Op het scherp van de snede Resultaten veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
april 2012
Op het Scherp van de Snede Resultaten Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
6 april 2012
Mogelijk gemaakt door: SFA - Stimuleringsfonds voor Architectuur Nationale Postcode Loterij
Auteurs: Landschap Noord-Holland DS landschapsarchitecten Wingender Hovenier Architecten
bijeenkomst op het fort
Inhoudsopgave 1.
Projectbeschrijving
p. 6
2.
Locatie
p. 8
3.
Veldatelier
p.18
4.
Karakteristieken en kwaliteiten
p. 20
5.
Spin off
p. 22
Bijlage Deelnemers
1. Introductie 1.1
Aanleiding en doel van het project
aangesloten bij LNH een belangrijke vorm van recreatie is.
onderzocht in een setting van eigenaren, belanghebbenden
Veel van deze vrijwilligers wonen in het stedelijk gebied.
en deskundigen. Het doel is dat de verschillende eigenaren
Voorts worden sommige van de gebieden al wel doorkruist
in het projectgebied coalitiepartners worden en dat het niet
door fietsers/skaters, maar de beleving ervan is nog nihil.
bij woorden en schetsen blijft maar dat de open oproep ook
Intussen is de aansluiting stad-land fysiek niet aantrekkelijk.
leidt tot daadwerkelijke verbeteringen in bereikbaarheid en
De aanleiding voor dit voorstel is de Open Oproep “Het
beleefbaarheid. In de uitwerking van de cases worden dus
Landschap van de stad” van het Stimuleringsfonds voor
In feite is er sprake van een gevoelige balans want
ook de samenwerkingsvormen tussen betrokken partijen
Architectuur (SFA) met de vraag hoe de bereikbaarheid en de
bijvoorbeeld een te goede bereikbaarheid van de
onderzocht.
beleefbaarheid van het landschap dicht tegen de stad aan
randgebieden geeft een te grote druk op natuur, landschap
vergroot kunnen worden.
en cultuurhistorie waardoor leefgebieden voor mens, plant en
Gemeenten, projectontwikkelaars en gebiedsbeheerders
dier verdwijnen en de landschapsbeleving voor de bezoekers
hebben zich zeer geïnteresseerd getoond voor de drie
Landschap Noord-Holland (LNH) heeft als terreinbeherende
achteruit holt. Dit leidt weer tot vermindering van het
cases. Zij zijn bereid in de vorm van cofinanciering en een
organisatie een aantal terreinen in eigendom die op de grens
draagvlak voor het werk van LNH.
actieve bijdrage in de voorbereiding van de cases en de
van het stedelijke en landelijke gebied liggen. De opgave
veldworkshops bij te dragen aan het project. Het doel van het
voor het verbeteren van bereikbaarheid en beleefbaarheid
De opzet van het project betreft een drietal case studies
project is het ontwikkelen van (praktijk)voorbeelden waarin de
pakt LNH aan in een groter verband door de opgave te
in de regio Amsterdam: respectievelijk bij Halfweg,
landschapsbeheerorganisatie met een (pro)actieve houding
beschouwen vanuit zowel een stedenbouwkundig als een
bij Aalsmeer en bij Beverwijk. In de cases worden de
invloed uitoefent in het bereikbaar maken van landschap in de
landschapsarchitectonisch perspectief, en door eigenaren
mogelijkheden maar ook dilemma’s die aan het verbeteren
stadsrand.
van omliggende gronden te betrekken bij het ontwerp van de
van de bereikbaarheid en de beleefbaarheid van deze
randen.
gebieden vastzitten onderzocht. Daarnaast zijn de cases
1.2
Omschrijving van het project
ook een proeftuin om de samenwerkingsvormen tussen Van belang in het project is dat LNH als de eigenaar van
ontwerppartijen en de rol van LNH daarin te verkennen.
Het bezit van en de opgave voor de verbetering van
kansrijke delen in het stadsrandgebied het initiatief neemt.
De casestudies worden voorbereid door een klein team:
toegankelijkheid en beleefbaarheid van landschappelijke
De aanwezigheid van uitloopgebieden is immers van
terreineigenaar/beheerder Landschap Noord-Holland (LNH)
gebieden aan de rand van de stad vormen de concrete
invloed op de kwaliteit van de woon en werkomgeving van
DS landschapsarchitecten (DS) en Wingender Hovenier
aanleiding voor het project.
stedelijke gebieden. Op een zeer directe manier komt dit
Architecten (WH). De kennisuitwisseling omtrent bereikbaar
bijvoorbeeld al tot uitdrukking in het feit dat het meehelpen
maken en meer beleving bieden vindt ontwerpenderwijs
Uit het bezit van LNH zijn drie locaties geselecteerd waar
bij het onderhoud van de gebieden voor de vele vrijwilligers
plaats. In veldwerkateliers worden de kansen en problemen
de opgave actueel is: Oosteinderpoel (Aalsmeer), Batterij/
6
Op het Scherp van de Snede
Spaarnwouderveen (bij Halfweg) en Fort aan de St. Aagtendijk
Concreet zullen de nieuwe krachtenvelden voor de drie cases
in de stadsrand gaan intensiveren: stedenbouwers,
(Beverwijk). In deze case studies worden de mogelijkheden
worden onderzocht in steeds een serie van gesprekken
landschapsarchitecten, ambtenaren RO, grondeigenaren en
en dilemma’s onderzocht om deze gebieden op stadsranden
rond een thema, danwel met de insteek om een nieuwe
mensen in de recreatiesector. De kennis die eruit voortvloeit,
beter, zowel in het stedelijke als in het landelijke in te bedden.
