Op het scherp van de snede

Op het scherp van de snede Resultaten veldatelier Halfweg

april 2012

Op het Scherp van de Snede Resultaten Veldatelier Halfweg 6 april 2012

Mogelijk gemaakt door: SFA - Stimuleringsfonds voor Architectuur Nationale Postcode Loterij

Auteurs: Landschap Noord-Holland DS landschapsarchitecten Wingender Hovenier Architecten

De Batterij

Inhoudsopgave

1.

Introductie

p. 6

2.

Locatie

p. 8

3.

Veldatlier

p. 14

4.

Vondsten

p. 18

5.

Concrete ideeën

p.26

6.

Ontwerpvoorstellen

p.28

7.

Spin off

p.29

Bijlage: Deelnemers

1. Introductie 1.1 Aanleiding en doel van het project De aanleiding voor dit voorstel is de Open Oproep “Het Landschap van de stad” van het Stimuleringsfonds voor Architectuur (SFA) met de vraag hoe de bereikbaarheid en de beleefbaarheid van het landschap dicht tegen de stad aan vergroot kunnen worden. Landschap Noord-Holland (LNH) heeft als terreinbeherende organisatie een aantal terreinen in eigendom die op de grens van het stedelijke en landelijke gebied liggen. De opgave voor het verbeteren van bereikbaarheid en beleefbaarheid pakt LNH aan in een groter verband door de opgave te beschouwen vanuit zowel een stedenbouwkundig als een landschapsarchitectonisch perspectief, en door eigenaren van omliggende gronden te betrekken bij het ontwerp van de randen. Van belang in het project is dat LNH als de eigenaar van kansrijke delen in het stadsrandgebied het initiatief neemt. De aanwezigheid van uitloopgebieden is immers van invloed op de kwaliteit van de woon en werkomgeving van stedelijke gebieden. Op een zeer directe manier komt dit bijvoorbeeld al tot uitdrukking in het feit dat het meehelpen bij het onderhoud van de gebieden voor de vele vrijwilligers aangesloten bij LNH een belangrijke vorm van recreatie is. Veel van deze vrijwilligers wonen in het stedelijk gebied. Voorts worden sommige van de gebieden al wel doorkruist door fietsers/skaters, maar de beleving ervan is nog nihil. Intussen is de aansluiting stad-land fysiek niet aantrekkelijk.

6

In feite is er sprake van een gevoelige balans want bijvoorbeeld een te goede bereikbaarheid van de randgebieden geeft een te grote druk op natuur, landschap en cultuurhistorie waardoor leefgebieden voor mens, plant en dier verdwijnen en de landschapsbeleving voor de bezoekers achteruit holt. Dit leidt weer tot vermindering van het draagvlak voor het werk van LNH.

cases. Zij zijn bereid in de vorm van cofinanciering en een actieve bijdrage in de voorbereiding van de cases en de veldworkshops bij te dragen aan het project. Het doel van het project is het ontwikkelen van (praktijk) voorbeelden waarin de landschapsbeheerorganisatie met een (pro)actieve houding invloed uitoefent in het bereikbaar maken van landschap in de stadsrand.

De opzet van het project betreft een drietal case studies in de regio Amsterdam: respectievelijk bij Halfweg, bij Aalsmeer en bij Beverwijk. In de cases worden de mogelijkheden maar ook dilemma’s die aan het verbeteren van de bereikbaarheid en de beleefbaarheid van deze gebieden vastzitten onderzocht. Daarnaast zijn de cases ook een proeftuin om de samenwerkingsvormen tussen ontwerppartijen en de rol van LNH daarin te verkennen. De casestudies worden voorbereid door een klein team: terreineigenaar/ beheerder Landschap Noord-Holland (LNH) DS landschapsarchitecten (DS) en Wingender Hovenier Architecten (WH). De kennisuitwisseling omtrent bereikbaar maken en meer beleving bieden vindt ontwerpenderwijs plaats. In veldwerkateliers worden de kansen en problemen onderzocht in een setting van eigenaren, belanghebbenden en deskundigen. Het doel is dat de verschillende eigenaren in het projectgebied coalitiepartners worden en dat het niet bij woorden en schetsen blijft maar dat de open oproep ook leidt tot daadwerkelijke verbeteringen in bereikbaarheid en beleefbaarheid. In de uitwerking van de cases worden dus ook de samenwerkingsvormen tussen betrokken partijen onderzocht.

1.2 Omschrijving van het project

Gemeenten, projectontwikkelaars en gebiedsbeheerders hebben zich zeer geïnteresseerd getoond voor de drie

Op het Scherp van de Snede

Het bezit van en de opgave voor de verbetering van toegankelijkheid en beleefbaarheid van landschappelijke gebieden aan de rand van de stad vormen de concrete aanleiding voor het project. Uit het bezit van LNH zijn drie locaties geselecteerd waar de opgave actueel is: Oosteinderpoel (Aalsmeer), Batterij/Spaarnwouderveen (bij Halfweg) en Fort aan de St. Aagtendijk (Beverwijk). In deze case studies worden de mogelijkheden en dilemma’s onderzocht om deze gebieden op stadsranden beter, zowel in het stedelijke als in het landelijke in te bedden. Tevens dienen de casestudies ertoe de rol die LNH kan spelen bij transformatieprocessen te onderzoeken en om de belangen te onderscheiden die de ontwerpvraag bepalen. Het team bereidt de cases voor en voert de studies uit in samenwerking met gemeenten en ‘buur’partijen op de diverse locaties. LNH heeft in de gebieden eigendom en treedt daarom op als hoofdverantwoordelijk projectleider, in staat om ook vervolgacties te sturen. DS is vakinhoudelijk specialist landschap en WH is specialist stad.

