MEDISCH 9e Jaargang
-
CONTACT
19 Augustus
1954
- No. 33
O[[icieel o r a a c n v n n de Koninkliike Nederlandsche Maatsch, ppii tot bevordering der Geneesktmst COMMISSIE
VAN
RtDACTIE:
G. C. H E R I N G A , Hoofdred. - - G. D E K K E R - - L. A. F A B E R . Namens de Redactie van het Tijdschrift voor Sociale Geneeskunde: M. G. N E U R D E N B U R G R E D A C T I E EN A D M I N I S T R A T I E :
Keizersgracht 3 2 7 - Teleloan 34764-34916-36808 - Amsterdam Advertenti~n in dit blad behoeven de goedkeuring der Redaetie. Voor het plaatsen van advertenti~n gelieve men zieh te richten tot: Bureau A D EX, Keizersgracht 158, Amsterdam-C., Telefoon 42355 Abonnement voor niet-leden f 15.-- u Losse nummers f 0 . 4 0 INHOUD : Mededelingen
o n berJchten v a n d e M a a t s c h a p p i j
Van her Hoo/dbestuur
blz.
Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op Zaterdag 3 Juli 1954 te Utrecht Kort verslag van de vergadering van bet Hoofdbestuur, gehouden op Zaterdag 24 Jmi 1954, Sprekerslijst Landel|lke Artsen
518 518 519
Cursus C o m m i s s i e
Programma 2de Artsencursus Vrije Universiteit World Medical
520
Association
Gebruik van hero'/ne
520
Hoofdstukken uit Medisehe Ethiek Controlerend geneeskundigen De Bedrijfsgeneeskundige Mededelingen
520 524
en b e r i c h t e n v a n b u l t e n d e M a a t s c h a p p i l
Cursus voor leden en belangstellenden door de Ver. van Med. Adv. en Contr. Geneesk. van Alg. Ziekenfondsen Ingekomen Verslagen BladvuBing
528 528 529
on Drukwerken
Adressen van de ~aotschappi[, haar organen enz. Keizersgracht 327, Amsterdam-C. Bureau van het H.B., D.B., Boekhouding en Bureau voor W a a r n e m i n g en Vestiging (9--18 uur) Redactie en Administratie van ,,l~ledisch Contact" Landelijke Huisartsen Vereniging Landelijke Specialisten Vereniging . Landelijke Vereniging van Artsen in Dienstverband Specialisten Registratie Commissie Het bureau voor Waaraeming en Vesti'ging is n a ' 1 9 uur e n " s Zondags bereikbaar o n d e r . Federat[e van door Verzekerden en Medewerkers bestuurde Ziekenfondsen (,,V.M.Z.") Utrecht, Nobelstraat 2b. tel. 20879 Ondersteuningsfonds voor beh. wed. en wezen, G i r o n u m m e r 111950, Eendrachtsweg 15, R'dam. Secr. Dr. A. C. M. Beukers, Gerard v. Swietenstraat 79, Tilburg.
Tel. 34764 34916 36808
72.21.40
Raad van Beroep, Secretar[s H. J. J. Blauwkuip, Amsterdam, Willemsparkweg 139. Administratfe der advertenti~n: Advertentiebureau ,.ADEX". Keizersgracht 158, A m s t e r d a m - C , telefoon 42355.
Ingezonden0 niet gep|oolste marluscrlplerl kunnen nlel worden teruggozonclen, M e n z o r g e dus v o o r hot b e h o u d e n v a n o e n c o p y .
Spoed-kopij voor het eer~tvolgend h u m m e r dient uiterlijk Zaterdags v66r 12 u u r in het bezit te zijn van de redactie,
MEDEDELINGEN EN BERICHTEN VANDE MAATSCHAPPIJ~ V A N HET HOOFDBESTUUR Kort verslag van de vergadering van her Hoofdbestuur, gehouden op Zaterdag 3 Juli 1954, in her Gebouw van Kunsten en Wetenschappen te Utrecht De Voorzitter opent te 10.15 uur de vergadering. De notulen worden met inachtneming van enkele wijzigingen goedgekeurd. De moeilijkheden met enkele ziekenfondsen in bet Zuiden vragen de aandacht. Zij wensen niet het, met de Organisatie van Algemene Ziekenfondsen overeengekomen standaard-contract, aan de artsen ter tekening voor te leggen. Zij hebben nu voorgesteld met hen een vrij sterk afwijkend contract te sluiten. Het Hoofdbestuur is van mening, dat dit zo niet geaccepteerd zal kunhen worden. Dit zal nader worden besproken met de betrokken fondsen. Besloten wordt het rapport van de Commissie inzake artikel 80 b der Ongevallenwet in een volgende vergadering van het Hoofdbestuur te behandelen en daarbij de leden dier Commissie uit te nodigen. Her betreffende rapport is reeds toegezonden aan de afgevaardigden en plaatsvervangende afgevaardigden ter Algemene Vergadering. Enkele punten van de agenda voor de Algemene Vergadering worden nader besproken. Het Dagelijks Bestuur zal worden verzocht de samenstelling en de opdracht voor de Commissie inzake her instellen van een assistentschap voor de algemene praktijk voor te bereiden voor de volgende H.B. vergadering. Besloten wordt de uitspraak van de Raad van Beroep - - inzake bet houden van een spreekuur door een homoeopathisch arts buiten zijn plaats van vestiging - - , in her M.C. te publiceren. Naar aanleiding van de briefwisseling inzake een beroepsgeheimkwestie in verband met de voorschriften van de R.V.B. wordt besloten dat deze zaak nader door enkele leden zal worden bestudeerd.
Aan de Raad van Beroep zal advies gevraagd worden in verband met een verzoek van een collega tot kwijtschelding van een hem opgelegde boete. Op verzoek van bet Verbond van Medische Studenten Faculteiten wordt besloten de door hen gevraagde morele steun te ver]enen en hen in het gebouw der Maatschappij, gastvrijheld te verlenen. Naar aanleiding van een voorstel tot een incidentele wijziging van bet H.R. betreffende de commissie van Beheer van het Ondersteuningsfonds, wordt de noodzakelijkheid uitgesproken van een algehele herziening van dit Hoofdstuk van het Huishoudelijk Regelement. Wegens her bedanken van collega C. L. C. van Nieuwenhuizen als vertegenwoordiger van de Mij. in de Ziekenfondsraad, worden namen genoemd van eventuele opvolgers. Bij de commissie - - ingesteld door het Hoofdbestuur - - welke zich bezig houdt met her vaststellen van riSntgenbevoegdheden van r6ntgenologen en niet-r6ntgenologen, wordt aangedrongen op een spoedige uitbrenging van een rapport in verband met moeilijkheden inzake de honorering door de ziekenfondsen. Aan de leden van bet Hoofdbestuur wordt verzocht hun gedachten te laten gaan over een eventuele voorziening in de vacature als juridisch adviseur der Maatschappij in verband met her overlijden van Prof. Meyers. Her rapport van de Commissie ad hoe - - inzake proefneming op mensen - - zal aan de leden van het Hoofdbestuur worden rondgezonden. O m 13 uur sluit de Voorzitter de vergadering. G. Dekker, secr.-penningmeester.
