Opleiding Duurzaam Gebouw: MATERIALEN EN BOUWAFVAL

Opleiding Duurzaam Gebouw: MATERIALEN EN BOUWAFVAL Leefmilieu Brussel Hergebruik van bouwmaterialen Lionel Billiet

LENTE 2013 www.rotordb.org

DOELSTELLING VAN DE PRESENTATIE ●

De uitdagingen verbonden aan het hergebruik van bouwmaterialen begrijpen

●

Verscheidene hergebruikstrategieën van elkaar onderscheiden

●

De sector van de recuperatiematerialen in België leren kennen

Opleiding "DUURZAAM GEBOUW: MATERIALEN EN BOUWAFVAL" - BIM – Lente 2013

2

INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 2. Einde van de levensduur & hergebruik van de materialen 3. Hergebruik en milieu-impact 4. Verschillende benaderingen van hergebruik 5. De sector van de recuperatiematerialen in België 6. Afbraak 7. Recuperatiematerialen voorschrijven en gebruiken


3

1. Inleiding


4

Hild und K Wooncomplex „Klostergarten‟ in Lehel

Tijdelijke bibliotheek, Muntpunt, Brussel

Op de monumentenlijst geplaatste woningen in Pembridge (Herefordshire, VK); dakrenovatie uitgevoerd m.b.v. gerecupereerde, met de hand vervaardigde kleidakpannen

2012 Architecten Wikado speeltuin,

BedZED's gerecupereerd structuurstaal


10

2. Einde van de levensduur & hergebruik van de materialen 2.1 EINDE VAN DE LEVENSDUUR? 2.2 DEFINITIES 2.3 HERGEBRUIK ≠ RECYCLAGE


11

2.1 Einde van de levensduur? Technische prestaties

Einde van de technische levensduur Tijd Uit: van Nunen et al. (2004) „Service Life as Main Aspect in Environmental Assessment‟


12

2.1 Einde van de levensduur? Technische prestaties

Economische criteria



13

2.1 Einde van de levensduur? Technische prestaties Wensen van de eigenaar/bewoner Economische criteria



14

2.1 Einde van de levensduur? De ISO-normen definiëren 3 types levensduureinde:

1) Einde van de technische levensduur: het materiaal is beschadigd, de prestaties zijn onder de aanvaardbare drempel gezakt 2) Einde van de economische levensduur: een ander materiaal kan voordeliger dezelfde functie vervullen (cf. onderhoudskosten, verwarmingskosten, enz.) 3) Einde van de functionele levensduur: de verwachtingen t.o.v. het materiaal zijn veranderd (het salon is te klein, de kleur van de vloerbekleding bevalt niet langer, enz.) → In de praktijk: wordt het grootste deel van de materialen nog voor het einde van de technische levensduur afgevoerd International Organization for Standardization ISO/15686; „Buildings and constructed assets – service life planning‟ Opleiding "DUURZAAM GEBOUW: MATERIALEN EN BOUWAFVAL" - BIM – Lente 2013

15

2.2 Definities Volgens de Europese afvalrichtlijn 2008/98/EG: Hergebruik: alle activiteiten waardoor producten of componenten die geen afval zijn, opnieuw worden ingezet voor een gebruik dat identiek is met dat waarvoor ze ontworpen werden. Voorbereiding op hergebruik: alle controle-, reinigings- of reparatieactiviteiten met het oog op de valorisatie, waardoor producten of productcomponenten die afval geworden zijn, worden voorbereid om zonder andere voorbehandeling hergebruikt te worden.


16

2.2 Definities Volgens het certificeringsysteem BREEAM: Reused materials: are materials that can be extracted from the waste stream and used again without further processing, or with only minor processing, that does not alter the nature of the material (e.g. cleaning, cutting, fixing to other materials). Recuperatiematerialen zijn materialen die uit de afvalstromen genomen en opnieuw gebruikt kunnen worden zonder verdere behandeling of na een lichte behandeling die de aard van het materiaal niet verandert (bijv.: reinigen, snijden/zagen, bevestigen aan andere materialen).


