ONDERHOUDEND
Lifestyle magazine • Winter 2011-2012
Schoon en het allerbeste drinkwater; een rijkdom! Meer over water in deze editie
Vestia Zoetermeer pakt spraakmakende dekwoningen aan ‘Wat toen werkte, werkt nu niet meer’ Bussen vol architecten en stedenbouwkundigen uit binnen- en buitenland kwamen begin jaren zeventig naar de dekwoningen in Zoetermeer kijken. De ruim tweehonderd woningen gebouwd boven een halfopen parkeergelegenheid in de wijk Buytenwegh waren destijds spraakmakend. Vandaag de dag zijn ze dat opnieuw. “Helaas vanwege een minder leuk uitgangspunt”, vertelt Jenny Commandeur, directeur Vestia Zoetermeer. Hangjongeren, veel inbraken, brommertjes in de straten… de leefbaarheid laat er te wensen over. Het straatniveau op één hoog blijkt veertig jaar later als concept niet meer te werken. In plaats van huizen in een straat werden er in de jaren zeventig woningen
renovatie van dit miljoenenproject. Bijna alle los-
gebouwd, waarbij de auto uit het straatbeeld was
staande bergingen verhuizen naar de garage onder
onttrokken. Woningen op een ‘dek’ met daaronder
het dek. De parkeerplekken worden deels afgesloten.
een parkeergelegenheid. De bewoners waren blij met
Het asfalt van de dekken wordt vervangen door
het autoloze dek en de gezellige pleintjes waar kin-
straatklinkers. De ‘dichte’ hekken worden verruild
deren veilig konden spelen. Maar die tijden zijn ver-
voor chique transparante afscheidingen. De entrees
anderd. “De openbare parkeerplaats kent teveel don-
krijgen meer ‘smoel’ en worden beter verlicht. Ook
kere hoeken met hangjongeren. Er wordt ingedronken,
zijn er veel geplande veranderingen die de sfeer
gedeald en herrie gemaakt. De autovrije straten bo-
moeten verbeteren. Nieuwe verlichting, banken en
ven de garage worden door fietsers en scooterrijders
groen gaan het straatbeeld veraangenamen. En om
als doorgaande route gebruikt. Ook de bergingen bij
het wonen persoonlijker te maken, worden de dek-
de woningen zorgen voor onveilige situaties; maken
ken opgedeeld in zes gedeelten. De dekken die nu
de huizen gevoelig voor inbraak”, vat Jenny Com-
door bruggen en trappen met elkaar zijn verbonden,
mandeur de problemen samen. Daarnaast zijn de dek-
vormen eigenlijk één langgerekte straat. Los van het
ken veertig jaar oud en dringend aan renovatie toe.
feit daar scooters hard overheen rijden, zorgt het
ook voor een stuk anonimiteit. “Wat toen werkte,
Leefstijl
werkt nu niet meer”, legt Jenny Commandeur uit.
Het plan voor ‘de dekken’ is veelomvattend. Na ste-
Met ruim tweehonderd woningen is het een behoor-
vige discussies met de Welstandscommissie - die
lijke gemeenschap. Echter, de sociale controle is
vooral wilde vasthouden aan de oorspronkelijke
niet meer zoals die was in de jaren zeventig. Veel
bouw - is de kogel door de kerk. Smits Vastgoedzorg
bewoners weten niet wie er op het dekgedeelte van
is in opdracht van Vestia Zoetermeer gestart met de
hun woning wonen. De veranderingen die we aan-
Opdrachtgever: Vestia Zoetermeer Ontwerp: A3 Hoofdaannemer: Smits Vastgoedzorg
6
Ingrepenniveau op hoofdlijnen van het Dekkenplan •
Het vervangen van 1400 meter balustrades uitvoering in glas en lamellen
•
Het aanbrengen van 3500 m2 bestrating in combinatie met drainage voorzieningen
•
Het plaatsen van 3 nieuwe hellingbanen en 3 nieuwe hoofdtrappen
•
Het aanbrengen van 58 nieuwe bergingen
•
Het aanbrengen van 3500 m2 heraklith plafond (inclusief isolatie)
•
3 dekken worden vergroot met aangestorte betonnen vloeren
•
2 afsluitbare parkeervoorzieningen
•
Herstellen van 350 m2 metselwerk
•
Het opschonen van 1500 m2 balkons
•
Het ontkoppelen van de dekken door middel van verwijderen van verbindingsbruggen
•
Het vervangen/aanvullen van alle openbare verlichting
Jenny Commandeur, directeur Vestia Zoetermeer.
brengen, hebben dus ook met de veranderde leefstijl te maken. We maken nu eigenlijk zes aparte buurtjes waarbij ieder dekgedeelte een leefstijl krijgt, die het meest past bij de bewoners van dat dekdeel.” Klaar voor toekomst Zoetermeer is bijna volgebouwd met nieuwbouw. Daarmee worden de taken van Vestia Zoetermeer verlegd. Nu er uitgebouwd is, is het de uitdaging om met de bijna 7000 bestaande woningen aan de slag te gaan. De woningen van 30 tot 35 jaar oud renoveren en een enkel sloopplan uit te voeren. “Eerder heeft Vestia andere woningen in wijk Buytenwegh aangepakt. De gemeente verbetert het openbare gebied vanuit wijkontwikkeling met groenvoorzieningen en speelplekken. Met de renovatie van de dekwoningen kunnen we er voor de komende 25 jaar weer tegenaan in Buytenwegh. Ik denk dat het heel mooi gaat worden! Hopelijk komen er in het voorjaar van 2012 wanneer het ‘dekkenplan’ voltooid moet zijn, weer bussen vol geïnteresseerden kijken…”, besluit Jenny Commandeur. Het antwoord van Smits Vastgoedzorg en A3 Architecten op de vraag vind u op de volgende pagina.