Kerr verslag van de vergadering van her Hoofdbestuur, gehouden op Zaterdag 2 4 Juli 1954, in her gebouw van de Maatschappij te Amsterdam De Voorzitter opent te 2 uur de vergadering. Vervolgens worden de notulen na enkele kleine wijzigingen goedgekeurd. Aan de orde wordt gesteld de wet op tandheelkundige inrichtingen, welke wet geen aan-
leiding geeft tot het maken van opmerkingen. Een klaeht van een lid over een z.i. onwaardige behandeling door de voorzitter van zijn afdeling, wordt voor advies doorgegeven aan de Raad van Beroep. De voorstellen van de Commissie ad hoc - 518
ring. V oor de hiervoor benodigde gelden moeten nog voorzieningen worden getroffen, waarvoor t.z.t, aan de Algemene Vergadering voorstellen zullen worden gedaan. Op voorstel van collega Van Dongen werd de heer Van der Linden tot conservator van de Maatschappij-bibliotheek aangesteld. Als datum voor de volgende algemene vergadering wordt 27 November vastgelegd. De binnengekomen punten voor de agenda voor de a.s.W.M.A.-vergiadering te Rome worden besproken. Uitvoerig werd gediscussieerd over het verzoek aan de Maatschappij om toe te treden tot de F.O.I.B. Besloten wordt voorlopig voor de leden van de L.A.D. hieraan mee te werken. Het rapport van de Commissie Ongevallenkwet 80b zal voor advies worden toegezonden aan de belangenvereniging. Aan de leden van her Hoofdbestuur wordt verzocht voor de volgende vergadering van het Hoofdbestuur schriftelijke opmerkingen te zenden. D e Voorzitter sluit de vergadering o m 20
inzake proefnemingen op mensen - - worden besproken en aanvaard. In de toekomst zal dit vraagstuk o.a. ook in Medisch Contact nader worden belicht. Een dankbetuiging van de Zweedse Artsenvereniging, voor de door onze Maatschappij betoonde belangstelling bij haar vijftigjarig bestaan, wordt voor kennisgeving aangenomen. Bij het punt ,,Ziekenfondszaken" vraagt opnieuw de verhouding tussen de Maatschappij ea enkele hog niet losgemaakte Maatschappij-ziekenfondsen de aandacht. Het besluit van de Algemene Vergadering van 3 Juli j.1. zal een goede invloed hebben op het oplossen van de nog hangende moeilijkheden. Hierna neemt het I-/oofdbstuur zeer uitgebreid kennis van hog te treffen voorzieningen in de salarib;ring en nensionnering van ons personeel. Her Hoofdbestuur besloot de vroeger toegezegde recnten op pensioenen te effectueren en hieraan terugwerkende kracht te verlenen. Het Hoofdbestuur draagt de secretaris-penningmeester op de gen o m e n besluiten tot uitvoering te brengen, zodanig dat de toezeggingen aan het personeel ondergebracht worden bij een pensioenverzeke-
uur~
G. Dekker, secr.-penningmeester.
Sprekerslijst De tweede lijst van sprekers (zomer 1954) is thans verschenen en aan de afdelingen en districten toegezonden,
Voor belangstellenden is deze lijst verkrijgbaar aan het Bureau der Maalschappij, Keizersgracht 327, Amsterdam. G. Dekker.
LANDELIJKE ARTSEN CURSUS COMMISSIE PROGRAMMA 2DE ARTSENCURSUS VRIJE UNIVERSITEIT 2-4 SEPTEMBER 19S4
R6ntgenfoto~s, onderzoek met radio-aetieve stoffen.
2 September: 9 - - 1 1 uur: Dccompensatio cordis. 11 - - 1 2 uur: Ziekte van Hodgin. 14 89 uur: Hepatitis. Longfunctie-onderzoek
4 September:
3 September:
9--121/~ uur: Rauwolfia-praeparaten, Veneuze druk bepaling in de huisartspraktijk. Demonstratie van pati~nten.
9
- - 1 1 uur: Chronische bronchitis en emphyseem. 11 - - 1 2 uur: Extra-renale uraemie. 14 89 uur: Demonstratie van pati~nten,
Aanmelding: Prof. Dr. G. A. Lindeboom, Pieter van Foreestkliniek, Oosteinde 16, A m sterdam-C.
IORLD MEDICAL ASSOCIATH G e b r u i k van heroi'ne De Council van de World Medical Association heeft in zijn 20ste vergadering in Ziirich her besluit van de 6de algemene vergadering van de World Health Organization besproken om een campagne te voeren tegen het gebruik en tegen de invoer van heroine (diacethyl morphine), dat voor medische doeleinden te vervangen is, De Council van de W.M.A. acht het van
groot belang, dat alle artsen op de hoogte zouden zijn van het felt van die vervangbaarheid. De Council brengt daarom de leden op de hoogte van dit besluit van de W.H.O. en verzoekt de medewerking van alle artsen o m het gebruik van heroine te voorkomen. Hij acht dit meer effectief dan wettelijke maatregelen. D e /
519
HOOFDSTUKKEN UIT MEDISCHE ETHIEK Confrolerend geneeskundigen De functies van verschillende controlerende geneeskundigen zijn hier in ~ n hoofdstuk ondergebracht, daar de werkzaamheden op verwant gebied liggen, terwijl het toch noodzakelijk is hier duidelijk de scheidingslijnen aan te geven. Deze functies hebben zich de laatste tientallen jaren tot aparte beroepen ontwikkeld; er zijn echter ook veel huisartsen, die dit werk op kleine schaal naast hun gewone taak verrichten, terwijl bij sommige sociaal-geneeskundigen de verschillende functies in 66n persoon verenigd zijn. Deze toestanden geyen aanleiding tot verwarring en maken het zeker voor buitenstaanders moeilijk de redenen te begrijpen, die hier tot splitsing noopten. W a a r de verschillen ook de artsen niet altijd duidelijk voor ogen staan, kan men van de patient niet verlangen, dat hij dit onderscheid voldoende ziet. Hij leeft veelal in een krachtenveld, dat beheerst wordt door de drie polen: behandelend-, controlerend- en bedrijfsgeneeskundige. De patient dient in deze de weg gewezen te worden om conflicten te vermijden. De arts dient zich bewust te zijn in welke functie hij handelt en zich dan aan de normen van deze Iunctie te houden. De huisarts, die controleert, treedt bij deze bezigheden als contr61e-arts op en is aangewezen op de gedragslijn van de eontr61e-arts; de controlerend geneeskundige, die geroepen wordt een advies als bedrijfsarts te geven, nqoet zich hierbij als bedrijfsgeneeskundige gedragen. De meeste conflicten ontstaan bij het incidenteel verrichten van deze werkzaamheden. Het is voor de pati~nten noodzakelijk, dat dit werk wordt gedaan en het is niet overal mogelijk artsen in voile dienst op ~6n gebied te hebben; tegenover de stemmen, die deze vol-ambtelijke functies noodzakelijk achten, kan men vaak her voortreffelijke werk stellen, dat door ,,part-time" artsen als nevenfunctie wordt verricht.
Controlerend geneeskundige voor de Sociale Verzekeringswetten. Deze functie heeft zijn ontstaan voornamelijk te danken aan de opvatting van de Nederlandse medici, d a t e r een seheiding dient te zijn tussen behandeling en contr61e. De contr61e door andere artsen is dus feitelijk op verzoek van de behandelende artsen ontstaan: de plicht tot medewerking, deze contr61e tot zijn recht te laten komen, is hiervan de consequentie. Deze scheiding wordt noodzakelijk geacht, omdat de huisarts vrij moet zijn en blijven in zijn verhouding tot zijn pati~m; bet uitspreken van een oordeel, in her bijzonder over het al dan niet recht hebben op een geldelijke uitkering, kan de verhouding gemakkelijk verstoren. Het zou de huisarts (resp. behandelend specialist) ook zwaarder vallen het financieel belang van zijn patient af te wegen tegenover dat van de gemeenschap. De patient is vaak in de veronderstelling, dat hij m e e t rechten heeft dan hem door de contr61e-arts worden toegekend; zijn houding tegenover de onpersoonlijke verzekering getuigt zelden van voldoende begrip voor het feit, dat het hier gezamenlijk opgebrachte fondsen betreft, die alleen volgens vaste regels mogen worden besteed. Met de zegen van de sociale zorg heeft ook de vloek van de zucht naar uitkering zonder voldoende reden zijn entree gemaakt. De strijd tegen de tegenzin het werk te hervatten als de gevolgen van de ziekte of de verwonding voldoende geweken zijn, behoeft niet door de huisarts te worden gevoerd, al zal het zeker zijn plicht zijn in dergelijke gevallen zijn patient niet te steunen, doch te wijzen op de noodzakelijkheid, zich over deze weerstand heen te zetten, De hervatting van de arbeid betekent veelal de kroon op het werk van de behandeling. Het ligt 520
