Nieuwsbrief van de sectie Natuur- en MilieuEducatie
Inhoudsopgave: - Woord van de redactie ......1 - De natuur op Curaçao!......2 - Een knipoog van onze... boswachter ......7 - NME nieuws! ......7 - Reclame ......8
Jaargang 2
Nummer 5
sept/okt 2004
Woord van de redactie Contactinfo NME Al onze contactgegevens op een rijtje: CARMABI Sectie NME Piscaderabaai z/n Postbus 2090 Willemstad Nederlandse Antillen Tel nr. 462-4242 (ext. 11) Fax. Nr. 462-7680 Email:
[email protected] Website: www.carmabi.org Let op: onze sectieleden zijn vaak actief in het veld. Het komt daardoor voor dat ze niet op kantoor bereikbaar zijn. Belt u dan naar het kantoornummer en luister naar het bericht op het antwoordapparaat. Daarop zijn verdere aanwijzigen te vinden. We hopen dat u deze nieuwsbrief weer met veel plezier heeft gelezen. Tips en suggesties zijn natuurlijk altijd welkom! Mail deze dan naar ons op
[email protected]. Bellen mag natuurlijk ook.
Tot op heden hebben we informatie gegeven over onze vele educatieve activiteiten. Maar wellicht is het interessant om eens terug te gaan naar “het waarom” achter onze werkzaamheden. Die natuur op Curacao, wat is dat nu eigenlijk? Vandaar dat we een groot deel van deze nieuwsbrief willen wijden aan een korte beschrijving van de natuur die ons eiland (nog) rijk is. Maar ook besteden we aandacht aan wat er allemaal mis gaat met die natuur door toedoen van onszelf. Dit stuk is een samenvatting van delen van het concept-natuurplan van Curacao wat inmiddels door het Bestuurscollege van ons eiland is goedgekeurd maar nog door de Eilandsraad moet worden vastgesteld. Naast deze blik op die natuur hebben we natuurlijk ook een plekje voor de rubriek van onze boswachter en geven we de ruimte aan NME nieuws, waarin we o.a. een verslag hebben van het “greenteam” van Curaçao. De andere - ondertussen al bekende rubrieken komen in het volgende nummer weer aan bod. Al met al is deze goed gevulde nieuwsbrief er een om te bewaren. Niet alleen is het een handig naslagwerk voor volwassen, ook kinderen kunnen met deze informatie uit de voeten voor o.a. werkstukken en spreekbeurten. We wensen iedereen weer veel leesplezier en voor vragen en/of opmerkingen kunnen jullie altijd bij ons terecht. Met vriendelijke groeten, De redactie
Onze natuur .... sta er eens bij stil !!!
pag. 1
NME Nieuwsbrief
Stichting CARMABI
De natuur op Curaçao! Huidige situatie en oorzaken van achteruitgang Curaçao: slechts een klein eiland....maar toch... Ons eiland kan betiteld worden met de term SIDS (Small Island Development State), wat inhoud dat we het best moeilijk hebben. We hebben van alles te weinig: te weinig ruimte, te weinig economische groei, een beperkte verscheidenheid aan natuurlijke hulpbronnen, en ga zo maar door. Daar komt dan nog bij, dat we alles wat we willen doen eigenlijk zeer zorgvuldig zouden moeten doen, want op een klein eiland zijn ecologische rampen veel sneller een feit dan op het vasteland. En juist binnen zo’n micro-economie is het zo moeilijk om zorgvuldig te blijven. Een zeer pakkend gezegde is dan ook: IN SIDS THERE IS LESS ROOM FOR ERROR. Overigens is zo’n klein eiland wat natuur betreft zeer bijzonder. Alles wat hier rondwandelt en bloeit is op de een of andere manier aan komen waaien of drijven. Een andere mogelijkheid bestaat niet. Binnen zo’n situatie van isolatie gaan al die aanwaaiers of –drijvers zich op den duur aanpassen aan de lokale omstandigheden. Het gevolg: zogenaamde endemische ondersoorten of zelfs nieuwe soorten, wat betekent dat ze nergens anders ter wereld voorkomen. Iets om definitief trots op te zijn, en die trots geldt zeer zeker voor ons eiland. Denk maar aan ons hert, ons konijn, vele vleermuissoorten, tenminste 11 plantensoorten en nog zo het een en ander.