combinatie van partijen bij elkaar te brengen. De grafische
kan worden gebruikt om aan te tonen hoe een pro-actieve (in
Tevens dienen de casestudies ertoe de rol die LNH kan spelen bij
methodiek om het ontwerp te laten meegroeien zal per
plaats van volgende) houding van een landschapsbeherende
transformatieprocessen te onderzoeken en om de belangen te
casus verschillen en zal bijvoorbeeld bestaan uit schetsen,
organisatie kan zorgen voor nieuwe coalities om doelen te
onderscheiden die de ontwerpvraag bepalen.
verhalen, luchtfotomontages, maquettes, collagetechnieken.
verwezenlijken.
De presentatieresultaten hebben een pragmatische insteek Het team bereidt de cases voor en voert de studies uit in
en dienen deels om te zien of het ontwerpresultaat haalbaar
In het project is sprake van vier niveaus van adressering
samenwerking met gemeenten en ‘buur’partijen op de diverse
is, en deels om andere partijen te enthousiasmeren en mee te
van de opgave. Als eerste op het niveau van de opgave. Het
locaties. LNH heeft in de gebieden eigendom en treedt daarom
denken.
project brengt partijen rond een concrete opgave bijeen en werkt aan een oplossing voor de ontwerpopgave. Ten tweede
op als hoofdverantwoordelijk projectleider, in staat om ook vervolgacties te sturen. DS is vakinhoudelijk specialist
Het samen werken aan het verbeteren van de bereikbaarheid
leveren de opgaves en hun onderlinge verbanden kennis en
landschap en WH is specialist stad.
en de beleving moet leiden tot èn wederzijdse
inzicht over de partners en reikwijdte. Ten derde zorgt het
begripsverhoging, èn concrete specifieke voorstellen èn
project voor afstemming van doelen en oplossingsrichtingen
Op uitnodiging van LNH worden op de plekken zelf de
nieuwe coalities. Naast de directe resultaten van de studies
tussen belanghebbenden in hetzelfde gebied. En ten vierde
bijeenkomsten gehouden in diverse samenstellingen. In
voor deze locaties leidt het project ook tot nadere kennis over
levert het project een algemener perspectief voor een
veldwerkateliers worden bestaande en potentiële recreatieve
de manier waarop ontwerpers voor stad en landschap samen
kwalitatief pro-actieve rol voor landschapsbeheerorganisaties
routes gelegd naast cultuurhistorische, ecologische en
op kunnen trekken en hoe een terreinbeherende organisatie
in ruimtelijke ordeningsprocessen.
landschappelijke verbindingen. Barrières worden tegen het
de bakens kan (helpen) verzetten van zowel de eigen
licht gehouden, openingen opgezocht, concrete voorstellen
organisatie als die van de stedelijke en landelijke buren.
als waardevol overgangsgebied tussen stedelijk en landelijk
worden aangedragen. In de eerste workshop gaat het om relatief vrijdenken. In de tweede workshop gaat het om vertalen naar
Het brede publiek leert door het project de stadsrand kennen
1.3
Betekenis voor de ruimtelijke ordening
gebied.
concrete maatregelen (sturings- en aanpassingsmogelijkheden). In de derde workshop wordt haalbaarheid financieel en
Stedenbouwers en landschapsarchitecten werken in het
organisatorisch getoetst. De opzet is in een brede groep toe
project samen op de stadsrand: Het voorliggende project
te werken naar versmalling en conretisering van de opgave en
is een voorbeeld waarin we de dialoog tussen de spelers
afspraken te maken wie zich erachter schaart.
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
7
2. Locatie
veenweidegebied onder de oostwaardse verstedelijking. Het
Uniek in het gebied is dat het in bezit is van een paar
resterend veenweidegebied tot Zaandam is weids en vlak.
grote eigenaren: De Bazaar, de gemeente, de provincie en
2.1
Daarin ligt de Stelling van Amsterdam, een krans van forten,
Staatsbosbeheer (beheer door LNH). Zij bepalen het gebruik
dijken en watergangen. Fort aan de St. Aagtendijk is hiervan
en de ruimtelijke kwaliteit. Wanneer zij onderling afstemmen
onderdeel maar de A9 snijdt haar letterlijk uit de krans.
kan hier een prachtige schakel ontstaan tussen Beverwijk en
Projectgebied
Het projectgebied wordt begrensd door de A22, de
het veenweidelandschap.
