boekrecensies Computerproblemen Geoff Coyle. The Riches Beneath our Feet. How Mining Shaped Britain. Oxford: Oxford University Press, 2010. 267 p. 27 foto’s en vele ill. zw/w. ISBN 978-0-19-955129-3. £20.00.
Kortgeleden heb ik mijn oude computer ingeruild voor een laptop met Windows 2007. In mijn onhandigheid met dit stelsel heb ik mijn eerste recensie van dit boek onvindbaar gemaakt. Dit wordt dus een tweede leg, en kenners weten dat die minder van kwaliteit is. Het zij zo. Geoff Coyles leven is verweven met de Britse mijnindustrie en hij schrijft er met passie over. De minerale rijkdom van Groot-Brittannië dateert uit de tijd dat dit gebied nog in de Zuidpool van de aarde lag en later door de plaattektoniek naar het Noorden schoof. Die rijkdom is groot en al sinds mensenheugenis ontgonnen, te beginnen met het tin in het Zuiden. Naast enorme hoeveelheden kolen en ijzererts kun je alle denkbare mineralen in Brittannië aantreffen: goud en mangaan, grafiet en koper, alles bijeengebracht in een tabel achterin het boek. Coyle vertelt over de soorten deposito’s: bezonken, aangespoeld, door verdamping ontstaan (zoals zout), en over
de technieken om de ertsen te winnen. Systematisch gaat hij de verschillende soorten na, en ook beschrijft hij de aan mijnbouw verbonden gevaren: instromend water, ontploffend mijngas, instortende gangen, wrakke liften en zo meer. Hij beschrijft ook allerlei gebeurtenissen eromheen zoals de bittere prioriteitstwist tussen Davy en Stephenson (van de locomotief) over de mijnlamp: het Lagerhuis bepaalde dat beiden evenveel recht hadden op prioriteitsaanspraken. Dat brengt me op de werkomstandigheden van de mijnwerkers: slecht, en maar heel langzaam verbeterd. De mijnbezitters/ ondernemers deden zich kennen als kapitalisten zoals je ze van de karikaturen kent, met hoge hoed en horlogeketting en wonend in paleizen van huizen, terwijl de mijnwerkers gehuisvest waren in van die neerdrukkende rijtjeshuizen uit de achttiende en negentiende eeuw. Stakingen en uitsluitingen waren het gevolg van de klassieke botsingen tussen ‘beneden’ en ‘boven’, uitmondend in de grote stakingen onder Arthur Scargill. Uiteraard ontbreken de rampen niet in dit boek, met als droeve climax de aardverschuiving in het Welshe Aberfan, die aan vele tientallen schoolkinderen het leven kostte. Inmiddels zijn de Britse mijnen grotendeels gesloten, ook al hoopt Coyle op een herleving van de mijnindustrie in Groot-Brittannië. De beschrijvingen zijn vlot en Coyles vele tekeningen duidelijk. Het enige bezwaar dat ik tegen dit boek heb is dat het zo erg Brits is: ik had graag een breder overzicht gehad van de mijnbouw wereldwijd. Maar desondanks is het een leuk leesbaar boek. Een ander probleem dat ik vaker bij gebonden boeken van Oxford tref vind ik ook hier: het is zo stijf gebonden dat
je steeds twee handen nodig hebt om bij de juiste bladzij te blijven. Zou dat niet anders kunnen? n Hans Bouma
Hepatitis Evenblij (redactie). Hepatitis. Een virus in je lever. Den Haag: Stichting Biowetenschappen en Maatschappij, 2010. 88 p., ill. zw/w en kleur. ISBN 978-90-73196-582. € 6,-. www.biomaatschappij.nl.
Hepatitis komt zeer veel voor. Wereldwijd zijn twee miljard mensen ooit in hun leven geïnfecteerd door de virussen die leverontsteking kunnen veroorzaken. Er zijn verschillende vormen van hepatitis. Dat wordt in het cahier uitgebreid uitgelegd. De nummering gaat van A tot E. Er wordt ook nog wel gesproken over hepatitis F en G, maar of de virussen die deze vormen van hepatitis zou veroorzaken bestaan, is duister. Niet alle vormen van hepatitis hebben dramatische gevolgen. Hepatitis-A bijvoorbeeld, gaat meestal vanzelf
over. Maar sommige vormen van hepatitis kunnen de lever ernstig beschadigen en tot de dood leiden, andere vormen worden chronisch en veroorzaken pas na vele (tientallen) jaren blijvende leverschade of leverkanker. Een wereldwijde strategie van vaccineren moet hepatitis-B de wereld uit werken, zoals ooit het pokkenvirus is uitgeroeid. Zover is het nog niet. Nog steeds sterven enkele miljoenen kinderen en volwassenen aan hepatitis. In Nederland komt acute hepatitis niet heel veel voor, wel hebben 100.000 Nederlanders een chronische infectie. Zij kunnen niet alleen het virus op anderen overdragen, maar lopen ook het risico ernstige complicaties te krijgen. Door de globalisering neemt de kans om geïnfecteerd te raken met hepatitis toe. In het cahier wordt uitgelegd hoe de verschillende veroorzakers van hepatitis overgebracht worden en welke middelen gebruikt kunnen worden om besmetting te voorkomen. Het is wel wat storend dat er nogal vaak in de verschillende bijdragen over de vormen van hepatitis en de veroorzakers verteld wordt. Dat had mijns inziens wel beter op elkaar afgestemd kunnen worden. Achterin het cahier is een begrippenlijst en een lijst met informatieve websites. Dit cahier hoort natuurlijk wel thuis in de schoolbibliotheek. n Marijke Domis
digitaal Computermuseum Sinds eind vorige eeuw heeft de Universiteit van Amsterdam een computermuseum. In de collectie bevinden zich een groot aantal apparaten
die sinds 1950 voor onderzoek en onderwijs gebruikt zijn. Antieke reuzenmachines zoals de CDC 6400, of de PDP-serie, maar ook een machine om ponskaarten te sorteren, een werkende ponsbandlezer, grote rollen tape, plotters en
september 2010
NVOX
343
noem maar op, de liefhebber kan er van smullen. De verzameling is zo groot en waardevol dat zij is ondergebracht als een speciale collectie van de universiteitsbibliotheek. In bijzondere gevallen verleent men service via het ‘data-atelier’. Buitenstaanders kunnen kostbare oude bestanden op ponskaarten, ponsband of floppies aanbieden. Deze bestanden worden tegen een redelijk tarief omgezet naar nu