Op uitnodiging van LNH worden op de plekken zelf de bijeenkomsten gehouden in diverse samenstellingen. In veldwerkateliers worden bestaande en potentiële recreatieve routes gelegd naast cultuurhistorische, ecologische en landschappelijke verbindingen. Barrières worden tegen het licht gehouden, openingen opgezocht, concrete voorstellen worden aangedragen. In de eerste workshop gaat het om relatief vrijdenken. In de tweede workshop gaat het om vertalen naar concrete maatregelen (sturings- en aanpassingsmogelijkheden). In de derde workshop wordt haalbaarheid financieel en organisatorisch getoetst. De opzet is in een brede groep toe te werken naar versmalling en conretisering van de opgave en afspraken te maken wie zich erachter schaart. Concreet zullen de nieuwe krachtenvelden voor de drie cases worden onderzocht in steeds een serie van gesprekken rond een thema, danwel met de insteek om een nieuwe combinatie van partijen bij elkaar te brengen. De grafische methodiek om het ontwerp te laten meegroeien zal per casus verschillen en zal bijvoorbeeld bestaan uit schetsen, verhalen, luchtfotomontages, maquettes, collagetechnieken. De presentatieresultaten hebben een pragmatische insteek en dienen deels om te zien of het ontwerpresultaat haalbaar is, en deels om andere partijen te enthousiasmeren en mee te denken. Het samen werken aan het verbeteren van de bereikbaarheid en de beleving moet leiden tot èn wederzijdse begripsverhoging, èn concrete specifieke voorstellen èn nieuwe coalities. Naast de directe resultaten van de studies voor deze locaties leidt het project ook tot nadere kennis over de manier waarop

ontwerpers voor stad en landschap samen op kunnen trekken en hoe een terreinbeherende organisatie de bakens kan (helpen) verzetten van zowel de eigen organisatie als die van de stedelijke en landelijke buren. 1.3 Betekenis voor de ruimtelijke ordening Stedenbouwers en landschapsarchitecten werken in het project samen op de stadsrand: Het voorliggende project is een voorbeeld waarin we de dialoog tussen de spelers in de stadsrand gaan intensiveren: stedenbouwers, landschapsarchitecten, ambtenaren RO, grondeigenaren en mensen in de recreatiesector. De kennis die eruit voortvloeit, kan worden gebruikt om aan te tonen hoe een pro-actieve (in plaats van volgende) houding van een landschapsbeherende organisatie kan zorgen voor nieuwe coalities om doelen te verwezenlijken. In het project is sprake van vier niveaus van adressering van de opgave. Als eerste op het niveau van de opgave. Het project brengt partijen rond een concrete opgave bijeen en werkt aan een oplossing voor de ontwerpopgave. Ten tweede leveren de opgaves en hun onderlinge verbanden kennis en inzicht over de partners en reikwijdte. Ten derde zorgt het project voor afstemming van doelen en oplossingsrichtingen tussen belanghebbenden in hetzelfde gebied. En ten vierde levert het project een algemener perspectief voor een kwalitatief pro-actieve rol voor landschapsbeheerorganisaties in ruimtelijke ordeningsprocessen. Het brede publiek leert door het project de stadsrand kennen als waardevol overgangsgebied tussen stedelijk en landelijk gebied.

Veldatelier Halfweg

7

2. Locatie In de groene zone ingeklemd tussen de havens van Amsterdam en de verstedelijkte band langs de A200/ N200/spoorlijn liggen twee bijzondere, maar erg kleine natuurgebieden een beetje verscholen: de Batterij en het Spaarnwouderveen. Een mooie kleine wildernis. Opvallend zijn de hoge, grassige bulten langs de weg, waarachter de bomen voor een groot deel schuil gaan. Die horen bij de Batterij, een van de oudere versterkingen rond Amsterdam (begin 19e eeuw). Later is deze versterking geïncorporeerd in de Stelling van Amsterdam (1927). Bovenop zijn de bulten begroeid met meidoorns. Aangrenzend ligt het Spaarnwouderveen. Ooit was er in dit gebied een dijkdoorbraak, toen het

Nieuwe natuur

8

Het druk gebruikte fietspad tussen Amsterdam en Haarlem loopt er langs en doorheen. Er zijn geen programmatische veranderingen in het verschiet. De bereikbaarheid in oost-west richting is redelijk, maar verwarrend in het dorp Halfweg. De bereikbaarheid noord-zuid kan sterk verbeterd worden, evenals de natuurbeleving.

De gebiedjes liggen verscholen achter een kleine rommelzone en hebben geen binding (meer) met Halfweg, De stukjes natuur liggen pal naast het recreatiegebied Houtrak, onderdeel van Spaarnwoude en in eigendom van Recreatieschap Spaarnwoude. In de zomer wordt hier volop gebarbecued, gefeest (Awakenings, Latin Village) en anderszins gerecreëerd. Toch is er lokaal nauwelijks aansluiting met dit gebied, niet in fysieke zin en niet in beleidsmatige zin. Hetzelfde geldt voor Sugar City. Het gebied van de voormalige suikerfabriek dat wordt ontwikkeld door Cobraspen en richt op het faciliteren van werk (Silo’s), entertainment (bioscoop) en voorzieningen (hypermarkt). De laatste ‘buur’ van LNH is hier het weidse polderland tussen Halfweg en Haarlem / Spaarndam. Boeren pachten hier het land van het Recreatieschap, zij zijn –zoals overal in Nederland- op zoek naar nevenactiviteiten die

