-H
Zeer
*4 (
Geheim
Ex.nr,
MINISTERRAAD
«9
Nr.4387 N o t u l e n van de v e r g a d e r i n g gehouden op v r i j d a g 15 maart 1968 i n de Trêveszaal aangevangen 's morgens om 10 uur en *s middags voortgezet
Aanwezig: de m i n i s t e r - p r e s i d e n t De Jong en de m i n i s t e r s Bakker ( g e d . ) , B e e r n i n k , De B l o c k , Klompé", L a r d i n o i s ( g e d . ) , P o l a k , R o o l v i n k , Schut, Den Toom, V e r i n g a en W i t t e v e e n ( A f w e z i g z i j n de m i n i s t e r s Luns en U d i n k ) V o o r t s z i j n aanwezig de s t a a t s s e c r e t a r i s s e n Grapperhaus en De K o s t e r Secretaris: drs.J.Middelburg N o t u l a r i s : mr.J.P.M.H.Merckelbach
IJ.
De s i t u a t i e
op de goudmarkt
M i n i s t e r W i t t e v e e n g e e f t een b e e l d van de s i t u a t i e op de goud- en v a l u t a m a r k t . De o n r u s t d i e i s o n t s t a a n h e e f t v e r s c h i l l e n d e oorzaken: de z o r g o v e r de s i t u a t i e i n Groot-Brittannië; de v r e e s d a t de nieuwe B r i t s e b e g r o t i n g t e w e i n i g z a l b i j d r a g e n aan h e t h e r s t e l van h e t e v e n w i c h t ; de z o r g o v e r de o n t w i k k e l i n g van de Amerikaanse b e t a l i n g s b a l a n s ; de w e i g e r i n g van h e t Amerikaanse congres om b e l a s t i n g v e r h o g i n g e n t o e t e s t a a n ; h e t f e i t d a t de g o u d p r i j s t e l a n g g e l i j k g e b l e v e n i s en t e n s l o t t e de u i t s p r a a k van een Amerikaanse s e n a t o r u i t New-York, d a t de V e r e n i g d e S t a t e n maar moesten stoppen met h e t a f g e v e n v a n goud. I n B a z e l werd i n h e t a f g e l o p e n weekend de s i t u a t i e door de p r e s i d e n t e n van de c e n t r a l e banken van de g o u d p o o i - l a n d e n b e s p r o k e n . E r werd b e s l o t e n t o c h de Londense goudmarkt open t e houden. Nadat i n de l o o p van deze week g e b l e k e n was d a t de s p e c u l a t i e g o l f steeds g r o t e r werd en d a t ook de k l e i n e b e l e g g e r s g i n g e n meedoen - de v o r i g e dag werd 140 t o n goud g e k o c h t kwam deze n a c h t b i j de Nederlandse Bank h e t b e r i c h t u i t de Verenigde S t a t e n d a t de Londense goudmarkt vandaag z a l worden g e s l o t e n en d a t de p r e s i d e n t e n van de c e n t r a l e banken van de.^.
banken van de goudpool voor een b e s p r e k i n g i n '..ashington op z a t e r d a g a.s. waren u i t g e n o d i g d . De Amerikaanse senaat h e e f t met een m e e r d e r h e i d van twee stemmen z i j n goedk e u r i n g gehecht aan h e t v o o r s t e l de 25^-gouddekking van de d o l l a r op t e h e f f e n waardoor de goudreserve t o t beneden $10 mld z a l kunnen d a l e n . Spreker s c h r i j f t deze g e r i n g e m e e r d e r h e i d toe aan h e t g r o e i e n d e v e r z e t t e g e n de Vietnamp o l i t i e k van de r e g e r i n g . I n Groot-Brittannië' kwam de v o r i g e dag h e t pond s t e r l i n g onder g r o t e d r u k t e s t a a n , zodat nu een b a n k - h o l i d a y i s a f g e k o n d i g d en de v a l u t a m a r k t i s g e s l o t e n . Dinsdag a.s. z a l de B r i t s e b e g r o t i n g door m i n i s t e r J e n k i n s worden i n g e d i e n d . Voor N e d e r l a n d r i j s t de