wel degelijk op de weg van de huisarts de patient te adviseren het werk te hervatten. Dit is in tegenstelling met vroegere uitspraken van de Maatschappij, die werden gedaan in de tijd, dat de scheiding tussen behandeling en contrgle nog niet algemeen goed waren. Het is dus onjuist om de patient te laten wachten op een oproep van de controlerend geneeskundige, inden hij arbeidsgeschikt wordt geacht. Een bepaling van een datum van arbeidshervatting in de toekomst late men over aan de contr61earts. De plichten van de contr61e-arts in de zin van medische ethiek, kan men splitsen in die ten aanzien van de patient, die ten aanzien van de opdrachtgever en die ten aanzien van de behandelende arts. De patient zal hij steeds correct moeten bejegenen en deze de gelegenheid bieden zijn anamnese te geven. Hij dient zijn oordeel te vormen door dit onderhoud cn dit door voldoende onderzoek aan te yullen. Hij kent van de meeste pati~nten niet hun voorgeschiedenis. De pati~nten komen meestal niet onbevangen in zijn spreekkamer; velen menen, in hun angst niet geloofd te worden goed te doen, hun klachten op overdreven wijze voor te dragen en lopen daardoor het risico van aggravatie te worden verdacht. De beslissing, die op advies van de c.g. zal volgen, heeft voor de patient vaak belangrijke consequenties; een afwijzend advies betekent vaak niet alleen een geldelijk verlies voor de betrokkenen, doch houdt meestal ook een schade in zijn reputatie bij de werkgever in, terwijl zijn gevoel van eigenwaarde wordt gekwetst. De c.g. dient dus voldoende tijd en aandacht aan iedere patient te wijden om een verantwoorde conclusie te kunnen trekken. Het aantal te onderzoeken patiEnten per tijdseenheid mag niet te groot zijn. Ook zal de c.g. zijn kennis voldoende bij moeten houden, om een goed oordeel te kunnen geven. Hij zal e r o o k voor moeten waken de patiEnten met wantrouwen tegemoet te treden; indien hij geen afwijkingen vindt en de anamnese ook niet overtuigend is, dan moet hij denken aan de mogelijkheid van (al of niet bewuste) aggravatie, eerder dan aan simulatie, want dit laatste komt veel zeldzamer voor dan wel eens wordt aangenomen en gaat bijna steeds met een geestelijke onvolwaardigheid gepaard. Er kan wel degelijk ook ten aanzien van de c.g. een vertrouwensverhouding ontstaan; vooral in de gevallen van functionele stoornissen kan de patient, uit bet vertrouwen dat hij heeft in de contr~31e-arts, de moed putten zichzelf te overwinnen. De c.g. dient in de gevallen, dat hij een patient wegens arbeidsongeschiktheid beoordeelt, hem duidelijk mede te delen wanneer hij recent, dat deze is geweken, teneinde hem te behoeden voor verloren arbeidstijd en de daaraan verbonden conflicten. Ten aanzien van de opdrachtgever heeft hij de plicht een objectief, deskundig oordeel te geven. Zijn rapporten zijn de gronden, waarop de beslissingen van de opdrachtgever worden genomen; deze rapporten moeten in de betrokken gevallen ook aan de scheidsrechter worden overgelegd. Hij moet de hem toevertrouwde geheimen bewaren. Tegenover de werkgever van de verzekerde zal hij strikte geheimhouding van de medische gegevens moeten betrachten. Zijn hulppersoneel zal onder geheimhoudingsplicht moeten werken. Bij de sociale verzekering zal deze taak meestal op de medisch adviseur komen te rusten, aan wie de rapporten worden uitgebracht. Ten aanzien van de huisarts is zijn eerste plicht het intact houden van de vertrouwensverhouding arts-patiEnt. Slechts in de uiterste noodzaak, wanneer de huisarts niet te bereiken is en directe hulp vereist is, kan hi] in de behandeling ingrijpen, daar dan zijn artsenplicht primair is (verwijzing naar ziekenhuis bij direct dreigend levensgevaar; maagperforatie, coma diabeticum). Ook in deze gevallen trachte hij de vertrouwensverhouding niet te schaden. In gevallen, waarin de contr61e-arts de patient niet arbeidsongeschikt vindt en 521
de huisarts gemeend heeft in het belang van de gezondheid van een patient het advies ,,staken van de arbeid" te moeten geven, dreigt een conflict te ontstaan, zodat overleg noodzakelijk is. Hier dient de contr61earts te overwegen, dat de huisarts uit hoofde van zijn kennis van de voorgeschiedenis, gestel en milieu van de patient voorzichtigheid zal betrachten, terwijl de huisarts rekening moet houden met het feit, dat de kennis van het werk en de invloed hiervan op de gezondheid meer op het terrein van de contr61e-arts ligt. De huisarts, die een beoordeling onjuist acht, zal in het belang van zijn patient zijn mening aan de contr61e-arts kenbaar maken, terwijl de contr61earts - - Ms hij hoort, dat de huisarts het werken heeft afgeraden of ,,verboden" contact met die arts zal moeten zoeken. Een dergelijk overleg zal meestal, indien voldoende respect voor elkaars opvatting bestaat, tot een oplossing leiden, waarmede beide partijen zich kunnen verenigen. Dit overleg zal steeds buiten de patient om moeten plaats vinden. t t e t overbrengen van mondelinge boodschappen via de patient is ongewenst, daar dit tot verkeerde gevolgtrekkingen leidt, terwijl de boodschappen vaak onjuist worden overgebracht en daardoor tot misverstanden aanleiding geven. Men houde er in bepaalde gevallen rekening mede, dat brieven worden opengemaakt. Veel tegenstellingen zijn terug te brengen tot verkeerde opvattingen van eigen taak of overschatting van eigen inzicht; wanneer het belang van de patient in het oog wordt gehouden, komt men het snelst tot overeenstemming, waarbij geen misplaatste angst voor verlies van gezag het verlaten van een eerder ingenomen standpunt mag verhinderen. Het is natuurlijk ook niet mogelijk en niet juist, dat telkens de huisartsen o m hun mening wordt gevraagd; de contr61e-arts dient zelf zijn oordeel te vormen en zijn eigen verantwoordelijkheid te dragen. Hij geve zijn uitspraak aan de patient als zijn eigen mening; ook indien hij het oordeel van de behandelende arts heeft gevraagd, late hij diens mening buiten discussie. W a n n e e r er geen overeenstemming bereikt wordt, dan is het vaak wenselijk het oordeel van een specialist in te winnen. De huisarts en de controlerend geneeskundige zijn gelijkwaardige grootheden, waarvan elk gelijk kan hebben en elk kan falen. De huisarts kent zijn patient beter, doch de contr61e-arts staat er onafhankelijker tegenover. W o r d t deze weg niet gekozen, dan dient de patient op de beroepsmogelijkheid te w o m e n gewezen. Hier worden de rechten van de patient ten opzichte van de betrokken wet getoetst. H e t conflict tussen de artsen kan hier slechts langs deze omweg worden beslecht, daar deze geen partijen zijn, Vrijwillig kan de afspraak worden gemaakt, dat de artsen een arbitrage vragen; dan dient het uitvoeringsorgaan zich echter van tevoren te binden deze uitspraak te volgen. De patient kan dan nog steeds zijn beroepsreeht opeisen. Deze beroepsmogelijkheid is bij de soeiale verzekeringswetten altijd aanwezig. -
-