A9 en de Bazaar. Het gebied aan de oostzijde van de A9, De Buitenlanden, is van grote betekenis voor de
De St. Aagtendijk, aangelegd in de middeleeuwen,
ontwikkelingskansen rond Fort aan de St. Aagtendijk. Daarom
beschermde het noordelijke landschap tegen overstromingen.
Fort aan de St. Aagtendijk
is de grens van het projectgebied opgerekt.
Het heeft nog steeds een primaire dijkfunctie. Deze oudste
De Stichting Fortpop heeft het fort opgeknapt en verhuurt
historische structuurdrager van het gebied is nu doorsneden
repetitieruimte aan diverse bandjes. Elk jaar organiseert het
Het projectgebied is de stadsrand van Beverwijk met
door de A9, de A22 en de spoorlijn. De vuilnisbelt reduceert
bestuur Fortpop, dat een aardig groot publiek trekt. Het fort
een verouderd industrieterrein, de Bazaar, het fort en de
de dijk tot een voetje van de berg. De dijk was ook een
bedient hoe langer hoe meer de hele regio Noord-Holland.
vuilnisbelt. Het heeft een negatieve bijklank omdat het
goede oost-westverbinding door het veenlandschap, aan
Stadsherstel start met de renovatie van het fort in het
verkeer vaak vast zit vanwege de toeloop naar de Bazaar in het
de noordzijde van het Wijkermeer en het IJ. Het is nu de
voorjaar van 2012. Zij onderzoekt met geinteresseerden de
weekend. Wij ontdekten dat het gebied rond het Fort aan de
fietsverbinding, van de sportvelden in Beverwijk tot aan het
mogelijkheden voor gebruik van de gebouwen op het fort na
St. Aagtendijk enorm zal veranderen; er lopen vijf ingrijpende
landschap, van Amsterdam-noord naar Wijk aan zee.
het herstel.
projecten. De landschapsgeschiedenis laat zich door verstedelijking en de vuilnisbelt niet gemakkelijk meer lezen. Vroeger lag dit gebied op de rand van de duinen met het Wijkermeer aan de voeten. De landhuizen van de rijke stedelingen lagen waar nu Beverwijk is gebouwd. Nog eerder lag hier het Oerij, dat uitmondde in zee bij Castricum. De overgang van duinen naar veengebied is niet langer leesbaar. De duinen verbergen zich onder de staalindustrie en de dorpskernen Beverwijk en Heemskerk en het de ring van Beverwijk 8
Op het Scherp van de Snede
de Boerenlandwinkel met erachter de tuin
De Aagtenbelt
bezoekers met de fiets of met de auto komen. De eigenaar wil
onderdeel is van de Stelling van Amsterdam, en dat wat
Momenteel wordt gewerkt aan het volledig afdekken en
graag voor zijn potentiele doelgroep uit Beverwijk een betere
deel is van het watersysteem van Beverwijk. In het gebied
inrichten van de Aagtenbelt. Door de crisis is de aanvoer
fietsontsluiting.
ligt een ijsbaan die verdwijnt na de aanleg van de geplande
van grond verminderd waardoor het afdekken langer duurt
“Oostelijke doorverbinding”. Het waterpeil wordt binnenkort
dan gepland. De Wielerclub van Beverwijk gebruikt het
De Bazaar
10 cm. verhoogd en het watersysteem wordt teruggebracht
wielercircuit voor trainingen en wedstrijden. De gemeente
De vroegere Zwarte Markt wordt druk bezocht in het weekend.
naar één peilgebied. Het areaal oppervlaktewater wordt
zoekt nog gebruikers voor de zuidkant van het park.
Er komen zo’n 40.000-50.000 bezoekers op de markt af.
vergroot. Tussen het Noordzeekanaal en het water in het
Een gedeelte van de bezoekers maakt een gecombineerd
gebied wordt een verbinding gemaakt die ervoor zorgt dat
De Boerenlandwinkel
bezoek aan de regio. De meesten komen met de auto naar
vissen, met name paling, naar het gebied migreren. Het water
De andwinkel ligt aan de oostzijde van de A9 en aan de
de Bazaar. De Bazaar is altijd naar binnen gekeerd geweest.
functioneert straks bij zware buien ook als overstortgebied
Stelling van Amsterdam. ’Eigenlijk is dat vreemd,’ zegt de
De parkeerplaats is alleen in het weekend in gebruik. De
van Beverwijk-noord.
eigenaar van de landwinkel, ‘als je een foto van onze tuin
managing director van De Bazaar denkt graag mee over
maakt staat de stelling er vanzelf op.’ Klanten komen uit
plannen voor de omgeving. Hij is in het gebied opgegroeid.
een groot gebied, tot aan Amstelveen. De eigenaar staat
Een deel van de watergangen hoort oorspronkelijk bij de Stelling van Amsterdam en is onderdeel van het monument.
op de Noordermarkt in Amsterdam. Ook bezoekers van de
Het water
Aan de St. Aagtendijk ligt nog een “stenen beer”, een
Bazaar bezoeken de winkel en de tuin. Het weer bepaalt of
Er zijn twee typen water in het gebied. Dat wat historisch
waterstaatkundig kunstwerk van de Stelling.
