze plekjes een ketting voor wandelaars die vooral op zoek zijn naar stilte, inspiratie en bezinning. Verschillende groeperingen met een levensbeschouwelijke identiteit hebben aangegeven belangstelling te hebben om aan de ontwikkeling van zo’n ‘inspiratieroute’ mee te werken. Evenemententerrein binnen/buiten De stad Nijmegen verheugt zich in een toenemend aantal historische publieksevenementen, zoals het Romeinenfestival, Geloven/gelegerd in Gelderland en in zekere zin ook de vierdaagse zomerfeesten. Verschillende onderdelen van Orientalis zijn in te richten als evenementlocatie zoals de bedoeinenweide, de Karavanserai of het Romeinse paleis. Op termijn wordt gedacht aan een grote overdekte ruimte zodat particulieren en bedrijven hier hun evenementen kunnen vieren.

33

Bijlagen

34

35 35

Bijlage 1: Doelgroepositionering volgens BSR-leefstijlsegmentatie. De doelgroeppositionering is uitgevoerd aan de hand de BSR-lifestijlsegmentatie zoals opgenomen in de Recreantenatlas. De Recreantenatlas onderscheidt zeven segmenten in dagrecreanten. Deze zijn omschreven in doelgroepprofielen, weergegeven met kleuren. De doelgroepen zijn ingedeeld op basis van twee grootheden: de mate waarin rust dan wel drukte gezocht wordt en de mate waarin de activiteit dan wel het gezelschap centraal staat. Voor dit plan worden de historisch in het park meest voorkomende groepen geselecteerd, waarbij hun wensen worden toegelicht. Op deze manier bouwen we strategisch voort op wat de ‘fans’ van het park waarderen. Ingetogen Aqua (17% van de Nederlandse bevolking) Recreanten uit deze belevingswereld zijn bedachtzaam en geïnteresseerd in cultuur. Ze beschrijven zichzelf als rustig, geïnteresseerd in anderen en serieus. De Aqua recreanten willen volop meedoen met de maatschappij en inspelen op de veranderingen die zij daarin zien. Bezoeken aan museum, bezienswaardigheden en tuinen worden relatief veel gedaan. Vertaling naar Orientalis: • duidelijke kennis- en informatieoverdracht richting gast: het grote verhaal, aangevuld met verrassende feiten; • het hoeft allemaal niet te trendy, mag zelfs een tikkeltje oubollig / no-nonsens • rustbeleving en natuurwaarden in het park zijn belangrijk • wil graag door het park en het verhaal geleid worden en zich veilig en geborgen voelen, zichtlijnen en bewegwijzering zijn belangrijk • gemiddeld genomen wat oudere doelgroep stelt eisen aan de toegankelijkheid van het park (moeilijker ter been) • faciliteiten moeten van een goed niveau zijn (horeca, toilet, zitmeubilair, informatiepanelen)

36

Ondernemend paars (10% van de Nederlandse bevolking) Recreanten uit de paarse belevingswereld laten zich graag verrassen en inspireren, vooral op het gebied van cultuur en historie. Nieuwe dingen zien, ontdekken en beleven. Centraal staat cultuur, daarnaast sport en diverse andere activiteiten. Vertaling naar Oriëntalis: • informatieoverdracht bij voorkeur op een bijzondere en persoonlijke wijze, dit kan zowel in moderne (high-tech) toepassingen als in bijzondere één-op-één contactmomenten • actief bezig kunnen zijn, waarbij niets moet, gast wil zelf beslissen • maak het verhaal niet te spiritueel, rationaliteit en nuchterheid worden belangrijk gevonden • de kennisoverdracht staat in dienst van de wijze waarop het verhaal verteld wordt • park mag drukker zijn, zolang de gast zich niet onderdeel voelt van “de grote massa” • de gast wil bij het verlaten van het park een bijzondere belevenis/ervaring kunnen vertellen aan z’n omgeving • mondige en eigenwijze gast die het liefst zelf op zoek gaat naar het vinden van z’n eigen “privebelevenissen”, zoekt z’n eigen weg door het park • faciliteiten in het park moeten van een kwalitatief goed niveau zijn en bij voorkeur iets bijzonders in zich hebben