Een ander geschilpunt kan in de behandeling liggen. Wanneer een contr61e-arts het Met eens is met de toegepaste therapie, zodat de duur der arbeidsongeschiktheid z.i. hierdoor wordt verlengd of de mate van invaliditeit ongunstig wordt be~nvloed, is het zijn plicht buiten de patient om met de b.g. overleg te plegen. Opmerkingen dienaangaande tegenover de patient dienen als een ernstige tekortkoming te worden opgevat; het is een der eerste plichten van de contr61e-arts de verhouding ,,patiEnt-huisarts" niet te verstoren. Te weinig wordt nog de mogelijkheid beseft, dat in veel gevallen een nuttige samenwerking tussen huisarts en contr61e-arts kan bestaan, omdat de laatste de macht heeft saneties voor te stellen, indien de patient de voorschriften van 522
de b.g. niet opvolgt. Deze samenwerking brengt een patient er eerder toe een k u u r door te zetten, rust te houden of andere voor hem minder aangename voorschriften te volgen. Men zij hier echter z66r voorzichtig en brenge de verhouding behandelend arts-patient niet in het geding. Zie Rapport Medische Aspecten der Sociale Wetgeving. De contr61e-arts mag geen adviezen geven, al brengen de pati~nten hem vaak in moeilijkheden door juist zijn raad te willen weten. Hij verwijze steeds naar de huisarts. Het spreekt vanzelf, dat ook de huisarts geen critiek op de contr61earts aan de patient mag laten blijken, terwijl hij bij het door deze gevraagde overleg zich eerlijk moet afvragen wat in het belang van de patient noodzakelijk is. De meeste uitvoeringsorganen gebruiken voor hun contr61e ook lekenambtenaren, die belast zijn met het verzamelen van de administratieve gegevens, en het nagaan van her opvolgen van de contr61e-voorschriften, die de verzekerden moeten naleven om voor uitkering in aanmerking te komen. Deze leken behoren zich niet met de medische aangelegenheden te bemoeien, hetgeen in hun instructies vermeld moet worden. Bij de grote organen voor de uitvoering van de sociale verzekeringswetten kan men bovendien contact zoeken met de verantwoordelijke medische adviseurs, die een open oog dienen te hebben voor de standpunten van beide partijen. Dit dient speciaal overwogen te worden in de gevallen, waar zich herhaaldelijk conflicten voordoen. De controlerende geneesheer betrachte terughoudendheid bij vertrouwelijke gegevens, die de patiSnt hem geeft in de veronderstelling, dat deze geheim zullen blijven. Hij rapportere alleen met volledige gegevens wanneer bet vertrouwen gewaarborgd is bij de opdrachtgever. A a n leken of verzekeringsinsteningen zonder medisch adviseur geve hij alleen een conclusie zonder medische gegevens. Bij het vragen van inliehtingen wake hij er voor, de huisarts in een conflict op dit gebied te brengen; door het nemen van een beslissing v66r dit overleg, onder voorbehoud van een wijziging van deze conclusie in een voor patient gunstige zin, kan hij in moeilijke gevallen het belang van patient en huisarts dienen. De contr61e-arts heeft steeds het recht bij de patient toegelaten te worden; alleen in uitzonderingsgevallen, waar schade voor de patient te verwachten is, dient hij de gewenste voorzorgen in acht te nemen. In het bijzonder geldt dit voor psychiatrische pati~nten; her bezoek dient de patient niet te sehaden. D c behandelende arts heeft vooral in een dergelijk geval de plicht de contr61e mogelijk te maken door zijn voile medewerking in het overleg te verlenen. Bij het controleren van pati~nten in ziekenhuizen is tevoren overleg met de chef van de afdeling gewenst; diens medewerking en ook die van de verantwoordelijke geneesheer-direeteur wordt als vanzelfsprekend besehouwd. Op het platteland zal her niet altijd mogelijk zijn de contr61e in handen te leggen van vol-ambtelijke artsen. De plaatselijke artsen moeten dan worden ingeschakeld, al zal her voorkeur verdienen om de contr61e niet in het eigen rayon te doen, om de plaatselijke verhoudingen tussen de artsen niet te verstoren. H i e r dient de contr61e-arts in eigen omgeving wel zeer zor~culdig op te passen, dat hij niet de indruk wekt bet beter te weten dan zijn collega en een uitbreiding van zijn eigen praktijk hierdoor in de hand te willen werken. De toenemende belangstelling voor de soeiale geneeskunde heeft in de loop der jaren bij velen het besef gebracht, dat dit onderdeel een noodzakelijk deel van bet medische werk is, waar samenwerking de eonflicten tot een m i n i m u m kan terugbrengen, hetgeen her aanzien van her mediseh beroep alleen m a a r ten goede kan komen. Literatuur: Sociale Geneeskunde deel IV, door Dr. P. Beyer, Arts, en Ziektewet, door J. Sunier, arts. 523
Controlerend geneeskundige voor de Ziekenfondsen. Naast de contr6le-arts voor de beoordeling van de arbeidsgeschiktheid (Z.W., O.W.), waarvan in het voorgaande hoofdstuk sprake is gcweest, moet de functie van controlerend geneeskundige voor de zieken/ondsen nog apart worden vermeld. Hem wordt gevraagd naar een oordeel over de noodzakelijkheid van een verstrekking, welke moet worden gegeven of vergoed. Het zal dus veelal een oordeel zijn over hetgeen een arts heeft voorgeschreven of nodig geacht in bet belang van zijn patient (genezing of verzorging), zodat ook alleen een arts om een oordeel wordt gevraagd. Ook hier is uitgegaan van de gedachte, dat een contr61e-instantie noodzakelijk is om het beheer over de samengebrachte gelden verantwoord te voeren. Her is bovendien duidelijk, dat de behandelende arts daarom niet als contr61earts kan optreden, omdat hijzelf meestal de gevraagde verstrekking had voorgeschreven of aangeraden. Het ziekenfonds blijft hier de verantwoordelijke figuur van de toekenning van bet gevraagde. Het ziekenfonds zal daarorn naast een medisch oordeeI ook de administratieve toetsing van de regels volgens de voorschriften behoeven. In de meeste gevallen wordt een belangrijk deel van het recht toestemming te verlenen gedelegeerd aan de arts, behoudens het recht op weigering op administratieve gronden. Toch zal men er goed aan doen in herinnering te houden, dat deze toekenning steeds voor de verantwoording van her ziekenfonds blijft; er is dus bij weigering geen conflict verzekerde-contr61earts, maar verzekerde-ziekenfonds. W~I zal het mogelijk zijn, dat de behandelende arts her niet eens is met her oordeel van de contr61e-arts, indien tenminste her geval op diens oordeel is afgewezen. In dat geval bestaat er dus een verschil van inzicht tussen de artsen; er kan hier een oordeel worden gevraagd aan de regionale Commissie van Toezicht, eventueel de Centrale Commissie van Toezicht, indien het belang van de zaak dit wettigt. In beginsel dient men hiervan scherp te onderscheiden de gevallen, waarin tussen behandelend arts en controlerend geneeskundige collegiale moeilijkheden bestaan of dreigen te ontstaan. In deze gevallen is de juiste weg te trachten de Afdelingsraad der Maatschappij in te schakelen. De arts, die met dit contr61ewerk belast wordt, zal zich goed bewust moeten zijn, dat hij zich van de vorderingen van het medische kennen en k u n n e n op de hoogte houdt. Hem wordt niet gevraagd om een bepaalde diagnose en bepaalde therapie te geven; integendeel, hij krijgt te beoordelen of een aangevraagde therapie volgens de bepalingen van het Ziekenfondsenbesluit voor vergoeding in aanmerking komt. Her is zijn plicht niet-noodzakelijke uitgaven tegen te gaan; her belang van de patient moet daarbij v66r alles in het oog gehouden worden. Bij een juiste houding van beide partijen ten opzichte van de hier rijzende problemen behoort het vinden van een oplossing, die aan beide eisen voldoet, geen moeilijkheden te geven. De contr61e-arts houde steeds de vrijheid van behandeling voor ogen; de behandelende arts blijve open voor argumenten, die een minder kostbare therapie, of goedkoper vervoer, of een kortere verpleegduur aanbevelen.