gangbare formaten. Inlichtingen:
[email protected] www.science.uva.nl/museum n Arnoud Pollmann
Oproep: nieuwe beheerders voor Bronnengidsen De afgelopen jaren heb ik met plezier de Bronnengid-
sen Natuurkunde, Biologie, Scheikunde en Sterrenkunde ontworpen en bijgehouden. Je kunt ze vinden op de NVON website, www.nvon.nl/wiki/ bronnen_op_internet. Ik ben inmiddels twee jaar gepensioneerd en niet meer actief in het onderwijs. Daarom zoek ik een (liefst meerdere) beheerders voor deze bronnengidsen. En beheer is nodig: er komen leuke applets of video’s bij, of een website met applets
reorganiseert en de URL’s veranderen. Het is geen moeilijk werk, wel zinvol. Ik blijf wel actief op het internet: ik vertaal Engelse nieuwsberichten over Israël voor de website israeltoday.nl en ik stel een wekelijkse nieuwsbrief samen met nieuws en commentaren rond Israël. Ik ben bereikbaar via
[email protected]. n Floor Poot
scholing Docenten en leerlingen ontwerpen zelf genomics opdrachten 344
Nascholing bioinformatica in de klas, vrijdag 26 november Nijmegen Of het nu over ecologie, evolutie of celbiologie gaat; elke tak van biologisch onderzoek maakt tegenwoordig gebruik van genetische databanken en programma’s om genen en eiwitten te vergelijken en weer te geven. Die databanken en programma’s zijn openbaar en bruikbaar gebleken voor onderwijs. Het ontwikkelen van eigen lesopdrachten is het doel dat beoogd wordt in de nascholingsdag van 26 november in Nijmegen. Deze dag wordt georganiseerd door Bioinformaticaindeklas.nl (project van het Netherlands Bioinformatics Centre) in samenwerking met het Freudenthal Instituut in Utrecht. Een bijzonder kenmerk van deze nascholing is dat we ook leerlingen willen uitnodigen. Op deze wijze maken ook zij kennis met technieken die ze in life sciences zullen tegenkomen, en kunnen samen met docenten meedenken over lesmateriaal dat aansluit bij hun belangstelling. Dat leerlingen nogal eens digitaal vaardiger zijn dan docenten kan deze nascholing extra interessant maken! In de ochtend wordt door een onderzoeker een voorbeeld gegeven van huidig onderzoek naar stofwisselingsziek-
NVOX
september 2010
ten waarbij de deelnemers de gebruikte bioinformatica tools ook zelf hanteren. Daarna worden voorbeelden bekeken van al ontwikkeld lesmateriaal. In de middag gaan de deelnemers zelf aan de gang om eenvoudige opdrachten te ontwikkelen. Wij hopen dat vanuit deze dag een enthousiaste groep zal blijven bestaan die doorgaat met ontwerpen en uitwisselen van materiaal, onder begeleiding van het NBIC. Kosten voor de dag zijn gratis voor leerlingen, voor docenten vragen we wel een bijdrage. Meer informatie en inschrijven kunt u aanvragen via
[email protected].
Laboratorium in het Gorlaeuslaboratorium in Leiden. Er is voor deze dag leerlingenmateriaal en een docentenhandleiding met beoordelingsmatrix beschikbaar. Voor meer informatie en reserveringen kunt u contact opnemen met onderstaand mailadres.
Ondersteuning nlt-modules sterrenkunde in Leiden
Raadpleeg voor meer informatie de webpagina van contact.VWO: http://www.physics.leidenuniv.nl/edu/ contactpuntvwo/index.asp of mail naar:
[email protected].
Voor docenten is er een jaarlijkse scholingsmiddag. Dit jaar vindt deze plaats op dinsdag 12 oktober van 1600-2000 uur. Op het progamma staan dit jaar een presentatie van het leerlingenpracticum, een borrel en een eenvoudige avondmaaltijd, een wetenschappelijke en een didactische lezing. Er is ruimschoots gelegenheid tot het stellen van inhoudelijke vragen en het uitwisselen van materiaal.
Het regionaal steunpunt nlt in Leiden heeft voor de sterrenkundige nlt-modules Meten aan Melkwegstelsels (Kapteyn Intituut) en Levensloop van Sterren (Junior College, Utrecht) een ondersteuningsprogramma opgezet. De ondersteuning bestaat uit een leerlingenprogramma en een docentenprogramma.
Workshops voor leerkrachten: Leer het heelal te begrijpen
Voor leerlingen is een dagprogramma ontwikkeld, bestaand uit een practicum over exoplaneten, een wetenschappelijke lunchlezing en het uitwerken en onderling presenteren van de resultaten van de experimenten. De dag vindt plaats in het Junior Science
Rob Walrecht is al sinds 1982 actief als professioneel sterrenkunde ‘promotor’ en al 25 jaar als uitgever van draaibare sterrenkaarten en sterrenkundeboeken. Sommigen van u zullen hem nog kennen van zijn unieke reizend planetarium dat in de jaren tachtig door
Nederland trok. Rob heeft nu het plan opgevat om leerkrachten uit het primair en voortgezet onderwijs te gaan ‘opleiden’, om hen de kennis en ‘trucjes’, en vooral het begrip te geven dat nodig is om correcte sterrenkundelessen te geven, en vragen van leerlingen goed te kunnen beantwoorden. Hij gaat dat doen door zeer speciale tweedaagse workshops, op diverse locaties in het land. Met de boeken van de gloednieuwe serie Genieten van de sterrenkunde en alle andere uitgaven heeft hij perfect en professioneel cursusmateriaal. De boeken bevatten honderden illustraties die gebruikt kunnen worden voor prachtige PowerPointlessen. En ten slotte beschikt hij over een indrukwekkende collectie schaalmodellen, van het zonnestelsel, sterren in de buurt, stergrootten, de Melkweg, sterrenstelsels in de buurt, Aarde-Maan modellen, fraaie globes van de planeten enzovoorts. In september en oktober zijn er eerst enkele try-outs in Amersfoort, uiteraard tegen een gereduceerd tarief. Voor meer informatie: Rob Walrecht Productions, 033 – 4755 543,
[email protected], www.walrecht.nl.