17

2.2 Definities


18

2.3 Hergebruik ≠ recyclage /!\ Vaak verwarring tussen hergebruik en recyclage Recyclage: alle valorisatieactiviteiten waardoor afvalstoffen worden behandeld en opgewerkt tot producten, materialen of grondstoffen om ze opnieuw in te zetten voor hun oorspronkelijke doeleinde of voor andere doeleinden. → impliceert passage via de status afval → impliceert terugkeer naar de status grondstof (homogenisatie, vermaling, …)


19

2.3 Hergebruik ≠ recyclage

Energie, water, chemicaliën 15 % gipsafval

85 % vers gips


20



21

3. Hergebruik en milieu-impact 3.1 3.2 3.3 3.4

ALGEMEEN PRODUCTIEPROCES: HERGEBRUIK VS NIEUW GRIJZE ENERGIE VAN DE NIEUWE MATERIALEN VALORISATIE VAN HET HERGEBRUIK IN HET BREEAM-LABEL


22

3.1 Algemeen Het hergebruik van bouwmaterialen wordt vaak beschouwd als een strategie om de milieu-impact van afbraak-, renovatie- en bouwwerken te beperken. - Als manier om afval te behandelen/beperken Cf. Europese wetgeving inzake afval, afvalbeperking, hergebruik, recyclage, ladder van Lansink, ... - Als alternatief voor nieuwe materialen Cf. impact verbonden aan het productieproces


23

3.1 Algemeen Bekeken vanuit het standpunt van de afvalproductie:

Hergebruik = manier om de levensduur van de materialen te verlengen Idee: als dezelfde materialen maar dan 3-maal langer worden gebruikt, wordt er 3-maal minder afval geproduceerd

- maar het volume afval dat wordt vermeden dankzij het hergebruik is veel kleiner dan het volume dat wordt weggewerkt door recyclage & verwijdering/vernietiging


24

3.1 Algemeen In de VSA zijn de activiteiten verbonden aan de afbraak en wederverkoop van bouwmaterialen goed ontwikkeld (cf. The Reuse People, enz.). → Idee: “diversion from landfills”

Bron: http://thereusepeople.org Opleiding "DUURZAAM GEBOUW: MATERIALEN EN BOUWAFVAL" - BIM – Lente 2013

25

3.2 Productieproces: hergebruik vs nieuw Milieu-impact, berekend in „BREecopunten‟, van: - hergebruikte staalprofielen - nieuwe staalprofielen (met 60 % gerecycleerd materiaal)


26

3.3 Grijze energie van de nieuwe materialen (embodied energy) Grijze energie = energie vereist voor de productie van een materiaal en in het algemeen vereist voor zijn levenscyclus. - Grijze energie: vertegenwoordigt 25 % tot 50 % van het totale energieverbruik van een gebouw (meer bij een lage-energiegebouw!) Enkele standaardwaarden (bron: www.greenspec.co.uk): 1 t PVC = 77.200 MJ 1 t staal = 20.100 MJ 1 t MDF = 11.000 MJ 1 t baksteen = 3.000 MJ 1 t gipsplaten = 1.800 MJ 1 t beton = 1.110 MJ 1 t kalksteen = 850 MJ 1 venster (1,20 m x 1,20 m, PVC, dubbele beglazing) = ~2.300 MJ Opleiding "DUURZAAM GEBOUW: MATERIALEN EN BOUWAFVAL" - BIM – Lente 2013

27

3.4 Valorisatie van het hergebruik in het BREEAM-label Man12 – Life Cycle Cost Analysis - hergebruik laat toe het resultaat van de Life Cycle Cost te beperken Mat1 – Materials specification - Green Guide: materialen die ter plaatse hergebruikt worden, krijgen automatisch “A+” toegekend - recuperatiematerialen van buitenaf: dienen per geval bekeken te worden Mat3 – Reuse of facade - Minstens 50 % van de gevel (in oppervlakte) wordt behouden EN minstens 80 % van de gevel (in massa) bevat materialen die ter plaatse worden hergebruikt


28

3.4 Valorisatie van het hergebruik in het BREEAM-label Mat5 – Responsible sourcing of materials - hergebruik ter plaatse: valt hierbuiten - recuperatiematerialen aangevoerd van buitenaf: maximaal waarderingscijfer (3 punten per element) Wst1 – Construction site waste management - hergebruik ter plaatse, hergebruik elders, of terugname door een wederverkoper worden als “diversion from landfill” beschouwd. /!\ Aankoop van recuperatiematerialen: facturen bijhouden! Aantekeningen: - LEED valoriseert het gebruik van recuperatiematerialen sterker dan BREEAM - BREEAM bevordert vooral het hergebruik ter plaatse en het behoud van de bestaande constructie. Opleiding "DUURZAAM GEBOUW: MATERIALEN EN BOUWAFVAL" - BIM – Lente 2013