Fort aan de Sint Aagtendijk
veenweidegebied ten oosten van de A9
verstilde sfeer in het gebied nu
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
9
2.2
rin g
Het gebied ligt aan de A9, ter hoogte van de afslag Beverwijk
Broekpolder
Heemskerk
Ontsluiting
en aan de ringweg rond Beverwijk. Door de grote snelwegen
Uitgeest
Zee
rondom is de bereikbaarheid voor fietsers en voetgangers vanuit Beverwijk en Broeklanden beperkt tot een fiets/ voetbrug en twee tunnels. De A9 scheidt het studiegebied van het landschap. Door de lage ligging van de A9 is er geen Assendelft
visuele barriere tussen het gebied en het landschap. In de weekends staat bij de afslag A9 de Bazaar-file. De gemeente is
Centrum
ver gevorderd met de plannen voor een weg ten oosten van de
2
A2
parkeerplaats. Als deze weg er komt wordt de St. Aagtendijk afgesloten voor autoverkeer. Het fort blijft dan bereikbaar voor autoverkeer vanaf de tunnel onder de A9. De parkeerplaats van de Bazaar is in het weekend in gebruik. Tijdens wielerevenementen op de Aagtenbelt wordt er ook gebruik van gemaakt. De parkeerplaats is in de nieuwe A9
plannen alleen ontsloten vanaf de Bazaar. Daarmee blijft een kans liggen om het te gebruiken voor een bezoek aan het gebied. Voorheen meerde de draagvleugelboot uit Amsterdam snelboot
aan in de nabij gelegen haven. Vuurlinie / Noordzeekanaal
Oude IJdijk / Amsterdam
ontsluiting
projectgebied
10
Op het Scherp van de Snede
2.3
Het water
Er zijn twee typen water in het gebied. Dat wat historisch onderdeel is van de Stelling van Amsterdam, en dat wat deel is van het watersysteem van Beverwijk. Het waterpeil wordt binnenkort 10cm. verhoogd en het watersysteem wordt teruggebracht naar één peilgebied. Het areaal oppervlaktewater wordt vergroot. Tussen het Noordzeekanaal en het water in het gebied wordt een verbinding gemaakt die ervoor zorgt dat vissen, met name paling, naar het gebied migreren. Het water functioneert straks bij erg grote buien ook als overstortgebied van Beverwijk-noord.
schootsveld
water behorende tot de Stelling van Amsterdam
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
11
2.4
Voor de inpoldering van het Wijkermeer / aanleg Noordzeekanaal
Vroeger lag het gebied op de rand van de duinen met het Wijkermeer aan de voeten. De landhuizen van de rijke stedelingen lagen waar nu Beverwijk is gebouwd. Nog eerder lag hier het Oerij, dat uitmondde in zee bij Castricum. De Sint Aagtendijk, aangelegd in de middeleeuwen, beschermde het noordelijke landschap tegen overstromingen. De Sint Aagtendijk heeft een hoge cultuurhistorische waarde en is nog . St di en gt Aa
Huize Westerhout
belangrijke postverbinding tussen Leiden en Alkmaar.
jk
Akerendam Scheybeek
steeds in functie. Ten tijde van het Wijkermeer was de dijk een
Haven de Meer de Buitenlanden
Watervliet Meerzigt
Wijkermeer
oude ‘buitens’ oude dijk projectgebied situatie 1830
12
Op het Scherp van de Snede
Stelling van Amsterdam
paling en overstort
contour Wijkermeer
verbinding met landschap en stad
projectgebied
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
13
2.5
Na de inpoldering, Stelling van Amsterdam
Fort aan de St. Aagtendijk is onderdeel van de Stelling van Fort Veldhuis
Amsterdam, met de status van UNESCO Wereld Erfgoed. De dijk ten zuiden van het Fort aan de St. Aagtendijk en het Fort Zuidwijkermeer zijn gemaakt na de inpoldering van het Wijkermeer en aanleg van het Noordzeekanaal. In de haven ligt het Fort Velzen dat na de aanleg van Fort Zuidwijkermeer verviel. Dit fort is privaat eigendom. De A9 snijdt het Fort aan de St. Aagtendijk letterlijk af van de rest van de Stelling. Door de lage ligging van de A9 is de visuele verbinding nog wel aanwezig waardoor het verhaal leesbaar is gebleven in het landschap.
