Onderzoek
Onderwijs
Organisatie
SURF Onderwijsvernieuwingsprojecten
Wat hebben deze projecten u te bieden?
Een
SURF onderwijsverni Wat hebben ze ú te bieden? De vernieuwing van hoger onderwijs met behulp van ICT houdt veel mensen bezig. Hiermee experimenteren kost echter veel tijd en energie, en is dus kostbaar. SURF heeft inmiddels zes tenders voor onderwijsvernieuwingprojecten uitgeschreven en daaruit zijn maar liefst 44 projecten voorgekomen. Iedereen kan profiteren van de projectopbrengsten. De projecten zijn een bron van inspiratie en ervaring als het gaat om onderwijsvernieuwing met de inzet van ICT. Deze brochure helpt u bij het vinden van interessante aanknopingspunten voor uw instelling. Doe uw voordeel met de onderwijsvernieuwingprojecten van SURF en kijk wat ze u te bieden hebben. In deze brochure zijn de 44 onderwijsvernieuwingsprojecten kort beschreven. Alle projecten zijn thematisch gerangschikt. Op de achterzijde vindt u een schematische index, waarin u kunt zien bij welke thema’s de projecten zijn ingedeeld en op welke pagina’s u de beschrijving van de projecten vindt, evenals de specifieke opbrengsten, de vakgebieden waarin het project actief is, de betrokken instellingen en natuurlijk contactgegevens voor meer informatie. Er zijn zeven thema’s waarin de projecten zijn ingedeeld. Natuurlijk vallen niet alle projecten helemaal binnen deze zeven thema’s en bestrijken veel projecten zelfs meerdere thema’s. De thema’s zijn:
2
1
Competenties, digitaal portfolio en toetsen
2
Samenwerkend leren en communities
pagina 4 pagina 9
3
Casussen, gaming en multiprofessioneel leren
pagina 14
4
Interactief lesmateriaal
pagina 19
5
(L)CMS en database
pagina 24
6
Video(conferencing)
pagina 27
7
Draadloos en mobiel leren
pagina 30
euwingsprojecten Meer informatie Hebben de beschrijvingen in deze brochure uw interesse gewekt voor één of meerdere projecten? Dan kunt u uiteraard de contactpersoon van het betreffende project benaderen, maar ook kunt u contact opnemen met Desirée van den Bergh, communitiy manager (
[email protected]) of kijken op de website van Stichting SURF (www.surf.nl/projecten). Daar is meer informatie over de verschillende onderwijsvernieuwingsprojecten beschikbaar.
Andere SURF-projecten Behalve de onderwijsvernieuwingsprojecten subsideert SURF ook andere projecten, bijvoorbeeld de grassroots-projecten en DARE-projecten. Informatie over alle SURFprojecten vindt u op de website van Stichting SURF (www.surf.nl/projecten).
Achtergrond Stichting SURF is de ICT-samenwerkingsorganisatie voor het hoger onderwijs en onderzoek. Via het Platform ICT en Onderwijs zet SURF zich in voor duurzame verandering van het hoger onderwijs met behulp van ICT, door een systematische aanpak van innovatie, kennisontwikkeling en disseminatie. Jaarlijks schrijft het Platform een tender uit voor onderwijsvernieuwing met ICT. Alle Nederlandse hoger onderwijsinstellingen kunnen bij SURF een projectvoorstel indienen. De projecten worden gesubsidieerd uit een Fonds voor Onderwijsvernieuwing dat sinds 1999 door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap beschikbaar wordt gesteld aan SURF. De toekenning van de subsidie vindt plaats op basis van matching: de deelnemende instellingen betalen minimaal 50% van de projectkosten. Meer informatie over de tenderprocedure en -voorwaarden vindt u via de SURF-website (www.surf.nl). Uit de zes tot nu toe uitgeschreven tenders zijn maar liefst 44 projecten voortgekomen, waarvan een groot deel inmiddels is afgerond.
3
1
Competenties, digitaal portfolio en toetsen Bij competentiegericht opleiden speelt het direct koppelen van het onderwijs aan de taken en rollen op de (toekomstige) werkplek een
belangrijke rol. Met behulp van een portfolio kunnen studenten hun ontwikkeling laten zien, reflectie geven op hun eigen leerproces en ze krijgen de mogelijkheid om dit alles actief te sturen. Hierin kunnen ook de (digitale) toetsresultaten worden verwerkt. De onderwijsvernieuwingsprojecten die op het gebied van competenties, digitaal portfolio en/of toetsen actief zijn, staan hieronder weergegeven.
AlaBaMa-Noord (2002) Thema 1
Over alles wat studenten met hun leerstof moeten kúnnen
5
Instelling
Vakgebied
Rijksuniversiteit Groningen
Natuur en techniek
Hanzehogeschool Groningen Beschrijving
Jongeren zijn vooral geïnteresseerd in maatschappelijk of medisch relevante bèta-opleidingen waarin vakspecifieke en algemene competenties zijn geïntegreerd; denk aan probleem oplossen, persoonlijke effectiviteit, communiceren en organiseren en plannen. Ook werkgevers vragen hier meer aandacht voor. AlaBaMa-Noord ondersteunt docenten bij het opnieuw vorm geven aan het curriculum door consults en online good practices in competentiegericht onderwijs. Dit supportsysteem laat docenten ervaringen uitwisselen met andere docenten en het lesmateriaal hergebruiken. Opvallend is dat AlaBaMa-Noord, met good practices natuur en techniek, laat ‘zien’ hoe docenten natuur en techniek goed onderwijs kunnen ontwerpen. Voor een maximaal effect wordt het systeem gekoppeld aan bestaande digitale leeromgevingen en intranetten van de deelnemende faculteiten. Producten - ‘Slim’ en open contentmanagementsysteem
- Web-enabled supportsysteem
- Good practices van competentiegerichte leertaken
- Verhoging professionaliteit van docenten op het
(probleem oplossen, communiceren, organiseren/ plannen, reflecteren) en samenwerkend leren - Vernieuwde competentiegerichte leerlijnen in de opleidingen
gebied van competentiegericht onderwijs - Docent-extensieve leertaken (door bijvoorbeeld ‘peer review’) - Open online supportsysteem voor en door docenten
Contactpersoon
Website
Bart van de Laar (
[email protected])
www.surf.nl/alabama-noord
ALTB (Actief Leren - Transparant Beoordelen) (2004)
Een methode voor het ontwik-
kelen van gesloten vragen Thema 1
4
Instellingen
Wageningen Universiteit
Fontys Hogescholen
Cito-groep
Technische Universiteit Delft
Vakgebied
Vrije Universiteit Amsterdam
Bèta en bèta-gamma
Beschrijving
De ervaring met digitaal leermateriaal leert dat interactieve leerobjecten en digitale cases vaak vooral bestaan uit reeksen gesloten vragen. Deze hebben drie rollen: stimulans tot gerichte activiteit, onderdeel van een diagnostische test of onderdeel van een (digitaal) examen. Het project ALTB geeft een antwoord op de volgende vraag: hoe ontwikkel je gesloten vragen die aansluiten op de bovengenoemde drie rollen en op de mogelijkheden van learning management systemen en de IMS QTI (versie 2)-specificatie. Deze methode wordt met een rijkdom aan paradigmatische voorbeelden beschikbaar gesteld aan het hoger onderwijs, compleet met boek, digitaal cursusmateriaal en enkele cursussen. Producten - Proof of concept gesloten vragen (voor stimulans, diagnose en examen) uitwisselbaar volgens IMS QTI - Ontwikkelmethode
- Cursusmateriaal - Cursus - Veel voorbeelden
- Textbook
4
Contactpersoon
Website
Rob Hartog (
[email protected])
www.surf.nl/altb
Connecticut (2004)
Online competenties vergelijken levert advies op maat aan student en studie-
begeleider Thema 1 Instelling
Vakgebied
Hanzehogeschool Groningen
ICT, Natuur en Techniek
Rijksuniversiteit Groningen Stichting NIOC Beschrijving
Een innovatief ICT-instrumentarium om meer studenten aan de bèta- en techniekvakken te krijgen. Dat is wat dit project oplevert, inclusief vier diverse pilots die gericht zijn op praktische toetsing: voorlichting voor aankomende studenten, instroom, zij-instroom en doorstroom. Dit vooral op ICT-opleidingen gerichte project: 1. informeert potentiële studenten grondig over hbo- en wo-opleidingen en te verwerven competenties en vaardigheden; 2. vergroot de instroom en zij-instroom in de opleidingen van de projectpartners en het regionale hoger onderwijs; 3. verbetert de doorstroom van studenten binnen de opleidingen van de projectpartners. Producten - Een online competentiedatabase, om een complexe
- Een bijbehorend onderwijskundig model
verzameling competenties, vaardigheden en deel-
- Good practices van toepassingen
vaardigheden te ontsluiten en te beheren voor de
- Professionalisering van het personeel
online competentiemeter
- Een netwerk voor kennisuitwisseling
- Een competentiemeter, waarmee (potentiële) studenten hun individuele competenties en noodzakelijke verdere onderwijsbehoefte beoordelen. Contactpersoon
Website
Frans Hoetink (
[email protected])
www.surf.nl/connecticut
DigOport: Portal voor Digitale Opleidingsportfolio’s (2003)
Continu en efficiënt
samenwerken aan een digitale zelfevaluatie met multimedia als bewijsmateriaal. Thema 1
2
5
6
Instelling
Vakgebied
ArtEZ, Hogeschool voor de
Kunstonderwijs
Kunsten Arnhem Hogeschool voor Muziek en Dans Rotterdam
Beschrijving
DigOport is de portal voor alle digitale opleidingsportfolio’s van een onderwijsinstelling. Het bestaat uit een contentmanagementsysteem waarbij alle portfoliocommissieleden informatie in de portfolio’s kunnen toevoegen, veranderen of verwijderen. Bij dit alles regelt de portal de autorisatie en relaties met andere informatiesystemen. Bovendien is DigOport gekoppeld aan een streaming videoserver, zodat kleine videofragmenten te selecteren zijn als bewijsmateriaal. Vanuit een Digitaal Opleidingsportfolio kunnen links gemaakt worden naar studentportfolio’s. De inhoud van studentportfolio’s kan immers een beeld geven van de kwaliteit van een opleiding. Daarmee zijn studentportfolio’s onderdeel van het bewijsmateriaal van een opleidingsportfolio. Allemaal overbodige luxe? Zeker niet, want het ondersteunt de integrale kwaliteitszorg voor het hoger onderwijs en alleen al de accreditatie van instellingen voor het hoger onderwijs vereist zo’n kwaliteitszorgsysteem. Niet alleen is DigOport effectief en efficiënt, het doet ook recht aan de artistieke kwaliteit van het onderwijs, want: - het stimuleert het management om de PDC-cyclus (plan-do-check) te hanteren; - het zorgt dat het management tijdig begint met de zelfevaluatie, wat tijdsdruk aan het eind voorkomt; - het gebruikt multimedia als bewijsmateriaal van de kwaliteit van het kunstonderwijs.