Vestia biedt woonservice aan de bewoners van circa 89.000 woningen in Nederland. De woningen zijn verdeeld over de vijftien lokale corporaties, die werken in hun eigen wijken en buurten. Zij kennen de situatie ter plekke goed en hebben rechtstreeks contact met het lokale bestuur, plaatselijke organisaties en vooral met de bewoners. Zo is Vestia altijd in de buurt! Vernieuwing van wijken en samenwerking met de zorgsector zijn twee voorbeelden van hoe Vestia haar maatschappelijke taak vervult. Naast de lokale corporaties heeft Vestia de beschikking over vier gespecialiseerde bedrijven op het gebied van projectontwikkeling (Ceres projecten en Estrade Projecten), makelaardij en VvE beheer (Vestia Vastgoeddiensten) en het onderhouden van haar woningen (Vestia Onderhoudsdiensten). Er werken in totaal 1150 mensen bij Vestia. www.vestia.nl
8
“Smits Vastgoedzorg maakt nu eigenlijk zes aparte buurtjes waarbij ieder dekgedeelte een leefstijl krijgt, die het meest past bij de bewoners van dat dekdeel” 9
Het antwoord van A3 Architecten De renovatie van de spraakmakende dekwoningen in Zoetermeer is op het lijf geschreven van A3 Architecten. Dit Rotterdamse bureau specialiseerde zich namelijk al voor het veranderde tijdsbeeld hen daartoe dwong in het uitvoeren van herstructureringen. Architect Wim van As en stedenbouwkundige Martijn Graafmans zijn aan het woord over hun esthetische bijdrage aan het project in Zoetermeer en over andere A3-paradepaardjes. “A3 Architecten is een bureau dat zoekt naar oplossingen. Door projecten niet
De stedenbouw vanuit de wijk, de architectuur van-
alleen vanuit de architectuur, maar ook vanuit de
uit de gebruiker en de bouwkunde vanuit het beheer
gebruiker, de sociale kant, de techniek en de finan-
en onderhoud. Kortom een opgave die ons uitdaagde
ciële kant te benaderen, realiseren we doordachte
alle registers open te trekken”.
projecten, welke in de loop der tijd hun waarde ook
Martijn Graafmans, eveneens eigenaar van A3, legt
hebben bewezen”, vertelt Wim van As. Ervaring in
zijn stedenbouwkundige antwoord op de analyse van
sociale woningbouw hebben zij. “Van vooroorlogse
opdrachtgever Vestia uit. “Het wonen op de dekken
woningen in de binnenstad tot naoorlogse uitbrei-
werkt nog prima, maar wel met meer licht, andere
dingswijken”, omschrijft de architect en mede-eige-
kleuren en niet in de laatste plaats door het aanpak-
naar van A3. “ We hebben een voorsprong, doordat
ken van de buitenruimte. We moeten hier de kwali-
we al twintig jaar ervaring hebben met sociale wo-
teiten die het plan in zich heeft, tot hun recht laten
ningbouw. Uiteraard springen we ook in op de ver-
komen.” Het opsplitsen van de dekken in zes com-
anderde opgave van de corporaties. Corporaties ont-
partimenten moest dan ook subtiel worden aange-
wikkelen op dit moment niet veel nieuwbouw, maar
pakt. Het opknippen mocht immers geen afbreuk
investeren vooral in de bestaande ‘nieuwbouw’. We
doen aan het oorspronkelijke ontwerp, een woonge-
vergrijzen met elkaar. In plaats van 20.000 nieuwe
meenschap boven straatniveau, maar moest wel te-
woningen in het Groene Hart, moeten we bestaande
gemoet komen in de overlast en onveilige situatie.
woningen aanpassen aan de veranderde vraag.”
Martijn Graafmans: “De samenhang tussen de dek-
ken en de wijk is heel belangrijk. Door middel van
Visie vertalen
kleine ingrepen vindt een grote omwenteling plaats:
Het project van Vestia in Zoetermeer is bijzonder in
De dekken worden door hun vorm, inrichting en
zijn soort. Toen Jenny Commandeur, directeur van
kleurgebruik mooie woonplekjes. Tegelijk krijgt de
Vestia Zoetermeer, A3 Architecten belde met de
wijk meer structuur en groene kwaliteit, omdat de
vraag of zij haar visie konden vertalen in een doel-
loop- en fietsroute hier naartoe verplaatst wordt.”
