NVOX juni boekrecensies. digitaal. Overbevolking? Wegwijs

Als laatste een overzichtstabel van diverse sites van bedrijven, instituten en stichtingen waar interessante en goed toepasbare informatie te vinden is. Met + hebben we aangegeven voor welke vakgebieden de site van belang is. De betekenis van bi, na en sk is bekend; tk is hier de afkorting van techniek. n Dafne de Boer en Petra Ketelaar / NVON-sectie toa

www.economatics-education.com www.scilabware.com www.designsoftware.com www.classroomtoys.co.uk www.rapidonline.com www.matrixmultimedia.com www.rsc.org/discovermaths www.rsc.org/labskills www.learningscience.org www.dinolite-uk.com www.webelements.com www.sep.org.uk

bi + + (+) +

na + + + + +

+ +

+ +

+

+

sk + + (+) +

digitaal Wegwijs

296

Toetsen en nakijken In deze NVOX de voorlopig laatste Wegwijs. Na de zomervakantie zal ik stoppen met het schrijven van deze websitecolumn. In deze Wegwijs verschillende manieren van beoordelen, van rubrics tot en met een heroverweging hoe te toetsen. Het best is deze column online te gebruiken (na inloggen via www.nvon.nl/nvox). Maakt u een leuke les op basis van deze informatie, deel dit dan met anderen, bijvoorbeeld via een informatief artikeltje in de rubriek Podium voor beginnende docenten. Toetsen Op de website http:// toetswijzer.kennisnet.nl vindt u informatie over toetsen. De informatie is gericht op het beoordelen van bijvoorbeeld groepswerk of competenties. De site wordt verzorgd door het Cito. Denk bijvoorbeeld eens aan het analyseren van een eigen toets. Is de validiteit van de eigen toets in orde? Is

NVOX

juni 2010

+ + + + + +

tk +

opmerkingen

+ + +

o.a. Locktronics toepassingen miscroscoop+camera proeven en ondersteuning

boekrecensies de betrouwbaarheid hoog of juist laag? Neem eens een in uw ogen goed schoolexamen en ga aan de slag. Hiermee wordt gevoel ontwikkeld voor goede en slechte vragen. Deel uw ervaring met uw collega’s, beter nog maak er een jaarlijks terugkerende dag van aan het einde van het jaar. Vanzelfsprekend met uw wiskundecollega in de buurt voor de nodige statistische kennis (http://www. kennisbasisstatistiek.net).

Rubrieken Rubrieken ook wel bekend als rubrics zijn schema’s waarin beschreven is waaraan een ingeleverd werk moet voldoen. U kunt zelf rubrieken maken of al gemaakte rubrieken gebruiken. Via een website van Laurie Fowler vind ik een aantal links verzameld: www. lauriefowler.com/rubrics. html. Tips van de SLO over het maken van rubrieken vindt u via http:digimap. slo.nl en dan doorklikken naar Aanpak in de klas en vervolgens Beoordeling. Voordeel van het gebruik van rubrieken is dat het voor de

leerling (en mogelijk uzelf) duidelijker is waaraan het in te leveren werk moet voldoen.

Meerkeuzevragen Als er één voordeel is van meerkeuzevragen, is het dat je sneller nakijkt. Het nakijkwerk kan ook door een niet-vakdocent (lees docentassistent) worden gedaan of de toets kan worden afgenomen via de computer. Na afloop heeft de leerling gelijk voor ogen wat zijn sterke punten zijn en waar nog ruimte is voor verbetering. Wat een nadeel is, is dat het maken van de toets veel meer tijd kost. De Universiteit van Tilburg heeft een pdf online staan met tips bij meerkeuzevragen. http:// www.uvt.nl/faculteiten/frw/ ict/cursussen/blackboardtoetsing/bb-meerkeuzevragen. pdf, ook te vinden via http:// alturl.com/mm9f. Ik wens u allen alvast een fijne vakantie toe! n Bob Lefeber http://dedocent.wordpress.com

Overbevolking? Fred Pearce, Volksbeving. Van babyboom naar bevolkingscrash. Utrecht: Jan van Arkel. 320p. ISBN: 9789062244973. €14,95.