5
Producten - CMS voor alle leden van portfoliocommissies. De portal regelt de autorisatie en relaties met andere
- Portal voor alle digitale opleidingsportfolio’s van een onderwijsinstelling.
informatiesystemen. Contactpersoon
Website
Joke Oosterhuis-Geers (
[email protected])
www.surf.nl/digoport
E-folio (2001) E-folio: belofte en valkuil Thema 1 Instelling
Vakgebied
Universiteit Maastricht
Geneeskunde en gezondheidswetenschappen
Hogeschool van Utrecht
Lerarenopleiding
Universiteit Utrecht
Sociale wetenschappen Economie en management
Beschrijving
Doel van dit in 2003 afgeronde project was het identificeren van succesfactoren en valkuilen bij het werken met elektronische portfolio’s. Er is ervaring opgedaan met elektronische portfolio’s in diverse opleidingen met sterk verschillende culturen. Eerst gebeurde dat via pilots, later op grotere schaal. In het werkpakket Kennisontwikkeling en -deling werden de ervaringen die werden opgedaan binnen de deelnemende opleidingen bijeengebracht. Op basis van die ervaringen in combinatie met inzichten uit de literatuur en de (inter)nationale discussies, werd een handboek over het werken met elektronische portfolio’s geschreven met praktische algemene aanwijzingen voor het werken met elektronische portfolio’s in het hoger onderwijs. Dit handboek is het meest zichtbare product van het E-folio-project. Via het dossier portfolio op de E-learning themasite (http://e-learning.surf.nl) is niet alleen het handboek beschikbaar, maar ook de beschrijvingen per opleidingswerkpakket van het werken met portfolio’s binnen de opleiding. Producten - Systematische beschrijvingen van ervaringen met e-folio’s - Systematische beschrijvingen van onderwijs waarin gebruik wordt gemaakt van e-folio’s - Modellen (sjablonen) en handleidingen van verschillende
- Handboek e-folio in het onderwijs (achtergrondinformatie en handboek zijn te downloaden via http://e-learning.surf.nl/e-learning/dossiers > digitale portfolio’s)
e-folio’s die te downloaden zijn via diverse websites Contactpersoon
Website
Jan van Tartwijk (
[email protected])
www.surf.nl/e-folio
LMS/DPF (Leermanagementsysteem en digitaal portfolio) (2001) LMS/DPF vormen ingrediënten voor een krachtige leeromgeving Thema 1
5
Instellingen
Vakgebied
Fontys Hogescholen
Alle vakgebieden
Hogeschool Rotterdam en Omstreken Beschrijving
Een innovatief project dat de Nationale Onderwijsvernieuwings Award 2002 heeft gewonnen! Studenten kunnen er werkelijk een vraaggestuurde, f lexibele leerroute op basis van competenties mee volgen. En dat blijkt hun studie duidelijk te versnellen. Bij dit project is een digitale onderwijsomgeving gecreëerd die f lexibele leerroutes en vraaggestuurd, competentiegericht onderwijs ondersteunt. Voor de begeleiding van studenten is een vraaggestuurde f lexibele aanpak ontwikkeld. Bovendien is de uitwisseling en communicatie tussen het leermanagementsysteem, de studentenportfolio’s en de bestaande administratieve en organisatorische systemen versterkt. Dit maakt f lexibele leerroutes beter beheersbaar. Succesvol is dit project ook in de zin dat is voldaan aan een belangrijke voorwaarde voor onderwijsvernieuwing: de technologische inbedding in de bestaande administratieve en infrastructurele systemen. Veel lof is er tot slot voor het digitale studentenportfolio, waarmee de student leeractiviteiten kan sturen en verworven en te verwerven competenties kan opslaan. Het project is inmiddels afgerond.
6
Producten - LeerManagementSysteem (LMS)
- Competentiematrix
- Digitaal Portfolio (DPF)
- Publicatie met ‘lessons learned’
Contactpersoon
Website
Henk van de Laar (
[email protected])
www.surf.nl/lms/dpf
Het Meesterstuk (2003) Goed schoolmeesterschap in de meesterproef Thema 1
2
Instellingen
Vakgebied
Stoas Hogeschool
Lerarenopleiding
Fontys Hogescholen Beschrijving
De doelstelling is de ontwikkeling van twee scenario’s waarin studenten leren een effectieve, ICT-rijke leeromgeving te ontwerpen, uit te voeren en te evalueren. Studenten trainen zich in het ontwerpen / componeren van een leeromgeving op basis van beschikbare middelen, waaronder met name ICT-middelen. Op die manier komen studenten alle relevante aspecten tegen en leveren meteen hun ‘Meesterstuk’, hun bewijs dat zij tot zoiets in staat zijn. Didactisch instrument bij het onderwijs is de eigen website of leeromgeving. Deze ICTrijke leeromgeving ontwerpen de studenten aan de school waar zij stage lopen, met de daar beschikbare middelen. Belangrijk is vooral dat de studenten zich trainen in het ontwerpen/ componeren van een leeromgeving op basis van beschikbare middelen (waaronder vooral ICT-middelen). Producten - Twee geëvalueerde scenario’s
- Een scholingsplan
- Didactische aanwijzingen, ervaringen
- Een disseminatietraject
en aanbevelingen
- Een geëvalueerd kwaliteitseisenpakket
Contactpersoon
Website
Frans Jansen (
[email protected])
www.surf.nl/hetmeesterstuk
Study Coach And Learning Environment (SCALE) (2004) Leerdoeladvies en –invulling voor Computer Ondersteund Onderwijs Thema 1
5
Instellingen
Vakgebied
LUMC, Universiteit Leiden
Geneeskunde
UMCU, Universiteit Utrecht UMCN, Radboud Universiteit Nijmegen Erasmus MC, Erasmus Universiteit Rotterdam Beschrijving
Hoe ontwikkel je een studiecoach die medische studenten eenvoudig toegang tot Computer Ondersteund Onderwijs (COO)-materiaal biedt? Het project Study Coach And Learning Environment (SCALE) geeft hierop een antwoord en biedt nog meer, want tegelijkertijd wordt ook de studiehistorie van de student in relatie tot de COO-leerdoelen automatisch bewaakt. Zo kan de student zijn studieprestaties vergelijken met de leerdoelen, terwijl de docenten de studenten kunnen volgen over verschillende studiejaren. Bovendien geeft de studiecoach automatisch een individueel studieadvies met betrekking tot COO. SCALE koppelt studie-informatie op COO-gebied met de curriculumdatabase en de individuele student. Daarnaast krijgen deelnemende instellingen toegang tot leermateriaal met specifieke leerdoelen van de zusterfaculteiten. Dit project verbetert de beschikbaarheid en classificatie van het COO dusdanig, dat een toename in het gebruik en de tevredenheid is te verwachten. Producten Het project levert een classificatie van leerdoelen
(LRS.NET). Het LRS.NET verschaft de studenten toe-
zoals deze voorkomen in Medisch COO. Deze classifi-
gang tot het COO-materiaal van eigen en andere
catie vormt de basis voor de studiecoach die geïnte-
faculteiten dat door de studiecoach op leerdoel wordt
greerd wordt met het huidige Les Registratie Systeem
geclassificeerd.
Contactpersoon
Website
Peter Bloemendaal (
[email protected])
www.surf.nl/scale
7
SPINE - Onderwijsnetwerk Spiritualiteit (2001) Spirituality: a learning community Thema 1
2
6
Instellingen
Vakgebied
Radboud Universiteit Nijmegen
Spiritualiteit
University of South Africa (UNISA) St. Augustine College of South Africa Center for Spirituality Manilla, Philippines Institute of Formation and Religious Studies Manilla, Philippines Beschrijving
Intercultureel onderwijs op het wetenschapsgebied van spiritualiteit ontwikkelen. Dat is het doel van SPINE, dat niet alleen multimediaal onderwijs op afstand mogelijk maakt, maar ook gekoppeld is met SPIRIN, een internationale digitale webcommunity voor wetenschappers, studenten, docenten en beroepsbeoefenaren op dit terrein. Voornaamste resultaten zijn allereerst onderwijsmodulen spiritualiteit op bachelor- en masterniveau in een digitale leeromgeving, waarbij de koppeling met SPIRIN bijzonder inspirerend blijkt te werken. Zeer effectief is ook de integratie van casuïstiek uit het arbeidsveld. Producten - Opleidingsconcept, visie op leren en leerplan
- Beheerorganisatie en opleidingsplan staf
- negen modules; één bachelor niveau de overige
- Gedigitaliseerde materialen voor leermodules
master niveau
- Integratie met onderdelen van SPIRIN
- Cursussen en begeleiding (onder meer technisch en mediakundig) voor ontwikkelaars, docenten, tutoren en coaches, inclusief monitoringinstrument
(Who is Who en Bibliography) - Communcatieplan en website (www.kun.nl/tbi/spine)
Contactpersoon
Website
Kees Waaijman (
[email protected])
www.surf.nl/spine
Andere projecten die ook aandacht besteden aan thema 1 ‘Competenties, digitaal portfolio en toetsen’ zijn: Project
8
Tenderjaar
Zie pagina
Project
Tenderjaar
Zie pagina
AGORA
2002
14
MusicBase
2001
25
Colevi
2003
19
NetCodeGame
2003
17
Didiclass
2001
15
TeleTOP®
1999
25
Gristos
2003
16
VOICE
1999
12
KODOS
2004
17
Web-spijkeren
2004
21
2
Samenwerkend leren en communities Samenwerkend leren kan in verschillende vormen plaatsvinden en het kan het onderwijs effectiever maken. Het gebruik van digitale communi-
ties is een manier om samenwerkend leren en kennisdeling procesmatig te stimuleren. Veel onderwijsvernieuwingsprojecten besteden aandacht aan dit thema en elk project geeft er een eigen invulling aan.