matige renovatie, reageerde Wim van As enthousiFoto: Rechts architect Wim van As en links stedenbouwkundige Martijn Graafmans
10
ast: “Dat is waar we goed in zijn! Integrale oplos-
Paradepaardjes
singen
onze
A3 is actief op alle niveaus van bouwen: van onder-
opdrachtgevers. In dit specifieke geval van Vestia
houd tot aan complete metamorfoses. Een van de
het vormgeven aan een vraagstuk vanuit de drie dis-
paradepaardjes van het bureau is de renovatie van
ciplines binnen ons bureau, het ontwerp moest na-
de Vier Geuzen in de Burgemeesterswijk te Maas-
melijk op al deze schaalniveaus oplossingen bieden.
sluis. “De uitdaging was om de flats een compleet
zoeken
voor
de
wensen
van
“Glaspartijen in de onderbouw maken het gebouw toegankelijker”
Tot slot noemen Wim van As en Martijn Graafmans het MIXX-INN gebouw in Den Haag. “Het gebouw met de vroegere naam Vijverzicht was een bejaardenhuis. Kenmerkend voor de wederopbouwperiode, maar architectonisch niet bijzonder waardevol of
nieuwe uitstraling te geven. De gevels zijn ingrij-
uniek.
pend aangepakt”, vertellen de mannen van A3. Ook
Het huidige MIXX-INN gebouw communiceert met
de herstructurering van de jaren ’60 wijk De Dalen in
zijn omgeving door zijn strakke vormgeving, zijn ex-
Rozenburg, is een markant voorbeeld van een groots
pressionistische kleurgebruik en materiaaltoepas-
A3-project. Maar liefst zeven flats moesten plaats-
sing. Het glas (geëmailleerd) als gevelbekleding in
maken voor grondgebonden nieuwbouwwoningen.
een weloverwogen verlopend kleurenpatroon geeft
En van drie te handhaven flats werd er één ‘opge-
uitdrukking aan de huidige diverse en dynamieke ge-
topt’. “Daarnaast hebben we in Vlaardingen gewerkt
bruiksfuncties van het gebouw. De horizontale ge-
aan het herstructureringsproject De Toekomst. De
laagdheid van het woonblok, de aangeschoven
opgave was om een deel van deze flats te renoveren
‘plintdoos’ en de antracietgrijze verkeerstoren zijn
en een deel te bestemmen voor sloop/nieuwbouw.”
de drie hoofdelementen van het gebouw. De grote
Ook in Maassluis realiseerde A3 in vier vergelijkbare
glaspartijen in de onderbouw maken het gebouw
Elementumwijken
ook toegankelijker. Je ervaart er je eigen verhaal”,
herstructureringsplannen,
met
deels sloop/nieuwbouw en deels renovatieplannen.
Profielschets A3 Architecten A3
Architecten,
maatschap
voor
architectonische vormgeving en bouwtechniek, is een architectenbureau dat momenteel uit twintig medewerkers bestaat. De leiding berust bij de vier eigenaren: Wim van As, Hans Gijzen, Martijn Graafmans en Arno van Wezel. Het bureau is opgericht in 1988 en sinds september 1998 gevestigd aan de Maaskade 171d op het Noordereiland te Rotterdam. www. A3architecten.nl
12
besluiten Wim van As en Martijn Graafmans.
Kunst- en Vliegwerk Op de Zomerakker in Spijkenisse staat een torenflat van meer dan 50 meter hoog. Voor het reguliere gevelonderhoud is het gebouw goed bereikbaar met inzet van zogenaamde hangbruggen. Lastiger wordt het als de ruim vier meter uitkragende staalconstructie, die ook nog eens drie meter boven het dak gesitueerd is, ook onderhoud nodig heeft. Door het vijf meter uitbouwen van een werkvloer met contragewichten is dit met recht een Kunst-en Vliegwerk project.
Uitvoering: 2011 Hoofdaannemer: Smits Vastgoedzorg Opdrachtgever: Maasdelta Groep Spijkenisse
13
Kunst- en Vliegwerk Circa 30 miljoen ton ijzererts en kolen wordt per jaar aangevoerd vanuit onder andere Brazilië naar Europoort, het overslagbedrijf van o.a. ThyssenKrupp Steel Europe AG en Hüttenwerke Krupp Mannesmann GmbH. Na tijdelijke opslag wordt dezelfde hoeveelheid vervolgens geladen in duwbakken die deze grondstoffen voor de fabricage van hoogwaardig staal, voornamelijk voor de Duitse automobielindustrie, naar de kolengestookte hoogovens van de staalproducenten aan de Rijn en de Ruhr brengen.
De conservering van de gigantische lostorens is al jaren de ‘zorg’ van Smits Vastgoedzorg. De belasting door kolen- en ertsgruis tezamen met de belasting door het zilte, woeste zeeklimaat en niet in de laatste plaats door de hoge bezettingsgraad van de kranen, die inmiddels circa 40 jaar oud zijn, vraagt om een zeer specifieke en specialistische aanpak.
Dit jaar voeren wij in opdracht van ThyssenKrupp MillServices & Systems GmbH Oberhausen staalconserveringwerkzaamheden uit aan 3 zogenaamde ‘A-lostorens’ die aan de zeekade staan. Deze werkzaamheden komen voort uit modificaties of vervanging van cruciale knooppunten in de gehele kraan. Daarnaast wordt in opdracht van EECV planmatig onderhoud uitgevoerd aan de binnenzijde van de uitleggers van dezelfde ‘A-lostorens’. Het volledig stralen en conserveren in een gesloten ruimte, 40 meter boven zee en over een lengte van ruim 100 meter is een project met een heel bijzondere dynamiek.
