Noorwoord. Even geen hiërarchie en dan toch weer wel of Leiding geven of leiding krijgen? Spelen met hiërarchie

Noorwoord Spelen met hiërarchie. Wat een prachtig thema. Spelen doet iedereen immers graag en hiërarchie..... dat betekent toch dat je bovenaan staat? Dat je altijd wint? Spelend winnen betekent het dus eigenlijk. Dat wil iedereen. Hiërarchie. De maatschappelijke ladder. De hoogste in de boom. De meest belangrijke. De man met invloed is eigenlijk zo ouderwets. In deze editie van Great Place to Live kun je lezen waarom. Voor jongeren en ondernemers van het nieuwste soort is hiërarchie geen issue. Zij spelen in het leven waarin geen plaats is voor macht en politieke spelletjes. Volkomen oninteressant. Want, niet effectief, niet plezierig. Verspilde energie. Je stopt je energie liever in een positieve vibe die het resultaat zo mooi maakt. Vertrouwen, authenticiteit, transparantie én gedeeld eigenaarschap zijn de elementen die flow genereren. Die maken dat je samen zaken kan doen waarin iedereen gelijkwaardig is. Waarin niet alleen ik maar ook jij je dromen kan realiseren. Waarin onze belangen duidelijk zijn en het maken van een Great Place to Live het hoogste doel. Samen kunnen we dat. Ieder met zijn eigen specifieke kwaliteit en bijdrage. Het enige dat noodzakelijk lijkt, is de energie bundelen. Kwaliteiten op elkaar passen en de mogelijkheden zoeken die energie genereren. Verbindend Leiderschap maakt innovatie bereikbaar. Het gaat niet zo zeer om iets nieuws verzinnen (want hoe blasé is de opmerking van de ontwerper tijdens een brainstorm ‘Dát is helemaal niet Nieuw’) maar om de energie te comprimeren. De schittering van enthousiasme, synergie én kracht werkt aanstekelijk .... Mauk Mulder, emeritus Hoogleraar en schrijver van het boek ‘De Logica van de Macht’ verwoorde het tijdens de boekpresentatie ‘Kracht zonder Macht’ van Cees Hoogendijk als volgt: “De media, de machthebbers, de politiek. Zij kunnen zich zo goed verenigen! Zo, dat wij worden overspoeld door een golf van lelijkheid. Het maakt het imméns belangrijk voor alle goede initiatieven zich te verbinden. En dat gebeurt nog zo weinig. Er zijn zoveel mooie en goede ondernemingen die je niet ziet! Verbinden. Verbinden. Om het mooie te versterken, dat is noodzakelijk voor een duurzame ontwikkeling van ons welzijn.” Én dat is toevallig precies de bestaansreden van Great Place to Live. Om alle goede initiatieven, of liever, initiatieven van mensen met bijzonder mooie intenties, te verzamelen. De krachten te bundelen. Zodat je er écht voor durft te gaan staan! Voor je eigen authenticiteit en kwetsbaarheid. Je liefde en plezier. Je ondernemingsdrang vanuit je liefste passie. Om zo, de wereld mooi te maken. In deze editie vind je artikelen die je nieuwe inzichten geven om dit te bereiken. Van de speeltrucs van Anja van der Aa die leiden tot ondernemen zonder weerstand, tot een filosofisch perspectief van Gilles Deleuze. Van de maatschappelijke interventies van kunstenaars als Marc Bijl en Martijn

Engelbregt. Tot de perceptie van de interim-manager die opeens bovenaan de hiërarchische ladder staat en zijn macht gebruikt, én de perceptie van een medewerker uit die organisatie ....... een vermakelijk verschil in beleving. Want is hiërarchie toch niet iets wat je er zelf van maakt?

Even geen hiërarchie en dan toch weer wel of Leiding geven of leiding krijgen? Door Cees Hoogendijk Ik heb groot respect voor chauffeurs die hun vak verstaan, voor verpleegkundigen die hun patiënt omringen met zorg, voor boekhouders die de lijsten telkens weer kloppend weten te maken. Professionals zijn het. En ik heb geen enkel probleem met het organisatorische gegeven dat deze mensen doorgaans een leidinggevende hebben. Maar vind je ook niet dat die leidinggevende dan zelf ook een professional in zijn vak zou moeten zijn? Daar wringt wat mij betreft de schoen een beetje. Leidinggevende is welbeschouwd een vreemde functienaam. Wat doet een leidinggevende? Leiding geven? Aan wie dan? Geeft hij het weg? Misschien is leidinghebbende een betere term. Iedereen zijn eigen taak en iemand heeft de leiding. Of is het nog anders? Zijn leidinggevenden niet vaak vooral leidingnemen-den? Wilden ze het niet al te graag worden? En hebben ze met meer of minder ellebogenwerk de leiding genomen? De macht naar zich toe getrokken? Allemaal leuke gedachtespiegelingen, maar waar is de medewerker in dit verband? Daarmee kom ik op

Spelen met hiërarchie

de Verticale Dialoog. Stel je eens voor dat zo’n leidinggever – zo zal ik hem nog maar eventjes noemen - op sommige momenten, als er plannen gemaakt of problemen opgelost moeten worden, zijn macht even zou uitschakelen en op gelijke voet in overleg zou gaan met zijn medewerkers. Stel dat hij hun professionele kennis en ervaring zou laten meewegen in het komen tot een gezamenlijke strategie. Zou dat acceptatie en draagvlak opleveren? Zou het kunnen dat die leidinggevende daarna misschien de leiding krijgt? Naar mijn idee kan een leidinggever pas echt leiden, als hij een leidingkrijgende is geworden. Wat denk jij? Cees Hoogendijk is organisatieontwikkelaar, inbrenger van de Verticale Dialoog en maker van het boek Kracht zonder Macht, onweerstaanbare managementrecepten met de smaak van Verticale Dialoog. www.krachtzondermacht.nl [email protected]

In de komende pagina’s staan 10 trucs voor het spelen met hiërarchie. De centrale gedachte is dat achter de behoefte aan of aanwezigheid van hiërarchie de roep om duidelijkheid ligt. Echte leiders (die duidelijkheid kunnen creëren voor grote groepen en gemeenschappen) zijn wellicht zeldzaam, duidelijkheid creëren voor uzelf en uw directe omgeving kan iedereen. Let wel, oefening baart kunst. Hoe vaker u het doet, hoe succesvoller u wordt.

De Speelgoedfabrikanten Drie speelgoedfabrikanten zijn op de jaarlijkse ‘speelgoed van het jaar’ conferentie bijeengekomen in een zaaltje. Straks wordt de prestigieuze ‘speelgoedfabrikant van het jaar’ prijs uitgereikt aan één van hen. De fabrikanten bepalen zelf wie van hen dit jaar de gelukkige wordt. Diegene die de hoogste status heeft tijdens deze onderhandeling zal de prijs in ontvangst mogen nemen. Improvisatietoneel leent zich uitstekend voor het spelen met hiërarchie en status; voor het spelenderwijs ervaren hoe het is een andere status in te nemen. In bovenstaand improvisatiespel krijgen de drie spelers de kans te ontdekken welk gedrag statusverlagend en welk gedrag statusverhogend werkt en hiermee te experimenteren. Wat te doen? Pochen over het speelgoed dat je gemaakt hebt? Stil in een hoekje staan, de anderen laten pochen en het gesprek later overnemen? Op een stoel gaan zitten of juist blijven staan? Met luide stem praten, of timide spreken zodat de anderen echt naar je luisteren? Meepraten met een ander (een verbondje sluiten) of juist een eigen mening poneren? Voor of achter de anderen gaan staan? Drinken voor de anderen inschenken of wachten tot je glas gevuld wordt? Hoe krijg je de hoogste status?

Great Place to Live wordt deze keer meegestuurd met het magazine Business Spiritualiteit Magazine Nyenrode. Een nieuw magazine van formaat dat 18 maart zijn tweede editie lanceert. Samen met het verschijnen van deze editie Great Place to Live vieren we dan een feestje. In Seats2Meet in Maarssen.

Hiërarchie en daarmee statusverschil zit in alle facetten van het leven, we hebben er continue mee te maken en zijn continue bezig met status en statuswisselingen (van hoge status naar lage status en vice versa). Afhankelijk van je doel, de situatie waarin je je bevindt en je basisstijl zet je een hoge of een lage status in.

Verbindend leiderschap betekent samenwerken en duurzame verbindingen leggen. Dat is openstaan voor elkaars kwaliteiten en bereid zijn ja te zeggen. Leiderschap op basis van hiërarchie maakt plaats voor leiderschap gebaseerd op authenticiteit, vertrouwen en plezier. Een voorbeeld daarvan is de samenwerking tussen GPTL en Business Spiritualiteit Magazine Nyenrode van Uitgeverij Quist in Leidschendam.

Vaak is de ervaring in dit spel dat rustig zijn, de andere ‘fabrikanten’ gemakkelijk maken (stoel aanbieden, drinken inschenken), leidt tot een hogere status. En, dat houding en gedrag meer gewicht heeft dan argumenten. Ook ervaren mensen dat het aanpassen van je status aan de situatie, spannend is en effectief kan zijn. Een verschil tussen het spel op toneel en het spel in het dagelijkse leven is dat je op toneel in een veilige setting kunt oefenen en ervaren. Ervaren hoe je van binnen-uit, door verandering van houding, taal, stemvolume, plaats in de ruimte een andere status aanneemt. Ervaren wat voor invloed dit heeft op de mensen om je heen. Het geeft je de mogelijkheid om een keer een andere basisstijl aan te nemen dan je gewend bent, te ervaren hoe dat voor je is en welke resultaten je hiermee behaalt. Bovendien is het erg leuk om te doen!

Lees in dit de maarteditie van dit magazine meer over het belang van bewust integraal leiderschap, de kracht van kwetsbaarheid en de waarde van verhalen vertellen. Ondernemen vanuit deze bezielende energie leidt tot organisaties met meer spirit of pit. Heeft jouw organisatie pit? Business Spiritualiteit Magazine Nyenrode verschijnt 4x per jaar. Losse nummers en abonnementen zijn te bestellen op www. bsmagazine.nl voor respectievelijk 14,50 en 51,94.

Bart van Langen Voor meer informatie ‘Spelen met Status’ [email protected]

Het statusverschil tussen de fabrikanten ontstaat door onder andere verschil in houding, taal, stemvolume en zelfs door de plaats in de ruimte waar ze staan. Het improvisatiespel verschilt hierin niet van het normale leven.

The Future of the Financial World Paul Dubois Wie had er eind jaren ‘90 verwacht dat een klein internetbedrijfje genaamd Napster een revolutie zou ontketenen in de muziekindustrie? Om me heen hoor ik steeds vaker dat de mogelijkheden van internet een volgende industrie op z’n kop gaan zetten, namelijk de financiële wereld. Ik doe een financiële studie en ben daarom geïnteresseerd in wat er gaat gebeuren. Om hier meer over te leren heb ik begin februari deelgenomen aan de Unconference in Utrecht ‘De Toekomst van de Financiële Wereld’. Is het mogelijk dat de financiële wereld zal veranderen, net als de muziekindustrie? De veranderingen in de muziekindustrie werden ingeluid door technologische ontwikkelingen, die ervoor zorgen dat muziek gemakkelijker te vinden en te transporteren is. Vroeger kon je een cd kopen voor 42 gulden, nu kan je via internet cd’s downloaden voor aanzienlijk minder. Op de Unconference werd duidelijk dat iedereen aan het rennen is, maar niemand weet waarheen. De discussie is nog te kort gaande. Wel is duidelijk dat er op allerlei nieuwe manieren naar het oude banksysteem wordt gekeken. Er ontstaan overal in de wereld interessante initiatieven zoals Zopa, Prosper en Kiva: bedrijven die beginnen met het anders te doen. In Nederland is Boober zo’n initiatief.