Fort aan de St. Aagtendijk
Vuurlinie Fort Velzen
Fort Zuidwijkermeer situatie 1900
Stelling van Amstedam projectgebied
14
Op het Scherp van de Snede
Fort aan de St. Aagtendijk voordat de A9 er lag
situatie nu
projectgebied
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
15
Groene Ring Park Overbos Adrichem
Aagtenpark De Buitenlanden
Legenda
duin- en strandzone binnenduinrand - Scheybeeckzone Wijkermeerpolder
polder fort groene route projectgebied
structuurvisie 2015 + ‘openbaar leven’
16
Op het Scherp van de Snede
Eigenaren
functioneren en de ruimtelijke kwaliteit bepalen. Het overleg
t) or sp
Ho llan d)
e an nt a ee rd m uu Ge erh (v
In het gebied zijn een aantal ‘grote’ eigenaren die het was daardoor helder te organiseren. Het Fort aan de
Pr or ai l
St. Aagtendijk met omringende gronden is eigendom van
pN oor d-
2.6
sch a
Staatsbosbeheer en in beheer bij Landschap Noord-Holland. de parkeerplaatsen. De Gemeente bezit het gebied van de
Lan d
De Bazaar bezit een groot deel van het bedrijventerrein en
LN H(
Rijkswaterstaat
Aagtenbelt tot aan de parkeerplaatsen. De provincie voert de regie over de toekomst van De Buitenlanden, deels al in
ve r
pa
Privé jve ri Bed
ent e e
m
Ge
Bazaar
Privé Landbouw
BBL Bureau Beheer Landbouwgronden (onderdeel DLG) ter sta at
Sc hr am
Sc hr am
- Fort en gronden rondom grotendeels in eigendom Staatsbosbeheer. - Erfpacht door LNH - Fort zelf verhuurd aan Gemeente
ks wa
beschikbaar gesteld wordt.
rein nter
Rij
inmiddels gestopt nu er vanuit het Rijk geen geld meer voor
ch t
Gemeente
bezit van de gemeente. Het aankopen van deze gronden is
BBL Bureau Beheer Landbouwgronden
eigendommen
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
17
3. Veldatelier
de fietsers en in het fort wordt muziek gemaakt. Er rijden elke dag duizenden mensen voorbij over de A9. Kortom er is genoeg publiek en bezoekers om het gebied tot een mooie plek bestemming om te vormen.
Atelier 1 - Fysiek De genodigden uit de ruimtelijke ordening zien in het gebied een landschap dat ligt te wachten. Parkeerplaatsen zijn leeg tot het weekend wordt, de afvalberg wacht op een nieuwe bestemming, het fort wacht ook op een nieuwe bestemming en de ijsbaan wacht op de vorst. De vraagt komt op of het gezamenlijke wachten omgezet zou kunnen worden in samenwerking. Dankzij dit project zijn alle projecten voor het eerst tezamen in een kaart terecht gekomen. Dan blijkt ook dat er kansen blijven liggen als iedereen alleen zijn eigen project maakt. Het gebied is in de beleidsplannen van de gemeente Beverwijk een groene verbinding tussen verstedelijkt gebied en veenweidelandschap. Voor de bewoners van Beverwijk en Broekpolder is dit een belangrijke verbinding naar buiten. Nu ligt het er als een onduidelijke verzameling gebiedjes bij. Uit de inventarisatie blijkt dat er geen samenhang is tussen de nieuwbouwplannen voor de Bazaar, de weg genaamd: “Oostelijke doorverbinding”, de Stelling van Amsterdam, het popfort, de Aagtenbelt en aan de andere zijde van de A9 De Buitenlanden en de Boerenlandwinkel. De plannen worden los van elkaar ontwikkeld. Met een sterkere identiteit kan dit gebied bekend worden voor meer dan alleen de Bazaar. Het gebied kent een expliciete gebruiksgroep: de massale groep bezoekers aan de Bazaar in het weekend. Buiten wordt gevist, passeren recreanten en fietsen schoolklassen en verpoost een enkeling wel eens in de auto tot winkelende medeleden voldaan zijn. Op de berg racen
18
Het gebied is, ondanks de zware infrastructuur rondom, wel goed bereikbaar gemaakt voor zowel auto’s als fietsers als wandelaars uit alle richtingen. Centraal ligt een hele grote parkeerplaats, in eigendom van de Bazaar. Deze wordt alleen in de weekenden gebruikt. Er zijn momenteel al op korte afstand van elkaar veel verschillende bestemmingen, van cultuurhistorie tot oosterse bazaar en van natuurbeleving tot ‘landwinkelen’. Mogelijkheden om meer te programmeren zijn er te over. Er is bijvoorbeeld een enorm hoogteverschil naast een uitgestrekt veenweidegebied. Er is alleen geen regie op het gebruik van het gebied waardoor bezoekers de kansen niet kennen. Het gebied heeft een overzichtelijk aantal grondeigenaren. De overeenkomst tussen hun projecten is dat ze allemaal de komende jaren tot uitvoer zullen komen of al zijn gestart. Het plan voor De Buitenlanden moet vanwege bezuinigingen opnieuw bekeken worden. De verstilde sfeer in het gebied wordt veroorzaakt door het simpele feit dat het een samenkomst is van achterkanten. Het wordt straks een doorgangsgebied als de nieuwe weg en de Aagtenbelt gereed zijn. Een sfeer van riet, reliëf en populieren in alle hoeken en gaten kan dit gebied aaneen smeden tot een plek met een duidelijke identiteit. Wellicht kan de nieuwe identiteit gepaard gaan met een duidelijk natuurdoel, dat het landschapsbeeld ondersteunt. De St. Aagtendijk is een stevige ruwggengraad voor het gebied, als route en als geschiedkundig fenomeen.
