Omdat muziek voor iedereen is! Een onderzoek naar het Frysk Leerorkest in de regio Buitenpost

Omdat muziek voor iedereen is! Een onderzoek naar het Frysk Leerorkest in de regio Buitenpost.

Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne 19 sept 2014

Omdat muziek voor iedereen is! Een onderzoek naar het Frysk Leerorkest in de regio Buitenpost Naam: Studentnummer: Emailadres:

Jouke Wijnne 145394 [email protected]

School: Opleiding: Eerste beoordelaar: Tweede beoordelaar:

Stenden Hogeschool, Leeuwarden Vrijetijdsmanagement Jochem Jansen Jeroen van Vliet

Opdrachtgever: Organisatie:

Andries Renema Muziekschool de Wâldsang

Inleverdatum: Plaats: Versie:

19 september 2014 Leeuwarden 1.0

Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

1

Voorwoord Voor u ligt mijn scriptie die ik heb geschreven voor het afstuderen aan de opleiding Leisure Management aan de Stenden Hogeschool te Leeuwarden. Vanaf november 2013 heb ik gewerkt aan dit onderzoek is het na bijna een jaar afgerond. Met veel plezier heb ik gewerkt aan dit onderzoek en heb ik veel nieuwe kennis opgedaan over nieuwe thema’s. Ik ben blij en trots dat ik met dit onderzoek mijn studie kan afronden. Dit onderzoek is onderdeel van het Living Lab van KEK!, een programma voor cultuureducatie in Friesland. Ik ben dankbaar voor de kans die ik heb gekregen om onderdeel van dit project te mogen zijn. Het is ontzettend waardevol geweest om kennis en onderzoeken uit te wisselen met andere onderzoekers en betrokkenen bij KEK!. Graag wil ik nog een aantal mensen bedanken die heel veel hebben bijgedragen aan het schrijven van deze scriptie. Ten eerste Andries Renema, mijn opdrachtgever. Ik wil hem bedanken voor de inspirerende gesprekken en de steun tijdens het schrijven. Ook Lummie Fokkema wil ik bedanken voor de oriënterende gesprekken en het contact dat er is geweest tijdens het onderzoek. Ook Jochem Jansen, mijn docent, wil ik bedanken. Hij heeft mij ontzettend geholpen om gefocust en op het juiste spoor te blijven, bedankt voor de tijd die je er in hebt gestoken. Daarnaast wil ik mijn zus Anne Wijnne en Heleen Kappen bedanken voor het meelezen en controleren. Ik vond de samenwerking met deze personen ontzettend prettig en het heeft er zeker voor gezorgd dat ik tot het einde toe gemotiveerd kon blijven en kon genieten van schrijven van dit onderzoek. Tot slot wil ik graag mijn vriend en ouders bedanken die mij hebben gesteund op momenten dat ik het even niet meer zag zitten en altijd in mij bleven geloven wanneer ik dat zelf misschien even niet meer deed. Voor nu genoeg gepraat, veel plezier met het lezen van het onderzoek!

Jouke Wijnne Leeuwarden, 19 september 2014


2

Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................................................................. 2 1.

Lijst met figuren en tabellen............................................................................................................ 5

2.

Samenvatting................................................................................................................................... 6

3.

Summary.......................................................................................................................................... 8

4.

Inleiding ......................................................................................................................................... 10

5.

4.1

Aanleiding van het onderzoek ............................................................................................... 10

4.2

Relevantie .............................................................................................................................. 11

4.3

Doelstelling ............................................................................................................................ 12

4.4

Inleiding op het Leerorkest ................................................................................................... 12

Onderzoeksmethodiek .................................................................................................................. 15 5.1

Probleemformulering ............................................................................................................ 15

5.2

Onderzoekstrategie ............................................................................................................... 16

5.2.1 5.3

Enquête onder ouders ................................................................................................... 17

5.3.2

Secundaire analyse ........................................................................................................ 17

Kwalitatief Onderzoek ........................................................................................................... 17

5.4.1

Literatuuronderzoek ...................................................................................................... 18

5.4.2

Interview........................................................................................................................ 18

5.4.3

Observatie ..................................................................................................................... 18

5.5

Onderzoeksmethodes per deelvraag .................................................................................... 20

5.6

Betrouwbaarheid en validiteit............................................................................................... 20

5.7

Ethische verantwoording ...................................................................................................... 22

Theoretisch kader .......................................................................................................................... 24 6.1

7.

Kwantitatief onderzoek ......................................................................................................... 16

5.3.1 5.4

6.

Afbakening onderzoek................................................................................................... 16

Inleiding in de thematiek ....................................................................................................... 24

6.1.1

Cultuureducatie ............................................................................................................. 24

6.1.2

Cultuurparticipatie ........................................................................................................ 25

6.2

Effecten van cultuureducatie ................................................................................................ 25

6.3

Muziekbeleving bij kinderen ................................................................................................. 26

6.4

Beleving en Flow.................................................................................................................... 28

6.5

Conceptueel model ............................................................................................................... 31

Primaire onderzoeksresultaten ..................................................................................................... 33 7.1

Resultaten en discussie enquête ........................................................................................... 33

7.1.1

Resultaten enquête ....................................................................................................... 33

7.1.2

Discussie enquête .......................................................................................................... 35

7.2

Resultaten en discussie interviews........................................................................................ 37 Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

3

7.2.1

Resultaten interviews .................................................................................................... 37

7.2.2

Discussie interviews....................................................................................................... 40

7.3

8.

Resultaten en discussie observaties ...................................................................................... 42

7.3.1

Resultaten observaties .................................................................................................. 42

7.3.2

Discussie observaties ..................................................................................................... 44

Analyse van primaire onderzoeksresultaten en literatuur............................................................ 45 8.1

Het Leerorkest als cultuureducatie ....................................................................................... 45

8.2

Rol van de ouders .................................................................................................................. 46

8.3

Succesfactoren ...................................................................................................................... 47

8.4

Valkuilen ................................................................................................................................ 48

8.5

Flow en beleving .................................................................................................................... 49

9.

Conclusie ....................................................................................................................................... 53

10.

Aanbevelingen ........................................................................................................................... 55

10.1

Aanbevelingen voor de organisatie ....................................................................................... 55

10.2

Aanbevelingen voor verder onderzoek ................................................................................. 58

11.

Nawoord .................................................................................................................................... 59

12.

Literatuurlijst ............................................................................................................................. 60

13.

Bijlagen ...................................................................................................................................... 62

13.1

Voorbeeldenquête ........................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

13.2

Enquête resultaten ........................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

13.3

Interviewvragen................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

13.4

Codeerlijst interviews ....................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

13.5

Transcript interview docent 1 .......................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

13.6

Observatieformulier ......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.


4

1. Lijst met figuren en tabellen De volgende figuren zijn opgenomen in dit onderzoek: Figuur 1. Belevingsmodel van Van Wijngaarden en Van Gool (Gool; Wijngaarden, 2005) .................. 27 Figuur 2. Belevingsmodel van Pine en Gilmore. (Ruiz, 2011) ................................................................ 28 Figuur 3. Relatie uitdaging en vaardigheid. (Csikszentmihalyi, 2007) .................................................. 30 Figuur 4. Conceptueel model ................................................................................................................. 31 Figuur 5. Het belevingsmodel van Pine en Gilmore (Bewerkt van: Ruiz, 2014)..................................... 50 Figuur 6. Model relatie uitdaging en vaardigheid (Bewerkt van: Csikszentmihalyi, 2007) ................... 51 De volgende tabellen zijn opgenomen in dit onderzoek: Tabel 1. Onderzoeksmethode per deelvraag ........................................................................................ 20 Tabel 2. Resultaat enquête vraag 4 ....................................................................................................... 33 Tabel 3. Resultaten enquête vraag 6 en 7 ............................................................................................. 34 Tabel 4. Resultaten enquête vraag 14 ................................................................................................... 35 Tabel 5. Relatie tussen participatie in muziek van ouders/verzorgers en kinderen .............................. 35 Tabel 6. Overzicht valkuilen en succesfactoren .................................................................................... 39 Tabel 7. Gemiddelde betrokkenheid klas A ........................................................................................... 42 Tabel 8. Gemiddelde betrokkenheid klas B ........................................................................................... 43 De volgende bijlagen zijn opgenomen in dit onderzoek. Deze zijn te vinden aan het einde van het rapport. 13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6

Voorbeeldenquête ........................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Enquête resultaten ........................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Interviewvragen................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Codeerlijst interviews ....................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Transcript interview docent 1 .......................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Observatieformulier ......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.


5

2. Samenvatting Het Frysk Leerorkest is een onderwijsproject voor leerlingen uit groep vijf. Een jaar lang vormen de leerlingen een orkest en sluiten af met een groot concert. Dit wordt gecoördineerd door Streekmuziekschool de Wâldsang, in samenwerking met It Toanhûs en Ateliers Majeurs. Het project is onderdeel van KEK!, de Friese subsidieregeling voor cultuureducatie. In dit onderzoek wordt het Leerorkest in de regio Buitenpost onderzocht. De doelstellingen van het onderzoek zijn het in kaart brengen van succesfactoren en valkuilen, en monitoring van het Leerorkest. Onderzoeksmethodiek De probleemstelling die is vastgesteld voor dit onderzoek is als volgt: Hoe draagt het Leerorkest bij aan de participatie in muziek van kinderen van basisschool groep vijf in de regio Buitenpost? Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden, zijn er vijf deelvragen opgesteld: 1. Wat zijn de effecten van cultuureducatie op kinderen van basisschool groep vijf? 2. Welke factoren hebben invloed op de cultuurparticipatie van kinderen in de basisschool groep vijf? 3. Wat zijn succesfactoren en valkuilen voor het Leerorkest in de regio Buitenpost? 4. Wat zijn kansen en bedreigingen voor het Leerorkest in de regio Buitenpost? 5. Hoe beleven de kinderen uit groep vijf het Leerorkest in de regio Buitenpost? Voor dit onderzoek worden verschillende onderzoeksmethodes gebruikt. Ten eerste wordt er literatuuronderzoek gedaan naar cultuureducatie, cultuurparticipatie en beleving. Ten tweede wordt er een enquête afgenomen onder de ouders van de leerlingen. Deze enquête focust zich op de betrokkenheid van de ouders bij het Leerorkest en de relatie tussen de cultuurparticipatie van de ouders en het kind. Ten derde worden er interviews gehouden met de docenten van het Leerorkest. Het interview focust op de succesfactoren en valkuilen, de beleving van de leerlingen en kansen en bedreigingen voor het Leerorkest. Tot slot worden er observaties gedaan bij het Leerorkest. Hiervoor wordt de Leuvense betrokkenheidsschaal gebruikt om de betrokkenheid en de beleving van de leerlingen te meten. Literatuurstudie Tijdens de literatuurstudie zijn de belangrijkste thema’s van dit onderzoek besproken. Uit rapporten van de Onderwijsraad (2011) en het Ministerie van OCW (2013) blijkt dat cultuureducatie een manier van onderwijs is waar kinderen kennis maken met cultuur, creatieve en algemene vaardigheden ontwikkelen en maakt dat cultuur toegankelijk is voor alle doelgroepen. Er zijn verschillende vormen van cultuureducatie volgens Ranshuysen (1993): hybride, dit is meer als toeschouwer, en experimenteel, hier gaan leerlingen zelf aan de slag. De Onderwijsraad voegt nog een laatste vorm toe: kennis. Cultuurparticipatie kan volgens het Ministerie van OCW actief of passief zijn. Dit is het bezoeken van voorstellingen of het zelf meedoen in een discipline. Het LKCA (2014) omschrijft zes disciplines: beeldende kunst, muziek, dans, theater, schrijven en media. De effecten van cultuureducatie zijn afhankelijk van verschillende factoren. De vorm van cultuureducatie, hoe intensievere hoe groter het effect; de thuissituatie, bij een cultureel gezin is het effect groter; de culturele omgeving en sekse. Voor het optimale effect moet er volgens Konings (2010) en Smithuysen (2012) een verbinding zijn tussen cultuureducatie op school en thuis. Wanneer het een plek krijgt in huis, heeft het een groter effect en is de betrokkenheid groter.


6

Volgens Leavers(1993) is het belangrijk dat een kind betrokken is bij het onderwijs en dat er sprake is van ervaringsgericht onderwijs. Bij een hoge mate van betrokkenheid is er sprake van flow. Dit is een concept dat Csikszentmihalyi (2007) omschrijft als optimale ervaring waarin de persoon alles vergeet en wat een gelukervaring veroorzaakt. Pine en Gilmore (2011) hebben een model ontwikkeld om tot de ultieme beleving te komen. Er moet namelijk sprake zijn van absorptie, onderdompeling, actieve én passieve deelname. Door deze combinatie wordt de “sweet spot” bereikt en is er sprake van flow. Een ander model van Csikszentmihalyi beschrijft dat er ook goede relatie moet zijn tussen vaardigheden en uitdaging, anders is er sprake van verveling of angst. Resultaten Na het uitvoeren van de literatuurstudie, zijn de verschillende onderzoeksmethoden uitgevoerd. Uit de primaire onderzoeksresultaten blijkt dat het Leerorkest een vorm van experimentele cultuureducatie is. Door de hoge intensiteit van het project zijn de effecten groot. Alle leerlingen komen in contact met muziek, het is toegankelijk voor iedereen, ze ontwikkelen creatieve en algemene vaardigheden en ze krijgen ook wat kennis over muziek. Dit maakt dat de doelstellingen die de Onderwijsraad geeft voor cultuureducatie, behaald worden. Uit de interviews dat de ontwikkeling niet optimaal is, doordat er wordt gewerkt met een strak programma. Hierdoor is het soms te resultaatgericht, waardoor de leerlingen niet optimaal kunnen ontwikkelen en een ultieme beleving achterblijft. Ook in de observaties is te zien dat de betrokkenheid niet altijd heel hoog is. Dit komt door de grote groep, het gebrek aan differentiatie en het werken met een strak programma. Er kan niet worden ingespeeld op de behoeftes van het individu waardoor er vaak sprake is van verveling en soms van angst. Volgens het model van Csikszentmihalyi betekent dit dat er geen sprake is van flow. Volgens het model van Pine en Gilmore is er bij het Leerorkest alleen sprake van actieve deelname. Bij de lessen is er sprake van absorptie en bij de einduitvoering is er ook onderdompeling. Dit betekent dat het project zich niet in de “sweet spot” bevindt, omdat er geen passieve deelname is, en de onderdompeling maar heel gering. De rol van de ouders is bij het Leerorkest minimaal. Docenten weten niet welke informatie er naar de ouders gaat en de ouders zijn zelf ook niet van alles op de hoogte. De verwachting met betrekking tot voorbereiding zijn vaak onduidelijk en ook over de vervolgmogelijkheden is veel onduidelijkheid bij ouders én docenten. De valkuilen zijn het materiaal, rol van de leerkracht, de ruimte van de les, communicatie in de organisatie, differentiatie. Succesfactoren zijn kennismaking met muziek, ontwikkeling algemene en sociale vaardigheden, samenwerking met plaatselijk korps. Aanbevelingen Om het Leerorkest tot een grotere beleving te maken is het advies om op bezoek te gaan bij een bestaand orkest, om de kinderen een voorbeeld te geven en de kinderen ook passief deel laten nemen. Daarnaast is het advies om meer aansluiting te zoeken met muziekverenigingen om duurzaamheid en mogelijkheden voor vervolg te stimuleren. Ten derde wordt geadviseerd om de ouders actiever te betrekken. Daarnaast is er verder onderzoek nodig om de leerlingen intensief te interviewen over hun ervaringen met het Leerorkest om hun beleving en de veranderingen die het Leerorkest teweeg brengt in kaart te brengen. Ten tweede moet er onderzoek worden gedaan naar een goede communicatiestrategie binnen én buiten de organisatie.


7

3. Summary The “Frysk Leerorkest” is an educational project for students of the ages eight till ten years. The students form a real orchestra for a year and have a big performance with 300 students at the end of the year. This project is coordinated by Streekmuziekschool de Wâldsang in cooperation with It Toanhûs and Ateliers Majeurs. This project is part of KEK!, a Frisian subsidiary project for cultural education. In this report the Leerorkest in region Buitenpost is researched. The goals of this research are locating the success factors and pitfalls, and monitoring the Leerorkest. Methods of research The main research question that this research focusses on is: How does the Leerorkest contribute to children’s participation in music in the ages eight till ten years old in the region of Buitenpost? To answer this question, the following sub-questions have to be answered: 1. What are the effects of cultural education on children aged eight till ten? 2. Which factors influence the cultural participation of children aged eight till ten? 3. What are the success factors and pitfalls of the Leerorkest in region Buitenpost? 4. What are opportunities for and threats to the Leerorkest in region Buitenpost? 5. How do the children aged eight till ten experience the Leerorkest in region Buitenpost? For this research different methods of research are used. First of all a literature study is done on cultural education, cultural participation and experience. Secondly, a questionnaire was sent out to the parents of all participating children. This questionnaire focusses on the involvement of parents in the Leerorkest and the relationship between the cultural participation of the parents and their child/children. The third method of research in this report is an interview with all the music teachers of the Leerorkest. This interview focusses on the success factors and pitfalls, the experience of the children and threats to, and opportunities for the Leerorkest. The last method of research in this report is an observation of the lessons. For these observations the Leuvense Betrokkenheidsschaal (a scale to measure involvement during education) is used to measure the involvement and experience of the children during the project. Literature study During the literature study the most important subjects of this research are discussed. Reports of the Onderwijsraad (2011) and the Ministerie of OCW (2013) state that cultural education is a way for children to get in touch with culture, to develop creative and general skills, and a way to make cultural activities available for everyone. According to Ranshuysen (1993) there are different forms of cultural education: hybrid, where students are spectators, and experimental, where the students participate in cultural activities. The Onderwijsraad adds a third form of cultural education: knowledge. Similar to cultural education, cultural participation can be either active or passive. Passive cultural participation entails visiting plays or exhibitions, whereas active cultural participation means the person getting actively involved in specific disciplines. According to the LKCA (2014) there are six different disciplines of amateur arts: visual arts, music, dance, theater, writing and media. The effects of cultural education depend on different factors: the form of cultural education, the intensity of education, the domestic situation, the cultural environment and the sex of the child. According to Konings (2010) and Smithuysen (2012) the optimal effect of cultural education will be achieved when there is a connection between cultural education at school and the domestic education. When cultural education has a domestic basis, the effects will be bigger and the children will be more involved.


8

Leavers (1993) says that it is very important that a child is involved in the education and that the education is experience-oriented. A high level of involvement can create flow. Csikszentmihalyi (2007) describes flow as a state in which a person forgets everything around him and which causes a true experience of happiness. Pine and Gilmore (2011) developed a model on how to achieve the ultimate experience. They claim that an experience has to contain elements of absorption, immersion, active participation and passive participation in order to reach this state. When an experience contains all these elements, the experience reaches the “sweet spot” and there is a state of flow. A different model of Csikszentmihalyi describes how skills and challenge should be balanced in order to minimize the chances on boredom or fear. Results The main research results show that the Leerorkest is a type of experimental cultural education. Because of the high intensity of the project, the results can be big. All students get in touch with music in a positive way, music becomes accessible for everyone, the students develop creative and general skills and the students gain some musical knowledge. This shows that the general goals of cultural education are achieved by this project. The interviews show that the children’s development is not optimal because the teachers work with a tight schedule. Due to this, the project sometimes focusses too much on the result, which stands in the way of their development and experience. The observations also show that the degree of student involvement is not always very high. Partly this is caused by the group size, the lack of differentiation and the tight schedule. Because of this, the music teachers cannot respond to the individual needs of the students which causes boredom and sometimes fear. In light of Pine and Gilmore’s model it can be said that the Leerorkest only contains active participation. During the lessons there are instances of absorption and immersion only figures at the end of the year at the concert. This means the Leerorkest does not approach the “sweet spot”, because there is no case of passive participation and there is only very little immersion. Also, there is very little parental involvement in the Leerorkest. The music teachers do not know which information is sent to the parents and the parents are also not always well informed. The expected student preparations are unclear and the possibilities for a follow-up are unclear to both parents and music teachers. The pitfalls of the Leerorkest are the materials, the role of the teacher, internal and external communication, lack of clarity about follow-ups and a lack of differentiation. Success factors of the Leerorkest are musical encounters, the development of general, social and creative skills and finally, cooperation with the local music corps. Recommendations To increase the experience of the Leerorkest, it is advised to plan a visit to a professional orchestra. This gives the children an example of a real orchestra and will also add a passive participating element to the experience. This will put the Leerorkest in the “sweet spot”. Secondly it’s advisable to look for more connections with local music corpses to stimulate the sustainability of the project and to increase the chance of follow-ups. Third of all it is advised to more actively involve the children’s parents Moreover, more research has to be done on the personal experiences of the students through extensive interviewing of the participating children. Finally, more research has to be done on designing and implanting an effective communication strategy for internal and external communication.


9

4. Inleiding In dit hoofdstuk wordt er gekeken naar de zaken voorafgaand aan het onderzoek. In hoofdstuk 4.1 wordt er gekeken naar de aanleiding van het onderzoek. Hier wordt beschreven hoe het onderzoek tot stand is gekomen en welke organisaties betrokken zijn bij het onderzoek. In hoofdstuk 4.2 wordt de relevantie van het onderzoek beschreven. Hier wordt beschreven voor welke partijen het onderzoek relevant is en op welke manier het gebruikt kan worden. In hoofdstuk 4.3 wordt de doelstelling van het onderzoek beschreven. Tot slot wordt er in hoofdstuk 4.4 een inleiding gegeven op het Leerorkest met een beschrijving van het project en de geschiedenis van het Leerorkest.