CONCOURSE (HAN/KUN) (2000) Online schrijfcentrum: www.worldwidewriting.com Thema 2 Instellingen
Universiteit Twente
Universiteit Utrecht
Vakgebied
Radboud Universiteit Nijmegen
Schrijfvaardigheid bij Nederlands, Engels, Spaans,
Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
Frans en Duits
Beschrijving
Concreet resultaat van dit project: een online schrijfcentrum met zeer effectieve hulpmiddelen ter ondersteuning van het schrijfvaardigheidsonderwijs in het Nederlands, Engels, Spaans, Frans en Duits. Het eindproduct www.worldwidewriting.com (WWW) omvat diverse onderdelen: Texpert (commentaar uit een standaard feedback bestand), Schrijf hulp (tips, adviezen, checklists en links ter ondersteuning van het schrijfproces), Genres (voorbeelden en conventies van verschillende tekstgenres per taal) en de Schrijfmarkt (Blackboard leeromgeving waar studenten en docenten met elkaar kunnen communiceren). WWW is uitstekend in te passen in de didactiek van Student Activerend Onderwijs. Hierbij is bijvoorbeeld ervaring opgedaan met chatten en discussion groups in Blackboard. CONCOURSE heeft met WWW in 2002 de EU-award ‘Innovative Foreign Language Projects’ gewonnen. Producten - Online schrijfcentrum www.worldwidewriting.com, voor schrijfvaardigheidsonderwijs in de Nederlandse, Engelse, Spaanse, Franse en Duitse taal
- Inclusief standaard feedback module, schrijfadvies voorziening, genre module en Blackboard ontmoetingsruimte
Contactpersoon
Website
Ingrid Stassen (
[email protected])
www.surf.nl/concourse
Digit@le Did@ctiek (2001) Praktische instrumenten voor docenten over het didactisch gebruik van ICT in het onderwijs Thema 2
5
Instellingen
Vakgebied
Erasmus Universiteit Rotterdam
Didactiek en ICT
Technische Universiteit Delft Rijksuniversiteit Groningen
Beschrijving
Digit@le Did@ctiek biedt docenten goede voorbeelden van het gebruik van ICT in het onderwijs en daar bovenop ook nog een breed scala aan praktische kennis. Duidelijk is gebleken dat deze bundeling van kennis op het gebied van didactiek en ICT het gebruik van ICT in het onderwijs bevordert en professionaliseert. Hieraan ten grondslag ligt een kennismanagementsysteem met categorieën als Algemene didactiek, Presenteren, Communiceren, Individueel werken, Samenwerken, Begeleiden en Toetsen. Maar natuurlijk zijn het de resultaten die tellen. Docenten in het hoger onderwijs krijgen just-in-time ondersteuning bij de toepassing van ICT. De expertise over deze toepassing wordt steeds uitgebreid dankzij de opzet van een levend netwerk van experts op het gebied van ICT in het onderwijs. Bovendien is er nu een platform dat docenten samenbrengt en elkaar vragen laat stellen. Ook kunnen docenten reageren op ideeën in het managementsysteem. Zo kunnen ze ervaringen toevoegen of hun waardering geven over het betreffende idee. Producten - Site www.digitaledidactiek.nl met meer dan
- Evaluatierapporten (zie www.surf.nl/digitaledidactiek)
120 concrete IDEEën Projectleider
Website:
Gerard Baars (
[email protected])
www.surf.nl/digitaledidactiek
9
IDIK (Internationale Didactische Interacties in Kunsteducatie (2004) Kunst ontwerpen doe je niet alleen Thema 2 Instellingen
Vakgebied
Fontys Hogescholen
Lerarenopleiding voor beeldende vakken
Hogeschool Zuyd Beschrijving
Centraal staat het organiseren van internationale, onderlinge uitwisseling van kennis en ervaring in multidisciplinaire kunstopleidingen. Daartoe wordt een interactief – zeg maar levendig – Nederlands-Engels kennisnetwerk gerealiseerd, het IDIK kunstenaarsplatform. Studenten aan de lerarenopleidingen voor de beeldende vakken, dans, muziek en drama plaatsen daar allerlei lesideeën, lessenreeksen, projecten en ervaringen; dit alles compleet met animaties, video’s en ander didactisch materiaal. Ze praten er onderling over, waarbij ook docenten en mensen uit de praktijk commentaar geven. Iedereen kan ook na beëindiging van de studie gebruik blijven maken van dit collegiale kennisnetwerk. Het ontwerpen van kunsteducatie is steeds meer een multidisciplinair proces. Bereid je bijvoorbeeld een les voor over de hofcultuur in de 18e eeuw, dan zie je dat dans een grote rol speelde en ga je dus bij dansstudenten te rade. De organisatie van dat proces van samen kennis en ervaring delen is wat IDIK als kunstenaarsplatform zo krachtig maakt. Producten - Een internationaal educatief kennisnetwerk in de vorm van een website met daarop voorbeelden van multidisciplinaire lessenreeksen en projecten voor kunsteducatie aan vier- tot twintigjarigen - Een systeem voor internationale peer-review
- Spelregels voor internationale feedback (intercollegiale consultatie) - Good-practices en praktijkvoorbeelden van de relatie tussen inhoud-vormgeving-overdracht voor websites
- Een uitgevoerd invoerings- en implementatietraject Contactpersoon
Website
Frans Jansen (
[email protected])
www.surf.nl/idik
Interfacultaire Communicatie Training (ICT) (2000) Samenwerkend ontdekkend leren en communiceren met computersimulaties Thema 2
3
4
Instellingen
Vakgebied
LUMC, Universiteit Leiden
Geneeskunde
AMC, Universiteit van Amsterdam Beschrijving
Kan de patiëntoverdracht en intercollegiale communicatie bij studenten via een virtuele patiëntstatus getraind worden? Het in 2002 afgeronde project Interfacultaire Communicatie Training (ICT) heeft hiervoor de mogelijkheden ontwikkeld. Binnen de bestaande Dynamische Patiënt Simulator (DPS) werd een nieuwe module ontwikkeld die de overdracht van de patiëntstatus mogelijk maakt. Een 20-tal klinische casussen werd ontwikkeld op het gebied van verschillende specialismen, waarbij de overdracht binnen of tussen de specialismen een grote rol speelt. Tevens werd de overgang gemaakt naar Windows Based Terminal (WBT) technologie om distributie van het onderwijs via internet mogelijk te maken. Hierdoor kunnen studenten van verschillende universiteiten gezamenlijk een virtuele patiënt behandelen, waarbij ze de patiëntstatus, voorzien van een duidelijke overdracht, aan elkaar overdragen. De studenten dragen gezamenlijk de verantwoording voor het onderzoek, de behandeling en de follow-up van de patiënt. Producten - Overdrachtsmodule binnen de bestaande
- 20 klinisch-medische casussen
Dynamische Patiënt Simulator (DPS)
10
Contactpersoon
Website
Peter Bloemendaal (
[email protected])
www.surf.nl/ict
POLARIS2 (1999) Learning apart together Thema 2 Instellingen
Vakgebied
Universiteit Maastricht
Alle vakgebieden
Hogeschool Zuyd Technische Universiteit Eindhoven
Beschrijving
In het POLARIS2-project is een leeromgeving ontwikkeld die zowel het samenwerkend leren als de zelfstandigheid van de studenten bij het leren te bevordert. Er is immers grote behoefte aan een omgeving die probleem gebaseerd onderwijs (PGO) ondersteunt. POLARIS2 is een uitbreiding op Blackboard voor de bij PGO noodzakelijke gezamenlijke kennisontwikkeling en kennismanagement. De functionaliteit is gebaseerd op die van traditionele discussieforums, maar is uitgebreid met mogelijkheden die de complexe processen bij samenwerkend leren voor student en docent beter beheersbaar maken. POLARIS was finalist voor de European Academic Software Awards 2004 en eerder werd door Blackboard aan het systeem de Academic Innovation Award toegekend. Producten - Systeem POLARIS Evaluatieplan
- Handleiding
- Eindrapport
- Technische documentatie
- Trainingen
- Aanpassing onderwijskundig ontwerp
Contactpersoon
Website
André Koehorst (
[email protected])
www.surf.nl/polaris
Taakgericht Teamleren (1999) Studenten waarderen ICT-ondersteund studeren via ‘real-life’opdrachten Thema 2
Instellingen
Vakgebied
Hogeschool van Utrecht
Economie en
Universiteit Utrecht
management Geneeskunde
Beschrijving
In dit in 2001 afgeronde project is onderwijs gerealiseerd waarin studenten niet zomaar in teams werken aan beroepstaken, maar vooral ook met ondersteuning van ICT. Het doel was een ontwikkeling faciliteren van f lexibilisering naar tijd, plaats en inhoud van onderwijs, waarin de student centraal staat en de docent optreedt als expert en coach bij taak- en teamgericht werken. Al met al een uitstekende ervaring waarbij alle succes- en risicofactoren in kaart zijn gebracht die deze vorm van onderwijs beïnvloeden. Producten - Ontwerphandboek Taakgericht Teamleren met ICTondersteuning (veranderstrategie en opleidingsmo-
- Handboek voor de ondersteuning van ontwikkelteams (docenten en onderwijskundigen)
del) Contactpersoon
Website
Tom van Weert (
[email protected])
www.surf.nl/taakgerichtteamleren
11
Thesaurus (2001) Com2know, sleutel tot communicatiekennis Thema 2
5
Instellingen
Vakgebied
Fontys Hogescholen
Communicatiemanagement
Hogeschool van Utrecht
Beschrijving
Thesaurus resulteert in een kennisnetwerk op het gebied van communicatiemanagement voor het onderwijs, een netwerk voor en door mensen die werken in het communicatievak, en docenten en studenten in het communicatieonderwijs. Naast feiten omvat het ook ervaringen, cases, checklists, voorbeelden van hoe het wel en van hoe het niet moet. Het project overbrugt de barrières door het delen van kennis over instellingsgrenzen te vereenvoudigen, bijvoorbeeld via thematische communities. Doordat studenten, stagiair(e)s, docenten en het werkveld met elkaar in contact staan, wordt het leren uit de praktijk gestimuleerd. Bovendien maakt Thesaurus het onderwijs minder docentaf hankelijk. Voor het terugvinden van informatie gebruikt Thesaurus de Aquabrowser, een associatieve zoekmachine die gericht is op gebruikers die nog niet precies weten wat ze zoeken. Zo laat het systeem typefouten gewoon toe en krijgt u de gevonden informatie visueel gepresenteerd, wat verder zoeken eenvoudig en aantrekkelijk maakt. Het DU-project ‘Agua’ is een vervolg op dit project (www.digiuni.nl). Producten - Marktplein waar deelnemers kunnen komen tot