Stelling van Amsterdam

Landbouw

IJ nog een groot en woest water was. Het plasje van toen is nu opgevuld met veen. Hier groeit alles wat op veen thuis hoort: van de weg af zie je meteen een ruig berkenbos. Wat verderop staat veel grauwe wilg. Op het open gedeelte is een heideveentje, waar planten zoals liggend walstro, dophei en smalle stekelvaren groeien. Dit landschapsjuweeltje is een trekpleister voor veel vogels. De Noordse woelmuis leeft er. Toch verrassend hier onder de rook van de voormalige CSM suikerfabriek.


aanvullende inkomsten genereren. De agrariërs dragen zorg voor het landschap waarbij recreatie en natuur een steeds belangrijkere rol krijgen toebedeeld. Een belangrijke ontwikkeling is de (her)opening van het NS station Halfweg-Zwanenburg in 2012. Op de route van de oudste spoorlijn van Nederland was Halfweg al vanaf 1839 een vaste stop, echter in 1927 werd het station gesloten. De komst van een nieuw station geeft direct mogelijkheden voor het gebied. Niet alleen de bewoners en Sugar City zullen profiteren. Ook de festivals, lokale ondernemers en Landschap Noord Holland kunnen inspelen op een nieuwe stroom mensen.

partijen het gebied nabij Halfweg beter beleefbaar en bereikbaar maken. In plaats van een nietszeggende plek ergens halverwege tussen Amsterdam en Haarlem kan het gebied nu een (zeer gewaardeerde) bestemming worden.

De ‘postzegel’ natuur van LNH wordt kortom omgeven door gebieden in ontwikkeling en in handen van interessante partijen. Alleen samen kunnen deze

Sugar City

NS Station

Recreatieschap Spaarnwoude

Veldatelier Halfweg

9

Halfweg 1850 Zo’n 160 jaar geleden zag het gebied rondom Halfweg er heel anders uit. Het dorp was gelokaliseerd op een smal strookje land tussen het IJ-meer en het immense Haarlemmermeer. Toch is deze situatie nog heel duidelijk herkenbaar in het Halfweg van vandaag. De ligging van de grote infrabundels (spoor en A200/N200 nu, de trekvaart en tramlijn vroeger) zijn aan de hand van deze kaart makkelijk te verklaren. Evenals de matige noord-zuid verbinding op deze plek. De polders tussen Halfweg en Spaarndam vormen een duidelijke entiteit op de kaart, hier is eigenlijk weinig veranderd. Dat kan niet gezegd worden van de Waarderpolder (uiterst links) en de Osdorperpolder (rechts) die nu deel uitmaken van de steden Haarlem en Amsterdam.

Station Halfweg

Amsterdam

Haarlem

1850

10


In rood is als oriëntatiepunt telkens het gebied in eigendom van Landschap Noord-Holland gemarkeerd.

Halfweg 1905 Een halve eeuw later zijn de beide grote meren ingepolderd. Het nieuw beschikbare land wordt ingezet als landbouwareaal. Grond ten behoeve van recreatie, wonen en industrie is nog slechts zeer beperkt waarneembaar. Zo bekeken is het land aan het begin van de 20e eeuw nog grotendeels ‘leeg’.

Station Halfweg

Amsterdam

Haarlem

1905

Veldatelier Halfweg

11

Halfweg 1960 Op de kaart van de jaren ‘60 van de vorige eeuw zijn grote ontwikkelingen waarneembaar. Het landgebruik verandert aanzienlijk in deze tijd. Halfweg zelf breidt uit. Het land van Polanen is volgebouwd en het aangrenzende dorp Zwanenburg is ontwikkeld in de Haarlemmermeerpolder. In deze polder is nu een N-weg gerealiseerd en – iets ten zuiden van dit kaartbeeld - zou Schiphol niet veel later flink worden uitgebreid tot een luchthaven van formaat. Verder breiden de beide steden zich uit. Haarlem in oostelijke richting en Amsterdam in westelijke richting door de ontwikkeling van de Westelijke Tuinsteden, met in het midden de Sloterplas. Land van Polanen

Haarlem

Amsterdam

Halfweg 2010 Vandaag de dag bevindt Halfweg zich aan de rand van de metropool Amsterdam. De invloed die deze stad uitoefent is groot en ook waarneembaar op de kaart. De Westelijke Tuinsteden zijn voltooid waardoor de grens van het bebouwd gebied nog verder naar het westen is verschoven ten opzichte van 1960. Ten noorden van Halfweg is een groot recreatie terrein gerealiseerd. Deelplan Houtrak en de twee golfterreinen 1960

12


rika

Spaarndam

hav

a ve n

en

Spa

arne

Mo

oie

Spaarnwoude

Nel

Houtrak

A 20 0

Brettenzone

Halfweg - Noord

Amsterdam

e

Halfweg

ed

Haarlem

Li

A9

aart

2010

Veldatelier Halfweg

13

rt

R in g v

Polderbaan

R in g va a

A5 (p - W la e nn st i n ra n g d 20 w e 12 g )

Zwanenburg

A5

Ten zuiden en westen van Halfweg zijn stad gerelateerde functies gekomen. De Polderbaan is de meest recente uitbreiding van Schiphol en veroorzaakt veel geluidshinder in de regio. Het verlengen van de A5 - Westrandweg tot aan de nieuwe 2e Coentunnel (werkzaamheden zijn in volle gang), het bedrijvencentrum Halfweg en de uitbreidingen van Haarlem-Oost benadrukken dat Halfweg zich heeft ontwikkeld van een dorp in landelijk gebied tot een stadsrand van de metropool Amsterdam. Op de grens tussen stad en land; op het scherp van de snede.