4.1

Aanleiding van het onderzoek

Dit afstudeeronderzoek is onderdeel van een vierjarig project in opdracht van Keunstwurk. Dit is een project genaamd KEK!(KEK!, 2013), Kultuuredukaasje mei Kwaliteit. Dit project is opgezet naar aanleiding van de regeling “Cultuureducatie met kwaliteit”. Deze regeling is door de overheid in het leven geroepen om de kwaliteit van het cultuuronderwijs op basisscholen te verbeteren. Projecten kunnen een beroep doen op deze regeling om zo subsidie te krijgen voor het verbeteren van het cultuuronderwijs. Cultuureducatie met kwaliteit (Cultuureducatie met Kwaliteit, 2013) is een subsidieregeling die ingaat voor de periode 2013-2016. Het is onderdeel van het Fonds voor Cultuurparticipatie en ontstaan in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het is een matchregeling, waardoor de subsidie bestaat uit geld van het Rijk en van de Provincie. De doelen van de regeling zijn de kwaliteit van het onderwijs verbeteren en het stimuleren van een goede samenwerking tussen onderwijsinstellingen en culturele organisaties. In de provincie Friesland is dit opgepakt en is Keunstwurk (Keunstwurk, 2013) aangewezen om dit project te coördineren. Zo ontstond het project KEK!. Dit project bestaat uit twee delen, regionale projecten en provinciale projecten. Ten eerste zijn er de provinciale projecten. Het doel van deze projecten is het verbeteren van de deskundigheid van docenten in het basisonderwijs op het gebied van cultuur. De doelstelling is dat de kwaliteit van het onderwijs alleen kan verbeteren als de leerkrachten beter zijn geschoold in het cultuuronderwijs. Daarom zijn er vier inspiratie-cursussen ontwikkeld, “Wy Sjonge!”, “Tekenskoalle”, “Speuren ei Spoaren” en “Wy Spylje!”. Deze cursussen zijn erop gericht om de docenten te inspireren in de desbetreffende kunstdiscipline. De cursisten gaan een half jaar samen zingen, tekenen of toneelspelen. Het tweede half jaar krijgen de cursisten een persoonlijke coach waar regelmatig een afspraak mee is, om te kijken naar het toepassen van de kunstlessen op school. Zo is een docent een jaar lang bezig om een nieuwe impuls te geven aan het kunstonderwijs in de klas. Ook is er een cursus ontwikkeld voor kunstaanbieders, Cursus Cas – Culturele aanbieder in school. Dit is een cursus voor kunstenaars en medewerkers van culturele instellingen om te leren hoe ze hun product of dienst aan kunnen bieden in het onderwijs. Het doel is om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen, omdat cultuur en onderwijs vaak erg afwijkende doelstellingen hebben. Ten tweede zijn er naast provinciale projecten zijn er ook regionale projecten. De provincie Friesland is opgedeeld in tien regio’s. Elke regio stelt een plan op om cultuureducatie op de deelnemende scholen te verbeteren. Hier worden lange termijn doelen opgesteld, die in de vier jaar van KEK!, regelmatig worden geëvalueerd. De projecten kunnen uiteenlopen van een netwerk voor kunstaanbieder opzetten, een multidisciplinair evenement organiseren op de scholen tot een verdiepende leerlijn ontwerpen voor op de scholen.


10

Naast deze projecten van KEK! loopt een Living Lab onderzoek. Dit wordt geleid door Hennie Brandsma, lector duurzame schoolontwikkeling aan de NHL in Leeuwarden. Het is de bedoeling dat alle lopende projecten constant worden onderzocht. Dit om de innovaties duurzaam te laten zijn. Afgevaardigden van verschillende regio’s komen samen om doelen op te stellen voor de projecten en deze te evalueren. Drie keer per jaar komen deze groepen samen om de doelen te bespreken. Problemen waar ze tegen aan lopen worden als onderzoeksvragen geformuleerd. Studenten van verschillende opleidingen in Leeuwarden zoals Pabo, Academische Pabo, Master Kunsteducatie, Communicatie en ook Leisure Management worden gevraagd om de onderzoeken uit te voeren. Het doel van dit hele onderzoeksproject is om een zo duurzaam mogelijke innovatie te creëren, die ook na de periode van vier jaar zijn effecten heeft. Dit onderzoek is ontstaan door te kijken naar de regionale projecten en wat voor vragen hieruit naar voren zijn gekomen. Vervolgens is gekeken hoe een student Leisure Management een van deze vragen op kan nemen. Een van de projecten van KEK! staat centraal in dit onderzoek, namelijk het Leerorkest (Orkest in de klas, 2013) op basisscholen in Buitenpost. Dit project valt onder de regio Tytsjerksteradiel, Achtkarspelen, Dantumadeel, Kollumerland. Leerlingen van groep vijf krijgen elk een muziekinstrument en gaan hier het hele jaar op spelen. Al spelende leren zij. Aan het einde van het jaar wordt er een uitvoering gegeven, waar orkesten van Buitenpost, Joure en Heerenveen samen het repertoire spelen. Dit project wordt gecoördineerd door Streekmuziekschool de Wâldsang. Vanuit Streekmuziekschool de Wâldsang is er nog een extra aanleiding voor het onderzoek. In tegenstelling tot de organisaties van het Leerorkest in Joure en Heerenveen is de omvang van het Leerorkest na één jaar heel erg gegroeid. Het aantal leerlingen dat in het tweede jaar meedoet, is bijna verdubbeld. Dit maakt dat er veel zaken veranderen in de organisatie. Daarnaast verandert de organisatie van de Wâldsang per 1 juli 2014. Dan verdwijnt de muziekschool en verandert het in Cultuurcentrum de Wâldsang. De structuur verandert hierdoor en daardoor kunnen er ook dingen veranderen voor de docenten en de organisatie van het Leerorkest. Het is daarom belangrijk om nu goed te kijken op welke terreinen er gewerkt moet worden aan het Leerorkest, zodat het op een goede manier verder kan gaan voor de volgende twee jaar.

4.2

Relevantie

Dit onderzoek is relevant voor twee partijen, Keunstwurk als coördinator van het KEK! project en Muziekschool “De Wâldsang” als coördinator van het Leerorkest in de regio Buitenpost. Dit onderzoek is geschreven in opdracht van Keunstwurk. Zij coördineren het KEK! project en hebben ook een belangrijk aandeel in het onderzoekstraject Living Lab wat naast KEK! loopt. Het doel van het Living Lab is dat alle projecten die in 2013 zijn opgestart constant worden onderzocht. De onderzoeken die worden gedaan, gaan over het kijken naar de doelen die worden gesteld per project, het verbeteren van de kwaliteit van onderwijs of te kijken naar de samenwerking tussen het onderwijs en aanbieders uit de culturele sector. Met het oog op het Living Lab heeft dit onderzoek relevantie voor de organisatie op twee gebieden. Ten eerste is dit onderzoek relevant voor Muziekschool de Wâldsang. Zij coördineren het Leerorkest op de scholen in de regio Buitenpost. Voor hen is het een goede kans om te kijken of het project successen boekt. Een objectief persoon kijkt of het project goed in elkaar zit en of het geschikt is om resultaat te boeken op de lange termijn. Naast het aanbieden van muzieklessen op de school, is een van de doelen van het project dat kinderen binnen of buiten school ook verder gaan met muziek. Het project is zo ingericht, dat er meteen een aansluiting mogelijk is met de muziekschool. Door dit onderzoek wordt er ook gekeken


11

of er andere kansen en bedreigingen zijn waar rekening mee gehouden moet worden. Zo kan het project worden aangepast, om de doelen te halen, of om de doelen juist aan te passen. Ten tweede heeft dit onderzoek relevantie voor het overkoepelende project KEK!. Met dit onderzoek wordt er gekeken naar de effecten van het Leerorkest op de scholen in de regio Buitenpost. Er wordt gekeken of het een goed project is en of het goed aansluit bij de doelstellingen van de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit. De resultaten die uit dit onderzoek komen, kunnen ook gebruikt worden voor andere projecten, die vergelijkbare doelstellingen hebben. Er zijn een aantal projecten in andere regio’s die overeenkomsten hebben met dit Leerorkest. Daarnaast is de literatuurstudie betreffende cultuureducatie relevant voor andere projecten van KEK!. Deze literatuurstudie kan gebruikt worden voor een eventuele aanpassing of verdieping van andere projecten. Ook is dit het eerste onderzoek dat uitgevoerd wordt voor het Living Lab. Het is een goed experiment om te kijken naar de samenwerking tussen studenten die onderzoek doen en de organisaties die de projecten uitvoeren. Omdat Muziekschool de Wâldsang de coördinator is van Leerorkest in de regio Buitenpost, wordt daar de grootste nadruk op gelegd tijdens het onderzoek.

4.3

Doelstelling

Voor dit onderzoek zijn er doelstellingen voor twee partijen. De hoofddoelstelling is voor Streekmuziekschool de Wâldsang en een subdoelstelling voor KEK!. De doelstelling die centraal staat in dit onderzoek, is die voor de Wâldsang. Zij coördineren het Leerorkest in Buitenpost. Uit een gesprek met Andries Renema blijkt dat er twee zaken zijn die zij willen ontdekken door dit onderzoek: 1. Monitoring van het Leerorkest. Er wordt gekeken naar het verloop van het project in het huidige jaar. Wat zijn de ervaringen van verschillende betrokken partijen en wat voor invloed hebben zij op elkaar. Ook wordt er gekeken welke factoren invloed hebben op verdere successen. Tevens wordt er gekeken naar zwakke punten, die nog verbeterd kunnen worden. 2. Waar liggen de succesfactoren van het project? Deze doelstelling is gerelateerd aan de vorige. De focus ligt op de succesfactoren om te zien, wat er goed gaat en wat er nog verbeterd kan worden. Als deze zaken bekend zijn, kunnen er dingen worden aangepast in het Leerorkest, om nog meer resultaat te boeken met het project. Ten tweede is er een doelstelling voor KEK!, het overkoepelende project. KEK! hoopt met dit onderzoek te bereiken dat het project van het Leerorkest in deze regio wordt geëvalueerd. De doelen die zijn opgesteld, worden door dit onderzoek getoetst. Er wordt zo gekeken of het Leerorkest bijdraagt aan het verbeteren van de cultuureducatie in Friesland.

4.4

Inleiding op het Leerorkest

Het Leerorkest is een nieuwe vorm van muziekonderwijs in het basisonderwijs. Voor een bepaalde tijd, dit kan één of meerdere jaren zijn, vormen leerlingen een orkest. Zij krijgen een eigen instrument, welke ze ook mee naar huis mogen nemen om te oefenen. In een jaar wordt de leerlingen een compleet orkest repertoire aangeleerd. Als afsluiting van het jaar is er een groot concert waar alle leerlingen optreden in het orkest. Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

12

Het concept wordt op verschillende manieren uitgevoerd. Soms wordt er een symfonieorkest gevormd of een metropoolorkest. Ook kiezen sommige scholen ervoor om alleen een bepaalde groep mee te laten doen met het Leerorkest. (Leerorkest, 2014) Het Leerorkest in Nederland vindt zijn oorsprong in Amsterdam. In 2005 werd daar het eerste Leerorkest opgericht. Het initiatief kwam van Marco da Souza, directeur van Muziekcentrum Zuidoost in de Bijlmer. Hij kwam met het idee om klassieke muzieklessen te geven op de basisschool. Hij hoorde van het concept van Roberta Guaspari. Dit is een Amerikaanse violiste die in de jaren ’80, in een achterstandswijk in New York, vioolles ging geven op een basisschool. Er was eerst veel weerstand vanuit de omgeving, maar het werd uiteindelijk een groot succes. Het doel van dit project was vooral het sociale aspect; om kansarme kinderen een instrument te geven en ze samen muziek te laten maken. Zo werden de kinderen van de straat gehouden en konden ze samen werken aan iets moois, een unieke ervaring. Marco da Souza wilde dit concept naar Nederland halen en het nog groter maken. Hij wilde zoveel mogelijk kinderen in contact brengen met muziek. Er is daarom een systeem ontwikkeld waarin leerlingen van groep vijf tot en met groep acht les krijgen in het Leerorkest. Een keer in de week krijgen ze les van een professionele muziekdocent in één van de veertien meest gangbare instrumenten van een symfonieorkest, welke ze zelf hebben gekozen. Aan het einde van het jaar vormen ze met alle leerlingen van dezelfde klas een orkest en volgt er een groot concert als afsluiting. De kinderen stromen elk jaar door naar een hogere klas, zodat er dus op een gegeven moment vier orkesten kunnen spelen in één school. Vanaf groep zes krijgen de kinderen het instrument ook mee naar huis. Inmiddels is het Leerorkest op veel plekken in Nederland aanwezig en is het project ook gestart in Friesland. In 2012 werd het idee opgepakt om ook dit concept in Friesland aan te bieden op verschillende basisscholen. Drie kunstencentra zijn hiervoor een samenwerking aangegaan, Ateliers Majeur, It Toanhûs en Streekmuziekschool de Wâldsang. Zij vormen samen het Frysk Leerorkest. Er zijn wel een aantal dingen anders dan in Amsterdam. Het belangrijkste verschil is dat hier alleen leerlingen uit groep vijf meedoen met het Leerorkest. Hiervoor is gekozen zodat zoveel mogelijk leerlingen kunnen worden bereikt. Op deze manier kun je meerdere scholen een kans geven. In het schooljaar 2013/2014 doen er in totaal twaalf scholen mee. De drie organisaties, Atelier Majeurs, It Toanhûs en Streekmuziekschool de Wâldsang hebben elk de verantwoordelijkheid over een selectie van scholen. Zij leveren hiervoor de docenten en het programma. Het materiaal en de communicatie met de ouders wordt centraal geregeld. In de regio Buitenpost, de scholen die vallen onder de verantwoordelijkheid van de Wâldsang, doen vijf scholen mee Bij het uiteindelijke concert aan het einde van het seizoen spelen alle 350 kinderen van de drie regio’s samen. Er zijn in het seizoen ook drie gezamenlijke orkestrepetities.


13

Onderzoeksmethodiek


14

5. Onderzoeksmethodiek In dit hoofdstuk wordt de methodiek van het onderzoek beschreven. Eerst wordt beschreven wat de hoofd- en deelvragen van het onderzoek zijn. Deze vragen staan centraal in het onderzoek. Daarna wordt de onderzoeksstrategie toegelicht, die wordt gebruikt om de deelvragen te kunnen beantwoorden. Ook worden de verschillende onderzoeksmethodes beschreven die worden gebruikt om data te verzamelen voor het onderzoek.

5.1

Probleemformulering

Voor dit onderzoek is de volgende onderzoeksvraag geformuleerd die centraal staat: Hoe draagt het Leerorkest bij aan de participatie in muziek van kinderen van basisschool groep vijf in de regio Buitenpost? Deze onderzoeksvraag is ontstaan door de wensen van muziekschool de Wâldsang. Zoals beschreven in hoofdstuk 4.3 heeft de Wâldsang duidelijke doelen met het onderzoek. De succesfactoren van het Leerorkest moeten in kaart worden gebracht en er moet worden gekeken naar de kansen voor het Leerorkest. Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden, zijn er vijf deelvragen opgesteld. Deze deelvragen zijn ontstaan door vragen vanuit muziekschool de Wâldsang en door verkennend literatuuronderzoek. De volgende deelvragen zijn opgesteld: 1. Wat zijn de effecten van cultuureducatie op kinderen van basisschool groep vijf? 2. Welke factoren hebben invloed op de cultuurparticipatie van kinderen in de basisschool groep vijf? 3. Wat zijn succesfactoren en valkuilen voor het Leerorkest in de regio Buitenpost? 4. Wat zijn kansen en bedreigingen voor het Leerorkest in de regio Buitenpost? 5. Hoe beleven de kinderen uit groep vijf het Leerorkest in de regio Buitenpost? Om tot antwoorden op deze deelvragen te komen, worden er verschillende onderzoeksmethodes gebruikt. Deze worden besproken in hoofdstuk 5.2.


15

5.2

Onderzoekstrategie

Voor dit onderzoek wordt er naar verschillende aspecten van het Leerorkest gekeken. Succesfactoren, valkuilen en monitoring van het Leerorkest staan centraal. In dit onderzoek worden de verschillende onderzoeksmethodes besproken die worden gebruikt voor dit onderzoek. Ook wordt er besproken op wat voor manier dit onderzoek wordt afgebakend. 5.2.1 Afbakening onderzoek Voor dit onderzoek is er bewust gekozen om bepaalde aspecten te belichten en bepaalde onderwerpen niet te onderzoeken. Dit betekent wel dat het op sommige gebieden een beperkt beeld geeft en hier rekening mee gehouden moet worden bij met het maken van conclusies. Ten eerste is er gekozen om alleen het Leerorkest in de regio Buitenpost te onderzoeken. Het Leerorkest is een methode die op veel plekken wordt gegeven. In Friesland is er een samenwerking tussen de Leerorkesten in Joure, Heerenveen en Buitenpost. De lessen worden afzonderlijk gegeven, maar de afsluiting is met alle drie de Leerorkesten samen. Er is gekozen om alleen de lessen en de methode van het Leerorkest in de regio Buitenpost te onderzoeken. Zo kan er meer in detail worden gekeken naar de effecten op de kinderen en de ervaringen van de betrokken docenten. Hoewel het ook interessant is om te kijken naar de samenwerking tussen deze plaatsen is besloten om dit niet te doen omdat het teveel tijd inneemt en te ver van het hoofdonderwerp ligt. Het doel van dit onderzoek is wel om te kijken of er verder onderzoek nodig is. De conclusies die voortkomen uit dit onderzoek, kunnen dus niet allemaal worden overgenomen voor de organisaties uit Joure en Heerenveen. De situatie in de klassen en de docenten is daar anders, dus kunnen niet alle conclusies en aanbevelingen over worden genomen. Bij sommige onderdelen zoals over de uitvoering en de aanpak van de lessen, kunnen de aanbevelingen worden overgenomen, omdat deze te maken hebben met de andere organisaties. Ten tweede is er gekozen om drie groepen uit te lichten in het onderzoek, namelijk de docenten, de ouders en de kinderen. Er zijn nog meer betrokken groepen en organisaties, maar deze zijn bewust nagelaten. Uit gesprekken met de coördinator van het Leerorkest, Andries Renema, bleek dat er vooral belang is bij het onderzoeken van de manier van lesgeven en de ervaring van de docenten en leerlingen. Uit de literatuurstudie, zie hoofdstuk 6, blijkt dat ouders veel invloed hebben op de cultuurparticipatie van hun kinderen, daarom wordt deze groep ook belicht. Het doel is om een verbinding te kunnen leggen tussen deze verschillende groepen. Bij afronding van het onderzoek wordt er ook gekeken of er verder onderzoek nodig is naar andere groepen.

5.3

Kwantitatief onderzoek

Volgens Verhoeven (2010) zijn er twee soorten onderzoek, kwalitatief en kwantitatief onderzoek. Beide soorten worden in dit onderzoek gebruikt. Kwantitatief onderzoek is een manier van onderzoek doen, waar gebruikt wordt gemaakt van cijfermatige gegevens. Dit zijn duidelijke en overzichtelijke gegevens, die eenvoudig met elkaar kunnen worden vergeleken. Er kunnen zo ook grote groepen mensen worden bereikt, om aan informatie te komen. Voor dit onderzoek is kwantitatief onderzoek geschikt, omdat er al gegevens bekend zijn van het Leerorkest, die kunnen worden geanalyseerd. Daarnaast zijn er grote groepen mensen betrokken, zoals de ouders van de leerlingen. Door kwantitatief onderzoek kun je een grote groep mensen aanspreken en duidelijke en goed vergelijkbare informatie verzamelen. Er bestaan verschillende soorten methodes van kwantitatief onderzoek. De volgende onderzoeksmethodes worden gebruikt voor dit onderzoek: enquête en secundaire analyse.


16

5.3.1 Enquête onder ouders De eerste methode van onderzoek die wordt gebruikt, is een enquête. Deze wordt afgenomen onder de ouders van leerlingen die meedoen met het Leerorkest. De ouders worden bevraagd over hun betrokkenheid bij het Leerorkest en hun invloed op de participatie in muziek van het kind. Verhoeven (2010) omschrijft een enquête als een gestructureerde methode van dataverzameling. Er wordt een vragenlijst opgesteld, met meerkeuzevragen, die de respondenten invullen. De antwoorden zijn eenvoudig te vergelijken en er wordt veel gewerkt met cijfermatige gegevens. Volgens Verhoeven (2010) is een enquête een manier om de mening en ervaring van de respondent te ondervragen, daarom is deze geschikt voor dit onderzoek. Het is geschikt voor beschrijvings- en verklaringsvragen, dus is het geschikt voor dit onderzoek. Door de opzet van een enquête, kunnen de antwoorden eenvoudig vergeleken worden. Er is gekozen voor deze methode, omdat uit het literatuuronderzoek blijkt dat het ouderlijk milieu van essentieel belang is voor cultuurparticipatie van de kinderen. De enquête voor ouders gaat in op de vraag over wat zij merken van het muziekonderwijs bij hun kind en wat belemmeringen en motivaties zijn om hun kind te stimuleren tot cultuurparticipatie. Ook is deze onderzoeksmethode geschikt, omdat hiermee een grote groep tegelijk bereikt kan worden. Er zijn in totaal 125 leerlingen op de vijf basisscholen, die meedoen met het Leerorkest. De groep ouders is daardoor te groot om te interviewen, daarom wordt er een enquête afgenomen. Er worden 125 enquêtes verstuurd, naar de ouders van alle kinderen die meedoen met het Leerorkest. De enquêtes worden via de scholen verspreid in de maand maart. Het streven is om 75 % van de enquêtes ingevuld terug te krijgen. De enquête zal voornamelijk bestaan uit gesloten vragen, zodat de antwoorden goed te vergelijken zijn. Er is gekozen voor een digitale enquête. Dit is voor de respondenten laagdrempelig en kost weinig moeite, waardoor de respons naar verwachting groot zal zijn 5.3.2 Secundaire analyse Bij een secundaire analyse worden er volgens Verhoeven (2010) nieuwe analyses gemaakt van bestaande resultaten. Zo kan er bijvoorbeeld onderzoek zijn gedaan naar een bepaald onderwerp. De uitkomsten van dit onderzoek worden opnieuw geanalyseerd, zodat de gegevens ook gebruikt kunnen worden voor nieuw onderzoek. Hier wordt de secundaire analyse gebruikt om bestaande gegevens van het Leerorkest uit de regio Buitenpost te analyseren. Dit is het tweede jaar van het Leerorkest, dus worden de gegevens van afgelopen jaar geanalyseerd. Voor deze methode is gekozen omdat er al gegevens bekend zijn van het Leerorkest van vorig jaar. Er is bekend welke scholen er mee hebben gewerkt en of er al spin-offs van het Leerorkest zijn. Deze gegevens worden gebruikt om te vergelijken met nieuw gegevens van dit jaar Tijdens de uitvoering van het onderzoek bleek echter dat er toch geen goede gegevens waren van het vorige jaar van het Leerorkest. Er waren geen cijfers over kinderen die door zijn gegaan, alleen algemene informatie. Met de gegevens die er waren, konden geen goede analyses worden gedaan. Daarom is ervoor gekozen om deze methode te laten vervallen.

