Ondergrond en omgevingsbeleid in Nederland
Radboud Universiteit Nijmegen
donderdag 7 maart 2013 Arne Alphenaar & Juul Osinga
TTE Consultants Verbinden van onder- en bovengrond -
Opgericht in 1999 (door drie ingenieurs), 15 personen
-
Techniek functioneel gebiedsgericht integraal
-
Marktleider integrale en gebiedsgerichte benadering
TTE Consultants Verbinden van onder- en bovengrond
Arne Alphenaar Milieuhygiëne (waterzuivering, bodemkunde, plantenvoeding) Wageningen Universiteit Bèta-achtergrond Oud
Juul Osinga Planologie (verbinden van onder- en bovengrond) Radboud Universiteit Gamma-achtergrond Jong
Inhoud Eerste helft Spoedcursus ondergrond, waar gaat het over? Probleemanalyse, verbinden van onder- en bovengrond? Theorie! Hoe gaan we dit probleem inzichtelijk maken? Tweede helft Van een sectorale naar een integrale benadering Duurzame gebiedsontwikkeling De Omgevingswet! Rol jonge professionals
Spoedcursus Ondergrond Waar gaat het over?
De ondergrond wordt steeds intensiever gebruikt! a. Het is druk in/op de bovengrond, we moeten meer in de ondergrond. b. Technologische ontwikkelingen, we kunnen meer in de ondergrond.
Spoedcursus Ondergrond Waar gaat het over?
Bodemkwaliteit Lekkerkerk, 1981
Spoedcursus Ondergrond Waar gaat het over?
Energiewinning & Aardbevingen? Groningen
Spoedcursus Ondergrond Waar gaat het over?
Infrastructuur Noord-Zuidlijn, Amsterdam
Spoedcursus Ondergrond Waar gaat het over?
Archeologie Tilburg
Spoedcursus Ondergrond Complexiteit ondergrond Probleem - Bodemverontreiniging belemmert herontwikkeling bedrijventerreinen - Rotte plekken (brownfields) verhinderen gebiedsontwikkeling
Oorzaken (o.a.) -
Bodemsanering veel te duur, doel en aanpak onrealistisch Ontbreken van urgentie voor eigenaar (uitstel loont) Juridische drempels huidige wet- en regelgeving (Vermeende) technische en financiële risico’s
Oplossing - Integratie inrichting onder- en bovengrond - Andere financiering en verdienmodellen - Waardecreatie gebied versus verdienen aan gebouw
‘Ondersteboven / De ondergrond voorbij’ - Een financieel en milieutechnisch realistische aanpak
Spoedcursus Ondergrond Complexiteit ondergrond Probleem - Bodemverontreiniging belemmert herontwikkeling bedrijventerreinen - Rotte plekken (brownfields) verhinderen gebiedsontwikkeling
Oorzaken (o.a.) -
Bodemsanering veel te duur, doel en aanpak onrealistisch Ontbreken van urgentie voor eigenaar (uitstel loont) Juridische drempels huidige wet- en regelgeving (Vermeende) technische en financiële risico’s
Oplossing - Integratie inrichting onder- en bovengrond - Andere financiering en verdienmodellen - Waardecreatie gebied versus verdienen aan gebouw
‘Ondersteboven / De ondergrond voorbij’ - Een financieel en milieutechnisch realistische aanpak
Een gokje
3d gebiedsontwikkeling
Larger grains, faster flow rate
Soil structure • Permeability • Stratification • Organic content
10 m depth, Rotterdam Harbour
` `` `
Organic content
` `` `
•
` `` `
Transport through large pores
` `` `
` `` `
•
` ` ` ` ` `` `` `` ` ` `
`` ```` ``
Pure product trapped in pores
Pure Product
` `
` `` `
•
Larger grains, faster flow rate
` `` `
Soil structure
Properties and risks • Viscosity • Density • Solubility • Volatility
• Toxicity • (Bio)degradability
Food
Direct contact Fresh water
Wat moet je weten van de bodem?