- Kennisbank waarin geselecteerde informatie rondom
afspraken op het gebied van adviesopdrachten, sta-
communicatiemanagement, vanuit het onderwijs én
ges en werkervaringsplaatsen
het beroepenveld bijeen gebracht, effectief is terug
- Community of practice, waarin deelnemers met
te vinden (associatief zoeken)
elkaar samenwerken Contactpersoon
Website
Fons Raaijmaakers (
[email protected])
www.surf.nl/thesaurus
VOICE (1999) Didactisch concept voor virtueel onderwijs in Methoden en Technieken Thema 1
2
Instellingen
Vakgebied
Open Universiteit Nederland
Methoden en Technieken van onderzoek (M&T) in
Hogeschool INHOLLAND
Gedrags- en maatschappijwetenschappen
Beschrijving
De combinatie van virtueel en contactonderwijs – daarop richt het project Virtueel Onderzoek en InformatieCentrum (VOICE) zich – is een effectief instrument om het onderwijs te innoveren. Hierbij maken studenten zich de nodige competenties eigen door een casusgerichte studietaak te doorlopen. Door dit project is veel geleerd op het gebied van begeleiding, toetsing en samenwerking tussen organisaties. Het ontwikkelde lesmateriaal van het VOICE-project is daarom ook onderdeel van het curriculum bij de opleiding Sociaal Juridische Dienstverlening van Hogeschool INHOLLAND. Bovendien spelen de ervaringen met VOICE een belangrijke rol bij de instellingsbrede implementatie van de digitale leeromgeving Blackboard. Het project is afgerond in 2001. Producten - Handboek dat de leerpunten op inhoudelijk, organisatorisch, technisch en veranderkundig vlak
- Voorbeeldomgeving van competentiegericht onderwijs
samenbrengt
12
Contactpersoon
Website
Lianne van Elk (
[email protected])
www.surf.nl/voice
VPRO2 (Virtuele ProjectRuimte voor leren Ontwerpen en Onderzoeken) (2001) Gebruik wat je hebt (Outlook) Thema 2 Instellingen
Vakgebied
Technische Universiteit
Alle vakgebieden
Eindhoven Universiteit Utrecht
Beschrijving
Samenwerkend leren heeft baat bij een efficiënt gebruik van standaard Office-software en -groupware. Daarom hebben de medewerkers van dit project een geschikte professionalisering, procedures, templates en handleidingen ontwikkeld die ze ook in de praktijk toepassen. Waarom de standaard Office-toepassingen gebruiken? De belangrijkste redenen zijn financieel van aard: het bespaart de aanschaf van diverse gespecialiseerde pakketten en voorkomt de problematiek van applicatie-integratie. Ook onderhoud en updating van uitsluitend het Office-pakket zijn goedkoop en minder complex. Producten - Professionalisering, procedures, templates en handleidingen voor het efficiënt gebruiken van standaard Office-software en -groupware Contactpersoon
Website
Ruud van Vliet (
[email protected])
www.surf.nl/vpro2
Andere projecten die ook aandacht besteden aan thema 2 ‘Samenwerkend leren en communities’ zijn: Project
Tenderjaar
Zie pagina
Project
Tenderjaar
Zie pagina
AGORA
2002
14
Manolo
2003
30
Cascade - CBL
2001
14
Multiprofessioneel
Colevi
2003
19
Digitalenklas
2001
19
DigOport
2003
5
Gristos
2003
16
Het Meesterstuk
2003
7
Interactieve Bètaleeromgeving KODOS
2001
20
2004
17
2003
17
NetCodeGame
leren m.b.v. ICT
2003
17
SPINE
2001
8
VideoCommunicatie
2003
27
Walhalla
1999
28
Web-spijkeren
2004
21
Writing Studio
2003
22
13
3
Casussen, gaming en multiprofessioneel leren Met casussen leert men met behulp van praktijkvoorbeelden en
samen met games zorgen ze voor meer interactiviteit binnen het onderwijs. Bij multiprofessioneel leren staat niet alleen onderwijs binnen het eigen vakgebied centraal, maar ook aanverwante vakgebieden. Toekomstige artsen werken bijvoorbeeld samen met toekomstige fysiotherapeuten en verplegers aan dezelfde (digitale) patiënt. Binnen SURF zijn er een aantal projecten die zich bezig houden met dit thema. Hieronder worden ze kort beschreven.
AGORA (2002) Een web-gebaseerd raamwerk voor ethiekonderwijs op maat in universitaire ingenieursopleidingen Thema 1
2
3
5
Instellingen
Vakgebied
Technische Universiteit Delft
Ethiek en techniek
Technische Universiteit Eindhoven Universiteit Twente Beschrijving
AGORA voorziet in een behoefte van het gehele ethiekonderwijs in het hoger onderwijs. Het heeft dan ook het ethiekonderwijs binnen de ingenieursopleidingen aan de technische universiteiten herontworpen op didactisch gebied. En dat was nodig ook, want de sterk gestegen studentenaantallen die ethiekonderwijs volgen maakten een goed didactisch model onmisbaar. Dit onderwijs is nu ICT-rijk, innovatief en sterk gericht op casusgeoriënteerd leren. In wezen is AGORA een webgebaseerd raamwerk waarin theorie, toetsing en oefeningen een plaats hebben. Mede dankzij de uitgebreide casus- en itembank is de analyse van morele cases in de technische opleidingen tegenwoordig een stuk eenvoudiger, in ieder geval logistiek gezien. Gedurende het project is AGORA toegepast binnen 25 vakken. Het ontwikkelde raamwerk is daarnaast te gebruiken voor een breed gebied van (bedrijfskundige) opleidingen waarin casusgestuurd leren belangrijk is. Producten - Een webgebaseerd raamwerk voor theorie, toetsing en oefeningen, dat breed toepasbaar is voor casusge-
- Een vernieuwd casus-analysemodel - Document waarin didactische uitgangspunten wor-
oriënteerd onderwijs
den weergeven, sterk gericht op casusgeoriënteerd
- Een CMS waarmee docenten de onderwerpen inhoud
leren - Itembank
kunnen geven - Een framework voor de inhoud van theorie en toepas-
- Casusbank
sing van een bestaand toetsingssyteem Contactpersoon
Website
Simon Peerdeman (
[email protected])
www.surf.nl/agora
Cascade-CBL (Case Based Learning) (2001) Leren van praktijkgevallen of leren van casuïstiek Thema 2
3
5
Instellingen
Vakgebied
Hogeschool van Utrecht
Sociaal agogisch
Hogeschool van Amsterdam Fontys Hogescholen Brein B.V.
14
Beschrijving
De basis van succes van dit project is de methodische aanpak waarmee de casuïstiek systematisch wordt ontwikkeld en vervolgens door studenten wordt uitgewerkt. Belangrijke elementen hierbij zijn een systematisch analysemodel, een domeinspecifieke casusdatabase en een learning community (CasusConsult). Wat dit vooral heeft opgeleverd? Een onderwijskundig model voor competentieontwikkeling met casuïstiek. Naast een domeinspecifieke database met casuïstiek is er nu ook een generieke toolbox waarmee probleem- en casusgestuurd onderwijs in andere opleidingen hun casuïstiek systematisch kunnen ontwikkelen. De producten van dit project zijn voor het gehele hoger onderwijs beschikbaar bij Espelon (www.espelon.nl). Producten - Onderwijskundig model voor competentieontwikkeling met casuïstiek - Domeinspecifieke database
- Generieke toolbox om casuïstiek systematisch te ontwikkelen
Contactpersoon
Website
Albert Visser (
[email protected])
www.surf.nl/cascadecbl
Didiclass (2001) Leren van de dilemma’s van een ander Thema 1
3
6
Instellingen
Vakgebied
Noordelijke
Beroepsvoorbereiding
Hogeschool
voor leraren
Leeuwarden
eerste- en
Rijksuniversiteit
tweedegraads
Groningen
Beschrijving
Hoe 39 dilemma’s toch een curriculum van lerarenopleidingen verrijken… Deze dilemma’s in Didiclass zijn korte praktijkvoorbeelden op video die studenten van lerarenopleidingen helpen de praktijk te toetsen aan de theorie en vervolgens te bespreken met medestudenten en docenten. Dit alles dankzij een multimediale leeromgeving die gericht is op het leren omgaan met didactische dilemma’s en ‘classroom-managementconf licten’. Het gebruik van een digitale leeromgeving speelt in op de vraag naar f lexibele opleidingstrajecten en competentiegericht opleiden. Bovendien is de ontwikkeltool zo ontworpen dat ook anderstalige video’s, teksten en dergelijke in dit raamwerk passen. Concreet heeft dit in 2004 afgeronde project al veel opgeleverd: van een studentenversie van de leeromgeving en een assessmentversie ten behoeve van de toetsing, tot een raamwerk waarmee opleiders de content zelf kunnen aanpassen. Verder is er een uitgebreide training van opleiders ontwikkeld en is er een schat aan evaluatiegegevens voor invoering op andere lerarenopleidingen. Didiclass wordt verder uitgezet binnen het Ruud de Moor-centrum van de Open Universiteit Nederland, in samenwerking met de Noordelijke Hogeschool leeuwarden. Producten - Video-vignetten
- Dvd-rom met cursusopzet
- Trefwoordlijst
- Blackboardcursus
- Scenario voor het maken van video-opnamen
- Databank
Contactpersoon
Website
Hans Hardus (
[email protected])
www.surf.nl/didiclass
15
Gristos (2003) Leerlijnen, longitudinale casuïstiek en game: e-GIMMICS Thema 1
2
3
5
Instellingen
Vakgebied
Rijksuniversiteit Groningen
Farmacie
Universiteit Utrecht Beschrijving
Het project GRISTOS bestaat uit drie samenhangende deelprojecten: Leerlijnen, Longitudinale Casuïstiek en e-GIMMICS. In het deelproject Leerlijnen worden de leerlijnen in het profiel ‘Zorg in de apothekersopleiding’ digitaal (her)ontworpen en ontsloten. Het deelproject e-GIMMICS richt zich op het beter beheersbaar, overdraagbaar en bestuurbaar maken van GIMMICS met behulp van geautomatiseerde hulpmiddelen. GIMMICS is een apotheek-game: teams van vijf of zes studenten moeten gedurende vier weken een eigen ‘apotheek’ runnen. De werkelijke apotheekpraktijk wordt daarbij zo getrouw mogelijk nagebootst: de teams krijgen dagelijks routinematige en niet-routinematige werkzaamheden voorgeschoteld. Zo komen bijvoorbeeld acteurs in de rol van huisarts of patiënt de apotheken bezoeken. In het deelproject Longitudinale Casuïstiek worden werkwijzen en tools ontwikkeld voor het opbouwen, beheren en ontsluiten van een virtuele patiëntenfamilie (‘familie Deusing’). In de hiervoor te ontwikkelen casuïstiek staat het thema ‘het volgen van de patiënt in de tijd’ centraal. Producten - Leerlijnen: (digitaal) herontwerp van leerlijnen - e-GIMMICS: acteurregistratiesysteem, casusmanage-
