Onderwerpen. Sociale relaties en welzijn. Sociale kwetsbaarheid. Functies van sociale relaties. Vrouw, 64 jaar EENZAAMHEID BIJ OUDEREN

EENZAAMHEID BIJ OUDEREN

Vrouw, 64 jaar “Ik ben helemaal geïsoleerd eigenlijk. Ik denk wel eens bij mezelf, ik kan gerust een week dood liggen in huis, maar de mensen merken niets.”

Dr. Anja Machielse Stichting Welzijn Ouderen Bergambacht (SWOB) 1 november 2012

Onderwerpen      

Introductie Begripsverkenning Achtergronden en gevolgen Knelpunten in de aanpak Elementen van een succesvolle aanpak Te verwachten resultaten

Sociale relaties en welzijn  Inbedding in een betekenisvol netwerk leidt tot een hoger niveau van welbevinden  Sociale relaties voorzien in een aantal fundamentele ‘sociale bestaansvoorwaarden’

Functies van sociale relaties

Sociale kwetsbaarheid

 Ontwikkeling (en handhaven) van de identiteit en het zelfrespect (waardering en erkenning van anderen)  Sociale integratie: identificatie, persoonlijke betrokkenheid, vertrouwelijkheid, vriendschap  Sociale steun: praktisch, emotioneel, gezelschap  De ‘buffering hypothese’

 EENZAAMHEID: het netwerk voldoet niet aan iemands behoefte en is daardoor kwetsbaar (risicogroep)  CONTACTARM: het (steun)netwerk is klein of eenzijdig en daardoor kwetsbaar (risicogroep)  SOCIAAL GEÏSOLEERD: er is geen ondersteunend netwerk

1

Sociale contacten in Nederland

Leeftijd (%) Sociaal weerbaar

Eenzaam

Contactarm

Sociaal isolement

18 – 30 jaar

67

22

7

4

31 – 40 jaar

67

19

8

5

41 – 50 jaar

69

21

5

5

51 – 60 jaar

62

24

7

7

61 – 70 jaar

62

20

11

6

71 – 80 jaar

49

29

8

14

≥ 81 jaar

38

26

20

20

Gemiddeld

64

22

8

6

Bron: Hortulanus, Machielse & Meeuwesen. Sociale contacten in Nederland (2003) Bron: Hortulanus, Machielse & Meeuwesen. Sociale contacten in Nederland (2003)

Etniciteit (%) Contactarm

Stedelijkheid (%)

Sociaal weerbaar

Eenzaam

Nederlands

66

20

8

6

Suriname/ Antillen

55

14

16

16

Marokko/ Turkije

39

38

9

14

Overig

53

25

11

11

Gemiddeld

64

22

8

6

Sociaal weerbaar

Eenzaam

Contactarm

Sociaal isolement

Platteland

74

20

3

3

Stad

54

24

12

10

Gemiddeld

64

22

8

6

Sociaal isolement

Bron: Hortulanus, Machielse & Meeuwesen. Sociale contacten in Nederland (2003)

Bron: Hortulanus, Machielse & Meeuwesen. Sociale contacten in Nederland (2003.)

Risicofactoren  Een hoge leeftijd

• Niet-westerse etniciteit

 Chronische ziekte/ handicap

• Lage opleiding/laag inkomen

 Psychische problemen

• Langdurige werkloosheid

 Verslavingsproblematiek

• Schuldenproblematiek

 Alleenstaand ouderschap

• Ex-gedetineerden

 Huiselijk geweld

• Huiselijk geweld

 Langdurige zorgtaak

• Etc.