29

INHOUD 1. Inleiding 2. Einde van de levensduur & hergebruik van de materialen 3. Hergebruik en milieu-impact 4. Verschillende benaderingen van hergebruik 5. De sector van de recuperatiematerialen in België 6. Afbraak 7. Recuperatiematerialen voorschrijven en gebruiken


30

4. Verschillende benaderingen van hergebruik 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

TER PLAATSE VIA DE AANNEMER BEHEER DOOR DE ARCHITECT AANKOOP DOOR DE BOUWHEER VIA EEN HANDELAAR


31

4.1 Ter plaatse – Materiaal dat ter plaatse ontmanteld én opnieuw gebruikt wordt – Opslag op de bouwplaats – Beheer door de aannemer ter plaatse → Modaliteiten door de architect in detail beschreven in het bestek

Bijv.: paden uitgevoerd m.b.v. de oude grafstenen van het kerkhof, park Georges-Henri, Woluwe

http://www.bonjourbruxelles.com


32

4.2 Via de aannemer De aannemer: – houdt een materiaalvoorraad bij – demonteert en gebruikt opnieuw op 2 simultane bouwplaatsen Bijv.: voorraad van een Brussels bedrijf actief in pre-sloop- en bouwwerken


33

4.3 Beheer door de architect De architect beheert: – het ophalen/verzamelen (bevoorrechte contacten, bouwplaatsen in de buurt, enz.) – de opslag – het gebruik van de materialen → alleen voor architecten met een open geest!


34

4.4 Aankoop door de bouwheer De opdrachtgever staat in voor: – de aankoop – de opslag van de materialen/elementen – de aannemer staat eventueel in voor het gebruik → indien hij tussenkomt, dient de architect zijn ontwerp te baseren op een bestaand element!

Bijv.: wenteltrap verkocht via kapaza.be


35

4.5 Via een handelaar Een autonoom bedrijf staat in voor: – (ophaling/verzameling) – opslag – verkoop van een assortiment bouwmaterialen

Bijv.: cementtegels bij een wederverkoper van recuperatiematerialen


36



37

5. De sector van de recuperatiematerialen in België 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6

LOKALISATIE BEDRIJFSPROFIELEN MATERIAALBRONNEN BEHANDELING VAN DE MATERIALEN VOORUITZICHTEN VOOR DE SECTOR DE OPALIS-WEBSITE


38

5.1 Lokalisatie


39

5.1 Lokalisatie

Geen wederverkoper met een voorraad binnen een straal van 30 km rond Brussel Opleiding "DUURZAAM GEBOUW: MATERIALEN EN BOUWAFVAL" - BIM – Lente 2013

40

5.2 Bedrijfsprofielen Tal van profielen: - verkopers van architecturale antiquiteiten - generalisten (allrounders) - webgebaseerde bedrijven - bedrijven gespecialiseerd in een bepaald materiaal - demonteur of sloper + wederverkoop - sociale economie - ambachtslieden - ...


42

43

47

53

5.3 Materiaalbronnen Vaak: - hebben wederverkopers contacten met slopers; deze laatsten bellen hen op als ze interessante materialen hebben - worden ontmantelingswerken uitgevoerd voor het sloopwerk - sommige wederverkopers voeren zelf de ontmantelingswerken uit - andere wederverkopers halen de reeds gedemonteerde elementen af - daarnaast zijn er ook die een volwaardig sloopbedrijf hebben


77

5.4 Behandeling van de materialen Sorteren: - kwaliteit - afmetingen - kleur Reinigen: - bakstenen, straatstenen, tegels: mortel verwijderen - hout, deuren: spijkers/verf verwijderen - ... Zagen: - zagen van stenen elementen - deuren op maat zagen - parketplanken herbewerken - ... + eventueel reparatie, assemblage, verpakking, ...


78

5.5 Vooruitzichten voor de sector – Traditioneel: werden recuperatiematerialen in België gebruikt omwille van hun rustieke aspect of van hun interessante prijs – Nieuwe vraag naar recuperatiematerialen: andere redenen, maar ook andere eisen – Tal van wederverkopers zijn bereid nieuwe zaken te proberen als er vraag naar is – „bronnen‟ van recuperatiematerialen lijken momenteel onuitputbaar! → reactiviteitpotentieel van de sector