Dit bedrijf heeft een marktplaats opgezet voor geld. Iedereen kan, net zoals wij muziek met elkaar delen, nu ook geld aan elkaar lenen. Dit wordt Peer 2 Peer lending genoemd. Tijdens de bijeenkomst werd ook duidelijk dat de financials en de internetters elkaars wereld niet goed kennen. Aan de ene kant is het voor de internetters niet duidelijk wat een bank nou eigenlijk doet. Een bank is meer dan een pinautomaat. Een bank schept ook geld en dat is zo bijzonder als het klinkt. Aan de andere kant was het voor de financials niet duidelijk dat er iets mis is met de huidige opzet van een bank en dat het ook anders kan. Sterker nog, het wederzijdse onbegrip zorgde zelfs voor frustratie. Tijdens de pauze en ook tijdens de borrel heb ik met veel mensen gepraat. Het viel me op dat de onderwerpen waar gezamenlijk over gesproken werd nog maar het topje van de ijsberg zijn. Ik hoorde dat internetinitiatieven, zoals deze, zich ontwikkelen op een organische en coöperatieve manier. Dit blijkt ook uit de grote opkomst tijdens de Unconference en de bereidheid om mee te denken.

Reacties hoor ik graag. Mail me of laat een comment achter op mijn blog: [email protected] http://pauldubois.blogspot.com Great Place to Live organiseerde twee bijeenkomsten over de toekomst van de financiële wereld. Spirit in Finance samen met Pentascope en Xilia. De Unconference samen met Boober en Mindz. De zomereditie van Great Place to Live heeft als thema: De Schoonheid van Geld. Wilt u hieraan bijdragen? Heel graag. Stuur dan een e-mail naar welcome@ greatplacetolive.nl dan maken we er weer iets bijzonders van! Op http://del.icio.us geeft ‘spiritinfinance’ meer informatie.

de

tag

De editie in September heeft als thema: Onderwijs. Natuurlijk zijn ook hiervoor bijdragen welkom. Voor beide edities stellen we weer een redactieteam samen.

Ik ben ervan overtuigd dat net als bij Napster er weer een industrie op z’n kop gezet zal worden. Om een beeld te krijgen van hoe dit zich zou kunnen ontwikkelen, zou je het volgende filmpje kunnen bekijken: http://www.youtube.com/watch?v=1UnsVIGPDO8

Zeg wat u zelf wilt; vraag wat anderen willen Het zou geweldig zijn als alle leidinggevenden, collega’s of samenwerkingspartners een flinke dosis empathie in hun handelingsrepertoire hebben zitten. Zich kunnen voorstellen of invoelen wat u zelf belangrijk vindt en wilt bereiken. Helaas, zo zit de gemiddelde leidinggevende, collega of partner echt niet in elkaar. Alleen door duidelijk, positief en in concrete termen te formuleren wat u zelf wilt en dit met regelmaat te herhalen, kunnen anderen rekening met u houden. Vraag ook altijd aan anderen wat zij willen, anders ontstaat er geen verbinding.

Is juf June nu echt de enige die dit ziet? Probeer een vis maar eens uit te leggen wat water is... Precies: hij ziet het niet, want het is de omgeving waarin hij zich continu bevindt. Probeer een ambtenaar maar eens uit te leggen wat bureaucratie is. Onbegonnen werk. Dacht het niet, zei Montessori-juf June. En ze verrichtte noeste arbeid met het volledig in kaart brengen van het organogram waar haar school ergens beneden een heel klein plekje inneemt. Het begint in de top bij het Ministerie van Onderwijs, met vier wetten die betrekking hebben op basisonderwijs. Je wilt niet weten hoeveel afdelingen daarmee belast zijn: meer dan honderd! Dan komen de gemeentes, de schoolbesturen en de bovenschoolse directies. Volgens Sjaak Bral lijkt het op zijn Haags uitspreken van het woord overheid verdacht veel op ‘overhead’. Dit organisatieschema met waterhoofd behoeft geen toelichting. En het heeft kennelijk al menig ambtenaar schaamrood bezorgd. Hulde aan juf June! Juf June werkt als leerkracht op een Montessori school te Amsterdam en heet eigenlijk June Schram. [email protected]. Cees Hoogendijk www.panoptics.org

Wij hebben op de werkvloer last van verschillende maatregelen die voortkomen uit de Wet op het Hoger

WHO zij-instroom

1

grootte kerndoelen

gericht leren zonder diploma, opleiding klas assisteren klassenassistent naar PABO op PABO weinig feitenkennis

6

3

worden IB opleiding op basisschool voor klas met assessment

onderzoek en advies

5

onderzoek 4

kijken naar

WEC

zorg IB. geen extra geld raad van advies inzake inspectie incidenteel

WEC raad

passend onderwijs

kwaliteitsbeleid

VVE OAB spreidingsbeleid P.C. NBR GOA leerplichtambtenaar Stadsdeel

bestuur stafbureau bekwaamh. dossier BIO directeuren overleg besturen overleg BOA 300 euro beleidsadv. conferentie directie/IB

SBO PCL VIA RVC CFI expertise centrum SWV BBO beleids-

SO CVI cluster 1,2,3,4 REC min. comm. toezicht indicatiest. land comm.

regionale netwerken commissie Lambrechts passend zorgaanbod zorgplicht 70 miljoen naar beleid

klachtenregeling kwaliteitsbewaking LKC

toezicht indicatiest. ambulante

geen groei LGF gelden kwaliteit

kwaliteitsonderzoek ouders/ ll/lk

omhoog

persoon

evaluatie

Oud-west LVS ESIS

ministerie

stedelijk

ontw. SWV 94-95 deelname 3,82 % nu 3,46 %

beleid + inval

realistisch rekenen CITO onderzoek BOPO onderzoek PO

LUMPSUM

WSNS

IB directie zorgplan

plan comm. voor

noodprocedure IB overleg

begeleiding comm. voor onderzoek

BJAA +

LAT

ZAT

CAP

leerlingzorg

SEM ELKK

geschillencommissie

overleg 5000 euro

ouders

overl. wsns

CITO ATLAS warme

Pabbers LWOO

gedwongen

ouders

SOVA in sch

landelijk

leerlijnen NWO beleidsgericht onderzoek PO

stuurgr. sluitend aanp z

bij CAP telt

coach

NIVOZ

jeugdarts/

oordeel lk

intervisie

Nl inst. opv. z. OOG

helemaal niet cijfer/ advies

ouderkrant

multidisci-

aanm. 1 VO school

WSNS-OAB regio

jong A’dam

kind-centr. leerplicht-

SWV WSNS+

dossier centale

binnenkomt. Door de afschaffing van de 1 oktober-maatregel

dienst SWV

doubleren meer kinderen (in werkelijkheid is dat niet zo;

RMC bureau leerpl. geg.

tegenwoordig heet drie jaar “kleuteren” doubleren). De inspectie beoordeelt deze doublure negatief.

regionaal swv nieuwsbrief 3

meld/ coörd f. werken met kinderen SOVA school ‘s cool ABC ouders rugzakb

De kwaliteit van het onderwijs wordt o.a. beoordeeld door het CITO-eindcijfer. Hierbij wordt geen rekening gehouden met de WSNS-kinderen (vroegere SBO-kinderen). De inspectie beoordeelt de zorg op school (interne begeleiding), maar de functie levert geen uitbreiding van formatie op. De IB gaat feitelijk ten koste van de klassengrootte.

gesprek

commercie CITO is commercieel bedrijf RT buiten sch uitgeverijen veel geld d.

onderwijs-

schoolgids

IWAL

kundig rapp.

MR/GMR

ABC dyslexie dyslexie on-

groot IB overl. klein IB overl. VIA-advies inform. punt 1 jeugd dossier

probl. maatschappij op-

niet verzekerd

TSO vroeg sch opv na sch opv

neg/pos

overleg stuurgr. sluitende aanpak zorg

dersteuning

lossen op sch. ouder contactpersoon ouderraad

naar school hoge cito/ adv.

media

politiek gebruikt media om publieke mening te

basis school directie conciërge OOP IB MR GMR 7

rugzak doven/ slechthorenden REC 2

logopediste

gesprek

schoolplan

overdracht

ambtenaar

rekening met de regelgeving die vanuit OCW de scholen

geen vast LGF budget geld LGF/ swv PAB in R.N. invoering onderw. nr. po

zorg

Instituut

De Wet op het Onderwijs Toezicht (WOT) houdt geen

begeleiding LGF

kern procedure

nadele van eventuele nieuwe collega’s).

5.

inspecteurs periodiek kwaliteits-

besturen

OKC ouder

4.

maatregel BBP Nl 5% omringende

Gemeente Amsterdam

het onderwijs kunnen/komen werken (overigens niets ten

3.

insp. generaal inspecteurs

onderzoek

zorgen ervoor dat er minder goed opgeleide mensen in

2.

opvang

HBO pedagodiek

plinair overl.

Wet op het Primair Onderwijs (WPO). Hieronder valt het reguliere onderwijs en de SBO-scholen (het vroegere LOM en MLK). Wet op de Expertise Centra (WEC). Hieronder valt het SO (REC 1,2,3,4 en de rugzak). De LUMSUM-financiering. Niet de scholen hebben zeggenschap over dit geld, maar de besturen. Door de invoering van de LUMPSUM zijn wij er als school financieel op achteruit gegaan. De compensatie regeling (de Rijksmiddelen) zijn bovenschools ingezet en de stadsdeelmiddelen zijn minder geworden. In Nederland wordt 5 % van ons BBP besteed aan onderwijs. Bij de ons omringende landen is dat 6 á 7 %. Alle pijlen wijzen naar de leerkracht. Wanneer ze een kind met een rugzakje in de klas hebben is er (naast vier keer een half uur begeleiding in de week voor het kind) geen enkele ondersteuning. Wel gaat er bijna net zoveel geld uit het rugzakje naar de reguliere school als naar de ambulante begeleiding. REC 4 heeft zelf besloten niet met kinderen te werken. Toch moet het SO gedeelte uit de rugzak bij het SO worden afgenomen. De zogenaamde verplichte winkelnering.

langrijke kwa-

landen 6/7%

WPO

WOT afrekenen op doubleren CITO te be-

voortussenna-schoolse

OAB 1 oktober

weinig HAVO VWO naar PABO

Onderwijs (WHO). Verschillende maatregelen in deze wet

1.

2

OCW klassen-

1 28 kinderen

rugzak autisme

rugzak spraak/taal

REC 4

REC 2

R.B.

A.B.

I.B.

4 x 1/2 uur

overleg

autismeexp. klassen

geven inf.

bezoek

ouders

telef. en

per week

1 x per 3 weken observeren

schriftelijk contact klassenbezoek

werken met kind

overleggen adviseren

voor maken

geven van (niet) bruikbaar advies

overleg mailcontact

I

3 kinderen met een taal-

1 vermoeden

1 disharmo-

1 ADD

2 risico-

16 andere

selectief

nisch intelligentie profiel

leerlingen

kinderen

kind

mutisme

heen en weerschrift

dyslexie

telefonisch en schriftelijk contact

Authenticiteit in een hiërarchische wereld. Authenticiteit in hiërarchische organisaties, is dat niet een contradictio in terminis? Maar wat is Autheticiteit? Het boek van Ben Kuiken ‘wie is hier nu eigenlijk de baas. En nog 7 filosofische vragen voor managers’ geeft een mooie omschrijving. “Het authentieke zelf is de jij die kan worden gevonden in je absolute kern. Het is het deel van jou dat NIET wordt gedefinieerd door je baan, je functie of je rol. Het is het geheel van unieke gaven, capaciteiten, mogelijkheden, interesses, talenten, inzichten en wijsheid. Het zijn al je krachten en waarden die uniek voor jou zijn en tot uitdrukking moeten komen, tegenover wat je geprogrammeerd bent te geloven dat je ‘zou moeten zijn en doen’. Het is de jij die opbloeide toen je je gelukkig en voldaan voelde”. Wat zijn je talenten? Een combinatie van gaven, talenten, capaciteiten, interesses etc. En meestal zijn we niet bewust bezig met onze gaven en talenten waardoor ze ook niet tot expressie komen. Soms doordat mensen denken dat er een scheiding is tussen hobby en werk. Maar natuurlijk geldt dat niet altijd! Paul Potts, de man die mobiele telefoontoestellen verkocht (en weinig zelfvertrouwen had) zei bij aanvang van het programma ‘Brittains Got Talent’ (vgl. soundmixshow/idols), dat hij voelde dat hij geboren was om opera te zingen. Toen hij het podium opliep, zag de jury niets in hem. Dat

veranderde toe hij begon te zingen. Een daverend succes. Na het winnen van BGT bracht hij diverse CD’s uit. Waar liggen jouw talenten? Sluit je ogen en ga eens terug naar de leeftijd van 5 jaar. Om welke persoonlijkheidskenmerken stond je toen bekend?. Idem op de leeftijden van 10, 15, 20 e.v. Wat waren op deze leeftijden je talenten, kennis en interesses? Maak een uitgebreide inventarisatie. Vooral ook van kleine dingen op de verschillende leeftijden. Hoe zou je de combinatie van je belangrijkste talenten en kennisinteresses omschrijven? En wat doe je er nu mee? Door de verbinding met je talenten ontstaan er natuurlijke, speelse vormen van implementatie die nauw aansluiten bij je natuurlijke talenten. Je brengt je talent weer in praktijk!