Woudschoten NatuurkundeDidactiek – WND Conferentie 2010 De 45e Woudschotenconferentie Natuurkunde-Didactiek wordt gehouden in het conferentiecentrum NH Leeuwenhorst te Noordwijkerhout op vrijdag 10 en zaterdag 11 december 2010. Organisator is de stichting Werkgroep Natuurkunde-Didactiek (WND). Het thema van deze WND Conferentie is Canon van de natuurkundedidactiek: een terugblik op wat er de afgelopen vijftig jaar is ‘langsgekomen’ aan onderwerpen als leerlingdenkbeelden, begripsontwikkeling, werkvormen, concept/context-benadering, vakkencombinaties, ICT, onderzoekend leren en technisch ontwerpen – en een voorzichtige blik op de toekomst. Het programma bestaat uit plenaire lezingen, keuzelezingen, werkgroepen en een markt. Informatie over de
lezinghouders en de onderwerpen van de lezingen staat op de website van de WND.
Werkgroepen en markt Heeft u vanuit uw eigen lespraktijk een idee voor een werkgroep die past bij het conferentiethema of bij een actuele ontwikkeling in het natuurkundeonderwijs, neem dan via Wilma van Eijsden contact op met Frank Budding. Nieuw dit jaar zijn de zogenaamde ‘best practices’ werkgroepen: zie kader. ‘Best practices’ werkgroepen De WND Conferentie 2010 heeft als thema Canon van de natuurkundedidactiek. Daar zullen we door lezingen en werkgroepen een breed scala van de natuurkundedidactiek aan bod laten komen. Maar een heleboel prachtige voorbeelden van natuurkundedidactiek zijn natuurlijk te vinden in de klas! Graag nodigen wij u daarom uit om deel te nemen aan onze ‘best practices’ sessies. Samen met een aantal collega’s krijgt u daar de gelegenheid om aan de hand van een poster of demonstratie uw mooiste staaltje van natuurkundedidactiek te presenteren. U hoeft dus geen hele werkgroep te vullen. U kunt u aanmelden door – bij voorkeur vóór 8 oktober 2010 – een e-mail te sturen aan
[email protected] onder vermelding ‘best practice natuurkundedidactiek’ met daarin een omschrijving in enkele regels van uw inbreng.
De markt is onder andere bedoeld als ontmoetingsplaats voor docenten, waar zij hun ideeën over de dagelijkse lespraktijk en hun zelfontwikkelde materialen kunnen uitwisselen. Heeft u iets – een lesopzet, activerende werkvorm, demonstratie-experiment, leerlingenpracticum, praktische opdracht, idee voor een profielwerkstuk enzovoort – dat voor uw collega’s interessant of bruikbaar kan zijn? Of heeft u het afgelopen jaar misschien leerlingen gehad met een interessant experiment in het kader van hun profielwerkstuk, en zijn die leerlingen bereid om dat te komen demonstreren? Neem dan via Wilma van Eijsden
contact op met Koos Kortland.
Inschrijving De WND Conferentie wordt gehouden onder auspiciën van het IVLOS van de Universiteit Utrecht. Dit is een erkende nascholingsinstelling. U kunt daarom een beroep doen op het nascholingsbudget van uw school. Inschrijving voor deze WND Conferentie – bij voorkeur vóór 5 november 2010 – is mogelijk via de website van het Freudenthal Institute for science and mathematics education (FIsme). Informatie over de inschrijvingsprocedure en betalingsregeling en over de (ongewijzigde) kosten is te vinden onder ‘conferentie 2010’ op de website van de WND. Website WND: www.cdbeta.uu.nl/vo/ woudschotennatuurkunde. Nadere informatie: Wilma van Eijsden, tel. 030 253 1179, fax 030 253 7494, e-mail
[email protected]. 345
WOUDSCHOTEN CHEMIE CONFERENTIE Het thema van de twintigste Woudschoten Chemie Conferentie is: “Scheikunde in beeld”. Deze conferentie, voor scheikundedocenten (havo, vwo) en scheikundetoa’s, vindt plaats op 5 en 6 november 2010, in het fraai gelegen conferentieoord Woudschoten bij Zeist. Het programma start op vrijdagmiddag om 13.00 uur, plenair, met de openingslezing van Mischa Bonn en eindigt met een lunch op zaterdag. Er is op vrijdagochtend vanaf 10.00 uur een speciaal voorprogramma voor docenten in opleiding. Dio’s kunnen aansluitend deelnemen aan de rest van het conferentieprogramma. De conferentie geldt als nascholing.
september 2010
NVOX
Het keuzeprogramma ( vrijdagmiddag, vrijdagavond en zaterdagmorgen) A B C D E F
Lezing: “Structuur en dynamica van watermoleculen aan oppervlakken” Lezing: “Heer Bommel en de Chemie” Lezing: “Hoe lossen we het virusprobleem op?” Lezing: “Energie – van koolstof naar waterstof” Science Debat Modelbouw: wat doen we eraan?