A fr ik a h

Het landbouwgebied tussen Halfweg en Spaarndam is wel nog als een duidelijk entiteit waarneembaar. Boeren dragen nog immer zorg voor een weids, maar toch gevarieerd gebied. Zij het nu met de kranen van de havens op de achtergrond.

Recreatiegebied Spaarnwoude

Ame

maken deel uit van Spaarnwoude. Feitelijk is het een overloop gebied van Amsterdam en omgeving waar mensen komen zonnen, barbecueën, feesten of golfen. Verder noordelijk heeft Amsterdam haar havengebied westwaarts uitgebreid. De Afrikahaven heeft een grote ruimtelijke claim op het gebied.

Tuinen van West

3. Veldatelier

Atelier 2

Atelier 1 Landschap Noord Holland is eigenaar van de twee kleine natuurgebieden waar het veldatelier heeft plaats gevonden. Zij dragen daarom zorg voor de projectleiding, het opbouwen van de tent en het verzorgen van de lunch. DS en Wingender Hovenier bereiden de workshops inhoudelijk voor en zorgen voor het juiste kaartmateriaal. Tijdens de eerste bijeenkomst werd door de gemeente en dRO verteld over de recente ontwikkelingen betreffende ruimtelijke planvorming in het gebied. De 2e Afrika haven, ontwikkelingen in de Houtrak, Plan radiaal West en de bouw van een nieuw NS station in Halfweg kwamen zo aan het licht.

14

Het tweede atelier werd spannend toen het ontwerp voor het NS station inclusief directe omgeving werd gepresenteerd door Movares. De enorme invloed die dit zal hebben voor de ontwikkelingen in het gebied qua ruimte en qua bezoekersstromen begonnen langzaam door te dringen bij de gebruikers van het gebied die aan tafel zaten. Het voorlopig ontwerp incl. 3d perspectieven toont een gebrekkige inbedding van het station in haar omgeving. Er is weinig fysieke ruimte om het station te realiseren; ingeklemd tussen de A200/N200, de Oude Haarlemmerstraatweg en het water. Daarnaast moet veel hoogteverschil overbrugd worden, door de aanwezigheid van de oude IJdijk en het oversteken van de A200/N200. Tijdens dit atelier gaf het recreatieschap te kennen in een moeilijke financiële situatie te verkeren en dat


alle revenuen daarom welkom zijn. Het organiseren van (nog) meer grote festivals op het terrein is een van de laatste mogelijkheden om die revenuen te maximaliseren binnen de huidige beleidscontext, maar nu al wordt in het gebied fors geklaagd over te veel en te regelmatig voorkomende geluidsoverlast van die evenementen. Sugar City liet horen dat de plannen voor de toekomst slechts gedeeltelijk vastliggen. De ontwikkelaar is flexibel en bereid naar alle mogelijkheden te kijken. Ook als het gaat om het faciliteren van een startpunt voor wandelaars en fietsers, of wat betreft het faciliteren van een informatiepunt over het gebied. Daarnaast (of in combinatie met het vorige) wil Sugar City de oude kalkoven restaureren en omtoveren tot een uitzichttoren, waardoor het gebied, met al haar kwaliteiten, kan worden overzien en worden ervaren. Vanuit de voorzitter van de dorpsraad kwam naar voren

dat er veel overlast is door de festivals (die juist zo welkom zijn voor het schap), naast al het lawaai dat afkomstig is van vliegtuigen, het spoor en de A200/ N200. Daarnaast is vanuit de bewoners van Halfweg en Zwanenburg veel argwaan ten opzichte van de ontwikkelingen van Cobraspen’s Sugar City. Men is bang voor nog meer verkeersstromen die het dorp verder op slot zullen zetten. De mensen die veel wandelen en fietsen door het gebied geven aan dat het hier prachtig is ondanks alle infrastructuur die het doorsnijdt. De vele kwaliteiten zouden echter beter zichtbaar gemaakt kunnen worden. De lokale (recreatie en horeca)ondernemers in het gebied gaven veel extra informatie en waren enthousiast over de komst van het NS station. Meer potentiële gebruikers van het gebied is gunstig voor hen. Hoe meer mensen er ‘op de koffie komen’ hoe beter.

Aan het einde van het tweede atelier werd de enorme potentie van het station voor alle gebruikers in het gebied onderkend. Het blikveld van de ontwerper van Movares is verbreed, hij heeft toegezegd nu meer integraal naar het ontwerp te kijken en de bevindingen uit het atelier door te geven aan zijn opdrachtgever. Atelier 3 Iedereen aan tafel onderkende tot nu toe min of meer langs elkaar heen te praten en vooral de eigen doelen na te streven, terwijl door samen te werken veel meer bereikt kan worden. Het station is hierbij het centrale punt van de ontwikkelingen. De ‘draaischijf’ waar men moet kiezen voor ‘business en shoppen’ (Sugar City), voor ‘fun en leisure’ (recreatieschap), of voor natuur en landschap (LNH en brede landbouwbedrijven).

Veldatelier Halfweg

De intentie werd uitgesproken samen na te denken over een strategie voor het gebied. Een die voor alle partijen voordelen biedt. In september zal een intentieverklaring getekend worden door alle partijen die aan tafel zaten. Dit zal plaatsvinden in de gerenoveerde silo’s van Sugar City. Aan deze verklaring zal een pers moment gekoppeld worden, zodat bewoners op de hoogte worden gebracht van de bevindingen en potenties zoals die naar voren zijn gekomen tijdens de drie workshops. In slechts drie sessies zijn veel verschillende partijen naar elkaar toe gegroeid die nu zelfs actief willen bijdragen aan het opstellen van een gedeelde intentieverklaring. Hiertoe zal Landschap Noord Holland de ‘lead’ nemen en daarmee een nieuwe, pro-actieve strategie voor natuurbehoud en ontwikkeling van landschapsbeleving in werking zetten. Een prachtig resultaat binnen een kort tijdsbestek.