In de tijd van één generatie is de wereldbevolking meer dan verdrievoudigd. Toen mijn moeder een kind was, zat de wereldbevolking rond de twee miljard. Nu nadert de wereldbevolking de zeven miljard. Overbevolking. Ter ontspanning lees ik graag science fiction boeken. Daarin las ik vaak over een overbevolkte wereld waarin mensen in enorme stadstaten woonden ver boven of onder de grond en waar geen ruimte meer over was voor natuur.De rest laat zich raden. Lange tijd was dit voor iedereen het

toekomstscenario. Maar nu is er wetenschapsjournalist Pearce, onder meer bekend van zijn boek ‘De laatste generatie’, zie ook het interview in NVOX (33)4, april 2008. Hij komt met een totaal ander geluid. Niet de overbevolking wordt een probleem, maar de onderbevolking. Niet een bevolkings explosie, maar een extreme vermindering. Het boek begint met Thomas Robert Malthus en de eugenetica en eindigt met het hoofdstuk ‘de piekpopulatie voorbij’. Daar tussenin zijn hoofdstukken met intrigerende titels, zoals ‘Red de blanke’, ‘De anticonceptiebrigade’, ‘De groene revolutie’, ‘Zusters’, ‘Sex and the city’, ‘Miesende meisjes’, ‘Zwaaien of verzuipen’, 'Gods eigen smeltkroes’, ‘Slumdogs sta op’. “Pearce laat zien hoe een jonge bevolking de motor kon worden van het Chinese economische wonder en hoe de vergrijzing van diezelfde bevolking dit weer zal ondermijnen. Ook stelt de auteur zich de vraag of er deze eeuw toch een Malthusiaanse nachtmerrie komt en of de babyboomgenereratie de wereld groener, gelukkiger, wijzer en zuiniger zal maken.” Als u niet weet wat u op vakantie te lezen mee moet nemen, dan is hier een prima keuze. Het goed geschreven boek leest ‘als een trein’. En dan hebt u in september weer eens wat zinvols om over te praten. n Marianne Offereins

Als je alles over bomen wilt weten Colin Tudge. Het verborgen leven van bomen: levensloop, functie en betekenis. Houten: Uitgeverij het Spectrum, 2009. 520p, ill. zw.w.. ISBN: 9789049102715. € 19,95.

Dit boek levert naast allerlei informatie over bomen heel veel biologische informatie op. het is daarom jammer dat er af en toe biologische fouten in staan. het ligt misschien ook aan de vertaling, maar dat kan ik niet zo goed beoordelen. Afgezien daarvan is het een verrukkelijk boek om te lezen. Bomen zijn op zich al fascinerend. Er zijn bomen die dateren van vóór de jaartelling. Er zijn bomen die meer dan 100 meter hoog worden. Waardoor kunnen ze zo hoog en zo oud worden? Dat wordt natuurlijk allemaal uitgelegd, maar ondertussen komen er ook heel veel wetenswaardigheden op je af. Het boek begint met een gedegen uitleg over hoe je een boom kunt definiëren, over de indeling van de bomen (taxonomie) en over de ontstaansgeschiedenis van bomen (evolutie). Er is een heel groot hoofdstuk gewijd aan alle bomen van de wereld. Het interessantste hoofdstuk vind ik: ‘Het leven van bomen’, waarin heel veel

aandacht is voor interacties tussen bomen en andere organismen in hun ecosysteem en hoe belangrijk deze interacties zijn. het vernietigen van één soort heeft verstrekkende gevolgen voor andere organismen in dat ecosysteem. Een wetenschap die steeds meer onthutsende ontdekkingen doet. En daarmee samenhangend breekt de auteur in het laatste hoofdstuk ‘Bomen en mensen’ een lans voor een andere manier van denken over de allerlei zaken zoals de gevolgen van klimaatverandering, een steeds groter wordende wereldbevolking, steeds meer technologie, steeds meer urbanisatie en de tegenstelling ontwikkelingslanden -westerse landen. Een heel verfrissend boek om te lezen. n Marijke Domis

Bestellen Maarten Evenblij (eindredacteur) e.a. Biogrondstoffen. Van fossiel tot biomassa. Den Haag: Stichting Bio-Wetenschappen en Maatschappij, 2010. 88p. ill.: kleur. ISBN 978-90-73196-57-5. € 6,- exclusief verzendkosten. Te bestellen via www. biomaatschappij.nl. Het cahier is ook te downloaden. De PDF is 3,488 kB.

Er is een oneindige voorraad planten dankzij de straling van de zon. Er zijn op aarde voldoende grond en biologische afvalstromen beschikbaar om een groot

deel van de wereldbehoefte aan energie te vervullen en zo te komen tot een biobased economy. Het cahier Biogrondstoffen beschrijft de mogelijkheden en technieken om biomassa te verkrijgen en om te zetten in bruikbare en commercieel toepasbare biogrondstoffen. Het cahier besteedt ook aandacht aan de belemmeringen voor een dergelijke groene economie. Een duurzame productie van biomassa en biobrandstoffen op grote schaal vereist goede voorwaarden, zodat de omstandigheden van mensen in arme landen en het milieu niet verslechteren, maar juist verbeteren. Met die gedachte en gezien de ontwikkelingen in de technologie, is de redactie van het cahier voorzichtig optimistisch over de toekomst van een groene, mede op biomassa georiënteerde, economie. Maar lees vooral goed over de beperkende factoren die er genoemd worden. De efficiëntie van de energieopslag via planten is per jaar maar een fractie van de opslag via zonnepanelen. Voor de productie van biobrandstoffen van de tweede generatie (uit plantaardige resten) bestaat het gevaar dat kringlopen in de bodem verstoord raken en de CO2-uitstoot door bodemorganismen bij afbraak van resten groter wordt. En natuurlijk is het ook zo dat de biodiversiteit in gebieden achteruitgaat als bossen gekapt worden voor het aanleggen van plantages voor de productie van biogrondstoffen. De mens zal moeten leren rekening te houden met allerlei niet bedoelde neveneffecten van zijn handelen. En dan heb ik het nog niet eens over nietsontziende multinationals die alleen maar voor veel geld gaan. Het cahier is goed te