G
20 jaar Woudschoten met Wobbe de Vos
H
Van leerdoel naar leeropbrengst: concept-context toetsen ontwerpen VWO-ß op de Amersfoortse Berg: projectonderwijs vanaf de brugklas Pakkende Vorm! Werken met beelden: een multidisciplinaire aanpak Hoe uw denkbeelden over wetenschap uw lessen beïnvloeden Het botsende deeltjesmodel voorbij Ervaringen met Nieuwe Scheikunde op ‘De Nieuwste School’ in Tilburg Ontdek Nova Scheikunde tweede fase! Hoe maak ik opgaven Nieuwe Scheikunde Professionalisering van docenten binnen de Nieuwe Scheikunde Vier met C3 20 jaar Woudschoten Chemie! Chemie in beeld met Coach
I J K L M N O P Q R
346
Mischa Bonn (UvA) Han Vermaat Gerrit van Meer (UU) Krijn de Jong (UU) Diverse deskundigen Michiel Vogelezang, Martine de Jong (ILS) Frans Carelsen, Jan de Gruyter (SLO/Fontys) Nienke Gerkes, Ria Dolfing (UU) Yvonne Dortmans, Mario Laheij Dorien Doornebos, Veronique van de Reijt Liesbeth de Bakker (UU) Gjalt Prins, Ton Bominaar (UU) Martin Vos, Wilbert Kiemeneij Eugene Wijnhoven (Malmberg) Harrie Jorna, John Maas Jan van Rossum, Els Haak (UU)
Hilde Bos, Arne Mast (C3) Gerda Manneveld, Vincent Dorenbos (UvA) S NLT uitvoeren, 4 jaar ervaring Rian Jansen (Canisiuscollege) T Ozon kan toch eigenlijk niet bestaan? Frans Arnold, Laurens Houben U Wat hebben planten nodig? Uitgebreide versie, gele Frans Arnold, Laurens Houben leerlijn V Drukwerk in de negentiende eeuw Thijs Cornelussen (Spare-it) W Nanodidactiek in de scheikundeles Hein Bruijnesteijn (APS) X VWO docent bij een scheikundesectie van de UU Roelof Stienstra, Kees van Walree (UU) Y Evaluatie examenexperiment Nieuwe Scheikunde Wilmad Kuiper, Wout Ottevanger (UU) Z De Delftse Leerlijn voor het VWO Aonne Kerkstra, Juleke van Rhijn (TU Delft) AA Hoe gebruik je Chemie Aktueel in de klas? Miek Scheffers (TU Eindhoven) BB Met collega’s een les(senserie) ontwerpen Fer Coenders, Wil Gradussen uitgaande van hedendaags onderzoek: leerzaam, (Universiteit Twente) leuk en lonend CC Scheikunde op het digibord Michel van Ast, Ad Bijlard (APS) DD Een nieuw examenprogramma invoeren: wat moet, Berenice Michels, Lucia Bruning wat mag, wat kan? (SLO) EE De wisselwerking tussen contexten en concepten: Berenice Michels, Lucia Bruning een didactische uitwerking (SLO) FF “Blue Energy, Dutch Dream Demonstration” Brechje Lyklema-van Rij (Wetsus) GG Het gebruik van stemkastjes in de scheikundeles Jan Scheele (Lentiz) HH ENERGIE, contextafhankelijk concept, hoe Paul Logman, Maarten Pieters stemmen we af? (UvA) II Praktisch werk effectiever maken Henny Kramers, Martine de Jong
Programma dioconferentie (vrijdagochtend) Dio-1 Dio-2
Gespreksronde FAQ Werkgroep voor en door dio’s
De onderwijsmarkt bestaat ook dit jaar uit een commercieel en niet-commercieel gedeelte. Het niet-commerciële gedeelte biedt ruimte aan docenten en toa’s die eigen ervaringen en ideeën met collega’s willen delen. Wilt u iets presenteren op deze markt, stuurt u dan een
NVOX
september 2010
berichten
Diverse deskundigen Anouk van Loon (UU)
mail naar
[email protected] of bel 030 – 2538227. Een uitgebreide programmabeschrijving en de mogelijheid u in te schrijven vindt u op www. cdbeta.uu.nl/chemdid/woudschoten. Aanmelden is mogelijk tot 11 oktober.
Wandkaarten voor Cambodja groot succes Vorig jaar stond er in NVOX een oproep om ongebruikte wandkaarten mee te geven met collega Hans Langendam. Hij stond toen op het punt om science-nascholing te gaan geven op bijna honderd scholen in Cambodja. Hij schrijft nu: “Het opsturen van de wandkaarten is een groot succes geworden, ik wil alle inzenders bedanken voor de medewerking. Uiteindelijk heb ik ongeveer 180 wandkaarten ontvangen. De wandkaarten zijn naar scholen voor secundair onderwijs gegaan, op drie kaarten na. Een Birth Atlas heb ik geschonken aan een vroedvrouwenopleiding, een wandkaart over het oog aan Action for the Blind in Cambodia (ABC) in Kampot en een wandkaart van het oor aan het Deaf Development Program (DDP) in Phnom Penh. Per school kon ik meestal twee wandkaarten geven. De scholen waren daar heel blij mee.” n Arnoud Pollmann
Proefschrift studiehuis Anders kijken naar het studiehuis is de titel van het proefschrift waarop docentenopleider dr. Thérèse Carpay op 15 juni aan de Radboud Universiteit Nijmegen promoveerde. De onderzoekster ontwikkelde een model om grote onderwijsvernieuwingen te analyseren en formuleert zeven aandachtspunten om de aanpak van dergelijke vernieuwingen vooraf te beoordelen. In deze sociologische studie analyseert ze onder andere het krachtenveld tussen de vele belangengroepen.