37

Bijlage 2: Onderzoek Kaski naar preferenties Door Kaski, het onderzoeksinstituut op het gebied van kerk Godsdienst en levensbeschouwing, is recentelijk een marktonderzoek uitgevoerd, welke was gebaseerd op de plannen zoals deze door de St. MPO onder leiding van de heer Berns zijn geformuleerd en gepresenteerd. Voor dit onderzoek zijn een groot aantal gegevens verzameld die zicht geven op de bereidheid van een viertal doelgroepen, te weten Kerkleden, Ongebonden spirituelen, Gezinnen met kinderen en Museumkaarthouders het museum in haar nieuwe opzet te bezoeken. Wij hebben van dit onderzoek, dat een veelheid aan zeer bruikbare informatie heeft opgeleverd, geprobeerd een vertaling te maken naar de nieuwe situatie,waarbij in ieder geval de meer generieke preferenties van de onderscheiden doelgroepen als belangrijke leidraad fungeren. Daarnaast is er een separaat onderzoek uitgevoerd door een student van de HAN naar de beleving van het park vanuit de optiek van Moslims. Omdat dit geheel anders van opzet is, zijn de uitkomsten niet met het Kaski onderzoek gecombineerd, maar wel meegenomen in de advisering.

Interessante activiteiten Interesse activiteiten Kerkleden HI

Kerkleden

Ongeb. Spirituelen

BI

NI

Geschiedenis en archeologie

21

39

29

11

Vreemde volkeren en culturen

18

33

35

Planten en dieren

14

41

32

Godsdienst, religie en spiritualiteit

13

23

Techniek en vervoer

17

27

(Toegepaste) kunst

12

24

Gezin met kinderen tot 17

HI

I

BI

NI

HI

I

BI

NI

60

20

45

28

7

65

15

41

30

14

14

51

23

44

24

13

55

14

48

26

9

67

13

36

30

12

62

6

38

36

31

33

36

7

32

23

29

27

44

16

35

25

38

39

9

19

24

51

7

38

32

32

36

15

26

32

27

41

9

19

Museumkaarhouders HI

I

BI

NI

56

36

44

17

3

80

21

49

20

52

23

5

72

20

44

16

42

31

11

58

28

44

28

9

18

42

31

27

25

30

45

13

41

24

22

54

33

39

28

24

38

23

15

62

Uit de onderzoeksgegevens komt onder meer naar voren dat het sterk profileren als religieus museum niet voor de hand ligt, omdat de preferentie voor musea met als thematiek Godsdienst, Religie en Spiritualiteit bij alle doelgroepen als laagste scoort. Hoge scores zijn voor Geschiedenis & Archeologie, gevolgd door Vreemde volkeren & culturen. Beoordeling activiteiten musea Beoordeling activiteiten musea Kerkleden

Ongeb. Spirituelen

SEA

SA

SNA

Speciale tentoonstellingen

33

55

12

Rondleidingen

26

51

23

SEA

SA

SNA

88

50

45

5

77

26

50

24

Gezin met kinderen tot 17 SEA

SA

SNA

95

40

46

14

76

21

53

26

I

BI

Gezin met kinderen tot 17 NI

HI

I

BI

Museumkaarhouders

NI

HI

I

BI

NI

32

23

45

15

43

27

15

58

13

36

25

26

49

13

30

29

28

43

Levende geschiedenis + verhalenvertellers

12

31

34

23

43

14

21

37

28

35

18

27

27

28

45

8

32

38

22

40

Markt oude ambachten

18

41

25

16

59

13

42

27

18

55

16

24

36

24

40

10

39

27

24

49

Leren + ervaren wereldreligies/culturen

13

35

31

21

48

11

32

32

24

43

10

29

29

32

39

14

35

32

19

49

Wandelroutes (kennis- + stiltepad)

13

28

35

24

41

12

29

26

33

41

11

26

29

34

37

11

28

31

30

39

9

29

28

34

38

11

27

29

33

38

10

23

33

34

33

10

25

33

32

35

Rondleidingen doelgroepen

8

29

41

22

37

7

26

34

33

33

7

27

29

37

34

6

28

39

27

34

Info-centrum boeken/foto's/films

11

28

31

30

39

6

30

30

34

36

4

26

33

37

30

5

22

43

30

27

Exposities speciale thema's/religies

13

24

24

39

37

9

33

26

32

42

5

27

29

39

32

12

27

35

26

39

6

30

37

27

36

9

29

28

34

38

8

20

32

40

28

5

27

42

26

32

Kinderactiviteiten

I

HI

30

Zen-tuin

HI

Ongeb. Spirituelen NI

15

Culturele voorstellingen (film/theater/muziek)