- Longitudinale Casuïstiek: virtuele patiëntenfamilie inclusief beheersysteem
mentsysteem, kennissysteem Contactpersoon
Website
Jos van der Werf (
[email protected])
www.surf.nl/gristos
Klinisch Redeneren in het Universitair Lijnonderwijs (KRUL) (2002) Klinisch redeneren, dynamisch simuleren Thema 3
4
Instellingen
Vakgebied
LUMC, Universiteit Leiden
Geneeskunde
AMC, Universiteit van Amsterdam UMCU, Universiteit Utrecht UMCN, Radboud Universiteit Nijmegen Beschrijving
Kan de computer studenten ondersteunen bij het aanleren van het systematisch oplossen van medische problemen, zoals dit plaats vindt tijdens het onderzoeken van een patiënt? Binnen het project Klinisch Redeneren in het Universitair Lijnonderwijs (KRUL) worden voor dit doel een 75-tal nieuwe Dynamische Patiënt Simulaties (DPS) ontwikkeld. De simulaties zijn uitgerust met een probleemboom, waarin het klinische redeneerproces van de docent is opgeslagen. Tijdens het onderzoeken van de virtuele patiënt wordt de student gestimuleerd om het klinisch redeneerproces, dat zich in zijn hoofd afspeelt, te expliciteren binnen de casus. Op basis van de informatie die in de probleemboom van de docent is opgeslagen, kan de klinisch redeneer module dit proces beoordelen en aanvullingen of verbeteringen suggereren. Niet alleen realiseert KRUL essentiële veranderingen in de onderwijsorganisatie, het project past ook in de verschuiving van kennisoverdracht naar studentgerichte zelfwerkzaamheid en competentiegerichtheid. Het resultaat is een constantere kwaliteit van het onderwijs, minder druk op het docentenkorps, eenvoudiger en effectiever opsporen van lacunes bij studenten en een betere controle op participatie aan het onderwijs. Producten - 75 klinische DPS-casussen met een probleemboom van de docent ter ondersteuning van het klinisch
- Klinisch redeneer module binnen de bestaande Dynamische Patiënt Simulator (DPS)
redeneerproces van de student
16
Contactpersoon
Website
Peter Bloemendaal (
[email protected])
www.surf.nl/krul
KODOS (Kennisontwikkeling Over en Door Online Simulaties) (2004) Ontdek de regels van het spel! Thema 1
2
3
Instellingen
Vakgebied
Erasmus Universiteit Rotterdam
Alle vakgebieden
Technische Universiteit Delft Universiteit Leiden Hogeschool Rotterdam Beschrijving
KODOS toont de toepasbaarheid van ‘online simulaties voor sociale interactie’ binnen het hoger onderwijs. Denk aan interactie tussen studenten, docenten en derden (gesimuleerde klanten, deskundigen). Speciaal voor een bredere didactische toepassing van deze simulaties binnen het hoger onderwijs voorziet KODOS in een zogenaamd generieke systematiek. Bij dit project worden – binnen uiteenlopende leertrajecten – vijf online simulaties opgezet, uitgevoerd en uitgebreid geëvalueerd. De kennis en ervaringen worden vertaald naar onderwijskundige richtlijnen voor het opzetten, uitvoeren en evalueren van online simulaties. Deze richtlijnen worden beschikbaar gesteld in de vorm van een handboek. Producten - Vijf opgezette, uitgevoerde en geëvalueerde online simulaties
- Handboek online simulaties - Website met voorbeelden van simulaties
- Evaluatieresultaten van de simulaties
- Publicaties en voordrachten
Contactpersoon
Website
Karen Jager (
[email protected])
www.surf.nl/kodos
Multiprofessioneel leren met behulp van ICT (2003) Professioneel = Multiprofessioneel leren en werken Thema 2
3
6
Instellingen
Vakgebied
Hogeschool van Utrecht
Hoger GezondheidsZorgOnderwijs (HGZO)
Universiteit Utrecht
Medisch Onderwijs
Beschrijving
Dit project beoogt een onderwijsinnovatie tot stand te brengen binnen de (para)medische opleidingen op het terrein van het klinisch redeneren in een multiprofessionele omgeving. Daarbij gaat het om door ICT-ondersteund onderwijs rond patiëntencases voor studenten van verschillende opleidingen. De ontwikkelde leeromgeving weerspiegelt de multiprofessionele interactie die in de latere beroepspraktijk van de verschillende (para)medische disciplines speelt. ICT wordt ingezet bij (1) het opbouwen van een persoonlijke patiëntenbibliotheek voor studenten, (2) het beschikbaar stellen van hulpbronnen, ter ondersteuning van de communicatie binnen de opleidingen en over opleidingen heen en (3) het beschikbaar stellen van hulpbronnen voor opslag c.q. deling van de ontwikkelde kennis. Producten - Getoetste en gedissemineerde guidelines voor klinische redeneeronderwijs, in monoprofessionele,
keten- en multiprofessionele context, ondersteund door een elektronische leeromgeving
Contactpersoon
Website
Esther Verboon (
[email protected])
www.surf.nl/mpl
NetCodeGame (2003) Een flexibele spelomgeving om studenten algoritmisch te leren denken. Thema 1
2
3
4
Instellingen
Vakgebied
Hogeschool van Utrecht
Informatica
Universiteit Utrecht AVANS Hogeschool DeEvtek Media Engineering Beschrijving
De grote kracht van het project NetCodeGame: studenten maken zich praktische en zeer gewilde vaardigheden eigen op het gebied van software-engineering. Het didactische doel is om studenten algoritmisch te leren denken. Extra aantrekkelijk voor hen is dat ze hierbij
17
internationaal in teamverband samenwerken, in projecten. Daarbij is de docent de coach en beoordelen de studenten de werkwijze en resultaten van het eigen team en andere teams. Centraal in dit project staat een spel, het NetCodeGame, dat ín het project wordt ontwikkeld. Ter ondersteuning van het spel is er een website en een elektronische leeromgeving, wat zaken als intervisie, peer review en projectmatig werken in teams mogelijk maakt. Er is een exploitatieplan en de op te leveren producten worden in het onderwijs gevalideerd. Praktische toepassing, daar gaat het om. Producten Een uitgewerkte game en een proof of concept dat het spel aan te passen is aan de wensen van individuele docenten. Contactpersoon
Website
Wim van der Plas (
[email protected])
www.surf.nl/netcodegame
Andere projecten die ook aandacht besteden aan thema 3 ‘Casussen, gaming en multiprofessioneel leren’ zijn: Project
18
Tenderjaar
Zie pagina
ICT
2000
10
LOK
2000
24
4
Interactief lesmateriaal Experimenteren, ervaren en ontdekken, dát is een belangrijke
doelstelling bij de inzet van interactief lesmateriaal in het onderwijs. Met behulp van bijvoorbeeld gesimuleerde experimenten kunnen laboratoriumproeven op deze manier digitaal worden uitgevoerd en kunnen ook psychologische fenomenen worden bestudeerd. Hieronder leest u hoe een aantal projecten gebruikmaken van interactief lesmateriaal.
Colevi (Coöperatief Leren en Toetsen met behulp van Digitale Video) (2003) Training van beroepscompetenties met behulp van digitale video in een hypermedia leeromgeving voor leraren in opleiding Thema 1
2
4
5
6
Instellingen
Vakgebied
Fontys Hogescholen
Gespreksvaardigheden
Hogeschool Edith Stein
(Digitale) didactiek
Universiteit Twente Beschrijving
Studenten van de lerarenopleiding (zowel primair als voortgezet onderwijs) coöperatief leren en toetsen van communicatieve gaan van start met het co beroepsvaardigheden met behulp van digitale video in een hypermedia-omgeving. Hoe geef je daaraan vorm met behulp van digitale video? Hoe implementeer je zoiets in pilots? Aldus het doel van dit project, dat in wezen bekijkt hoe je communicatie tussen studenten in dienst kunt stellen van hun professionele ontwikkeling. Uitgangspunt is uiteraard dat ICT-tools en vooral hypermedia geschikt zijn om een op professionele ontwikkeling gerichte leeromgeving in te richten, met speciale aandacht voor gespreks- en communicatieve vaardigheden. Producten - Richtlijnen voor de didactische inbedding van coöperatief leren en toetsen
- Een assessmentgalerij - Richtlijnen voor het maken van video
- Learning triggers (in de vorm van videofragmenten)
- Inzichten vastgelegd in papers en rapporten
Contactpersoon
Website
Vic Peeters (
[email protected])
www.surf.nl/cooperatieflerenentoetsen
Digitalenklas (2001) Nieuwe mogelijkheden voor taal leren via het web Thema 2
4
5
6
Instellingen
Vakgebied
Universiteit Utrecht
Taalvaardigheidsonderwijs
Universiteit van Tilburg Universiteit Leiden Rijksuniversiteit Groningen Beschrijving
Het handige van Digitalenklas is dat studenten voor taalvaardigheidsoefeningen niet meer per se naar de universiteit hoeven te komen. Dat kan nu op elke pc met internetverbinding. Belangrijke parels van het in 2004 afgeronde project zijn de webapplicatie Ellips en de ontwikkelde talenquests (een vorm van taakgericht onderwijs die allerlei spreek-, lees- en luistervaardigheden en internetbronnen combineert). Studenten waarderen de webapplicatie Ellips – die met bestaande digitale leeromgevingen de Digitalenklas vormt – omdat hun zelfstudie nu op een willekeurige plek kan plaatsvinden. Daarbij kunnen docenten ondanks de zelfstudie toch steeds het leerproces van studenten overzien. Naast de vernieuwing van het talenonderwijs is ook de verspreiding van de projectresultaten via onder meer een projectwebsite van belang. Per 1 januari 2004 zorgt een speciaal opgericht consortium (Consortium Digitalenklas) dat Ellips nu en in de toekomst actueel blijft.