Aandachtspunten bij onderwijsvernieuwingen Thérèse Carpay legde het studiehuis langs de door haar ontwikkelde meetlat en formuleerde zeven aandachtspunten voor toekomstige onderwijsvernieuwingen: “De nieuwe minister van onderwijs zou deze checklist goed moeten kennen”, meent ze. 1. Onderwijsinhoud en didactische vormgeving in samenhang ontwikkelen. 2. Wederkerigheid: bij vernieuwingen moet ook de context worden verplicht tot aanpassingen. 3. Betere afstemming tussen oud en nieuw. 4. Doelen, in- en extern, helder formuleren. 5. Docenten, leerlingen en ouders betrekken bij vernieuwingen. 6. Gedeelde waarden als basis voor vernieuwingen op school. 7. Tijd inruimen voor eigen dynamiek in v.o. De analyses waren voor een belangrijk deel gebaseerd op interviews die collega Rob Knoppert in 2007 gemaakt heeft met hoofdrolspelers uit die tijd. NVOX vraagt haar: Welke boodschap heb je, blijkens het onderzoek, aan docenten en aan vakorganisaties? “De vakverenigingen, zoals de NVON, maar ook bijvoorbeeld de MVLM, waarin ik destijds voor maatschappijleer een rol speelde, zijn veel te veel voor het eigen vak gegaan. Met alle concurrentie van dien.” We praten over de tragi-komische vechtpartijen tussen de vakken. Dan zegt ze: “Wie doorbreekt nou eens de macht van de vakorganisaties? Wat is het toch treurig dat we geen docentenvereniging hebben die voor het algemeen belang opkomt, die zich juist ook op de pedagogie richt, en uitstijgt boven de vakken! Maar geen wonder dat er weinig samenwerking tussen de vakken is, wij komen elkaar ook bijna nooit tegen, dus de slachtofferrol moet ervan af! Wie kruipt er nou eens in de huid van de leerling, en kijkt naar hoeveel leerlingen we verliezen of niet op niveau brengen.” Een van haar aanbevelingen is meer inbreng van leerlingen, docenten en
ouders. Nu wordt er veel óver de leerling gepraat, maar de leerling zelf is niet bij de discussie betrokken. Juist leerlingen moeten daarover kunnen meepraten via discussiefora op internet of via het Laks, meent de promovenda. Ook docenten worden slecht betrokken. Ze worden weliswaar vertegenwoordigd door vakorganisaties maar de individuele docent dringt daar nauwelijks toe door. Die heeft het veel te druk met het onderwijs in de school. Van het proefschrift is een handelseditie verschenen bij Garant-Uitgevers. n Arnoud Pollmann
Chemie is vooral plezier Voor Peter J. Stang is chemie vooral plezier. De hoogleraar uit Utah verzorgde op 24 juni de Backerlezing 2010 aan de Rijksuniversiteit Groningen. Met moleculaire legostenen knutselt hij met zijn medewerkers geometrische figuren in elkaar. Deze moleculen gaan wellicht ooit dienst doen als transportmoleculen voor medicijnen. Op de eerste plaats staat voor hem het plezier in chemisch puzzelwerk. Prof.dr. Stang is editor van het Journal of the American Chemical Society. De JACS is het mondiaal meest vooraanstaande chemisch tijdschrift. Hij roept leraren exacte vakken op om vooral trots op hun vak te zijn. Goede leraren staan tussen de leerlingen, maar ook boven de leerlingen. Er is volgens hem niets mis met een hiërarchie. De leraar weet het beter, en de leraar mag dat ook uitdragen. Graag zelfs. Prof.dr. Peter J. Stang. Foto: Gerard Stout.
Castricumse scholieren winnaar landelijke techniekwedstrijd Een team van vijf havoscholieren van het Bonhoeffer College uit Castricum heeft in juni de strijd om de landelijke Shell Young Technical Award gewonnen. Uit oude apparaten bouwden zij Bolts and Screws, een ware rockband die wordt aangedreven door elektrische boren. Hun creativiteit en technisch inzicht leverden de teamleden een studiereis op naar het Cité des Sciences in Parijs, het grootste wetenschapsmuseum van Europa. “We zijn super blij met deze prijs en vinden het stiekem best cool dat we kunnen zeggen dat het winnende Bolts and Screws door ons is gemaakt,” aldus de scholieren van het Bonhoeffer College. De originaliteitprijs ging naar een team van het Gymnasium Novum uit Voorburg voor The Dreamflight, een bewegende vliegmachine gemaakt van onder andere een oude fiets, een paraplu en een oude stoel. Deze prijs levert de scholieren een droomvlucht op naar het Museum Jean Tinguely in Zwitserland, waar van schroot vervaardigde installaties met bewegende onderdelen tentoongesteld zijn. Het team viel dubbel in de prijzen, want zij werden ook door het publiek verkozen tot winnaar van de publieksprijs. De techniekwedstrijd is een samenwerking tussen Shell Nederland en science center NEMO, waarbij leerlingen uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs worden uitgedaagd uit oude apparaten een bewegend, technisch kunstwerk te maken. Shell Young Technical Award viert dit jaar haar vijfjarig jubileum.
Matthijs Lip wint Nationale Junior Science Olympiade Matthijs Lip uit Hardinxveld van het Gymnasium Camphusianum (Gorinchem) heeft de 6e Nationale Junior Science Olympiade gewonnen. 24 jonge leerlingen, voor het merendeel uit leerjaar 3 havo of vwo van diverse scholen
september 2010
NVOX
347
De winnaars v.l.n.r.: boven: Daan van der Weem, Jelle Steentjes, Thomas van den Hooven onder: Matthijs Lip, Anne Ji, Han Mertens.
348
uit het land, waren geselecteerd voor de landelijke eindronde die op 18 juni gehouden is op het Candea College. Beste havist is Peter Wardle uit Zevenaar van het Liemers College (Zevenaar). De scholenprijzen werden gewonnen door CSG Prins Maurits (havo) uit Middelharnis en het Stedelijk Gymnasium Arnhem (vwo). De prijzen werden uitgereikt door dr. Hetty Mulder van SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling en drs. Leo van Beek, bestuurslid van de VOraad en lid van het college van bestuur van Quadraam. De andere winnaars zijn: 2e prijs: Anne Ji, Dendron College (Horst), 3e prijs: Han Mertens, Stedelijk Gymnasium (Nijmegen), 4e prijs: Thomas van den Hooven, Lorentz Casimir Lyceum (Eindhoven), 5e prijs: Jelle Steentjes, Candea College (Duiven). Aan deze wedstrijd namen ook leerlingen deel die in leerjaar 4 zitten en voldoen aan het leeftijdscriterium (op 31 december 2010 ten hoogste 15 jaar). Uit deze groep is 1 winnaar geselecteerd en deze is toegevoegd aan het team derdeklasleerlingen. Dit is Daan van der Weem van het Stedelijk Gymnasium (Nijmegen). De winnaars vormen het Nederlands team dat deel gaat nemen aan de 7e International Junior Science Olympiad (IJSO) in Abuja, Nigeria van 3 tot en met 12 december. Dit jaar deden ten minste 700 leerlingen mee aan de eerste ronde van de Nationale Junior Science Olympiade.