en impliciete bureaucratische regels te volgen. Ze geloven dat ze hun functie of positie ZIJN. Een volgende stap in het niet benutten van je echte talenten en gaven. Plus de gedachte dat hoger in de hiërarchie ook beter is voor wie je bent. Dat leidt tot werknemersautisme, tot ‘ivoren toren gedrag’. Daarmee verdwijnt een gezonde verwondering en nieuwsgierigheid die nodig is om je echte talenten tot expressie te brengen. Mensen die bij Virgin werken zijn bijzonder. Het zijn geen kuddedieren. Ze zijn in staat tot een zelfstandig oordeel. Ze hebben goede ideeën en ik luister naar ze. Wat heeft het voor zin om intelligente mensen in dienst te nemen als je toch geen gebruik maakt van hun talenten? - Richard Branson Een wijze tip:”Zie jezelf als wondernemer.” Ondernemen vanuit je talenten, gewoon tijdens je werk! Met deze vragen als leidraad: •

Belemmerende programmeringen. Zeker in grote traditionele organisaties is er een duidelijk spanningsveld tussen je authentieke zelf en bureaucratische conditioneringen. Je échte talenten en interesses tot expressie brengen is dikwijls wat anders, als doen wat je functie van je vraagt en risicomijdend binnen de ongeschreven regels blijven handelen. Het is elke keer weer ongelofelijk om te zien. Jonge mensen die vers van school afkomen en binnen drie maanden volledig zijn geconditioneerd in een bureaucratisch systeem. Onbewust geprogrammeerd om de expliciete

•

•

Hoe kan ik mijn talenten benutten en innoveren op deze werkplek? Wat voor nieuwe professies kan ik in deze organisatie vervullen die aansluiten bij mijn talenten en passie? Wat voor nieuwe professies kan ik in andere organisaties vervullen die aansluiten bij mijn talenten en passie?

Een 24-jarige ‘onafhankelijke medewerkster’, die werkt bij de Zeer Grote Organisatie. (ZGO). Ze raakt bij ZGO helemaal onder de indruk van WI-FI en ziet nieuwe mogelijkheden. Ze praat met wat WiFi- experts (vanuit haar grenzeloze enthousiasme) om wat voordeel te halen bij leveranciers......zonder enige toestemming van De Hiërarchie. Het lukt haar daarna een Wi-Fi project opgestart te krijgen. Hierna was de wereld nooit meer hetzelfde voor de Zeer grote Organisatie (en evenmin voor de 24-jarige medewerkster) Ze had haar wondernemerschap ontdekt. Tot slot. Ik begon dit artikel met de vraag of authenticiteit en hiërarchische organisaties in tegenspraak met elkaar waren. Het mag duidelijk zijn dat dit voor velen wel geldt maar dat jij niet voor die tegenspraak hoeft te kiezen. Kies je voor je talenten dat draag je pas écht bij aan het verwezenlijken van schitterende organisaties. Max Herold Werkt bij het ministerie van Sociale Zaken. Spiral Dynamics expert. En eigenaar www.managementissues.com max@ managementissues.com Screw it, let’s do it. Auteur: Branson, R. Uitgeverij De Boekerij BV,

Managementgoeroe Stephen Covey spreekt over het doorbreken van de mentale programmering van het industriële tijdperk.

Amsterdam, 2006. Kus de visie wakker. Auteurs: Loo, H. van der, Geelhoed, J. en Samhoud, S. Uitgeverij: Sdu Uitgevers bv, Den Haag, 2007. Talent: ontwikkelen, verkopen, zijn. Auteur: Peters, T. Uitgeverij Pearson Education Benelux, Amsterdam, 2005.

Dwarsliggen met De Bomenridders Het is niet nieuw, maar nog altijd zeer effectief: ludiek actievoeren. Studenten doen het, Greenpeace is er groot mee geworden en ook een relatief onbekende organisatie als De Bomenridders boekt er resultaten mee. Benodigdheden? Enige creativiteit en vooral lef. Het is elf jaar geleden dat een club Rotterdammers de Stichting De Bomenridders oprichtte om hiermee de strijd aan te gaan voor zoveel mogelijk bomen en ander groen in en om Rotterdam. Bijna komisch is de manier waarop de club begon: zonder enig idee dat er zoiets bestaat als een juridisch of politiek instituut. De strijdbare Rotterdammers zagen in 1997 dat er een boel bomen ten koste zou gaan van op handen staande bouwplannen in de regio. Medeoprichtster Jeanne van der Velden: “Toen wij dat doorkregen, hebben wij meteen geprotesteerd tegen het hakken van 489 bomen.” Met verzamelde handtekeningen stapten zij toen af op het secretarie van de Rotterdamse deelgemeente Hoogvliet.“Bij het secretarie zei de ambtenares: ‘Daar mag je als mens niks van zeggen. Dat mag alleen als die boom in je straat staat of als je erop uitkijkt., tenzij je een rechtspersoon bent.’”, aldus Van der Velden, die vervolgt: “Nou wisten wij helemaal niet wat een rechtspersoon was, want wij waren ook maar gewone mensen.”

Na wat zoekwerk zijn de Rotterdammers in dezelfde week nog op een notaris afgestapt. Van der Velden: “Die notaris was ook vreselijk boos over al dat hakken van die bomen. Die heeft toen voor een vriendschapsprijsje heel goede statuten voor ons gemaakt.” Wie denkt dat het beschermen van de bomen een parttime job is, vergist zich volgens Jeanne van der Velden: “We doen hele dagen niks anders. We zijn met zeven bestuursleden, waarvan drie met pensioen, en beginnen elke dag ’s morgens al met acties, brieven, hoorzittingen, kapvergunningen en rechtszaken. Wij doen hele dagen niks anders dan bomen verdedigen.” Een voorname beweegreden van De Bomenridders is dat bomen volgens Van der Velde “om de gekste redenen” worden gekapt: “Populieren bijvoorbeeld pluizen twee weken in het jaar. Een vrouwelijke populier laat dan een zaadje vallen, maar als dat vlak onder de moederboom valt, krijgt dat zaadje geen licht. Zo’n zaadje maakt dan een klein veertje aan zodat het met de wind verwaait. De mensen vinden dat dan vuil. En daarom moeten 36 populieren omgehakt.” Achteraf bleek, na onderzoek van De Bomenridders, dat maar één buurtbewoonster haar beklag had gedaan. Voor De Bomenridders aanleiding om in protest te gaan: “Wij maken dan bezwaar tegen de kapvergunning. Vervolgens komt er een vergadering van de Commissie Beroep en Bezwaar. Daar vertellen wij ons verhaal en als die commissie ons gelijk geeft, dan blijven die

bomen staan. Geven ze ons geen gelijk, dan gaan wij naar de rechter.” De strijd werpt volgens Van der Velden tot in de lokale politiek zijn vruchten af: “Wij zijn berucht in Rotterdam en hebben nu een wethouder die ook voor mooi groen is. Wij kunnen het heel goed met elkaar vinden en krijgen samen dus veel voor mekaar. In Hoogvliet hebben we te maken met portefeuillehoudster Cornelisse. Die is ook dol op groen en die zorgt gewoon dat er anders wordt gebouwd. Maar er zijn ook regio’s, zoals in Spijkernisse, waar De Bomenridders worden geïntimideerd. Daar wordt door de overheid gezegd: ‘denk erom, als jullie dat tegenhouden, dan moeten jullie dat betalen. Dat is natuurlijk niet waar, want je mag het gewoon oneens zijn met de gemeentemensen.” Youssef Oualhadj [email protected] meer informatie over De Bomenridders www.debomenridders.nl

Beperk overleggen en vergaderingen; maak werkafspraken Lang vergaderen is nodig als er veel onduidelijk is en blijft ofwel als er geen keuzes worden gemaakt. Door het maken van concrete werkafspraken is veel en lang overleggen overbodig. Dan is immers helder wat doel, doelgroep zijn en wie wat doet. Zorg er voor dat deze werkafspraken bij iedereen bekend en begrijpelijk zijn. Praktische tips: gebruik concrete formuleringen, activiteiten zijn gekoppeld aan personen en deadlines zijn verwoord in data. Voelt niemand zich geroepen om de afspraken op papier te zetten? Doe het dan zelf!

De bestuurskracht van burgers Vrijwilligers en sociaal ondernemers Hoe zal een wijk er uitzien met 500 sociale ondernemingen die iets doen binnen het publieke domein? Vrijwilligers en sociaal ondernemers nemen initiatief voor het oplossen van problemen. Burgerinitiatief is sterk in opkomst. Wat is dit precies en wat is de betekenis daarvan? Uit eigen beweging én gestimuleerd door de overheid onderneemt de burger steeds meer binnen het publieke domein om maatschappelijke vraagstukken op te lossen. Studies over burgerinitiatief putten zich uit in uitbundige opsommingen hieromtrent. Daarnaast zijn er diverse regelmatigheden die inzicht geven in ‘de wereld van het burgerinitiatief’. Het boek ‘Help! een burgerinitiatief’ geeft aansprekende voorbeelden, en dat is dé methode om kennis door te geven. Gratis te downloaden via www.inaxis.nl. Burgerinitiatief in Nederland, ontwikkelingen De burger heeft nauwelijks reputatie als autonome kracht. Dát is immers de overheid! Publiek opdrachtgeverschap geeft bedrijven en maatschappelijke organisaties soms wel een rol (in de uitvoering). Maar de balans lijkt wel erg door te slaan naar de overheid, niet geheel terecht. De overheid heeft haar burgers immers wél nodig! Voor een succesvol onderwijsbeleid is de volle medewerking nodig van leerlingen en ouders. Zij conformeren zich nu, maar zijn (nog) niet

bewust ingeschakeld als uitvoerders van beleid. Of het bedenken ervan! Dit kan veranderen op het moment dat het potentieel van de burger daadwerkelijk wordt benut. Bij de oprichting van de meer dan 600 brede scholen hebben veel ouders de afgelopen 10 jaar deze rol op zich genomen. Een mooie eerste stap. Taalbom is ook een leuk voorbeeld (www.taalbom.nl): een aantal enthousiastelingen heeft een stichting opgezet om taalonderwijs voor migranten te koppelen aan sport. Ook duurzaamheid biedt vele initiatieven (www.greenwish.nl). Greenwish stimuleert duurzame en culturele initiatieven én geeft het overzicht. De gemeente Woerden heeft het Loket Spontane Initiatieven (www.cultuurlokaal. nl) en daar wordt in andere gemeenten ook aan gewerkt.

Burgerinitiatief in Nederland, betekenis in duurzaamheid Burgers die samenwerken aan hun wijk, bereiken meer dan de som der delen. Zij leren elkaar kennen waardoor de sociale cohesie in de wijk groeit. Het ontdekken van hun eigen capaciteiten leidt tot nieuwe wegen in ieders werkveld. Bovendien stappen zij bijvoorbeeld van groenonderhoud heel makkelijk over op veiligheid. Werkend in het groen komen zij toch al met veiligheid in de buurt in aanraking. En het is fijn om iets goed te doen. Zo komt vanuit een nauw omlijnd project extra waarde tot stand overal binnen de fysieke en sociale omgeving. Dat maakt het project duurzaam én zinnig.