juni 2010

NVOX

297

gebruiken bij lessen nlt, biologie, natuur- en scheikunde. Vooral geschikt om leerlingen kritisch te laten nadenken over het een en ander. n Marijke Domis

Zonnen mag Han van der Rhee, Zonnen mag. Een nieuwe visie op zon en gezondheid. Amsterdam: Nieuw Amsterdam. 128 p., ill. ISBN: 9789046808214. € 14,95.

298

die kunnen voorkomen en wat er aan gedaan moet/kan worden). Maar inmiddels is ook gebleken, dat blootstelling aan zonlicht een positieve invloed kan hebben op het voorkómen van diverse andere kankersoorten. Vooral de aanmaak van vitamine D speelt hierbij een grote rol. Dat is overigens ook van groot belang voor het tegengaan van osteoporose. Kortom, ‘zonnen mag’ mits… ja ja, er is natuurlijk altijd een maar… Maar deze is zo vanzelfsprekend: niet te lang en niet teveel. Met andere woorden: “Verstandig zonnen is genieten van de zon zonder te overdrijven en zonder te verbranden. Dat is gezond en prettig. Zit er een raar plekje op de huid? Wacht dan niet om ermee naar de huisarts te gaan.” Met register en verklarende woordenlijst. n Marianne Offereins

Wat zit ik iedere zomer toch graag aan het strand. De afgelopen jaren braaf in de schaduw van het strandhokje of van de parasol. En natuurlijk smeerde ik met minimaal factor 20. Nu is er het boekje van Van der Rhee, dat ik wel in de zon mag zitten. Reden genoeg om dat maar eens zorgvuldig te bestuderen. Auteur Van der Rhee is ruim dertig jaar werkzaam als dermatoloog. Hij was een van de initiatiefnemers van de ‘Sproetenbus’ die een aantal jaren geleden bij de stranden te zien was. Inmiddels is uit onderzoek gebleken dat de zon helemaal niet zo slecht is, ja, je hebt een verhoogde kans op huidkanker (hij beschrijft de drie belangrijkste soorten

NVOX

juni 2010

De milieuonderzoeker als cultuurfilosoof Klaas van Egmond. Een vorm van beschaving Zeist: Christofoor, 2010. 294 p., vele ill. zw.w. (grafieken) ISBN: 978-90-6038 648-4. € 24,50

In NVOX 4 heeft Marijke Domis een verslag gegeven

van de Christmas Lecture van Klaas van Egmond. Haar titel luidde ‘Klimaat en beschaving’, en dat dekt de inhoud wel min of meer. In dit boek wordt uitgebreider en zeer systematisch ingegaan op de problemen van onze wereld, zoals klimaatverandering, overbevolking, energie- en voedselschaarste en zo meer. De omslag van het boek toont een in vieren gedeelde schijf, en dat is typerend voor de betoogtrant erin. Van Egmond slaagt er steeds in een schema van vier kwadranten te tekenen en de problemen en hun oorzaken in een ervan te plaatsen. Hij schetst op heldere wijze de problemen en hun ontstaan, en gaat daarvoor ver terug in de geschiedenis. In de Griekse oudheid begint hij nog voor Homerus en laat zien hoe die uitloopt op materialisme, de neergang van de Griekse cultuur. Maar al daarvoor heeft hij het over de grenzen aan de groei, het mens- en wereldbeeld en de menselijke relaties, onderling en met de Ander. Het integrale wereldbeeld, geschematiseerd in die vier kwadranten, boven B1 (absoluut idealisme) en B2 (subjectief idealisme), onder A1 (modernisme) en A2 (postmodernisme), stelt min of meer conflicterende levensbeschouwingen voor. Maar ze gaan in de loop van de historie in elkaar over, zelfs in een dubbel stel dat Van Egmond als een spiraal schetst. De strekking van het boek is dat onze problemen zijn ontstaan als een beschavingsprobleem, en dat de oplossing moet worden gezocht in een mentaliteitsverandering: een kwestie van beschaving. Toch heb ik wel vragen. Hij noemt de huidige wetenschapsbeoefening