• Bodem staat stil, water beweegt • Water stroomt van boven naar beneden • Bodem is traag • Vooral: dat je heel veel niet zeker kán weten
Spoedcursus Ondergrond Complexiteit ondergrond Algemeen -
Bezuinigen: minder publiek geld beschikbaar Krimp: minder dynamiek RO, minder nieuwbouw Van centraal naar decentraal Van voorschriften naar functionele eisen
Bodem - Van sectoraal naar integraal - Van geval naar gebied - Van risico’s naar kansen
Kans - Integratie gebruik / inrichting onder- en bovengrond - Duurzame financiering en verdienmodellen - Waardecreatie gebied versus verdienen aan gebouw
Probleemanalyse Wat is het probleem? Wisselwerking tussen ondergrond en bovengrond Bijna alle ondergrondse activiteiten vertalen zich naar gebruiksbeperkingen voor bovengrondse ontwikkelingen of hebben een ruimteclaim. Onvoldoende afstemming leidt tot: - Vertragingen bij ruimtelijke ontwikkelingen - Hogere kosten bij ontwikkelingen of beheeropgaven - Niet-duurzame uitkomsten Afstudeeronderzoek (2011 – 2012) Verbinden van onder- en bovengrond Doel: Aanbevelingen doen voor de afstemming tussen de beleidsdomeinen bovengrond en ondergrond door, met behulp van de beleidsarrangementen benadering inzicht te krijgen in de factoren die van invloed zijn op de afstemming tussen deze afzonderlijke beleidsdomeinen in de ruimtelijke ordening.
Probleemanalyse Wisselwerking onder- en bovengrond
De Lagenbenadering
Probleemanalyse Wisselwerking onder- en bovengrond
Probleemanalyse Wisselwerking onder- en bovengrond
Probleemanalyse (5/7) Wisselwerking onder- en bovengrond
Probleemanalyse (6/7) Wisselwerking onder- en bovengrond
Probleemanalyse (7/7) Wat is het probleem?
Wij willen meepraten maar de bovengrondse jongens luisteren niet!
Ik is klein en zij zijn groot!
Bodemdeskundige Calimero Hypothese: onvoldoende afstemming tussen inhoudelijke en organisatorische aspecten van de beleidsdomeinen ondergrond en bovengrond.
Probleemanalyse (7/7) Wat is het probleem?
Wij kunnen het wel alleen af
Ruimtelijke Ordenaar Luke
Theorie! (1/6) De beleidsarrangementen benadering Transitie van Government naar Governance: - Multi-sector beleidsprocessen worden integraler georganiseerd - Multi-actor meer actoren worden betrokken, ook privaat en burgers - Multi-proces sturingsmodellen veranderen, decentraler - Multi-level samenwerking op meer niveaus ,internationaal, grensoverschrijdend Ontwikkeld aan de Radboud Universiteit Nijmegen om veranderingen in inhoudelijke en organisatorische aspecten van beleidsdomeinen samenhangend te kunnen beschrijven aan de hand van vier dimensies. Tatenhove, J. v., Arts, B., & Leroy, P. (Eds.). (2000). Political modernisation and the environment: the renewal of environmental policy arrangements. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
Theorie! (2/6) De beleidsarrangementen benadering
Vier dimensies
Theorie! (3/6) De beleidsarrangementen benadering
Onderlinge verwevenheid
Theorie! (4/6) De congruentie benadering
Is de beleidsarrangementen benadering voldoende om de afstemming tussen twee beleidsdomeinen mee te beschrijven? Nee Congruentie benadering Boonstra, F. G. (2004). Laveren tussen regio's en regels. Assen: Koninklijke van Gorcum.