19
Producten - Herontwerp taalvaardigheidsonderwijs - Ellips: webgebaseerd oefenprogramma voor onder meer luisteren en uitspraak
- Metadata gebaseerd op Common European Framework (CEF) - Voorbeeldgebruik DLO in vier talen
- Presentaties op internationale congressen
- Oefenmateriaal Ellips in vier talen
Contactpersoon
Website
Sake Jager (
[email protected])
www.surf.nl/digitalenklas
Interactieve Bèta-leeromgeving (IBl) (2001) Animatie zegt meer dan 2.000 woorden Thema 2
4
5
Instellingen
Vakgebied
Universiteit Utrecht
Alle bètadisciplines
Universiteit van Amsterdam Beschrijving
De kennis van een beginnende bèta-student is gefragmenteerd en hij ziet nog niet veel verbanden. Dit in 2004 afgeronde project heeft dit ondervangen: door de interactieve aanpak van het Studio Course-model ontdekken studenten de schoonheid van de wiskunde en natuurwetenschappen op een aantrekkelijke wijze. Vernieuwend voor deze vakken is de inzet van ICT en het geïntegreerd aanbieden van traditionele onderwijsvormen (hoor-, werkcollege en practicum) op een studentgecentreerde en interactieve wijze. Voor dit onderwijs is gebruikgemaakt van een speciaal ingerichte, multifunctionele ruimte: de Studio Classroom. Ook een belangrijk aspect van het project is de ondersteuning en begeleiding op maat die docenten ontvangen bij de invoering van deze vernieuwing. Dankzij dit project zijn betrokkenheid en actief gedrag van studenten substantieel toegenomen. Het succes van deze onderwijsvernieuwing blijkt ook uit de snelle verspreiding van de basisideeën ervan door de faculteit. Bovendien hebben de studenten en docenten zich deze vernieuwing snel eigen gemaakt. Als resultaat van het project heeft de Universiteit van Amsterdam nog drie classrooms ingericht. Producten - Studio course-model - Onderwijsmodel voor geïntegreerd activerend onderwijs waar studenten vaak samen in groepen werken, en continu toetsing plaatsvindt - Evaluatieprotocol en resultaten met betrekking tot activerend, ICT-rijk hoger onderwijs
- Ervaringen met opzetten van ondersteuningstructuur voor docenten bij het inzetten van interactieve animaties - Verzameling van interactieve animaties en gebruikservaring met physlets, mathematica, interactive physics - Specificaties van contentdatabase
- Contentdatabase met interactief bètamateriaal
- Publicatie: ‘Interactief bètaonderwijs’
Contactpersoon
Website
Marjon Engelbarts (
[email protected])
www.surf.nl/ibl
MultiVLA (2000) Wandbrede interactieve visualisatie Thema 4
6
Instellingen
Vakgebied
Vrije Universiteit
Medische natuurweten-
Amsterdam
schappen
Universiteit Twente
Biomedische technologie Natuurkunde en informatica
Beschrijving
Alleen al het interactieve karakter van de hier ontwikkelde visualisatieomgeving (ICWall) maakt dit project volledig geslaagd. Maar deze omgeving is ook nog zodanig ontwikkeld, dat ze lokaal te gebruiken is en bovendien moeiteloos inzetbaar is in afstandsonderwijs. Speciaal voor dit afstandsonderwijs is deze visualisatieomgeving geïntegreerd in de digitale leeromgevingen. De ICWall-omgeving biedt een wandbrede (5 x 2,5 meter) projectiefaciliteit met hoge resolutie, die bovendien in stereo (driedimensionaal) werkt. Dit is bereikt door zestien
20
projectoren te koppelen in een zogeheten ‘tiled display’. De omgeving wordt momenteel gebruikt door tien colleges op de Vrije Universiteit Amsterdam, van verschillende opleidingen. Het project MultiVLA is afgerond in 2002. Producten - Geïntegreerde voorzieningen voor interactieve visualisaties in Amsterdam en Twente - Methoden en voorzieningen voor het verzorgen,
- Diverse visualisatietoepassingen die gebruikt worden bij colleges, onderzoek en demonstraties - Website voor verspreiding van expertise
volgen en begeleiden van onderwijs op afstand Contactpersoon
Website
Henri Bal (
[email protected])
www.surf.nl/multivla
NETlab (2002) Het Practicum houden we bij de student thuis Thema 4
5
Instellingen
Vakgebied
Hogeschool van Utrecht
Elektrotechniek
Technische Hogeschool Rijswijk
Telematica Informatica Technische computerkunde
Beschrijving
NETLab is nu een écht netwerklaboratorium dat studenten leert omgaan met een nieuwe vorm van netwerkbeheer: op afstand, met behulp van een pc op een kantoor, gebruikmakend van de netwerkinfrastructuur. Het mooie van NETLab is onder meer dat studenten zelf kunnen bepalen waar en wanneer ze deze onderwijsomgeving gebruiken. Maakt niet uit of ze nu duaal, in deeltijd of in voltijd studeren. Bovendien beantwoordt NETLab aan de vraag om technisch onderwijs beter te laten aansluiten bij opleidingseisen uit het beroepenveld. Extra aantrekkelijk aan NETlab is dat het ook te gebruiken is voor andere apparaten die op afstand kunnen worden bediend; remote learning in allerlei vormen! Producten - Pilot-verslag (beschrijving van een pilot-project binnen NETlab waarin een laboratorium voor netwerkbeheer wordt opgezet) - Lesmateriaal
- NETlab, een werkend remote laboratorium voor onderwijsdoeleinden - Model voor het toepassen en integreren van het NETlab in het onderwijs
Contactpersoon
Website
Frans Speelman (
[email protected])
www.surf.nl/netlab
Web-spijkeren (2004) Remediërend flexibel onderwijs voor een heterogene instroom Thema 1
2
4
Instellingen
Vakgebied
Universiteit van
Wiskundevoorkennis
Amsterdam
voor Natuurweten-
Universiteit Maastricht
schappen, Economie,
Erasmus Universiteit
etc.
Rotterdam Beschrijving
Helaas beginnen studenten vaak met verschillende of met te weinig kennis aan een opleiding(sfase). Om effectief met deze heterogene instroom om te kunnen gaan, ontwikkelt het project Web-spijkeren vernieuwende didactische werkvormen waarin diverse ICT-tools zijn toegepast. Het begint veelal met een individuele online diagnostische toets; hierop volgt zelfstandige en/of samenwerkende kennisverwerving onder docentbegeleiding (met modulen in de Elektronische Leer-Omgeving); ten slotte bepaalt een online toets of het vereiste niveau bereikt is. Bij dit project blijft ICT altijd een middel dat aantoonbaar de motivatie van studenten vergroot en inspeelt op de verscheidenheid van hun leerstijlen. Producten - Handboek met didactische scenario’s, protocollen
- Publicaties met didactische scenario’s, didactische
en aanbevelingen over didactische werkvormen en
werkvormen en beoordelingsstrategieën bij het
interactievormen: ‘Remediërend flexibel onderwijs
flexibel remediërend onderwijs met een grote ICT-
voor een heterogene instroom’
component en flankerend didactisch onderzoek
21
- Publicatie over protocol, methodieken en ICTgereedschappen voor het bepalen van kennisniveau en kennisdeficiënties (assessment) - Good practices, evaluatieprotocol en beschrijving van de modules na uitvoering en evaluatie
- Een video over didactische aanpakken en onderwijswerkvormen bij het flexibel onderwijs bij heterogene instroom, waarbij ICT intensief wordt ingezet - Beleidsaanbevelingen voor de implementatie van de structurele onderwijskundige vernieuwing
Contactpersoon
Website
Natasa Brouwer (
[email protected])
www.surf.nl/webspijkeren
Writing Studio (2003) Effectief leren schrijven in een virtuele werkplaats Thema 2
4
5
Instellingen
Vakgebied
Radboud Universiteit Nijmegen
Schrijfvaardigheid
Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Beschrijving
Een virtuele, klantvriendelijke werkplaats voor studenten en docenten die de interactieve schrijfdidactiek ondersteunt, oftewel een Writing Studio, dat is wat dit project ontwikkelt. De Writing Studio kan ingezet worden in al het onderwijs waar schrijfvaardigheid van belang is. Gecreëerd wordt een digitale leeromgeving die het interactieve schrijfvaardigheidsonderwijs didactisch kan ondersteunen. Zodoende worden nieuwe wegen verkend voor toepassing van ICT in het (communicatie)onderwijs. Het project/product WorldWideWriting bestond al, maar hier wordt de functionaliteit uitgebreid en wordt het gebruik vereenvoudigd. (Zie ook het project CONCOURSE in deze brochure.) Producten De zeer praktische en concrete resultaten van dit project zijn divers. - Didactische ondersteuning voor docenten bij het schrijfvaardigheidsonderwijs: handleidingen - Een virtueel expertisecentrum (‘community of practi-
- Didactische ondersteuning voor studenten bij het schrijfproces: lessenreeksen - Communicatiemogelijkheden voor samenwerking en feedback bij het schrijfproces - Beheerstools voor instructeurs
tioners’) Contactpersoon
Website
Ingrid Stassen (
[email protected])
www.surf.nl/writingstudio
ZAP: Zeer Actieve Psychologie (2001) Ontdek en ervaar de psychologie al ZAPpend! Thema 4 Instellingen
Psychologie
Universiteit Twente Erasmus Universiteit Rotterdam Vakgebied
Beschrijving
Stof, die je normaal in een boek leest, echt ervaren. Dat kan in dit project met 45 korte, interactieve, multimediale programma’s (ZAP’s) waarin steeds een fenomeen of experiment uit de psychologie wordt gesimuleerd. Zo is er bijvoorbeeld een simulatie van het Pavlovexperiment. De ZAP’s vindt u op http://zap.edte.utwente.nl. De ZAP’s worden al door vele universiteiten gebruikt in het onderwijs. ZAP draagt namelijk bij aan de ontwikkeling van onderwijs dat meer gebaseerd is op zelfstandig en ontdekkend leren. Studenten waarderen ook het feit dat docenten specifieke aanwijzingen aan de ZAP’s kunnen toevoegen. ZAP is afgerond in 2003 en heeft in 2004 een European Academic Software Award gewonnen. Ook heeft ZAP een prijs gewonnen op het Nationaal ICT Event. Alle ZAP’s zijn vertaald naar het Engels en deze zijn verkocht aan uitgeverij W.W.Norton.
22
Producten - Serie ZAP’s (korte, interactieve ervarings- en ontdek-
- Database plus generator
kingsgerichte multimediaprogramma’s) Contactpersoon
Website
Ton de Jong (
[email protected])
www.surf.nl/zap
Andere projecten die ook aandacht besteden aan thema 4 ‘Interactief lesmateriaal’ zijn:
Project
Tenderjaar
Zie pagina
ALTB
2004
4
ICT
2000
KRUL
2002
Project
Tenderjaar
Zie pagina
LOK
2000
24
10
NetCodeGame
2003
17
16
ViP
2003
28
23
5
(L)CMS en database Studenten en docenten informatie met elkaar laten uitwisse-
len, laten hergebruiken en laten voortbouwen op aanwezig expertise, dit soort processen kunnen technisch worden ondersteund met een (Learning) Content Management System of database. Daarnaast kan een database ook worden gebruikt om individuele leerroutes te ondersteunen. Projecten die zich bezig houden met dit thema vindt u hieronder.