Het potentieel wordt langzaam wakker De invloed van burgers is enorm. Iedereen die een beetje op de veiligheid in de buurt let, overal ter wereld de kachel, of de airco een stukje lager en het effect is immens. De optelsom van het doen en laten van mensen is wat uiteindelijk de wereld stuurt.

Projecten van burgers zijn om nog een andere reden duurzaam. Eigen initiatief en eigenaarschap genereert een groter effect. Denk aan een opknapbeurt voor de buurt. Bedacht door de gemeente zullen er wel wat actieve bewoners zijn, maar het is een heel verschil wanneer bewoners het zelf bedenken en uitvoeren. Hun betrokkenheid maakt het effect groter, blijvender en daarmee duurzamer. Er bestaat een direct verband tussen burgerparticipatie en de duurzaamheid van de oplossing.

Deze bestuurskracht dringt langzaam door tot de burger zelf én het bestuur, het bedrijfsleven, de wetenschap en anderen. Trouw opende zelfs een speciale pagina over idealen. Het is alsof een reus ontwaakt en velen zien de geweldige mogelijkheden.

De duurzaamheid die burgers kunnen bereiken, en de overheid níet, toont de bestuurskracht van de burger. Wanneer burgers dit bovendien overal in de samenleving gaan doen, is de invloed groots. Nooit eerder komt zo duidelijk naar voren dat de optelsom van ondernemende

burgers van doorslaggevend belang is voor de sturing van de samenleving. Deze gedachte is misschien niet nieuw, maar dwingt eenieder, die is groot gebracht met het idee dat de overheid de samenleving stuurt, tot het exploreren van nieuwe ideeën. Én zelfreflectie! Burgerinitiatief manifesteert zich op alle beleidsterreinen: welzijn, onderwijs, natuur, milieu, mobiliteit en zorg. Dit betekent dat een deel van de ‘productie van collectieve goederen’ uit handen wordt genomen van de overheid. Met andere woorden, wat de overheid steeds heeft gedaan vanuit de veronderstelling dat het individu er anders niet voor zou zorgen, wordt nu door het individu overgenomen. Dit is van cruciale betekenis voor de reikwijdte van de democratie. Verder denken over Burgerinitiatief vraagt dus om een nieuw denken over onze democratie. Dr. Jurgen van der Heijden werkt als adviseur voor AT Osborne en is verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is co-auteur van ‘Help! een burgerinitiatief’. [email protected]

Stop met dingen die niet werken; probeer wat anders Niet alles kan een succes worden. Soms wordt gedurende een project pas echt duidelijk of iets werkt. Schroom niet om te experimenteren met ruwe concepten, halffabrikaten of breed te communiceren over probeersels. Liever een slechte uitvoering dan helemaal geen uitvoering. Vaak krijgt u zoveel reacties en feedback op een halffabrikaat of probeersel, dat u daarna precies weet wat wel werkt. Als iets helemaal niet blijkt aan te slaan, stop er dan zo snel mogelijk mee. Probeer dan wat anders, want het project moet wel doorgaan.

Boter, kaas & eieren

We spreken met z’n allen over een nieuwe tijd die gaat komen. Over oude structuren die verdwijnen. Hiërarchie maakt plaats voor gelijkwaardigheid, mannelijke en vrouwelijke waarden komen weer in balans en dat is een subtiel spel. Ja, oké, maar hoe dan? Het is toch zo dat de mens niet graag verandert, omdat er vaak angst is voor wat er komen gaat en men liever alles bij het oude houdt? En erger nog, als je er druk op zet, we de hakken in het zand zetten? Inderdaad, een subtiel spel dus om dit te veranderen. Wellicht is het handig om gewoon eens even stil te staan met elkaar bij het fenomeen hiërarchie. Wat is hiërarchie? Volgens de dikke Van Dale is hiërarchie de rangorde van waardigheidsbekleders of de indeling in volgorde van belangrijkheid. Nou, daar kunnen we wel wat bomen over opzetten. Ik heb vaak gewerkt of me begeven in omgevingen waar men een hië rarchie had ingevoerd en ik het dus maar moest doen met het feit dat een ander voor mij besloot dat weer iemand anders belangrijker was dan ik, terwijl dat uit de waardigheid en het respect niet altijd bleek. Tevens zag ik dat de ‘waardigheidsbekleders’ vaak bergen verantwoordelijkheden kregen toegeschoven, omdat het ook wel makkelijk is dat te doen als je ondergeschikt bent. Top down Volgens mij is hiërarchie top down organiseren. Iemand neemt de macht. En dus geeft een ander macht weg. Iemand neemt een hoop verantwoordelijkheden op zijn/haar nek en een ander laat ze zich afnemen en vindt dat vaak ook wel makkelijk. In zo’n omgeving moet je als leider controle inlassen en dat houdt automatisch in dat je gecontroleerd wordt in zo’n systeem en je zelfbeschikkingsrecht

afstaat. Als leider ga je dus in een soort vader-/moederrol opereren en kun je je nooit meer kind voelen of verantwoording delen. Als ondergeschikte, de kindrol, ga je wachten of erger nog moet je vaak wachten tot een ander het regelt en verzint wat de oplossing is. Als leider zeul je dus een zware last op je nek, die je pas kunt afleggen als de ander verantwoordelijkheid neemt. Eieren voor je geld Nu ons bewustzijn verandert zijn er steeds meer mensen die de kindrol niet meer accepteren en hun eigen verantwoordelijkheid willen dragen. Dit is voor de leiders, die van hiërarchie houden, heel lastig. Zij moeten namelijk gaan leren delegeren. En als er een belangrijke kritische massa van dit soort nieuwe mensen in een maatschappij of organisatie is, zal het systeem gewoon gaan veranderen. Dit houdt ook in dat de mensen die veranderen eng vinden, uiteindelijk gewoon mee moeten veranderen, anders vallen ze uit de boot. Loslaten Willen we verandering dan zullen we met z’n allen oude gewoontepatronen moeten loslaten. Dus ja, helder, dat is een behoorlijk heftige verandering waar we inzitten. Overheid, mannen en werkgevers, die heel zwart-wit van origine de hierarchische leiders zijn, zullen dus moeten leren loslaten, faciliteren en vertrouwen hebben in het kunnen van de ‘ondergeschikte’, zij worden hierdoor nieuwe leiders. Burgers, vrouwen en werknemers, die heel zwart-wit van origine de ondergeschikte rol krijgen/nemen, zullen dus moeten leren om te stoppen met zeuren over alles wat niet is geregeld en hun eigen verantwoordelijkheid te nemen. Ook zij worden hierdoor leider van hun eigen leven. En pas als we dit punt bereiken in acceptatie van elkaars verschillen en talenten kunnen we spreken van gelijkwaardigheid en een nieuwe tijd! Kaas op je brood Wij hebben als mens een vrije wil gekregen en kunnen dus zelf beslissen of we een nieuwe leider willen zijn of niet. Aan jou de vraag: ben jij een slachtoffer of een held? Laat jij je de kaas van het brood eten of durf je jouw oude patronen te doorbreken en te spelen met hiërarchie? Marjolein Hins oprichter/netwerker/verbinder Q-Search, www.qsearch.nl, [email protected]

Investeer in persoonlijke relaties; bouw een eigen netwerk op Mensen zijn op de eerste plaats sociale wezens die behoefte hebben aan aandacht en intermenselijke interactie. Goede persoonlijke relaties zijn sterker dan formele structuren. Formele structuren leggen uw positie en functie vast. Informele netwerken bepalen uw identiteit en reputatie en daarmee ook uw bewegingsruimte. Via relaties ontvangt u kennis en contacten die u verder helpen. Verzamel de contactgegevens van alle leuke en interessante mensen die u ontmoet en houd contact met hen. Nodig mensen uit voor leuke bijeenkomsten om de relatie warm te houden.

Het werk ‘search into the nature of society’ van Marc Bijl, te zien tijdens de tentoonstelling ‘Dark’ in Boymans van Beuningen in 2006 is geïnspireerd op de ‘fabel der bijen’ van Bernard de Mandeville, gepubliceerd in 1714. De Mandeville toont in een allegorie het economische leven; de economie draait het beste als mensen zich juist egoïstisch en hebzuchtig gedragen. Zodra men moreel gaat doen, stort de economie in. In de ondertitel van het werk van Marc staat dan ook: ‘Private vices, public benefits’. Private ondeugden strekken tot publiek voordeel. En de omgekeerde conclusie was dan ook waar: in de samenleving moet men niet moreel willen doen. Dat doet men maar thuis. [email protected]

Deel uw kennis met anderen; presteer zelf ook iets Uw meerwaarde hangt vooral af van de prestatie die u levert, niet van uw kennis. Die kennis is dankzij internet overal te vinden. Dus kunt u net zo goed al uw kennis met anderen delen. Door zelf ook te presteren (= dingen te doen), weet u ook precies aan welke kennis behoefte is. Op abstracte kennis zitten weinig mensen te wachten. Kennis delen heeft nog een voordeel: het vormt een goede en essentiële basis voor samenwerking. Ergens moet de gemeenschappelijke taal voor samenwerking tot stand komen.

Lable: Weg met de hiërarchie! Jurriaan Mous, Martin Kuipers, Michiel Wijgmans, Riekus van Montfort, www.lable.org

Op een koude zondagnacht in februari 2007 werden Michiel, Riekus en ik, 3 Communication & Multimedia Designers, uit onze stamkroeg gezet. We zaten net in een interessant gesprek en zetten dit buiten in de kou verder voort. Wij wilden niet voor een baas werken. Wij wilden onze eigen weg gaan en onze eigen ideeën en ambities bezitten in plaats van weggeven aan een werkgever. Op dat moment kwam het idee van een open bedrijf: een bedrijf waar iedereen die meewerkt eigenaar is. Waar mensen bij elkaar komen en via nieuwe modellen geld verdienen voor geleverde kwaliteit. Het zou een soort label worden waar mensen zich aan konden verbinden. Het bedrijf kreeg tijdelijk de naam Lable. Opleiding als kiemplaats Wij zaten op dat moment in een multimediaopleiding. Eentje die niet werkt met colleges en tentamens, maar waar je werkt aan projecten met opdrachtgevers uit de praktijk, in steeds nieuwe projectgroepen. Waar je zelf je leerpad samenstelt en je eigen voortgang verantwoordt. Dit is ook nodig, want multimedia ontwikkelt zich te snel om docenten en systemen te hebben die de kennis en waarheid in pacht hebben. In plaats van een gehoorzame kloon van onze docenten werden wij opgeleid tot actieve probleemoplossers. En wie wil na een dergelijk traject dan nog voor iemand werken die vertelt wat je moet doen? Visie als kern Een open bedrijf kun je niet beginnen door je gelijk open te stellen voor iedereen. Iedereen zou een mening hebben en het zou chaos worden. Voor een gezonde groeikern heb je een visie nodig. Waar wil je naartoe? Wat wil jij bereiken? Deze gedeelde waarden zullen vanzelf de juiste mensen aantrekken. Een goede gedeelde visie maakt controle van bovenaf overbodig. Er kwamen heel wat woorden over tafel: verbindend, simpelheid, bottom-up economie, relaxed, belonen van nut, orde door chaos, maatschappelijk verantwoord ondernemen etc. Na maanden verder praten waren wij eruit! Lable zal complexe problemen in de maatschappij oplossen door onverwachte groepen mensen met elkaar te verbinden. Er zal een duurzame balans gecreëerd worden op het snijvlak van mens, techniek en gevoel. Vertrouwen & transparantie Wil je zonder hiërarchie werken, dan zul je elkaar als gelijkwaardig moeten behandelen en vertrouwen. Vertrouwen is de basis van een bottom-up systeem, mensen komen dan vanzelf met ideeën en oplossingen. Het komt wel goed, ook al gaat het mis; mensen leren van fouten. Mensen hebben goede bedoelingen, je hoeft ze alleen maar aan de juiste mensen en de juiste projecten te verbinden. Mensen zullen zich vanzelf veilig en verbonden voelen. Voor een goed vertrouwen is complete transparantie nodig, geheimen breken vertrouwensbanden. Om iedereen mee te laten denken is het nodig om intern alles openbaar en begrijpbaar te maken. Alles gaat openbaar: van financieën tot projecten en contacten; dit zorgt voor makkelijkere zelforganisatie.