14
“Inspiration is for amateurs. We just show up every day and get to work” Chuck Close
Foto’s Annet Delfgaauw
16
Van oud hout naar nieuwe kunst, duurzaamheid en karakter ineen “Je voelt de geschiedenis bijna”
Als klein jongetje was kunstenaar Diederick Kraaijeveld altijd al op zoek naar ‘spullen’, of het nu ging om flessendoppen of op het strand aangespoelde dingen. Nu maakt hij van gekleurd, aangespoeld hout of sloophout de meest prachtige portretten en iconen. Zijn werken worden overal ter wereld tentoongesteld, van New York tot aan Amsterdam en van Moskou tot aan Dubai. Na zijn studie geschiedenis en loopbaan als verslaggever, besloot Diederick Kraaijeveld vier jaar geleden om zijn baan op te zeggen en zich volledig op het kunstenaarschap te richten. “Dat is een heel goede beslissing geweest”, vertelt hij. Altijd had hij al een passie voor hout en speciaal voor hout dat hij langs het strand vond. “Soms zijn de planken die ik vind honderden jaren oud. Het is helemaal mooi als er nog letters op de plank staan. Dan probeer ik me voor te stellen waar het vandaan komt en wat er mee gebeurd is. Hout is perfect materiaal om mee te werken. Zeker oud hout dat geverfd is. Het heeft dan zulke mooie
17
“Door hout te gebruiken dat verband houdt met het onderwerp, krijgt het werk meer diepgang en maak je het in mijn ogen krachtiger” oude kleuren, dat kun je zelf niet maken. Je voelt
iconen te maken van materiaal dat anderen achte-
de geschiedenis bijna.”
loos hebben weggegooid. “Het is ongelooflijk wat je
De materialen worden altijd gevonden; door hemzelf
allemaal vindt als je zoekt. Er wordt zoveel wegge-
of door anderen. Hij koopt nooit materialen en werkt
gooid dat nog prima gebruikt kan worden”. Het be-
uitsluitend met gebruikt hout. Iedere zaterdag be-
gon met het doorspitten van bouwcontainers, vuil-
zoekt hij het overslagstation van het Hilversumse
nisbelten en lange (verre) kusten. Inmiddels is het
containerkoning, Jan van Loenen. “Daar ligt het
zoeken van materiaal een soort tweede natuur voor
hout metershoog opgestapeld en mag ik alles van
hem geworden. Er ligt ongeveer 20.000 kilo hout op
mijn gading meenemen. Ik ga iedere week, want stel
kleur gesorteerd opgeslagen in een oude fietsenstal-
je voor dat ik net een lading oude vloerdelen zou mis-
ling en een zeecontainer.
sen als ik niet ga. Dat zou ik verschrikkelijk vinden.” De materialen worden onbewerkt gebruikt. Het eni-
18
Met zijn achtergrond als afgestudeerd historicus
ge dat verder nodig is voor het maken van een
probeert hij altijd een verband te leggen tussen het
kunstwerk is een zaag. En houtlijm om elk stukje te
onderwerp van een werk en het hout dat gebruikt
fixeren. Zijn werkplaats bevindt zich in het voorma-
wordt. Diederick: “Door hout te gebruiken dat ver-
lig hoofdpostkantoor van Hilversum, waar altijd
band houdt met het onderwerp, krijgt het werk meer
werk te zien is. Er komen regelmatig bezoekers over
diepgang en maak je het in mijn ogen krachtiger. In
de vloer. “Bij het ‘in levende lijve’ zien van mijn
Italiaanse auto’s verwerk ik hout uit Italië. Voor
werken, worden bezoekers meestal nog enthousias-
Converse maakt ik onlangs een paar All Stars van
ter dan ze al waren. In het echt krijg je een veel
basketbalvloeren uit Detroit.”
duidelijker beeld van diepte, reliëf en structuur.”
Het is voor hem een uitdaging om begerenswaardige
Voor zijn vertegenwoordigende galeries in Londen,
“Ik hou ervan om te kijken en als je kijkt kom je altijd mooie beelden tegen. Dan komen de ideeën vanzelf”
Hamburg, Dubai en New York maakt Diederick uitsluitend vrij werk, maar hij doet ook regelmatig projecten. Dat kan dan gaan om portretten, maar ook om voorwerpen of iconen. “In principe kan ik alles maken, als ik er maar een foto van heb. Die gebruik ik als referentie en dan is het een kwestie van zagen, zagen en nog eens zagen. Ik ga niet zitten wachten op inspiratie. Zoals mijn favoriete realistisch schilder, de Amerikaan Chuck Close, zegt: ‘InspiFoto rechts: Steve mcQueen
20
ration is for amateurs. We just show up every day and get to work’. Ik hou ervan om te kijken en als je kijkt kom je altijd mooie beelden tegen. Dan komen de ideeën vanzelf.”
