MINISTERRAAD Nr. 4335
Ex.nr.
i
7
Notulen van de vergadering gehouden op woensdag 3 j a n u a r i 1968 i n de Trêveszaal aangevangen 's morgens om t i e n uur en 's middags voortge zet
Aanwezig: de m i n i s t e r - p r e s i d e n t De Jong en de m i n i s t e r s v Bakker, Beernink, De B l o c , Klompé, L a r d i n o i s , Polak, R o o l v i n k , Schut, Den Toom (punt 1,2 ged.) Udink (punt 2 ged.), Veringa en Witteveen (Afwezig i s m i n i s t e r Luns) Voorts z i j n aanwezig de s t a a t s s e c r e t a r i s s e n Van Grapperhaus, De Koster en Van Son
Es,
S e c r e t a r i s ; drs.J.Middelburg N o t u l a r i s i mr.J.P.M.H.Merckelbach
1. Amerikaanse maatregelen t e r s a n e r i n g van de b e t a l i n g s b a l a n s M i n i s t e r l / i t t e v e e n g e e f t een b e e l d van de ontwikkel i n g e n die hebben g e l e i d t o t het op Nieuwjaarsdag door p r e s i d e n t Johnson afgekondigde pakket van maatregelen t e r sanering van de Amerikaanse b e t a l i n g s b a l a n s p o s i t i e . Hoewel de Nederlandse r e g e r i n g i n algemene z i n met d i t programma zou kunnen instemmen, z a l z i j tegen enkele onderdelen daarvan die kunstmatig en d i s c r i m i n e r e n d van k a r a k t e r z i j n , bezwaar moeten maken. Deze maatregelen z i j n k u n s t m a t i g , omdat z i j z i c h n i e t r i c h t e n op de Amerikaanse bestedingen, maar r e c h t s t r e e k s i n g r i j p e n i n de b e t a l i n g e n i n het b u i t e n l a n d . Het discriminerende element i s gelegen i n het f e i t dat het programma s t e r k i s g e r i c h t tegen de EEG-landen en Z u i d - A f r i k a , t e r w i j l de o n t w i k k e l i n g s l a n d e n n i e t worden g e t r o f f e n en Groot-Brittannië, Canada, Japan, Australië, Nieuw-Zeeland en enige andere landen i n mindere mate worden g e t r o f f e n . Spreker merkt v o o r t s op dat de Amerikaanse r e g e r i n g b i j het o p s t e l l e n van d i t programma geen beroep h e e f t gedaan op h e t I n t e r n a t i o n a l e Monetaire Pond (IMP), hoewel de EEG-landen h i e r o p hadden aangedrongen. De Amerikaanse r e g e r i n g h e e f t d i t w a a r s c h i j n l i j k geweigerd, omdat haar b e l e i d dan zou z i j n beoordeeld.
z i j n beoordeeld door een missie van het IMF, die het thans bekendgemaakte programma zeker n i e t zou hebben goedgekeurd. Het programma bevat de volgende maatregelen; 1 ° . Beperking van de d i r e c t e Amerikaanse i n v e s t e r i n g e n i n het b u i t e n l a n d . Tegen deze op z i c h z e l f b e g r i j p e l i j k e maatregel g e l d t het bovengenoemde bezwaar van d i s c r i m i n a t i e . I n de Y/e steur op es e landen z a l een algeheel investeringsverbod gelden, t e r w i j l het Amerikaanse i n v e s t e r i n g s p e i l i n Engeland 2/3 van het v o r i g e jaargemiddelde mag bedragen. 2 ° . Beperking van de bankkredieten aan het b u i t e n l a n d . 3 ° . Handhaving van het bestaande m i l i t a i r e u i t g a v e n p e i l , onder voorwaarde dat de NAVO a l s b e g i n s e l aanvaardt dat e l k NAVO-land compensatie b i e d t voor de n e t t o deviezenkosten van deze m i l i t a i r e u i t g a v e n door aankopen i n de Verenigde S t a t e n . 4 ° . Besprekingen over het opheffen van handelsbelemmeringen. U i t de desbetreffende t e k s t van de v e r k l a r i n g van president Johnson v a l t op t e maken dat de Verenigde Staten met name bezwaar hebben tegen de i n v o e r i n g van het BTW-stelsel. 