De habitats: van droog naar nat... Een habitat kan gezien worden als een innige samenstrengeling van planten en dieren, die allen op de een of andere manier van elkaar afhankelijk zijn. Op en rond ons eiland zijn er maar liefst 11 verschillende types te onderscheiden. Als we naar de “droge” habitats kijken (die waarbinnen de zee geen leidende rol speelt), valt het op, dat enerzijds de hoogteligging bepalend is en anderszijds de gesteentesoort. In het Christoffelpark vinden we de harde gesteenten van de Knip formatie, die de hoogste heuveltoppen op het eiland vormen. De hoogte hangt direct samen met de hardheid van het gesteente: hoe harder, hoe langzamer het gesteente verweerd, en hoe hoger de heuvels blijven, met de Christoffelberg als kampioen. Die hogere heuvels staan regelmatig met hun top in de wolken, en dus is de lucht rondom de hogere delen van die heuvels veel vochtiger. Vochtigere lucht is hét milieu voor de voor dat habitat zo karakteristieke baardmossen en orchideeën.
de hogere Knipheuvels – waar de bomen baarden hebben...
Odocoileus gymnotus curassavicus – ooit van Venezolaanse komaf, nu een pure Curaçaoenaar...
pag. 2
De vlakkere diabaasgebieden staan in de droge tijd wat minder gunstig te boek qua groenheid. De vulkanische gesteenten binnen deze gebieden zijn sterk waterdoorlatend, en de bodems drogen dus snel uit. Het resultaat is een habitat met vegetatie die gedurende een groot deel van het jaar op een laag pitje staat. Anders is het met de kalksteenterrassen, die als een boomschors om het eiland heen gedrapeerd De groetjes van het NME - team !!
NME Nieuwsbrief liggen. Kalksteen is net spons; het zuigt water op, en laat het slechts langzaam weer los. Ideaal voor de op deze terrassen toegespitste planten. Ze boren dwars door de kalk heen op zoek naar die verkwikkende waterreservoirs binnen het gesteente. Dit habitat blijft dus, net als die op de Knipheuvels, altijd groen. Het diabaascentrum van het eiland is grijs en grauw in de droge tijd. De kalkrand en de Knipheuvels geven gelukkig toch kleur aan de zaak.
de kalkterrassen – als een boomschors om het eiland heen gedrapeerd
Eén land-habitat verdient speciale vermelding: de grotten. Deze donkere holen vormen de behuizingen en kinderkamers voor een aantal vleermuissoorten. Helaas hebben deze beestjes een wat luguber imago. Onterecht, want ze zullen nooit mensen kwaad doen. Voor de natuur op ons eiland zijn ze zelfs van levensbelang. Vooral de nectar- en fruit-eters zijn de toppers.
Stichting CARMABI deze cactusvruchten zijn weer essentiëel voor de overleving van vele vogels in de droge tijd. Prachtig voorbeeld van natuurlijke interacties en onderlinge afhankelijkheid! De schaarste aan water is op een droog eiland als het onze altijd een probleem. Via de “Curaçaose rivieren”, oftewel de rooien, wordt het relatief kleine beetje regenwater snel afgevoerd richting zee. Binnen die rooien blijft het wel wat vochtiger, en vandaar dat zelfs in de droge tijd de loop van de rooien als een groene slang in het landschap te volgen is. De mens heeft in het verleden de natuur onbewust een handje geholpen. Op diverse plaatsen werden rooien afgedamd zodat het regenwater langer bleef staan en gebruikt kon worden voor irrigatie en bewatering van het vee. Ook werden op vele plaatsen loopputten (pos di pia) aangelegd die het grondwaterreservoir in de bodem aanboorden. Deze watervang-oplossingen vormen een welkome dronk voor veel leven op ons eiland. Helaas wordt het merendeel van deze structuren niet goed meer onderhouden, zodat hun waarde voor de natuur aan het afnemen is. De rooien, samen met de dammen, vormen een heel belangrijk habitat voor een scala aan
Soldachi: in de loop der tijd een landdiertje geworden, maar afhankelijk van de zee voor het leggen van eieren...