v r a a g o f ook w i j de v a l u t a m a r k t moeten s l u i t e n . Spreker h e e f t vernomen d a t D u i t s l a n d , Z w i t s e r l a n d , Italië" en w a a r s c h i j n l i j k ook België hun v a l u t a m a r k t e n openhouden. I n d i e n w i j eveneens de v a l u t a m a r k t openhouden, komt e r een g r o o t aanbod van d o l l a r s . D e F e d e r a l Reserve bank deed een beroep om de v a l u t a m a r k t open t e houden en g a f d a a r b i j een g a r a n t i e v o o r a l l e d o l l a r s d i e de Nederlandse Bank vandaag t e g e n g u l d e n s k o o p t . S p r e k e r v e r w a c h t n i e t d a t de d o l l a r z a l d e v a l u e r e n . H i j a c h t h e t v e r s t a n d i g de v a l u t a markt open t e houden, e v e n a l s de e f f e c t e n b e u r s . Spreker v e r w a c h t d a t de p r e s i d e n t e n van de c e n t r a l e banken i n Washington z u l l e n s p r e k e n over een m o g e l i j k e s l u i t i n g van de Londense goudmarkt, d o o r d a t de zeven l a n d e n van de goudpool de v r i j e goudmarkt n i e t meer s t e u n e n . De goudp r i j s z a l dan op de v r i j e goudmarkt een f l i n k e sprong omhoog maken. De V e r e n i g d e S t a t e n hebben z i c h s t e e d s s t e r k v e r z e t t e g e n h e t l o s l a t e n v a n de g o u d p r i j s van $35 p e r t r o y - o u n c e . Andere c e n t r a l e banken maken z i c h i n t o e nemende mate zorgen over h a n d h a v i n g van deze g o u d p r i j s , a a n g e z i e n h i e r d o o r v e e l goud u i t de c i r c u l a t i e v e r d w i j n t . Spreker i s van o o r d e e l d a t N e d e r l a n d de g o u d p o o l moet b l i j v e n s t e u n e n , z o l a n g de andere l a n d e n z i c h n i e t t e r u g t r e k k e n . De s l u i t i n g van de goudmarkt b i e d t immers geen d e f i n i t i e v e o p l o s s i n g . Men z a l n a a r h i j v e r w a c h t gedurende h e t weekend zoeken n a a r een t e c h n i s c h e o p l o s s i n g om z o v e e l m o g e l i j k w a t e r d i c h t e s c h o t t e n op t e r i c h t e n t u s s e n de v r i j e goudmarkt en h e t officiële g o u d c i r c u i t van de banken. H i j a c h t h e t n i e t o n m o g e l i j k d a t deze a f s c h e i d i n g op den duur z a l worden d o o r b r o k e n en d a t men t o c h genoodzaakt z a l z i j n de officiële g o u d p r i j s hoger t e s t e l l e n . Er kan een m o e i l i j k e s i t u a t i e o n t s t a a n , a l s een a a n t a l l a n d e n de g o u d s t a n d a a r d l o s l a t e n en hun v a l u t a s t a b i l i s e r e n op de d o l l a r k o e r s , waardoor men op een d o l l a r s t a n d a a r d t e r e c h t komt. S p r e k e r i s van o o r d e e l d a t a l l e s moet worden gedaan om een d e r g e l i j k e o n t w i k k e l i n g t e voorkomen, aang e z i e n men dan a f h a n k e l i j k w o r d t 'van h e t f i n a n c i e e l - " • economische b e l e i d van de Amerikaanse r e g e r i n g . Er z a l z i c h dan n a a s t h e t goudblok een d o l l a r g r o e p vormen hetgeen zeer s t o r e n d z a l z i j n v o o r h e t i n t e r n a t i o n a l e h a n d e l s v e r k e e r en v o o r de A t l a n t i s c h e samenwerking. Om een d e r g e l i j k e o n t w i k k e l i n g t e voorkomen z a l men zo s n e l mogelijk het.