Aandeel = aandeel Als je iets bedenkt of maakt, is het van jou. Als eigenaar voel je je verantwoordelijk voor wat je gemaakt hebt. Het is raar dat in de afgelopen decennia een klein aantal mensen rijk is geworden dankzij het harde werk van velen en het eigenaarschap gaat naar een gezichtsloze organisatie. Als je iets bijdraagt als radertje in het geheel ben je voor ons ook mede-eigenaar. Aandeel creëert aandeel. Dit creëert medeverantwoordelijkheid en betrokkenheid. Je aandeel wordt waardevoller als het lang of vaker gebruikt kan worden, als het nuttiger is. Dit creëert een duurzamere economie van nut. Maar wat te doen met de hiërarchische verhouding tussen opdrachtgevers? En wat te doen met werknemers? Hiërarchie is geen optie. Daarom spreken we liever van gelijkwaardige partners waar we een probleem mee gaan oplossen. Mensen die probleemeigenaar zijn en mensen die voelen een oplossing te kunnen creëren. Elk project krijgt een coördinator die mensen en processen aan elkaar verbindt. Een dynamisch soort leiderschap waarbij elke keer de beste persoon wordt gekozen. Een persoon die voor transparantie en vertrouwen zorgt in de chaos van een project. Wat doen wij? Wij willen onze passie verspreiden. Momenteel vindt dit zijn weg in adviezen en het geven van workshops. Ook bouwen wij aan een platform voor transparante informatie en zelforganisatie. Op het moment is Lable bezig met het ontwikkelen van een visueel, speels informatiesysteem en sociaal netwerk voor de zorgsector. Een leuke uitdaging, want in de zorgsector is het werken met mensen de hoofdzaak en werken ze nauwelijks met techniek. Verder loopt er een mooi project in de concepting community van de opleiding Communication & Multimedia Design: hoe andere waarden te koppelen aan geld en deze waarden zichtbaar te maken in bijvoorbeeld internetbankieren. Waarden die passen bij een economie van nut en de duurzaamheid. Daar wordt geëxperimenteerd met ons open werkmodel, waar studenten waarde creëren door aandeel in project. Wij willen graag dat ze de wereld ingaan en ze met leuke mensen verbinden die het probleem kennen. Zo bouwen wij een netwerk van waarde dat nieuwe problemen kan oplossen. Er is straks geen grens meer tussen opleiding en werk; je leert altijd en duurzame innovatie is een constante. Passie is alles! Uiteindelijk willen wij een plek creëren waar iedereen iets wil en niets meer moet. Wij willen iedereen ‘ont’moeten, zodat iedereen gaat werken vanuit passie. Dit kan alleen door te werken vanuit goede visie, complete transparantie, vertrouwen, betrokkenheid en gedeeld eigenaarschap. Stel je voor dat iedereen vanuit passie werkt, is dit niet veel efficiënter, duurzamer en leuker? Creëer je dan niet veel meer waarde?

Doe iets leuks samen; genereer positieve energie Andere omgevingen of werksferen kunnen wonderen verrichten. Tijdens een informele setting is er vaak veel meer mogelijk. Werkbezoeken en excursies zijn leerzaam en leuk. Vindt u het lastig om iets te bedenken? Vraag gewoon aan mensen die u graag meewilt wat ze altijd al een keertje hebben willen zien of uitproberen. Een kijkje in de keuken van een meesterkok? De logistieke processen binnen een ziekenhuis of op een vluchthaven bekijken?

Pas op, je wordt zomaar minister-president Laten we haar Simone noemen. Ze werkt op een van de bestuursdepartementen. Net als haar collega’s is ze intelligent en goed opgeleid. Ze spreekt en adviseert de ambtelijke top en de bewindslieden. Over wat er gaande is in deze wereld, hoe daar mee om te gaan en hoe daar mogelijk op te anticiperen. Ze is tweede helft twintig en vraagt zich net als veel van haar leeftijdgenoten af: doe ik het wel goed, kan ik het wel? De bekende hipo-twijfels. Veel behoefte aan feedback. Ondertussen wel iemand waarvan door de seniors, HRM en MD gedacht wordt: een aanwinst, daar verwachten we veel van, met wat begeleiding komt ze er wel. Maar voorlopig komt ze niet hogerop in Den Haag. Want ze gaat naar Afrika ... en niet als diplomaat voor Buitenlandse Zaken. Ze heeft haar baan opgezegd en gaat emigreren. ‘Nou èn?’ zul je zeggen. Het volgende. Sinds ze ontslag heeft genomen is er iets met haar gebeurd. Het gaat haar buitengewoon goed. Ze komt steeds meer tot haar recht. Ze wordt steeds meer gewaardeerd. Ze komt tot bloei en ontplooiing. Haar potentie is niet alleen meer een vermoeden maar wordt zichtbaar en merkbaar. Hoe komt dat nou? ‘Ik zeg tegenwoordig wat ik wil. En ik geef ongevraagd advies. Ik bemoei me met dingen waar ik vroeger van dacht: daar heb ik toch geen verstand van? Daar denk ik niet meer over na. Wat in me opkomt vertel ik. En het leuke is dat ik steeds vaker hoor: wat een goed advies! Jammer dat je straks weg bent.’ Moeten we dan allemaal ontslag nemen om tot ons recht te komen? Zeg het maar, jij misschien?

Simone is niet meer bang om eruit te liggen of om eruit gegooid te worden. Want ze gaat al weg. En vanuit die onafhankelijke positie is ze ineens van grote betekenis voor haar omgeving. Ze zegt waar het volgens haar op staat en dat is nou precies waar behoefte aan is. ‘Dat zouden meer mensen moeten doen!’ Stel je voor, dat we de moed zouden hebben om ons echt uit te drukken. Volstrekt helder zouden durven zijn. Niets achter houden, maar uitgesproken zijn, oprecht uitkomen voor wat we eigenlijk vinden. Ook onwelgevallige opvattingen, politiek incorrecte meningen ten beste geven. Dingen die je omgeving liever niet wil horen, omdat het niet past, omdat het niet hoort. Omdat er een taboe op zit. Denkspelletje: wat zou er gebeurd zijn als Ad Melkert gezegd had wat hij van Wim Kok niet mocht zeggen of dacht niet te mogen zeggen: ‘er gaat iets niet goed met de muliticulturele samenleving. De spanning loopt ongemerkt op.’ Zou Pim Fortuyn dan ook zover gekomen zijn, zo nodig zijn geweest? We zullen het nooit te weten komen. We weten wel dat Ad Melkert uiteindelijk de boeman werd en de verkiezingen nog een keer verloor. Op de avond van de moord op de man die vol bravoure had gezegd: ‘vergis u niet: ik word de nieuwe minister-president van dit land!’ ontvluchtte Melkert onderin een auto het Binnenhof om aan een woedende menigte te ontkomen. Fortuyn-aanhangers waren boos op Kok en Melkert. Melkert was al maanden boos op Fortuyn. Of was hij boos op zichzelf? Omdat hij niet had gezegd wat hij wist, maar niet mocht zeggen? Van wie?

We hebben het over vrijheid. Je vrij voelen om te doen wat jou goeddunkt. Ongehinderd, ongegeneerd. Niet meer onder de indruk van andermans positie. Vrij om te spreken, vrij om te vinden wat jij vindt. Geen angst voor repercussies, geen angst om niet meer geaccepteerd te worden. Niet bang om voor gek versleten of uitgelachen te worden. En ook durven vertrouwen op een dieper weten. Soms niet meer te beredeneren. Gut feeling. Maar ook intuïtie. En die serieus nemen. Niet meer luisteren naar die stemmetjes in je hoofd: ‘kan niet, mag niet!’ Wat een ruimte, wat een vrijheid! En wat een rijkdom ... Niet doen wat je wilt is angst voor de vrijheid. Of we het nu hebben over boze prepensionado’s die ‘ineens’ zes jaar langer moeten werken of blije hipo’s die denken in onbegrensde mogelijkheden, ze leven naar voorgekookte beelden over een vet pensioen of een succesvolle carrière. ‘Financieel onafhankelijk’ betekent geen vrijheid maar juist gebondenheid, aan materie! Je kunt niet zonder of toe met minder. ‘Hogerop’ is verslaving aan succes, een niet te stillen behoefte aan status en macht. Hoe hoger op de ladder, hoe meer je hebt te verliezen en hoe minder vrij je bent. Echte helden zijn mensen die op een spannende plek (status), waar iedereen hen ziet (afbreukrisico), hun eigen plan trekken. Mensen die niet alleen vrijheid willen maar vooral verantwoordelijkheid nemen, om te beginnen voor hun eigen leven. Besluiten om eerder te stoppen met werken (en dan maar minder pensioen) of naar Afrika gaan (dan maar een pensioenbreuk).

De overtreffende trap is blijven waar je bent en je volstrekt vrij voelen en je vooral vrij weten. Want wie kan je wat doen? Je baas? In Nederland? Wat kan je gebeuren? Ontslag? In Nederland? Het ergste wat je kan overkomen is overweldigend succes. Omdat je eindelijk doet wat je kunt en waar je zin in hebt. Dat is meestal hetzelfde. Dan hoef je ook niet teleurgesteld te raken. Anderen de schuld te geven. Boos te worden op je omgeving. Je hoeft jezelf niet zielig te vinden, je hoeft geen slachtoffer te zijn. ‘Moest je huilen?’ kunnen kinderen dan sardonisch zeggen. Je kunt elke dag beslissen om het anders te doen. Te doen wat jij het liefste doet, te zeggen wat jij op je hart hebt. Maar pas op, je wordt zomaar minister-president. Als je niet te rabiaat bent. Leestip: De angst voor vrijheid - De vlucht in autoritairisme, destructivisme, conformisme, Erich Fromm (1941). Bijzonder actueel. André Meiresonne is trainer, spreker en schrijver. Hij is auteur van Zin! Leidinggeven aan jezelf en anderen. Ga voor een gratis download van het boek naar http://www.zinboek.nl

Iepe Rubingh

is kunstenaar en maakte onder meer furore met zijn “Joker Performance Project” in Tokyo (foto’s). Door, zonder hier vooraf toestemming voor te vragen, een belangrijk kruispunt met linten af te sluiten, veroorzaakte Rubingh in Tokyo een chaos in het verkeer tijdens de avondspits. In deze chaos trad Rubingh dan op als ‘joker’. Doel van de actie was om een statement te maken tegen de in zijn ogen gereguleerde Japanse maatschappij. Dit deed hij in samenwerking met veertig Japanse performers. Wel legde Rubingh de nadruk op zichzelf, om zo zijn Japanse medeperformers niet te benadelen. Zij zouden er in eigen land immers met meer problemen vanaf komen. Uiteindelijk heeft het Iepe Rubingh een tiendaagse in het Japanse gevangeniswezen en een boete van 1000 gulden gekost.

Zoek zelf uw ‘leidinggevende’; let op competenties Niet de posities of functies an sich zijn doorslaggevend, maar competenties zoals een visie hebben, keuzes durven maken, feeling met of verstand hebben van uitvoeringsaspecten en zelf actief meewerken aan oplossingen. Personen die aan deze eisen voldoen mogen zich sleutelfiguren noemen. Ze zitten overal, binnen en buiten organisaties. Niemand kan u ervan weerhouden om ze op te zoeken voor advies en consult. In het hoger onderwijs kunnen studenten ook zelf hun docenten uitkiezen voor een afstudeerproject.