15

16


Situatie W. v. Essenweg

Parkeerplaats

Hellingbaan

Overkapt perron

Toekomstige situatie met station (voorlopig ontwerp Movares, collage WH / DS)

Veldatelier Halfweg

17

4. Vondsten

18


Bereikbaarheid De komst van het NS station Halfweg-Zwanenburg is zoals gezegd zeer belangrijk voor de ontwikkelingen in dit gebied en zal ook tot ruimtelijke veranderingen leiden. Op kleine schaal door de bouw van een perron van meer dan 200m met overkapping, voorplein met fietsenstalling, liftschachten en een parkeerplaats voor 150 auto’s (zie collage vorige bladzijde). Echter op grote schaal kunnen ook ruimtelijke veranderingen verwacht worden, die wellicht meer impact hebben. Vanaf 2012 zal het gebied veel beter ontsloten zijn. Met de trein kan binnen 6 minuten Haarlem CS worden bereikt en binnen slechts 4 minuten Amsterdam Sloterdijk. Station Sloterdijk Station Halfweg

de 3 min. Spaarnwou min. Haarlem 6

Sloterdijk 4 min. Amsterdam 9 min. min.

Station Spaarnwoude

Schip hol 9

De komst van het station maakt van Halfweg een stop binnen het metropolitaan gebied en zal leiden tot ‘schaalvergroving’. Veel mensen kunnen straks binnen korte tijd gebruik maken van vele metropolitane faciliteiten. Zoals leisure, shopping, business, recreatie en natuur.

Bron: Nationale Spoorwegen, 2010

bereikbaarheid per trein

Veldatelier Halfweg

19

Lawaai kaart Havens

Halfweg en omgeving liggen midden in de rijksbufferzone Amsterdam-Haarlem. Toch kan het gebied geen rustig, landelijk karakter worden toegedicht. Daarvoor is er te veel geluidshinder. De vliegtuigen vliegen om de twee minuten over, treinen razen voorbij en het gebied is omsloten door snelwegen (A200/N200, A9 en straks de Westrandweg; de doorgetrokken A5.)

Dancevalley

Awakenings

Rijk fferz

sbu

Rijksbufferzone

one

Alhoewel gelegen in een rijksbufferzone, de metropolitane invloed is altijd hoorbaar aanwezig.

Sugar City

B

5d

>5

5

dB

55 dB

60 dB

70 dB 65 dB

>7

75 dB

Daarnaast ondervindt de bevolking van Halfweg en Zwanenburg regelmatig geluidsoverlast door de evenementen die plaatsvinden in het Houtrak en recreatiegebied Spaarnwoude. Festivals als Dance Valley, Awakenings en Latin Village zorgen voor een verdragende bass van ‘s morgens vroeg tot middernacht. De windrichting is van groot belang bij de mate van hinder.

lawaaikaart

20


Bronnen: Lden Schiphol, KAB Luchthavens (2007) Lden Rijkssnelwegen, Eurosense (2008) Rijksbufferzones, min. VROM, NRO, GIRO (2008)

Recreatief knooppunt Halfweg De historische kaart van 1850 (zie H2) verklaart waarom Halfweg doorsneden is door infrastructuren. De oude IJdijk, het spoor, de A200/N200 en de trekvaart zorgden en zorgen voor een goede oost-west verbinding. Maar het water van het voormalige Haarlemmermeer en IJ maakten lange tijd een noord-zuid verbinding over land onmogelijk.

IJmuiden / Beverwijk

Zee / Spaarndam

Zeker op het niveau van recreatieve routes is de ‘leesbaarheid’ van het gebied niet voldoende. Dit is een gemiste kans want juist in Halfweg komen veel fietsen wandelroutes samen. Ook in dit opzicht biedt de bouw van het NS station mogelijkheden. Via goede informatievoorziening en nieuwe doorsteken van het spoor en/of snelweg zijn er kansen om routes beter op elkaar aan te laten sluiten. Ook zijn er met Radiaal West Amsterdam, gebiedsvisie Oostradiaal Haarlem (fietssnelweg) en de Tuinen van West in planologisch opzicht veel kansen om Halfweg te transformeren van een moeilijk doorwaadbare plek tot een recreatief knooppunt.

NS station 2012 Havens / Ruigoord

A’dam Centrum Haarlem

Rondje

Ringvaart

Rondje Ringvaart

infrastructuur

Veldatelier Halfweg

21

A’dam West

Landschapsensemble De polders tussen Halfweg en Haarlem / Spaarndam zijn samen altijd een duidelijke entiteit gebleven. Op de topografische kaart maar ook qua beleving; met een weids, nat en natuurlijk karakter. Het natuurgebiedje van Landschap Noord-Holland is onderdeel van dit gebied, ook in cultureel-historisch opzicht. Het Spaarnwouderveen is een dichtgegroeide doorbraakkolk, zoals er meer te vinden zijn achter de vroegere IJdijk. De Batterij (het zuidelijk gedeelte van het natuurgebiedje) met haar kenmerkende zandruggen is rond 1800 aangelegd door luitenant-kolonel Krayenhoff en later opgenomen in de versterkingen van de Stelling van Amsterdam en zodoende sinds 1996 aangemerkt als UNESCO werelderfgoed.