Japanologie der Lage Landen (2002) Thema 5 Instellingen
Vakgebied
Universiteit Leiden
Japanologie
Katholieke Universiteit Leuven Beschrijving
Gemoderniseerd Japanologie-onderwijs door gebruik te maken van digitale middelen en het geheel te laten passen in de nieuwe Bachelor-Master (BaMa)-structuur. Dit alles dankzij de creatie van een open digitale leeromgeving waarmee studenten flexibel het BaMa-onderwijsprogramma kunnen volgen en voltooien door begeleide zelfstudie, het aanbod van afstandsonderwijs en de beschikbaarheid van een grote collectie gedigitaliseerde media-assets. Onderdeel van het project vormde een voor alle partijen leerzaam experiment op het gebied van digitale didactiek, met de combinatie van F2F-leren en ‘just in time, just in place learning’. Daarnaast zijn een online Japans-Nederlands woordenboek en DocBase (een database van media-assets, zoals modules voor taalverwerving, thematische onderwijs-projecten en Lectures on Demand) ontwikkeld. Via de East Asia Vision beeldbank wordt visueel beeldmateriaal toegankelijk gemaakt voor onderwijsprojecten. Al deze onderdelen en andere groupware-applicaties zijn maximaal toegankelijk via de portal www.japanscope.nl. Producten - Portal voor de toegang tot de andere onderdelen van het project (DocBase, woordenboek en beeldbank) en tot andere aanwezige groupware-applicaties. - DocBase, waarin bestaande en in ontwikkeling
- Online Japans-Nederlands woordenboek. - East Asia Vision-beeldbank, dat het bestaande visuele beeldmateriaal toegankelijk maakt voor onderwijsprojecten.
zijnde media-assets worden ondergebracht, zoals modules voor taalverwerving, thematische onderwijsprojecten en Lectures on Demand. Contactpersoon
Website
Willem van Gulik (
[email protected])
www.surf.nl/jll
LOK (Landelijk Onderwijsweb Kennistechnologie) (2000) Platform voor gedistribueerd ontwikkelen en gebruiken van onderwijstaken Thema 3
4
5
Instellingen
Vakgebied
Open Universiteit
Kennistechnologie
Nederland
en kunstmatige
Rijksuniversiteit Groningen
intelligentie
Universiteit Utrecht Universiteit Maastricht Universiteit van Amsterdam Vrije Universiteit Amsterdam Beschrijving
Het Landelijk Onderwijsweb Kennistechnologie (LOKweb, www.ou.nl/lok) bevat een honderdtal studietaken op het domein Kennistechnologie en Kunstmatige Intelligentie. De taken zijn uitgewerkt door de specialisten en uitgewisseld tussen de onderwijsinstellingen, zodat ieder van elkaars expertise kan profiteren. Studietaken zijn op zichzelf staande eenheden (learning objects). Docenten kunnen ze
24
gebruiken bij de organisatie van hun onderwijs, in combinatie met colleges, literatuurstudie, practica en zelfstudie. De studietaken bevatten alle noodzakelijke instructies, zoals documenten, software, databestanden, enzovoorts, zodat de taken volledig zelfstandig door studenten kunnen worden uitgevoerd. LOK is afgerond in 2002. Producten - Website met 100 taken, inzetbaar in onderwijs
- Interactieve java-applicaties en downloadbare software
Contactpersoon
Website
Evert van de Vrie (
[email protected])
www.surf.nl/lok
MusicBase (2001) Geïntegreerde database en digitale leeromgeving voor popmuziekonderwijs Thema 1
5
Instellingen
Vakgebied
Rockacademie,
Muziekvakonderwijs
Fontys Hogescholen Muziektechnologie, Hogeschool voor de Kunsten Utrecht
Beschrijving
MusicBase is een bijzonder handige digitale leeromgeving voor het muziekvakonderwijs. Deze bestaat uit een database met les- en bronnenmateriaal en een editor waarmee digitale lessen kunnen worden vormgegeven. Met MusicBase, dat in eerste instantie is ontwikkeld voor popmuziekonderwijs, kunnen docenten en studenten onderling oude en recente muziekvoorbeelden uitwisselen en voorbeeld- en studentmateriaal eenvoudig opslaan. Deze materialen, de opbouw van een eigen portfolio en steeds nieuwe leermiddelen leiden tot een complexe logistiek qua structuur, opslag en centrale distributie. MusicBase organiseert dat en maakt bovendien vakinhoudelijke uitwisseling tussen diverse opleidingen mogelijk, nationaal en internationaal. Aantrekkelijk is dat docenten en studenten zelf lesmateriaal kunnen aanmaken en modules kunnen samenstellen. MusicBase werd eind 2003 voltooid. De helft van de docenten en studenten van de betrokken opleidingen werken al met deze applicatie; andere muziekvakopleidingen overwegen de inzet van MusicBase, dat ook goed bruikbaar is voor onderwijs in klassieke en jazz muziek. Producten - Digitale leeromgeving met database waarin studenten en docenten van deelnemende instellingen
- Minimaal 500 door docenten en studenten geproduceerde bronnen, opgenomen in de database
les- en bronnenmateriaal gestructureerd kunnen opslaan en raadplegen Contactpersoon
Website
Jan van der Plas (
[email protected])
www.surf.nl/musicbase
TeleTOP® (1999) Rijke, gebruikersvriendelijke en dynamische leeromgeving om uw onderwijs te ondersteunen Thema
1
5
Instellingen
Vakgebied
Universiteit Twente
Alle vakgebieden
Universiteit Leiden
Beschrijving
Een uniek coursemanagementsysteem dat onderwijs eenvoudig en toch f lexibel ondersteunt. Dat is TeleTOP 6.0 ten voeten uit. Het kan binnen elk soort onderwijs en voor elke docent (ervaren of minder ervaren) een rol vervullen. Alles is mogelijk: van een uitgebreide omgeving met meerdere functionaliteiten tot een beperkt aantal opties. Als SURF-project is TeleTOP afgerond in 2001. TeleTOP BV heeft alle activiteiten overgenomen en het inmiddels
25
commercieel verkrijgbare TeleTOP is momenteel in gebruik bij verschillende universiteiten, middelbare scholen en bedrijven (zie www.teletop.nl). Om tegemoet te komen aan de verschillende manieren van gebruik in het voortgezet en hoger onderwijs, alsmede het bedrijfsleven, zijn er sinds 2003 drie varianten van TeleTOP ontwikkeld: een unieke aanpak voor een ELO. Zo garandeert TeleTOP de best mogelijke toepassing in de instelling. Producten - Coursemanagementsysteem TeleTOP
- Technische implementatie, installatie, beheer en
- TeleTOP Digitaal Portfolio
onderhoud
- Onderwijskundige implementatie, functionele en didactische trainingen Contactpersoon:
Website
Quirijn Hamel (
[email protected])
www.surf.nl/teletop
Andere projecten die ook aandacht besteden aan thema 5 ‘(L)CMS en database’ zijn: Project
Tenderjaar
Zie pagina
AGORA
2002
14
AlaBaMa-Noord
2002
4
Cascade - CBL
2001
14
Colevi
2003
19
Digit@le
Tenderjaar
Zie pagina
Gipsy
2001
30
Gristos
2003
16
2001
20
Interactieve Bètaleeromgeving LMS/DPF
2001
6 21
Did@ctiek
2001
9
NETlab
2002
Digitalenklas
2001
19
SCALE
2004
7
Thesaurus
2001
12
Writing Studio
2003
22
DigOport
26
Project
2003
5
6
Video(conferencing) Een behoorlijk aantal projecten doet ervaring op met de inzet van digitaal videomateriaal en/of videoconferencing binnen het onderwijs.
Wat levert het op? Hieronder worden de projecten vermeld die ermee experimenteren.