5°. Vermindering van het toerisme van Amerikanen i n h e t b u i t e n l a n d . Deze maatregel, waarmee wordt beoogd dat S500 min i n eigen land b l i j f t , t r e f t v o o r a l de V.esteuropese landen. Hoe men d i t denkt t e b e r e i k e n , i s nog n i e t d u i d e l i j k ; Amerika h e e f t geen deviezenregiem. De Amerikaanse r e g e r i n g z a l wel b e l a s t i n g m a a t r e g e l e n overwegen. Spreker w i j s t erop dat h i e r d o o r een beperkt a a n t a l b e d r i j v e n i n Nederland - i n het b i j z o n d e r de KLM en de H i l t o n - h o t e l s e r n s t i g z a l worden g e t r o f f e n . De j a a r l i j k s e v e r d i e n s t e n aan Amerikaanse t o e r i s t e n bedraagt f . l 8 0 min. Spreker i s van oordeel dat tegen deze maatregel scherp moet worden geprotesteerd. 6 ° . E x p o r t b e v o r d e r i n g . Het i s nog n i e t d u i d e l i j k hoe deze maatregel nader z a l worden u i t g e w e r k t . Spreker d e e l t v o o r t s mede dat de Amerikaanse plaatsvervangende m i n i s t e r van b u i t e n l a n d s e zaken, Katzenbach, op z i j n r o n d r e i s langs de Europese hoofdsteden de volgende dag een bezoek aan Nederland z a l brengen. De Nederlandse m i n i s t e r s zouden dan, na nadere d e t a i l s t e hebben vernomen, i n algemene z i n kunnen instemmen met h e t programma. Tegen de aangekondigde maatregelen inzake h e t toerisme z a l echter e r n s t i g bezwaar moeten worden gemaakt. Spreker merkt v o o r t s op dat de Nederlandse Bank weer i n de s i t u a t i e v e r k e e r t dat een zekere hoeveelheid d o l l a r s i n goud moet worden omgezet, maar a l s z i j d i t m e l d t , dan v e r z e t men aan Amerikaanse kant z i c h daartegen. Spreker h e e f t aan de m o g e l i j k h e i d gedacht h e t r e s t a n t van de Nederlandse schuld aan de Verenigde Staten van $60 min dat v o o r l o p i g n i e t opeisbaar i s . vervroegd a f t e l o s s e n . Deze monetaire o p e r a t i e , d i e door dé Nederlandse Bank kan worden
kan worden g e f i n a n c i e r d , v e r d i e n t a l s gebaar van goodwill tegenover de Verenigde Staten w e l l i c h t de voorkeur boven een l e n i n g van de Nederlandse Bank. Spreker vraagt zich echter a f of het wel j u i s t i s , nu het Amerikaanse programma d i s c r i m i n a t o r e maatregelen bevat, een d e r g e l i j k aanbod t e doen. M i n i s t e r De Block w i j s t erop dat slechts een gering deel van de Amerikaanse i n v e s t e r i n g e n i n Nederland rechtstreeks u i t de Verenigde Staten werd overgemaakt. Het merendeel werd g e f i n a n c i e r d met E u r o - d o l l a r s of met geld van de Nederlandse k a p i t a a l m a r k t . Spreker w i j s t er voorts op dat ook Nederland en andere ',/esteuropese landen voor hun m i l i t a i r e b e s t e l l i n g e n compensatieorders plegen t e verlangen. M i n i s t e r Veringa vraagt zich a f waarom de Franse r e g e r i n g , die i n het verleden steeds bezwaar h e e f t gemaakt tegen de Amerikaanse i n v e s t e r i n g e n i n Europa zo f e l op het Amerikaanse programma h e e f t gereageerd. M i n i s t e r Schut merkt op dat van v e r s c h i l l e n d e z i j d e n wordt gevraagd welk standpunt de Nederlandse r e g e r i n g inneemt. Spreker s t e l t voor na deze vergadering een regeringsstandpunt ^jfckend t e maken. M i n i s t e r L a r d i n o i s vraagt z i c h a f waarom de Amerikaanse r e g e r i n g geen v e r s c h i l h e e f t gemaakt tussen de EEG-landen o n d e r l i n g . Nederland wordt daardoor even hard g e t r o f f e n a l s F r a n k r i j k dat n i e t meer deelneemt aan de goud-pool. Spreker meent v o o r t s dat de bestaande d o l l a r - g o u d p a r i t e i t m o e i l i j k kan worden gehandhaafd; h e t l i j k t hem dat verhoging van de b?cW node*. g o u d