kruisbestuiving in actie
Zonder deze diertjes zou geen enkele cactus op ons eiland bestoven worden en zonder bestuiving ontstaan er logischerwijs geen vruchten. En net Onze natuur .... sta er eens bij stil !!!
trekkende diertjes, zoals bijvoorbeeld de heremietkreeften (soldachi). Vanwege de beschutting en het voedselaanbod profiteren ook vele vogels van de rooien. Sommige rooien komen uit op van de zee afgesloten geraakte binnenwateren. Deze saliña’s pag. 3
NME Nieuwsbrief vormen zeer gevarieerde habitats vanwege het over het jaar heen wisselende zoutgehalte. Vooral de geliefde Flamingo’s profiteren hiervan, want zout water is een ideaal habitat voor hun favoriete voedsel, de pekelkreeftjes of in wetenschappelijke termen: Artemia. Een prachtige saliña is die van Jan Thiel; broedplek voor vele watervogels waaronder verschillende soorten sterns. Andere binnenwateren staan in open verbinding met de zee. Hierbinnen is een zeer karakteristiek natuurlijk element de mangrove. Deze zoutminnende bomen hebben een enorm belangrijke natuurlijke functie als vuilvanger, zodat de riffen geen last hebben van rommel afkomstig van het land, maar ook als kinderkamer voor rifvissen. Het netwerk van steltwortels van de rode mangrove levert een perfecte schuilplek voor het kleine grut.
Stichting CARMABI Deze samenwerkingsverbanden van koralen, sponzen, algen en wieren, vissen en vele andere zwemmende en kruipende beesten worden wel eens betiteld als oases in de zee. De zeeën om ons heen zijn namelijk vrij leeg. Af en toe kom je een eenzame school vissen tegen, een groepje walvissen of een 90 jaar jonge zeeschildpad die op weg is naar voedselgronden in Afrika. Totdat je een eiland als het onze tegenkomt. Dan waan je je in een ware explosie van leven!
Duikbril op! Voor de overige habitats moeten we onder water kijken. Nog steeds binnen de binnenwateren blijvend levert een blik onder het wateroppervlak het uitzicht op grasvelden, het zogenaamde zeegras. koraalrif – natuurlijke kustbescherming...
Onze riffen zijn wellicht hét stukje natuur waar we het meest trots op moeten zijn! Ze vallen binnen de top 10 van de wereld! Ook voor onze portemonnee mogen ze er zijn: vele toeristen komen speciaal naar Curaçao om een kijkje te nemen in dit paradijs van kleur en beweging. Helaas zorgen we niet goed voor onze riffen, maar dat verhaal komt nog. Een delicatesse voor allerlei zwemmende beesten, met als klapstuk de zeeschildpadden, waarvan de turtuga blanku als aanvoerder. In het nederlands staan deze prachtdieren bekend als soepschildpadden, een naam die we maar beter zo snel mogelijk moeten vergeten want er is door de jaren heen zoveel soep van gekookt dat uitsterven van deze dieren een reële kans is. Bij ons mag je er gelukkig niet meer aankomen. Het doden van een zeeschildpad is een misdrijf! Verlaten we al snorkelend of duikend de binnenwateren, dan komen we één van de mooiste schouwspelen ter wereld tegen: de koraalriffen. pag. 4
Langs de noordkust van het eiland komen ook hier en daar prachtige rifgebieden voor, maar in die woeste baren gedijt vooral een type zeewier met een mysterieuze naam: Sargassum (het wier van de “Bermuda Triangle”). En weer komen de zeeschildpadden om het hoekje kijken als diegenen waarvoor dit habitat onmisbaar is. De dieren smullen van de plantjes, maar er is nog iets waarvoor het wier goed werkt en dat is als schuilplaats voor het kroost. Een sargassumplantje raakt namelijk, na een aantal weken aan de zeebodem vastgehecht te hebben gegroeid, los en vervolgt z’n bestaan als drijvende plant. De De groetjes van het NME - team !!