Fort benoorden Spaarndam

Voorstelling bij Spaarndam

Fort bezuiden Spaarndam

IJd

ijk

Fort Penningsveer

Qua beleving en cultuurhistorie sluit het gebied van LNH aan bij de polders zoals op dit kaartbeeld uitgelicht. Voor beheer en beleidsmaatregelen kunnen Landschap Noord-Holland en het Recreatieschap aansluiting zoeken. Maar ook aan de andere kant van de A200/ N200 is een interessante partner te vinden. Cobraspen wil het cultureel-industrieel erfgoed van de oude suikerfabriek opnieuw interpreteren en nieuw leven inblazen. Als onderdeel daarvan wordt de oude kalkoven getransformeerd in een panorama punt. Juist hier kan de toekomstige bezoeker het landschapsensemble prachtig overzien en beleven.

Batterij / Fort aan de Zwet Fort Liebrug

Fort a/d Liede

Bron: Stichting Stelling van Amsterdam

cultuurhistorie

22


Dijkfunctie verlegging Gemaal optie 2

Op dit moment heeft de oude IJdijk nog steeds een primaire waterkerende functie. Dit heeft uiteraard gevolgen voor de inrichting van de dijk. Bijvoorbeeld het aanplanten van bomen in het talud is niet gewenst. Er wordt studie gedaan naar het al dan niet verleggen van de primaire waterkering. Het oude boezemgemaal bij Spaarndam blijkt niet te voldoen aan de eisen voor de toekomst. Het nieuwe gemaal kan meer noordelijk geplaatst worden, de primaire waterkering zal dan ook mee ‘opschuiven’. Bijkomend voordeel is dat de jongste uitleggingen van Spaarndam dan niet langer buitendijks zullen liggen en een nieuwe dijk beter geschikt zal zijn voor het moderne onderhoud.

Gemaal optie 1

Huidig Gemaal

IJd

ijk

(pr

im

air

ew

ate

rke

rin

g)

Verke n

ning n

ieuwe

waterk

ering

Behoud door ontwikkeling van de beeldbepalende oude IJdijk zal dan in de toekomst mogelijk worden.

Bron: Voorbereidingskrediet renovatie/vervanging boezemgemaal Spaarndam, Van Velzen (2008)

waterkering

Veldatelier Halfweg

23

Eigendommenkaart Recreatieschap Noord-Holland

Recreatieschap Noord-Holland

De postzegel van Landschap Noord-Holland ligt ingeklemd tussen gebieden van het Recreatieschap Spaarnwoude, die het recreatiegebied Spaarnwoude, met daarin deelplan Houtrak, beheert. Net zoals LNH is dit Recreatieschap in staat grote gebieden te onderhouden, zij het met een iets andere insteek. Ook de landbouwgronden rondom het dorp Spaarnwoude zijn in eigendom van ‘t Schap’ (erfpacht van SBB), zij verpacht deze gronden aan agrariërs waarvan een aantal verenigd is in de Stichting Agrarische bedrijven Spaarnwoude (SAS). De waterlopen en de oude IJdijk zijn in eigendom van het Hoogheemraadschap Rijnland, het terrein van de Amsterdamse golfclub is privaat gebied. Verder zijn particulieren, woningbouwcorporaties, Cobraspen (Sugar City) de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude en Prorail eigenaren in dit gebied.

Waterschap Rijnland

Recreatieschap Noord-Holland (verpacht landbouw) Golfclub Houtrak

Amsterdamse Golfclub

Recreatieschap Noord-Holland (verpacht landbouw)

Waterschap Rijnland Particulier Woningbouw Coop.

Recreatieschap Noord Holland

LNH

Prive Bedrijventerrein Rijkswaterstaat

Recreatieschap Noord-Holland

Prorail

Particulier

Cobraspen

Bron: Gemeente Haarlemmerliede, 2010 Basis kaart

eigendommen

24


Visie IJmuiden / Beverwijk

ee /Z s

e

rn

aa

Sp

en

Zee / Spaarndam

NS station juni 2012

Ha v

Teambuilding BBQ Festivals Weidevogels Boerderij bezoek Natuur

Havens / Ruigoord

A’dam Centrum

Shoppen Entertainment Werken

Wonen

Grachten

ot

er pla s

Haarlem

Sl

Het nieuwe NS station biedt kansen. De partijen kunnen samenwerken om deze kansen optimaal te benutten. Het station kan een ‘draaischijf’ worden van waaruit bezoekers aan het gebied heel duidelijk worden geleid richting wonen, shoppen/ entertainment/werken, recreatie (BBQ, feesten kanoën etc.) of richting rust&natuur. Op dit ene punt kunnen op een mooie en heldere manier alle partijen zichzelf profileren. De bezoeker overziet alle opties en maakt een keuze, of had al een keuze gemaakt maar ziet ook de mogelijkheden voor een ander moment. Zo versterken de partijen elkaar en het gebied.

t vaar

visiekaart

Veldatelier Halfweg

Ring

A’dam West

Rondje Ringvaart

25

5. Concrete ideeën De vraag luidt hoe de bereikbaarheid en de beleefbaarheid van het landschap dicht tegen de noordelijke dorpsrand van Halfweg aan vergroot kunnen worden. De verschillende partijen zijn in de drie ateliers tot de conclusie gekomen dat het goed is om de schouders te zetten onder de volgende ideeën:

mogelijkheden, waar mensen welkom zijn. Je kunt er ‘landen’. Het is niet meer slechts een doorvoerhaven tussen Amsterdam en Haarlem, maar een karaktervolle plek halverwege beide steden; Halfweg. Gezamenlijk treden we daarmee naar buiten met als referentie bijvoorbeeld het Emscherpark in het Ruhrgebied, waarin cultuur, natuur en leisure een plaats hebben. 2. Samen gaan we een betere informatievoorziening en bewegwijzering verzorgen. 3. Gezamenlijk proberen we functies op te schalen, het gebied te ontsnipperen en verbindingen te leggen.