Interesse voor musea

BI

Multicultureel eten en drinken

Evenementen feestdagen

Interesse voor musea

I

13

26

28

33

39

13

17

22

48

30

10

20

22

48

30

8

23

26

43

31

7

18

31

44

25

9

29

29

33

38

6

24

22

48

30

7

19

32

42

26

Themashops

6

22

33

39

28

8

18

28

46

26

3

18

26

53

21

3

15

45

37

18

Cursussen/lezingen en debatten

2

17

27

54

19

5

13

30

52

18

2

16

25

57

18

6

16

27

51

22

Trouw- en feestlocatie

2

15

33

50

17

3

14

25

58

17

2

14

23

61

16

4

12

14

70

16

Exclusieve overnachtingen

5

9

28

58

14

5

23

19

53

28

4

16

17

63

20

2

14

19

65

16

*HI is Heel Interessant, I is Interessant, BI is Beetje Interessant, NI is Niet Interessant, In de kolom is de optelling van heel interessant en interessant weergegeven.

De samenvattende tabel geeft inzicht in de preferenties van de verschillende doelgroepen. Deze vraag is gesteld op basis van het totaalpakket dat het museum in haar nieuwe vorm (plan Berns) aan zou bieden. De hoogst scorende preferenties zijn Multicultureel eten en drinken, Levende geschiedenis + verhalenvertellers, Oude ambachten en op plaats vier Leren + ervaren wereldreligies/culturen. Voor het bepalen van de hoogste preferenties zijn de scores voor Heel interessant en Interessant bij elkaar opgeteld. Opmerkelijk is dat bij de beoordeling van de activiteiten musea de speciale tentoonstellingen hoog scoort, maar bij het aanbod van een breder pakket aan interessante activiteiten wegzakt in de waardering.

Museumkaarhouders SEA

SA

86

64

33

SNA 3

97

74

32

53

15

85

Combinatie met wandeling/fietstocht

18

51

31

69

24

39

37

63

19

41

40

60

25

45

30

70

Workshop

18

44

38

62

21

32

47

53

16

40

44

56

16

27

57

43

Kinderactiviteiten

19

29

52

48

14

28

58

42

21

30

49

51

17

27

56

44

Lezingen en debatten

10

19

71

29

9

26

65

35

2

28

70

30

13

40

47

53

*SEA is Spreekt Erg Aan, SE is Spreek Aan en SNA is Spreekt Niet Aan Uit het onderzoek komt duidelijk naar voren dat speciale tentoonstellingen aanspreken. Dit is een zeer belangrijk gegeven voor het kunnen genereren van herhaalbezoek, men zal bereid zijn voor een aansprekende tentoonstelling het park hernieuwd te bezoeken. Opmerkelijk aan deze tabel is trouwens dat bij de doelgroep Gezin met kinderen maar liefst 49 % aangeeft dat specifieke kinderactiviteiten niet aanspreekt.