Davideon (2002) Een wereld in bewegend beeld Thema 6 Instellingen
Vakgebied
Rijksuniversiteit
Geschiedenis
Groningen
Journalistiek
Universiteit van
Mediastudies
Amsterdam Christelijke Hogeschool Windesheim
Beschrijving
Een nieuwe didactiek op het gebied van online audiovisueel bronnenonderzoek wordt in dit project ontwikkeld. Belangrijke toevoegingen aan het onderwijs zijn er in de vorm van toegang tot een grote online audiovisuele database, presentaties van analyses door studenten en ondersteuning van de leerstof met audiovisueel materiaal. Het mooie is dat hier meer dan 1.100 uur online materiaal beschikbaar is gekomen, waarbij is samengewerkt met het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Gedurende het project zijn diverse ‘tools’ geëvalueerd voor het maken van enkel- en meervoudige uitsneden uit streaming video materiaal. Producten - Handboek streaming video
- Inventarisatie projecten
- Virtuele Snijmachine
- Beschrijving didactische werkvormen
- HETAlibre
- Website met didctische voorbeelden
Contactpersoon
Website
André Rosendaal (
[email protected])
www.surf.nl/davideon
VideoCommunicatie (2003) De kracht van het beeld Thema 2
6
Instellingen
Vakgebied
Hogeschool INHOLLAND
Alle terreinen waar directe interactie in het onderwijs-
Technische Universiteit Delft
proces een belangrijke rol speelt
Wageningen Universiteit Fontys Hogescholen Beschrijving
Het gebruik van video voor educatieve doeleinden laat nogal eens te wensen over. Dit project stimuleert videoconferencing als educatief instrument. Hoe? Simpelweg door te laten zien dat deze ICT-toepassing op diverse manieren kan bijdragen aan samenwerkend leren en afstandsleren. Dit project produceert voorbeeldscenario’s waarbij videoconferencing duidelijk meerwaarde oplevert. Deze scenario’s omvatten naast het begeleiden en coachen van studenten op afstand ook het raadplegen van experts. Er is sprake van een internationale samenwerking tussen docenten en studenten en men leert presenteren en culturele verschillen hanteren. Uiteindelijk zal verbeterde communicatie tussen betrokkenen, dankzij interactief gebruik van videoconferencing, ook leiden tot een herontwerp van onderdelen van onderwijsleerprocessen. Producten - Publicaties op de websites Good Practices (www.surf.nl/goodpractices) en Digit@le Did@ctiek
- Handboek Videocommunicatie, waarin de verschillende scenario’s beschreven staan
(www.digitaledidactiek.nl) Contactpersonen
Website
Leo de Jong (
[email protected])
www.surf.nl/videocommunicatie
Hans Ogg (
[email protected])
27
ViP: Communicatieve Vaardigheden in Psychodiagnostiek (2003) Psychodiagnostische vaardigheden interactief verwerven Thema 4
6
Instellingen
Vakgebied
Erasmus Universiteit
Psychologie
Rotterdam
Psychodiagnostiek
Open Universiteit Nederland Universiteit Twente
Beschrijving
Traditioneel vaardigheidsonderwijs vergt veel oefening, kent weinig variatie en is docentintensief in tijd en kwaliteit. ViP zorgt voor een efficiëntere verwerving van algemene communicatieve vaardigheden die van belang zijn bij psychodiagnostiek. Het betreft hier interactief leermateriaal dat een aantal korte videofragmenten, geluidsfragmenten of teksten omvat, waarop studenten moeten reageren. Die reacties bestaan uit teksten of gesproken tekst, gevolgd door een standaard feedback. De reacties en de feedback worden opgeslagen, voor eventuele vergelijking door docent/trainer en/of collegastudenten. Dit alles moet leiden tot een hoger en f lexibeler vaardigheidsniveau bij studenten. Producten - Digitale, docentonafhankelijke werkvormen, die dus minder docentbegeleiding vereisen - Tijd voor intensievere docentbegeleiding, waar noodzakelijk
- Zes ViPs (afzonderlijke modulen communicatievaardigheden in Psychodiagnostiek) met een docentonafhankelijk deel en (soms) een docentafhankelijk draaiboek voor ‘live’ praktijktraining
Contactpersoon
Website
Henk van der Molen (
[email protected])
www.surf.nl/vip
Walhalla (1999) Walhalla mixt ICT en nieuwe werkvormen om op tweemaal twee locaties hetzelfde onderwijs te kunnen verzorgen Thema 2
6
Instellingen
Vakgebied
Van Hall Instituut
Tuin/akkerbouw, food en
Hogeschool Larenstein
business
Wageningen Universiteit
Beschrijving
Het Walhalla project heeft wezenlijk bijgedragen aan de innovatie van de Nederlandse agrokennis-infrastructuur. In het project ontwikkelden docenten van drie opleidingen onderwijsprogramma’s en verzorgden daarmee het onderwijs op meer dan één locatie gelijktijdig. Hoewel de docenten en studenten fysiek van elkaar gescheiden zijn, is door toepassing van ICT-tools als videoconferencing op afstand interactief onderwijs geleverd. Walhalla omvatte de ondersteuning van deze programma’s op het gebied van ICT en onderwijskunde. Het project is in 2001 afgerond. Walhalla won de KUS-award 2000 (uitgeloofd door Wageningse kennisinstellingen en het Nederlands ministerie van Landbouw en Visserij). Producten - Kennis en ervaring met videoconferencing in onderwijsontwikkeling en uitlevering op meerdere lokaties
- Circa 60 studiepunten herontworpen voor uitvoering op twee locaties
tegelijk
28
Contactpersoon
Website
Wiebe Nijlunsing (
[email protected])
www.surf.nl/walhalla
Andere projecten die ook aandacht besteden aan thema 6 ‘Video(conferencing)’ zijn: Project
Tenderjaar
Zie pagina
Project
Tenderjaar
Zie pagina
Colevi
2003
19
Didiclass
2001
15
Digitalenklas
2001
19
SPINE
2001
2003
17 8
DigOport
2003
5
MultiVLA
2000
20
Multiprofessioneel leren m.b.v. ICT
29
7
Draadloos en mobiel leren Draadloos toegang tot internet behoort inmiddels tot ieders mogelijkheden. Maar hoe kan het worden ingezet bij onderwijs? Twee projecten
doen ervaring op met draadloos leren (draadloos toegang tot e-learning op de campus) en mobiel leren (draadloos toegang tot e-learning tijdens veldwerk of bijvoorbeeld onderweg, in de trein).
Gipsy (2001) Stuur de student het cursuswarenhuis in Thema 5
7
Instellingen
Vakgebied
Radboud Universiteit Nijmegen
Ruimtelijke wetenschappen
Wageningen Universiteit
Milieuwetenschappen
Vrije Universiteit Amsterdam Beschrijving
Het Gipsy-project toont draadloos digitaal leren in twee gedaantes: wireless LAN en volledig veldwerkgebaseerd leren, beide ingezet ter ondersteuning van individuele en groepsleerprocessen. De grote uitdaging is het didactisch en technisch ontwikkelen en toepassen van draadloos onderwijs op maat. Studenten pikken onderwijs in deze vorm zeer snel op. Studenten waarderen directe digitale beschikbaarheid van bijvoorbeeld metingen bij veldwerk, net als de mogelijkheid om zelf assessments uit te voeren. In wezen speelt Gipsy direct in op de behoefte om binnen opleidingen eigen leertrajecten te doorlopen en op de vraag naar het werken in teamverband. Gipsy omvat een database met onderwijsgebaseerde gegevens: de Gipsy Helpdesk. Deze ondersteunt docenten bij het voorbereiden van ICT-gebaseerd onderwijs. Studenten kunnen er diverse software- en geodata-gerelateerde vragen stellen. Meerdere instituten krijgen toegang tot deze database. Onderwijs via mobiele technologie kent legio voordelen. Zo kunnen veldwerkers bijvoorbeeld doelmatiger communiceren met de deskmedewerkers van hun team (location based onderwijs). Ook kunnen ze kaartmateriaal van het studiegebied in het veld raadplegen en actualiseren. Gipsy is afgerond in 2004. Het project Manolo (zie hieronder) is een vervolg op Gipsy. Producten - Een cursuswarenhuis van modulen waaruit de student zelfstandig een keuze kan maken
- Draadloos veldwerk: in het veld communiceren met database op universiteit
- Basiscursus geografische informatiesystemen (GIS), die via draadloos internet te volgen is Contactpersoon
Website
Ron van Lammeren (
[email protected])
www.surf.nl/gipsy
Manolo (2003) Education has no wires Thema 2
7
Instellingen
Vakgebied
Vrije Universiteit
Geo-informatiekunde
Amsterdam Wageningen Universiteit
Beschrijving
Manolo bouwt voort op de ervaringen van het Gipsy-project (zie hierboven) en richt zich op de integratie van e-(elektronisch), w-(wireless) en m-(mobiel) leren in het hoger onderwijs. Dit project beantwoordt vragen als: Wat is de toegevoegde waarde van draadloze en mobiele technologie voor het hoger onderwijs? Welke onderwijscomponenten worden getimuleerd door en hebben baat bij w- en m-learning? Welke richtlijnen zijn er voor het gebruik van deze nieuwe technologieën binnen verschillende onderwijssettings, hoe sluiten ze op elkaar aan? Met behulp van het opstellen van ‘best practices’, op basis van experimenten bij diverse vakken op de Vrije Universiteit Amsterdam en de Wageningen Universiteit, wordt antwoord gegeven op deze vragen. Uitgangspunt is dat docenten en studenten in de toekomst op basis
30
van duidelijke richtlijnen kunnen beslissen over de optimale inzet van e-, w- en m-learning in hun onderwijs. Producten - Een werkende infrastructuur voor e-, w- en m-learning bij Vrij Universiteit Amsterdam en Wagenigen Universiteit - Een verzameling cursussen op beide instellingen die gebruik maken van e-, w- en m-leren
- Een handleiding voor het ontwikkelen en uitvoeren van cursussen waarin e-, w- en m-leren worden toegepast - Beschrijvingen van best practices voor de technische, organisatorische en onderwijskundige opzet en inrichting van onderwijs
Contactpersoon
Website
Eleni Koulouki (
[email protected])
www.surf.nl/manolo
31
SURF Onderwijsvernieuwingsprojecten
en
tip
ll
al
5
6
7
Connecticut
2004
X
IDIK
2004
KODOS
2004
X
SCALE
2004
X
Web-spijkeren
2004
X
X
X X
g jv
es tb ec oj
4
Pagina
X
4 5
X X
10 X
17 X
Colevi
2003
X
X
DigOport
2003
X
X
Gristos
2003
X
X
Het Meesterstuk
2003
X
X
Manolo
2003
X
7 21
X
X
X
X
Multiprofessioneel leren m.b.v. ICT
2003
NetCodeGame
2003
VideoCommunicatie
2003
ViP
2003
Writing Studio
2003
AGORA
2002
X
AlaBaMa-Noord
2002
X
Davideon
2002
Japanologie der Lage Landen
2002
KRUL
2002
NETlab
2002
Cascade - CBL
2001
Didiclass
2001
Digit@le Did@ctiek
2001
X
Digitalenklas
2001
X
E-folio
2001
Gipsy
2001
5 16 7 X
X
X
X
X
X
17
X X
X X
X
27
X
28
X
22
X
14
X
4 X
27
X X X X
24
X X
X
16 X
21
X
X
14 X
15
X
19
X X
30 17
X
X
X
19
X
X X
ch
en os lo ad
3
Pr
ra D
2
X
ri
m
nc re fe on
(c eo Vi d
1
2004
in
ob
g) in
se ba ta da
en S M )C
(L
Tenderjaar
ALTB
Project
ie
ia er at sm le
f ie ct ra
In
te
er
ul m en g
in am ,g
en ss
Ca
su
ne fe ro
m m co en
le
er w en
Sa
m
ss
iti un
en lio fo rt po
n
al
re
ta gi
nd
di
ke
s, ie nt te pe Co
m
io
es
to
et
el
se
n
le
re
n
Index en thematische indeling
X
9
X
6 X X
X
X
X
30
Interactieve Bèta-leeromgeving
2001
LMS/DPF
2001
X
X
6
MusicBase
2001
X
X
25
SPINE
2001
X
Thesaurus
2001
X
VPRO2
2001
X
ZAP
2001
CONCOURSE
2000
X
ICT
2000
X
LOK
2000
MultiVLA
2000
POLARIS2
1999
X
Taakgericht Teamleren
1999
X
TeleTOP®
1999
X
VOICE
1999
X
Walhalla
1999
X
20
X X
13 X
22
X
X
10
X
X
9 X
X
24 X
20 11 11
X
25
X X
8 12
12 X
28
Meer informatie over alle SURF Onderwijsvernieuwingsprojecten is te vinden op www.surf.nl/projecten. U kunt ook contact opnemen met Desirée van den Bergh, community manager (E
[email protected],
Stichting SURF Leidseveer 35 Postbus 2290 3500 GG Utrecht T 030 234 66 00 F 030 233 29 60 E
[email protected] W www.surf.nl
32
Oktober 2004
T 030 234 66 00).