5.4

Kwalitatief Onderzoek

Naast kwantitatief onderzoek is er ook kwalitatief onderzoek. Volgens Verhoeven (2010) is kwalitatief onderzoek een manier om meer inhoudelijk onderzoek te doen. Hier staat de beleving en beweegredenen van de personen centraal. Hiervoor is gekozen omdat het onderzoek draait om de


17

ervaringen van leerlingen en docenten met het Leerorkest. Door kwalitatief onderzoek ga je dieper in op de beweegredenen en ervaringen van personen die werken met het Leerorkest. Er bestaan verschillende methode van kwalitatief onderzoek. De volgende onderzoeksmethodes worden in dit onderzoek gebruikt: literatuuronderzoek, interview en observatie. 5.4.1 Literatuuronderzoek Volgens Verhoeven (2010) is literatuuronderzoek het verzamelen van informatie die al bekend is over een bepaald onderwerp. Dit kan zijn onderzoeken die zijn gepubliceerd, studieboeken of andere artikelen. Deze methode is geschikt voor dit onderzoek omdat er veel literatuur beschikbaar is over cultuur- en muziekeducatie. Ook zijn er al onderzoeken gedaan naar het Leerorkest in bijvoorbeeld Amsterdam. Door te kijken wat de literatuur zegt over de thema’s, kunnen er goede aanbevelingen worden gedaan. Er wordt literatuuronderzoek gedaan naar cultuureducatie en de effecten hiervan. Voor alle deelvragen wordt een theoretische basis gemaakt. Dit wordt gebruikt voor de formulering van de onderzoeksvraag en voor beschrijvende- en vergelijkingsvragen. De gezochte informatie gaat van breed naar specifiek. Er wordt eerst een verkennende literatuurstudie gedaan naar cultuureducatie en cultuurparticipatie en later wordt het steeds specifieker gericht op muziek en kinderen in de leeftijd acht tot negen jaar. Tevens wordt in de literatuur naar modellen gezocht, die zijn ontwikkeld om bepaalde thema’s zoals beleving en flow in kaart te brengen. Deze worden eerst toegelicht in het theoretisch kader en later toegepast op het Leerorkest. Aan de hand van deze modellen kunnen ook aanbevelingen worden gedaan. 5.4.2 Interview Verhoeven (2010) omschrijft een interview als een vraaggesprek met een individu of een kleine groep mensen. Hierbij worden open vragen gesteld en staat het doorvragen naar de achterliggende redenen van de respondent centraal. Er worden interviews gehouden met muziekdocenten van muziekschool de Wâldsang. Het doel van deze interviews is, om te kijken hoe zij het werken met het Leerorkest hebben ervaren. Er zijn vijf muziekdocenten van muziekschool de Wâldsang en zij worden allemaal geïnterviewd. De interviews zullen plaatsvinden in de maand april. Voor elk interview wordt 45 min uitgetrokken en voor het uitwerken twee uur. Voor de onderzoeksmethode interview is gekozen omdat hierin de beleving en de motieven van de respondent centraal staat. Het is een geschikte methode omdat het gaat om een kleine groep mensen die geïnterviewd wordt. Ook is het een manier om nieuwe informatie te ontdekken die nog niet is beschreven in literatuur. Deze methode is bedoeld voor vragen over beleving, motieven, betekenissen en ervaringen. Deze methode is geschikt voor dit onderzoek, omdat de ervaring en mening van verschillende personen centraal staat. Er is een kleine groep docenten die ondervraagd wordt en door interview kan er meer van de beleving achterhaald worden. 5.4.3 Observatie De laatste vorm van kwalitatief onderzoek die wordt gebruikt is de observatie. Dit is een manier van onderzoeken waar je kijkt naar het gedragen van een groep mensen en probeert daar conclusies aan te verbinden. Verhoeven (2010) omschrijft het als het systematisch waarnemen van specifiek gedrag


18

van een groep personen. Er is sprake van triangulatie, omdat er een combinatie is van de methode observatie, interviews en enquête. Een observatie kun je op verschillende manieren toepassen; direct of indirect, verhuld of onverhuld, participeren of niet participeren en gestructureerd of ongestructureerd. In dit onderzoek is gekozen voor een indirecte observatie. Er wordt dus gebruik gemaakt van een camera. Hiervoor is gekozen omdat de doelgroep, kinderen uit groep vijf, snel worden afgeleid als er iets anders is in de les. Als er iemand in het lokaal zit, zullen ze zich daar bewust van zijn. Bij een camera, die zo onopvallend mogelijk wordt opgesteld, zal de afleiding zo klein mogelijk zijn en zullen de leerlingen zich waarschijnlijk niet veel anders dan normaal gedragen. Ook is het hierdoor mogelijk om meerdere malen de opname te bekijken om goed te kunnen analyseren. Er is gekozen voor een onverhulde observatie. Het moet voor de kinderen en ook de ouders wel duidelijk zijn dat er wordt geobserveerd. Voor het beste resultaat zou een verborgen observatie geschikt zijn, maar omdat het gaat om jonge kinderen is dit niet mogelijk. Deze beelden zijn privacygevoelig. Daarom wordt er met de school overlegd en toestemming gevraagd bij de ouders. Er wordt niet geparticipeerd tijdens de observatie. De activiteit die wordt geobserveerd, is niet geschikt om aan mee te doen als buitenstaander. Daarom wordt er gewerkt met behulp van een camera en kan er na afloop een analyse worden gemaakt. Ten slotte is er sprake van een gestructureerde analyse. Er wordt gebruik gemaakt van een bestaand observatie-instrument, die speciaal is ontwikkeld voor het observeren van leerlingen van de basisschool, de Leuvense Betrokkenheidsschaal (Laevers, 1993) Dit instrument meet de betrokkenheid van de leerlingen bij een activiteit. Hier wordt ook gekeken of er “flow” is bij de leerlingen. Er is een lijst van negen signalen opgesteld, die worden getoetst tijdens de observatie. De negen signalen zijn: persistentie, nauwkeurigheid, reactietijd, verwoording, voldoening, concentratie, energie, complexiteit en creativiteit, en mimiek en houding. Ook zijn er vijf schaalwaarden vastgesteld, om objectief te kunnen meten. De schaalwaarden zijn: 1. Geen activiteit, 2. Vaak onderbroken activiteit, 3. Min of meer aangehouden activiteit, 4. Activiteit met intense momenten 5. Volgehouden intense activiteit Er wordt een schaalwaarde toegekend aan de activiteit van de leerling. Als bewijs wordt beschreven welke signalen het gedrag van het kind vertoont. Laevers geeft drie mogelijke manieren om de methode toe te passen, namelijk: globale inschatting, het werken met tijdsintervallen of een doorlopende analyse. Bij de globale inschatting wordt globaal een moment uit een les of activiteit geobserveerd zodat een inschatting kan worden gemaakt voor een deel van de groep. Bij het werken met tijdsintervallen worden individuele scores toegekend aan een willekeurig gekozen groep kinderen uit een klas. Door middel van een steekproef worden er een aantal leerlingen uitgekozen om te observeren. Hiermee kan het beste een gemiddelde betrokkenheid van de klas worden gemeten. Bij de doorlopende analyse wordt elke verandering van een activiteit gereconstrueerd en worden scores toegekend. Er is gekozen voor dit bestaande instrument, omdat al bewezen is dat het op een goede en gestructureerde manier vorm kan geven aan een observatie. Ook is dit een manier om niet subjectief waar te nemen. Er wordt gekozen om als methode te werken met tijdsintervallen. Met deze methode kan het beste de gemiddelde betrokkenheid van de klas worden gemeten en wordt er zo nauwkeurig mogelijk geobserveerd. Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

19

Omdat niet ieder kind geobserveerd kan worden, wordt er een steekproef genomen en worden er bij de kleine klas vier van de zeven leerlingen geobserveerd en bij de grote klas 10 van de 22. Om de twee minuten werden de leerlingen geobserveerd en wordt er een score toegekend van één tot vijf. Van ieder kind wordt een gemiddelde genomen en deze scores worden met elkaar vergeleken. Er is gekozen om bij drie verschillende klassen een observatie te doen. In elke klas wordt op een andere manier gewerkt. Er is een speciale strijkersklas en twee blazersklassen. Er is gekozen voor drie verschillende scholen om een beeld te krijgen van de verschillende klassen. Er wordt gekeken of er indicaties zijn van gedrag die wijzen op een flow-beleving en de uitkomsten van de interviews met de docenten worden getoetst. Het is een momentopname, waardoor er geen harde conclusies kunnen worden getrokken voor de betreffende klas. Er wordt nu juist een vergelijking gemaakt met drie verschillende klassen. Omdat de verschillende klassen op een andere manier het programma invullen, kan er ook worden gekeken of dit invloed heeft op de beleving van de leerlingen. De uitkomsten van de interviews, de enquêtes met de ouders en de observatie worden met elkaar vergeleken en er wordt gekeken of er verbanden zijn tussen de uitkomsten van de verschillende onderzoeksmethodes. Zover mogelijk worden de observaties gecombineerd met de interviews, omdat er dan maar één afspraak met de docent gemaakt hoeft te worden. Na dit onderzoek zal blijken of er verder inhoudelijk onderzoek nodig is, met bijvoorbeeld een intensievere observatie.

5.5

Onderzoeksmethodes per deelvraag

Om antwoord te geven op de verschillende deelvragen, worden er per deelvraag verschillende onderzoeksmethodes gebruikt. Via deze methodes wordt de data verzameld. In Tabel 1Fout! Verwijzingsbron niet gevonden. staat een overzicht van de onderzoeksmethodes per deelvraag. Deelvraag 1. Wat zijn de effecten van cultuureducatie op kinderen van basisschool groep vijf? 2. Welke factoren hebben invloed op de cultuurparticipatie van kinderen in basisschool groep vijf? 3. Wat zijn de succesfactoren en valkuilen voor het Leerorkest in Buitenpost? 4. Wat zijn kansen en bedreigingen voor het Leerorkest in Buitenpost? 5. Hoe beleven de kinderen uit groep vijf het Leerorkest in Buitenpost en hoe kan dit worden geoptimaliseerd?

Onderzoeksmethode - Literatuuronderzoek - Interview met muziekdocenten - Literatuuronderzoek - Enquête onder ouders -

Observatie Interview met muziekdocenten Interview muziekdocenten Literatuuronderzoek Observatie Interview met muziekdocenten

Tabel 1. Onderzoeksmethode per deelvraag

5.6

Betrouwbaarheid en validiteit

Na het uitlichten van de verschillende methodes van onderzoek wordt als laatst de betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek besproken. Het is belangrijk om aan te geven welke conclusies er wel en niet getrokken kunnen worden uit dit onderzoek. Er wordt in dit hoofdstuk gekeken naar de betrouwbaarheid en validiteit van de drie verschillende onderzoeksmethoden.


20

Enquête De totale populatie van ouders/verzorgers is aangeschreven voor de enquête, dit is een groep van 150 personen, dit is het totaal aantal leerlingen dat meedoet met het Leerorkest bij de totaal vijf scholen die vallen onder de Wâldsang. Het totaal aantal ouders dat heeft gereageerd op de enquête is 69. Dit komt neer op 46% van de totale populatie. Omdat de populatie relatief klein is, is dit percentage groot genoeg om betrouwbare gegevens uit te ontlenen. Volgens Van Beekveld en Terpstra (2014) is een respons van 40% voldoende bij een populatie rond de 100 personen. Ook is het betrouwbaar omdat de volledige populatie is aangeschreven en heeft kunnen reageren. Alle verschillende personen hebben de kans om te reageren op de enquête. Naast de betrouwbaarheid van de enquête kijken we ook naar de validiteit. Dit wil zeggen, geven de respondenten ook daadwerkelijk de antwoorden die zij moeten geven, of is er ruimte om de vragen op een andere manier te interpreteren? De kans van verschillende interpretatie is geprobeerd zo klein mogelijk te houden door bij verschillende vragen concrete opties te geven. Bijvoorbeeld bij vraag twee en vier moeten de respondenten de mate van activiteit aanduiden in aantal uren per week of maand. De mate van vrije interpretatie is hier meer ingeperkt dan wanneer er alleen zou staan ‘heel erg actief’, of ‘redelijk actief’. Bij alle vragen is geprobeerd de antwoorden zo concreet mogelijk te maken om de vrije interpretatie en foute antwoorden te voorkomen. Interview Op verschillende manieren wordt de betrouwbaarheid van de interviews gewaarborgd. Alle interviews zijn opgenomen met een voicerecorder. Thuis is er direct na het interview een transcript gemaakt waarin het hele interview is uitgeschreven. Op deze manier wordt er tijdens het uitwerken niet een eigen interpretatie van de woorden gebruikt, maar kun je altijd terugluisteren naar de letterlijke woorden. Ook wordt het transcript opgestuurd naar de persoon die geïnterviewd is, zodat hij eventueel nog aanpassingen kan doen. Voor het vergelijken van de verschillende interviews wordt de methode ‘coderen’ gebruikt. Hierbij worden een aantal thema’s en woorden met verschillende kleuren gemarkeerd in alle interviews. Zo is snel duidelijk waar overlappingen zijn en wordt eigen interpretatie ook zoveel mogelijk uitgesloten. Door deze verschillende manier blijkt dat de validiteit van de interviews groot is. De codeerlijst met thema’s is opgenomen in Bijlage Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.. Daarnaast zijn de interviews ook betrouwbaar omdat er voorafgaand aan de interviews vragen zijn opgestuurd naar de personen zodat zij zich, indien zij dit wilden, konden voorbereiden. Hierdoor konden zij goede antwoorden geven in plaats van ter plekke iets te verzinnen. Daarnaast was het ook een open gesprek, waarbij de interviewer zo veel mogelijk doorvraagt om zeker te zijn dat hij het goed heeft begrepen. Hierbij werkt ook de voicerecorder mee, omdat de interviewer zich volledig kan richten op het gesprek en geen aantekeningen hoeft te maken tijdens het gesprek. Er wordt door deze methodes getracht een zo objectief mogelijke analyse van de interviews te geven. Maar er blijft altijd een zekere mate van interpretatie bij het uitwerken van de interviews. Observatie De validiteit hiervan wordt gewaarborgd door twee manieren. Ten eerste wordt de les opgenomen met videocamera, zodat hij thuis kan worden bekeken. Tijdens de les worden er ook aantekeningen gemaakt van opvallende gedragingen, zodat hier thuis nog extra naar gekeken kan worden. Ten tweede wordt er gebruik gemaakt van een bestaande observatiemethode, de Leuvense Betrokkenheidsschaal. Deze methode wordt veel gebruikt in het basisonderwijs en zorgt ervoor dat je heel gestructureerd gedragingen opschrijft. Daarnaast wordt de betrouwbaarheid gecontroleerd door de opvallende zaken tijdens de les terug te koppelen naar de docent. Er wordt kort gekeken of de les vergelijkbaar is met andere lessen. Wanneer de les erg afwijkt, wordt dit ook vermeld bij de analyse. Ondanks dit blijft er altijd een bepaalde mate van eigen interpretatie waar rekening mee gehouden moet worden. Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

21


22

5.7

Ethische verantwoording

Omdat er tijdens dit onderzoek wordt gewerkt met verschillende doelgroepen, zijn er verschillende maatregelen genomen om op een ethische manier om te gaan met deze groepen. In het bijzonder omdat het gaat om jonge kinderen, is het belangrijk om hier op een juiste manier mee om te gaan. Dit wordt toegelicht per onderzoeksmethode. Enquête De enquête wordt afgenomen onder de ouders. Zijn geven onder andere informatie over de beleving van de kinderen. Omdat zij gevoelige informatie kunnen geven, wordt de enquête volledig anoniem afgenomen. Het Leerorkest heeft zelf geen direct contact met de ouders, dit gebeurt alleen via de school. Deze enquête is dus ook verstuurd via een contactpersoon van de school. Op deze manier hoeven de emailadressen van de ouders niet prijsgegeven te worden en gaat de verspreiding via een bekend kanaal voor de ouders. Interview Net als bij de enquêtes blijven de interviews ook anoniem. In alle transcripten zijn de namen en scholen van de docenten weggehaald, zodat niet te herleiden is welke docent wat heeft gezegd. De docenten zullen namelijk positieve en negatieve zeggen over het Leerorkest, en deze meningen hoeven niet openbaar te worden. De interviews zijn opgenomen met een voicerecorder om zo getrouw mogelijk te analyseren wat er is gezegd. Deze opnames worden alleen beluisterd door de onderzoeker. Na het publiceren van het onderzoek, worden deze opnames verwijderd. Observatie Tijdens de observaties worden er filmopnames gemaakt. Dit gebeurt zodat de opnames thuis bekeken en geanalyseerd kunnen worden. Dit is echter privacygevoelige informatie omdat het gaat om jonge kinderen. Bij elke school is er contact geweest met de directeur om te bespreken of er bezwaren zijn tegen het gebruiken van een camera. De directie kon hierdoor zelf beslissen om dit met de ouders te overleggen. Net als bij de interviews worden deze opnames alleen bekeken door de onderzoeker. Na het publiceren van het onderzoek worden deze opnames direct verwijderd. De onderzoeker is niet op de hoogte van de identiteit van de leerlingen, dus blijven de kinderen allemaal anoniem.


23

Theoretisch kader


24

6. Theoretisch kader In dit hoofdstuk wordt beschreven wat er al geschreven is over de onderwerpen cultuureducatie en cultuurparticipatie. Er worden verschillende onderzoeken beschreven die toegepast kunnen worden op het Leerorkest. Ook worden modellen beschreven die worden gebruikt voor dit onderzoek. Er wordt eerst een inleiding gegeven op de begrippen cultuureducatie en cultuurparticipatie. Er is voor gekozen om dit eerst toe te lichten, zodat het voor de lezer duidelijk is waar over gesproken wordt. Ook zijn er vaak meerdere interpretaties mogelijk en door deze toelichting kan hierover geen onduidelijk meer bestaan.

6.1

Inleiding in de thematiek

Om een beeld te krijgen van de hoofdthema’s van dit onderzoek, wordt eerst een inleiding gegeven over de kernbegrippen cultuureducatie en cultuurparticipatie. 6.1.1

Cultuureducatie

Het begrip cultuureducatie heeft meerdere betekenissen. In het document Cultuur in Beeld (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2013) wordt cultuureducatie omschreven als het verwerven van kennis en het ontwikkelen van een creatief en onderzoekend vermogen bij de leerlingen. Hier komen verschillende vormen van cultuureducatie naar voren. Ten eerste de kennis. Hier wordt leerlingen geleerd over kunst en doen ze kennis op. Dit gebeurt vooral in de bovenbouw. Ten tweede is er het creatief vermogen. Hier wordt de leerling actief betrokken en gaat hij zelf participeren in een bepaald kunstvak. Ten slotte wordt het onderzoekend vermogen benoemd. De leerlingen ontdekken zelf wat kunst en cultuur inhoudt en kunnen hiermee zelf aan de slag. Ranshuysen (1993) verdeelt cultuureducatie in twee groepen, hybride en experimentele cultuureducatie. Bij hybride cultuureducatie gaan de leerlingen naar uitvoeringen of voorstellingen van een kunstdiscipline, bijvoorbeeld een concert of een tentoonstelling in een museum. Het betreft hier een passieve vorm van cultuureducatie, want de leerlingen doen zelf niet mee met een activiteit. De leerlingen gaan echter wel hun vertrouwde schoolomgeving uit. Bij experimentele cultuureducatie doen de leerlingen zelf actief mee in een kunstdiscipline. Uit een rapport van de Onderwijsraad (Onderwijsraad, 2012) blijkt dat het doel van cultuureducatie is om een basis te leggen voor de culturele ontwikkeling van leerlingen op de basisschool. Zij maken hierdoor kennis met kunst en cultuur. Een belangrijk aspect is ook dat zij hun eigen talenten gaan gebruiken. Het gaat hier dus niet alleen om kennis over kunst en cultuur, maar ook er mee aan de slag gaan. Een doel is ook om cultuur toegankelijk te maken voor kinderen die hier niet snel mee in aanraking komen in hun thuissituatie. Daarnaast heeft cultuureducatie ten doel om de leerlingen voor te bereiden op het leven in een complexe en snel veranderende maatschappij. Tot slot is een belangrijk kenmerk van cultuureducatie dat er ook veel ruimte is om algemene vaardigheden te ontwikkelen. Dit zijn vaardigheden die leergebieden overstijgen zoals evalueren, samenwerken en creëren. We kunnen hieruit concluderen dat cultuureducatie bestaat uit verschillende onderdelen, namelijk kennis, hybride cultuureducatie en experimentele cultuureducatie. Daarnaast is het belangrijk dat door cultuureducatie alle leerlingen kennis maken met kunst en cultuur ongeacht hun afkomst. En belangrijk is dat algemene vaardigheden worden ontwikkeld door cultuureducatie.


25

6.1.2 Cultuurparticipatie Het begrip cultuurparticipatie heeft ook meerdere betekenissen. Uit Cultuur in Beeld (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2013) blijkt dat het gaat om het participeren in kunst en cultuur, in de breedste zin van het woord. Hier wordt onderscheid gemaakt cultuurdeelname en amateurkunst. Bij cultuurdeelname gaat men naar culturele organisaties voor voorstellingen of tentoonstellingen. Dit is een passieve vorm. Bij amateurkunst is men zelf actief bezig met verschillende kunstdisciplines. In het beleidsplan van het Fonds voor Cultuurparticipatie (2012) wordt ook de breedte van het begrip cultuurparticipatie omschreven. Cultuur, wordt beschreven, is een weids begrip. Het gaat om kunst en erfgoed. Daarom omschrijven zij cultuurparticipatie als alle activiteiten op het gebied van kunst en cultuur waar mensen actief in zijn om zich creatief te ontwikkelen en waar aandacht wordt gegeven aan gevoelens, geschiedenis, tradities en het wereldbeeld. Het LKCA brengt jaarlijks een rapport uit over cijfers met betrekking tot cultuurparticipatie in Nederland, Amateur Arts Factsheet 2013 (LKCA, 2014). Hierin wordt cultuurparticipatie, hier genoemd ‘amateur art’, onderverdeeld in zes disciplines: Beeldende kunst, muziek, dans, theater, schrijven en media. De totale participatie van de hele Nederlandse bevolking( iedereen boven zes jaar) bedraagt 41%. Muziek is hierbij het op één na grootste discipline, 18% van de bevolking is actief in muziek. De leeftijdsgroep zes tot elf jaar, om wie het gaat in dit onderzoek, is het meest actief. 60% van deze groep is in één of meerdere disciplines van cultuur actief. We kunnen hieruit concluderen dat cultuurparticipatie bestaat uit verschillende vormen. Het belangrijkste is dat het gaat om activiteiten waar kunst of erfgoed centraal staat. Hier kunnen we een onderscheid maken tussen actieve en passieve cultuurparticipatie.