1. Intentie: gezamenlijk zetten de verschillende partijen zich ervoor in om te zorgen dat het gebied een ‘adres’ wordt, een ‘bestemming’ met verschillende

Landschap Noord-Holland Spaarnwouderveen 26


4. Movares en de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude besteden, geholpen door het Hoogheemraadschap van Rijnland, Cobraspen en Landschap Noord-Holland, in het ontwerp voor het station aandacht aan de ‘sleutelpositie’ die het station inneemt. Het wordt gebouwd bovenop de eeuwenoude IJdijk en gaat de reizigers een uniek keuzemoment bieden voor natuur, cultuur en leisure, mogelijk met een digitaal infoscherm, een kiosk-achtige voorziening (samen met bijvoorbeeld Action-Planet/Landschap Noord-Holland en Cobraspen). Gezamenlijk blijven we ons inspannen om het station in juni 2012 werkzaam te krijgen. 5. Sugarcity realiseert een uitkijktoren in de voormalige

kalkoven. Samen kunnen we er een informatiepunt van maken met letterlijk zicht op natuur, landschap en cultuurhistorie. De uitkijktoren is naar verwachting gereed in november 2011 en toegankelijk voor een breed publiek.

7. Landschap Noord-Holland kan zorgen voor meer rondleidingen langs cultuur en natuur in het gebied. Onderzocht wordt of landschapsonderhoudsploegen kunnen bijdragen aan het beheer en uitstraling van het terrein van Sugar City.

6. De gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude wil graag een rustige dorpsuitstraling en zal zich samen met Hoogheemraadschap van Rijnland en Landschap Noord-Holland inspannen om te zorgen dat informatie over de ca. 16 gebouwde monumenten verbonden wordt met informatie over de IJdijk/verbindingsweg LeidenAmsterdam, voormalige Haarlemmertrekvaart, posten van Krayenhoff/ Batterij en het Spaarnwouderveen.

8. Recreatieschap Spaarnwoude, agrariërs, recreatieondernemers, gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude en landschap Noord-Holland zetten zich in om struinroutes te realiseren voor wandelaars. En om het gebruik van de Zeedijk als sluiproute te ontmoedigen. Gezamenlijk geven we ruimte aan producenten van een nieuwe regionale economie.

Referentiebeelden Emscherpark

Veldatelier Halfweg

27

Bewegwijzering

6. Ontwerpvoorstellen

Minder borden, nieuw soort borden, op nieuwe plekken met een nieuw soort informatie overdracht. De gemeente denkt nu al na over de bewegwijzering naar en op het toekomstige voorplein van het station. De NS, LNH, het Recreatieschap en de gemeente moeten hier hun krachten en financiële middelen kunnen bundelen.

Informatievoorziening Via moderne, digitale data overdracht (ipod, grote schermen, telefoon, GPS) de bezoeker in het gebied informeren. Weten = waarderen. Informatie over:

Verplaatsen trafohuisjes en schietloods

- IJdijk, het voormalige IJmeer

Prorail trafo’s en schietloods staan pal aan spoor en benadrukken inklemming van Halfweg aan infrabundels. Deze verplaatsen schept ruimte en geeft vanaf station, spoorovergang en Halfweg Noord prachtige vista over het landschap en gebied LNH, het schept ruimte, dat Halfweg goed kan gebruiken. Prorail heeft aangegeven dat het verplaatsen van de trafohuisjes erg kostbaar is en daarom op korte termijn niet te realiseren is.

- Cultuurhistorie; braken (zoals Spaarnwouderveen), sluizen en molens

Uitruilen gronden

- Havens, goederen, Ruigoord - Brede moderne landbouw - Stelling van Amsterdam en posten van Krayenhoff

- Ontstaan en programma recreatiegebieden Houtrak en Spaarnwoude - Opbouw (logistiek) en beleving Dance feesten (Awakenings, Latin Village, Dance Valley) een industrie waarin Nederland wereldwijd veel waardering en erkenning krijgt - Oudste spoorlijn + oude tramlijn, gecrashte treinwagon half weggezakt in natte grond

LNH is sterk in het beheren van en creëren van natuur. Het uitbreiden van de postzegel door het aanwinnen/ uitruilen/verpachten van gronden met Recreatieschap Spaarnwoude lijkt een goed idee. Het gaat specifiek om gronden aangrenzend aan het gebiedje van LNH. Recreatieschap staat hier positief tegenover en vindt het wellicht niet onaantrekkelijk, zij dragen dan niet langer de verantwoordelijkheid voor deze kleine, relatief lastig te onderhouden snippers.

- Haarlemmertrekvaart - Oude suikerfabriek, nieuwe Sugar City – industrieel erfgoed

28

zo gebied op de kaart te zetten. Gebied moet tenslotte meer een bestemming worden en een krachtiger identiteit krijgen. Fietssnelweg A’dam – Haarlem In gebiedsvisie Oostradiaal Haarlem wordt gesproken over een ‘snelle langzaam verkeerroute’ ten noorden van het spoor tussen Haarlem en Amsterdam. Deze ontwikkeling biedt aanleiding en kansen voor de gebieden van LNH. OV fiets Station Halfweg zal een OV-fiets voorziening krijgen. Zo kunnen meer mensen gemakkelijk het gebied gaan ervaren. OV-fiets is geen standaard voorziening op kleine NS stations. De 6 OV-fietsen zijn een goed begin, hier kan meer mee gedaan worden. Ruiterpad/kanoroutes Vanuit de agrarische kant is belangstelling in deze vormen van recreatie. Het recreatieschap staat hier niet onwelwillend tegenover (zie ‘Beheervisie agrarisch gebied recreatieschap Spaarnwoude’). Openstellen gebied LNH Het gebied zou meer ‘bezoekers’ kunnen trekken, of beter gezegd de beleving zou verbeterd kunnen worden.