2

Maatschappelijke factoren

Persoonlijke factoren

       

 Levensgebeurtenissen (life-events)  Ingrijpende levensgebeurtenissen hebben vaak (negatieve) gevolgen voor het sociale netwerk

Individualisering Veranderde gezins- en familierelaties Secularisering Emancipatieprocessen Toename arbeidsparticipatie Vergrijzing Culturele diversiteit Technologische ontwikkelingen

Sociale competenties Kennis, attituden en vaardigheden die gericht zijn op sociale participatie   

(Zelf)vertrouwen Communicatieve vaardigheden Probleemoplossende vermogens



Zelfsturende vermogens

Sociale kwetsbaarheid  Zelfsturende vermogens ontbreken: verlies van regie over het eigen leven  Passieve copingstrategie  Ondersteunend netwerk ontbreekt of kan niet worden benut  Opstapeling van problemen  Risico van afglijden

 Ze vormen ‘kantelmomenten’ in het leven en kunnen een neerwaartse spiraal in gang zetten

Sociale weerbaarheid  Zelfsturende vermogens: het eigen leven vorm en richting (blijven) geven in diverse sociale contexten  Actieve copingsstrategie na life-events  Vasthouden en benutten van een ondersteunend netwerk  Een gezonde balans tussen autonomie en verbondenheid met anderen

Neerwaartse spiraal Bij mensen die eenzaam of contactarm zijn, wordt het netwerk steeds kleiner GEVOLG:  Minder sociale steun (informeel/professioneel)  Negatieve gebeurtenissen werken langer door  Sociale problematiek is grondslag voor problemen in andere levensdomeinen

3

Beleidsperspectief

Tussentijdse conclusie

   

 Sociale relaties zijn belangrijker dan ooit, maar ook minder vanzelfsprekend  Een gebrek aan ondersteunende relaties vormt in onze samenleving een ernstig risico  Probleem: sociale kwetsbaarheid is minder zichtbaar dan andere vormen van kwetsbaarheid

Wmo Centraal: zelfredzaamheid en participatie Kanteling’ in denken en doen Bij problemen: oplossingen zoeken in het eigen sociale netwerk  Veronderstelling: aanwezigheid van ondersteunende relaties in de eigen omgeving (sociale integratie)

Kwetsbaarheid

Sociale kwetsbaarheid

 Gezondheid (lichamelijk/psychisch)  Materieel/financieel

 Geen ondersteunend netwerk  (Non-)participatie  Geen sociale integratie

Gevolgen sociale kwetsbaarheid

Knelpunten in de aanpak

      

 BEREIK DOELGROEP: onzichtbaar en passief, vooral de meest kwetsbaren

Beperkte zelfredzaamheid (geen sociale steun) Gezondheidsklachten, laag welbevinden Geringe sociale en maatschappelijke participatie Geringe sociale integratie Geringe institutionele aansluiting Risico op probleemcumulatie Hoge kosten maatschappelijke dienstverlening

 HET AANBOD: versnipperd en eenzijdig, gericht op netwerkontwikkeling en activering  DESKUNDIGHEID: kennis van achtergronden, verschijningsvormen en aanpak van sociale problematiek  MENSKRACHT/CAPACITEIT: afstemming tussen professionele en informele vormen van hulp en ondersteuning

4

Stappen in de aanpak

STAP 1: VISIE

   

 Gedeelde visie op het vraagstuk  Aard, oorzaken en gevolgen  Afbakening van de doelgroep

Visie Signaleren Typeren Interventies

STAP 2: SIGNALEREN

Bereik van de doelgroep

   

 DREIGEND EN SITUATIONEEL ISOLEMENT: natuurlijke instroom, groepsactiviteiten, na life-events, praktische problemen  STRUCTUREEL ISOLEMENT: vaak zorgmijdend gedrag, contactlegging vaak lastig, outreachend benaderen

Onzichtbaar en passief Ketensamenwerking, formele en informele partijen Legitimatie voor ingrijpen Aangrijpingspunt: verwevenheid met andere problematieken

STAP 3: TYPEREN

 Werkwijze is afhankelijk van het soort cliënten dat men wil bereiken

INTERVENTIEPROFIELEN

 Zeer heterogene doelgroep  TWEE INDICATOREN/VERGELIJKINGSDIMENSIES: - Duur en hardnekkigheid van het isolement - Motivatie om sociaal te participeren