38

39

Bijlage 3: Bezoekersaantallen Bezoekersaantallen. Uit de studie van Kaski blijkt dat circa 30% van de ondervraagden Orientalis zeker zou bezoeken, een even groot deel geeft aan dat nog niet te weten. Vanwege de in het onderzoek gepresenteerde thematiek, namelijk die van een park met een sterke insteek op religie, blijft daarbij de positieve respons van gezinnen met kinderen wat achter. De praktijk leert dat bezoekers van een dagattractie in de regel bereid zijn daar 60 tot 90 minuten (de grens in dit onderzoek is bij 60 minuten gelegd) voor in de auto of trein te stappen. Binnen een straal van 60 reisminuten hebben we inwoners van de provincies Gelderland, Overijssel, Utrecht en een deel van Noord-Brabant, en dus ook alle grote steden daarbinnen (Utrecht, Enschede, Deventer, Zwolle, Nijmegen, Den Bosch, Arnhem, Apeldoorn) in Nederland en een deel van het Ruhrgebied, inclusief de steden Krefeld, Duisburg, Düsseldorf en Oberhausen in Duitsland. Er wonen in de circa Provincie Gelderland 2 miljoen mensen, uitgaande van een kwart van provincie Utrecht en provincie Overijssel komt daar 1.2 miljoen bij tezamen 3.2. miljoen. Bij dit alles komen ook nog Venlo, Den Bosch en Eindhoven, die sinds kort over de A50 beter ontsloten zijn en ook binnen de reistijd vallen. Die zijn tezamen op zo’n 700.000 personen te stellen. Voor Nederland betekent dit dat het marktpotentieel op basis van inwoneraantal circa 3.9 miljoen personen bedraagt. In Niederrhein inclusief Düsseldorf (60 minuten rijden) wonen 1.5 miljoen mensen. Bij elkaar genomen wonen circa 5.4 miljoen mensen binnen de acceptabele reisafstand van 60 minuten.

40

Bijlage 4. Prijsstelling Ongeveer 40% daarvan kan worden gerekend tot de potentiële doelgroep: circa 2.15 miljoen inwoners (gezinnen met kinderen tot 17 jaar, senioren, stellen tot 45 jaar met interesse voor cultuurhistorie en religie) Uitgaande van de resultaten van de Kaski enquête, waarbij 30% van de ondervraagden aangaf ook werkelijk naar een dergelijk park te zullen komen, betekent dit een reëel marktpotentieel van 648.000 bezoekers. In deze 30% is niet de groep “weet nog niet” betrokken, de werkelijke bereidheid te komen zou dus groter kunnen zijn. Elk jaar komt er dus een nieuwe groep van bezoekers van ongeveer deze omvang. Vanaf het tweede jaar zullen er ongetwijfeld mensen komen, die het vorig jaar zo leuk vonden, dat ze dit jaar weer willen komen, vooral ook omdat er dan een nieuw programma of een nieuwe thematische tentoonstelling is bijgekomen (productvernieuwing is dus erg belangrijk!). Ook de thematische evenementen (Oriëntaalse markt, Romeinse week, religieuze feestdagen) spelen hierbij een rol. Dit herhalingsbezoek is dus niet meegerekend in de 10% van het marktpotentieel die jaarlijks het park zal bezoeken. De herhaalbezoekers komen dus nog eens bovenop de jaarlijkse nieuwkomers. Uiterlijk 5 jaar na openstelling is een uitbreiding van het park met een groot en aansprekend object in het vierde Domein gewenst, omdat dat weer een flinke impuls geeft aan het generen van bezoek, waaronder herhaalbezoek.

Uit het Kaski onderzoek blijkt dat de mensen die bereid zijn naar Oriëntalis te komen de volgende prijsstelling acceptabel te vinden:

Een aanvullende vraag naar een acceptabele prijs voor kinderen is niet in bovenstaande tabel verwerkt. Dit geeft het volgende beeld van de acceptabele entree voor Kinderen: 50% €2.5 - €5 35% €5 - € 7.50 Ongeveer 25 % van de ondervraagde doelgroepen acht een prijs van €5 - €7.50 acceptabel, maar liefst 75 % zit daar (ruim) boven. Hieruit blijkt dat verreweg de meeste respondenten een toegangsprijs van €7.50 - €10 als acceptabel aangeven. Van de groep Gezinnen met kinderen geeft circa 35 % aan een hogere toegangsprijs dan € 10 acceptabel te vinden, gevolgd door de Museumjaarkaarthouder met circa 20 % van de respondenten. Alleen de doelgroep Gezinnen met kinderen is gevraagd naar een acceptabele prijs voor een kinderkaartje, bij een prijs van €5 euro is dat voor 85% van deze respondenten nog acceptabel.