Theorie! (5/6) De congruentie benadering Wat is congruentie? - Congruentie als passendheid van een beleidsdomein - Intern: passen de dimensies binnen een domein op elkaar - Extern: passen twee domeinen op elkaar
- Congruentie als mogelijkheid voor actoren met verschillende discoursen om een ‘zinnige betekenis’ te verlenen aan iets. -
Voorbeeld: - Windmolens - Betekenis a = technisch object - Betekenis b = middel om verduurzaming te realiseren - Omgeving/gebied - Betekenis ondergrond = bodemkwaliteit optimaliseren - Betekenis bovengrond = omgevingskwaliteit optimaliseren
Theorie! (6/6) De congruentie benadering Beleid volgt praktijk Uit de praktijk volgt een bepaalde opvatting (Lekkerkerk, 1981, bodem moet schoon!) die wordt vertaalt naar beleid of organisatie (actoren, hulpmiddelen, spelregels). Dit is een soort discoursdominantie binnen de beleidsarrangementen benadering. Indien inhoud gelijk is aan organisatie, dan intern passend. Huidige situatie: Organisatie veranderd sneller dan inhoud Belangrijke afstemmingsfactoren - Mate van frequente interactie - Mate van samenwerking - Mate van congruente betekenisverlening (bodemkwaliteit ondergeschikt aan omgevingskwaliteit)
Beleidsdomein bovengrond Typisch voor ruimtelijke planning
Volwassen beleidsdomein, continue in ontwikkeling, Centraal uitgangspunt: optimaliseren maatschappelijk belang
Actoren: facetplanning, besluitvorming loopt via facetspoor = ruimtelijke ordening = afwegen van belangen uit diverse sectoren Hulpmiddelen: Naast ‘specialistische kennis’ over diverse (bovengrondse) sectoren (inhoud) ook ‘integrale kennis’, planologen, afwegen en afstemmen van belangen (proces) Spelregels: Spelregels om het proces te borgen
Interne passendheid: Hoog
Beleidsdomein ondergrond Typisch voor milieuplanning Relatief ‘jong’ beleidsdomein, ontstaan in jaren 70/80 toen milieuproblemen aan het licht kwamen Centraal uitgangspunt: bescherming sectoraal belang Actoren: sectorplanning, besluitvorming loopt via sectorspoor = bijvoorbeeld bodem = sectoraal belang Hulpmiddelen: Veel specialistische (technische) kennis ten aanzien van het specifieke sectorale belang, weinig kennis over ‘ruimtelijke processen’ en meer integrale vraagstukken. Spelregels: die de bescherming waarborgen Interne passendheid: Laag “De ondergrond bestaat nog niet”
Tweede helft Verbinden van onder- en bovengrond
Transitie van een sectorale naar een integrale benadering van de leefomgeving, wat betekent dat? Nieuwe sturingsmodellen in de ruimtelijke ordening? De Omgevingswet?
Pauze
Eerste helft Wat was belangrijk? Ondergrond is een derde dimensie die in toenemende mate wordt benut in de ruimtelijke ordening. Er ontstaan problemen en kansen worden niet optimaal benut, oorzaak hiervan is vooral een afstemmingsvraagstuk. Conceptueel model: twee werelden (bovengrond en ondergrond) die verschillende getypeerd zijn: wat betreft inhoud en organisatie Om inhoud en organisatie te beschrijven: beleidsarrangementen benadering vier dimensies, onderling verweven Om afstemming inzichtelijk te maken: congruentiebenadering Nadruk op discoursen en Interne en externe passendheid De ondergrond bestaat nog niet
Tweede helft Verbinden van onder- en bovengrond Transitie van een sectorale naar een integrale benadering van de leefomgeving, wat betekent dat? Nieuwe sturingsmodellen in de ruimtelijke ordening? De Omgevingswet?