5

STAP 4: INTERVENTIES  Duur en hardnekkigheid van het isolement is richtinggevend voor de benodigde inzet (tijdsinvestering, intensiteit van de hulpverlening, deskundigheid, mogelijkheden voor vrijwillige inzet)  Motivatie om sociaal te participeren is richtinggevend voor het soort oplossingen (netwerkontwikkeling, sociale activering, aanpassing aan de situatie, praktische probleemoplossing, creëren vangnet)

“Ik heb gepraat met Hetty… we hebben uren zitten praten…

Te verwachten resultaten  LICHTE PROBLEMATIEK (DREIGEND/SITUATIONEEL ISOLEMENT): isolement voorkomen door netwerkontwikkeling en activering, vergroten zelfstandigheid, leren omgaan met situatie, accepteren hulp  ZWARE PROBLEMATIEK (STRUCTUREEL ISOLEMENT): verbeteringen op verschillende levensterreinen (passende woonsituatie, betere zelfzorg, specialistische hulp, dagverzorging, professioneel vangnet, etc.)

“Ik krijg elke dag even een telefoontje.

En als ik het nu weer eens moeilijk heb, dan bel ik Hetty op...

Dan weten ze dat je nog leeft.

Dan komt ze met mij praten.”

En je kan even een praatje maken. Dat kan ook.”

“Het heeft 2 jaar geduurd om contact te leggen. Uiteindelijk

“De stank was niet om uit te houden, maar wat mij opviel was

waren schulden de aanleiding om binnen te komen. Omdat

dat meneer een schoon truitje aan had en

meneer bang was om uit huis gezet te worden, mocht ik

dat zijn haar geknipt was.”

uiteindelijk binnenkomen en de schuldenproblematiek oplossen.”

6

Conclusies

Voorwaarden voor een oplossing

       

 Samenwerking en afstemming van verschillende organisaties die zich op (deel)aspecten van de Wmo richten

Geen standaardprobleem Geen standaardoplossing Soms: kortdurende interventie Soms: intensieve, langdurige ondersteuning Verschillende mogelijkheden voor vrijwillige inzet Verschillende resultaten Niet alles is oplosbaar (beïnvloedbaar) En tot slot: verschillende kostenplaatjes

 Afstemming van professionele vormen van hulp en ondersteuning op informele steunnetwerken en vrijwillige bijdragen uit de lokale samenleving  Bewustwording en een cultuuromslag van alle burgers

Meer informatie 

Machielse, A. (2012). Als meedoen niet lukt. Signaleren, typeren en aanpakken van sociaal isolement in Utrecht, Amersfoort en Nieuwegein. Utrecht: LESI.



Machielse, A. (2012). Sociaal isolement als overlevingsstrategie. In Jorna, T. (red.). Mag een mens eenzaam zijn? Studies naar existentiële eenzaamheid en zingeving. Amsterdam: SWP.



Machielse, A. (2011). Bestrijding van sociaal isolement bij ouderen. In: Openbaar Bestuur. Tijdschrift voor beleid, organisatie en politiek jrg. 21, nr. 9, pp. 18-22



Machielse, A. (2011) Sociaal isolement bij ouderen: een typologie als richtlijn voor effectieve interventies. In: Journal of Social intervention, jrg. 20, nr. 4, pp. 40-61.



Machielse, A. & R. Hortulanus (2011). Sociaal isolement bij ouderen. Op weg naar een Rotterdamse aanpak. Amsterdam: SWP.



Machielse, A. (2006). Onkundig en onaangepast. Een theoretisch perspectief op sociaal isolement. Utrecht: Jan van Arkel.



Machielse, A. (2003). Niets doen, niemand kennen. De leefwereld van sociaal geïsoleerde mensen. Den Haag: Elsevier Overheid.

7