Kunstwerk/infopunt/landmark

- Meer rondleidingen

Uitschrijven prijsvraag voor een infopunt/landmark om

- Welkomst borden, i.p.v. enkel verbodsborden


- Wildroosters en houten hekwerken zo inzetten dat ze gevoel creëren dat je natuurgebied ingaat - Wandelpad aan rand van bossage Batterij. Beschutting aan 1 kant, een prachtig leeg land aan de andere kant. Pad aan 1 kant slootje, aan andere kant greppel, zodat daadwerkelijke betreding gebied niet plaatsheeft. Hekwerk sluit pad ‘s nachts af. - Boomstammen als bankjes, verblijfmoment creëren

7.

Spin off

Rondleidingen gebieden Landschap Noord-Holland Gewerkt wordt aan het organiseren van meer rondleidingen voor geïnteresseerd publiek. Verrassende coalitiepartners

Dit laatste hoofdstuk behandeld de resultaten die zijn geboekt tot moment van schrijven (april 2012), op dat moment zijn er nog volop ontwikkelingen gaande.

Bankjes en panaromapunt Vanaf de oude IJdijk heb je prachtig overzicht en kun je het land om je heen overzien en begrijpen. In bankjes is digitale informatie voorziening. Door je I pad in te pluggen kun je digitale info over gebied krijgen. Weginrichting De asfaltweg kan plaatsmaken voor een andere weginrichting. Door te kiezen voor gebakken klinkers, open grasstenen, of juist door toevoeging (speciale markering, brede stoepbanden met logo) creëer je gevoel: hier gebeurt iets (zie ook fietssnelweg). Naamgeving Gebied en station kunnen beter “gebrand” worden door een duidelijke, eenduidige naamgeving.

Cobraspen, gemeente, Landschap Noord-Holland, Hoogheemraadschap Rijnland, agrarische ondernemers en Action Planet hebben elkaar gevonden om gezamenlijk het gebied op de kaart te krijgen.

Bewegwijzering Voor dit project heeft de gemeente het voortouw genomen. Het gaat om de inrichting en bewegwijzering rond het nieuwe station – verantwoordelijke ambtenaar: Ceyda Bergman-Yildiz samen met de projectleider stations(-omgeving) Frans van Dam. Het streven is dit project op te leveren ten tijde van de opening van het station medio juni 2012. Uitkijktoren in voormalige kalkoven Het idee leeft om in de voormalige kalkoven (die gerestaureerd wordt door Sugar City) een uitkijktoren te realiseren met informatie over cultuurhistorie, natuur en landschap in de omgeving. Financieringsmogelijkheden worden aangeboord om dit project mogelijk te maken.

Veldatelier Halfweg

29

Situatie nu vanaf Spaarndammerdijk

Nieuw wandelpad

Pony’s in hele gebied

Hek + wildrooster als entree

voorstel toekomstige situatie

30


Panorama +dig. infopunt

Lantaarnpaal aan binnenzijde

Alle borden op 1 plek

Situatie nu vanaf Batterijweg

Digitaal infopunt

Pony’s in hele gebied

voorstel toekomstige situatie

Veldatelier Halfweg

31

Hek + wildrooster als entree

Bijlage: Deelnemers

Mireille Dosker Jaap Beets Nicky Schuurman Maike van Stiphout Chris van der Zwet Jan Peter Wingender Uri Gilad Marieke Berkers

Landschap Noord-Holland, initiator project Landschap Noord-Holland, projectleider Landschap Noord-Holland, medewerker DS landschapsarchitecten, landschapsarchitect, initiator project DS landschapsarchitecten, landschapsarchitect Wingender Hovenier Architecten, architect Wingender Hovenier Architecten, architect architectuurhistoricus, notulist

Veldwerkatelier 1: Fysiek Michel Driessen Viktor Bos

Gemeente Haarlemmerliede, afdeling Ruimte dRO, planoloog metropool Amsterdam

Veldwerkatelier 2: Gebruikers Henk Wijkhuisen Arno van der Mark Remco Goedman Antony Marcelis P. P. Vreeswijk G. Hofland

Recreatie Noord - Holland, bestuursadviseur Spaarnwoude drftwd office architects, cultureel planoloog - ontwerper Cobraspen, Sugar City Movares, ontwerp station NS Vrijwilliger Landschap Noord-Holland Gebruiker natuur en recreatie, wandelaar

32


Bernard Felix Peter de Jong

Vrijwilliger Landschap Noord-Holland Buitendienst Landschap Noord-Holland

Veldwerkatelier 3: Geld en beleid Ewoud Dahmen Elly Kuiper Michel Driessen Frans van Dam Ineke van der Geest Gert-Jan van Tunen Remco Goedman Peter van Asselt Rolf van Toorn Henk Wijkhuisen

Landschap Noord Holland, rentmeester Landschap Noord Holland, hoofd afdeling Duurzaam Beheer Gemeente Haarlemmerliede, afdeling Ruimte Gemeente Haarlemmerliede, externe projectleider NS station Action Planet, lokale ondernemer St. Agrarische Bedrijven Spaarnwoude, lokale ondernemer Cobraspen, technisch beheer Sugar City Cobraspen, directie Hoogheemraadschap Rijnland Recreatie Noord - Holland, bestuursadviseur Spaarnwoude

Veldatelier Halfweg

33

© Landschap Noord-Holland DS landschapsarchitecten Wingender Hovenier Architecten

Op het scherp van de snede

Recommend Documents