6.2

Effecten van cultuureducatie

Nu we een beeld hebben van de begrippen cultuureducatie en cultuurparticipatie, gaan we kijken naar de relatie tussen de twee. In deze paragraaf wordt er gekeken naar onderzoeken die gedaan zijn naar de effecten van cultuureducatie. Marion Prieckaerts beantwoordt in haar doctorale scriptie, gepubliceerd in Cultuur en Educatie (2006) drie vragen over de effecten van cultuureducatie. Ten eerste, welk leerrendement moet cultuureducatie opleveren? Om een duidelijk beeld te krijgen van de effecten, moet je de culturele attitude van de leerlingen bekijken. Dit is de houding t.o.v. cultuur die het gedrag van de persoon beïnvloeden, namelijk de culturele vaardigheden en cultuurparticipatie. Ten tweede, of en hoe dit gemeten kan worden. Hiervoor wordt eerst het begrip cultuureducatie en het begrip culturele attitude gedefinieerd. Ten derde of dit ook inderdaad een leerrendement oplevert op scholen. Na uitgebreid onderzoek in basisscholen naar bovenstaande zaken komt zij tot de volgende conclusies. De culturele attitude is een effect van cultuureducatie en het gevolg van externe factoren. De volgende externe factoren zijn onderzocht: ouderlijk milieu, ontwikkelingsniveau, sekse, culturele omgeving en intensiteit van cultuureducatie. Het is belangrijk om deze externe factoren mee te nemen, in het kijken naar de effecten van cultuureducatie. Zoals blijkt uit het onderzoek, zullen de effecten groter zijn, als er thuis al veel ruimte is voor kunst en cultuur. Uit het onderzoek blijkt dat culturele activiteit van ouders en sekse een grote invloed hebben op de culturele attitude van de leerlingen. Ontwikkelingsniveau heeft in het basisonderwijs niet een significant effect. De intensiteit van het cultuuronderwijs heeft veel invloed en vergroot ook bij Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

26

allochtone kinderen en jongens de culturele attitude. De culturele activiteit van de ouders heeft echter het meest effect. Ook beschrijft Prieckaerts dat er vier verschillende doelstellingen zijn voor cultuureducatie en dus ook vier soorten effecten, namelijk: inrichting leeromgeving, persoonlijke ontwikkeling, cultuurparticipatie en maatschappelijke beleidsdoeleinden. Bij inrichting leeromgeving gaat het om afwisseling in het leerprogramma op school en verrijking van het leerklimaat. Bij persoonlijke ontwikkeling gaat het om het leren van vaardigheden die bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling van het kind. De doelstelling cultuurparticipatie geeft aan dat cultuureducatie moet leiden tot cultuurparticipatie. En ten slotte is er de doelstelling van maatschappelijke beleidsdoeleinden, zoals het sociale cohesie en het verminderen van sociale ongelijkheid. Volgens Ranshuysen (1993) zijn er twee vormen van cultuureducatie; experimenteel en hybride. Bij de experimentele groep doen de leerlingen actief mee in een kunstdiscipline en bij de hybride groep gaan de leerlingen naar een uitvoering of een tentoonstelling. Zij heeft onderzoek gedaan in Amsterdam naar deze twee vormen van cultuureducatie. Hier is gekeken naar het effect van cultuuronderwijs dat mensen hebben gehad op de basisschool. Zijn deze mensen, als ze volwassen zijn, ook actiever in de culturele sector? Er is een vergelijking gemaakt tussen experimentele cultuureducatie, hybride cultuureducatie en een controle groep, die geen cultuureducatie hebben gehad op school. Hieruit blijkt dat de experimentele manier van onderwijs het meest resultaat boekt in latere cultuurdeelname. Deze ervaringen in het onderwijs zijn de personen die onderzocht zijn het meest bijgebleven en ook blijkt dat zij actiever zijn in cultuur. Er is ook een verschil te zien tussen intensief en minder intensief kunstonderwijs. Bij intensief cultuuronderwijs, heeft cultuur een belangrijke plaats in de leerlijn van de scholen. Er worden meerder projecten of lessen gegeven die te maken hebben met cultuur. Bij minder intensieve cultuureducatie zijn de effecten op de leerling kleiner. Hoe intensiever het onderwijs is, hoe meer effect het heeft op latere cultuurdeelname. Zoals Prieckaerts (2006) al schrijft dat het ouderlijk milieu veel invloed heeft op het kind, zo onderstreept Cas Smithuijsen (2012) ook dat cultuureducatie niet stopt bij de school. Ook bij het onderwijs hebben de ouders namelijk een essentiële rol. Zij zijn van groot belang als het gaat om cultuuroverdracht. Hij wijst twee soorten van cultuuroverdracht aan: primair gesocialiseerden(vroege cultuuroverdracht door de ouders) en secundair gesocialiseerden(latere cultuuroverdracht door school en vrienden). Bij primair gesocialiseerden is de cultuurparticipatie en cultuur attitude (Prieckarts, 2006) veel groter. Het onderwijs probeert de verschillen tussen de thuissituaties te verkleinen, door cultuuronderwijs. Toch blijkt dat ouders hier ook tekort in schieten, omdat ze zelf de toegevoegde waarde van kunst zien verminderen. Naast het effect dat cultuureducatie heeft, is er nog een ander belangrijk aspect van cultuur, namelijk de intrinsieke waarde. Volgens onderzoek van Anita Twaalfhoven (2008) is kunst en cultuur iets wat naast de extrinsieke waarde ook vooral een intrinsieke waarde heeft. Het heeft een toegevoegde waarde voor de persoon in kwestie, zonder dat het meteen resulteert in iets tastbaars. Het gaat dus niet alleen om welzijn, economie, toerisme of integratie. Ook het ministerie van OCW (2008) heeft dit als uitganspunt voor het cultuurbeleid, zij zeggen dat de intrinsieke waarde van kunst op de eerste plaats komt en dat deze van groot belang is voor het individu en voor de gemeenschap. Hier wordt dus niet het grootste belang gehecht aan de effecten op sociale of culturele vaardigheden, maar dat de persoon plezier heeft in wat hij doet.

6.3

Muziekbeleving bij kinderen

Nu we hebben gekeken naar de vormen van cultuureducatie in het basisonderwijs, wordt er specifiek gekeken naar het onderwerp muziek en de beleving van muziekonderwijs door kinderen. Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

27

Door F. E. M. Konings (2010) is er onderzoek gedaan naar de muziekbeleving van kinderen die meedoen met het Leerorkest op school. Er is onderzoek gedaan door zeven kinderen uit groep zeven en acht uitgebreid te interviewen. Er is hier gekeken naar de ervaringen van het Leerorkest, het spelen van het instrument en de relatie met thuis. In het onderzoek kwam naar voren dat er nog weinig tot geen onderzoek is gedaan naar de muziekbeleving van kinderen door de kinderen zelf te interviewen. In de praktijk blijkt dat dit erg arbeidsintensief is en het moeilijk is de juiste informatie te krijgen. Ook kwam naar voren dat spelen van een instrument vaak wordt gezien als plicht, maar dat dit niet betekent dat er geen plezier mee wordt beleefd aan het spelen. Je ziet juist dat de kinderen genieten van het spelen en veel vaardigheden leren. Een belangrijk aspect wat naar voren kwam in het onderzoek, is de relatie tussen muziek op school en thuis. Door het unieke concept van het Leerorkest, nemen de leerlingen het instrument mee naar huis en gaan daar verder oefenen. Het instrument en de muziek, krijgen een plek in huis en in het gezin. Er bestaat een wisselwerking in de invloed die het kind heeft op de ouder en andersom. Als de ouders zelf veel affiniteit hebben met muziek, heeft dit ook invloed op het kind. Er kan samen worden gespeeld en het kind kan geïnspireerd worden door de interesses van de ouders. Maar het kind heeft ook invloed op de ouders en het gezin. Doordat het instrument thuis is en het kind er thuis op speelt, heeft dit ook invloed op de ouders. Zij worden betrokken in de muziek en kunnen hierdoor ook enthousiast worden gemaakt om actiever te worden met muziek. Konings haalt ook een theorie aan van Van Gool en Van Wijngaarden (2005). Zij schrijven dat er drie soorten ervaringen zijn: de basale beleving, de memorabele beleving en de transformerende beleving. Bij een basale beleving is er alleen een vluchtige beleving, er is geen grote of blijvende verandering bij de consument. Bij een memorabele beleving is de beleving van een hoger niveau en blijft er ook een herinnering. De persoonlijke betrokkenheid is hier groter. In deze soort beleving is er voldoende uitdaging en is er een aansluiting bij het persoonlijke waardensysteem. De laatste en hoogste vorm van beleving is de transformerende beleving. Deze beleving veroorzaakt een blijvende verandering bij de consument. Er is hier sprake van een sterke persoonlijke betrokkenheid en emoties zijn van groot belang.

Figuur 1. Belevingsmodel van Van Wijngaarden en Van Gool (Gool; Wijngaarden, 2005)

Deze belevenissen worden beoordeeld volgens het belevingsmodel welke is weergegeven in Figuur 1. Ze schrijven namelijk dat een belevenis afhankelijk is van twee factoren: de inhoud en de vormgeving van de beleving en het psychosociale kader. Bij de inhoud gaat het om het concept van de beleving,


28

wat er gebeurt en de waarden die eraan hangen. Bij de vorm gaat het over hoe de beleving wordt vormgegeven. Wat voor rol speelt de omgeving, is er sprake van animatie of storytelling en wat voor middelen worden er gebruikt om de beleving te creëren. De andere factor die invloed heeft op de beleving is het psychosociale kader. Dit gaat over het individu en welke kennis hij al heeft, zijn waarden en motieven, verwachtingen, eerdere ervaringen. Daarnaast heeft de sociale omgeving ook invloed.

6.4

Beleving en Flow

Pine en Gilmore schrijven in The Experience Economy (2011) over het belang van een complete beleving. Er moet een totaalervaring worden gecreëerd bij een dienst die wordt aangeboden. Om een complete beleving mee te geven, moet hij voldoen aan verschillende kenmerken. Zij beschrijven dat de ene ervaring unieker is dan de ander en dat klanten er daarom ook meer geld voor willen uitgeven. Om dit uit te kunnen verklaren, hebben ze een model ontwikkeld om belevingen te kunnen ontleden, welke is weergegeven in Figuur 2. Het belevingsmodel onderscheidt twee dimensies: 1. Het niveau van participatie; actief of passief 2. De relatie tussen de omgeving en de consument; absorptie of onderdompeling Bij het niveau van participatie wordt gekeken naar de rol van de consument tijdens de beleving. Als er sprake is van actieve deelname, moet de consument actief betrokken zijn bij de activiteit en moet hij zelf participeren. Als er sprake is van een passieve deelname, doet hij zelf niet mee met de activiteit. Hier is de consument alleen een toeschouwer.

“Sweet spot”

Figuur 2. Belevingsmodel van Pine en Gilmore. (Ruiz, 2011)

Bij de relatie tussen de omgeving en de consument wordt er gekeken welke invloed de omgeving heeft op de beleving van de consument. Als er sprake is van absorptie, dan ervaart de consument de activiteit vooral door zintuigen. Hier wordt de aandacht van de consument op een dergelijke manier getrokken, dat hij de ervaring in zich opneemt. Als er sprake is van onderdompeling dan wordt de consument fysiek betrokken bij een ervaring.


29

Door het plaatsen van een activiteit in deze twee soorten dimensies, wordt er een verdeling gemaakt van vier domeinen; amusement, leren, esthetiek en ontsnapping. 1. Amusement Bij het domein amusement is sprake van een passieve deelname van de consument en is er sprake van absorptie. De consument doet dus niet actief bij in de activiteit, maar is alleen toeschouwer. Daarnaast wordt zijn aandacht getrokken door zintuigen, waardoor hij de ervaring in zich opneemt. Een voorbeeld hiervan is een theatervoorstelling. 2. Leren Bij het domein leren is er sprake van een actieve deelname en absorptie. De consument doet hier actief mee met de activiteit en neemt door het prikkelen van de zintuigen de ervaring in zich op. Een voorbeeld hiervan is een educatief programma bij een museum of het volgen van muzieklessen 3. Esthetiek Bij het domein esthetiek is er sprake van passieve deelname en onderdompeling. Hier doet de consument niet actief mee met de activiteit, maar is hij alleen toeschouwer. De consument wordt wel fysiek betrokken bij de activiteit. Een voorbeeld hiervan is een bezoek aan een museum. 4. Ontsnapping Bij het domein ontsnapping is er sprake van actieve deelname en onderdompeling. Hier doet de consument actief mee met een activiteit en wordt de consument fysiek betrokken bij de activiteit. Een voorbeeld hiervan is het bezoeken van een festival zoals Sensation White. Essentieel bij dit belevingsmodel is dat de optimale ervaring volgens Pine en Gilmore elementen uit alle vier de domeinen bevat. In de praktijk valt een activiteit vaak in één van de vier domeinen. Als alle domeinen in een activiteit aan bod komen, bevindt de activiteit zich in de zogenaamde “sweet spot” en ontstaat er een optimale beleving. Als een activiteit zich bevindt in de “sweet spot”, zeggen Pine en Gilmore dat er sprake is van “flow”. Flow is een toestand waarin een persoon zich bevindt, als hij een optimale ervaring heeft. Dit concept is beschreven door Mihaly Csikszentmihalyi (2007). Hij omschrijft flow als de toestand waarin iemand zich verkeerd als hij zo betrokken is bij een activiteit, dat hij alles om zich heen vergeet, wat zorgt voor een geluk ervaring. Csikszentmihalyi beschrijft dat de optimale ervaring vaak ontstaat doordat er sprake is van genot. Dit zijn ervaringen waar er een geluk beleving is en zo te zeggen het leven mooier maakt. Dit gaat verder dan ervaringen die plezierig of vermakelijk zijn. Uit zijn onderzoek blijkt dat genot acht kenmerken heeft, die ongeacht de verschillende personen en activiteiten terugkomen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Het uitvoeren van een taak waarvan we weten dat wij hem kunnen voltooien Het concentreren op de taak De bezigheid heeft een duidelijk doel Er wordt feedback gegeven Er is een grote maar ook moeiteloze betrokkenheid Er is een gevoel van volledige controle Tijdens de bezigheid minder zelfbewust Er is geen besef van tijd


30

Figuur 3. Relatie uitdaging en vaardigheid. (Csikszentmihalyi, 2007)

Csikszentmihalyi (2007) heeft ook een model gemaakt voor het bereiken van flow. Het gaat hier om een balans tussen uitdaging en vaardigheden. Het model is weergegeven in Figuur 3. Hij beschrijft dat genot en flow niet toevallig worden bereikt, maar dat er sprake is van een balans tussen uitdaging en vaardigheden. Wanneer de uitdaging te groot is in verhouding tot de vaardigheden, ontstaat er angst. De persoon heeft dan niet het vertrouwen dat hij nodig heeft om de activiteit te voltooien. Wanneer de vaardigheden van de persoon te groot zijn in verhouding tot de uitdaging, ontstaat er verveling. Er zit geen uitdaging meer in de activiteit en er valt geen voldoening meer te halen uit de activiteit. Er moet dus continue een balans worden gelegd tussen de uitdaging en de vaardigheden. Op deze manier kan de persoon steeds meer vaardigheden ontwikkelen. Het is dan van belang dat de uitdaging wordt aangepast aan het niveau van de persoon. Zoals aangegeven in de tabel blijft er altijd een stijgende lijn bij flow. Het concept van flow wordt ook aangehaald door Ferre Laevens (1993). Hij heeft theorieën over betrokkenheid van leerlingen in het basisonderwijs en is daarbij gefocust op het ervaringsgericht werken. Als leerlingen echt betrokken zijn bij de les, dan verkeren ze in een staat van flow, zoals genoemd door Csikszentmihalyi (2007). In een filmpje (Omjsnl, 2014) legt Laevers het belang uit van betrokkenheid in onderwijs. Hij haalt hier de theorie van Csikszentmihalyi aan. Hij beschrijft het als een toestand waarin je je kunt bevinden, die kan opkomen en ook kan weggaan. Bij betrokkenheid zoek je naar aanwijzingen van volledige concentratie. Dit is te zien als een leerling ergens helemaal weg van is, alles om zich heen vergeet en geen besef meer heeft van tijd. Wat Laevers vooral benadrukt is dat je tijdens deze “flow” een activiteit zo intens beleeft, wat op andere momenten niet gebeurt. Tot slot wordt flow ook aangehaald door Kniest (2011) in een onderzoek naar beleving bij kinderen die meedoen aan het Leerorkest in Amsterdam. Het concept vertaalt zich bij muziek in de volgende kenmerken: - Positief contact met het instrument, het materiaal en het lichaam - Het ontwikkelen van kleur-, klank- en vormsensatie - Een gevoel van moeiteloosheid - Speels omgaan met het materiaal


31

6.5

Conceptueel model

Bij de uitwerking van de literatuur is een conceptueel model gemaakt om de verbanden tussen de verschillende onderwerpen uit de literatuurstudie visueel weer te geven. De thema’s die in het literatuuronderzoek aan bod komen, zijn te verdelen in twee onderdelen: cultuureducatie en cultuurparticipatie. In het conceptueel model is dit ook op deze manier weergegeven. Het model is hieronder te zien in Figuur 4.

Figuur 4. Conceptueel model

Aan de linkerkant van het schema staat ‘cultuureducatie’ en aan de rechterkant van het schema staat ‘cultuurparticipatie’. Het begrip Leerorkest staat in het midden, omdat dit onderzoek focust op de relatie tussen deze twee begrippen. Bij het begrip ‘cultuureducatie’ wordt er eerst gekeken naar de verschillende vormen van cultuureducatie, namelijk niet-intensieve cultuureducatie en intensieve cultuureducatie. Uit de literatuur blijkt dat intensieve cultuureducatie kan worden onderverdeeld in kennis, hybride en experimenteel. Dit is het soort educatie en gaat vooral over de mate waarin de leerling zelf aan de slag gaat. Boven het begrip cultuureducatie staan begrippen die te maken hebben met de effecten van cultuureducatie. Uit de literatuur blijkt dat beleving van leerlingen belangrijk is om flow te creëren en dit weer kan resulteren in grotere effecten. Aan de rechterkant van het model staat het begrip ‘cultuurparticipatie’. Dit is wanneer mensen zelf culturele activiteiten ondernemen. Dit kan op verschillende manier in verschillende vormen van cultuur. Uit de literatuur bleek dat er een aantal belangrijke invloedsfactoren zijn bij cultuurparticipatie. In het diagram zijn de belangrijkste invloed factoren bij cultuurparticipatie weergegeven.


32

Primaire onderzoeksresultaten


33

7. Primaire onderzoeksresultaten In dit hoofdstuk worden de resultaten van de verschillende onderzoeksmethoden weergegeven. Na het bespreken van de uitkomsten van de drie verschillende onderzoeksmethoden, enquête, interview en observatie, zal er in hoofdstuk 8 een verbinding worden gemaakt tussen deze resultaten en de informatie uit de literatuurstudie.

7.1

Resultaten en discussie enquête

De eerste methode van onderzoek die is gebruikt, is een enquête. Deze enquête is afgenomen onder ouders van leerlingen die dit jaar meedoen met het Leerorkest in de regio Buitenpost. De enquête is verstuurd via de scholen, zodat de kans groter was dat ouders de enquête zouden invullen. Er is een herinnering gestuurd, om het aantal respondenten te vergroten. De ouders van vijf scholen zijn ondervraagd. Bij elk van de scholen doet één klas mee met het Leerorkest. In totaal zijn er 150 leerlingen bij de vijf scholen die meedoen met het Leerorkest. In totaal zijn er 69 enquêtes ingevuld door ouders van alle vijf scholen. Zoals beschreven in hoofdstuk 5.6 is dit een betrouwbaar aantal om te gebruiken voor het onderzoek. Alle gedetailleerde resultaten van de enquête zijn weergegeven in Bijlage Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.. In hoofdstuk 7.1.1 wordt een samenvatting gegeven van de resultaten van de enquête en in hoofdstuk 7.1.2 worden de resultaten bediscussieerd. 7.1.1 Resultaten enquête Er zal hier een samenvatting worden gegeven van alle resultaten van de enquête. Er wordt nog niet gekeken naar de betekenis of mogelijke conclusies van deze resultaten. Dit komt aan bod in hoofdstuk 7.1.2. Van het totaal aantal respondenten had 59% een dochter die meedeed met het Leerorkest en 41% een zoon. 51% van de kinderen is negen jaar oud, 48% van de kinderen is acht jaar oud en 1% van de leerlingen is tien jaar oud. Van de ouders is 24 % actief in muziek, in meerdere of mindere mate. Van de totale groep ouders is 8% wekelijks actief in muziek. De percentages bij de kinderen zelf liggen iets hoger. 49% van de kinderen is actief in muziek, dit verschilt van +/- 2 uur per week tot +/- 2 uur per maand. In totaal is er 16% van de kinderen redelijk actief, d.w.z. +/- 2 uur per week. Het totale percentage ouders dat niet actief is in muziek, is 75% en bij de kinderen 51%.

Vraag 4. Hoeveelheid muziekgerelateerde activiteiten samen met zoon/dochter 50% 40% 30% 20% 10% 0%

45% 35%

Van de ouders onderneemt 45% nooit muziek gerelateerde activiteiten. De overige 55% onderneemt wel activiteiten in meer of mindere mate. Dit is uitgewerkt in Tabel 2.

17%

1 (nooit)

2

3

1%

1%

4

5 (heel vaak)

Tabel 2. Resultaat enquête vraag 4


Een meerderheid van de ouders vind het belangrijk dat hun kind wordt gestimuleerd in muziek, de acties die ze daarin zelf maken zijn iets minder, zie hiervoor ook Tabel 3.