Huidige positie bodem / technische sectoren
gebied centraal
risico’s centraal
techniek centraal
Technische mogelijkheden en generieke normen centraal
Sanering uitgangspunt ontwikkeling verontreinigd gebied
Ieder thema kent eigen historie en prioriteiten
Wateroverlast
Bodemverontreiniging
Ruimtelijke ontwikkeling
Externe veiligheid
Integraal = optimalisatie naar gebied
Integraal = optimalisatie naar gebied
De waarde van de ruimte ! Efficiënt ruimtegebruik = 2e hands ruimtegebruik + Wonen, werken & leisure op verontreinigde grond + Duurzaam gebruik ondergrond + Behoud lege ruimte + Creëren meerwaarde in omgeving + Financiering vanuit die meerwaarde
De waarde van de ondergrond? Ondergrond = sectorale benadering
Bovengrond = integrale benadering gebied
Wat is waarde eigen sector? Wat is waarde gebied + Opbrengsten ontwikkeling + Warmte koude opslag - Investeringen + Gebruik watersysteem - Saneringskosten
Business case
Waardecreatie bepaalt ontwikkeling Businesscase over langere periode - Van ‘Return of investment’ naar ‘Total value of ownership’ - Aanpassen verdienmodellen marktpartijen - Meenemen (immateriële) waardestijging omgeving Wat hebben we over voor de bodem? - Saneren wordt een positieve keuze - Niet saneren ook! Veranderende rol overheid - Risico dragend investeren (ipv subsidiëren)
Verevenen in ruimte en tijd Business case: wat hebben we er voor over? ‘total value of ownership’ i.p.v. ‘return of investment’ Waardevermeerdering op grotere schaal Sociale cohesie, woongenot, uitstraling meenemen Waardebehoud en kostenreductie in toekomst meenemen Onderhoud, robuustheid ontwerp, flexibiliteit
Veranderen proces: bodem wordt weer basis
Van ‘Return of investment’ naar ‘Total value of ownership’
Verandering zit tussen de oren
Is het veranderen van de spelregels en de hulpbronnen voldoende om de gewenste integrale benadering te realiseren?
Rollen en sturing
Rollen en sturing
Realistisch? • Het kán en het moet • Lef om realistisch te zijn • Lef om eigen discipline los te laten • Lef om vertrouwen te hebben
• Bovenal: eigen rol zoeken en pakken
Wat verandert er? Alles en niets
gebied centraal
risico’s centraal
gebied centraal
risico’s centraal
techniek centraal
techniek centraal
Technische mogelijkheden en generieke normen centraal
De waarde (vermeerdering) van het gebied centraal
De Omgevingswet Nieuwe spelregels en hulpmiddelen voor de ruimtelijke ordening!
Achtergrond - Nederland hoge ambities voor de leefomgeving - Het huidige omgevingsrecht is te ingewikkeld - Vele wetten, AMvB’s (nadere uitwerkingen) en regelingen op het gebied van de leefomgeving - Complexiteit leidt tot onzekerheid en onduidelijkheid bij ruimtelijke ontwikkelingen - Omgevingsrecht moet transparanter, eenvoudiger, sneller en goedkoper worden! - Oplossing: één samenhangende, integrale, Omgevingswet
De Omgevingswet 6 nieuwe instrumenten
- Omgevingsvisie - Programma’s - Algemene regels - Omgevingsverordening - Projectbesluit - Omgevingsvergunning
Slotwoord / conclusie / samenvatting
Slotwoord / conclusie / samenvatting • Gebruik van de ruimte zal (en moet!) veranderen • Integrale benadering boven en ondergrond
Slotwoord / conclusie / samenvatting • Gebruik van de ruimte zal (en moet!) veranderen • Integrale benadering boven en ondergrond • Sectorale kennis blijft belangrijk, maar integraal belang is leading
Slotwoord / conclusie / samenvatting • Gebruik van de ruimte zal (en moet!) veranderen • Integrale benadering boven en ondergrond • Sectorale kennis blijft belangrijk, maar integraal belang is leading • De manier van denken moet veranderen. • Van ‘zelf doen’ naar samenwerken
Slotwoord / conclusie / samenvatting • Gebruik van de ruimte zal (en moet!) veranderen • Integrale benadering boven en ondergrond • Sectorale kennis blijft belangrijk, maar integraal belang is leading • De manier van denken moet veranderen. • Van ‘zelf doen’ naar samenwerken • De jeugd heeft de toekomst. • Maar jullie moeten m wel zelf maken!