I uJelVioLcvSL
m o g e l i j k h e t nieuwe systeem van de t r e k k i n g s r e c h t e n moeten i n v o e r e n . Spreker d e e l t v o o r t s mede d a t de s p e c u l a t i e g o l f z i c h ook h e e f t Q e r i c h t op de z i l v e r - en p l a t i n a m a r k t . De z i l v e r w a a r d e van de Nederlandse g u l d e n i s opgelopen t o t f.1,20 à f . 1 , 4 0 ; op enkele p l a a t s e n b e g i n t men reeds guldens op t e p o t t e n . Het i s daarom goed dat t i j d i g i s begonnen met de v e r v a a r d i g i n g van n i k k e l e n g u l d e n s . Er i s nog een v o o r r a a d m u n t b i l j e t t e n d i e zonodig kan worden u i t g e geven. B i j de Nederlandse Bank i s een v o o r r a a d van f.20 min z i l v e r e n g u l d e n s , d i e v o o r l o p i g n i e t i n h e t v e r k e e r z a l worden g e b r a c h t . Spreker a n t w o o r d t op een v r a a g van m i n i s t e r De B l o c k dat een s l u i t i n g van de officiële goudmarkt gepaard moet gaan met een a f s p r a a k t u s s e n de c e n t r a l e banken d a t z i j a l l e e n aan e l k a a r goud z u l l e n l e v e r e n . S t a a t s s e c r e t a r i s De K o s t e r v r a a g t o f onze goudv o o r r a a d gevaar l o o p t a l s de Amerikanen goud gaan v e r k o p e n . Spreker i s van o o r d e e l d a t de Groep van T i e n op k o r t e t e r m i j n b i j e e n moet komen om t e b e z i e n hoe h e t t r e k k i n g s r e c h t e n systeem v e r s n e l d kan worden i n g e v o e r d . M i n i s t e r R o o l v i n k v r a a g t of de h o u d i n g van h e t Amerikaanse congres h e t gevaar i n h o u d t d a t de d r u k op de d o l l a r s t e e d s g r o t e r z a l worden en dat t o t d e v a l u a t i e z a l worden overgegaan. S p r e k e r w i j s t e r v o o r t s op d a t de B r i t s e p r e m i e r W i l s o n h e e f t v e r k l a a r d d a t de g e v o l g e n van een d e v a l u a t i e pas op l a n g e r e t e r m i j n z i c h t baar worden. M i n i s t e r V e r i n g a v r a a g t wat de v o o r - en n a d e l e n z i j n van een v e r h o g i n g van de g o u d p r i j s . M i n i s t e r Klompé v r a a g t waarom de V e r e n i g d e S t a t e n de gouddekking hebben l o s ggeellaa tt ee :n . M i n i s t e r L a r d i n o i s i s van o o r d e e l d a t de j o n g s t e o n t w i k eling_Vhet f a i l l i e t van h e t i n t e r n a t i o n a l e m o n e t a i r e o v e r l e g b e t e k e n t . S p r e k e r w i j s t erop d a t h e t i n t e r n a t i o n a l e h a n d e l s v e r k e e r zonder een i n t e r n a t i o n a a l m o n e t a i r s t e l s e l i n g r o o t gevaar komt. H i j b e t r e u r t h e t d a t de Amerikaanse r e g e r i n g , hoewel men deze o n t w i k k e l i n g a l j a r e n had kunnen z i e n aankomen, nu door s p e c u l a t i e s gedwongen w o r d t de goudd e k k i n g l o s t e l a t e n . S p r e k e r v r a a g t o f deze o n t w i k k e l i n g z a l l e i d e n t o t een s t e r k e i n f l a t i e g o l f op l a n g e t e r m i j n , M i n i s t e r P o l a k i n f o r m e e r t welk v e r l i e s N e d e r l a n d h e e f t g e l e d e n door steeds i n de goudpool t e b l i j v e n , F r a n k r i j k , d a t u i t de goudpool i s t e r u g getreden, h e e f t thans de g r o o t s t e goudvoorr a a d ; v o o r een enorm bedrag aan goud i s door de Franse b e v o l k i n g opgepot. S p r e k e r v r a a g t t e n s l o t t e o f h e t n i e t n u t t i g z a l z i j n d a t na a f l o o p van de m i n i s t e r a a d een communiqué' w o r d t u i t g e g e v e n . M i n i s t e r W i t t e v e e n zegt i n antwoord op een nadere v r a a g van s t a a t s s e c r e t a r i s De K o s t e r d a t h e t n i e t zeker i s d a t de Amerikaanse b e l a s t i n g v e r h o g i n g e n kunnen worden i n g e v o e r d . I n d i e n e c h t e r weer 200.000 man naar Vietnam worden gezonden, i s een b e l a s t i n g v e r h o g i n g d a a r v o o r a l l e e n a l n o d i g . Spreker verwacht n i e t d a t de Verenigde S t a t e n op g r o t e s c h a a l goud z u l l e n gaan v e r k o p e n . D i t l a n d d i e n t immers, ook om m i l i t a i r e redenen, over een b e h o o r l i j k e g o u d r e s e r v e t e b e s c h i k k e n . De v e r s n e l d e i n v o e r i n g van de t r e k k i n g s r e c h t e n is alleen mogelijk,