De Bedrijfsgeneeskundige De bedrijfsgeneeskundige vindt zijn arbeidsveld in het bedrijf, waaraan hij verbonden is. Daar heeft hij de taak al die maatregelen te bevorderen, die de gezondheid in het bedrijf ten goede komen en al die nadelige factoren te bestrijden, die ziekte of invaliditeit van de werknemers in de hand k u n n e n werken. Hij is de vet524
trouwensman van het gehele bedrijf, zowel van de leiding als van de arbeiders. Hiertoe moet hem een voldoende mate van onafhankelijkheid gewaarborgd zijn. W a a r de huisarts allereerst de zorg voor de behandeling van de zieke mens heeft en de controlerend arts de adviezen geeft betreffende verstoring der arbeidsgeschiktheid als basis voor financi61e vergoeding van noodzakelijk arbeidsverzuim, ligt her accent van her werk van de bedrijfsgeneeskundige in de preventie: voorkomen van ziekte en bevorderen van gezondheid, voor zover een en ander verband houdt met het bedrijf. Het is hier niet de plaats een uitvoerige omschrijving te geven van de taak van de bedrijfsgeneeskundige. Men raadplege daartoe bet Ministeri~le rapport ,,De ontwikkeling van de bedrijfsgeneeskunde in Nederland" *), waaraan als bijlagen zijn toegevoegd het rapport van de Sectie voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde van de Algemene Nederlandse Vereniging voor Sociale Geneeskunde en bet rapport van de commissie tot bestudering van de taak van de bedrijfsgeneeskundige, ingesteld door de Koninklijke NederIandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst. De medisch-ethische plichten van de bedrijfsarts kunnen het beste worden bezien, uitgaande van de verschillende taken, die tot zijn werk behoren. Ook zijn verhouding tot andere categorie~n artsen, waarmede hij in aanraking komt, moet hier onder het oog worden gezien. Ook hier geldt, dat bij het vervullen van een bepaalde taak allereerst de plichten van deze taak tot hun recht moeten komen. Want in zijn positie als bedrijfsarts treedt hij in bepaalde omstandigheden op als behandelend arts, als keurend arts, als controlerend geneeskundige of als adviseur van Directie of Afdelingskas. D a n zal hij zich allereerst naar de regels van deze taken moeten richten en pas in de tweede plaats de eonsequenties van zijn algemene taak als bedrijfsarts voor ogen moeten houden. Hierbij zal hij steeds moeten streven de belangen van de werknemers zowel als die van her bedrijf te dienen; deze zijn meest niet zo tegenstrijdig als de buitenwereld denkt; een goede uitvoering kan tot een allen bevredigende oplossing voeren. Het blijft de eigen verantwoordelijkheid van de bedrijfsgeneeskundige, hoever hij de grenzen zal trekken in de uitoefening van deze taken. War de verhouding tot de behandelend arts betreft, wordt in het rapport van de Cie tot bestudering van de taak van de Bedrijfsgeneeskundige, ingesteld door de Kon. Ned. Mij. tot bev. der Geneeskunst (zie bijlage 5 van het Ministeri~le Rapport) de volgende samenvatting gegeven: ,1. de algemene medische gedragsleer dient steeds in acht genomen te worden; 2. de principes van de vrije artsenkeuze en het vrije spreekuur moeten onverkort worden gehandhaafd, zowel door de bedrijfsgeneeskundige als door de behandelend geneeskundige; 3. het beroepsgeheim client door de bedrijfsgeneeskundige te worden ge~erbiedigd, ook wanneer hij niet als behandelend geneeskundige optreedt; 4. beide groepen van geneeskundigen dienen in een geest van samenwerking met elkaar bet nodige overleg te plegen, o.a. betreffende beroepsziekten en de overplaatsing van werknemers in de bedrijven; 5. bet is gewenst, dat de behandelend geneeskundige in meerdere mate dan tot heden her geval is, belangstelling toont voor de verandering in de soeiale verhoudingen, welke bet gevolg zijn van de toenemende industrialisatie; 6. het verdient aanbeveling, dat de behandelend geneeskundige de werkgevers in hun verlangen naar contr61e tegemoet komt door desgevraagd het invuUen *) Rapport van de r ingesteld bij beschikklng van de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid d.d. 29 April 1949 (Staatsdrukkerij 1952). 525
en ondertekenen van een bewijs, inhoudende hoe laat de behandeling van een werknemer op het spreekuur is afgelopen; (zie noot). 7. de bedrijfsgeneeskundigen kan men indelen in: I bedrijfsartsen met een in hoofdzaak praeventief-geneeskundige taak; 1![ ondernemingsartsen, die verbonden zijn aan een op grond van de Ongevallenwet door de Rijksverzekeringsbank erkende geneeskundige dienst, wie het verlenen van eerste hulp bij ongevallen, het behandelen van ongevalspati~nten en de contr61e op deze pati~nten is opgedragen; III de bedrijfsgeneeskundigen met andere functies belast; 8. de bedrijfsgeneeskundige beperke zich ter zake van de behandeling tot de volgende verrichtingen: a. het verlenen van eerste hulp bij ongevallen; b. als hij ondernemingsarts is tot de behandeling, zoals deze is geregeld bij de wet; c. als hij is ingeschreven als deskundige bij de Rijksverzekeringsbank tot behandeling van pati~nten met ongevalsletsels, mits zij het werk niet behoeyen neer te leggen; d. het verlenen van eerste hulp bij spoedeisende ziektegevallen, die tijdens her werk optreden; e. het behandelen van acute aandoeningen van lichte aard, welke niet nopen tot het neerleggen van her werk; f. de behandeling van andere aandoeningen, voorzover de behandelend geneeskundige hiertoe een verzoek doet en de bedrijfsgeneeskundige hieraan gevolg wil geven, g. bet rechtstreeks verwijzen van pati~nten naar een specialist voor behandeling of her doen opnemen in een ziekenhuisinrichting, dit slechts in spoedgevallen en dan met kennisgeving aan de huisarts; 9. de werknemer, die door zijn aandoening de arbeid moet staken, dient naar de huisarts te worden verwezen. In geval de bedrijfsarts de pati8nt gedurende kortere of langere tijd heeft behandeld', zal hij de huisarts hieromtrent voldoende inlichten." Tot zover de conclusies van het aangehaalde rapport. Enkele opmerkingen mogen hier volgen: Het vrije spreekuur, onder 2 genoemd, slaat niet op het spreekuur van de bedrijfsarts, m a a r op het spreekuur in het algemeen van een behandelend arts. De beperking van de mogelijkheden, dat de bedrijfsarts als behandelend arts 010treedt, volgt immers onder 8. Bij punt 8 c zouden wij nogmaals willen aantekenen, dat de patient vrij moet zijn in zijn artsenkeuze. De omschrijving van punt 8 c blijft moeilijk; voorbeelden kunnen misverstanden wekken en het blijft aangewezen hier zich als bedrijfsarts steeds af te vragen of men inderdaad zich beperkt tot de bedoeling van dit punt aan de huisarts in werkelijkheid de essenti~Ie behandeling te laten. Bij de keuring van nieuw personeel zal hij zich als keurend arts dienen te houden aan de daarvoor gestelde regels, die afzonderlijk zullen worden besproken. *) Het bepaalde onder 6 werd door de Maatschappij niet aanvaard, temeer niet waar gebleken is, dat deze maatregel, bij een proefneming, welke door de Maatschappij ha een beperkte kr~ng werd genomen, weinig werktijd bespaarde, terwijl deze stelling ingaat tegen de regels omtrent spreekuurbriefjes, gesteld in het Rapport en Besluit Geneeskundige Verklaringen. 526
Hij zal, indien mogelijk, trachten de juiste man op de juiste plaats te brengen, teneinde het selecteren op risico- en invaliditeitskansen tot het toelaatbare te beperken. Zo zal hij het belang van de candidaat en van her bedrijf trachten te dienen. Het is natuurlijk onvermijdelijk, dat hij sommige candidaten moet afwijzen, maar dit is niet alleen in het belang van het bedrijf, m a a r ook van de arbeider; deze is ook niet gediend met een goedkeuring voor een beroep, dat aan hem te hoge eisen stelt. Een afwijzing kan echter een psychisch trauma betekenen. Het verdient zeker de voorkeur een oplossing te zoeken, die beide partijen bevredigt. Ook hier moet de huisarts op diens verzoek worden ingelicht omtrent de gevonden afwijkingen. Bij het vinden van ernstige afwijkingen, die vermoedelijk hog onbekend waren, geschiedde dit inlichten spontaan. Afwijkingen kunnen ook worden gevonden bij periodiek geneeskundig onderzoek, b.v. op tuberculose of op verschijnselen van inwerking van schadelijke stoffen in het bedrijf als steenstof, lood e.d. Ook deze bevindingen dienen aan de huisarts te worden medegedeeld. Hier moge hog eens worden herhaald, dat dergelijke berichten, voorzover overbrenging door de patient moet geschieden, alleen per gesloten brief mogen worden verzonden. lndien de bedrijfsarts een opdracht voor contr61e op het personeel heeft ontvangen, gelden voor hem de regels, die voor de controlerend geneeskundige zijn opgesteld (afdelingskas). Dit zal