NME Nieuwsbrief plantjes zijn voorzien van kleine, ronde, met lucht gevulde drijvertjes, dus dat drijven gaat prima. Regelmatig zijn voor onze noordkust uitgestrekte sargassumbedden te zien. En in die matrassen blijken de babyzeeschildpadjes een onderkomen te zoeken. Dat weet de wetenschap sinds kort. Decennia-lang liepen alle wetenschappers zich op het hoofd te krabben over de vraag waar de kleintjes bleven gedurende de eerste 4 levensjaren. Totdat een visser ergens uit de buurt van de Bahamas na het aanhoren van de klaagzang van zo’n wetenschapper smakelijk moest lachen en wees op al die, tussen de sargassumtakjes drijvende, schildpadbaby’s. De oplossing van het mysterie was een feit. Als u de habitat-tel nog niet kwijt bent geraakt weet u dat er nog één rest. En daar we het land en de kustnabije “natte” habitats al hebben gehad kan dat alleen maar de diepzee zijn. Met trots kunnen we over dit habitat iets zeggen, want we hebben de kans gekregen er een kijkje te nemen. Daarvoor was een technologisch vernuftig apparaat nodig, en dat werd een aantal jaar geleden beschikbaar gesteld door het Harbor Branch Oceanographic Institute.Een onderzoeksteam van dit instituut deed ons eiland aan in het kader van farmacologisch onderzoek aan diepzeesponzen. De “medicijnopspoorders” waren zo vriendelijk ons op een aantal ritjes mee te nemen in hun onderzeeër, zodat
er een tipje van de sluier der diepzee-mysteries opgelicht kon worden. Maar: hoe staan we er voor? Onze natuur staat onder zware druk. We hebben nog steeds niet de clue te pakken van het Onze natuur .... sta er eens bij stil !!!
Stichting CARMABI verantwoord omgaan met onze natuurlijke hulpbronnen. Wat gaat er allemaal mis? Hieronder een greep uit het assortiment van problemen: Fragmentatie van natuurgebieden – het in stukken geknipte Perzische tapijt.... De natuur heeft de ruimte nodig om te overleven. Dieren verplaatsen zich op zoek naar voedsel. Planten verspreiden hun zaad, of worden hiermee geholpen door vogels of vleermuizen, op zoek naar een vruchtbare bodem. Wat doet de mens? Die bouwt huizen, legt wegen aan, kapt terreinen kaal en ga zo maar door. Zo worden natuurgebieden opgedeeld in vele kleine, geïsoleerde minigebiedjes. Dieren kunnen zich niet meer vrijelijk bewegen. Zaad vindt geen vruchtbare voedingsbodem. Het resultaat is een ineenstorting van het natuurlijke systeem, met als resultaat het uitsterven van soorten. De analoog van het Perzische tapijt komt van de wetenschapsjournalist David Quammen, die in zijn boek “The song of the Dodo” de kleine eiland- en fragmentatieproblematiek uitgebreid aan de kaak stelt. Zijn eerste hoofdstuk begint met het tapijt. Een ongeschonden Perzisch tapijt is een zeer waardevol bezit. Knippen we nu zo’n tapijt in kleine stukken, dan is de totale oppervlakte van die stukken natuurlijk nog steeds identiek aan het oorspronkelijke tapijt. Het tapijt is echter geruïneerd. Evenzo met de natuur.
het trieste resultaat van ons knipwerk – economische ontwikkeling of slechts een onoplapbaar gat in de natuur?
Een groot natuurgebied is van onschatbare waarde. Vele kleine fragmentjes echter niet. pag. 5
NME Nieuwsbrief Iets om goed over na te denken. Er is nog een scala aan bedreigingen voor onze natuur te noemen. Zo is vervuiling natuurlijk een overbekende. Echter, onze kleine-eiland problematiek komt weer om de hoek kijken: waar laten we onze troep? Een probleem waar we nog niet uit zijn.
Stichting CARMABI een dramatische wereldwijde achteruitgang van de riffen. Of dat nog terug te draaien is wordt een steeds grotere vraag, maar we zijn verplicht om het tenminste te proberen.
handig, die plastic cups – maar koraalgroei kunnen we zo wel vergeten
dit is zeker niet de oplossing...