‘positivistisch’, gereduceerd tot wat met vijf zintuigen kan worden waargenomen en vastgelegd, en wil een breed georiënteerde aanpak, waarbij zelfs de parapsychologie een kans moet krijgen. Een ander punt is dat hij in de kerk (en vergelijkbare instanties als de Islam) een instituut ziet dat de eigen waarden en normen verabsoluteert en dwingend aan de ander oplegt, tot en met de inquisitie aan toe. Voor mijn besef worden alle kerken en geloven wel erg vlot over één kam geschoren. Een van de bijdragen tot een betere beschaving moet worden geleverd door het onderwijs, en ook de politiek kan een steentje bijdragen door besluiten te nemen die heilzaam zijn voor de wereld als geheel. Dat is voor mij een vorm van achttiendeeeuws cultuuroptimisme die ik nog niet door de feiten geschraagd zie. (‘Bouw scholen en ge kunt de gevangenissen sluiten’). Van Egmonds boek is een erudiet verslag van de situatie op deze wereld. Elk hoofdstuk wordt besloten met conclusies en een samenvatting. Ik heb het geboeid gelezen. Ik raad het de collega’s aan, niet voor hun lessen maar om een beter zicht te krijgen op de wereld en hoe ze is geworden zoals ze is. Maar hoezeer ik met hem wens dat er een keer komt door een betere beschaving, de weg waarlangs die oplossing moet komen lijkt me helaas niet begaanbaar. n Hans Bouma

Prof. Van Egmond wil daaraan nog het volgende toevoegen: Wat nu niet in de recensie naar voren komt is dat het kernprobleem steeds weer

ligt in het eenzijdig worden van waardeopvattingen. Wereldbeelden (als waardeoriëntaties) worden daardoor tot karikatuur. Ik zie geen enkel probleem in institutionele religie, maar wel wanneer die zichzelf overdrijft

tot karikatuur (er is maar één waarheid en die hebben wij); de gevolgen daarvan zijn maatschappelijk verschrikkelijk geweest. Waar het in een beschaafde wereld om gaat is het vroegtijdig onderkennen

en corrigeren van ('middelpuntvliedende') krachten die tot eenzijdigheid en dus tot rampspoed leiden. Wanneer we zouden toewerken naar een min of meer gedeeld wereldbeeld waarin elke levensstijl of wereldbeschouwing

zich dan wel niet gehonoreerd maar dan toch erkend weet, dan zou dat richting kunnen geven aan een samenleving die niet steeds weer vervalt tot desastreuze eenzijdigheid. n Klaas van Egmond

wetenschap Dubbel groen: roetvrije diesel uit industrieel afval Diesel heeft twee nadelen: het leidt tot fijnstof (roet) en het is gemaakt van een grondstof die opraakt, olie. TU/eonderzoeker Michael Boot ontwikkelde een nieuw soort diesel (Cyclox), met veel minder roetuitstoot. De grondstof maakt hij uit industrieel afval. Dubbel 'groen' dus, deze nieuwe biodiesel. En uit die grondstof kan je ook nog eens nylon maken. Boot is hierop gepromoveerd in Eindhoven. Doel van zijn promotie-onderzoek was het maken van een roetvrije dieselvariant. Hij is hierin geslaagd door cyclohexanon te mengen met gewone diesel. Hierdoor ontbrandt de brandstof, met de naam Cyclox, later dan gebruikelijk. Zo krijgen zuurstof en brandstof de kans beter te mengen, waardoor minder roetdeeltjes ontstaan. "We hebben bij een mengverhouding van 50 op 50 nul roetuitstoot gemeten", vertelt Boot. Bij testen in een stationair lopende personenauto, in een verhouding van 10/90 (cyclohexanon/gewone diesel), is de reductie van roetuitstoot vijftig procent. Dat is een belangrijk gegeven, omdat roetuitstoot vooral een probleem is in binnensteden, waar auto's vaak langzaam rijden of stil staan. De universiteit heeft internationaal octrooi aangevraagd op Cyclox. Bovendien bleek tijdens het onderzoek van Boot dat cyclohexanon gemaakt kan worden uit lignine. Deze stof komt in grote hoeveelheden vrij als afval uit onder meer de papierindustrie. De Eindhovense onderzoeker wil daarom een industrieel proces gaan ontwikkelen om grootschalig en goedkoop cyclohexa-

non te maken uit afvallignine. Hij heeft hiervoor samen met drie faculteiten en enkele bedrijven een projectvoorstel ingediend bij Agentschap NL. Doel is niet alleen om daarmee uiteindelijk Cyclox te maken, maar ook 'groene' nylon. Want cyclohexanon is ook de belangrijkste grondstof van nylon. n Bron: persbericht TU Eindhoven