i s a l l e e n m o g e l i j k , a l s de b e t r o k k e n overeenkomst door de n a t i o n a l e p a r l e m e n t e n i s g e r a t i f i c e e r d . I n d i e n de Groep van T i e n de volgende week i n Stockholm t o t overeenstemming komt, z a l deze overeenkomst s p o e d i g aan de p a r l e m e n t e n kunnen worden v o o r g e l e g d . Spreker z i e t geen o n m i d d e l l i j k e a a n l e i d i n g v o o r een d e v a l u a t i e van de d o l l a r . I n dat g e v a l zouden v e l e l a n d e n a l s b i j v o o r b e e l d Canada, Japan en de Zuid-Amerikaanse l a n d e n meedevalueren. De g e v o l g e n van de d e v a l u a t i e van h e t pond worden i n d e r d a a d pas g e l e i d e l i j k z i c h t b a a r . De B r i t s e r e g e r i n g had, n a a r s p r e k e r s o o r d e e l , van h e t b e g i n a f aan s t e r k e r moeten afremmen. Een v e r h o g i n g van de g o u d p r i j s i s v o o r d e l i g v o o r de goudproducerende l a n d e n ( Z u i d - A f r i k a en Rusland) en v o o r de g o u d b e z i t t e n d e l a n d e n (de l a n d e n van de g o u d p o o l ) . Een n a d e e l van v e r h o g i n g van de g o u d p r i j s i s dat de w e r e l d r e s e r v e s met een sprongomhoog gaan met a l s g e v o l g d a t e r v e e l r u i m t e komt en een g r o t e i n f l a t i e p o t e n t i e o n t s t a a t . Het door de Amerikaanse senaat aanvaarde w e t s ontwerp waardoor de 2 5$-gouddekking van de d o l l a r wordt opgeheven, g e e f t de Amerikaanse r e g e r i n g de b e w e g i n g s v r i j h e i d om de g o u d v o o r r a a d beneden de $10 mld t e l a t e n t e r u g l o p e n . Spreker i s h e t n i e t met m i n i s t e r L a r d i n o i s eens d a t van een f a i l l i e t v a n h e t i n t e r n a t i o n a l e m o n e t a i r e o v e r l e g kan worden g e s p r o k e n . ./el b e t r e u r t h i j . h e t d a t de Amerikaanse r e g e r i n g zolang h e e f t g e w e i g e r d om over h e t goudprobleem t e s p r e k e n . Men d i e n t h i e r b i j evenwel t e bedenken d a t h e t bekend worden van een d e r g e l i j k g e s p r e k ook een s p e c u l a t i e g o l f zou hebben v e r o o r z a a k t . Het v e r t r o u w e n i n de Amerikaanse d o l l a r b e r u s t t e op de i n w i s s e l b a a r h e i d d a a r v a n . De s l u i t i n g van de goudmarkt en de handhaving van de officiële g o u d p r i j s b e h o e f t op z i c h z e l f n i e t t o t i n f l a t i e t e l e i d e n . Het b e l a n g r i j k s e m i d d e l om i n f l a t i e t e g e n t e gaan i s e c h t e r h e t weer i n e v e n w i c h t brengen van de Amerikaanse b e t a l i n g s b a l a n s . S p r e k e r zegt i n antwoord op een nadere v r a a g van m i n i s t e r P o l a k d a t h i j geen r e d e n z i e t d a t een g o l f van w e r k l o o s h e i d over de '..esterse w e r e l d z a l komen, z o a l s i n Le Monde w o r d t v e r w a c h t . De Franse p o l i t i e k h e e f t o v e r i g e n s i n hoge mate b i j g e d r a g e n tot. h e t t e g e n w o o r d i g e wantrouwen i n de d o l l a r . Spreker w i j s t er v o o r t s op d a t N e d e r l a n d door d e e l t e nemen aan de goudpool geen v e r l i e s h e e f t g e l e d e n , maar d a t daardoor s l e c h t s een s t u k j e w i n s t v e r l o r e n i s gegaan. S p r e k e r z a l t i j d e n s de lunchpauze een gesprek hebben met de p r e s i d e n t van de Nederlandse Bank. H i j zou h e t mede van d i t gesprek en van een nader onderzoek door z i j n departement w i l l e n l a t e n a f hangen o f na de v e r g a d e r i n g van de r a