Huivering voor de hark Rechtovereind stonden ze, die nekharen van mij. En dat terwijl hij nog niet eens zijn mond open had gedaan! Dat blauwe pak met subtiel witkrijtstreepje, het snorretje, de nette gekamde haartjes leken wel per stuk in het gareel gedrukt en dat brilletje zag er wel eenvoudig uit, maar had heus héél wat gekost. O ja en natuurlijk de auto; verrassend genoeg, een grote grijze Jaguar! Ja hoor, dit is ‘m; onze interim-manager. Ver weg graag En daar sprak hij dan zijn eerste legendarische woorden: “Laat ik voor deze tafel gaan staan, in plaats van er naast of achter, want anders sta ik niet met jullie in verbinding.” Verbinding, verbinding, met mij? Als je het maar laat! Heel ver weg graag, ergens bij een multinational in de States! Daar heb je toch zoveel bereikt? Ga daar dan maar weer lekker verbinding maken, maar blijf met je fikken van míjn Pentascope af! Dit gaat niet gebeuren Briesend stond ik buiten met mijn collega’s, nadat hij charmant geformuleerd had, hoe hij koelbloedig de ziel uit mijn droombedrijf zou rukken.”Nou, nou, rustig Marianne. Zo’n vaart zal het toch niet lopen?”, probeerde eentje voorzichtig. “Beetje dimmen, Haverkamp. Iets zachter praten graag, ze zitten in de kamer hiernaast!”, siste een ander uit angst dat mijn niet altijd even genuanceerde uitspraken, via het openstaande raam bij de voormalige directie en het interim-monster zouden belanden. Vastbesloten was ik, dit ging me niet gebeuren! Ik laat gladjanus écht niet mijn Pentascope om zeep helpen, om vervolgens met goed gevulde zakken fluitend in z’n Jaguar te kunnen stappen. Ik zal me netjes gedragen, heus, maar ik ga het gesprek met hem aan! Weg strijdlustigheid In de auto op weg naar huis voel ik mijn vastbeslotenheid met de kilometer uit de auto waaien. En na de 78 kilometer, die tussen Amersfoort en Nijmegen liggen, is er weinig meer over van mijn strijdlustige bui. Waarom zou ik ook eigenlijk een afspraak maken met hem, dat heeft toch geen zin. Wake-up! Dat blauwe pak heeft echt geen tijd voor mij, hoor. En als hij wel tijd heeft, dan luistert hij toch niet naar een junior, het voetvolk. En misschien valt het ook allemaal wel mee, loopt het inderdaad zo’n vaart niet. Ik zal het ook wel weer dramatiseren. Ach, ik laat het ook maar gewoon voor wat het is. Knock-out De volgende dag sms ik Noor en Leo, want die vinden het interim-gevaar vast ook héél stom. Ik verwacht een sms terug en krijg die ook van Leo, maar Noor bélt terug. Zal ik opnemen? Of haar gewoon mijn voicemail in laten toeteren, dan word ik tenminste niet getackeld door onverwachte vragen van haar. Ik haal diep adem. “Hey Noor, wat lief dat je belt”. Ik hoor het al aan mijn eigen stem, angst. Noor heeft dan weliswaar geen blauw pak aan, maar staat op z’n minst ook tien stappen hoger dan ik op de hiërarchische hark en doet allerlei hele belangrijke en moeilijke dingen. “Hè wat vervelend, dat je zo onrustig wordt van Gerard, hoe komt dat toch?”, klinkt het aan de andere kant van de lijn. Oooh Noor, vraag dat nou niet zo lief en direct aan mij geadresseerd! Het gaat toch om hem!? Zeg dan ook gewoon, dat die man niet te vertrouwen is. Raas even lekker ongegeneerd met me mee. Mister Jaguar hoort het toch niet! Wanneer ik denk dat het niet erger kan worden, komt daar ineens de al gevreesde Rotterdamse rechtse hoek: “Zeg, ik heb volgende week een afspraak met Gerard, wanneer jij?”. Euh nou, tja, op zich zou ik dat natuurlijk kunnen doen, maar hij…wat ik bedoel is… dat zo’n man met die functie…Er komt echt niets zinnigs meer uit mij. Wat een rotvraag, zeg! Ze doet er nog een schepje bovenop “Wat is het ergste dat je kan gebeuren, ontslag? Dan kunnen we toch altijd nog bij de Appie Happie achter de kassa!”. Het eerste dat door mijn hoofd schiet is: Tuurlijk Noor, alsof dat niet erg genoeg is en jij hebt trouwens makkelijk praten met jouw positie in de organisatie, hoog en droog! Ik schrik van mijn eigen schofterige gedachte en dan is daar de finale klap, recht in mijn hart “Waar ben je bang voor?”. Net voordat ik met tranen in mijn ogen door m’n knieën zak en knock-out ga, stamel ik nog gevoelloos: Je hebt gelijk, ik maak een afspraak met hem…

Blauwe-pakken-syndroom De laatste vraag van Noor, blijft maar in mijn hersenpannetje nagalmen. Het lijkt zo’n clichévraag. Maar krijgt een grote betekenis, wanneer die gemeend is en wanneer de angst je hart zó verlamt dat je lijf bevriest en je onmogelijk ook nog maar één verdere stap kunt zetten. Míjn eeuwige blauwe-pakkensyndroom! Míjn eigen angst voor de mannetjes in blauwe pakken aan de top, de heren van het management. Op het moment dat ik die conclusie trek, moet ik hem eigenlijk ook al weer tackelen. Dit inzicht is nog te mager. Het gaat verder dan blauwe pakken. Het is gewoon míjn huivering voor mensen, die boven mij staan in de hiërarchie. De Nooren, Engberts en interim-managers in Jaguars, maar ook de accountmanagers en andere hoger op de hark staande collega’s. Zij zijn slim, hebben invloed, aanzien en zelfs de macht om mij te maken of te breken. Ze vinden me vast dom en stom. In mijn hoofd werkt het zo: hoe hoger zij staan, hoe kleiner ik word, hoe minder ze me zien en hoe minder ik van belang ben. Ik lig immers ook niet nachten te huilen als ik een mier dood heb getrapt. Sterker nog; ik heb het niet eens door!

Hiërarchie ad interim Wie een interim opdracht aanneemt om in korte tijd in een eindverantwoordelijke rol een kanteling te realiseren in een organisatie krijgt met een skala aan gevoelens te maken. Je voelt je gevleid omdat aan jou gevraagd wordt te helpen bij iets dat de organisatie alleen niet voor elkaar krijgt. Je wordt erkend in wat jij kan bewerkstelligen door de top van die organisatie en met hoge verwaching binnengehaald. Dat bij elkaar opgeteld vraagt snel en behoedzaam manoeuvreren met oog voor direct resultaat. Als gevoel laat zo’n rit zich het best vergelijken met een rondje op een racecircuit. Je gaat er vol in, remt zo laat mogelijk en zorgt ervoor dat elke versnellling op het juiste moment inschakelt. Je smijt met energie. Je voelt of de auto daarvan houdt of boos is en je van jouw spoor afduwt omdat het niet perfect is. Bij elke bocht weet je dat de kleinste misrekening ervoor zorgt dat je eruit vliegt met desastreuze gevolgen. In een organiastie gaat dat net zo, maar met één groot verschil: waar je normaliter alleen in de auto zit, racen hier honderden mee die daar niet om gevraagd hebben. De energie die het geeft om zo’n massa in beweging te krijgen, te richten op een resultaat en dat ook te behalen, geeft een kick. De hiërarchische postie maakt het mogelijk alle ervaringen, inzichten en emoties in te zetten om te laten gebeuren wat er moet gebeuren. Het is met behulp van die macht dat je het resultaat kunt bereiken dat tot tevredenheid stemt. En dat is waar het uiteindelijk om gaat! Gerard Hellwig www.helidor.com [email protected]

Goed excuus Als service van de zaak, maak ik mezelf ook graag nog een stukje kleiner, door stil te zijn of alles wat ik dan toch uitkraam meteen te ontkrachten met ‘maar goed, ik ben dan ook maar een blondje’. En dat kan opgevat worden als protestantse bescheidenheid. Maar geloof me, dat is het niet! Het is gewoon angst, lafheid, te schijterig om in het licht te gaan staan! Gebrek aan moed om het podium en dus verantwoordelijkheid te nemen voor wie ik écht ben en wat ik wil en vind. Jezelf kleiner en onbelangrijker maken, is ook een heel goed excuus om niets te hoeven doen. Wat ik ook doe, de impact zal minimaal zijn, omdat ik een minuscuul schakeltje in het geheel ben. Dus waarom zou ik überhaupt ook maar iets doen, met alle risico’s van dien! Dus ik laat me maar leiden door de hiërarchie en laat hen bepalen waar mijn toekomst ligt en hoe die er uit ziet. Dan kan ik ook gewoon hun de schuld geven als het niet lukt en mijn carrière en leven tegenvalt. Om vervolgens heerlijk te zwelgen in zelfmedelijden… Hmmm… of zal ik misschien toch maar een afspraak met het interim-monster maken? Marianne Haverkamp [email protected] www.pentascope.nl

Neem zelf initiatief; benader sponsoren In veel hiërarchische contexten wordt vaak gewacht op een formele opdracht voordat er actie wordt ondernomen. Hebt u een goed idee? Maak zelf een beknopt voorstel van maximaal een A-viertje en laat personen die u vertrouwt hierop reageren. Verwerk alle suggesties die worden gedaan. Leg het aangepaste voorstel voor aan een potentiële opdrachtgever. En hebt u een voorstel gemaakt waarvoor binnen uw organisatie geen middelen beschikbaar zijn. Geen probleem. Nederland barst van de sponsoren om een voorstel te ondersteunen.

Wereldbeeld op z’n kop Spelen met hiërarchie, Engelbregt weet er alles van. In zijn werk onderzoekt hij de grenzen van inspraak en invloed. Al zijn projecten zetten daardoor éven je wereldbeeld op z’n kop. In 2002 startte hij met een project ‘De Dienst’ in de Tweede Kamer. De ultieme uitdaging... Door Sonja van der Sar www.sonjavandersar.nl En heb je de hiërarchie in de kunstwereld overhoop gegooid? De politiek? De Tweede Kamer koos mij uit een lijst van gerenommeerde kunstenaars om een kunstwerk te maken voor een nieuw gebouw. Ik wilde het systeem dat alleen gearriveerde kunstenaars voor belangrijke overheidsgebouwen kunst mogen maken bevragen. Juist voor de Tweede Kamer vond ik dat systeem niet toereikend. Ik heb daarom een belangrijk deel van mijn invloed overgedragen aan ‘het Volk’, dat normaliter niet voor dit soort opdrachten in aanmerking komen. Ik dacht ook, er wordt zoveel geklaagd over kunst en over hoeveel belastingcenten dat wel niet gekost heeft, ik ga aan de burger zelf vragen aan welk kunstwerk het geld moet worden uitgegeven. Dus ja, dat zou je best zo kunnen stellen. En ging dat? Nou, het idee was dus dat het volk zelf mocht reageren op de voorstellen die waren gedaan, maar ze konden ook zelf voorstellen voor een kunstwerk indienen. Iedereen was enthousiast over mijn plan. Helemaal leuk. Totdat...., jawel, er een kunstenaar met het idee kwam om een

beeld van een Abu-Ghraib gevangene in brons te laten gieten met de tekst God Bless America erboven. De Volkskrant drukte een foto van dit idee af op de voorpagina en toen was de beer los. Een aantal kamerleden besefte zich ineens wat dat inhield, dat burgers konden bepalen wat voor kunstwerk er in het gebouw kwam te hangen. Het project werd volledig onderuit gehaald. Een kamerlid zei in De Volkskrant, ‘de bevolking mag wel kiezen, maar wij hebben uiteindelijk het laatste woord’. Heel grappig om te zien hoe dat werkt. Ik ben er zelf overigens ook niet meer zo zeker van of inspraak wel altijd goed is... Mensen reageren vaak primair en vanuit een kortetermijndenken, terwijl de regering juist beleid moet maken voor onze kinderen over 20 jaar. Wat houdt hiërarchie eigenlijk voor jou in? Hiërarchie gaat voor mij heel erg over machtsverhoudingen. Je komt in een bepaald kader terecht of wordt op je plek gezet door iemand boven jou en wordt geacht daarin te functioneren. Mensen zijn van nature erg gevoelig voor kaders en zijn snel geneigd om binnen die kaders te reageren op wat ze wordt gegeven. Ze passen zich aan. Maar ik zie ook dat mensen er kriebelig van worden, omdat het door machtsverhoudingen moeilijk is om bij jezelf te blijven. Hen je daar zelf ook last van? Ik begon ooit als grafisch ontwerper, maar ontdekte dat daar een heleboel regels golden. Toen dacht ik, ik word kunstenaar. Maar daar was het natuurlijk niet anders. Er zijn regels