De afwijkende en hogere score van de gezinnen met kinderen ten aanzien van de acceptabele toegangsprijs kan ons inziens worden toegeschreven aan prijsgewenning, hun referentiekader wordt meer dan de bij de andere groepen gevormd door de dagattracties welke zij bezoeken. De prijzen hiervan zijn (aanmerkelijk) hoger dan die van musea. Bij de prijsstelling is goed gekeken naar de aansluiting van het gebodene op de preferenties van de betreffende doelgroep. Hoe groter de aansluiting van het parkconcept bij de opgegeven preferenties, hoe meer men (binnen de aangegeven marges) bereid is te betalen. Op basis van de analyse van de opgegeven bandbreedte zien wij de volgende prijsontwikkeling. Voor 2012 mei en juni kennismakingstarief van €5 voor iedereen, ongeacht leeftijd (0-5 gratis, dat blijft zo). Begin juli is er meteen een goed aangekleed evenement (LRE), met ingang en inbegrip van dat weekend een verhoging naar € 8 voor volwassenen, kindertarief blijft €5. In 2013 is de omvorming van het park naar de nieuwe formule grotendeels voltooid en wordt bij opening de prijs opgetrokken naar € 12.voor volwassenen, kindertarief (5-17 jaar) gaat naar € 6.-. Voor scholen is de prijsstelling €5 a €6 euro per persoon, inclusief een consumptie en materialen.

41

Bijlage 5: De vier domeinen, eindbeeld 1. Judeeërs Het domein Judeeërs bestaat uit Beth Judea, de geboortegrot en het huis van Joseph. Wij bevelen aan de toegankelijkheid van Beth Judea te verhogen. Het centrale plein met daaraan gelegen de unieke synagoge is ontsloten met glooiend pad langs de noordkant. De toegankelijkheid van de trap vanaf de Syrische boerderij is verbeterd door er een aantal tussentreden aan toe te voegen in dezelfde stijl. Enkele kleinere trappen zijn door glooiingen vervangen. Op deze manier ontstaat een onderstad en een bovenstad, beiden voor bezoekers die minder goed ter been zijn toegankelijk. Een nieuwe expositieruimte aan het plein herbergt de thematische tentoonstelling. De Syrische boerderij is opgeknapt en huisvest weer veel dieren, terwijl bij de benedenstad ruimte is voor een kleine opvoering in het openluchttheater. De huizen van de benedenstad vormen daarvoor het decor. Een verteller, een vuurspuwer, een hilarische dialoog tussen twee vrouwen vol roddel en achterklap, het hoeft niet eens veel te zijn om hier iets levendigs van te maken. De Synagoge bevat verwijzingen naar Jiddische tradities en geloofsgebruiken. In de huisjes is de levendigheid teruggebracht door minimaal een aantal ervan aan te kleden als woon- en werkverblijven. De wijnpers wordt voorzien van een afdak en is door de manden met druiven als wijnpers herkenbaar. De olijvenpers in een van de huizen is opgeknapt. Het ruikt doordringend naar olijfolie en er staan olijfpotten en oliekruiken. De herders bij het herdersveld hebben hun loofdak terug en kijken uit over een kleine kudde Nubische geiten. De volgende stop is de gerestaureerde geboortegrot, waar het beeld van Maria met het kind hersteld is en zo zicht biedt op een van de kruiswegstaties van het oude devotiepark. Een belangrijk element van herkenning voor de trouwe bezoekers van weleer. Het huis van Joseph of Tollenaarshuis is ingericht als timmerwerkplaats, hier worden ook demonstraties gegeven, inspelend op de behoefte aan levende geschiedenis. De poort vormt de begrenzing naar het volgende domein, welke door een strook beplanting en een lage wal wat aan het oog wordt 42