a d een communiqué' moet worden u i t g e g e v e n . M i n i s t e r L a r d i n o i s i s van o o r d e e l d a t m i n i s t e r ï/itteveen a l l e s i n h e t werk moet s t e l l e n om t e b e r e i k e n dat de EEG-landen met b e t r e k k i n g t o t de goudkwestie één l i j n t r e k k e n , a a n g e z i e n anders de economie u i t e e n z a l worden g e t r o k k e n . I n d i e n b i j v o o r b e e l d D u i t s l a n d een andere g o u d p r i j s h e e f t dan N e d e r l a n d , z a l h e t g e m e e n s c h a p p e l i j k e p r i j s b e l e i d u i t e l k a a r v a l l e n . M i n i s t e r w i t t e v e e n a c h t d i t wat t e v e r gaan,
Zeer Geheim
-5-
a a n g e z i e n F r a n k r i j k t e g e n o v e r de V e r e n i g d e S t a t e n een e x t r e e m n e g a t i e f standpunt inneemt. Spreker i s wel b e r e i d het u i t e r s t e t e doen om de Groep van T i e n en de Westerse w e r e l d b i j e e n t e houden. S t a a t s s e c r e t a r i s De K o s t e r v r a a g t o f de p r e s i d e n t van de Nederlandse Bank v o o r h e t g e s p r e k i n W a s h i n g t o n een bepaalde o p d r a c h t m e e k r i j g t . M i n i s t e r W i t t e v e e n w i j s t erop dat h i j i n g e v o l g e de bankwet de u i t e i n d e l i j k e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d d r a a g t . Goudproblemen b e h o r e n i n e e r s t e i n s t a n t i e t o t de b e v o e g d h e i d van de c e n t r a l e banken. Voor de w i s s e l k o e r s e n , d i e met h e t g o u d p r o b l e e m nauw samenhangen, i s s p r e k e r de e e r s t v e r a n t w o o r d e l i j k e . G e z i e n de goede c o n t a c t e n met de p r e s i d e n t van de N e d e r l a n d s e Bank v o o r z i e t s p r e k e r geen m o e i l i j k h e d e n . U i t h e t f e i t d a t de Amerikaanse r e g e r i n g a l l e e n de p r e s i d e n t e n van de c e n t r a l e banken h e e f t u i t g e n o d i g d , kan worden a f g e l e i d d a t h e t o v e r l e g z i c h t o t de g o u d k w e s t i e z a l b e p e r k e n . S p r e k e r d e e l t mede d a t / d e t h e s a u r i e r g e n e r a a l met p r o f . Z i j l s t r a z a l meegaan. De m i n i s t e r - p r e s i d e n t s t e l t v o o r a k k o o r d t e gaan met de door m i n i s t e r l / i t t e v e e n u i t g e s t i p p e l d e l i j n en i n de m i d d a g v e r g a d e r i n g een b e s l i s s i n g t e nemen over de u i t g i f t e van een p e r s b e r i c h t . De r a a d v e r k l a a r t z i c h hiermede a k k o o r d . M i n i s t e r '.Vitt eve en d e e l t i n de m i d d a g v e r g a d e r i n g mede dat de s p e c u l a t i e s z i c h de l a a t s t e u r e n v o o r a l r i c h t e n t e g e n h e t pond t e n g u n s t e v a n de D u i t s e mark. Het g e s p r e k i n 'Washington z a l z i c h b e p e r k e n t o t de v r a a g hoe de officiële k o e r s e n kunnen worden g e h a n d h a a f d . S p r e k e r z i e t geen a a n l e i d i n g t o t de u i t g i f t e van een s p e c i a a l communiqué', aangez i e n d i t de i n d r u k kan v e s t i g e n d a t N e d e r l a n d zwak s t a a t . S p r e k e r z a l 's avonds v o o r de t e l e v i s i e een k o r t e u i t e e n z e t t i n g geven. De m i n i s t e r - p r e s i d e n t c o n c l u d e e r t d a t behoudens h e t t e l e v i s i e - i n t e r v i e w van m i n i s t e r '.ïitteveen geen officiële r e a c t i e van de r e g e r i n g z a l worden gegeven. A l l e v r a g e n van de p u b l i c i t e i t s m e d i a z u l l e n worden v e r w e z e n n a a r de v o o r l i c h t i n g s d i e n s t van Financiën. De r a a d kan z i c h h i e r m e e verenigen.
2
a
»
De r i j k s u i t g a v e n en de n i e t - b e l a s t i n g o n t v a n g s t e n i n de p e r i o d e 1969-1971 T N o t a ' s van de" m i n i s t e r van Financiën dd. 27 december 1967 en 15 j a n u a r i 1968, n r s . 1297 en 0035, met b i j l a g e n ) 2 b. D o o r l i c h t i n g