Op het Scherp van de Snede
De ruime parkeergelegenheid zet aan tot het denken over het aanbieden van dagarrangementen in het gebied. De Aagtenbelt is door zijn ligging aan het open landschap een prachtig uitzichtpunt. De gemeente richt de berg basaal in en wacht vervolgens op initiatieven. Het gebied kan een zeer diverse groep bezoekers bedienen. Het heeft alvast een heel grote parkeerplaats die de meeste tijd leeg is. Een brug van de parkeerplaats naar de Aagtenbelt kan bezoekers van de Bazaar verleiden naar een uitkijkpunt te klimmen. Een brug kan ook het fort dichterbij de parkeerplaats brengen zodat evenementen als Fortpop ontzettend goed bereikbaar worden. Het watersysteem kan ook een thema worden in het gebied want het water heeft meerdere belangrijke functies. Het buffert in tijden van hevige regenval, het wordt een doorgang van zout naar zoet water en het meeste water is onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Kan het fort beter worden verbonden met de rest van de Stelling van Amsterdam? De Boerenlandwinkel wil graag een goede route naar het Fort aan de St. Aagtendijk. Een wandelpad is onlangs aangelegd vanaf het viaduct over de A9 naar het fort. Door een slimme inrichting van De Buitenlanden kan wellicht een aangename fietsroute naar De Boerenlandwinkel gemaakt worden in combinatie met een sterkere relatie tussen de Stelling ten oosten van de A9 en het geïsoleerde fort.
Atelier 2 - Gebruikers Het tweede atelier is druk bezocht. Aan tafel zitten ondermeer ondernemers met hun wortels in dit gebied: de managing director van de Bazaar en de agrariër en eigenaar van De Landwinkel en de ondernemer op het fort. Tezamen ontstaat een idee om samen te werken aan arrangementen. Als het gebied daardoor meer mensen trekt is het voor alledrie goed. Er moet dan wel een gemeenschappelijke binding zijn. Een aantal mensen aan tafel vindt het zonde dat zo’n groot oppervlak verharding leeg is gedurende de week, wanneer de Bazaar gesloten is. Wellicht kunnen arrangementen hierin verandering brengen: een activiteit gecombineerd met parkeren op goed bereikbare plek. Bezorgdheid is er ook, met name over de invloed van de Bazaar op de ruimtelijke kwaliteit van het gebied. Bestaat de kans dat de Bazaar uitbreidt, in de richting van de Stelling van Amsterdam, op het parkeerterrein? Er geldt een schootsveld waarin niets mag worden gebouwd. Kan de lege parkeerplaats geprogrammeerd worden? Gedacht wordt aan het thema eten, in combinatie met een bezoek aan De Landwinkel. Op de parkeerplaats kan een boerenmarkt gehouden worden. Nu staan op de toegangswegen in het najaar de landelijke keurstations voor pootaardappelen. In het fort zouden champignons gekweekt kunnen worden. Hoewel Beverwijk lange tijd ‘de tuin van Amsterdam’ was, beklijft het thema eten niet. De samenhang moet wellicht meer komen uit het de landschappelijke context. Landschap Noord-Holland onderhoudt nu het fort en de directe omgeving. Kan zij ook de snippers groen en het park Aagtenbelt in onderhoud nemen om een totaal landschapsbeeld te scheppen met water, rietkragen, wilgen en populieren, dijk en berg? Dat landschap is dan de
jas waarin de ondernemers, gemeente en provincie, fortpop, wielerclub en wie nog meer allerlei activiteiten laten plaatsvinden. Landschap Noord-Holland kan dan ook de natuuractiviteiten voor haar rekening nemen. Dit voorstel kan van iedereen, ondernemer, bewoners en jager, goedkeuring dragen. De Buitenlanden zouden ook opnieuw bekeken moeten worden omdat de plannen nu leiden tot het dichtzetten naar de A9 met beplanting, waardoor het zicht op de weidse veenweidegebieden verdwijnt. Het blijkt ook ongewis te zijn wat er met De Buitenlanden gaat gebeuren. De geplande stadsboerderij gaat wegens bezuinigingen niet door, maar het gebied heeft al wel de bestemming recreatie. Er ligt weer een wereld open voor initiatieven ook aan de oostzijde van de A9.
Atelier 3 - Beslissers Het laatste atelier start met een toelichting op de conclusies, staande op het fort en uitkijkend over het studiegebied. Vervolgens worden de kansen voor het gebied op tafel gelegd. De conclusie is duidelijk: samenwerking is nodig tussen de eigenaren om gezamelijk het gebied tot een bijzondere recreatieve plek te maken. En afstemming is nodig nu blijkt dat de vijf projecten met de rug naar elkaar getekend zijn. De meerwaarde van samenwerken en afstemmen maakt van het gebied niet de rand van verschillende plannen, maar juist een spannende overgang van Beverwijk naar het landelijk gebied: natuur die de sprong over de snelweg maakt en een vooruitgeschoven post (het fort) van het landelijk gebied. Daarbij kan door het verbreden van de buffer rond het beschermde natuurgebied een robuusteplan worden gemaakt waarmee de natuurwaarden op termijn ook op deze “moeilijke” locatie goed te waarborgen zijn.