Internationaal Chemiejaar 2011 Het jaar 2011 is door IUPAC onder auspiciën van Unesco aangewezen als het Internationale Jaar van de Chemie. The International Year of Chemistry 2011 (IYC 2011) is een wereldwijde viering van de verworvenheden van de chemie en haar bijdragen aan het welzijn van de mensheid. Onder de titel Chemistry - our life, our future biedt IYC 2011 een breed scala van interactieve, onderhoudende en onderwijsactiviteiten voor alle leeftijden. Het Chemiejaar is bedoeld om de wereld te omspannen, zodat iedereen eraan kan deelnemen, liefst op plaatselijk, regionaal en nationaal niveau. De doelstellingen van IYC 2011 zijn het vergroten van de waardering van de scheikunde als vervuller van globale behoeften, het stimuleren van de belangstelling van jonge mensen in de chemie en het kweken van enthousiasme voor de creatieve toekomst van de chemie. Het jaar 2011 is het eeuwfeest van de Nobelprijs voor Madame Curie en biedt zo de gelegenheid de rol van vrouwen in de wetenschap te onderstrepen. Het is ook het eeuwjaar van de stichting van de Internationale Unie van Chemische Verenigingen, waardoor de

voordelen van internationale samenwerking op wetenschappelijk gebied in het licht worden gesteld. IYC 2011 wil met allerlei middelen beklemtonen dat chemie een creatieve wetenschap is die wezenlijk bijdraagt aan duurzaamheid en verbeteringen in levenspatronen. Activiteiten als lezingen, tentoonstellingen, hands-on proeven, zullen tonen hoe chemisch onderzoek een sleutelrol speelt bij het oplossen van onze kwellendste problemen, zoals voedsel, water, gezondheid, energie, vervoer en dergelijke. Bovendien wil het IYC 2011 de internationale samenwerking bevorderen door te fungeren als brandpunt of inlichtingenbron voor activiteiten van nationale chemische verenigingen, onderwijsinstellingen (zoals NVON? – red), industrie, regeringen en NGO’s. Het IYC valt in de volgende cursus. Het is nu tijd om er plannen voor te maken. n Bron: Chemistry in Action!, voorjaar 2010. (Nu al de dertigste jaargang!)

Bloggen en chatten over ‘het andere CO2-probleem’ Een internationaal onderzoeksteam gaat de effecten van verzuring op het leven in de oceaan bestuderen. Vooral poolzeeën lijken kwetsbaar te zijn voor verzuring, een gevolg van grote hoeveelheden van het broeikasgas CO2 in de lucht. Dit voorjaar biedt een internationale groep van ruim 30 onderzoekers een unieke mogelijkheid. Belangstellenden kunnen hun poolonderzoek interactief meemaken via de blog of bijvoorbeeld een chatsessie op afspraak. De mogelijkheden voor een experiment in de klas en na terugkomst een lezing of meet &

juni 2010

NVOX

299

greet met de onderzoeker maken het compleet. Meer CO2 in de lucht betekent ook meer CO2 in de zee en hierdoor verandert de chemische samenstelling van het zeewater. Het gevolg is dat de zeeën en oceanen zuurder worden. Dit heeft allerlei effecten op het leven in de zee en die zijn misschien wel even heftig als bij klimaatsverandering. Zo worden bijvoorbeeld de kalkskeletten van schelpdieren en koralen aangetast, maar ook is er juist meer CO2 beschikbaar voor algengroei. Net als bij klimaatsverandering lijken vooral de polen de klappen op te gaan vangen bij de verzuring van de zee. Daarom reist het wetenschapsteam af

naar Spitsbergen in het noordpoolgebied om de gevolgen op het leven aldaar te onderzoeken. Er is nog veel onduidelijk. En dat terwijl de oceaanverzuring 100 maal sneller gaat dan ooit gedurende de afgelopen 25 miljoen jaar. Van eind mei tot begin juli wordt de CO2of koolstofstroom in het ecosysteem van de poolzee bestudeerd. In de fjorden komen negen zogenaamde ‘mesocosms’ te hangen: zakken van 40.000 liter en 17 meter lang. Die mesocosms krijgen allemaal een andere hoeveelheid CO2, om de zee van vandaag na te bootsen tot en met die van midden volgende eeuw. Daarin worden dagelijks watermonsters genomen en gekeken naar het dierlijke

plankton. Dit is belangrijk, omdat de extra CO2 die de oceaan opzuigt zowel ‘opgegeten’ kan worden en steeds kan blijven rondcirkelen, als onbereikbaar af kan zinken naar de diepzee. De balans tussen deze twee mogelijkheden bepaalt hoeveel koolstof de oceaan uiteindelijk kan opnemen. Het centrale webadres van het project is http://epocaarctic2010.wordpress.com/. Hier zijn de blogs in de verschillende talen van het onderzoeksteam te lezen. Op http://www.epoca-project.eu/index. php/Education.html is veel informatie te vinden voor het onderwijs. n Bron: NIOO

berichten

300

Open dagen voor docenten in Omniversum Omniversum organiseert op 29 juni en 29 september speciaal voor docenten open dagen. Op deze dagen kunt u kosteloos een bezoek aan Omniversum brengen met maximaal 3 introducés (bijvoorbeeld uw gezin). U kunt maximaal 1 voorstelling gratis bezoeken en u dient van tevoren tijdens kantooruren te reserveren via 070-4168200. U hebt een klassenfoto waar u zelf opstaat nodig om toegang te krijgen.   18.00 uur