Een ander probleem is een erfstuk uit het verleden: overbegrazing. Duizenden geiten en ezels en schapen en paarden en nog zo het een en ander hebben zich gedurende de afgelopen 5 eeuwen flink tegoed gedaan aan de fragiele vegetatie. Die vegetatie is op vele plaatsen ernstig verarmd, getuige de uitgestrekte wabi- en infrouvelden. Ook met het grondwater hebben we flink zitten rommelen. Op veel plaatsen is de bodem verdroogd of verzilt vanwege indringing van zeewater als gevolg van teveel oppompen van het zoete water. Vooral onze riffen blijken ernstig last te hebben van al die landactiviteiten. In de afgelopen 25 jaar is al 40% van de ondieper gelegen riffen verdwenen. Zo’n stormpje als Lenny in 1999 heeft ook geen goed gedaan. Koraalkolonies ter grootte van een koelkast werden door de golven op de kop geplaatst en zijn nu dood. Ze komen ook nauwelijks terug vanwege vervuiling en verzanding van de kust als gevolg van strandaanleg, en om weer een koelkastmodel te worden heeft zo’n koraal maar liefst 100 jaar nodig! Helaas is de achteruitgang een wereldwijd fenomeen. We maken als gehele mensheid fouten met als gevolg: pag. 6
Waar gaan we heen als we niets zouden doen? Zeg dan maar dag met ’t handje tegen het duiktoerisme (18 miljoen dollar inkomster per jaar!), tegen de lekkere vis op je bord (of je moet ze importeren of kweken tegen astronomische prijzen), tegen die gratis bescherming van de kust (weet u hoeveel een betonnen damwand wel niet kost?). Veel van de bovenstaande problemen kunnen opgelost of vermindert worden. Het EOP geeft de ruimtelijke basis voor duurzamer grondgebruik. Het in 2001 geproduceerde concept natuurplan van Curaçao geeft tevens suggesties voor het aanpakken en oplossen van vele van deze problemen. Er rest ons allen veel huiswerk in de komende jaren. Het is echter zeer de moeite waard, want bedenk: deze wereld lenen we van onze kinderen!
De groetjes van het NME - team !!
NME Nieuwsbrief
Stichting CARMABI
Een Knipoog van onze... boswachter Ja daar is hij weer: de Boswachter. Nu ga ik het eens hebben over de vakantieplannen die het bos aandoen bij Tio Cyrill. Ja, ja, ik zie jullie al denken: Tio, dat is alweer een tijd geleden en we zijn al weer eeuwen naar school, maar het is pas 3 maand geleden hoor. Vele mensen denken dat jullie kinderen in de vakantie niks uitvoeren, alleen maar achter de comp of TV hangen, maar niks is minder waar. Gelukkig zijn er veel mensen bezig om jullie in de vakantie leuke vakantie plannen aan te bieden, en daarvan komen er ook een hoop naar het bos. Hier in het bos hebben we veel variatie, en de organisatoren van die vakantieplannen hebben vaak zelf ook nog iets leuks bedacht. Wie herinnerd zich nog dat leuke kampvuur maken en er je eigen eten op maken, of die mooie slang om je nek krijgen enz, enz. Kura Holanda had ook iets heel leuks bedacht. Eerst lekker een survival met Tio en Tantjie, lekker door dat grote net rollen en springen. Daarna eten, en allemaal lekker verkleden als piraat en schminken met littekens en baard stoppels. Het was zoeken naar een schat van de piraat Francis Drake, en dat was echt niet zonder gevaar en enge dingen. Wie weet nog van de piraat francis Drake??? Zijn geest dwaalde rond, en als je niet oppaste had hij je te pakken. Gelukkig wist je dat als je elkaar vastpakte en een boom vasthield, en de juiste spreuk schreeuwde dat hij je niks kon doen. En, ja, ja: ik weet nog dat er een paar kinderen erg schrokken, maar zodra ze doorhadden dat met die spreuk en de bomen alles goed ging kon spook Francis niks doen. Sterker nog: er waren zelfs een paar stoere piraatjes die die grote Francis zelf flink lieten schrikken. O, o, wat