83

5.5 Vooruitzichten voor de sector Specifieke vraag: wederverkoper kan actief op zoek gaan naar gevraagde elementen.

Beeld: Samyn and partners


84 84

5.6 De OPALIS-website – Vaak zijn wederverkopers niet bekend bij architecten en bouwheren – Tot nu toe bestond er geen bron van gebundelde informatie m.b.t. de sector van het hergebruik in België

www.opalis.be


85


91

6. Afbraak 6.1 AFBRAAK ORGANISEREN 6.2 ONTWERPEN REKENING HOUDEND MET DE AFBRAAK


92

6.1 Afbraak organiseren - Voor het begin van sloop-/renovatiewerken: mogelijkheid een inventaris van de herbruikbare materialen op te stellen - Vervolgens twee mogelijkheden: - demontage voor het begin van de werken (georganiseerd door BH) - demontage tijdens de werken (in het bestek aan de aannemer gevraagd) - /!\ De manier van opstellen van de inventaris is afhankelijk van de doelstelling: ter plaatse hergebruiken? aan een bedrijf uit de socialeeconomiesector geven? aan een handelaar in recuperatiematerialen verkopen?

- Sociale-economiebedrijven: pre-sloop van een gebouw met recuperatie (cf. asbl Ressource, enz.)


93

6.2 Ontwerpen rekening houdend met de afbraak - Idee van Design for Deconstruction: een gebouw op een zodanige manier ontwerpen dat het makkelijk ontmanteld kan worden. → hergebruik of recyclage van de componenten mogelijk maken - bijzondere aandacht besteden aan bevestigingssystemen: het vastlijmen van elementen of het produceren van „niet te recupereren‟ materialen dient vermeden te worden

Ontmanteling van parket: alleen de planken die niet vastgelijmd zijn, kunnen worden gerecupereerd


97



98

7. Recuperatiematerialen voorschrijven en gebruiken Materialen = niet alleen technische eigenschappen. Bij de aankoop van nieuwe materialen betaalt men ook voor: voorzienbaarheid: stabiliteit van de afmetingen en fysische eigenschappen van de door de fabrikanten voorgestelde elementen beschikbaarheid: gemak waarmee de materialen kunnen worden aangeschaft (bestaan van verkooppunten) aanpasbaarheid/diversiteit: mogelijkheid elementen op maat te laten maken of ze uit uitgebreide en gediversifieerde catalogi te selecteren certificering: prestaties gegarandeerd voor kopers en gebruikers aantrekkelijkheid: symbolische meerwaarde gegenereerd door reclame, technische documentatie, enz. Bij het werken met recuperatiematerialen: →kunnen bepaalde van voornoemde aspecten ontbreken →Er bestaan strategieën om dit te omzeilen


99

7. Recuperatiematerialen voorschrijven en gebruiken Voorbeeld: variaties in de maat van recuperatiebakstenen Plaatsing in halfsteensverband biedt weinig tolerantie voor maatvariaties

Maar plaatsing in onregelmatig verband is veel beter te verenigen met recuperatiebakstenen


100

OM TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE ● Wat het werken met recuperatiematerialen zo bijzonder maakt • Materialen met een verleden en een verhaal • Beheer van maatvariaties, wisselende beschikbaarheid • Ontwerp aanpassen aan gebruikte materialen

● Verschillende manieren om recuperatiematerialen te verwerven • Hergebruik ter plaatse • Actief zoeken naar materialen door de architect • Via een gespecialiseerde handelaar

● Werking van de professionele sector van het hergebruik in België ● Rol van en vooruitzichten voor afbraakactiviteiten


106

TOOLS EN REFERENTIES Voor België: • www.opalis.be – Gids voor hergebruik van bouwmateriaal • Pré-étude en vue de la création d'une ﬁlière des matériaux de déconstruction en économie sociale. Inventaire des matériaux, analyse des traitements et modèles logistiques possibles, 2009, studie uitgevoerd door Rotor en Ressources, voor het BIM • asbl Ressources: www.res-sources.be/matériaux-de-déconstruction Voor het buitenland:

• Design for Reuse, knowledge center for building material reuse (US) www.publicarchitecture.org/reuse/


107

Referenties Praktische handleiding voor de duurzame bouw ●

Praktische handleiding voor de duurzame bouw en renovatie van kleine gebouwen: http://app.leefmilieubrussel.be/handleiding_duurzaam_gebouw

●

Fiche MAT12: Materialen en afval recycleren, zo mogelijk in situ

●

Fiche MAT13: De levenscyclus van gebouwen en hun componenten


108

CONTACTGEGEVENS Lionel BILLIET Rotor asbl-vzw Lakenstraat 99-101 1000 Brussel 

: 0494 17 68 77



: [email protected]


109

Opleiding Duurzaam Gebouw: MATERIALEN EN BOUWAFVAL

Recommend Documents