in vele gevallen een beperkte opdracht zijn, doordat slechts omtrent een deel van de uitkeringen door hem wordt geadviseerd (wachtdagen, aanvulling tot bovenwettelijk ziekengeld, bijzondere verstrekkingen). In deze gevallen komt her dus voor, dat meet dan 66n controlerend geneeskundige over de patient een oordeel moet geven; hier is her van belang een tegengesteld oordeel te vermijden en de patient niet buiten zijn schuld m moeilijkheden te brengen en nodeloze critiek op een collega te voorkomen, zodat her vertrouwen in de geneeskundigen niet wordt geschaad. Bij een goede opvatting van de taak moet hier door overleg een oplossing te vinden zijn, conflicten ontstaan hier meestal door het vast willen houden aan eigen uitspraken om prestige-overwegingen. Naast de plichten, die uit de specifieke taken voortkomen, zijn er nog vele situaties, die een intercollegiaal contact wenselijk maken. Het bedrijfsgeneeskundig spreekuur geeft hiertoe veel aanleiding. Hier komen patiEnten uit eigen initiatief naast anderen, die door huisarts, werkbaas of werkleiding worden gezonden om het oordeel van de bedrijfsarts te vernemen in hoeverre gezondheidsstorende factoren door of voor het bedrijf een rol spelen. Mochten deze gevonden worden, dan zijn maatregelen vaak geindiceerd; geneeskundige behandeling of -toezicht, advies tot ander werk of andere plaats, voorlichting of opvoeding van omgeving e.d. In de gevallen, dat de huisarts dit onderzoek vraagt (gesloten briefjes!) spreekt het vanzelf, dat een antwoord van de bedrijfsarts zal volgen, m a a r ook in vele andere gevallen is het gewenst, dat de huisarts wordt ingelicht. Ook zal een overleg gewenst zijn, indien de oorzaak van de stoornis mogelijk in het gezin ligt, een omgeving, waar de huisarts beter dan de bedrijfsarts over georiEnteerd is (nerveuze spanningen, thuis he/pen, e.d.). Bij de huidige verhoudingen, waar de patiEnten met zoveel verschillende arisen in aanraking komen, is her uitermate gewenst, dat de huisarts her centrale punt is, waar al de informaties samenkomen; dit slaat niet alleen op specialistische onderzoekingen, maar ook op gegevens omtrent de sociale sfeer. De huisarts van zijn kant zal zich in 't algemeen moeten onthouden van her uitspreken w-.n een oordeel tegenover de patient over de gevolgen van zijn werk of over de verhoudingen waaronder dit wordt verricht, zonder eerst overleg met de bedrijfsarts te hebben gepleegd. Meestal is de huisarts onvoldoende op de 527
hoogte o m hierover een oordeel te veilea en beschikt hij alleen o v e r de veelal subjectief gekleurde verhalen van de patient. D e bedrijfsarts dient o n v o o r w a a r d e lijk zijn beroepsgeheim te verdedigen, ook al m a g h e m dit in s o m m i g e gevaUen in moeilijke v e r h o u d i n g e n brengen. D e bedrijfsleiding m a g n i m m e r verlangen, dat de bedrijfsarts volledig verslag uitbrengt o v e r zijn m e d i s c h e bevindingen. D e w e r k n e m e r , al dan niet patient, die de bedrijfsarts bezoekt, m o e t ook aan deze arts zijn v e r t r o u w e n k u n n e n schenken. In werkelijkheid ziet deze w e r k n e m e r ook in de bedrijfsarts in de eerste plaats een arts, d.w.z, i e m a n d aan wie m e n gewend is vertrouwelijke m e d e delingen te doen; dit v e r t r o u w e n mag niet b e s c h a a m d worden! M e d i s c h e gegevens b e h o r e n o n d e r berusting van de arts te blijven en door n i e m a n d te k u n n e n w o r d e n opge~ist. In zijn adviezen geve de bedrijfsarts alleen zijn conclusies en behoren de medische gegevens buiten beschouwing te blijven. Indien in v e r b a n d m e t ziekte van een w e r k n e m e r maatregelen van preventie v o o r de bedrijfsgenoten g e n o m e n m o e t e n worden, praevaleert dit belang, m a a r dan blijft toch t e r u g h o u dendheid geboden ten aanzien van details en prognose betreffende de zieke. A1 het bovenstaande geldt volledig ook v o o r de arts, die naast zijn praktijk een gedeeltelijke dagtaak als bedrijfsgeneeskundige vervult. Hij zal er v o o r dienen te waken, dat de vrije artsenkeuze in genen dele in het gedrang k o m t en zal een oplossing m o e t e n vinden v o o r het keuren en controleren van eigen pati~nten, daar dit niet d o o r h e m zal m o g e n w o r d e n gedaan. MEDEDELINGEN
EN BERICHTEN
VAN BUITEN DE M A A I S C H A P P I J
10 Nov. '54: Mr. T. J. S. Postma en M. Koppen. 8 Dec. '54: Mr. T. J. S. Postma en Dr. L. A. Wesly. 5 Jan. '55: D. A. G. Halley en J. Fokkema.
Cursus voor leden en belangstellenden door de Ver. van Ned. Adv. en Contr Geneesk. van Alg. Zieken[ondsen Door de Vereniging van Med. Adviseurs en Contr. Geneeskundigen van AIg. Ziekenfondsen zal van September '54 tot en met Juli '56 op 22 Woensdagmiddagen een cursus voor leden en belangstellenden gehouden worden over de belangrijkste medische en administratieve problemen bij de contr61e voor de ziekenfondsen.
De cursus begint om 15.30 uur en wordt gehouden in Hotel Smits, Vredenburg te Utrecht.
De eerste 5 middagen zullen voordrachten gehouden worden door de volgende sprekers: 8 Sept. '54: Prof. Dr. L. A. Hutst en Dr. H. A. Vogelenzang. 6 Oct. '54: J. Fokkema en C. Landheer.
Niet-leden kunnen 66nmaaI worden ge~ntroduceerd (opgeven bij ondergetekende); het deep nemen aan de gehele cursus is mogelijk tegen vergoeding van f 5 0 . - - per cursusjaar (Sept. t / m Juli), te storten op girorekening No. 424117 ten name van Dr. L. Dooren te Arnhem. De secretaris van de organiserende vereniging is A. Hazevoet, Bergerweg 144, Alkmaar.
De redactie ontving in dank: a) bet 7de Jaarverslag van de Bedrijfsgeneeskundige Dienst Almelo (1953).
b) Jaarverslag Medische Dienst der Bedrijfsgeneeskundige Veren?g[ng ,,Oss" (1953).
Koopt Uw meubelen rechtstreeks van de [abriek. Honderden guldens besparing.
Huiskamers, Slaapkamers, Salons in gothiek en modern. 2000 m2 toonkamers in de fabriek. 528
SANDERS 1
MEUBELFABRIEK TELEFOON 800
HATTEM (K 5 2 0 6 )
Her Nederlands Studenten Sanatorium Laren N.H. Goneesheer-Directeur: Dr. F. N. Sickenga
Opname-mogelijkheid, behalve voor STUDENTEN, ook voor AFGESTUDEERDEN. Over bijzondere voorwaarden kan overlegd worden me! de geneesheerdirecleur. N.B. Volgens art. 2 der statulen van de Stichfin 9 He! Nederlands Studenten SanMorium bestaat ook mogelijkheid tot opneming van leerllngen en oud-leerlingen van mot hei hoger onderwijs overeenkomstlge inrichfingen van ondarw~is.
BANDEN v e e r
MEDISCH CONTACT
A a n de lezers die verzuirnden tijdig een b a n d voor h e t i n b i n d e n van Medisch Contact te bestellen, zij medegedeeld, d a t e r h o g e x e m p l a r e n s t e m p e l b a n d e n voor bet i n b i n d e n van de j a a r g a n g 1953 voorradig zijn. Ook voor de j a a r g a n g e n 1946, '47 en '48 zijn nog een beperkt aantal b a n d e n in voorraaad. Voor de overige jaarg a n g e n zijn deze uitverkocht.
Aandacht aan haar t o e k o m s t s c h e n k e n ? Ze had haar z i e k e n o m aan te d e n k e n !
Het Erefonds veer oud-vcrplcegsters
stelt zich ten doel financi~te h u l p te verlenen aan p h n . 800 oud-verplcegsters, die ten g e v o l g e van destijds zeer ]age salarissen, bet o n t b r e k e n v a n sociale voorzieningen, niet of niet voldoende in staat zijn gewcest veer h u n oude d a g te zorgen.
Sinds de stichting van dit fonds h e b b e n reeds vele m e n s e n getoonr dat zij de oud-verpleegsters een w a r m h a r t toedragen. Vele giften en toezeggingen voor jaarlijkse bijdrage zijn ons reeds toegevloeid. Daar er echter h o g veel m e e r nodig is wordt op vele m a n i e r e n getracht de barren en beurzen te openen.
U wilt toch niet achterblijven? Laat van Uw giro overschrijvent. No. 3 6 5 0 ten name van her Erefonds veer Oud-verpleegsters.
Bladvulling Een collega schrij# ons:
Natuurlijk is het een tekortkoming mijnerzijds, (wrs. vergeten op het drukke ochtendspreekuur een notitie te maken), m a a r ik vraag mij nu wel af, heeft deze mijnheer nu 365 dagen naast het bed van zijn vrouw gezeten, waehtende op de dokter? D a n heeft hij wel een pluim verdiend voor zijn lankmoedigheid.
Bij bet lezen in het M.C. nr. 27, dd. 8-7-'54, van het stukje van collega Wibaut" ,,Rust houden" en de illustratie uit Mr. Punch, schoot mij het volgende in gedachten: Op 1 Febr. '54 ontving ik het volgende schrijven:
Is dit misschien lets voor ,,Bladvulling"?
Hooggeleerde Heer,
ht
Op 31 Januari 1953 beloofde U mij eens naar mijn vrouw te komen kijken, daar zij ziek te bed lag. N a nu een jaar gewacht te hebben, heb ik besloten mij van een andere huisdokter te voorzien. Ik weet wel dat her leven niet over rozen gaat, maar een beetje meer menselijkheid had ik in deze wel verwacht.