21
Afrikaanderwijk “The newest wijk in town”
Rotterdam Zuid staat in de spotlights voor de upgrading en herstructurering van een groot aantal oudere wijken. Op de Pretorialaan, de hoofdader van de Afrikaanderwijk, bezit woningcorporatie Vestia Feijenoord een groot aantal oude panden met beeldbepalende historische gevels. Het bouwjaar van de panden is circa 1920, sloop is dus geen optie. Maar de ingrepen om de woningen en winkels op het niveau te brengen van het huidige bouwbesluit en de hedendaagse woonwensen zijn zéér ingrijpend en omvangrijk. Begin 2011 is opdracht verleend aan Smits Vastgoedzorg om de hoogniveau renovatie van de eerste 45 woningen, 15 winkelpanden en 18 trappenhuizen uit te voeren. De vervolgopdracht voor de volgende panden is inmiddels ook verstrekt. Ingrepenniveau op hoofdlijnen • • • • • •
Opdrachtgever: Vestia Feijenoord Ontwerp en planning: Ingenieurs-bureau Multical Hoofdaannemer: Smits Vastgoedzorg
22
• • • • • •
Asbestinventarisatie en –sanering Herstel en renovatie gevelmetselwerk Gevelkozijnvervanging Renovatie daklijsten en draagconstructie balkons Verwijderen 40 schoorstenen zowel binnen als buiten Dakisolatie en renovatie Vervangen of repareren dakkapellen Aanbrengen 60 minuten brandwerende scheiding tussen woningen en winkels Vervangen van installaties (cv, water, mechanische ventilatie) Renovatie van de trappenhuizen Alle woningen compleet voorzien van
• • •
nieuwe keukens, badkamers en toiletten Woningen voorzien van nieuwe wanden, plafonds en vloerplaten Stuc- en schilderwerk Winkelpanden voorzien van nieuwe entree puien Plafonds en daken van de aanbouwen vervangen
Planning-uitvoering • • •
Elke week een start van een strang van 3 woningen Doorlooptijd binnenwerk 4 weken per strang Duur totale werkzaamheden circa 9 maanden
Ewout van Oordt, projectleider van Smits Vastgoedzorg: “een uitdaging”
23
Kunst- en Vliegwerk In opdracht van woningcorporatie Woonplus Schiedam gaat Smits Vastgoedzorg badkamer-, keuken- en toiletrenovatie uitvoeren in 157 woningen aan de Laurens Costerstraat en omstreken in Schiedam. Het complex bestaat voor het grootste deel uit portiekwoningen met daarbij een aantal eengezinswoningen. Bouwjaar circa 1983. Ingrepenniveau op hoofdlijnen •
Vervangen sanitair in badkamer en toilet
•
Vervangen van al het tegelwerk in badkamer en toilet
•
Vervangen van het keukenblok inclusief het tegelwerk
•
Opnieuw schilderen van badkamer, toilet en keuken
Planning-uitvoering •
Elke dag een start in twee woningen
•
Doorlooptijd per woning negen werkdagen
•
Start januari 2012
Project: Laurens Costerstraat Schiedam Opdrachtgever: Woonplus Hoofdaannemer: Smits Vastgoedzorg
32
33
Willekeurige voorbeelden
Reimar von Meding van KAW architecten en adviseurs: “Bijdragen aan het woongenot van anderen” KAW architecten en adviseurs werkt voor Smits Vastgoedzorg aan het project Jacob Catsstraat in de Haagse Schilderswijk. Een opdracht van woningcorporatie Haag Wonen waarbij 446 portiekwoningen uit de jaren tachtig moeten worden gerenoveerd. Aan het woord is Reimar von Meding, hoofdarchitect en partner bij KAW. Reimar ‘s drijfveer ligt bij het ontwerpen voor mensen die zelf niet de middelen of
budgetten die bij een sociaal woningbouwproject als
de mogelijkheid hebben hun woonomgeving uit te zoe-
de Haagse Jacob Catsstraat gelden”, is Reimar van me-
ken. “Je gunt iedereen een villa, maar dat zit er helaas
ning. Wanneer de opdracht renovatie en onderhoud
niet in. Ik ben er echter van overtuigd dat goed wonen
betreft, ligt het voor de hand om met nieuwe kozijnen
een basis is voor een beter leven. Ook bewoners van
en een kleurtje een gebouw weer in een fris jasje te
portiekwoningen hebben wensen voor bepaalde life-
steken. “Maar er zijn zoveel meer mogelijkheden die
stylen. Voor mij is het de uitdaging om mijn steentje
niet duur hoeven te zijn”, weet de architect. “Neem nu
bij te dragen aan het woongenot van anderen”, vertelt
de vierlaagse portiekwoningen in Den Haag. De bewo-
de van oorsprong Duitse architect die cum laude afstu-
ners hebben daar allemaal een balkonnetje aan de
deerde aan de TU Delft.
voorzijde waarvan veelvuldig gebruik wordt gemaakt. Omdat men niet ‘te kijk’ wil zitten, hebben veel bewo-
“Je hebt als architect de taak om een geheel te creëren dat past in de omgeving, maar je moet vooral woonwensen implementeren”
ners een matje tussen het hekwerk gevlochten. Anderen hebben er een paar kratjes bier opgestapeld. Ervan uitgaande dat iedereen vooral zijn eigen woonwensen moet invullen, zie ik hier een eenvoudige en goedkope oplossing. Maak de balkonnetjes dicht, zodat deze aan de gebruikerswensen tegemoet komen én het straatbeeld aantrekkelijker maken.”