was dat spook zelf geschrokken, zeg. En wie van jullie heeft er niet in die griezelige doos moeten voelen met zijn handen ( in een vieze glibberige massa ) op zoek naar de schatkaart??? En eindelijk is hij dan toch gevonden. Ha, laat de mensen maar weten dat jullie in de vakantie echt niet zomaar niks gedaan hebben. Ik zelf heb dan ook echt weer genoten van de vele inmiddels bekende gezichtjes. Jongens, jullie hebben Tio wel weer erg verwend hoor. Al dat eten en drinken was zoveel dat jullie vonden dat ik ook maar mee moest eten. Erg lekker wel, maar ja nu pas ik niet meer in mijn broek, en moet ik weer op dieet. En natuurlijk was er ook de slang van het kabouter bos. Velen van jullie mochten hem weer om je nek of hoofd hebben. Tio heeft al heel veel geschreven over het bos, maar eigenlijk willen de mensen ook weten hoe jullie het nou vinden in het mooie Kabouterbos. Daarom, jongens en meisjes, bij deze wil ik jullie kinderen vragen of jullie eens een brief naar Tio kunnen schrijven over hoe jullie het gevonden hebben in het bos, en dan zoek ik de leukste uit en die brief komt dan ook in de nieuwsbrief te staan met foto van degene die het geschreven heeft. Misschien zoek ik er wel 3 uit die hierin komen te staan. Ik hoop dat veel van jullie gelijk een brief gaan schrijven. Tot de volgende keer, en wie weet staat jouw brief ( verhaal ) er wel in. Groetjes van de Boswachter.
NME nieuws!
NME schooljaar gestart! In september was het weer zover! Het NME schooljaar ging weer van start. Enthousiaste NMEmederwerkers hebben zich 2 weken lang ingezet om alle basis en kleuteronderwijs scholen in te schrijven voor de verschillende programma’s. Onze natuur .... sta er eens bij stil !!!
Oververmoeid maar voldaan is het ze gelukt om de scholen in te delen over het gehele jaar. En dat was geen peuleschil. Te meer omdat we dit jaar ook de voormalige 1ste klassen van het basisonderwijs erbij nemen, wat goed is voor zo’n 2500 extra leerlingen. De lesmaterialen zijn uitgedeeld, de pag. 7
NME Nieuwsbrief
Stichting CARMABI
excursies zijn begonnen en de pilot-projecten zijn in de uitwerkingsfase beland. Het beloofd een spannend jaar te worden. Dus houden we u regelmatig op de hoogte van de perikelen. Greenteam in actie!! Onlangs is een van de belangrijke schildpaddenstrandjes te Shete Boka met veel enthousiasme schoongemaakt door het Greenteam ‘The green of the caribbean’, van Curacao. Om met de woorden van het Greenteam zelf te spreken:“We hebben gekozen om dit strand
schoon te maken omdat er hier schildpadden komen en de jonge schildpadjes veel last hebben van het vuil. Een greenteam is een groep kinderen die het zat zijn dat de volwassen hun wereld verpesten en die zelf actie willen voeren voor een schonere wereld. Ook willen we goede daden doen voor Curaçao en willen wij een schone wereld hebben.” De 7 Greenteamleden kregen hulp van Carmabi en van 3 andere kinderen. Na enkele uren hard werken was het strand veel schoner, waarmee de eerste actie gelukt is. Drie grote vuilniszaken vol met voornamelijk plastic waren het resultaat.
Voor informatie over het greenteam: Rob Kelder, begeleider Greenteam Tel. 7375714
Reclame Moet jij een spreekbeurt of een werkstuk maken wat over de natuur gaat?? Kom dan kijken in onze NME-bieb voor informatie om er iets moois van te maken! Elke donderdag van 2-5 uur pm op Carmabi (behalve in de vak anties)
Tel: 462-4242 (ext 11) of kijk op onze website www.carmabi.org
Tot de volgende nieuwsbrief!!! Deze nieuwsbrief is een uitgave van de sectie NME van Carmabi. © Carmabi NME, 2004, all rights reserved Redactie: Michelle da Costa Gomez, Leon Pors en Cyrill Kooistra Foto’s: Leon Pors, Peter van der Wolf en Greenteam Layout: Michelle da Costa Gomez en Leon Pors pag. 8
De groetjes van het NME - team !!