34

Vraag 6 en 7. Vindt u het belangrijk dat uw zoon/dochter wordt gestimuleerd in muziek, en stimuleert u zelf uw zoon/dochter? 38%

40%

36%

35%

35% 32%

30% Vindt stimulatie zoon/dochter belangrijk

25% 20%

17%

15% 10%

12%

13% 9%

6% 3%

5%

Stimuleert zoon/dochter zelf in muziek

0% 1 (helemaal niet belangrijk / nee, helemaal niet)

2

3

4

5(heel erg belangrijk / ja, heel erg)

Tabel 3. Resultaten enquête vraag 6 en 7

Van het totaal aantal respondenten geeft 19% aan dat ze bezwaren hebben om hun zoon/dochter te stimuleren in muziek. 62% heeft geen bezwaren en 19% weet het niet. Van de groepen die bezwaar hebben en die het niet weten heeft 42% een gebrek aan financiële middelen als bezwaar, 33% een gebrek aan tijd, 19% een gebrek aan eigen motivatie en 6% geeft aan dat er een gebrek is aan mogelijkheden in de omgeving. 96% van het totale aantal respondenten is op de hoogte van het Leerorkest. Het merendeel (67%) is op de hoogte gebracht via de bassischool van hun zoon/dochter, 4% via Muziekschool de Wâldsang en 29% via zoon/dochter. De grote meerderheid van het aantal respondenten beschouwt het Leerorkest als een goed initiatief. 39% beschouwt het als een heel goed initiatief, 42% als goed initiatief, 15% is neutraal en 3% als matig. De ouders geven aan dat hun kinderen overwegend positief aankijken tegen het Leerorkest.64 % bestempelt het als “leuk”, 22% als “bijzondere ervaring”, 12% als “uitdagend”, 9% als “makkelijk”. De negatieve punten die worden genoemd zijn: “moeilijk” (3%), “verplichting” (23%), “saai” (12%) en 3% geeft aan dat ze het niet weten. De respondenten konden meerdere antwoorden invullen bij deze vraag. Vier respondenten geven aan dat het een mooie manier is om kennis te maken met een muziekinstrument. Doordat het hele jaar wordt gespeeld op één instrument, kunnen ze echt ontdekken of het spelen van een muziekinstrument iets is voor het kind. Twee respondenten gaven aan dat hier ook een negatief punt ligt. Zij zeggen dat het instrument helemaal niet in de smaak ligt bij het kind. Doordat ze hier een jaar aan vast zitten, werkt het negatief. De kinderen vinden het niet leuk, willen niet oefenen en krijgen een afkeer van muziek. Deze kinderen hebben beide hetzelfde instrument, de dwarsfluit. Een respondent geeft aan de zoon/dochter zegt thuis niet te hoeven oefenen. Er was hier ook geen informatie over bekend vanuit de school, dus zijn de ouders onzeker over de bedoeling.


35

Naast de reacties met betrekking tot het negatieve gevoel over het instrument zijn er nog vier respondenten die een negatief gevoel aangeven. Dit heeft wisselende oorzaken. Een van de kinderen heeft PDDNOS, waardoor hij zich slecht kan concentreren en het soms leuk en soms niet leuk vindt. Een kind speelt al viool en irriteert zich dus aan de kakofonie van geluiden en het slechte niveau in de les. Een kind vond de oefenrepetities erg saai en een ander kind vindt de lessen erg saai omdat het niveau erg laag ligt en er weinig afwisseling zit in de noten.

Vraag 14. Is uw zoondochter sinds het meedoen met het Leerorkest meer actief geworden met muziek buiten school 46% 50% 40% 30% 19% 20% 10% 0% 1 (Helemaal niet actiever) 2

22% 10% 3% 3

4 5 (Veel actiever)

Tabel 4. Resultaten enquête vraag 14

Bij de vraag of de zoon/dochter van de respondent actiever is geworden met muziek buiten school sinds het meedoen met het Leerorkest geeft een meerderheid aan zijn of haar zoon/dochter niet actiever is geworden. Dit is te zien in Tabel 4. Daarnaast geeft 22% van de respondenten in vraag 15 aan dat hun zoon/dochter meer zou willen doen met muziek buiten school. 43% geeft aan dat zijn of haar zoon/dochter niet meer zou willen doen met muziek buiten school en 35% geeft aan dat ze dit niet weten. Over de vervolgmogelijkheden vanuit Muziekschool de Wâldsang, om door te gaan met muziek na afronden van het Leerorkest, geeft 55% van de respondenten aan dat ze hiervan op de hoogte zijn en 45% geeft aan dat ze niet op de hoogte zijn. Tot slot geeft 28% van de respondenten aan dat ze meer informatie zouden willen hebben over het Leerorkest en 38% geeft aan meer informatie te willen hebben over de vervolgmogelijkheden van muziekschool de Wâldsang. 7.1.2 Discussie enquête Na de samenvatting van de resultaten van de enquête in de vorige paragraaf, wordt er in deze paragraaf gekeken naar opvallende resultaten en conclusies. wordt er gekeken naar de relatie tussen de participatie in muziek van de ouders en de kinderen. In Tabel 5 wordt de participatie in muziek van de kinderen vergeleken met de participatie in muziek van de ouders/verzorgers.

Hoe actief is uw zoon/dochter in muziek? Heel erg actief ( +/- 4 uur per week) Redelijk actief (+/- 2 uur per week) Soms actief (+/- 2 uur per 2 weken) Nauwelijks actief (< 2 uur per maand) Niet actief

Ouder is Heel erg actief ( +/4 uur per week)

Ouder is Redelijk actief Ouder is soms (+/- 2 uur per actief (+/- 2 uur week) per 2 weken)

Ouder is Nauwelijks actief (< 2 uur per maand)

Ouder is Niet actief

0

0

0

0

0

0

2

0

1

8

2

0

0

1

4

1 0

0 1

2 1

3 3

10 30

Tabel 5. Relatie tussen participatie in muziek van ouders/verzorgers en kinderen

Zoals te zien is in deze tabel, is er niet een duidelijk verband tussen participatie in muziek van de ouders en die van de kinderen. De verwachting was dat actieve ouders ook actieve kinderen hadden, Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

36

maar alle getallen lopen zo uiteen, dat hier geen duidelijk oordeel over kan worden gegeven. Wel blijkt dat ouders die helemaal niet actief zijn, ook kinderen hebben die over het algemeen niet actief zijn. Deze cijfers wijken echter niet dusdanig af van actieve ouders dat er een duidelijk verband te zien is. Wel is het belangrijk om te vermelden dat het aantal respondenten dat op meer of mindere mate actief is in muziek erg klein is. 52 ouders geven namelijk aan dat ze niet actief zijn en de overige 17 zijn in bepaalde mate actief. Hier kunnen dus geen harde conclusies uit worden getrokken. Een ander punt dat opvalt, is dat ouders het erg belangrijk vinden dat hun zoon/dochter wordt gestimuleerd in muziek. Echter betekent dit niet meteen dat ze zelf veel actie ondernemen. Uit de vergelijking van vraag zes en zeven blijkt dat ouders stimulatie wel belangrijk vinden, maar dat ze in verhouding daar zelf minder actie toe ondernemen. Daarnaast ondernemen ouders zelf ook weinig tot geen muziek gerelateerde activiteiten samen met hun zoon/dochter. Hieruit kunnen we concluderen dat ouders het belangrijk vinden dat hun zoon of dochter wordt gestimuleerd in muziek, maar dat de uitvoering niet in eerste instantie bij hunzelf ligt. Er is niet onderzocht wat deze stimulatie dan wel vandaan moet komen. Dit zou echter wel een mooie kans zijn voor de school. Daarnaast geeft ook 38% van de respondenten aan dat er concrete bezwaren zijn om hun zoon of dochter te stimuleren in muziek. De grootste groep geeft aan dat financiële middelen een bezwaar vormen, daarnaast spelen ook tijd en gebrek aan eigen motivatie een rol. Het gebrek aan mogelijkheden in de regio vormt geen beduidende belemmering. Het gebrek aan financiële middelen is bij veel respondenten een bezwaar, dus hier zou naar gekeken moeten worden. Tijdens het Leerorkest hoeven ouders namelijk geen financiële bijdrage te leveren. Als kinderen door willen gaan na het einde van het jaar, kunnen de kosten een groot struikelpunt zijn, omdat muzieklessen dan opeens veel geld gaan kosten. Bijna alle respondenten zijn op de hoogte van het Leerorkest, slechts 4% was niet op de hoogte. Van de vervolgmogelijkheden van Streekmuziekschool de Wâldsang is een kleinere groep op de hoogte, slechts 55%. 38% van de respondenten geeft dan ook aan meer informatie te willen krijgen over de vervolgmogelijkheden. Dit is een duidelijke kans voor het Leerorkest. Een meerderheid van de respondenten kijkt positief naar het Leerorkest en verwacht ook dat zijn of haar zoon/dochter er positief naar kijkt. Wel geven ouders uiteenlopende reacties over de moeilijkheid. Voor sommige kinderen is het duidelijk te moeilijk en voor anderen duidelijk te eenvoudig. Dit is een punt waar het Leerorkest dus ook in kan ontwikkelen. Slechts een kleine groep kinderen is actiever geworden met muziek sinds het meedoen met het Leerorkest. Daarnaast is er wel een groep van 22% die meer zou willen doen. Hier ligt ook een verband met de belemmeringen. Van de respondenten die aangeven dat hun zoon of dochter wel meer zou willen doen met muziek, geeft 47% aan dat er belemmeringen zijn om ze daadwerkelijk te stimuleren in muziek. Dit zijn voornamelijk financiën en tijd. Dit is meer dan de 38% van het totaal aantal respondenten die aangeeft dat er bezwaren zijn om hun zoon/dochter te stimuleren in muziek.


37

7.2

Resultaten en discussie interviews

In bijlage Fout! Verwijzingsbron niet gevonden. is één voorbeeldtranscript te vinden. De overige transcripten zijn niet toegevoegd in verband met de grootte maar kunnen wel opgevraagd worden. In hoofdstuk 7.2.1 wordt een samenvatting gegeven van de resultaten uit de verschillende interviews. Vervolgens worden er in hoofdstuk 7.2.2 conclusies getrokken uit alle interviews. 7.2.1 Resultaten interviews In dit hoofdstuk wordt een samenvatting gegeven van de resultaten van de verschillende interviews. Dit wordt verdeeld in verschillende thema’s die terugkomen in de interviews en zo wordt er gekeken wat de verschillende personen hierover zeggen. De thema’s zijn: doel en missie Leerorkest, valkuilen Leerorkest, succesfactoren Leerorkest, rol van de ouders, beleving en flow van de leerlingen. Er zijn in totaal vier docenten geïnterviewd. Er waren interviews met vijf docenten gepland, maar een van de docenten was met zwangerschapsverlof waardoor het laatste interview niet doorging. Doel en missie Een van de punten die meteen opvalt, is dat de docenten een verschillend doel hebben met de lessen, ze hebben een andere missie. Docent 1 geeft aan dat het vooral gaat om het ontwikkelen van algemene vaardigheden, zoals samenwerking, luisteren naar elkaar en elkaar helpen. Deze persoon vindt daarom ook dat het een succesvol concept is. Een andere docent geeft aan dat het ook belangrijk is dat kinderen doorgaan met muziek, terwijl dit eigenlijk niet gebeurt. Er is hier sprake van een belangrijk verschil, omdat de ene docent teleurgesteld is in het niveau en geen resultaat ziet. De ander is juist tevreden omdat de kinderen sociale vaardigheden leren door het Leerorkest. In het eerste jaar is er overleg geweest waarin docenten verschillende ideeën konden delen. Maar de docenten geven aan het onmogelijk is om aan alle wensen te voldoen. Daarnaast blijkt uit alle interviews dat de docenten zelf niet precies weten wat het beoogde doel is het van Leerorkest. Een docent zegt: “De doelen komen eigenlijk bij Jelle Roeper vandaag en Jelle Visser misschien, dat weet ik verder niet precies.” (Interview docent 3 en 4, regel 179-189) Hierbij geeft de docent aan zelf geen inspraak te hebben gehad in dit proces en ook niet volledig op de hoogte te zijn van wat die doelen precies inhouden. Valkuilen Alle docenten geven aan dat een van de valkuilen van het Leerorkest het materiaal is. Een van de docenten geeft aan dat de liedjes erg eenvoudig en ouderwets zijn. Een andere docent geeft juist aan dat het aan de moeilijke kant is. Het materiaal van het Leerorkest uit Amsterdam wordt hiervoor gebruikt, maar dit blijkt niet altijd geschikt te zijn. Twee docenten geven ook aan dat het materiaal soms voelt als een keurslijf, omdat ze er niet van kunnen afwijken. Voor bepaalde muziekgroepen is het moeilijk en voor anderen te eenvoudig. Ook geven alle docenten aan dat het materiaal vaak niet goed wordt aangeleverd. Het materiaal is vaak te laat en wordt niet volgens afspraak geleverd. Een docent geeft aan dat hij graag een cd zou willen waar de liedjes op staan. Nu heeft hij alleen het materiaal thuis en kan kinderen dus niet voorbereiden op het nieuwe materiaal. Een andere valkuil dat door alle docenten is aangegeven, is communicatie. Er is weinig tot geen overleg met de verschillende docenten. In het vorige jaar was dit drie keer per jaar, maar dit jaar is er geen overleg geweest. Ook geven alle docenten aan dat ze het idee hebben dat er weinig wordt gedaan met de feedback die ze geven. Aan het einde van het jaar wordt er geëvalueerd, maar dan is er geen verandering meer mogelijk voor deze klassen, dit noemen de docenten een gemiste kans. Ook geven drie docenten aan dat de communicatie via teveel kanalen gaat. Er is niet een centraal punt waar alle informatie te vinden is. Er is wel een Dropbox-map aangemaakt waar de documenten in te vinden zijn, maar deze wordt niet optimaal gebruikt. De docenten geven aan dat de samenwerking tussen de Wâldsang, Ateliers Majeurs en It Toanhûs voor veel verwarring zorgt. Het is Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

38

niet duidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is en er wordt ook langs elkaar heen gepraat. Daarnaast geven twee docenten aan dat er te veel e-mails worden gestuurd, hierdoor was er te weinig overzicht en verdween veel belangrijke informatie. Docent 4 zegt: “Het zou wel fijn zijn om iemand te hebben die daar wat dichter op zit en wat meer tijd aan kan besteden.” (transcript docent 3 en 4, regel 103-114) Alle docenten geven aan dat de ruimte ook een valkuil kan zijn. In sommige scholen is er niet veel ruimte en wordt het Leerorkest in een klein kantoortje gezet. Bij een school is het zelfs het kantoor van de directeur en zij zit er ook de hele les bij. Twee andere docenten geven aan dat het bij een school erg goed is geregeld. Daar hebben ze drie plekken waar ze kunnen werken, zelfs met een Digiboard. Ze geven aan dat ze hierdoor veel meer vrijheid hebben om creatieve dingen uit te proberen. Ook kunnen ze meer aandacht geven aan de kinderen door in kleine en grote groepen te repeteren. Een ander zwak punt is de rol van leerkracht van de klas. Twee docenten, zij geven samen les, geven aan dat de docent in een van hun groepen heel erg betrokken is, in de andere groep is dit niet het geval. De andere twee docenten geven aan dat de leerkracht niet betrokken is. Alle docenten geven aan dat er wel afspraken zijn gemaakt met de leerkracht. Het is de bedoeling dat de leerkracht bij de les blijft. Dit gebeurt echter niet in de meeste gevallen. De twee docenten met een betrokken leerkracht geven aan dat het verschil erg goed te merken is. De leerlingen zijn beter bij de les en door de aanwezigheid van de leerkracht kunnen ze beter lesgeven. De leerkracht let al extra op de kinderen en kan op tijd ingrijpen als er problemen zijn. Nog een valkuil die in alle interviews terugkomt is differentiatie. Drie docenten geven in de interviews aan dat het moeilijk is om te differentiëren tijdens de lessen. Zoals eerder genoemd ervaren twee docenten het materiaal als een keurslijf. Door het drukke programma is er weinig tijd om hiervan af te wijken. Daarnaast geven alle docenten aan dat de lessen erg veel tijd kosten, omdat ze werken in een grote groep. Bij de muziekschool is er vaak individueel les en is hier een andere manier van werken nodig. Ook hebben de docenten maar één uur les in de week met de hele klas, waardoor er weinig tijd is. De docenten geven ook aan dat alle leerlingen een hele andere achtergrond hebben en het niveau erg wisselt. Opvallend is wel dat docent 2 aangeeft dat hij gemakkelijk een moeilijker of makkelijker partijtje schrijft voor een leerling. Zo kan hij zich goed aanpassen aan het niveau van de leerlingen (transcript docent 2, regel 173-181). De andere docenten doen dit niet. Zij geven aan dat dit te veel werk kost. De laatste valkuil zijn de vervolgmogelijkheden. Voor de docenten en voor de kinderen zelf is het erg onduidelijk wat de mogelijkheden zijn voor kinderen die door zouden willen met het Leerorkest na dit jaar. Twee docenten geven aan dat ze leerlingen hebben gehad die aangaven dat ze door willen gaan, maar de docenten wisten zelf niet goed wat ze hen konden aanbieden. Er zijn namelijk geen speciale aanbiedingen voor leerlingen die door willen gaan. Alle docenten geven aan dat hier wel iets voor geregeld moet worden. Nu is het namelijk gratis voor de ouders, maar muzieklessen zijn erg duur. Dit kan dus een belemmering zijn voor ouders om hun zoon of dochter naar muziekles te laten gaan. Volgens Andries Renema is dit eenvoudig uit te leggen. Omdat de organisatie per 1 juli verandert in een coöperatie, verandert de hele structuur van de organisatie. Alle docenten worden zzp’er. Doordat de hele organisatie verandert, kon nog niet duidelijk worden gemaakt wat ze zouden aanbieden in het nieuwe seizoen. Toch geven de docenten aan dat dit voor veel onduidelijkheid zorgt en het lastiger is om kinderen te enthousiasmeren om muziekles te gaan volgen als ze niet weten wat ze hen kunnen aanbieden. Voor de docenten is het zelf namelijk niet rendabel om de kinderen lessen aan te bieden, omdat dit veel te duur wordt voor de kinderen. Nu is het project nog volledig afhankelijk van de subsidies, maar die zijn over twee jaar voorbij. Docent 1 (transcript docent 1, regel 262-271) geeft aan dat ze bang is dat dit, of een soortgelijk, project zal verdwijnen wanneer de subsidie verdwijnt. De ouders moeten dan namelijk zelf gaan betalen, en die stap zal voor veel ouders te ver zijn, geeft ze aan. De docenten geven daarom aan dat er naar manieren moet worden Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

39

gezocht om gezamenlijke lessen te volgen, bijvoorbeeld een aantal koperblazers samen, een strijkerskwartet te vormen of bijvoorbeeld een groepsles voor dwarsfluit. In Tabel 6 is schematisch weergegeven wat alle valkuilen zijn. Succesfactoren Een van de succesfactoren van het Leerorkest, die wordt genoemd door alle docenten, is dat leerlingen kennis kunnen maken met muziek. Alle kinderen zijn gedwongen om mee te doen met het project en gaan ook intensief met een instrument aan de slag. Kinderen die normaal niet gekozen zouden hebben voor muziek, krijgen nu ook de kans om te ontdekken of het iets voor ze is. Een andere succesfactor is het ontwikkelen van creatieve en communicatieve Twee docenten geven aan dat de leerlingen door het project heel veel leren op het gebied van samenwerken, creatief bezig zijn en naar elkaar luisteren. Tot slot is een van de succesfactoren die bij een van de scholen sterk terug komt, is de samenwerking met het plaatselijke korps. In Jistrum is een actief korps en in overleg is er bepaald welke instrumenten zouden kunnen aansluiten bij het korps. Het is een fanfare korps, dus hebben ze meer behoefte aan koper. Ook was er halverwege het jaar een open dag van het korps, zodat de kinderen konden kijken of ze daar ook lid wilden worden. De docent (transcript docent 2, regel 48-63) geeft aan dat in deze plaats de betrokkenheid bij het Leerorkest ook veel groter is, omdat het plaatse korps zoveel bekendheid heeft. Op zijn andere school is dit veel minder. In de volgende tabel is schematisch weergegeven wat de belangrijkste valkuilen en succesfactoren zijn: Valkuil Materiaal dat zorgt voor te strak programma, keurslijf Communicatie die zowel intern als extern zorgt voor onduidelijkheid Ruimte van lessen is niet altijd geschikt

Succesfactoren Kennis maken met muziek Ontwikkelen van creatieve en communicatieve vaardigheden Aansluiting bij plaatselijk korps bij een van de scholen

Rol van de leerkracht is erg verschillend en geen duidelijke afspraken Differentiatie is bijna onmogelijk Onduidelijkheid over- en gebrek aan vervolgmogelijkheden Tabel 6. Overzicht valkuilen en succesfactoren

Rol van de ouders Drie van de vier docenten geven aan dat de ouders niet op een goede manier worden betrokken. Docent 1 (transcript docent 1, regel 71-81) geeft aan dat ze hier vorig jaar zelf actie voor ondernam door nieuwsbrieven te sturen naar de ouders. Dit jaar is dit niet gebeurd, omdat de communicatie via een centraal persoon moet gaan. Ze vertelt dat er nu brieven naar de ouders gaan via Andries Renema, maar ze weet zelf niet wat hierin staat. Wel merkt ze nu gevolgen, dat kinderen minder thuis oefenen en ouders minder goed op de hoogte zijn (transcript docent 1, regel 71-81). Twee andere docenten geven aan dat er wel goede communicatie met de ouders is, via de leerkracht van de klas. Deze is erg betrokken en geïnteresseerd en zorgt dus ook voor goed contact met de ouders. Wel merken ze dat de ouders actiever betrokken kunnen worden door bijvoorbeeld speciaal voor de ouders een uitvoering te organiseren, of de ouders af en toe uit te nodigen bij de lessen. Docent 2 Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