De Nederlandse delegatie. V.l.n.r.: Anatoliy Babicˇ , Alex Blokhuis, Emiel de Kleijn, Istvan Kleijn, Manuel van Rijn, Peter de Groot en Johan Broens.
gehouden aan de Waseda Universiteit en Komaba Universiteit van Tokio in Japan. Het thema van de olympiade was Chemie: de sleutel naar onze toekomst. De 267 deelnemers waren afkomstig uit 68 landen. Het gehele Nederlandse team behaalde bronzen medailles. Alex Blokhuis van het Pleincollege van Maerlant in Eindhoven had de hoogste score, op de voet gevolgd door Anatoliy Babic,ˇ Istvan Kleijn en Manuel van Rijn. Nummer één werd Xiang Shangguan uit China, de tweede prijs ging naar Daniil Khokhlov uit Rusland en derde werd Pilkeun Jang uit Zuid Korea.
Brons voor Nederland op 42e Internationale Chemie Olympiade
Internationale Chemie Olympiade (IChO) De IChO bestaat uit een praktisch en een theoretisch gedeelte. Het practicum bestond onder andere uit het analyseren en identificeren van een aantal polymeren en een colorimetrische ijzerbepaling van magnetieterts. In de theorietoets kwamen onder andere herlaadbare lithiumionbatterijen, het chemisch zuurstofverbruik van oppervlaktewater, de identificatie en synthese van tetrodotoxine een zeer vergiftige stof die voorkomt in kogelvis (in Japan een exquise lekkernij) en een copolymerisatie waarbij de ketenlengte moest worden bepaald bij verschillende omstandigheden. Alle toetsonderdelen hadden betrekking op actuele en maatschappelijk relevante onderwerpen in Japan. Ook was er tijdens de IChO voor de leerlingen veel tijd ingeruimd voor sport, kunst en cultuur. Zo kregen de leerlingen judo in Kodokan en bezochten ze het centrum van Tokio, de grote Boeddha in Kamakura, de Kencho-ji tempel en het nationaal museum van 'Nature and Science'. Daarnaast was er voldoende gelegenheid om internationale contacten te leggen en vrienden te maken.
Van 19 tot en met 28 juli werd de 42e Internationale Chemie Olympiade
Nederlands team Voor Nederland namen vier leerlingen
NVOX
september 2010
aan de IChO deel: Alex Blokhuis (Pleincollege van Maerlant in Eindhoven), Istvan Kleijn (Emelwerda College in Emmeloord), Anatoliy Babicˇ (Stedelijk Lyceum Zuid in Enschede) en Manuel van Rijn (RSG Tromp Meesters in Steenwijk). Het Nederlandse team werd samengesteld aan de hand van de uitkomsten van de 31e Nationale Scheikundeolympiade, die eerder dit jaar plaats vond aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.
Leerlingenreizen naar topinstituten In het schooljaar 2009-2010 werden de leerlingreizen naar topinstituten, begonnen vanuit het inmiddels beëindigde Project Moderne Natuurkunde, voortgezet als activiteit van de sectie onderwijs van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging. Het was een pilotjaar, om te onderzoeken of voortzetting van de reizen in een nieuwe opzet levensvatbaar zou zijn. Het einde van het vak natuurkunde 2 en daarmee het Project Moderne Natuurkunde, betekende immers ook het wegvallen van de natuurlijke doelgroep van de reizen. Om een nieuwe groep leerlingen te selecteren met voldoende motivatie en achtergrond werd daarom van de leerlingen gevraagd dat ze, binnen of buiten lestijd, een relevante NiNa- of nlt-module hadden gevolgd of een capita selecta uit het PMN-materiaal. Bovendien werd er een voorbereidend bezoek gebracht aan een Nederlandse universiteit of onderzoeksinstituut. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in 9 reizen, waarin rond de 300 leerlingen en 30 docenten werden vervoerd naar CERN (Geneve), ILL/ESRF/ EMBL (Grenoble) en JET (Oxford). Het waren als vanouds inspirerende reizen. De reiscommissie heeft er dan ook alle vertrouwen in dat het de moeite waard is om op deze weg door te gaan. Voor het komende schooljaar worden er inmiddels reizen op de rails gezet naar, in ieder geval CERN, ILL en DESY en, misschien, naar JET en naar de sterrenwacht op La Palma. We verwachten de reizen te kunnen aanbieden tegen dezelfde prijzen als het afgelopen jaar: CERN en ILL € 225, DESY € 175, JET € 235. De prijs voor La Palma zal uiteraard wat hoger uitvallen,
rond de € 500. Ook de voorwaarden zullen hetzelfde zijn als afgelopen jaar, inclusief de inhoudelijke voorbereiding en de instituutsdagen.
Verdere informatie en aanmeldingen Verdere informatie via www.nnv.nl/quarktravel. Contact verloopt in eerste instantie via deze site door middel van een contact- of een inschrijfformulier.
Gratis biologielesmateriaal De Praktijk Mensen leven steeds langer. Volgens sommige onderzoekers zal de gemiddelde levensverwachting van de mens de komende tijd met tientallen of zelfs honderden jaren toenemen. Een fascinerende gedachte; zeker voor jongeren. In de lessenserie I want to live forever… maken leerlingen in bovenbouw havo/ vwo kennis met allerlei processen die bij veroudering een rol spelen. Daarbij komt een breed scala aan onderwerpen aan bod, op verschillende biologische organisatieniveaus: mutaties, oxidatieve stress, genexpressie, telomeren, atherosclerose, obesitas en natuurlijke selectie. De lessenserie bestaat uit zeven delen die als één geheel of los van elkaar gebruikt kunnen worden. In de lessen staat steeds één bepaald organisatieniveau centraal. I want to live forever… is ontwikkeld door De Praktijk, in opdracht van het LifeSpan Network of Excellence, waar onder andere de Universiteit Leiden deel van uitmaakt. Het materiaal is gratis te downloaden via de website van De Praktijk. Ook nieuw bij De Praktijk: bied uw leerlingen een kijkje in de hersenen en hersenonderzoek met lesmateriaal dat De Praktijk ontwikkelde bij het cahier Brein in Beeld van Stichting Bio-Wetenschappen en Maatschappij. Eveneens gratis te downloaden op de website van De Praktijk (www.praktijk.nu).