De Voorzitter der Maatschappij werd onlangs op Zondagmorgen opgebeld. Her telefoongesprek verliep als volgt: ,,Dokter, weet U een ander woord voor liehaamsslagader?" ,,Waarvoor moet U dat weten?" ,,Ik heb niets te doen en nu ben ik aan het kruiswoordpuzzlen. 't Moeten 5 letters zijn." Z o o n van de dokter: ,,'s Is aorta, m a a r je kunt je gelukkig prijzen, dat je de dokter niet zelf aan de telefoon hebt gehad!"
U dankend voor de tot dusver verleende hulp, U w dienstwillige, w.g. (onleesbaar) (geen adres op brief of enveloppe)
Firma C. en G. Martina
W. F. S L A A - E N S C H E D E LIPPERKERKSTRAAT
Terrazzo, Houtgraniet- en Ktmststeenbedrijf
Koud- en warmwatervoorzieningen sanitaire insta|laties gasverwarmlng -
ENSCHEDE Kantoor: Bosweg 175 - TeleL 7584 (K 5420)
H.H. Medici,
44 - TEL. 4515
lood- en
zinkwerken
-
dakbedekkin 8
onderhoudswerken m
Alle soorten llYGIENISCIIE VLOERBEDEKKINGEN v l o e r e n , r u b b e r , l i n o l e u m etc.), l e v e r t :
(onder-
,,lIEt LINOLEU~IPALEIS'" v. O S T A D E S T R . Zuurbestendig
-
362 - AMSTERDAM Gemakkeliik
VAKKUNDIG
- TEL. K 2900-710260
te r e i n i g e n 9
BETROUWBAAR
-
100 %
IEMAND
B i j ieder gebouw ontwerpen
GEVEN,
n.ij een aijh,oile tuin en
SERVICE
EEN C A D E A U KOST OELD,
maar U kunt zieken Uw w e e k -
richten d ~ e uu't b,,kwame
bladen sturen door ze port-
vaknwmen in
vrij op te zenden aan: ,,RODE
KRUI$-TIJDSCHRIF-
TENDIENST
529
DEN
HAAG".
Hulp bij gewichtsbeperking Vetzucht, zelfs bij grensgevallen, is een bedreiging van de gezondheid en zelfs van her leven en het is daardoor een daadwerkelijk medisch vraagstuk. I-let is algemeen bekend dat alleen zij die minder eten in gewicht aehteruit gaan, maar de moeilijkheid is altijd om voldoende vertrouwen te verzekeren in een vermageringsdieet. 'Dexedrine' tabletten zijn een waardevolle hulp tot beperking van vetzieht; zij beteugelen de eetlust en stellen de pati6nt in staat om een laag ealorie~n dieet te volgen zonder geirriteerd of ontmoedigd te worden.
I
Dexedrine I Tabletten
(ieder tablet bel:at 5 mgr. dextro-amphetamine sulfaat)
SMITH
KLINE
&
FRENCH
INTERNATIONAL
Philadelphia, Pa., U.S.A. Eigenaren van het Handelsmerk 'Dexedrine'
V e r t e g e n w o o r d i g e r s voor N e d e r l e n d :
H. DE H A A S RZ Pharmaceufische
Groothandel
N.V.
Nieuwe kade 3-4 - telefoon 2 2 5 2 3 - 2 0 5 6 3
DP 52 H
- Arnhem
COMP.
Ned. Vereni~in~v. Sexuele llervorming
Ziekenvervoer ,,Margriet"
Zo juist verschenen :
Ambulanccvcrvocr
I D r C-VAN EMDE BOAS I ,,Abortus provocatus'"
door geheel Nederland, ook Buitenland
B i j d r a g e n tot d e s t u d i e v a n d e a b o r tu~ p r o v o c a t u s in N e d e r l a n d . (Omvang, oorzaken en prophylaxis). 6 7 p a g i n a ' s met 17 u i t l d a p b a r e tabellen, gedrukt op goed papier.
Prima materiaal, vakkundige bediening Telebon
21400
bij geen gehoor 16220
Prijs ~ 1.60; ~ranco per post ~ 1.75.
Correspondentiead~es : TURFMARKT
ELAST. KOUSEN
B e s t e l l i n g e n t e r i c h t e n a a n bet S e e r e t a r i a a t van het Hoofdbestuur van bovenstaande v e r e n i g i n g , B d d e r d i j k s t r a a t 3 9 te D e n H a a g .
10 - ttAARLEM
Alleenverkoop:
,JEHA"
j. H. H. V 1."E 1J V F E R
ONZICHT]~AAR W e i m a r s t r a a t 319 biJ de Yalkenbosehlaan Den Itaag - ]el 337055
ONDER NYLONS
UUR WERKEN
A
SPECIAALZAAK BUIKBANDEN MEDISCHE CORSETS Desgewenst bediening aan hub
C. A N D R I E S S E N
OPTIEK
& ZN.,
GROTE MARKT 22, BERGEN OP ZOOM, TEL 288
RADIO
A
Neder|ands Genootschap roar Heilgymnastiek, phys[otechniek. Opgeticht in 1 8 8 9 .
massage
en
Door het organiseren van wetenschappelijke bijeenkomsten en binnen- en buitenlandse praktijkcursussen werkt her Genootschap bii voortduring aan de uitbreiding van het kennis- en ervaringsgebied van zijn leden. Voor inlichtingen en ledenlijst: CENTRAAL BUREAU , B U R H E M A ' , Prins Hendrikplein 13, Den Haag. Tel. K 1 7 0 0 - 3 2 5 0 5 7 .
H.H. Medici Bij O P T I C I E N
IL D E
lONG
LABONNEESPERANCEis elke bril precisie werk. HOOFDWEG
468
AMSTERDAM
Voor al
Zeilstraat 49
Uw Herenmodeartikelen:
([!
en onderhoud
van licht-, krocht-
]E ]l~ [1~. B i t IT E N S GROENBURGWAL 12
TEL. 4 5 1 1 3 - AMSTERDAM-C.
Telefoon 4 4 0 0 (K 6700)
b.g.g. 2 3 4 8
Tel. 726415
en verwarmingsinstallaties
ELECTRO-TECHNISCH EN WlERKTUIGKUNDIG BUREAU - WIKKELBEDRIJF
Erkend electro-technisch installateuro Ingescllreverl bi I hot Gemeeote Energ*ebedrijf van Amstesd~,h LandehIk odkend
FOTO AB HAKEBOOM DEVENTER
-
89721
Amsterdam-Zuid
G. R. Hettinga Aanleg
TELEFOON
Levert 1.1: Proiectieschermen in alle maten, Epidiascopen, Vergrotingsappa~a~uur. Een uitgebrelde collectie Novotlex onclerdelen voor een betrouwbare instelapparaluur voor her maken van Makro opnamen met de Leica, Exakta, Contax Ila en III, Practica of Contax-S.
Gaame verstrel(ken wlj U a~le gewenste inlkhLingen.
SA N A L GI N TABLETTEN
MIGRAINE NEURALGIE HOOFDPlJN KOORTS
(S. . . . . telling: Dimethylaminophenazon Acet.-p.-phenetidine Trimethylxanthlne)
PHARMACEUTISCH
LABORATORIUM
SANAL
B.~ZEL
Buisjes met 10 tabletten ~ 1 gram THANS OOK IN SCHUIFDOOSJES,inh. 10 tabl. ~ 1/2 gram Voor apotheekhoudende ~eneeskundigen en ziekenhuizen, kliniekverpakkingen met 100 tabletten b 1 gram (Hoofddep6t voor Nederland)
Dr. H. Nanning's Pharm. Chem. Fabr. N.V., Korte Poten 7 a, Den Haag TEN OOSTEN & DE REUS N.V. STADHOUDERSKADE 149
Fa. W. FRANSEN v.h.A.
AMSTERDAM-Z.
Dordrecht
TEL. 99041 - 9 9 2 1 3
Roth's Orthop.
Fabriek
- Voorstraat 3 4 2 - T e l 4 3 6 5
Amsterdam- Nw. Kerkstr. 6 7 t 6 9 - Tel. 5 4 2 7 4 Eindhoven
-
$trat.dijk 6
Tel. 4 1 2 4
KYMOGRAPHIONS,
Kunstled. - Orthop. app. - Steunzolen
fabrikaat HELLIGE, diverse uifvoeringen
Spreekuten te 's-Hertogenbosch, Helmond,
DYNAMOL Indicatie : Bevat :
Gebruiksaanwiizing : verpakking 60 drag6es verpakking 3 0 0 drag6es
voor Nederland HACO Maastricht
Breda, Oudenbosch, Amsterdam-Noord
Sanders
Sexuele neurasthenie
Hormoonpraeparaten, vitaminen, plantenextracten en minerale stoffen. gedurende de eerste 11 dagen van de kuur van 60 dagen 2 drag6es 3 x daags, v66r de maaltiiden met wat water. Vanaf de 12e dag 3 x 3 drag~es daags. De weldadige ultwerking doet zich reeds na de 10e dag van de kuur gevoelen.