40

geeft aan dat leerlingen soms vergeten te oefenen of zelfs hun instrument vergeten en dat daarom ook de ouders beter betrokken moeten worden, zodat het Leerorkest ook een plek krijgt thuis. Beleving en flow Wat betreft de beleving van de kinderen geven de docenten aan dat dit heel wisselend is. Een docent geeft aan dat het ongeveer gelijk verdeeld is. De ene helft vindt het heel leuk en de andere helft vindt het niet zoveel aan. Hij geeft aan dat het ook belangrijk is of de docent er feeling mee heeft of niet. Een andere docent geeft aan dat de meerderheid van de kinderen het heel leuk vindt. Vooral het spelen in het orkest en de orkestrepetities met de grote groep worden als leuk ervaren. Wel geeft ze aan dat dit goed geregeld moet worden en de dirigent het leuk moet aanpakken. Tevens zit er een groot verschil zit in beleving bij de kinderen. Een paar doet ongelooflijk hun best en doen het geweldig en andere vervelen zich een ongeluk. Volgens de docent is het niet afhankelijk van het feit of het kind al actief is in muziek om goed mee te doen. De meeste kinderen zijn nog niet actief met muziek in verband met hun jonge leeftijd. Twee docenten geven aan dat het zelfs een nadeel kan zijn, omdat een kind dan meer energie steekt in zijn eigen instrument en moeilijk kan wennen aan het lage niveau in de klas. 7.2.2 Discussie interviews Na het samenvatten van de resultaten van de interviews in de vorige paragraaf, wordt er in deze paragraaf gekeken naar relaties tussen resultaten en opvallende conclusies. Uit de verschillende interviews blijkt dat er veel overeenkomsten zijn tussen de opmerkingen van de verschillende docenten. Per thema worden de belangrijkste bevinden genoemd. Doel en missie Uit de interviews blijkt dat het doel en de missie van het Leerorkest niet voor iedereen duidelijk is. De docenten hebben allemaal eigen doelen en wensen voor het Leerorkest en hebben daardoor ook andere verwachtingen en wensen. Ook de doelen vanuit de organisatie zijn niet allemaal duidelijk voor de docenten. Valkuilen De docenten hebben verschillende valkuilen aangegeven van het Leerorkest. Opvallend is dat de meeste punten overeen kwamen en de docenten zich ook konden vinden in de valkuilen van de anderen. De belangrijkste punten zijn het materiaal, onduidelijke communicatie, ongeschikte ruimtes, de rol en aanwezigheid van de leerkracht, gebrek aan differentiatie en de vervolgmogelijkheden na het Leerorkest. Sommige van deze punten hebben ook verband met elkaar. Door het drukke programma van de eindvoorstelling, zitten de docenten vast aan het materiaal en wordt het soms ervaren als een keurslijf. Dit maakt dat er weinig mogelijkheden zijn om zelf ideeën te verzinnen of uit te voeren. Differentiatie of eigen creativiteit is daarom amper mogelijk. De niveauverschillen zijn hierdoor erg groot. Ook heeft dit effect op de beleving. Omdat niet ieder kind en zelfs niet iedere muziekgroep de aandacht krijgt die het nodig heeft, kan niet iedereen in flow komen. Er wordt dus niet voor iedereen een optimale belevenis gecreëerd. Door de complexe organisatie is er onduidelijke communicatie. Er wordt met teveel mensen samengewerkt waardoor veel dingen voor de docenten niet duidelijk zijn. Dit resulteert ook weer in onduidelijkheid over de vervolgmogelijkheden. De docent weten niet wat de vervolgmogelijkheden zijn en kunnen dit ook niet stimuleren bij de kinderen en de ouders. Hierdoor zijn er ook weinig kinderen die verder gaan met muziek. De mogelijkheden op school met ruimtes en de aanwezigheid van de leerkracht hebben een duidelijk effect op de beleving van de kinderen. De kwaliteit van de les wordt beperkt door een te kleine Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

41

ruimte. Hierdoor kunnen leerlingen snel afgeleid zijn en kunnen ze niet altijd tot een optimale beleving komen. Succesfactoren Alle docenten geven aan dat een van de belangrijkste succesfactoren het kennismaken is met muziek. Opvallend is wel dat alle docenten andere doelen hebben met het Leerorkest, zoals eigen leerlingen winnen, kwalitatief goede muziek maken of sociale vaardigheden stimuleren. Toch zijn ze allemaal erg blij met de kennismaking met muziek. Daarnaast leren de kinderen veel sociale vaardigheden zoals samenwerken en naar elkaar luisteren. Opvallend is wel dat docent 4 aangeeft dat het soms te prestatiegericht is door het drukke programma. Hierdoor kunnen de kinderen niet optimaal ontwikkelen omdat het programma zo strak moet worden afgewerkt. Een succesfactor wat speelt op één van de scholen is de samenwerking met het plaatselijke korps. Muziekinstrumenten worden afgestemd met het korps zodat er een makkelijker doorstroom is na afronding van het Leerorkest. Opvallend is wel dat dit niet gebeurt op andere scholen terwijl het wel veel kansen kan bieden en ook succesvol is op de school waar het wel gebeurt. Ten slotte zijn de muziekdocenten zelf ook een succesfactor omdat ze allemaal erg gepassioneerd zijn en veel energie stoppen in dit project. Rol van de ouders Drie van de vier docenten geven aan dat de ouders niet goed worden betrokken. Zij zijn niet altijd op de hoogte van wat er gebeurt en kunnen ook meer actief worden betrokken. Zij zijn wel degenen die ervoor kunnen zorgen dat hun zoon of dochter door gaat met muziek. Het blijkt nu dat dit nog weinig gebeurt. Ook omdat de mogelijkheden voor ouders en docenten nog erg onduidelijk zijn. Beleving en flow De docenten zijn zelf niet helemaal op de hoogte van de beleving van de kinderen tijdens de lessen. Over het algemeen geven ze aan dat ongeveer de helft van de leerlingen het leuk vindt en de andere helft vindt het niet zo leuk. De meeste kinderen zijn wel betrokken. Vooral bij de tussentijdse repetities en de einduitvoering zijn de kinderen erg enthousiast, omdat dit voor hen ook een speciaal uitje is. Wel geven alle docenten aan dat ze door het strakke programma weinig tijd hebben om iets speciaal of leuks te doen met de kinderen en differentiatie amper mogelijk is. Dit resulteert ook in achterblijvende betrokkenheid bij de kinderen.


42

7.3

Resultaten en discussie observaties

In bijlage Fout! Verwijzingsbron niet gevonden. is een observatieformulier toegevoegd. Dit is gebruikt om het gedrag van de leerlingen schematisch te omschrijven en te beoordelingen op de schaal. In dit hoofdstuk zal er eerst een samenvatting worden gegeven van de resultaten uit deze observaties. Vervolgens zullen hier de belangrijkste bevindingen en conclusies worden weergegeven. 7.3.1

Resultaten observaties

Er zijn twee klassen geobserveerd. Er waren drie observaties gepland, maar een aantal docenten gaven aan dat ze bezwaren hadden met een camera of persoon in de klas omdat de kinderen hierdoor zo afgeleid zouden zijn, dat er geen betrouwbare conclusies getrokken konden worden. Er zijn uiteindelijk dus twee klassen geobserveerd. Een klas bestond uit een groep van zeven leerlingen met een docent en de andere klas bestond uit ongeveer 25 leerlingen met twee docenten. Volgens de schaal wordt er geobserveerd aan de hand van negen betrokkenheidssignalen: persistentie, nauwkeurigheid, reactietijd, verwoording, voldoening, concentratie, energie, complexiteit en creativiteit, en mimiek en houding. Observatie klas A Bij de eerste observatie, klas A, geeft de docent aan dat de les enigszins anders is dan normaal. Hij vertelt dat hij normaal minder vaak aan het woord is. De kinderen hadden nu drie weken geen les gehad in verband met vakantie en feestdagen waardoor te merken was dat de kinderen er weer even in moesten komen.

Gemiddelde betrokkenheid klas A 05 05 04 04 03 03

03

03 03

02

02

02 01 leerling A

leerling B

leerling C

leerling D

Gemiddelde betrokkenheid hele klas: 2,9 Tabel 7. Gemiddelde betrokkenheid klas A

Tijdens deze observatie waren er een paar opvallende punten. Allereerst was een van de leerlingen haar instrument vergeten. Zij was wel aanwezig bij de les maar kon alleen mee doen met klappen en zingen. Haar betrokkenheid bij de les was erg laag, gemiddeld een score van 2. Dit is echter niet representatief voor het Leerorkest omdat zij niet mee kon doen met haar instrument. Daarom is haar score ook niet meegenomen in de grafiek. Een ander opvallend punt was het effect van de ruimte. De les vond plaats in het kantoor van de directeur. Zij zat er bij tijdens de les. Dit had niet een groot effect, slechts bij begin en afsluiting van de les, omdat de leerlingen toen contact met haar zochten. Deze ruimte was erg klein, waardoor ook


43

aan het begin en einde van de les hier veel tijd verloren ging om iedereen op zijn plaats te krijgen en men niet heel vrij kon bewegen. De docent was hierdoor ook gebonden. Ten derde was het opvallend dat de betrokkenheid per leerling erg verschilde maar vooral per moment. Alle leerlingen scoorden soms hoog en soms erg laag. Vooral wanneer één leerling extra uitleg nodig had, waren de andere leerlingen snel verveeld. Een van de momenten waar alle leerlingen minimaal vier scoorden op de schaal, was tijdens een wedstrijdje. Hier moesten de leerlingen proberen zo lang mogelijk een noot te spelen op de trompet. Doordat er hier sprake was van competitie, waren alle leerlingen erg betrokken, en was er ook veel voldoening te zien bij de winnaar. Observatie klas B Ook bij de tweede observatie is er kort besproken met de docenten of de les vergelijkbaar is met een gemiddelde les. Hier was dat wel het geval. De kinderen deden goed mee en werden volgens de docenten niet afgeleid door de camera. Het gedrag was vergelijkbaar met andere lessen. Zoals te zien in Tabel 8, zijn hier 10 leerlingen geobserveerd. Dit was namelijk een klas met 22 personen, daarom is er d.m.v. een steekproef geobserveerd. Deze steekproef raad Laevers (1993) aan bij het meten van een gemiddelde betrokkenheid van een klas.

Gemiddelde betrokkenheid klas B 05 05 04 04 03 03 02

03

04

3,5

03 03

3,4 2,8

2,9

3,1

02

02 01 leerling leerling leerling leerling leerling leerling leerling leerling leerling leerling A B C D E F G H I J

Gemiddelde betrokkenheid klas B: 3,1 Tabel 8. Gemiddelde betrokkenheid klas B

Zoals te zien in Tabel 8 is de betrokkenheid in deze klas uiteenlopender dan bij klas A. Hier was een groep van 25 leerlingen, en bij klas A slechts zeven leerlingen. Hier waren echter ook twee docenten tegelijk aan het lesgeven. Het probleem dat bij klas A vaak terug kwam, verveling bij leerlingen wanneer er iets werd uitgelegd aan een andere leerling, was hier minder vaak terug te zien, omdat de twee docenten tegelijk aandacht konden geven aan de klas en een afzonderlijke leerling. Wel was hier sprake van vier verschillende instrumenten in één groep, waardoor het wachten tussendoor soms wat langer duurde. Een ander opvallend punt was dat de leerkracht van de klas meedeed met de les. Zij speelde mee op contrabas. Wanneer er een leerling snel afgeleid was of niet goed meedeed, kon zij snel ingrijpen. Dit had een duidelijk effect op de betrokkenheid van de leerlingen.


44

Een laatste punt dat zorgde voor een hoge betrokkenheid was een stukje demonstratie door de docenten. Er werd samengespeeld met de klas, en de twee docenten speelden een indrukwekkend en moeilijk stuk. Dit werd door de leerlingen als bijzonder ervaren. De gemiddelde betrokkenheid van de leerlingen was hier vier op de schaal. De concentratie was hoog en aan de mimiek was te zien dat het stuk een “wow-effect” veroorzaakte bij de leerlingen. Ook gaven een aantal leerlingen aan dat ze het nog eens wilden horen van de juf. Dit moment is teruggekoppeld met de docent en toen bleek dat dit vaker het geval is. De leerlingen zien hierdoor waar ze naar toe werken en raken onder de indruk van het kunnen van hun juf en meester. Dit zorgt voor het “wow-effect 7.3.2 Discussie observaties Bij beide groepen was een duidelijk variatie in betrokkenheid te zien. In de klas, maar ook bij het individu liep de betrokkenheid erg uiteen. Momenten van hoge betrokkenheid duurden vaak niet heel lang. Opvallend waren de verschillen in de lessen als het ging om de rol van de leerkracht. Bij de tweede klas was zij aanwezig en dit had duidelijk effect. Daarnaast was te zien dat differentiatie bij beide klassen erg lastig was. Er werd duidelijk gewerkt aan een strak programma, en er zat een druk achter het afwerken van de liedjes. Wel was het bij de tweede klas een voordeel dat er twee docenten waren zodat ze elkaar konden ondersteunen door het geven van aandacht aan de hele klas én individuele leerlingen. Bij het constateren van de negen betrokkenheidssignalen was een duidelijk verschil te zien. Concentratie was bij alle leerlingen het grootste deel van de tijd wel te zien. Wanneer de kinderen moesten spelen, was het grootste deel erg geconcentreerd. Tijdens het wachten verslapte dit vaak. Ook aan de mimiek en houding was vaak te zien dat de leerlingen betrokken waren, omdat ze goed moesten zitten om te kunnen spelen. Persistentie was echter minder vaak terug te zien. Wanneer een leerling een hoge betrokkenheid liet zien, was dit vaak na erg korte tijd alweer voorbij. Een intense beleving hield niet langer dan twee à drie minuten stand. Tot slot was het signaal complexiteit en creativiteit niet veel terug te zien. Er was weinig ruimte voor de leerlingen om hun creativiteit kwijt te kunnen, omdat ze de liedjes af moesten werken.


45

8. Analyse van primaire onderzoeksresultaten en literatuur In dit hoofdstuk worden de resultaten van de drie onderzoekstypen vergeleken met de literatuur. De gegevens van de enquête, de interviews en de observaties worden met elkaar vergeleken. Het doel van dit hoofdstuk is om te kijken op welke manier de uitkomsten van de onderzoeksmethoden kunnen worden verbonden met verschillende theorieën uit het literatuuronderzoek. Eerst worden er een paar algemene onderwerpen uit de literatuurstudie behandeld, zoals cultuureducatie en cultuurparticipatie en toegepast op het Leerorkest. Hierna worden de belangrijkste thema’s uit de primaire onderzoeksresultaten verbonden met gegevens uit de literatuurstudie, zoals de rol van de ouders, valkuilen, succesfactoren en beleving.

8.1

Het Leerorkest als cultuureducatie

In het theoretisch kader zijn verschillende definities en kenmerken genoemd van cultuureducatie. Volgens het ministerie van OCW (2011) bestaat het uit kennis verwerven, het ontwikkelen van een creatief en onderzoekend vermogen. Bij het Leerorkest staat het ontwikkelen van een creatief vermogen centraal. De leerlingen gaan zelf aan de slag met een instrument en krijgen de kans om te ontdekken welk instrument ze aanspreekt en daar dan een jaar lang mee spelen. Voor het ontwikkelen van kennis is niet veel ruimte. In hoofdstuk 7.2.1 is beschreven dat een van de valkuilen het materiaal is. De docenten zitten vast aan een strak schema waardoor er weinig tijd over is voor een extra opdracht of achtergrondinformatie. Ranshuysen (1993) verdeelt cultuureducatie onder in twee verschillende vormen, namelijk hybrideen experimentele cultuureducatie. Het Leerorkest is een duidelijke vorm van experimentele cultuureducatie. De kinderen gaan namelijk zelf aan de slag met muziek en gaan een heel jaar lang spelen in een orkest. Dit is in tegenstelling tot hybride cultuureducatie, waar kinderen alleen voorstellingen of tentoonstellingen bezoeken. Uit de interviews met de docenten en de enquête met de ouders, blijkt dat dit ook een van de belangrijkste succesfactoren is van het Leerorkest. Kinderen kunnen bezig zijn met muziek en leren het kennen. Het niveau is wel beduidend lager dan op de muziekschool, maar ze worden wel aangezet om het te doen. Daarnaast komen er nog verschillende doelen van cultuureducatie uit het rapport van de Onderwijsraad (Onderwijsraad, 2012). Cultuur wordt toegankelijk voor alle kinderen, kinderen maken kennis met kunst en cultuur, leren hun eigen talenten te gebruiken, worden voorbereid om te leven in een complexe samenleving en ontwikkelen algemene vaardigheden. In meerdere interviews kwam terug dat een van de belangrijkste doelen van het Leerorkest is dat kinderen algemene en sociale vaardigheden leren ontwikkelen. Een docent geeft aan dat het niveau erg laag is, maar dat hij dit niet erg vindt. De kinderen leren samenwerken, creatief nadenken, naar elkaar luisteren en in een groep werken aan een groot project. Het is belangrijker dat ze deze vaardigheden leren dan dat ze een kwalitatief hoogstaand optreden neerzetten. Daarnaast is het Leerorkest een mooi voorbeeld van toegankelijke cultuur. Veel kinderen zouden nooit muzieklessen volgen in verband met financiën. financiën, tijd of gebrek aan motivatie van de ouders. Dit komt ook terug in de resultaten van de enquête. 38% van de respondenten gaf aan bezwaren te hebben om hun zoon of dochter te stimuleren in muziek. De grootste redenen zijn financiën, tijd en gebrek aan eigen motivatie. Door het Leerorkest kunnen alle kinderen nu wel kennis maken met muziek. Conclusie Nu de verschillende theorieën over cultuureducatie zijn besproken kunnen we concluderen dat het Leerorkest een vorm van experimentele cultuureducatie is. Dit houdt in dat de kinderen zelf actief bezig zijn met het kunstvak muziek. Daarnaast spelen andere doelen van cultuureducatie een rol, namelijk het ontwikkelen van algemene en sociale vaardigheden, het toegankelijk maken van cultuur


46

voor iedereen, het ontwikkelen van een creatief vermogen, het leren gebruiken van eigen talenten en het kennis maken met kunst en cultuur.

8.2

Rol van de ouders

In het literatuuronderzoek zijn verschillende theorieën aangehaald over de invloed van de ouders bij cultuurparticipatie en cultuureducatie. De theorieën van Prieckaerts(2006) en Smithuijsen (2012) geven aan dat de ouders een cruciale rol hebben in de ontwikkeling van het kind op het gebied van cultuur. Bij het Leerorkest zien we dat dit minimaal Uit de enquête die is afgenomen onder de ouders is niet duidelijk te zien of er een verband is tussen de muziekparticipatie van de ouder en het kind. De ouders die aangaven dat ze erg actief waren met muziek, hadden geen kinderen die actiever in muziek waren dan de andere kinderen. Bij de resultaten in hoofdstuk 7.1.1 is echter al aangegeven dat de resultaten op deze vraag niet representatief zijn, omdat er in totaal maar negen ouders aangaven in hoge mate actief te zijn. Het verband dat werd gelegd tussen de cultuurparticipatie van de ouders en de kinderen kan dus niet zomaar worden overgenomen. Wel blijkt uit de enquête dat de ouders erg positief staan tegenover het Leerorkest. 96 % van de ouders is op de hoogte van het Leerorkest en de meerderheid vindt het een goed initiatief. Zij geven aan dat het een mooie manier is voor hun zoon of dochter om kennis te maken met muziek. De ouders zijn zelf echter niet heel actief bezig met het stimuleren van muziek gerelateerde activiteiten bij het kind. 80% van de ouders onderneemt nooit tot zeer zelden muziek gerelateerde activiteiten met hun zoon of dochter. Uit de interviews blijkt ook dat het contact met de ouders minimaal is. Dit contact verloopt via de coördinator of via de leerkracht van de klas. Ze weten zelf niet welke informatie er naar de ouders gaat en verwachten dat veel ouders niet alle informatie lezen omdat ze al zoveel nieuwsbrieven krijgen. Een van de ouders gaf ook aan in de enquête dat hij niet wist wat de bedoeling was van het Leerorkest met betrekking tot het oefenen en het kind geeft aan dat hij niets hoeft te doen thuis. Hieruit blijkt wel dat de communicatie met de ouders niet soepel verloopt. Ook geeft 45% van de ouders aan dat ze niet op de hoogte zijn van de vervolgmogelijkheden van Muziekschool de Wâldsang. Dit komt ook terug in de interviews. Drie docenten geven namelijk aan zelf niet op de hoogte te zijn van de vervolgmogelijkheden en kunnen hierdoor de kinderen ook niet stimuleren om door te gaan met muziek. De ouders gaven in de enquête zelf aan meer informatie te willen over de vervolgmogelijkheden en ook de muziekdocenten geven aan dat het belangrijk is dat de ouders beter worden betrokken. Hier liggen veel kansen voor groter succes van het Leerorkest en voor een mogelijk vervolg in muziek. Docenten geven bijvoorbeeld aan dat er activiteiten kunnen worden georganiseerd voor én met de ouders om ze ook actief te betrekken in plaats van alleen informatievoorziening. Conclusie Kijkend naar de theorieën van Prieckaerts en Smithuijsen kunnen we concluderen dat ouders betrokken moeten worden om twee redenen: succes van het Leerorkest en het vergroten van de kans op actieve cultuurparticipatie op latere leeftijd. Uit de gegevens van de interviews en enquête blijkt dat de ouders momenteel nog niet actief worden betrokken bij het project. De ouders zijn wel op de hoogte van het Leerorkest, maar krijgen niet voldoende informatie en worden niet actief betrokken.