Woonwensen
40
Hij ergert zich kapot aan gebouwen waar ‘een gedrocht
Hoge kwaliteit, lage kosten
tegenaan is gekwakt’, omdat dit volgens de betreffende
Met beperkte budgetten een wooncomplex interessant
architect zo apart was om te doen. “Dan ga je je doel
maken, is een uitgangspunt dat ook wordt nagestreefd
voorbij; dat is weggegooid geld! Zoiets moet mij nooit
door Smits Vastgoedzorg. Koren op de molen van Rei-
gebeuren”, zegt hij fel. “Woningbouw is heel banaal.
mar von Meding. “Aannemers en architecten wantrou-
Natuurlijk heb je als architect de taak om een geheel te
wen elkaar maar al te vaak”, is zijn ervaring. “Daar
creëren dat bovendien past in de omgeving, maar daar-
waar de aannemer staat voor geld en techniek, heeft
naast moet je vooral woonwensen implementeren. De
de architect het imago van de kunstenaar met
kunst is om dat ook nog te doen binnen de beperkte
gekke ideeën. Gelukkig zie je wel een verschuiving.
Reimar von Meding, hoofdarchitect en partner bij KAW
41
“Wij moeten als uitvoerende partijen al bij de planvorming onze ideeën en adviezen op tafel leggen” De eerlijkheid gebiedt me te zeggen, dat de werk-
laten worden. Zo zijn corporaties vooral gericht op
wijze van de aannemer meer lijkt te veranderen dan
de aanpak van het gebouw zelf, terwijl de omgeving
die van de architect… In ieder geval heeft Smits
vaak nog veel belangrijker is. Wanneer je van het
Vastgoedzorg het begrepen. Dat hebben wij in de
vastgestelde budget een klein beetje geld uitgeeft
praktijk ervaren, toen wij bij een andere opdracht
aan de omgeving die vaak hard aan vernieuwing toe
dankzij een gezamenlijke opdrachtgever, kennis met
is - zoals bij het Haagse project - krijg je zoveel
elkaar maakten. Samen streven naar hoge kwaliteit
meerwaarde!”
tegen lage kosten. Wanneer je als twee partijen je expertise inbrengt, is het resultaat veel beter! Dat
Duurzaam
heeft altijd al beter gewerkt.”
Handelend vanuit de morele verplichting om het energieprobleem niet naar de volgende generatie te
42
Andere gedachten
schuiven, leggen KAW en Smits Vastgoedzorg de lat
Complementair werken start al voor de aanvang van
hoog als het gaat om duurzaamheid. “Overigens
een project. Reimar: “Vaak zie je het vooraan in het
gaat die duurzaamheid verder dan alleen energie-
proces al fout gaan. Corporaties die een renovatie
besparingen; van sociaal tot ecologisch vlak”, voegt
willen, hebben binnen het budget bepaalde doel-
Reimar toe. “Daarin moet je steeds opnieuw overwe-
stellingen voor ogen. Logisch. Echter, wij moeten
gingen maken. Je moet je serieus afvragen of isole-
als uitvoerende partijen al bij de planvorming onze
ren bij een renovatieproject nu altijd wel zo zinvol
ideeën en adviezen op tafel leggen. Daarmee brengen
is. Wanneer een project tien of twintig jaar later
we de opdrachtgever op andere gedachten en kun-
moet worden afgebroken, wegen energiebesparende
nen we met elkaar het project een groter succes
besparingen als isolatie meestal niet op tegen de
KAW architecten en adviseurs is in 1976 opgericht als Koöperatieve Architektenwerkplaats. Geheel in de geest van de tijd zijn alle werknemers mede-eigenaar van het bedrijf. In deze begintijd is KAW vooral actief in de stadsvernieukosten en andere milieubelastende factoren die daarmee gepaard gaan. Immers, isolatiemateriaal
wing. In de jaren ‘80 verschuiven de werkzaamheden naar particuliere
moet gemaakt worden en dus ook bij afbraak weer
woningverbetering. Inmiddels is
afgevoerd. Wat dat betreft staat verduurzamen nog
de
in de kinderschoenen. KAW weegt de voors en
veranderd, de coöperatie is om-
tegens van milieubesparende maatregelen altijd
gezet in een BV en in 1994 wordt
nauwkeurig af. Zo brengen we in het project ‘Power to people’ een andere beweging op gang. Het gaat
“Duurzaamheid gaat verder dan alleen energiebesparingen; van
organisatievorm
van
KAW
ook KAW Kosten Kwaliteit BV opgericht. Vanaf nu kan het bureau als onafhankelijke kostendeskundige woningbouwplannen toetsen op de relatie tussen kosten en kwaliteit. Kostenbewaking wordt
sociaal tot ecologisch vlak”
een vast aandachtspunt in alle pro-
hierbij om nieuw strategisch beleid van drie Gro-
breiden de werkzaamheden zich
ningse woningbouwcorporaties voor de verduur-
meer en meer uit richting volks-
zaming van 3000 bestaande woningen. In plaats van
huisvestingsadvies
te investeren in isolatiematerialen, zijn we hier uitgekomen op het investeren in gebruik van restwarm-
jecten. In de loop van de jaren ‘90
en
proces-
management. De groei zit met
te en alternatieve energiebronnen. Hierdoor wordt
name in de stedelijke vernieuwing.