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
Stichting Stadsherstel heeft een bijeenkomst gehad met betrokkenen om de toekomst van het fort te duiden. Het blijft een fort voor muzikanten, maar er komt waarschijnlijk meer bij. De betrokkenen van de brainstorm over de toekomst van het fort moeten zeker in contact gebracht worden met de deelnemers van de workshops voor het hele gebied. Zo kan in grotere kring verder gedacht en gewerkt worden aan nieuwe initiatieven en arrangementen. Vanuit de Stelling van Amsterdam wordt gekeken naar een mogelijke bijdrage aan het ontwerpenderwijs afstemmen van de lopende en binnenkort te starten projecten. De gemeente wil graag faciliteren in de ruimtelijke ontwikkeling en de ruimtelijke kwaliteit en gaat intern met “economie” overleggen. Besloten wordt om een planningsoverzicht op te stellen van alle projecten en te koersen naar een eerste overleg. (zie bijlage). De Buitenlanden moet als eerste voor 2012 een nieuw projectvoorstel hebben dat past bij zijn bezuinigingen. Dit wordt gezien als mogelijke deadline voor afstemming onderling. Het projectbureau Stelling van Amsterdam wil bijdragen in de ontwerpkosten terwijl de overige financiering van mede tafelgenoten moet komen. Een vervolgstap lijkt in de maak als we afscheid nemen van elkaar.
19
4. Karakteristieken en kwaliteiten
Inventarisatietekening Aan de hand van de input uit de workshops is een tekening gemaakt waarin alle kansen voor recreatieve benutting en huidige en potentiele ruimtelijke kwaliteiten voor het gebied zijn vastgelegd. Gekozen is voor een nieuwe grafische presentatie in 3D. Hiervoor is de illustratrice Rafaella Wang gevraagd. De mogelijkheden in dit gebied zijn legio. Maar hoe is het aanvankelijk prille enthousiasme van de deelnemers om zich te bekommeren om het gebied vast te houden? Kunnen we een tekening maken die zich leent voor informeel overleg aan de keukentafel? Het perspectief is met opzet genomen vanuit Beverwijk kijkend naar het landschap, de wijze waarop het door de tafelgenoten wordt waargenomen. De presentatievorm is beeldend en enthousiasmerend, bijna refererend aan een pretpark. Het fort van de aanstichter van het overleg en de beoogd beheerder ligt in centraal. Het is mogelijk om nu het gebied te zien als een schakel tussen Beverwijk en het landschap ten oosten van de A9 en tegelijkertijd als een potentieel zeer gevarieerde recreatieve bestemming.
20
Op het Scherp van de Snede
Projecten Er is een vijftal belangrijke transformaties gepland die los van elkaar worden ontwikkeld, maar die door goede afstemming het gebied juist aantrekkelijk kunnen maken voor een heel brede doelgroep:
Stelling van Amsterdam (provincie)
1. De Buitenlanden is een gebied dat van agrarisch naar eenrecreatieve bestemming wordt omgezet, als compensatie voor plannen elders in Beverwijk. Nog niet alle percelen zijn aangekocht en onlangs is de aankoopsubsidie stopgezet waardoor de plannen bijgesteld moeten worden voor december 2011.
fietsroute Aagtendijk Noorderweg (gemeente)
2. De vuilnisbelt wordt omgebouwd tot Aagtenpark, met behoud van het wielercircuit. De uitvoering loopt vertraging op omdat grondtoevoer is gestagneerd door teruglopende bouwaktiviteiten als gevolg van de crisis. Het fietspad over de A22 en de vuilnisbelt is al wel geopend. nieuwbouw (Bazaar) SO-fase
3. De Bazaar ontwikkelt een nieuwe gevel grenzend aan het gebied. De uitstraling zal oosters zijn. Die nieuwe gevel heeft invloed op het gehele gebied. 4. De Oostelijke doorverbinding omvat de wegverlegging en de waterverbinding, en de herinrichting van de westelijke helft van de parkeerplaats. De start van de werkzaamheden wordt in een later stadium gepland.
ombouw parkeerplaats (Bazaar)
voorontwerp bestemmingsplan (gemeente) aanleg maart 2012
renovatie fort\ herbestemming tot muziekfort (SBB=eigenaar LNH=beheerder) start voorjaar 2012 De Buitenlanden (provincie) nieuw project op basis van bezuinigingen, gereed begin 2012
Oostelijke doorverbinding 2012 (gemeente); oeverstart en ecologische verbinding voor paling (Waterschap)
5. Het fort wordt herbestemd met Stadsherstel. Momenteel wordt onderzocht met bewoners, ondernemers en belangstellenden welke activiteiten er in de toekomst kunnen worden gehuisvest. Het thema wordt waarschijnlijk Muziekfort. Aangrenzend aan de Buitenlanden ligt De Boerenlandwinkel, een initiatief van de agrarier. Achter de boerderij ligt een bezoekerstuin. Ook staat De Boerenlandwinkel op de Noordermarkt in Amsterdam. De Boerenlandwinkel zoekt meer mogelijkheden om klanten te bereiken en wil graag samenwerken met de andere ontwikkelende partijen.