om te bepalen wie er aandacht krijgt als kunstenaars en wie niet. Het zijn in zichzelf instandhoudende gehelen. In de kunstwereld zie je die hiërarchie heel duidelijk in de musea, die bepalen wat echt goed is en wat niet. In mijn werk probeer ik als kunstenaar projecten te maken die er juist niet als kunst uitzien. Het stempeltje ‘kunst’ zorgt er juist voor dat mensen de projecten minder serieus nemen. Die hiërarchie probeer ik juist te vermijden. Hoe doe jij dat dan? Ik kijk in welk systeem ik terecht ben gekomen en vraag me af ‘voel ik me hier thuis?’ Als dat niet het geval is, neem ik een stap terug, terug naar mezelf. Je hebt dan een aantal mogelijkheden. Stap ik als een anarchist uit het systeem? Kom ik met een ander systeem? Of treedt ik toch toe, ook al is er geen ruimte voor mij, en ga ik spelen met de hiërarchie? Op de laatste manier hou je het systeem een spiegel voor. Maar voor mij is het van belang dat ik zie hoe het systeem in elkaar zit om daarna een goede vorm te vinden om er mee om te gaan. Je gaat herkennen aan welke spelregels je je ergert en gebruikt je creativiteit om dan op zoek te gaan naar nieuwe vormen. Zie je dat terug in je werk? Nou, als kunstenaar ben ik altijd op zoek naar de ruimte die ontstaat als een systeem niet meer vanzelfsprekend is, dat vind ik een prettige ruimte. Als je loskomt van je oordelen en vooroordelen. Dat je op jezelf wordt terug geworpen en niet meer op de automaat verder kan gaan. Dat is het moment wat ik zoek. Dat

INSPIRE DAY 2007

INSPIRE DAY 2007

INSPIRE DAY 2007

INSPIRE DAY 2007

heeft te maken met verantwoordelijkheid, dat je de dingen om je heen niet als vanzelfsprekend ervaart maar er zelf over nadenkt. Dat zie je ook terug in de enquête die je hebt gestuurd naar Amsterdammers over illegalen... Het gegeven dat er illegalen zijn, dat het land heeft bepaalt dat er illegalen zijn en legalen, is al een hiërarchisch gegeven... Maar dat terzijde, in de enquête werd gevraagd of mensen een illegaal aan zouden geven. Daarmee laat je mensen zichzelf afvragen ‘Heb ik hier een verantwoordelijkheid in?’, ‘Steun ik het regeringsbeleid?’ of ‘Wil ik me daaraan onttrekken?’. En het resultaat? Mensen irriteerden zich aan het formulier, velen hebben het weggegooid, geklaagd of teruggestuurd. Je ziet vaak dat op het moment dat wanneer het je illegale Turkse buurman met kinderen betreft, de gemoederen verhit raken. Er ontstaat ophef als er een band is, want dan zijn mensen gelijkwaardig. Op het moment dat die band er niet is, lijkt het niet uit te maken. Belangrijkste tip als je wil spelen met hiërarchie? Humor is een belangrijke ingang als je op zoek bent naar verandering of iets op z’n kop wil zetten. Het werkt als een soort lachspiegel. Martijn Engelbregt – www.egbg.nl / www.dedienst.nl / www.burenwinkel.nl

Denk niet in ‘oplossingen’; creëer kansen Als u zich fixeert op een enkele oplossing dan is de kans levensgroot dat u niet aansluit bij anderen. Denk liever in termen van knelpunten en behoeften. Signaleer de knelpunten en behoeften in uw (werk) omgeving. Zijn er meerdere personen die last hebben van dezelfde knelpunten of dezelfde behoeften hebben dan doet zich een kans voor om toe te werken naar een oplossing. U kunt ook kansen creëren door urgentie te organiseren. Laat mensen spelenderwijs of visueel ervaren en voelen wat het echte probleem is. Een gedeeld en gevoeld probleem doet al het ijs smelten.

DE INSPIRE DAY 2007 HARTVERWARMEND VOOR IEDEREEN! Great Place to Live en Nieuwe Garde organiseerden 27 september de Inspire Day in Rotterdam. Iedereen verliet het pand met nieuwe energie, een flow van ideeën en een warm hart om de wereld te bestormen. Vijftig deelnemers met een blinddoek en een ‘experience’ ter concentratie op je innerlijke stem en associaties. Geuren, geluiden en materiaal werden verspreid. Kijken in je hoofd en beleven. Welke herinneringen roept het op? Dan een tocht langs bijzondere mensen, onverwachte plekken, vreemde gebeurtenissen. Een boot met huiskamertheater (aantafelproducties.nl), de fluisteraar in een hotelkamer (muses.nl), en een mini-event van 3 keer 5 minuten op straat (themomentcompany. nl). Allemaal cadeautjes. De lunch was bijzonder. Het eten met liefde bereid en beïnvloeden de ingrediënten de emoties van je lichaam. Het eetgerij bestond echter uit origami bakjes die nog gevouwen moesten worden! Een hilarische toestand; mensen met véél zin in eten die knutselden...

Maak je eigen Great Place to Live De centrale vraag verhitte de gemoederen: bedenk een concept om een Great Place to Live te maken. Levendige gesprekken en verrassende ideeën. Daarna de presentaties: performances, laptops, sprookjes en objecten. Eén groepje toonde al zijn bezittingen en hield zich verder stil....... spannend! Iedereen kreeg een hartverwarmend en daverend applaus. De ongedwongen vraag (er werd niet naar een concreet resultaat gevraagd) leverde een hoop nieuwe energie. De deelnemers waren één voor één open geesten met een positieve kijk op de wereld, dus dat was genieten. Opvallend is dat alle deelnemers Great Place to Live heel dicht bij zichzelf vonden. Geen wereldveroverende politieke statements of acties, maar juist een besef van het Hier en Nu. Great Place to Live ben je zelf! Met alles dat je doet, alles wat je bij je draagt en alle plezier en goede intenties die je in je werk en ontmoetingen legt.

En, acties. 10 dagen later ontvingen we een sms met het woord STOP. Stop, met alles wat je doet, om te beseffen of dit is, wat je nu écht graag doet! Op de NING GPTL staat geschreven “In ons betoog (en zo bleek bij veel groepen de uitkomst) zijn kleine momenten en dingen die het leven zo veel kwaliteit geven er op ieder moment van de dag. Vaak zijn we er echter niet zo van bewust door het gehaaste zoeken naar verandering en geluk.” De stop-dienst geeft uitkomst.

Heiden (nestontwerp.nl) en Floor Cornelisse (upperfloor.nl). Charlotte R. M. van der Heiden NEST Ontwerp Kijk voor een volledige impressie op http://www.nestontwerp.nl/ng_gptl_ inspireday2007_rotterdam.htm

Conclusie Wij zijn trots op Inspire Day. Net als de deelnemers! Er zijn nieuwe projecten ontstaan, een NING community en er is een project in ontwikkeling voor het Jongerenjaar 2009 in Rotterdam. De Inspire Day belooft veel voor de toekomst! Zoveel open minded en leuke mensen, waarbij iedereen veel energie en ideeën krijgt. What can we say, je had er bij moeten zijn. De organisatie was in handen van de Nieuwe Garde leden: Jette Schneider (danslab. nl), Esther Kokmeijer (daarzijn.nl), Caroline Ellerbeck (Karolinaworks.nl), Charlotte van der

very inspiring

Workin’ on thoughts

(Do not disturb) Wat doen deelnemers nu om een Great Place to Live te realiseren? Van Michel van Adrichem www.salledemain.nl: Je droom tot leven brengen. Leven en werken is voor mij één, op weg naar het moment dat alles samen komt. Het positieve doel van Inspire Day? Herkenning en verrassing wisselden elkaar af. Transformatie is voor allen belangrijk; verandering van binnenuit. Ieder doet het op z’n eigen wijze. Genieten en investeren. Er komt nog veel voort uit de GPTL; ID!

onze ‘hokjes-ogen’, zouden veel probleempjes dan niet zo op te lossen zijn?

Patrick Kruithof (themomentcompany.nl) There’s no beginning There is no end

Jongerenjaar 2009 in Rotterdam

All that counts Is now my friend Van Kim Vermaat (www.kvermaat.eu): Inspiry day impressions and after De dag zelf was zeer zeker inspirerend. We zien dat meer en meer mensen in de westerse wereld om zich heen gaan kijken. En als we dan de andere mensen bekijken, zonder het stickertje christen, moslim, Franstalig, Nederlandstalig etc. er op te plakken, dan blijkt ieder mens eigenlijk hetzelfde. Als we nu ons best deden om meer open te kijken i.p.v. door

Laten we afspreken dat als we in de komende periode van mening verschillen met iemand anders, ons eens inleven in hoe de ander zich voelt... Vooruitblik:

De Inspire Day heeft geïnspireerd tot het maken van een spannend programma tijdens het jongerenjaar in Rotterdam. Kleine satellietgroepjes gaan met elkaar aan de slag om een Great Place to Live te realiseren. Bijzondere groepjes, waarin ouderen (de babyboom generatie en iets jonger ; ), jongeren uit de Einstein Generatie (je weet wel, die de toekomst gaan veroveren) en achterstandswijken (voor wie de lat altijd weer iets hoger ligt) en natuurlijk de jongerenorganisaties (die beleid maken voor jongeren en héél soms ook mét jongeren) samen plannen gaan smeden om een Great Place to Live te maken.

verschillende inzichten tussen de oudere en jongere generatie wel zo groot? Kun je elkaar helpen bij het realiseren van dromen? Spannend zou dat zijn! Jongeren die hun eigen beleid gaan bepalen, de Raden van Bestuur die gebruik maken van de nieuwste inzichten, beslissers van nu die participeren in een jongerenproject omdat ze daar wijzer van worden. Want inderdaad. De beslissers van nu ontmoeten de beslissers van de toekomst. 1 april gaan we het programma voor 2009 fine-tunen. Het wordt spannend. Inez Groen (schrijfster van het boek de Einstein generatie), George Brouwer (een babyboomer met vooruitziende blik), Willemijn Phielix (aanstormend talent) en natuurlijk de meiden van het Inspire Team maken een eerste aanzet. Wil je hierbij zijn? of meedoen aan dit programma? Stuur dan een e-mail naar welcome@ greatplacetolive.nl Met name jongereninstellingen, beslissers van nu met lef, en aanstormend talent!

Talentontwikkeling staat centraal. Maar ook, wat kun je van elkaar leren? Zijn de

Organiseer uitlaadkleppen; maak ruimte voor dialoog We kennen allemaal de traditionele communicatievormen die nogal eenzijdig zijn omdat er veelal een ‘boodschap’ moet worden overgebracht. Probeer vormen en omgevingen te vinden die mensen als openbare uitlaatklep gebruiken: communities of lunchcafés. Neem elke klacht serieus. Als u aan een eerste klacht niets doet, dan hebt u binnen de kortste keren een stroom aan klachten. En organiseer een dialoog tussen de inbrenger en veroorzaker van een klacht. Het is het begin van elke oplossing.