Orchitin..ThyroTdln.Surrenalgland.extract..Calcium 10hytinic.-Acid.nucleinic.-Cinnamon.~dv.Coffeln.-Tritlc.gennlnahoieum (VIt.E)-Yohimbin.hydrochlorid.-VItam.A-Vitam.D-Colophonic-Acac.gum-Saccharo-Terra
SAMENSTELLING:
sienna-Talco et Cera flava.
VITTEL BRONWATER G r a n d e S o u r c e : voor Nieren en chronische intoxicatie van het organisme: Jicht Rheumatiek, Arthritisme. Source Lever
De
pracfische schoen
H~par:
Imp. A. P K. Amsterdam,
wefenschappelljk plus t.
ZIEKENVERVOER F. G. L. VERHAGEN
TEL. -
Grotestraat 106-108
Tel. 2701
AMSTERDAM
(K 5490)
Orthopaedische Schoenmakerij en Schoenhandel
H. F L O O R S & Z O O N MOLENSTRAAT90 - ENSCHEDE Schoenhandel en Orth. Maat-schoenmakerij Telefoon3155 (K 5420) - Giro 72967 REFORMHANDEL ZONNESTRAAL D e v e n t e r - KI. O v e r s l r e a | 65
Vakkundig personeel
i o6m. MlO0 i.-.J Speeiaal Verzending
D. ~ O R N _-_.I~ , l l TPTIICIEN
T. L I D U I N A S T R A A T 1 -
.!
nmD
in plaats van KARNEMELK of YOGHURT
Lactoblologisch Labpratorium
J. M. E. SNUYF & ZN
Canadalaan 31 APELDOORN Tel. {K 6 7 6 0 ) 2 0 5 9 - Postr. 2 4 8 4 3
voor
dieeten
d o o r het g e h e l e land,
TELEFOON 67649
:
SCIIIEDA]
De Neder|. MenBeudleek-Bond v e r e n i g t i n r i c h d i e g e d i p l o m e e r d e l e e r k r a c h t e n , die uitolultend de
i i l l i l i l t l i I Ii ~
YOGH-AROOM
Hauser - Diabefici - Z o u l l o o s - V e g e l a r i s c h
tel. 4070/K 6700
lllilli i
719191
STADION STRAAT l 1-13
H. BUSSCHEIRS
Almelo
voor
Urinewegen.
en
Tel. 4 4 9 7 8
met een
FIR~iA
~
tltl ill [ ]
9IENSENDIE
CK-METHODE
t e r v e r b e t e r i n g vim nchlmmgboudlng e n b e w e g l n g , bovordorlng v u n o r m a l e e n berstol van g e s t o o r d e splorfmsctie. v o l g e n s d e d o o r Beam M e n s e n d l e c k v a t t g e | t e l d e b e g i n | e l e n i n z u i v e r e n v o r m t o e p a m m n , I n l i e h t i n g e n e n voLledige ledenliJmt btJ h e r e e c r e t ~ r i a a t
P. C. HOOFTSTRAAT 22
HII, VER~I~
De N.V. Aigemeen Assurantiekantoor
COMPLETE WONINGINRICHTING,
ALGASS
OPNIEUW STOFFEREN, en alle verdere werkzaamheden
MALIEBAAN 50 - UTRECHT - TEL. 16451
sfeer
verstrekt U, op Uw verzoek, gaarne alle gewenste inlichtingen omtrent
M. C. L A
voor p r a k t i | k o v e r n a m e , vrije v e s t i g i n g of clnderszins
Jonker
HEIJ
Speciaal adres voor h e r inrichten v a n w a c h t k a m e r s
Wijnhandcl ~V.
de
Hoofddorpweg 1 1 -Amsterdam -Tel. 8 8 6 5 9
Beroepsfinanciering Hypotheken Alle verzekeringon
J.
die
van Uw woning
verhogen, verzorgt voor U:
BEROEPSCREDIET
Fa
en g e z e i l i g h e i d
Overhemdennaar maat
Jr
P r i n s e n g r a c h t 598 hoek W e t e r i n g s t r a a t
I. K A M S T R A
T e l e f o o n 30523, A m s t e r d a m
(v.h. DROOG)
Landwijn rood ~ 1.40 Landwiin wit jr 1.50 p. fl. Orig. Vermouth p. liter f 2.75 Pale Dry sherry p. fl. ] 4.10
W I T T E DE w I ' r H S T R A A T 129 AMSTERDAM - TELEFOON 82148
Cratls verzenden en bezorgen door "t geheEe land
Vakkundigc
reparaties
Vraagt pri#courant
Sanitaire installaties, gashaarden, vaste wastafels, koelkasten, badkamerinrichtingen, centrale verwarming enz. verzorgt
G. ]. DE KONING & Zn. KEIZERSGRACHT 447
-
AMSTFJ~.DAM
- TEL. K 2 9 0 0 - 3 2 4 5 7
Z o n d e r c h a u f f e u r - O p e l R e c o r d "54 - V o l k s w a g e n O p e l O l y m p i a " 5 0 - ' 5 2 - O p e l K a p t e i n "50 Uitstekend verzorgde wagens J. W I T T E
TIDORESTRAAT 11
"53
AMSTEROAM-OOST - TEL. 5 2 0 9 2
Fa. H. GREUTER H. Greuter (leraar N.O.]
Huisschilders en decorateurs onno Amsterdam - Telefoon 4 8 7 8 3 - Kloveniersburgwa[ 43
1886
ROTANMEUBELEN
Loodgieters- & Installatiebedrijf
voor kamer en tuin Ntanden
D. V A N
en
Bree 95-97
DER L A A N
- R o t t e r d a m - Tel. 7 1 3 3 7
reparation * Verzendingen door geheel Nederland en geillu/treerde priiscourant wordt ,,p aanvraag vriiblljvend toegezonden.
Electriciteit, gas
K. DE V R I E S
Sanitair
AIb. Cuypstraat i 32, Gerard Doustraat 123, Amsterdam-Z. Tel. 71 63 90
Loed- en Zinkwerken
AIs ~n
her kon
J. ZIGTERMAN - GRONINGEN Verhuizingen - Emigratie
~
is hot Zigterman Kant. Oosterhamrikkade 102 - Tel. K 5 9 0 0 - 2 2 5 9 8 Woonh. Oostersingel 124 b - Tel. K 5900-22233
Voer sanitaire installaties, gashaarden, koelkasten, geysers, badkamerinrichfingen
H e i j s t v. d. , , O U D E Z I J D S ' " Compleet Diner thiiisbezorgd v.a. Prima kwaliteit
f 2.50p.p.
V A g LEEU W E N Hendrik Jacobszstraat 5, Amsterdam
Vakkundige bereiding
00k v0or Bruiloften en Partijen ZWARE
AANRIJDING
Papenstraat
87-89
Deventer-Tel.351
7
Telefoon v.h. chef-kok 91930 Hotel De Bilderberg Oosterbeek
met Uw luxe wagen?
Even naar de
Eerste Deventer Carrosseriefabriek
Specialisten in het uitdeuken, vernieuwen, stofferen en spuiten Verder alle veranderingen, w.o. sJaapgedegenheid in Uw wagen.
VERHUUR VAN NIEUWE AUTO'S o.a. Chevrolet, Consul, Opel, Renaulf Cabr. Emmastraat 31 te Amsterdam-Zuid
ANNY
LONNEKER BIJ ENSCHEDE TEL. 4 4 1 0 (K 5420) - DORPSTRAAT 149 Rustige omgeving - Gerenommeerde keuken Op alle kamers stromend water
Tevens opleidingsinstituut HAAKSBERGERSTRAAT 152 ENSCHEDE - TELEFOON 8771
~IKIIIL
~
H. DE G R O O T Tel. 7 2 6 9 6 0 (priv6 97493)
HOTEL S A V E N I J E
K A Y SER
Soins de Beaut~
llW
Tel.AMSTERDAM48343-711338
Her
P
ilONTWERKER
A
N
familiehotel
T
HOEDENMAKEk
IIIiilr
9 TEL
ENSCHEDE
A
L
veer
O
de
N
medici
S