47

8.3

Succesfactoren

De succesfactoren die terugkomen uit de verschillende primaire onderzoeksresultaten zijn: laagdrempelig kennis maken met muziek, ontwikkelen van communicatieve vaardigheden en aansluiting bij plaatselijk korps. Het kennismaken met muziek is een van de kernpunten van het Frysk Leerorkest. Dit blijkt uit gesprekken met Andries Renema, de interviews met de muziekdocenten en de enquêtes. Alle kinderen van groep vijf gaan een jaar lang aan de slag. Kinderen die hier nooit zelf voor hadden kunnen of willen kiezen, komen nu in aanraking met muziek. Dit punt komt ook duidelijk terug in de literatuurstudie. In het rapport van de Onderwijsraad (Onderwijsraad, 2012) wordt een van de belangrijkste doelen van cultuureducatie beschreven, namelijk de eerste kennis making met cultuur. De Onderwijsraad geeft aan dat er een basis wordt gelegd voor de culturele ontwikkeling en dat cultuur toegankelijk is voor iedereen, ongeacht afkomst. Bij het Leerorkest is dit heel duidelijk zichtbaar. Uit de interviews en de enquêtes blijkt dat alle kinderen in aanraking komen met muziek. Zij zijn niet verplicht om er mee door te gaan, maar krijgen wel deze ervaring mee, wat door de meerderheid als positief wordt ervaren. De docenten geven ook aan dat veel kinderen zelf nooit hadden gekozen voor muziekles, maar er nu wel positief tegenaan kijken. Ook maakt dit rapport duidelijk dat het hoofddoel niet moet zijn dat kinderen heel actief worden buiten school en op muziekles gaan. Dit is in de praktijk namelijk ook niet het geval. De kinderen kunnen proeven van muziek en zijn daarna vrij om te beslissen wat ze ermee willen doen. Een andere succesfactor is het ontwikkelen van communicatieve en algemene vaardigheden. Alle docenten geven aan dat samenwerken, naar elkaar luisteren en creativiteit worden ontwikkeld door dit project. Dit komt ook terug in het rapport van de Onderwijsraad (Onderwijsraad, 2012). Daar staat dat kinderen vaardigheden ontwikkelen door cultuureducatie, die leergebieden overstijgen. Dit is bijvoorbeeld evalueren, creëren en samenwerken. Uit het rapport van het OCW (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2013) wordt dit nog aangevuld met het ontwikkelen van een creatief en onderzoekend vermogen. Doordat de leerlingen in een orkest gaan spelen, worden deze vaardigheden ontwikkeld. Wel geeft een van de docenten aan dat door het strakke materiaal en vaststaande materiaal het soms te prestatiegericht is. Hierdoor is er niet altijd ruimte voor de ontwikkeling van het kind. Om deze algemene vaardigheden nog betere te willen ontwikkelen, zou hier dus wel meer ruimte voor moeten zijn. Aansluiting bij het plaatselijke korps komt bij een van de klassen terug als succesfactor. Bij deze ene school wordt er een poging gedaan om samen te werken met het korps uit het dorp, bij andere scholen gebeurt dit niet. Een voordeel van deze samenwerking is dat er een duidelijke doorstroom kan zijn voor kinderen om aan te sluiten bij het korps. Ze kunnen al kennis maken met het korps d.m.v. een open dag. De samenwerking is nog erg beperkt. Hier liggen wel veel kansen. Uit het onderzoek van Marion Prieckaerts (2006) blijkt namelijk dat culturele omgeving een belangrijke factor is bij cultuureducatie en de gevolgen op cultuurparticipatie. Wanneer kinderen wonen in een omgeving waar cultuur duidelijk aanwezig is, zal dit hun culturele attitude, een positieve houding tegenover cultuur, vergroten. Conclusie De belangrijkste succesfactoren van het Leerorkest zijn het kennis maken met muziek, ontwikkelen van communicatieve vaardigheden en aansluiting bij het plaatselijke korps. Het kennis maken met muziek en het ontwikkelen van algemene en communicatieve vaardigheden zijn doelen van cultuureducatie die in de verschillende rapporten van de Onderwijsraad en het Ministerie van OCW zijn besproken. De kwaliteit staat niet voorop, maar de ontwikkeling die de kinderen doormaken en dat is ook duidelijk terug te zien in het leerorkest. Daarnaast zal de aansluiting bij het plaatselijke Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

48

korps resulteren in een grotere kans op actieve cultuurparticipatie van het kind. De drempel wordt lager gemaakt om door te gaan met muziek en het kind wordt al op de hoogte gebracht van de culturele omgeving, wat ook terugkomt in het onderzoek van Prieckaerts. Daarnaast zorgt een dergelijke samenwerking voor duurzaamheid van het project.

8.4

Valkuilen

Uit de verschillende primaire onderzoeksresultaten blijkt dat er verschillende valkuilen zijn bij het Leerorkest. Dit zijn de communicatie binnen de organisatie, de onduidelijkheid met betrekking tot de vervolgmogelijkheden, het materiaal, de rol van leerkracht tijdens de lessen, differentiatie en de ruimte waar de lessen plaatsvinden. Over de communicatie binnen de organisatie is geen literatuuronderzoek gedaan. Het wordt hier wel besproken omdat in de interviews én de enquêtes terug kwam dat hier wel punten liggen die verbetering nodig hebben. Volgens Andries Renema is dit te verklaren door de veranderende organisatie van de Wâldsang en het samenwerken met twee andere organisatie. Dit maakt het soms onduidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is. Dit heeft weer een duidelijk effect over de onduidelijkheid met betrekking tot vervolgmogelijkheden. Door de veranderende organisatie was het nog niet duidelijk wat de Wâldsang voor programma’s kon aanbieden in het nieuwe seizoen. Naast de communicatie is het materiaal ook een valkuil. Het Leerorkest zit vast aan het materiaal van het Leerorkest uit Amsterdam en er is een strak programma voor de einduitvoering. Door het strakke programma wordt het werken soms te prestatiegericht. Uit de verschillende rapporten over cultuureducatie blijkt echter dat het belangrijkste is dat kinderen kunnen ontwikkelen. Het Ministerie van OCW (2011) zegt dat het bij cultuureducatie draait om het ontwikkelen van een creatief en onderzoeken vermogen. Daarnaast geeft de Onderwijsraad (2012) aan dat kinderen kennis moeten maken met kunst en cultuur en algemene vaardigheden kunnen ontwikkelen. Ontwikkeling staat dus altijd boven de prestatie. Aan de hand van de observaties, waar we zien dat er veel liedjes moeten worden afgewerkt voor de uitvoering en de interviews zien we dat ontwikkeling soms ondergeschikt is aan het resultaat. Maar bij cultuureducatie moeten er manieren worden gevonden waarbij de kinderen zichzelf op een laagdrempelige manier kunnen ontwikkelen. Een andere valkuil is de rol van de leerkracht tijdens de lessen. Uit de observaties en de interviews blijkt dat de leerkracht vaak niet aanwezig is tijdens de lessen en het niet altijd duidelijk is welke afspraken er zijn gemaakt. Er is hier geen literatuurstudie gedaan, maar wordt hier wel genoemd omdat het opvalt dat docenten hier meer duidelijkheid over zouden willen en de aanwezigheid van de leerkracht wel voordelen met zich mee brengt. Differentiatie is ook een belangrijke valkuil van het Leerorkest. Dit is ook een van de belangrijkste trends in het onderwijs. Differentiatie blijkt erg moeilijk bij het Leerorkest door de grote groepen, de korte tijd die er is en het strakke programma. Uit het model van Csikszentmihalyi (2007) blijkt echter dat differentiatie ook erg belangrijk is voor het bereiken van flow en het creëren van hoge betrokkenheid bij de leerling. Volgens hem moet er een balans zijn tussen vaardigheden en uitdaging. Als deze balans scheef is, komen de kinderen in eens staat van angst of verveling. Uit de observaties blijkt dat de kinderen vaak in een staat van verveling zijn omdat ze moeten wachten terwijl andere kinderen geholpen worden, of de liedjes zijn soms te eenvoudig. Er zijn ook moment waarbij angst optreedt, wanneer de stukken te moeilijk zijn. Dit is erg verschillend per instrumentgroep. De rol van differentiatie op de beleving wordt verder uitgelicht in hoofdstuk 8.5. Tot slot kan de ruimte waar de lessen plaatsvinden een valkuil zijn. Uit de interviews en de observaties blijkt dat er niet altijd een geschikte ruimte is voor de lessen. Vaak is de ruimte te klein waardoor er niet altijd goed les kan worden gegeven. Daarnaast spreekt de ruimte niet tot de Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

49

verbeelding voor de leerlingen. Dit heeft effect op de beleving van de kinderen. Dit wordt verder uitgewerkt in hoofdstuk 8.5. Conclusie Uit de verschillende onderzoeksresultaten blijkt dat het Leerorkest verschillende valkuilen heeft. Dit zijn de communicatie, de onduidelijkheid met betrekking tot de vervolgmogelijkheden, het materiaal, de rol van de leerkracht, differentiatie en de ruimte van de lessen. Het gebrek aan differentiatie en de ruimte hebben een duidelijk effect op de beleving van de kinderen wat blijkt uit de theorieën van Csikszentmihalyi (2007) en Pine en Gilmore (2001). Het materiaal zorgt voor een voor een strak programma wat de ontwikkeling van de kinderen in de weg staat. Hierdoor kan er geen sprake zijn van optimale beleving.

8.5

Flow en beleving

In literatuuronderzoek zijn verschillende concepten besproken over flow en beleving van Pine en Gilmore en Csikszentmihalyi. Allereerst wordt het belevingsmodel van Pine en Gilmore(2011) behandeld. In het model van Pine en Gilmore is te zien wat voor soort beleving er wordt gecreëerd aan de hand van de factoren participatie en omgeving. Om te kijken wat voor soort beleving het Leerorkest is, beoordelen we het project op deze twee niveaus. Allereerst de horizontale as, met passieve of actieve deelname. Bij het Leerorkest is duidelijk sprake van actieve deelname. Een jaar lang gaan de kinderen aan de slag met een instrument. De kinderen nemen de instrumenten ook mee naar huis, dus alles is erop gericht dat de kinderen zelf muziek gaan maken. Tijdens de eerste les van het jaar is er ook sprake van passieve deelname, want dan krijgen de leerlingen verschillende demonstraties van instrumenten om te zien en horen wat de mogelijkheden zijn (Interview docent 2, 2014). De rest van het jaar is er weinig ruimte voor iets anders dan repetities omdat er een strakke planning is, de docenten kunnen dus niet afwijken van het materiaal om eens wat meer demonstraties of uitleg te geven (Interview docent 3 en 4, 2014). Op de verticale as staat absorptie of onderdompeling. Dit gaat om de relatie tussen de omgeving en de consument. Voor het beoordelen van het Leerorkest moeten we het project opsplitsen in twee onderdelen, namelijk de wekelijkse repetities op school en de orkest repetities en eindconcert. De relatie tussen de leerlingen de ruimte is in deze twee gevallen zo verschillend, dat dit niet als één concept kan worden beoordeeld. Uit de interviews en de observaties blijkt dat tijdens de wekelijkse repetities de ruimte soms problematisch is. Groepen zitten soms in een te kleine ruimte, die niet is ingericht voor muziek. Bij een van de scholen zitten ze in het kantoor van de directeur wat voor afleiding zorgt. Daarnaast zijn het vaak geen inspirerende lokalen, omdat het verder geen verband heeft met het Leerorkest. De zintuigen van de leerlingen worden niet geprikkeld en brengt geen extra beleving met zich mee.


50

Figuur 5. Het belevingsmodel van Pine en Gilmore (Bewerkt van: Ruiz, 2014)

Bij de orkestrepetities is dit heel anders. Hier staan de kinderen in een zaal vol met kinderen met muziekinstrumenten. Vaak is er ook een podium en staat er een professionele dirigent voor het orkest. Bij de einduitvoering staan er grote lichten gericht op het orkest en zit er een groot publiek. Dit zorgt ervoor dat de kinderen helemaal worden ondergedompeld. Ze zijn voor een dag de professionele muzikanten en er komt publiek speciaal naar hen toe. Door deze twee onderdelen apart te beoordelen, kunnen we de wekelijkse repetities op school definiëren als “leren” en de orkestrepetities en einduitvoering als “ontsnapping”. Dit is weergegeven in Figuur 5. Naast het belevingsmodel van Pine en Gilmore zullen we het Leerorkest nu beoordelen met het model van Csikszentmihalyi (2007). Hij schrijft dat er twee factoren invloed hebben op het bereiken van flow, namelijk vaardigheden en uitdaging. Deze twee factoren moeten constant in balans zijn wil er een flow-beleving ontstaan. Wanneer een van beide meer aanwezig is dan de ander, is er sprake van angst of verveling. Uit de interviews blijkt dat alle docenten hier moeite mee hebben. In alle klassen is er een grote verscheidenheid aan niveau, de ene leerling doet het heel goed en de ander vindt het te moeilijk. Ook op een breder niveau, speelt dit probleem. De verschillende instrumentgroepen ervaren het Leerorkest ook op een andere manier. Voor sommige instrumenten zoals dwarsfluit is het geluid produceren al een hele opgave en zijn de liedjes soms moeilijk. Voor de koperblazers is het materiaal soms veel te gemakkelijk. Er is ook weinig ruimte voor differentiatie. De tijd die de docenten met de groep hebben is kort en het programma is erg strak. Er zijn dus niet veel mogelijkheden om aandacht te geven aan het individu. Om het Leerorkest te kunnen plaatsen in het model van Csikszentmihalyi moet er worden gekeken naar de vaardigheden en de uitdaging van de leerlingen. Het is moeilijk om het Leerorkest op één plaats te duiden, omdat alle kinderen een andere achtergrond hebben. Wel blijkt uit de interviews dat de grote meerderheid van de kinderen voor het Leerorkest nog niet actief was met muziek. Hun vaardigheden waren dus nog niet groot. Deze zijn tijdens het Leerorkest gegroeid. Ook blijkt dat er niet aan de behoeftes van alle leerlingen voldaan kan worden. Daarom kunnen niet alle leerlingen een stadium van flow bereiken. Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

51

Figuur 6. Model relatie uitdaging en vaardigheid (Bewerkt van: Csikszentmihalyi, 2007)

In Figuur 6 is te zien hoe het Leerorkest scoort in het model. Dit is gebaseerd op de scores van de observaties. Zoals te zien in hoofdstuk 7.3.1 loopt de betrokkenheid van de leerlingen erg uiteen. Vaak is er een afwisseling te zien tussen verveling en opperste concentratie. Ook is er aan de observaties te zien dat de verschillen in de klassen erg groot zijn. De gemiddelde score van betrokkenheid is 2,9. Schaalwaarde 3 wordt omschreven als “min of meer aangehouden activiteit”. Dit is relatief laag. De meerderheid van de kinderen bevindt zich dus niet in flow. Uit het gedrag van de leerlingen was te zien dat de meesten zich in een stadium van “verveling” bevonden. De kinderen vertoonden eerder gedrag dat duidde op verveling. Soms keken ze uit het raam, hadden ze een slome houding, keken uit het raam, waren niet altijd heel alert en hadden soms een verveelde uitdrukking. Ook waren er kinderen die aangaven dat ze bepaalde stukken moeilijk vonden en het nog eens wilden oefenen. Tot slot was te zien in de observatie dat een demonstratie van een moeilijk en speciaal stuk gespeeld door de docent als bijzonder werd ervaren door de leerlingen. Op dit moment scoorden de leerlingen allemaal hoog in de betrokkenheidsschaal, gemiddeld vier, zeiden een aantal kinderen ook dat ze het graag nog eens hoorden. Ook in de terugkoppeling met de docent bleek dat dit vaker het geval is. Hier wordt namelijk even laten zien waar de leerlingen naar toe werken, en dat creëert toch een “wow-effect”.


52

Conclusie en aanbevelingen


53

9. Conclusie In dit hoofdstuk worden de belangrijkste punten van het onderzoek weergegeven en wordt er kort teruggeblikt op de verschillende onderzoeksvragen en wordt er uiteindelijk antwoord gegeven op de hoofdvraag. Hierna wordt gekeken of de doelstellingen van het onderzoek zijn behaald. De eerste onderzoeksvraag van het onderzoek is: “Wat zijn de effecten van cultuureducatie op kinderen van basisschool groep vijf?”. Het doel van deze vraag was om een eerste indruk te krijgen van cultuureducatie en de effecten. Uit de literatuurstudie blijkt dat kinderen door cultuureducatie veel algemene en sociale vaardigheden ontwikkelen zoals samenwerken en naar elkaar luisteren. Daarnaast blijkt dat door cultuureducatie cultuur toegankelijk wordt voor alle doelgroepen. Ongeacht hun afkomst krijgen ze een positieve ervaring van cultuur mee. Een ander effect van cultuureducatie is cultuurparticipatie. Niet ieder kind dat cultuureducatie krijgt, wordt actiever in de desbetreffende discipline. Hoe intensieve en actiever het kind te maken krijgt met cultuur, hoe groter de kans is dat het later zelf actief worden in cultuur. De tweede onderzoeksvraag is: “Welke factoren hebben invloed op de cultuurparticipatie van kinderen in de basisschool groep vijf?”. Uit literatuuronderzoek blijkt dat verschillende factoren effect hebben op de cultuurparticipatie van kinderen in deze leeftijdscategorie. De belangrijkste factoren zijn sekse, culturele omgeving, opleidingsniveau, en thuissituatie. Deze laatste heeft de meeste invloed omdat de ouders de keuze moeten maken om cultuurparticipatie te faciliteren. Ook blijkt dat kinderen die komen uit een gezin waar cultuur al een belangrijke rol vervult, sneller zelf ook actief worden met cultuur. Zoals blijkt uit de vorige vraag heeft ook de mate van cultuureducatie een rol op de cultuurparticipatie. Hier krijgen namelijk juist de kinderen die niet uit een cultureel rijk milieu komen de kans om kennis te maken met cultuur. De derde onderzoeksvraag is: “Wat zijn succesfactoren en valkuilen voor het Leerorkest in de regio Buitenpost?”. Uit de primaire onderzoeksresultaten kunnen we concluderen dat het Leerorkest verschillende valkuilen heeft. Dit zijn namelijk het materiaal wat zorgt voor een te strak programma, de rol van de leerkracht tijdens de lessen, het gebrek aan differentiatie, de ruimtes waarin de lessen worden gegeven, de interne communicatie en de onduidelijkheid over de vervolgmogelijkheden. Door deze valkuilen blijkt dat de beleving van de kinderen niet optimaal is, en ze niet volledig betrokken zijn. Ook maakt de onduidelijke communicatie intern en over de vervolgmogelijkheden maakt dat het aantal kinderen dat doorgaat met muziek achterblijft. Het Leerorkest heeft ook een aantal succesfactoren. Kinderen leren door het Leerorkest op een laagdrempelige manier kennis maken met muziek, muziek is toegankelijk gemaakt voor kinderen uit alle milieus, de leerlingen kunnen algemene en creatieve vaardigheden ontwikkelen en de samenwerking met het plaatselijk korps in een van de plaatsen. De vierde onderzoeksvraag is: “Wat zijn kansen en bedreigingen voor het Leerorkest in de regio Buitenpost?” Een van de belangrijkste kansen die terugkwam in de onderzoeksresultaten is het actiever betrekken van de ouders. Dit gebeurt nu nog niet voldoende en wanneer dit wel gebeurd, zullen de kinderen beter betrokken worden bij het Leerorkest en zijn de kansen voor een vervolg groter. Daarnaast is aansluiting bij plaatselijke muziekverenigingen een grote kans op meer vervolg voor kinderen en op duurzaamheid van het project. Een van de grootste bedreigingen is financiën. Wanneer de subsidie van KEK! stopt, is de kans klein dat het project kan blijven bestaan omdat het nu gratis is voor de kinderen. Er moet dan gekeken worden op wat voor manier er een vervolg kan zijn. De vijfde onderzoeksvraag is: “Hoe beleven de kinderen uit groep vijf het Leerorkest in de regio Buitenpost?” Uit de interviews blijkt dat docenten verwachten dat ongeveer de helft van de


54

leerlingen het project als leuk ervaart en de andere helft als minder leuk. Ouders verwachten dat hun kinderen grotendeels positief kijken naar het Leerorkest maar noemen ook woorden als saai en verplichting. Uit de observatie blijkt dat de kinderen gemiddeld gedeeltelijk betrokken zijn. Ze scoren gemiddeld een drie op de betrokkenheidsschaal. Uit alles blijkt dat de kinderen het wel leuk vinden, maar het nog geen transformerend beleving is. Om uit te zoeken wat de mening van de kinderen over het Leerorkest is, zou verder onderzoek nodig zijn. Dit is ook opgenomen in de aanbevelingen in hoofdstuk 10.2. Nu de deelvragen zijn behandeld, komen we terug op de hoofdvraag die is gesteld voor dit onderzoek: “Hoe draagt het Leerorkest bij aan de participatie in muziek van kinderen van basisschool groep vijf in de regio Buitenpost?” We kunnen concluderen dat cultuurparticipatie en in het bijzonder een vervolg in muziek niet het belangrijkste doel is van het Leerorkest. Daarom wordt het project niet zo ingericht dat alle kinderen doorgaan met muziek. Het hoofddoel is dat alle kinderen in aanraking kunnen komen met muziek. Kinderen die wel doorgaan met muziekles. Dit komt onder andere door gebrek aan financiële middelen en tijd van de ouders. Ook is de wens er bij de kinderen zelf bij slechts een klein deel. Het Leerorkest resulteert dus niet direct in meer kinderen op les, maar het heeft wel effect op cultuurparticipatie. Kinderen van alle achtergronden worden in contact gebracht met muziek, en krijgen een positieve ervaring mee, over het spelen in een orkest. De kans is door dit project groter dat ze op latere leeftijd wel actief worden met muziek. We kunnen hieruit concluderen dat het Leerorkest kinderen wel stimuleert om bezig te gaan met muziek. Na het beantwoorden van de hoofd- en deelvragen, wordt er teruggeblikt op de doelstellingen die Streekmuziekschool de Wâldsang heeft gesteld voor dit onderzoek. De eerste doelstelling was het in kaart brengen van de succesfactoren en valkuilen van het Leerorkest. Omdat het project nog twee jaar loopt, is het nu belangrijk om nog dingen aan te passen om aan de doelstellingen van het project te voldoen. Zoals blijkt uit het beantwoorden van de deelvragen zijn er verschillende succesfactoren en valkuilen van het Leerorkest in kaart gebracht. Wel bleek dat er veel onderwerpen uit bijvoorbeeld de interviews naar voren kwamen die niet vooraf zijn opgenomen in de onderzoeksopzet. Daarom is het belangrijk dat er verder onderzoek gedaan wordt naar bijvoorbeeld communicatie. Dit wordt verder toegelicht in hoofdstuk 10.2. De tweede doelstelling was monitoring van het Leerorkest. Deze doelstelling is niet volledig gehaald. Voor monitoring is het wenselijk om op meerdere momenten in een bepaalde periode met elkaar te vergelijken. Hier is gekozen om geen dergelijke vergelijking te maken omdat het onderzoek midden in het jaar is gestart. Het gunstigst zou zijn geweest om bij de start van het Leerorkest een meting van betrokkenheid of cultuurparticipatie bij de leerlingen te meten en hier een aantal keer later in het onderzoek op terug te komen om te kijken of er iets is verandert. Nu is er vooral gekeken naar wat er tijdens dit jaar gebeurd is. Voor een goed beeld van de effecten van het Leerorkest zou er dus verder onderzoek moeten worden gedaan. Dit wordt ook besproken in de aanbevelingen in hoofdstuk 10.2. De bedoeling was dat gegevens van het Leerorkest in seizoen 2013/2014 vergeleken zouden worden met gegevens van het huidige jaar. Er bleek echter geen concrete informatie te zijn over leerlingen die door zijn gegaan met muziek of andere concrete gegevens. Daarom was het niet mogelijk om dit te vergelijken.