onttrokken. Hierdoor is er een scherpe overgang naar een nieuwe wereld en het volgende verhaal, het Arabische domein. Activiteiten • Dieren kijken en voeren • Olijven en olijfolie proeven • Vertellers • Olijvenperser • Synagoge • Timmerman (tollenaarshuis) • Herder/boer (Syrische boerderij) Opvoering • Oriëntaalse markt Straattheater 2. Arabieren Tot het Arabische domein behoren de Karavaanserai, het Bedoeïenenkamp en Tel Arab (Omani Village). De Karavaanserai is oorspronkelijk bedoeld als veilige pleisterplaats voor karavaans en dient ter overnachting. Er was vaak ook een klein badhuis of hamam. Karavaans werden begeleid door bewapende wachten, die onder meer gebruik maakten van bogen. Bij de Karavaanserai kunnen kinderen en volwassenen kennis maken met boogschieten in de tijd van Christus, waar men onder begeleiding het schieten zelf mag proberen. Dit is een aansprekende activiteit voor jong en oud, er is in de wapenkamer een kleine tentoonstelling over. De “woestijn” is deels geschikt gemaakt als evenemententerrein en voor demonstraties met paarden. Het Bedoeïenenkamp is terug in de woestijn en bezoekers wanen zich in een andere wereld. Hier wordt op authentieke wijze brood gebakken en kan men de handen laten beschilderen met henna, wat geluk brengt. Dromedarissen en vetstaartschapen hebben een nieuwe stal gekregen en bevolken het land rond de oases, de bezoekers kunnen hen bekijken vanaf het uitkijkpunt. Een uitgekiend aangelegde verdiepte gracht doet lijken of de dieren zich vrij door het park zouden kunnen bewegen. In Tel Arab is een winkeltje met Oosterse delicatessen, hier kan men proeven maar ook kopen. Baklava,

noten, gekonfijte dadels, lekkere hapjes voor tussendoor. De Arabische wereld is, net als de gehele bijbelse wereld, een plek van geuren, dat aspect wordt gebruikt om de bezoekers een geurige belevenis te bieden (eten, wierook, mest, houtrook en dergelijke). Daarnaast zijn geurstoffen uit Oman onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van de geloven. Wierook of olibanum en mirre spelen in veel rituelen een belangrijke rol. Een vaste expositie over “de geuren van het geloof” is hier te bezoeken! Daarnaast is er een expositieruimte voor de thematentoonstellingen naast de moskee. De moskee zelf is te bezoeken voor mensen die meer willen weten over het islamitische geloof. Het is in die wereld gebruikelijk dat het gebedshuis ook een leerhuis is, dus we laten met relatief eenvoudige middelen een aantal spirituele teksten van de dichter Rumi horen. Deze 13e eeuwse teksten liggen zeer goed in het gehoor van moderne westerlingen, evenals de veel jongere gedichten van de Arabische Christen Kahlil Gibran (‘De Profeet’). De Karavaanserai is voor eenvoudige overnachting van groepen geschikt te maken door aan de achterwand verblijven te bouwen of te plaatsen. De toegang wordt gevormd door de nu aanwezige loze deuren, die gangbaar worden gemaakt. Op dezelfde wijze is aanvullende expositieruimte gecreëerd. Activiteiten • Brood bakken • Thee proeven • Henna schilderen • Boogschieten • Oosterse lekkernijen • Geuren ontdekken • Varen op het meer/Nijlkarpers voeren • Ritje op een kameel, ezel of paard Vertellers • Waard/bewaker Karavaanserai • Bedoeïenen in kamp • Moskee • Scheherazade, 1001 nachten, sprookjes Opvoering • Bedoeïenen in bedrijf

3. Romeinen De weg naar de Via Romana wordt geflankeerd door een aantal Romeinse grafmonumenten, welke de grens tussen de domeinen vormt. De Via Romanua geeft een beeld van het leven in een provinciestad in het Nabije Oosten. Diverse soorten huizen in verschillende bouwstijlen, opgetrokken uit steen, hout en leem, staan zij aan zij en vormen een bont geheel. Er is een taverne, een schooltje, maar ook een Romeinse pottenbakker en een rijke wijnhandelaar in het Griekse huis. De straat biedt een levendig beeld van het alledaagse leven, met stalletjes en winkeltjes. De geur van de vishandelaar in de cardo mengt zich met die van versgebakken brood uit de houtoven van de taberna. Het paleis van Pilatus wordt op termijn aan de achterzijde voorzien van een verhoogde expositiezaal. De expositiezaal ligt op het niveau van de monumentale ingang en kan hierdoor betreden worden. Zo krijgt de monumentale façade een functie. In de expositiezaal kunnen ook (zakelijke) bijeenkomsten en wellicht af en toe een bruiloft worden belegd. Door gebruik te maken van brede dilatatievoegen is er geen aantasting van het monument zelf. De entree naar het plein verdient zeker verbetering, hier zou men feitelijk binnen moeten kunnen komen. Dit geeft een mooie belevenis, een moment van verwondering, omdat het paleis tot op dat moment slechts heel beperkt te zien is geweest. Er wordt een betere aansluiting van de Via Romana met het plein van Pilatus gecreëerd, zodat de straat aansluit op het forumachtige plein. Achter de Romeinse herberg ligt op terrassen de kruidentuin, waar de kruiden die de Romeinen in hun eten gebruikten worden geteeld, geproefd en verkocht . De Romeinen staan bekend om hun liefde voor wijn. Dit wordt onderstreept door een kleine wijngaard, waarbij aansluiting wordt gezocht met de Groesbeekse wijnbouwcultuur. In het Griekse huis is een wijnhandelaar gevestigd, men kan hier ook proeven en desgewenst kopen, zij het per fles en niet per amfora. Het overkappen van de latrine met een dak (hout met Romeinse pannen) vermindert onderhoud en maakt inrichting met attributen als stokken met sponzen mogelijk (verhaal Jezus aan het kruis!). 43