19.00 uur

20.00 uur

Di 29 juni

Sea Monsters

Forces of Nature

Wo 29 sept

Dolphins

The Alps

Grand Canyon Adventure Space Station

geven door prof.dr. Wim van der Zande, hoogleraar Experimentele Molecuulfysica. Het is een introducerende les waarin leerlingen kennismaken met enkele opmerkelijke zaken uit de atmosferische fysica. Het belooft een levendige les te worden over lucht, licht, aërosolen en onze kwetsbare atmosfeer met klimaat, opwarming en CO2. Leerlingen uit het hele land worden betrokken bij de les en kunnen vragen stellen die direct worden behandeld. De les is geschikt voor havoen vwo-leerlingen. De les is op 17 september live te volgen op internet via www.betavak-nlt.nl.

Toekenning Langerhuizen Bate 2010

 

n [email protected]

17 september live nlt-les via internet Het Landelijk Ontwikkelpunt NLT organiseert met Regionaal Steunpunt NLT Nijmegen/Arnhem en de Radboud Universiteit wederom een live-internetcollege als opening van een nieuw nlt-jaar. De les vindt plaats op vrijdag 17 september van 14.00 - 15.30 uur. De les wordt ge-

NVOX

juni 2010

Op 15 mei 2010 werd door de Algemene Vergadering van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem aan drs. J.A. Linthorst de bate uit het Pieter Langerhuizen Lambertuszoon Fonds toegekend. De bate, een bedrag van € 15.000,- , ontving de heer Linthorst, docent scheikunde aan de Christelijke Scholengemeenschap in Meppel en ‘buitenpromovendus’ aan de Maastrichtse Universiteit, voor zijn promotie-onderzoek met betrekking tot de geschiedenis en de status van de zgn. ‘green chemistry’.

Spinoza Lyceum Amsterdam heeft Natuurkundedocent van het Jaar Giuseppe Salvati, docent aan het Spinoza Lyceum te Amsterdam, is gekozen tot Natuurkundedocent van het Jaar 2010. Deze verkiezing wordt georganiseerd door de Nederlandse Natuurkundige Vereniging. De prijs is uitgereikt op het symposium FYSICA 2010 op vrijdag 23 april te Utrecht. De Nederlandse Natuurkundige Vereniging (NNV) heeft in het najaar van 2009 scholen voor voortgezet onderwijs in Nederland uitgenodigd kandidaten voor te dragen voor de jaarlijkse NNVprijs Natuurkundedocent van het Jaar. Kandidaten dienden te voldoen aan de volgende criteria: [let op opsommingstekens] • De docent is vakbekwaam en geeft uitstekend onderwijs; • De docent kenmerkt zich door grote originaliteit en inzet; • De docent is inspirerend voor collega’s; • De docent enthousiasmeert leerlingen voor natuurkunde; • De docent is nog niet eerder door de NNV tot Docent van het Jaar uitgeroepen. De jury heeft de voordrachten bestudeerd en nadere adviezen ingewonnen over de voorgestelde kandidaten. Uitein-

Wereldnatuurfonds

Giuseppe Salvati, Natuurkundedocent van het Jaar.

delijk heeft de jury de keus laten vallen op Giuseppe Salvati van het Spinoza Lyceum te Amsterdam. Zowel leerlingen als collega’s zijn lovend over hem. De prijs bestaat uit een oorkonde plus € 1000 voor de docent en € 1500 voor de school.

Waarom het erg is dat soorten uitsterven Ter gelegenheid van Wereld Biodiversiteitsdag maakte het Wereld Natuur Fonds (WNF) een top tien van redenen waarom het erg is dat soorten uitsterven. 1: We gaan eraan! Zonder biodiversiteit geen landbouw en teelt van voedsel. Vruchtbare grond, compost van verteerde planten, bijen die onze fruitbomen bestuiven en lieveheersbeestjes die bladluizen van de tomatenplant vreten. 2: We verkommeren en verkleumen! Zonder natuur en biodiversiteit geen grondstoffen, zoals brandhout, drinkwater, katoen, zijde en bouwmaterialen zoals klei en leem. 3: We gaan failliet! We hebben geen geld (en kennis) genoeg om de ‘diensten’ te betalen die de natuur ons gratis levert. Bossen slaan CO2 op en houden met hun wortels vruchtbare grond vast, moerassen zuiveren water, mangrovebossen breken hoge golven en dragen zo bij aan de veiligheid van mensen. 4: We kunnen ziektes niet meer te lijf gaan! De natuur bevat veel stoffen die de basis vormen van belangrijke medicijnen. Bijvoorbeeld penicilline. Het bloed van de degenkrab wordt gebruikt om te controleren of chirurgische implantaten bacterievrij zijn. Nu al bevat een kwart van alle medicijnen stoffen uit de natuur en wetenschappers vermoeden dat daar nog veel meer medische schatten verborgen liggen. 5: De innovatie komt kreunend tot stilstand!