p r i j s v e r s t a n d i g zou z i j n / Spreker vraagt v o o r t s of de Amerikaanse r e g e r i n g naast de exportbevorderende maatregelen n i e t importbeperkende maatregelen z a l gaan overwegen, aangezien % i C u - VYÏOCWVZ. deze eenzelfde n e t t o e f f e c t voor de b e t a l i n g s b a l a n s hebben. D i t zou met name zeer n a d e l i g kunnen z i j n voor de import van ham i n b l i k u i t Nederland, waarop spreker i n v o r i g e vergaderingen reeds h e e f t gewezen. H i j zou met de geste tegenover de Verenigde Staten die m i n i s t e r Witteveen h e e f t genoemd w i l l e n wachten, t o t d a t d u i d e l i j k i s d a t geen importbeperkende maatregelen z u l l e n worden g e t r o f f e n . M i n i s t e r Polak acht een d i s c r i m i n a t i e tussen Groot-Brittannië en de EEG-landen p r i n c i p i e e l o n j u i s t en n i e t b e v o r d e l i j k voor de B r i t s e toetredingskansen* Spreker vraagt of een d e r g e l i j k e d i s c r i m i n a t i e n i e t i n s t r i j d i s met de i n t e r n a t i o n a l e regels t e r zake. Spreker v r a a g t z i c h v o o r t s a f of h e t verantwoord i s de Nederlandse Bank, d i e een g r o t e d o l l a r r e serve h e e f t v e r l i e s t e l a t e n l i j d e n , a l s de goudprijs zou worden verhoogd. M i n i s t e r Beemink vraagt o f a l r e a c t i e s bekend z i j n van de A n t i l l i a a n s e r e g e r i n g op de maatregelen met b e t r e k k i n g t o t h e t t o e r i s m e . De Nederlandse A n t i l l e n hebben z i c h immers de l a a t s t e t i j d s t e r k geconcentreerd op h e t toerisme u i t de Verenigde S t a t e n . Spreker vraagt voorts o f i n d i e n de door de Verenigde Staten verlangde compensatieorders n i e t t o t het beoogde r e s u l t a a t l e i d e n , de Amerikaanse militaire
uitgaven...
~D? tWv^s w. YV\
*^
m i l i t a i r e uitgaven ten behoeve van Europa zullen worden verminderd. Staatssecretaris Van Son heeft vernomen dat de Amerikaanse regering van plan i s de m i l i t a i r e uitgaven ten behoeve van Europa te verminderen. Spreker i s het eens met minister Schut dat de regering op korte termijn haar standpunt ten aanzien van het Amerikaanse programma bekend zal moeten maken. Dit geldt met name voor Amsterdam, waar men zich ernstig ongerust maakt over de aangekondigde maatregelen met betrekking tot het toerisme. Minister Bakker zegt i n antwoord op de vraag van minister Beernink dat h i j nog geen r e a c t i e u i t de Nederlandse A n t i l l e n heeft ontvangen. Spreker heeft begrepen dat de Verenigde Staten een minder rigoureuze p o l i t i e k voeren tegenover ontwikkelingslanden waartoe ook de Nederlandse A n t i l l e n kunnen worden gerekend. Spreker vraagt hoe het staat met de p a r t i c u l i e r e goudaankopen i n de andere EEG-landen. De Nederlandse staatsburgers z i j n hiertoe n i e t gerechtigd. Minister Witteveen w i j s t erop dat de directe buitenlandse investeringen van de Verenigde Staten i n de gehele wereld i n 1966 $8,8 mld bedroegen, waarvan netto $3 mld ten l a s t e kwam van de betalingsbalans. I n Europa werd i n dat jaar $3>3 mld geïnvesteerd, waarvan $1,3 mld ten l a s t e kwam van de Amerikaanse betalingsbalans, dus ongeveer eenderde van het totale netto-bedrag. D i t sa]/ een verkrapping van de Europese geld- en kapitaalmarkt tot gevolg hebben. Ook z a l het oprichten van nieuwe bedrijven met k a p i t a a l bijzonder m o e i l i j k worden. Spreker i s het mAmerikaans e t minister De Block eens dat de Westeuropese landen b i l a t e r a a l streven naar compensatieorders voor m i l i t a i r e b e s t e l l i n g e n . Dit gaat