De Via Romana is aantrekkelijker gemaakt door de verwijdering van enkele latere toevoegingen als de Egyptische poort, welke weinig bijdraagt aan het verhaal. Hierdoor ontstaat een tweede plein, waar een kleine kerk of gebedszaal komt. Ook is er een ruimte voor de thema-exposities. Achter het Egyptisch huis is een grafkelder te realiseren waarin de museale grafkamer permanent wordt tentoongesteld. Op termijn is een van de gebouwen ingericht als het Huis van de Chirurgijn (referentie Rimini), hier toont men de ver gevorderde medische wetenschap van de Grieken en Romeinen. In een kleine huistempel is het bonte Pantheon van de Romeinen te bestuderen en zie je als bezoeker hoeveel van die spiritualiteit nog een rol speelt in ons dagelijks leven, 20 eeuwen later. Activiteiten • Romeins schrijven • Eten en drinken in herberg • Wijn proeven • Kleien • Romeinse exercitie voor kinderen Vertellers • Verkoper taberna • Pottenbakker • Prediker • Wijnkoopman • Romeinse soldaat Opvoering • Slavenmarkt

4. Krijgers & Reizigers Deze uitbreiding van het park is tevens een uitbreiding van het totale verhaal, namelijk het verhaal van de krijgers en reizigers die het Heilig Land door de eeuwen heen bevolkten. Hier komt de thematiek optimaal tot uitdrukking, want dat is eigenlijk de kernwaarde van het gebied, het Heilig land is een geweldige smeltkroes van culturen, goederen en ideeën. Het ligt tussen Europa, Azië, Arabië en Afrika, waar veel handelsroutes bijeenkwamen. Om de oases te bewaken, reizigers een veilige plek voor de nacht te geven en een eerste verdedigingslinie te vormen werden kleine 44

versterkingen gebouwd. Deze uit lokale steen opgetrokken versterkingen hadden muren van een meter dik en waren soms wel drie verdiepingen hoog. Hun gepleisterde muren weerkaatsen het licht, waardoor ze van verre in het landschap herkenbaar waren. Deze fortjes werden in eerste instantie gebouwd door de Nabateeërs en Hasmoneërs of door de Judeeërs onder Herodes. Vervolgens werden deze door de Romeinen overgenomen en vaak verder uitgebouwd. De Romeinen namen ook hun badcultuur mee en bij de forten werden kleine badhuizen gebouwd voor de gelegerde manschappen. De volgende stap in de gebruiksgeschiedenis vormden de Arabieren (VroegIslamitisch) nadat de Romeinen verder worden teruggedrongen en de Limes Arabica opgeven. De verschillende volkeren bleef dus door de eeuwen heen de strategische punten bij kruispunten en oases controleren. Het Romeinse badhuis transformeert naar de Arabische hammam.

complementair aan en een aanvulling op het totaalverhaal dat in de andere domeinen wordt verteld. Activiteiten • Romeinse spelen • Slinger en speerwerpen • Schieten met de onager (torsieblijde) • Soldaten eten en drinken proeven • Romeinse exercitie voor kinderen • Een briefje naar huis (Hebreeuws, Latijn, Arabisch) Vertellers • Handelaar op doorreis • Romeinse soldaat Opvoering • Reizende muzikanten Romeins militair re-enactment