energie voor de betreffende woningen geleverd. Op
KAW werkt met 85 mensen vanuit
die manier spaar je het milieu en heb je bij eventu-
Groningen, Rotterdam, Nijmegen
ele sloop een energiecentrale over die zijn geld en
en Barcelona.
functie waard blijft”, besluit de gedreven architect.
www.kaw.nl
43
Ontwikkeling
Expertbijeenkomst 19 oktober 2011 In juni 2009 is het Handboek Prestatiegericht Samenwerken bij Renoveren via SBR in Rotterdam gepubliceerd. Het Handboek beschrijft het integrale proces en de ontwikkelde tools om prestatiegericht samenwerken in de praktijk te kunnen brengen. Momenteel wordt dit handboek geactualiseerd. Een belangrijk vernieuwend element is het vanuit het voorraadbeleid vastleggen van kwaliteitsuitgangspunten en overige uitgangspunten (doelgroep, financieel, einde exploitatie en dergelijke).
Dit vormt vervolgens de basis voor de uitwerking in
KIB: Kwaliteit in Balans. Er is hierbij bewust ge-
een opnameformulier voor schil, installaties, interi-
zocht naar uitbreiding van het aantal deelnemers.
eur en algemene ruimten van de verhuureenheden
Het gaat daarbij om opdrachtgevers (corporaties)
in een complex woningen of een gebouw. Dit is de
en opdrachtnemers (vastgoedonderhoudsbedrijven).
zogenaamde blauwdruk. In de eerste versie van het
Er zijn gericht vier partijen benaderd namelijk drie wo-
Handboek Prestatiegericht Samenwerken bij Reno-
ningcorporaties: Portaal, Havensteder en Mitros en
vatie is de eerste ruwe opzet van de werkwijze uit-
naast Smits Vastgoedzorg één extra opdrachtnemer, te weten Rutges. Al deze organisaties zijn koplopers op
“Het handboek beschrijft het integrale proces en de ontwikkelde tools om prestatiegericht samenwerken in de praktijk te kunnen brengen”
het terrein van prestatiegericht werken in het onderhoud en renovatie. De expertmeeting Teneinde zoveel mogelijk ervaringen en kennis van deskundigen van de opdrachtgeverskant te kunnen raadplegen organiseerde SBR op 19 oktober een expertmeeting. Deelnemers aan de expertmeeting waren de volgende corporaties: De Alliantie, Staedion,
44
gewerkt. De toepassing was nog verre van com-
Mitros, De Key, Ymere, Woonbron, Provides, Vivare,
pleet, onvoldoende integraal, niet modulair, geen
Portaal, wonenCentraal, Vidomes en Vestia. De bij-
goede automatiseringsondersteuning en daarmee
eenkomst was een succes en de deelnemers waren,
bewerkelijk in samenstelling en gebruik. In januari
in grote meerderheid, over het algemeen positief
2010 heeft Smits Vastgoedzorg daarom het initia-
over de ontwikkeling van KIB. Afgesproken is om op
tief genomen tot een integrale vervolgaanpak.
een later moment nogmaals bijeen te komen.
Overzicht deelnemers Corporatie
Naam
Functie
De Alliantie
dhr. Gert Visser
Vastgoedadviseur
Staedion
dhr. Ronald Brekelmans dhr. Fattah Kabbaj
Directeur Staedion Services Adviseur
Mitros
dhr. Anko van Duinen dhr. André Ernst dhr. Jan Bulder
Dir. Mitros Onderhoudsgroep (MOG) Adviseur MOG Manager afdeling Projectmanagement
De Key
mevr. Lidy van der Schaft dhr. Rob Haans
Directeur Wonen en Onderhoud Directeur/Bestuurder
Ymere
dhr. Pablo van der Laan
Dir. Onderhoudstrategie & Aanbesteding (OSA)
Woonbron
dhr. Dennis Gerlof
Manager Bedrijfsbureau
Provides
dhr. Marco Teuns
Manager Vastgoed
Vivare
dhr. Leo Lussenburg
Bedrijfsleider Vastgoed
Portaal
dhr. Vincent van Oordt dhr. Nico van Ginkel dhr. Maickel van den Burg
Dir. Regiobedrijf Eemland Ontwikkelaar PVO Assistent Ontwikkelaar PVO (Portaal Vastgoed Ontwikkeling)
Wonen Centraal
dhr. Tom Hoekveld dhr. Bert van Beusekom
Manager Vastgoed Manager Bedrijfsbureau
Vestia
dhr. Argo Oskam
Manager Bouwzaken & Vastgoedbeleid
Havensteder
dhr. Henk Rotgans mevr. Karolien de Jager dhr. Hank Herfkens
Directeur Onderhoud & Ontwikkeling Manager Bedrijfsbureau Manager Onderhoud
SBR
dhr. Jack de Leeuw dhr. Remco Spiering mevr. Tiffany Fuhler
Directeur Projectmanager Communicatieadviseur
Smits Vastgoedzorg
dhr. Hans van der Krogt mevr. Marijn Hartog
Directeur Assistent Projectontwikkelaar Renovatie
Vijverberg Consulting
dhr. Geert Vijverberg
Adviseur
Portaal Eemland
dhr. Egbert Kunst
Adviseur
Rutges Vastgoedonderhoud
dhr. Dennis Rutges
Directeur
45