55

10.

Aanbevelingen

Naar aanleiding van dit onderzoek worden er twee soorten aanbevelingen gedaan. Allereerst worden er aanbevelingen voor de organisatie gegeven. Deze komen voort uit de analyse van literatuur met de primaire onderzoeksresultaten. Daarnaast worden er nog aanbevelingen gegeven voor verder onderzoek. Dit zijn opvallende punten die niet terugkwamen in de onderzoeksopzet of literatuurstudie, maar waar het wel wenselijk is dat er verder onderzoek wordt gedaan.

10.1 Aanbevelingen voor de organisatie De volgende aanbevelingen zijn opgesteld om het Leerorkest te kunnen verbeteren, zodat er zo optimaal mogelijk effect is van het project en wat ook op de lange termijn kansen kan bieden. 1) Ga met de leerlingen op bezoek bij een bestaand orkest Uit de onderzoekresultaten blijkt dat het Leerorkest te kort schiet op het gebied beleving in flow. De mate van betrokkenheid is niet heel hoog. Dit is te verklaren door het gebrek aan differentiatie, het strakke materiaal en de ruimte waar de lessen worden gegeven. Uit het model van Pine en Gilmore ( 2011) blijkt dat er nu vooral sprake is van “leren” en “ontsnapping”. Om de “sweet spot” te bereiken zouden er echter ook onderdelen van “amusement” en “esthetiek” moeten worden toegevoegd aan de beleving. Op deze manier kunnen de leerlingen eerder een staat van “flow” bereiken en is de betrokkenheid dus groter. Op deze manier zal het onderwijs ook de grootste effecten hebben aldus Laevers (1993). Bij deze twee vormen van beleving moet de leerling passief betrokken zijn in plaats van actief, wat het geval is bij het Leerorkest. Daarnaast is er bij esthetiek sprake van onderdompeling. Dit wil zeggen dat je ruimte of omgeving waar je je in bevindt maakt dat je helemaal opgaat in de beleving. Alles aan de omgeving vergroot de beleving en je zintuigen worden allemaal geprikkeld. Uit de primaire onderzoeksresultaten blijkt dat de ruimte van de repetities niet meewerkt aan de beleving van de leerlingen. Bij de einduitvoering is dit wel het geval omdat ze dan op een podium staan met een zaal vol publiek. Daarnaast blijkt uit de observaties dat kinderen het bijzonder vinden als de docenten een stuk voor- of samenspelen wat heel moeilijk is. Dit creëert een soort ‘woweffect’. Het laat zien waar ze zelf voor oefenen. Daarom is het advies om met de leerlingen een uitstapje te maken naar een bestaand orkest. Op deze manier zijn ze even niet zelf actief bezig, maar krijgen te zien en horen hoe de professionals het doen. Hierdoor komen ze in een omgeving die helemaal afwijkt van school en die hen helemaal meeneemt in de beleving. Ze horen de muziek, zien de instrument en musici. Alle zintuigen worden geprikkeld. Ze zullen hieraan ook blijvende herinneringen overhouden omdat een dergelijk uitstapje hen uit het dagelijkse schoolritme haalt. Door dit element toe te passen in het programma wordt de beleving vergroot en zijn alle onderdelen van het belevingsmodel van Pine en Gilmore (2011) (amusement, leren, ontsnapping en esthetiek) terug te vinden in het programma en bevindt het zich in de “sweet spot”. En volgens onderzoek van Laevers (1993) worden de effecten van het onderwijs groter wanneer een leerling meer betrokken is en zich in flow bevindt. 2) Geef vrijheid aan de docenten in het programma Momenteel is er bij het Leerorkest een strak programma. Er moeten twaalf liedjes worden gespeeld op de einduitvoering door 300 kinderen. Om met zoveel kinderen samen te spelen is er een strak programma waar de docenten zich aan moeten houden. Uit het onderzoek blijkt echter dat alle Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

56

docenten iets hebben aan te merken het materiaal. Voor sommige groepen is het moeilijk en voor andere groepen is het juist te makkelijk. Dit is vaak afhankelijk van het instrument. Het wordt gezien als een keurslijf en maakt dat de lessen soms teveel prestatiegericht in plaats van gericht op ontwikkeling. Uit het model van Csikszentmihalyi (2007) blijkt dat er een duidelijke balans moet zijn tussen vaardigheden en uitdaging. Daarnaast blijkt uit het rapport van de Onderwijsraad (2012) dat ontwikkeling van het creatief vermogen en het ontwikkelen van algemene en sociale vaardigheden het belangrijkst is. Nu lijkt de ontwikkeling soms ondergeschikt te zijn aan het programma. Hierdoor schiet het Leerorkest tekort aan de doelen van cultuureducatie. Daarom is het advies om docenten meer vrijheid te geven in het programma. Als de helft van de liedjes gezamenlijk wordt afgesproken en de andere helft voor de docente vrij is om in te vullen zijn er veel meer mogelijkheden om in te spelen op de behoeften van de klas en de leerlingen. Er moet dus meer ruimte zijn om oefeningen of stukken aan te passen aan het niveau van de leerlingen Door meer vrijheid te bieden aan de docenten in het programma, kunnen de docenten zelf meer ideeën kwijt in het project. Uit de interviews blijkt namelijk dat de docenten veel creatieve ideeën hebben, maar dat er geen ruimte is om deze uit te voeren. Als de docenten zelf meer invulling kunnen geven aan het programma zijn ze ook actiever betrokken. 3) Organiseer de communicatie via een centraal punt Zoals ook besproken is in hoofdstuk 8.4 is er geen onderzoek gedaan naar communicatie. Het is daarom belangrijk om verder onderzoek te doen naar de beste manier om een communicatiestrategie te ontwikkelen binnen de organisatie en buiten de organisatie met bijvoorbeeld de ouders. Toch is het hier opgenomen omdat het onderwerp duidelijk naar voren komt. Naar inzicht van de onderzoeker zou het slim zijn om alle communicatie met de docenten via een centraal persoon te laten gaan. Op deze manier kunnen sommige dingen misschien iets langer duren, maar is het voor iedereen duidelijk waar hij moet zijn met vragen. Daarnaast is het belangrijk dat er een plaats komt, die voor iedereen toegankelijk is, waar alle nodige informatie komt te staan. Momenteel wordt er gebruik gemaakt van een Dropbox, maar die werkt niet bij alle docenten even goed. De muziek moet op een centrale plaats beschikbaar zijn maar ook andere informatie zoals planningen, afspraken en informatie over vergaderingen. Er zou bijvoorbeeld een internetpagina kunnen komen waar de docenten en coördinatoren kunnen inloggen waar de bestanden met muziek te vinden zijn en waar ook gecommuniceerd wordt. Op deze manier krijgt niet iedereen een overvolle mailbox waar geen informatie meer in terug te vinden is. 4) Organiseer een speciale activiteit voor én met de ouders Uit de literatuur blijkt dat het betrekken van de ouders bij cultuureducatie heel belangrijk is. De culturele attitude wordt hiermee vergroot, de effecten van cultuureducatie zijn groter en de kans op cultuurparticipatie zijn groter. Dit gebeurt in het huidige concept nog te weinig. Het advies is daarom om een activiteit voor en met de ouders te organiseren. Ouders krijgen al veel informatie van school over verschillende projecten. De ouders moeten daarom actief betrokken worden, zodat zij het zelf ook zien als iets speciaals en dat er voor heen ook een beleving wordt gecreëerd. Daarom zou het een mooie kans zijn om een speciale activiteit te organiseren voor de ouders zoals een concert in het midden van het jaar. Hier kan bijvoorbeeld worden samengewerkt met een plaatselijke muziekvereniging, zoals ook verder uitgewerkt in de volgende aanbeveling. Op deze manier krijgt het Leerorkest als vorm van cultuureducatie en een plek thuis. Smithuijsen (2011) zegt dat de effecten van cultuureducatie dan vergroot worden en de kans groter is dat een kind aan de slag gaat met cultuur. Prieckaerts (2006) schrijft ook dat de culturele attitude wordt ontwikkeld Afstudeeronderzoek Jouke Wijnne

57

wanneer cultuureducatie ook verbinding vindt met de thuissituatie. Dus door de ouders meer te betrekken zal het Leerorkest een meer prominente plek krijgen thuis. Dit zal effect hebben op het succes van het Leerorkest. Kinderen zullen meer oefenen als ze ook gestimuleerd worden door hun ouders 5) Zoek aansluiting bij andere muziekorganisaties of verenigingen Momenteel wordt er op één school samengewerkt met het plaatselijke korps. Dit zou op meerdere scholen moeten gebeuren. Uit onderzoek van Prieckaerts (2006) blijkt dat de culturele omgeving van groot belang is voor de cultuurparticipatie van het kind. Met het oog op eventueel vervolg van het Leerorkest is het belangrijk dat de kinderen en vooral de ouders, in beeld hebben wat het aanbod van de culturele omgeving is. Daarnaast geven een aantal docenten aan dat ze bang zijn dat het Leerorkest snel weer verdwijnt als de subsidie ophoudt na 2016. Een van de doelen van KEK! is een duurzame ontwikkeling in gang te zetten waar ook nog resultaat van is te zien na 2016. In de huidige organisatie wordt er alleen samengewerkt met Atelier Majeurs, It Toanhûs en de Wâldsang. Het zou veel kansen bieden aan het Leerorkest om meer samenwerkingen aan te gaan. Voordelen van een samenwerking is dat een eventuele doorstroom voor kinderen naar een orkest of muziekvereniging makkelijker kan gaan. Daarnaast kan er worden gekeken om de samenwerking uit te breiden naar de lessen of een uitvoering. Er kan hier veel kennis worden gedeeld omdat er nu alleen docenten van de muziekschool bij betrokken zijn. Een ander voordeel van het zoeken van samenwerkingen en verbindingen met muziekverenigingen is dat dit vooral voor de lange termijn vrucht kan dragen. Wanneer de subsidie stopt in 2016, zullen de muziekverenigingen wel blijven bestaan. Als zij al kennis hebben gemaakt met het onderwijs en er stappen zijn gezet voor een samenwerking, is de kans groot dat dit door kan zetten na het afronden van KEK!. Een project wat als voorbeeld gebruikt kan worden is Korpsen in de Klas (Keunstwurk, 2013). Dit is een project van Keunstwurk waarbij een korps zelf naar de school gaat om met de kinderen muziek te maken. Er zijn veel overeenkomsten met het Leerorkest, maar gaat het hier volledig vanuit het korps. Het is aan te raden om te kijken of er overeenkomsten zijn in dit project of beide projecten elkaar zouden kunnen versterken. Voordelen van dit project zijn dat de mogelijkheden voor een eventueel vervolg makkelijker zijn en het een duurzame oplossing is wat mogelijk ook stand kan houden na het verlopen van deze subsidie. Het is wel van belang dat wordt uitgezocht wat het doel is van de samenwerking en welke partijen dan het meest geschikt zijn om een eventuele samenwerking mee aan te gaan.


58

10.2 Aanbevelingen voor verder onderzoek Een aantal onderwerpen kwam in de primaire onderzoeksresultaten naar voren die niet zijn behandeld in de literatuurstudie. Ook zijn er onderwerpen waar bewust geen onderzoek naar is gedaan, maar waar nu blijkt dat het wel aan te raden is om hier vervolgonderzoek naar te doen. 1)

Een intensief onderzoek en monitoring van de beleving van de leerling

In dit onderzoek is er geen direct contact geweest met de kinderen zelf. Om de beleving te onderzoeken is gebruik gemaakt van een observatie van het gedrag om te zien of ze signalen vertonen die wijzen op betrokkenheid. Omdat een onderzoek naar de beleving en de ervaringen van het kind te intensief werd, is dit weggelaten. Nu zijn er door deze observaties wel dingen te zeggen over het gedrag van de kinderen, maar is het niet bekend hoe de leerlingen de lessen zelf ervaren. Misschien vertonen ze wel gedrag dat betrokkenheid en flow betekent, maar is het niet duidelijk hoe ze het vinden. Daarnaast is er in dit onderzoek ook niet gekeken naar de veranderingen tijdens het jaar. Om een goed beeld te krijgen van de effecten van het project op de leerling zou het goed zijn om een aantal leerlingen van het Leerorkest te volgen gedurende een jaar en een aantal keer een momentopname te maken van de ervaringen en eventuele effecten. Hoe staan ze tegenover cultuur en muziek vóór het Leerorkest en in welke mate is dit veranderd aan het einde van het jaar? Een van de projectcoördinatoren van KEK! wees tijdens een tussentijdse presentatie van dit onderzoek op het belang van het ondervragen van de kinderen zelf. Het is een moeilijke doelgroep om te onderzoeken, maar er zijn wel speciale methodes om kinderen van groep 5 te ondervragen. Als een paar keer in het jaar, of een kortere periode een vragenlijst afgenomen kan worden, kan dit met elkaar vergeleken worden en kunnen er zo duidelijkere effecten aan te wijzen zijn 2) Onderzoek doen naar een goede communicatiestrategie Uit het onderzoek blijkt dat de interne communicatie niet altijd op een goede manier verloopt en dat de externe communicatie met bijvoorbeeld de ouders ook verbetering nodig heeft. In de vorige paragraaf is al een suggestie gegeven voor het verbeteren van de interne communicatie. Het is echter ook van belang om onderzoek te doen naar een goede communicatiestrategie voor het contact met externe partijen. Er is nu een website over het Frysk Leerorkest en een facebookpagina. Het is echter niet duidelijk of er een specifieke strategie is ontwikkeld voor deze communicatiemiddelen. Het is namelijk belangrijk om doelen vast te stellen en goed onderzoek te doen naar de doelgroep die bereikt moet worden via de verschillende kanalen. Nu blijkt nog dat de ouders niet voldoende betrokken zijn, dus daarom wordt het aangeraden om onderzoek te doen naar een geschikte communicatiestrategie om de doelgroep ouders te bereiken en ook meer bekendheid te creëren voor het Leerorkest.


59

11.

Nawoord

Hopelijk heeft u met plezier dit onderzoek gelezen en heeft u nieuwe inzichten opgedaan die gebruikt kunnen voor het Leerorkest maar ook voor andere doeleinden. Zelf heb ik veel plezier gehad tijdens het schrijven van dit onderzoek. Het is een lange periode geweest waar ik in veel nieuwe onderwerpen mocht duiken, maar dat maakte het juist heel interessant. Ik heb de grenzen van mijn opleiding een beetje mogen verkennen door een onderwerp gericht op vrijetijd én onderwijs. Ik vond het ook heel interessant om me te verdiepen in het onderwijs en cultuureducatie. Ik heb hierdoor veel nieuwe dingen geleerd, maar kon ook mijn kennis uit de opleiding Leisure Management hiermee verbinden. In het begin was het erg aftasten en kostte het soms moeite om gefocust te blijven. Er waren zoveel kanten aan dit onderwerp die ik zou willen belichten, dat het snel te veel werd. De gesprekken met mijn begeleider en andere onderzoekers en coördinatoren van KEK! waren daarin erg waardevol. Tijdens bijeenkomsten van KEK! kon ik met anderen in gesprek gaan over het onderzoek en waren er veel mensen die andere inzichten aandroegen die ik mee kon nemen in het onderzoek. Niet alleen wierp dit soms een ander licht op het onderzoek, maar heb ik er ook veel van geleerd over andere vormen van cultuureducatie. Daarnaast was het ook erg fijn om met mijn docent te kunnen praten. Het hielp me om gefocust te zijn en op het juiste pad te blijven. Een aantal zaken is wel tegengevallen tijdens dit onderzoek. Ten eerste bleek dat er bij de observaties meer kwam kijken dan op gerekend was. Er kwamen een aantal bezwaren van docenten waardoor het niet mogelijk was om zoveel observaties te doen als gepland. Er ging ook meer tijd overheen omdat er toestemming gevraagd moest worden bij bestuur en ouders. Het koste hierdoor wat meer moeite, maar uiteindelijk is het goed gegaan. Ten tweede was het soms moeilijk om alle verschillende onderwerpen en onderzoeksmethoden goed met elkaar te verbinden. Veel heeft met elkaar te maken, maar het zijn toch aparte onderdelen. Toch is het uiteindelijk gelukt om het goed te analyseren en heeft het geleid tot goed uitvoerbare aanbevelingen. Na bijna een jaar te hebben besteed aan dit onderzoek, ben ik ook trots dat dit onderzoek nu helemaal is voltooid. Er zijn genoeg punten uitgekomen die de Wâldsang kan gebruik om het Leerorkest tot een nog groter succes te maken. Tenslotte wil ik nogmaals iedereen bedanken die heeft geholpen om dit onderzoek te verwezenlijken.


60

12.

Literatuurlijst

-

Beekveld., & Terpstra. Vuistregels responsanalyse. Van Beekveld & Terpstra Organisatie Adviesbureau. Geraadpleegd op 18 juli 2014 via http://www.vanbeekveldenterpstra.nl/page/view/name/393-vuistregels-responsanalyse

-

Csikszentmihalyi, M. (2007). Flow: psychologie van de optimale ervaring. Amsterdam: Uitgeverij Boom.

-

Cultuur in Beeld 2013. (2013). Geraadpleegd op 13 december 2013 via http://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ocw/documenten-enpublicaties/rapporten/2013/11/01/cultuur-in-beeld-2013.html

-

Cultuureducatie met Kwaliteit. (n.d.). Fonds voor Cultuurparticipatie Cultuureducatie met kwaliteit. Geraadpleegd op 14 november 2013 via http://www.cultuurparticipatie.nl/subsidies/Cultuureducatie_met_Kwaliteit/

-

Gool, W. v., & Wijngaarden, P. v. (april, 2005). Beleving op niveau. CLOU, 16. Geraadpleegd op 24 februari 2014 via http://www.moaweb.nl/kenniscentrum/digitale-clou-s/archiefclou/clou-jaargang-2005/clou-nr.-16-april-2005

-

KEK!. Kultuerfilter. Geraadpleegd op 1 december 2013 via http://www.kultuerfilter.nl

-

Keunstwurk. (9 oktober, 2013). Korpsen in de Klas. Keunstwurk. Geraadpleegd op 5 september 2014 via http://www.keunstwurk.nl/muziek/nieuws/korpsen-in-de-klas

-

Kniest, M. (2011) Kinderen over Kunst. Verkregen 20 november, 2013, van http://www.orkestindeklas.nl/295/nl/kinderen-overmuziek

-

Konings, F. E. (10 juni, 2010). De leerlingen van het Leerorkest. Geraadpleegd op 20 februari 2014 via http://www.bureaukoningskunst.nl/download/Onderzoek%20jeugdleerorkest%20muziekcen trum%20Amsterdam%20Zuidoost%20juni%202010%20def.pdf

-

Laevers, F. (1993). De Leuvense Betrokkenheidsschaal voor Kleuters LBS-K: handleiding bij de videomontage. Leuven: Centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs.

-

Laevers, F., Bertrands, E., Snoeck, G., & den Noortgate, W. v. (n.d.). Welbevinden, betrokkenheid en leerwinst. Steunpunt GOK. Geraadpleegd op 22 juli 2014 via http://www.steunpuntgok.be/downloads/leren_uit_gok_welbevinden_betrokkenheid.pdf

-

Leerokest. (n.d.). Over ons. Leerorkest. Geraadpleegd op 18 december 2013 via http://www.leerorkest.nl/nl/over-ons


61

-

LKCA. (n.d.). Amateur Arts Factsheet 2013. LKCA. Geraadpleegd op 12 augustus 2014 via http://www.lkca.nl/~/media/downloads/ak_2014_amateurartsfactsheet2013_en.pdf

-

Omjsnl. (2014, March 24). Ferre Laevers over Welbevinden & Betrokkenheid. [Videobestand]. YouTube. Geraadpleegd op 22 augustus 2014 via https://www.youtube.com/watch?v=VETVroIb1MQ

-

Onderwijsraad. (2012, June 28). Cultuureducatie: leren, creëren, inspireren!. Onderwijsraad. Geraadpleegd op 12 augustus 2014 via http://www.onderwijsraad.nl/publicaties/2012/cultuureducatie-leren-creereninspireren/volledig/item197

-

Orkest in de klas. (n.d.). Orkest in de klas. Geraadpleegd op 1 december 2013 via http://www.orkestindeklas.nl

-

Over Keunstwurk. (n.d.). Keunstwurk. Geraadpleegd op 1 november 2013 via http://www.keunstwurk.nl

-

Pine, B. J., & Gilmore, J. H. (2011). The experience economy (Updated ed.). Boston, Mass.: Harvard Business Review Press.

-

Prieckaerts, M. (2006). Effecten van cultuureducatie in het primair onderwijs. Cultuur + Educatie, 16, 34-61.

-

Ranshuysen, L., Ganzeboom, H., & Oud, W. (1993). Scholen in kunst. Effecten van kunsteducatie op cultuurdeelname. Utrecht: LOKV. Geraadpleegd op 17 november 2013 via http://www.cultuurnetwerk.nl/producten_en_diensten/publicaties/pdf/KK03scholen.pdf

-

Ruiz, N. M. (2011, November 8). Beleving van sportevenementen 1.2. SPORTNEXT. Geraadpleegd op 14 augustus 2014 via http://www.sportnext.nl/berichten/20111107_beleving_van_sportevenementen_1.2

-

Smithuijsen, C. (2012, herfst). Cultuuroverdracht achter de voordeur. Boekman, Tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid, 92, 15-23.

-

Twaalfhoven, A. (2008, Winter). Het raadsel rond de intrinsieke waarde. Boekman, tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid, 77, 13-17.

-

Verhoeven, N. (2010). Wat is onderzoek?: praktijkboek methoden en technieken voor het hoger onderwijs (3e druk ed.). Den Haag: Boom Lemma uitgevers.

De foto’s die ter illustratie zijn opgenomen in dit onderzoek komen van de facebookpagina van het Frysk Leerorkest (www.facebook.com/FryskLeerOrkest ). Ze zijn met toestemming opgenomen in dit rapport.


62

13.

Bijlagen

De bijlagen zijn, i.v.m. de grootte van het document, te vinden in het apart bijgevoegde bestand.


63

Omdat muziek voor iedereen is! Een onderzoek naar het Frysk Leerorkest in de regio Buitenpost

Recommend Documents