Veel wetenschappelijke ontdekkingen komen uit de natuur. Onderzoek van spinrag vormt de basis voor sterke synthetische draden en bestudering van vleugels van insecten en vogels levert kennis van aerodynamica op. 6: Geen geuren en kleuren meer! Planten en dieren maken geurstoffen om andere soorten weg te houden of juist aan te trekken. Wij gebruiken die geuren weer voor onze parfums. Giftige dieren waarschuwen hun vijand met felle kleuren. 7: Het wordt een saaie boel! Zonder natuur en de veelheid aan wonderlijke soorten geen verwondering en inspiratie voor kunst, literatuur, muziek. Neem Vivaldi’s Vier Jaargetijden, Het Zwanenmeer, Junglebook of de wolkenpartijen op schilderijen van Hollandse meesters. De natuur is haast te mooi om waar te zijn. 8: Geen rust, niet meer bijtanken! Lekker zeilen, wandelen of fietsen. Gewoon even tot jezelf komen en nieuwe energie opdoen. Even uitwaaien naar een pittige vergadering. Waar anders dan in de natuur? 9: Gebrek aan Vitamine ‘G’! Onderzoek heeft uitgewezen dat mensen die in een groene omgeving leven en werken, minder bij de huisarts komen en minder ziek of depressief zijn. De natuur levert ons groene ‘Vitamine G’. 10: Schuld en spijt! Een uitgestorven berggorilla komt nooit meer terug. Een gekapt oerwoud, plant je niet zomaar terug. Als de uitstervingscrisis doorzet, krijgen we spijt. n Bron: WNF

juni 2010

NVOX

301

Aansteker

Onbetrouwbare zintuigen Ik heb een beroepsafwijking. Alles wat ik zie, komt door een natuurwetenschappelijke bril mijn hersenen binnen. Afgelopen winter ‘vergat’ ik de kruiwagen binnen te zetten. Sneeuw, water en ijs speelden hun spel. Nadat de vorst voorbij was, raakte ik in verwarring. Wat zag mijn oog? Welk beeld maakte mijn brein van mijn waarneming? Hoe zag de wereld in de kruiwagen eruit en waardoor kwam die waarneming vertekend in mijn hoofd? Ik had mijn sensorische zintuigen nodig om de verwarring op te heffen, of was het misschien om deze compleet te maken? Mijn vinger vertelde me waar de waterspiegel werkelijk zat, daar waar tegen de wand van de kruiwagen, iets hoger dan halverwege, zich een scherpe scheidslijn aftekent van kleine lichtgekleurde blaadjes. Maar met mijn ogen zocht ik die

waterspiegel nog steeds een stuk lager, daar waar het donkere gedeelte begint. Ik merk dat die verwarring nodig was om er over na te denken en nu weet ik het. Wat ik aanzag voor het wateroppervlak was in werkelijkheid de weerspiegeling van de donkere heg boven de rand van de kruiwagen. Dan moet wat ik tussen de rand met de lichtgekleurde blaadjes en het donkere gedeelte daaronder zag, ook een weerspiegeling zijn: van het gedeelte van de lichtgroenblauwe kruiwagenwand boven die blaadjesrand tot de bovenrand van de kruiwagen. Nu wist ik wat ik zag. Ook met natte vinger en met de wetenschap dat mijn oog me bedriegt, valt het niet mee om de waarheid in me op te nemen. Mijn beeldinterpretatie is hardnekkig en wil de illusie niet gemakkelijk opgeven. Dat is een constatering die op meer waarnemingen in het dagelijks leven van toepassing is, en niet alleen in de natuurkundige wereld. Met een stok op het water herstelde ik de harmonie tussen

beeld en werkelijkheid. Stuur leerlingen met een camera op pad en laat ze foto’s maken van hun eigen illusies. n Meine Zandbergen, [email protected]