echter v e e l minder ver dan het voorstel om deze compensatie a l s beginsel voor de gehele NAVO te aanvaarden. Over het standpunt van de Franse regering heeft spreker nog onvoldoende informatie ontvangen. H i j vermoedt dat de Franse regering eveneens bezwaar z a l maken tegen het kunstmatige en discriminerende karakter van een aantal maatregelen. Spreker w i j s t er voorts op dat de Franse betalingsbalans kwetsbaarder i s . De discriminerende maatregelen tegen de l i d - s t a t e n van de EEG i n de k a p i t a a l s f e e r z i j n n i e t i n s t r i j d met de statuten van het IMF; de discriminatore maatregelen op t o e r i s t i s c h gebied v a l l e n echter m o e i l i j k te rijmen met de overeenkomsten van Bretton Woods. Spreker zegt i n antwoord op de vragen van minister Lardinois c!?t de Amerikaanse regering zegt, i n tegenstelling tot het Amerikaanse congres, geen importbeperkende maatregelen te overwegen. Duidelijkheid op d i t punt z a l pas bestaan, nadat het congres de ontwerpen heeft behandeld. Over de vraag of de goudprijs kan worden gehandhaafd z i j n de meningen sterk verdeeld. De meeste EEG-landen z i j n , i n t e g e n s t e l l i n g tot de Verenigde Staten, van oordeel dat d i t n i e t het geval i s . De goudprijs kan echter a l l e e n worden verhoogd, a l s ook de Verenigde Staten hieraan hun medewerking verlenen. De Amerikaanse regering w i l niet op ...
wil niet op deze wijze de Sowjet-Unie en Zuid-Afrika bevoordelen. Een verhoging van de goudprijs zou voorts een grote versterking van de l i q u i d i t e i t s p o s i t i e van Amerika betekenen met a l s mogelijk gevolg een nieuwe inflatore ontwikkeling. De beslissende vraag i s , naar sprekers oordeel, b i j welke oplossing het gevaar het geringste i s dat we op een dollarstandaard komen. In dat geval zou de wereld immers z i j n overgeleverd aan de monetaire en financiële p o l i t i e k van de Verenigde Staten, './elke gevolgen de s l u i t i n g van de Londense goudmarkt zou kunnen hebben, i s nog niet d u i d e l i j k . Sommigen menen dat de grote centrale banken dan de goudpariteit zullen kunnen handhaven l o s van de goudprijs op de wereldmarkt. Spreker gelooft n i e t daarin, omdat men moet verwachten dat kleine centrale banken dan goud van de grote zullen kopen en tegen de v r i j e p r i j s z u l l e n verkopen. Op korte termijn verdient naar z i j n oordeel een s t a b i l i s a t i e van de Londense goudmarkt de voorkeur. Spreker antwoordt op een vraag van minister Klompé dat er geen aanwijzingen z i j n dat de regering van de Verenigde Staten de './esteuropese landen zou discrimineren omdat z i j de Vietnam-politiek onvoldoende zouden ondersteunen. H i j zegt i n antwoord op de vraag van minister Polak dat men b i j een groot d o l l a r b e z i t , a l s de goudprijs verhoogd wordt geen v e r l i e s l i j d t , maar een anders gemaakte winst misloopt. Overigens dient men n i e t te vergeten dat onze grote goudvoorraad een renteloze belegging i s . ".Vat de gevolgen voor de West b e t r e f t merkt spreker op dat ambassadeur Schurmann heeft getelegrafeerd dat de mogelijkheid b e s l a t dat voor de landen van het C a r i b i s c h gebied een speciale regeling wordt g e t r o f f e n . Spreker zegt i n antwoord op de vraag van minister Bakker dat p a r t i c u l i e r e goudaankopen i n Engeland verboden z i j n , doch mogelijk z i j n i n D u i t s l a n d , België en F r a n k r i j k . De meeste goudaankopen worden echter gedaan door ontwikkelingslanden, met name I n d i a , die d i t goud vervolgens met winst doorverkopen aan binnenlandse oppotters. Spreker i s van oordeel dat met de