LantarenVenster; Oude idealen in eigentijds jasje Tijden veranderen. Toen het Rotterdamse LantarenVenster in 1909 haar deuren opende in het oude centrum, was ‘een filmpje pakken’ nog een zeldzaamheid. Tegenwoordig zijn er meer huishoudens met, dan zonder thuisbioscoop. Met de verhuizing naar een hip pand aan de Wilhelminapier in het nieuwe culturele centrum van Rotterdam, is LantarenVenster ruim een eeuw na de oprichting nog altijd bijzonder in zijn soort. Tegenover het veel besproken restaurant Las Palmas, aan de voet van New Orleans,
tijdsbeeld past, weet Krijn Meerburg. “We zijn met
de hoogste woontoren van Nederland, is het nieuwe
onze opzet zeker niet baanbrekend. Je ziet soort-
LantarenVenster te vinden. Een ontmoetingsplek voor
gelijke concepten ook elders. Denk aan het Chassé
film en cultuur. Het pand dat ontworpen is door de
Theater in Breda, LUX Nijmegen en de Verkade-
beroemde Portugese architect Álvaro Siza Vieira (zie
Fabriek Den Bosch. We hebben te maken met niet
kader) heeft een uitnodigende, open en strak vorm-
alleen een heel diverse, maar ook veeleisende
gegeven foyer. Directeur Krijn Meerburg die ons daar
doelgroep! Aanbod, ambiance en bereikbaarheid
ontvangt, wijst direct op de functie van de royale
zijn daarbij belangrijke waarden.”
foyer. “Zoals je ziet, kom je hier niet alleen naar de
Over het verleggen van de accenten in de uit-
film. De eisen zijn vandaag de dag anders. Met weet
gaanswereld en in het bijzonder in die van de
ik hoeveel festivals om uit te kiezen en films thuis,
filmliefhebbers, kan Krijn Meerburg meepraten.
moet je meer bieden dan alleen een goede program-
Hij was tot 2010 ondernemer en exploiteerde bi-
mering. Het nieuwe LantarenVenster is daarom een
oscopen waaronder de niet onbekende Cinerama.
ontmoetingsplek geworden waar mensen bijvoorbeeld
De ontwikkeling van het filmbedrijf volgt hij al
ook een goede kop koffie kunnen krijgen. Op alle
decennialang beroepsmatig op de voet. “Minder
fronten willen we kwaliteit bieden. De verse jus
bekend was ik met de muziekfunctie die Lantaren-
d’orange en leuke kaart op ons terras met uitzicht op
Venster heeft. Gesteund door onze programmeur
de Rijnhaven horen daar zeker bij!”
Frank Bolder (die ook mede North Sea Jazz pro-
Foto: Krijn Meerburg, Directeur LantarenVenster
grammeert, red.) ligt ook op muzikaal vlak de amAmbitie
bitie hoog. Na Bimhuis willen wij het tweede jazz-
LantarenVenster onderscheidt zich van de grote
podium van Nederland worden”, doet Krijn
bioscopen zoals Pathé. Een ontwikkeling die in het
Meerburg uit de (film)doeken.
“We hebben te maken met niet alleen een heel diverse, maar ook veeleisende doelgroep! Aanbod, ambiance en bereikbaarheid zijn daarbij belangrijke waarden” 56
Intiem De vijf filmzalen (100-120 stoelen) ademen een warmte uit passend bij de huiskamersfeer die LantarenVenster wil uitstralen. Maar los van deze aantrekkelijke ambiance is het natuurlijk het programma dat het publiek naar de Wilhelminapier trekt. LantarenVenster is en blijft de plek om actuele auteursfilms en wereldcinema te zien, terug te gaan in de tijd met klassieke films, verrast te worden door documentaires en goede kinderfilms. Daarnaast treden er bekende jazzmusici en andere aanstormend muzikaal talenten op in de concertzaal die met 300 zitplaatsen of 500 staanplaatsen nog intiem te noemen is.
Álvaro Siza Vieira heeft in zijn lange carrière als functionalistisch architect, zoals hij zichzelf noemt, een zeer veelzijdig oeuvre opgebouwd. Zijn vroege werk zoals het theehuis Boa Nova en het zwembad in Quinta in Portugal zijn al meesterwerken van minimalisme, fraai ingepast in het landschap. Naast zijn precisie wordt hij geroemd om zijn betrokkenheid bij sociale woningbouwprojecten, een van de redenen waarom hij destijds in Den Haag werd gevraagd voor stedelijke vernieuwing van de Schilderswijk. Siza ontving in zijn leven vele prijzen, waaronder de Pritzker prijs, De Mies van der Rohe award en de RIBA Royal Gold Medal. Het gebouw New Orleans, waar LantarenVenster onderdeel van uit maakt, is zijn meest recente project in Nederland.
Otto Reuchlinweg 996 3072 MD Rotterdam
Foto: Luuk Kramer
www.lantarenvenster.nl
57