Het vierde domein wordt gevormd door een klein stenen grensfort naar een bij het park passend voorbeeld uit Jordanië, met een naastgelegen badhuis. Dit verhaal verbindt de drie Domeinen in een vierde. De tien kamers van het fort vormen expositieruimten over de geschiedenis van vrede en conflict in het Heilig Land. De weergang van het fort boven de poort biedt uitzicht over de woestijn. Om de privacy van de begraafplaats te waarborgen is slechts het voorste deel van de weergang voor de bezoekers toegankelijk. In het gebied waarin het verhaal van het park zich afspeelt bevinden zich een groot aantal kleine en grotere militaire versterkingen. De kleinere forten beheersten strategische punten, zoals kruisingen van belangrijke wegen en bij oases. Er lag dikwijls een badhuis of hammam bij. Veel van deze forten hadden een oorsprong die dateert van voor de Romeinse bezetting en hun gebruik duurde ook voort tot in de Byzantijnse en Islamitische periode. Er is een goed voorbeeld van een dergelijk fort beschikbaar uit Jordanië, welke gebouwd is door de Nabateërs, en door de Romeinen tot in de vroeg Islamitische periode (7de eeuw) in gebruik is gebleven, waarna het door de Arabieren in overgenomen. Omdat het fort gedurende deze hele periode door opeenvolgende volkstammen is gebruikt, is zij 45

verantwoording Robert Wimmers (1957) is als senior adviseur RO & Recreatie betrokken bij een breed scala aan projecten, variërend van procesmanagement bij ruimtelijke processen tot (recreatieve) gebiedsontwikkeling. Cultureel erfgoed is daarbij een terugkerend thema. Als gedreven professional koppelt hij creativiteit aan een goed ontwikkeld analytisch vermogen. Het doel is haalbare en maakbare oplossingen, daarbij de bedrijfseconomische realiteitszin nooit uit het oog verliezend. Peter Bergmans werkt al bijna twintig jaar als adviseur in de toerismeen recreatiesector. Voor diverse overheden heeft hij het toeristischrecreatief beleid vormgegeven, zowel voor gemeenten, regio’s als provincies. Marktgerichtheid staat hierbij centraal. Voor het bedrijfsleven adviseert hij op het gebied van conceptontwikkeling en begeleidt hij ondernemers bij de realisering van hun plannen op het gebied van dagen verblijfsrecreatie. Stan Boshouwers (1968) woonde twintig jaar in de Heilig Landstichting en startte in 1991 Tinker imagineers, een bureau voor belevingscommunicatie in Utrecht. Tinker ontwerpt en bouwt verbeeldingsrijke tentoonstellingen zoals de Airborne Experience in Oosterbeek, de tentoonstelling in het Indisch Herinneringscentrum in Bronbeek en De Bandritzer 561 voor het festival Gelegerd In Gelderland. Joep Schellekens (1957) is bij Tinker als senior projectleider verantwoordelijk voor de realisatie van tentoonstellingsprojecten en de bouw en/ of herinrichting van musea. De meest recente projecten omvatten de bouw en inrichting van vier grote paviljoens voor de wereldtentoonstelling Floriade 2012 in Venlo (projectleiding van concept, ontwerp, bouw, inrichting en ontmanteling).

Jan van Laarhoven (1950) was sinds 1972 werkzaam in verschillende musea, vanaf 1979 steeds als directeur. Onder meer was hij van 19892000 directeur van het toenmalige Bijbels Openluchtmuseum, daarna van het Noordbrabants Museum. Op dit moment heeft hij een eigen bedrijf, gespecialiseerd in de advisering aan kleine en middelgrote musea over conceptontwikkeling en de implementatie van low-budget oplossingen. Geraadpleegde bronnen: Kaski Rapport: Marktverkenning voor Museumpark Orientalis en vijf andere religieuze musea, Dr. Ton Bernts en drs. Joris Kregting. Masterplan Museumpark Orientalis, Peter Berns, april 2011 De Heilig Landstichting: eeuwenoude elementen in een nieuw jasje, doctoraalscriptie Fransje School, 2010 Van Heilig Woud tot Heilig Land, werkgroep ‘van Ploeg tot Heilig Landstichting, Matrijs 2000. 46

47

48