u i t g i f t e van een communiqué moet worden gewacht tot na het gesprek met minister Katzenbach. Spreker verwacht dat de heer Katzenbach, n i e t verder z a l gaan dan een nadere t o e l i c h t i n g van de getroffen maatregelen. Spreker i s van oordeel dat werkgroep 3 van de OESO, die op 22 januari bijeenkomt, het aangewezen orgaan i s om over de Amerikaanse maatregelen nader overleg te plegen; daarin z a l jhr.Van Lennep dan het Nederlandse standpunt kunnen meedelen.Spreker zou voorts over vervroegde a f l o s s i n g van de lening van $60 min pas na het gesprek met de heer Katzenbach een b e s l i s s i n g w i l l e n nemen. S t a a t s s e c r e t a r i s De Koster merkt op dat ook minister Luns van oordeel i s dat pas na het gesprek met de heer Katzenbach een officiële r e a c t i e van de Nederlandse regering kan worden gegeven. Spreker deelt voorts mede dat de Nederlandse ambassadeur i n Washington de indruk heeft dat op het Amerikaanse b e d r i j f s l e v e n druk z a l worden uitgeoefend om ook i n d i r e c t e investeringen te beperken. De minister-president..»
De m i n i s t e r - p r e s i d e n t meent d a t , i n d i e n b i j h e t gesprek met de'heer Katzenbach b l i j k t dat wordt tegemoetgekomen aan de Nederlandse bezwaren, onzerzijds de m o g e l i j k heid van vervroegde a f l o s s i n g van de l e n i n g van &60 min kan worden geopperd. M i n i s t e r l a r d i n o i s i s van oordeel dat met een d e r g e l i j k e toezegging moet worden gewacht t o t d a t d u i d e l i j k i s dat de Verenigde Staten geen importbeperkende maatregelen zullen t r e f f e n . De m i n i s t e r - p r e s i d e n t s t e l t na enige verdere discussie de volgende conclusies v o o r . 1 ° . Aan het gesprek met de heer Katzenbach z u l l e n de m i n i s t e r s Luns, Witteveen, De Block en L a r d i n o i s en de president van de Nederlandse Bank deelnemen. 2 ° . M i n i s t e r Witteveen z a l de v r i j h e i d hebben de vervroegde a f l o s s i n g van de l e n i n g van $60 min a l dan n i e t t e r sprake te brengen. 3 ° . Na a f l o o p van het gesprek z a l een communiqué worden uitgegeven. De raad v e r k l a a r t z i c h met deze conclusies akkoord.
2« De r i j k s u i t g a v e n en de n i e t - b e l a s t i n g o n t v a n g s t e n i n de periode 1968-1971 (Nota van de m i n i s t e r van Financiën dd. 27 december 1967, n r d 2 9 7 ) De minister-president zegt i n z i j n i n l e i d i n g dat d i t gesprek en de gesprekken die hierop z u l l e n volgen van bijzondere betekenis z i j n , omdat z i j het karakter van het kabinet zullen bepalen. Spreker acht het van belang dat deze gesprekken i n a l l e openhartigheid worden gevoerd. De m i n i s t e r van Financiën heeft i n z i j n nota a l enige suggesties gedaan over p r i o r i t e i t e n e n beperkingen» doch d i t neemt n i e t weg dat deze zaken nog v o l l e d i g open z i j n . Spreker s t e l t voor i n eerste i n s t a n t i e vooral aandacht te besteden aan de vraag welke koers het kabinet i n de komende drie j a a r z a l moeten volgen; de nota van Financiën kan daarbij i n d i r e c t aan de orde worden g e s t e l d . Minister Den Toom deelt mede dat h i j i n het b i l a t e r a l e overleg geen overeenstemming heeft bereikt met m i n i s t e r Witteveen over het defensieplafond i n de jaren 1 9 6 9 - 1 9 7 1 . Spreker heeft z i j n standpunt i n een nota aan de raad uiteengezet. H i j hoopt dat deze nota spoedig z a l kunnen worden behandeld, aangezien aan de Kamer i s toegezegd dat i n het voorjaar 1968 een defensienota en een meerjarenplan z u l l e n worden ingediend. Minister De Block...