Aagtenpark (gemeente) uitvoering voor januari 2015; stagnatie aanvoer grond door crisis
De Boerenlandwinkel (particulier)
projectfasering
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
21
5. Spin off Dit laatste hoofdstuk behandeld de resultaten die zijn geboekt tot moment van schrijven (april 2012), op dat moment zijn er nog volop ontwikkelingen gaande, met name naar aanleiding van het Atelier Groene Oostrand. Voor de verslaglegging van deze bijeenkomst zie document ‘Groene Oostrand Beverwijk’, gemaakt in opdracht van de gemeente Beverwijk. Hierin staan ook uitgebreid concrete ideeën voor het gebied rondom de St. Aagtendijk benoemd en verbeeld.
uitwisseling van ruimten, functies. St. Aagtendijk drager samenhang stad-landschap De gemeente en Landschap Noord-Holland werken samen aan instandhouding en versterking van de cultuurhistorische en landschappelijke waarde van de eeuwenoude St. Aagtendijk. Deze dijk biedt bij uitstek groene samenhang tussen stedelijk en landelijk gebied en heeft het in zich om beide op een aangename manier bereikbaar te houden, of nog meer te maken.
Afstemming projecten De Gemeente Beverwijk heeft meteen het voortouw genomen om de vele projecten in de directe omgeving van het fort St. Aagtendijk afgestemd te krijgen door de projectleiders met elkaar in contact te brengen. Een gezamenlijke bijeenkomst heeft al heeft plaatsgevonden in oktober jl.
Groene Oostrand Aan het project Groene Oostrand is onmiddellijk na het laatste atelier een bijdrage geleverd door DS landschapsarchitecten. Uit ‘Op het scherp van de snede’ kwamen immers zodanig concrete inzichten voort dat ze zo konden worden ingezet om de planvorming voor Groene Oostrand een doorstart te geven. Landschap Noord-Holland biedt diensten aan bij uitvoering beheer. Gemeente Beverwijk is zeer positief over de uitkomsten van bijeenkomst de Groene Oostrand.
Bereikbaarheid, ‘smoel’ De boerenlandwinkel, Stadsherstel met het Muziekfort en de Bazaar zijn met elkaar in gesprek om gezamenlijke belangen te behartigen. Met name gaat het om de bereikbaarheid en het imago van het gebied, maar ook om onderlinge
22
Op het Scherp van de Snede
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
23
Bijlage: Deelnemers
Mireille Dosker
Landschap Noord-Holland, initiator project
Jaap Beets
Landschap Noord-Holland, projectleider
Nicky Schuurman
Landschap Noord-Holland, medewerker
Maike van Stiphout
DS landschapsarchitecten, landschapsarchitect, initiator project
Chris van der Zwet
DS landschapsarchitecten, landschapsarchitect
Jan Peter Wingender
Wingender Hovenier Architecten, architect
Marieke Berkers
architectuurhistoricus, notulist
Veldwerkatelier 1 - Fysiek Rixt Hofman
Gemeente Beverwijk
Ezra Swolfs
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Francis Schennink
Regiobeheerder Landschap Noord Holland
Veldwerkatelier 2 - Gebruikers Rixt Hofman
Gemeente Beverwijk
Francis Schennink
Regiobeheerder Landschap Noord Holland
Paul Beentjes
De Bazaar
Anne Könst
Provincie Noord-Holland, programmabureau Stelling van Amsterdam
Piet Kurpershoek
Klankbordgroep St. Aagtenpark
Jan Scheffers
Beverwijk Wildbeheer eenheid
24
Op het Scherp van de Snede
André van den Heuvel
Boerenlandwinkel
Will Groeneveld
Stichting Fortpop
(rondleiding) Catharinus Jelsma
Gemeente Beverwijk, projectleider Aagtenpark
Veldwerkatelier 3 - Geld en beleid Josselin Bakker
Gemeente Beverwijk
J. Dorenbos - de Hen
Wethouder gemeente Beverwijk
Paul Beentjes
De Bazaar
Paul Veldhuis
Provincie Noord-Holland, programmabureau Stelling van Amsterdam
Stella van Heesik
Stichting Stadsherstel Amsterdam
Will Groeneveld
Stichting Fortpop
Francis Schennink
Regiobeheerder Landschap Noord Holland
Veldatelier Beverwijk, St. Aagtendijk
25
© Landschap Noord-Holland DS landschapsarchitecten Wingender Hovenier Architecten