Ontdek NEMO gratis
Science center NEMO accepteert vanaf 1 juli de museumkaart. Net als 400 andere musea in Nederland. Ook
BETABANEN.nl is dé banensite voor hoger opgeleiden met een bèta/technische achtergrond. Op BETABANEN.nl vind je een groot aanbod van actuele vacatures uit onderwijs, overheid, wetenschap en industrie. • 1e graads en 2de graads docenten biologie, natuurkunde, scheikunde en wiskunde • docenten techniek, procestechniek, anw, nlt, informatica, huishoudkunde & gezondheidskunde en toa’s • opleidingsmanager • directeur • decaan • teamleider • onderwijsont wikkelaar • opleidingsdocent wetenschap en techniek.
ont vang de laatste vacatures met de BetaBanen.nl vacaturemail
niet-kaarthouders kunnen gratis naar NEMO: tijdens het eerste weekend van de Oktober Kennismaand is NEMO gratis toegankelijk voor iedereen. Het thema is ‘Leve(n) de variatie!’ Het sluit aan bij het Internationaal Jaar van de Biodiversiteit 2010.
Actionlabs: ontdekkend leren, leer het ontdekken! Stel je voor dat leerlingen de klas binnenkomen in de veronderstelling dat ze iets gaan bakken. Maar ze leren niet alleen bakken, ze leren tegelijkertijd iets over de werking van de magnetron en de theorie van warmteoverdracht. Dit soort ervaringen kunnen leerlingen dagelijks opdoen in de modules van Actionlabs. Actionlabs is een praktische onderwijsleermethode waarin leerlingen spelenderwijs behalve kennis en inzicht vooral ook (sociale) vaardigheden en houding ontwikkelen. Actionlabs bestaat uit 31 thematische modulen waarin leerlingen zelfstandig of in kleine groepjes op zoek gaan naar praktische en creatieve uitwerkingen van eigentijdse (technische) opdrachten, hierbij gebruik makend van multimedia (cd-roms) en herkenbare, realistische en professionele practicummaterialen. De Actionlabs leermethode is kerndoelen dekkend.
Voor wie? Actionlabs is geschikt voor meerdere onderwijstypen en ook in te zetten bij adaptief onderwijs. Een deel van de modules is tevens geschikt gemaakt voor het LWOO en praktijkonderwijs. De modulaire onderwijsmethode van Actionlabs omvat vier niveaus: bovenbouw basisonderwijs; vmbo, mbo-bol; onderbouw havo en vwo; hbo.
Meer informatie Neem dan contact op met Randy Jansen via telefoonnummer +31 70 337 83 63 of mail naar
[email protected]. Van Actionlabs is tevens een brochure, demomonstratiemodules en een film met praktijkervaringen beschikbaar. U kunt deze kosteloos bestellen via r.jansen@ vapro.nl.
Dwingeloo-Live Heeft u leerlingen havo of vwo die op zoek zijn naar een onderwerp voor een profielwerkstuk? Dan is Dwingeloo-Live wellicht een goede mogelijkheid. Met ingang van dit schooljaar is het mogelijk voor leerlingen om zelf waarnemingen te doen met de radiotelescoop van Dwingeloo. Deze telescoop, die niet meer voor modern onderzoek kan worden gebruikt, is weer in werkende staat gebracht door de stichting CAMRAS en o.a. beschikbaar voor onderwijsdoeleinden. Het Nederlands Instituut voor Radiosterrenkunde, ASTRON, heeft in samenwerking met Stichting CAMRAS een onderwijsprogramma ontwikkeld onder de naam Dwingeloo-Live. Hiermee kunnen metingen waarnemingen gedaan worden aan PULSARS, restanten van geëxplodeerde sterren met zeer extreme eigenschappen qua dichtheid en magnetisch veld. Deze eigenschappen zijn door analyse van de zelf gemeten data te achterhalen. Hiervoor biedt Dwingeloo-Live de benodigde (achtergrond-) informatie en online analysesoftware. Geschikt voor profielwerkstukken of praktische opdrachten bij natuurkunde, anw of nlt. Bent u geïnteresseerd? Neem dan een kijkje op www.astron.nl/onderwijs. Daar kunt u de handleidingen voor zowel leerlingen als docenten downloaden en contact leggen.
september 2010
NVOX
349
Aansteker
Voicerecorder als maatje in de klas Ik hoor mezelf graag spreken. Noem het ijdelheid, het maakt me niet uit. Ik kan het goed met mezelf vinden en dat is heel prettig. Andere mensen hebben soms moeite met mijn optreden. Dat maakt me nieuwsgierig. Wat zeg ik en wat beweer ik eigenlijk, wat komt in een woordenstroom naar buiten? Wat zeg ik tijdens een les bij een onderwijsleergesprek, hoe geordend of chaotisch breng ik mijn ideeën naar voren? Om een antwoord te krijgen op die vragen kocht ik een voicerecorder. Meer dan 36 uur gesprek past op de veredelde usb-stick. Angsthaas als ik ben, nam ik stagelessen op van mijn studenten. Ik gaf ze hun eigen verhaal mee met een scala aan opdrachten: tel hoeveel procent van het lesuur jij aan het woord bent. Hoeveel keer noem je een naam? Hoe vaak maak je een verwijt of geef
je een compliment? En alle registratie gaat in het geniep, niemand die het ziet. Een uitkomst voor feedback nu video in de les op bezwaren stuit. De voicerecorder leg ik achter een boek of open en bloot op tafel. Niemand stelt een vraag, ik hoef niet te antwoorden. De eerste resultaten zijn veelbelovend. Ik schraap mijn keel niet meer (dat kreeg logopedie niet voor elkaar). Ik zwijg wat vaker. Ik denk wat langer na over wat ik zeg. Plotseling blijk ik mijn verhaal als warrig te ervaren met veel zijsporen, en ook speelt gedrevenheid een hoofdrol; om moe
van te worden. Geen wonder dat luisteraars afhaken. Ophouden met spreken is een eerste leerschool van mijn digitale voicerecorder. Ik laat anderen wat vaker aan het woord. Thuis zet ik het apparaat uit en spreek ik zonder afluisteraar. Ik houd mij in, graag zou ik vergaderingen zwijgend registreren en later thuis, in bed, afluisteren. Voor een goede nachtrust, of om klaarwakker te blijven met mijn speeltje.