302

colofon NVOX is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de Natuurwetenschappen (NVON) Redactie: Hoofdredacteur: W.T.W. Vis. Eindredacteuren: mw. M. Domis-Hoos (biologie), mw. J.E. Frederik (natuurkunde), J. de Gruijter (scheikunde), A. Pollmann (anw), H. Jorna (nlt), W. Schuring (toa). Redacteuren: J. Arts, H. van Bemmel, H. Bouma, mw. M. Bruinvels, P. Geerke, B. Lefeber, M. Metselaar, W. Sonneveld, J.T. van der Veen. Redactieadres voor alle kopij: Postbus 60047, 9703 BA Groningen E-mail [email protected] . Tel. 050-8538517 Internetadres: www.nvon.nl/nvox De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van artikelen en berichten in NVOX. Artikelen kunnen niet zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur (tel. 079 3165569, e-mail: [email protected]) worden overgenomen, gekopieerd, elektronisch worden doorgegeven of op welke wijze dan ook vermenigvuldigd. Een uitzondering wordt gemaakt voor het niet-commercieel gebruik door leden ten behoeve van hun schoolwerk. Klachten over de bezorging van het blad indienen bij [email protected].

NVOX

juni 2010

Kopij voor de rubrieken Forum, Vereniging, Media en Actueel kunt u aanleveren tot: Nr. 01-10 12-12-2009; Nr. 02-10 15-01-2010 Nr. 03-10 12-02-2010; Nr. 04-10 19-03-2010 Nr. 05-10 16-04-2010; Nr. 06-10 21-05-2010 Nr. 07-10 20-08-2010; Nr. 08-10 17-09-2010 Nr. 09-10 15-10-2010; Nr. 10-10 12-11-2010 Verschijningsdata 2010: 25 jan., 15 feb., 15 mrt., 19 apr., 19 mei, 21 jun., 20 sep., 18 okt., 15 nov., 13 dec. Basisvormgeving: FIZZ reclame & communicatie, Meppel. Vormgeving: S. Willems of Brilman Druk: drukkerij Ten Brink, Meppel. Advertentie-exploitatie: Bureau Van Vliet, postbus 20, 2040 AA Zandvoort (tel. 023 5714745, fax 023 5717680, e-mail: [email protected]; site: www.bureauvanvliet.com) Dagelijks bestuur NVON: H. de Graaf, voorzitter ([email protected]), secretaris, mw. M.I.C. Offereins ([email protected]), J.Chr. Nolthenius, penningmeester ([email protected]), J. Bette, algemeen lid ([email protected]). Hoofd NVON-bureau: H. van Bergen (tel. 013-2140838) ([email protected])

Algemeen Bestuur: Het DB aangevuld met de sectievoorzitters biologie J. van Koppen (kopnvon@ hotmail.com), natuurkunde D.J. van de Poppe ([email protected]), nlt H. van Bergen a.i. ([email protected]), pabo-p.o. vacant, scheikunde L. Donk ([email protected]), toa A.P. Soldaat ([email protected]), vmbo J. Baas ([email protected]). Bestuursmedewerker: mw. L. Pors ([email protected]) Het lidmaatschap kan maandelijks ingaan en wordt jaarlijks automatisch verlengd. Opzeggen is mogelijk tot uiterlijk 2 maanden vóór het einde van het lidmaatschap. NVON-secretariaat / ledenadministratie: mw. H. Tangenberg, Stationsweg 44, 7941 HE Meppel, tel. 0522-243347 (maandag, dinsdag en donderdag), fax 0522-243349 [email protected] (algemene vragen) [email protected] (aanmelding, opzegging, adreswijziging e.d.) NVON-ledenservice (voor het bestellen van boeken en overige uitgaven): ING rek.nr. 619809, t.n.v. NVON, [email protected] Internetadres: www.nvon.nl. Hier treft u alle informatie omtrent het lidmaatschap, bijbehorende contributie en een aanmeldingsformulier aan, en ook de adressen van de bestuursleden, van de leden van de secties en de commissies en van de NVOXredactie.

Aansteker Onbetrouwbare zintuigen

303

Aanstekers zijn beschrijvingen van korte experimenten met mogelijkheden voor nader onderzoek. Een korte beschrijving staat op pagina 302 in dit nummer van NVOX. Bijdragen voor deze rubriek zijn welkom. Zend uw Aansteker aan [email protected]

Agenda 2010 datum doelgroep oktober 8 docenten en toa's biologie november 5 + 6 docenten en toa’s scheikunde 11 toa’s december 10 + 11 docenten natuurkunde januari 2011 docenten en toa's biologie maart 2011 docenten en toa's binask onderbouw en vmbo

organisatie/onderwerp

plaats/tijd

in nummer

Biologiedag NVON ism WUR

Wageningen

6

Woudschoten Chemie Conferentie Toa-congres NVON

Woudschoten Wageningen

6 1

Woudschotenconferentie Didactiek Natuurkunde

Noordwijkerhout

6

Onderwijsconferentie Biologie NIBI ism NVON

Driebergen

6

Reehorstconferentie Binask onderbouw en vmbo

Ede

6

juni 2010

NVOX