Kopij voor de rubrieken Forum, Vereniging, Media en Actueel kunt u aanleveren tot: Nr. 01-10 12-12-2009; Nr. 02-10 15-01-2010 Nr. 03-10 12-02-2010; Nr. 04-10 19-03-2010 Nr. 05-10 16-04-2010; Nr. 06-10 21-05-2010 Nr. 07-10 20-08-2010; Nr. 08-10 17-09-2010 Nr. 09-10 15-10-2010; Nr. 10-10 12-11-2010
Algemeen Bestuur: Het DB aangevuld met de sectievoorzitters biologie J. van Koppen (kopnvon@ hotmail.com), natuurkunde D.J. van de Poppe (
[email protected]), nlt H. van Bergen a.i. (
[email protected]), pabo-p.o. vacant, scheikunde L. Donk (
[email protected]), toa A.P. Soldaat (
[email protected]), vmbo J. Baas (
[email protected]). Bestuursmedewerker: mw. L. Pors (
[email protected])
Gerard Stout,
[email protected]
350
colofon NVOX is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de Natuurwetenschappen (NVON) Redactie: Hoofdredacteur: W.T.W. Vis. Eindredacteuren: mw. M. Domis-Hoos (biologie), mw. J.E. Frederik (natuurkunde), J. de Gruijter (scheikunde), A. Pollmann (anw), H. Jorna (nlt), W. Schuring (toa). Redacteuren: J. Arts, H. van Bemmel, H. Bouma, mw. M. Bruinvels, P. Geerke, B. Lefeber, M. Metselaar, W. Sonneveld, W. Schuring, J.T. van der Veen. Redactieadres voor alle kopij: Stationsweg 44, 7941 HE Meppel E-mail
[email protected] . Tel. 050-8538517 Internetadres: www.nvon.nl/nvox De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van artikelen en berichten in NVOX. Artikelen kunnen niet zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur (tel. 079 3165569, e-mail:
[email protected]) worden overgenomen, gekopieerd, elektronisch worden doorgegeven of op welke wijze dan ook vermenigvuldigd. Een uitzondering wordt gemaakt voor het niet-commercieel gebruik door leden ten behoeve van hun schoolwerk. Klachten over de bezorging van het blad indienen bij
[email protected].
NVOX
september 2010
Verschijningsdata 2010: 25 jan., 15 feb., 15 mrt., 19 apr., 19 mei, 21 jun., 20 sep., 18 okt., 15 nov., 13 dec. Basisvormgeving: FIZZ reclame & communicatie, Meppel. Vormgeving: S. Willems of Brilman Druk: drukkerij Ten Brink, Meppel. Advertentie-exploitatie: Bureau Van Vliet, postbus 20, 2040 AA Zandvoort (tel. 023 5714745, fax 023 5717680, e-mail:
[email protected]; site: www.bureauvanvliet.com) Dagelijks bestuur NVON: H. de Graaf, voorzitter (
[email protected]), secretaris, mw. M.I.C. Offereins (
[email protected]), J.Chr. Nolthenius, penningmeester (
[email protected]), J. Bette, algemeen lid (
[email protected]). Hoofd NVON-bureau: H. van Bergen (tel. 013-2140838) (
[email protected])
Het lidmaatschap kan maandelijks ingaan en wordt jaarlijks automatisch verlengd. Opzeggen is mogelijk tot uiterlijk 2 maanden vóór het einde van het lidmaatschap. NVON-secretariaat / ledenadministratie: mw. H. Tangenberg, Stationsweg 44, 7941 HE Meppel, tel. 0522-243347 (maandag, dinsdag en donderdag), fax 0522-243349
[email protected] (algemene vragen)
[email protected] (aanmelding, opzegging, adreswijziging e.d.) NVON-ledenservice (voor het bestellen van boeken en overige uitgaven): ING rek.nr. 619809, t.n.v. NVON,
[email protected] Internetadres: www.nvon.nl. Hier treft u alle informatie omtrent het lidmaatschap, bijbehorende contributie en een aanmeldingsformulier aan, en ook de adressen van de bestuursleden, van de leden van de secties en de commissies en van de NVOXredactie.
Aansteker Luister jezelf af Voicerecorder als maatje in de klas
351
Aanstekers zijn beschrijvingen van korte experimenten met mogelijkheden voor nader onderzoek. Een korte beschrijving staat op pagina 350 in dit nummer van NVOX. Bijdragen voor deze rubriek zijn welkom. Zend uw Aansteker aan
[email protected]
Agenda 2010 datum doelgroep oktober 8 docenten en toa's biologie 13 lio's/dio's, beginnende docenten en toa's binask november 5 + 6 docenten en toa’s scheikunde 11 toa’s december 10 + 11 docenten natuurkunde januari 2011 14 + 15 docenten en toa's biologie maart 2011 21 docenten en toa's binask onderbouw en vmbo
organisatie/onderwerp
plaats/tijd
in nummer
Biologiedag NVON ism WUR Jong NVON Startersevent
Wageningen Amersfoort
6 7
Woudschoten Chemie Conferentie Toa-congres NVON
Woudschoten Wageningen
6, 7 1
Woudschotenconferentie Didactiek Natuurkunde
Noordwijkerhout
6
Onderwijsconferentie Biologie NIBI ism NVON
Driebergen
6
Reehorstconferentie Binask onderbouw en vmbo
Ede
6
september 2010
NVOX