Denken als rizoom is een kunst. Het is de gave om de wereld voortdurend vanuit een ander perspectief dan dat van controle te bekijken. De Franse filosoof Gilles Deleuze (1925-1995) beheerste deze kunst als geen ander. Hij was van mening dat een samenleving in staat moet zijn om mensen zonder codering te laten samenleven en als een samenleving daartoe niet in staat is, dan is het volgens hem de vraag wat een dergelijke samenleving waard is. Het concept ‘rizoom’ is een begrip uit de biologie en betekent letterlijk ‘ondergronds wortelsysteem’. Deleuze gebruikt dit concept om een beeld van denken te creëren dat als tegenhanger kan fungeren voor het beeld van denken zoals we dat kennen uit de traditionele filosofie en dat hij het representatieve denken noemt. De oorsprong van het representatieve denken ligt bij Plato en Aristoteles. Voor hen was denken gelijk aan rangschikken en ordenen. De ideeën van Plato en de categorieën van Aristoteles hadden geen ander doel dan de dingen en de mensen te rangschikken in een geordend, hiërarchisch systeem. In deze ordening werd datgene waarin de dingen en de mensen onderling verschillen, de differentie, ondergeschikt gemaakt aan datgene waarin ze met elkaar overeenstemmen, de identiteit. Sindsdien is het denken gericht op de herkenning van het identieke en niet op het onderscheiden van de differentie. Deze manier van denken noemt Deleuze het representatieve denken. Dat het representatieve denken zich richt op de identiteit en de differentie veronachtzaamt, is op zich niet vreemd volgens Deleuze. Immers, de rede kan slechts het algemene bevatten en de differentie is het unieke. Hier ligt zijn verwijt dan ook niet. Wat Deleuze bekritiseert is de pretentie van het representatieve denken, de pretentie namelijk dat het een ware beschrijving van de werkelijkheid geeft, terwijl

De kunst van het denken als rizoom het niet meer doet dan de representeerbare werkelijkheid beschrijven. Dat is haar goed recht, maar het is geen denken volgens Deleuze. Denken als de determinatie van alles wat is, kan en mag zich volgens Deleuze niet beperken tot het representeerbare, maar moet het hoofd bieden aan de realiteit als differentie die ondenkbaar is. Denken als rizoom is kunst voor Deleuze. Het is het vermogen om de huidige samenleving, die het politieke c.q. organisatorische probleem heeft gereduceerd tot een controleprobleem, vanuit een ander perspectief te benaderen. Dat kunnen we alleen als we de representatieve manier van denken, die gericht is op het beheersen van de wereld, loslaten. De meeste mensen, maar ook de meeste organisaties, zitten nog steeds vast in het representatieve denken. Dit denken is, om in termen van Covey te spreken, een paradigma geworden dat onze manier van kijken naar de wereld bepaalt. Wat gebeurt er als we het paradigma van het representatieve denken vervangen door het beeld van het

denken als rizoom? Dat wil zeggen: wat betekent het voor mensen om de wereld te zien als een verzameling van unieke individuen, dingen en gebeurtenissen, waartussen talloze zichtbare en onzichtbare relaties bestaan? Heel simpel gezegd betekent dit dat mensen hun overtuiging als zou de wereld beheersbaar zijn, laten varen ten gunste van het besef dat alles voortdurend in beweging en verandering is en daarom onbeheersbaar; dat ze erkennen dat het blootgeven van onzekerheden (dingen die je niet weet of niet kunt) er gewoon bij hoort; dat ze zich realiseren dat geen enkel plan, hoe doordacht ook, ooit volledig adequaat is; en, last but not least, dat ze inzien dat begrippen als ‘hiërarchie’, ‘autoriteit’ en ‘macht’ failliet zijn. Het zal geen betoog hoeven dat deze nieuwe manier van denken een andere vorm van gedrag vereist. Deleuze vat deze andere vorm van gedrag samen in het woord ‘herhalen’. Herhalen, zo schrijft hij in Différence et répétition, “… is je gedragen, maar ten opzichte van iets unieks of singuliers, dat geen

gelijke of equivalent heeft”. Het mooie, maar tegelijkertijd ook tragische van deze definitie, is dat hij enkel aangeeft dat we ons moeten gedragen, maar niet hoe we ons moeten gedragen. Betekent dit dat wie wil denken als rizoom aan zijn of haar lot wordt overgelaten? Het antwoord op deze vraag luidt zowel ja als nee. Ja, omdat iedereen zijn of haar eigen weg moet uitstippelen. Nee, omdat Deleuze wel een richting aangeeft: opgaan in de stroom, maar niet willoos. Contact maken, koppelen, sympathiseren, ontmoeten en dit alles vanuit een houding die openstaat voor het bijzondere en voortdurend alert is op de valkuilen van het representatieve denken. Een houding die door professor Moody uit het boek van Harry Potter and the goblet of fire omschreven wordt als constant vigilance! Monique Scheepers filosoof www.rhizome.nu

Adel verplicht This land is your land Heb je dit wel eens meegemaakt? Het gebeurde mij op een stille zaterdagmorgen in december. Ik liep onder een stralend blauwe lucht op een kronkelende dijk in de Betuwe. De natuur was wit, want het had gemist en het vroor. Rijp op alle bomen en het riet. Alles was wit. Winterwonderland. Overal ijskristallen, schitterend in de zon. Ik wandelde een landgoed op. Ruim, groot, van mij ... Da’s gek, het is helemaal niet van mij. Maar zo voelde het wel. Ik loop hier en de wereld is van mij. Toen schoot me een heel oud liedje te binnen: This land is your land, this land is my land. Dat zongen we vroeger op school. Ik strekte m’n armen uit en dacht: dit is van mij, dit is mijn wereld. Het bracht me op een gedachtespelletje. Terwijl ik hier loop ben ik de eigenaar van dit landgoed. Ik loop hier in de wetenschap dat dit allemaal

van mij is; deze grond, dit bos, deze boomgaard, deze waterpoel. Alles wat ik hier om mij heen zie is van mij. Dat is mijn geboorterecht, ik heb het geërfd van mijn voorvaderen die hier ook leefden. Daar hoort ook een bepaalde houding bij. Bescheidenheid, nederigheid. Want ik heb er niets voor hoeven doen. Ik heb het ook maar in de schoot geworpen gekregen - toen ik uit de schoot van mijn moeder kwam. Ik hoef hier alleen maar goed voor te zorgen. Rentmeesterschap. En ik kan en mag er van genieten, dat is absoluut de bedoeling!

En ook bepaald gedrag in mijn omgang met mensen hoort erbij. Vriendelijkheid, hoffelijkheid. Een besef van delen. Delen van wat ik gekregen heb en waar anderen net zo goed van kunnen en mogen genieten als ik, van wat ik als mijn eigendom en recht beschouw. Delen wat ik heb. Beschikbaar maken wat ik bezit. Mijn landgoed open stellen.

En gek genoeg een besef van gelijkwaardigheid. Dat ontdekte ik toen ik die zekerheid van het bezit voelde. Welkom op mijn landgoed! En het is even goed jouw landgoed. Dus als je wilt kun jij mij welkom heten op jouw landgoed. Wat hetzelfde is. Dan staan we allebei sterk. Leven we samen vanuit de zekerheid van een veilig bezit.

Gek genoeg werd ik niet hooghartig van de gedachte dat dit allemaal van mij was. Ik ervoer eerder dankbaarheid. ‘Adel verplicht’ was ineens een begrijpelijk gezegde. Niet veel later zie ik minister Piet Hein Donner in de hal van zijn departement. Bekend gezicht en ik groet hem. In het voorbijgaan lacht hij vriendelijk en neigt licht met zijn hoofd. Dat is adel. Probeer het eens als je buiten loopt. Loop over straat of door de natuur en bedenk: dit is allemaal van mij. Ik bezit dit, dit is mijn eigendom. Kijk wat er met je gebeurt, ervaar wat die gedachte met je doet. Laat dat

binnenkomen en ga er naar lopen. Hoe kijk je om je heen, hoe kijk je naar andere mensen? Wat doe je en wat zijn de reacties? Dit is een voorpublicatie uit het nieuwe boek van André Meiresonne dat in de loop van dit jaar verschijnt. Je kunt het ontstaan ervan volgen en delen ervan al meelezen op www. zinboek.nl/weblog This land is your land The sun came shining, and I was strolling And the wheat fields waving and the dust clouds rolling As the fog was lifting, A voice was chanting, This land was made for you and me. This land is your land, this land is my land From California to the New York Island From the Redwood Forest to the Gulf Stream waters This land was made for you and me. Woody Guthrie

Anja van der Aa is voorzitter van Stichting Ketennetwerk en beheerder van www.ketens-netwerken.nl, een platform en community voor mensen die samenwerken en kennis delen in ketens en netweken. De 10 trucs zijn gebaseerd op eigen ervaringen, binnen en tussen organisaties. Reacties op de trucs zijn van harte welkom en kunt u mailen naar [email protected]. Anja van der Aa

Een zomer om buiten te spelen Spelen met hierarchie? gewoon doen! ‘All the world’s a stage’ Waar kun je goed spelen? Op straat! De straat is onderdeel van de openbare ruimte. En volgens Wikipedia is dat de ruimte die voor iedereen toegangelijk is en de plaats waar een groot deel van het publieke leven zich afspeelt ... In 1997 begon gemeente Ede met cameratoezicht in de openbare ruimte en vandaag de dag weten we al bijna niet meer beter. In centra van steden verdwijnen bomen omdat ze het beeld belemmeren. Als de beelden integraal uitgezonden gaan worden, zitten we met z’n allen zo in een hele grote realitysoap. Vooralsnog is het nog niet zo ver en worden de beelden ‘slechts’ gebruikt voor het traceren van vandalen. We leven in een land waar steeds meer regels lijken te komen over wat er wel en vooral wat er niet mag. Daar kun je over klagen, maar dat is niet echt constructief. Bovendien ontneem je jezelf een hoop plezier in je leven. “We worden niet geboren om een rol in een tragedie te spelen, maar om een authentiek leven te leiden; niet om een masker te dragen, maar om ons oorspronkelijk gezicht te zijn. De geest van rebellie heeft geen richtlijn nodig, ze is haar eigen licht.” - Osho ‘Criticize by creating’ Rebels with a cause laten zich niet weerhouden door de toenemende mate van opgelegde inperking van vrijheden. Door directe acties claimen ze de openbare ruimte terug, ze nodigen ons uit met een andere blik te kijken en de rebel in onszelf wakker te maken. “Iedereen wordt als rebel geboren, want iedereen wordt geboren om een gelijkwaardig individu te zijn. De rebel leeft in een staat van diepe liefde voor de vrijheid - totale vrijheid, niet meer of minder.” - Osho Loesje uit Arnhem is zo’n rebel die speelt met hiërarchie. 25 Jaar geleden begonnen met een paar idealistische rebellen: “Het leven op de wereld beter en mooier maken. Voor Loesje is dat geen luchtkasteel of een activiteit die je het beste over kunt laten aan de bazen, deskundigen en/of begeleiders. Je idealen verwezenlijken doe je door er dagelijks een kasteel van te metselen. Laat van je horen, grijp in, doe mee.” Dus gingen ze overal posters plakken met rake en relativerende teksten en de nodige zelfspot. En nu, 25 jaar later, zijn er boeken en kalenders met eigen-wijsheden van haar en haar familie en vrienden, worden er schrijfworkshops gegeven en geniet ze ondertussen internationaal bekendheid. En ze moet nog steeds stiekem posters plakken, want deze vorm van

vrijheid van meningsuiting in de openbare ruimte mag niet. Maar ze doet het gelukkig lekker wel en veroorzaakt daarmee menig glimlach en gevoel van herkenning. Een upcoming rebel with a cause is Jos. Ook uit Arnhem. Jos plakt geen posters, maar is graffitiartiest. Hij omschrijft graffiti en street-art als eerlijke laagdrempelige kunst die voor iedereen beschikbaar is. Sinds ’95 plaatst hij regelmatig z’n handtekening in de openbare ruimte. Soms een snelle tag, soms, met anderen in een crew op gedoogplekken, ware kunstwerken. Maar ook thuis op doek of bij mensen thuis op de muur. Met zijn werk in de openbare ruimte wil Jos een visueel tegengeluid bieden voor de overdosis reclame die ons overal ongevraagd opgedrongen wordt. Afgelopen jaar studeerde Jos als docent af aan de kunstacademie. Ondertussen geeft hij voor New Arts College workshops aan jongeren. Naast dat de jongeren leren hoe ze zelf een graffiti kunnen maken, krijgen ze uitleg over de ongeschreven regels in de ‘scene’. De hiërarchie in deze wereld wordt gevormd door respect voor degenen met meer ervaring en respect voor eigendom en werk van anderen. Ze leren met andere ogen te kijken naar de stad, hun leefomgeving, de wereld. Graffiti lijkt helemaal geaccepteerd en omarmd in de wereld. Het is te zien in musea, het wordt in workshopvorm ingezet bij sociaal innovatieve initiateven, in de reclame geldt ‘urban’, de bredere vorm waar graffiti onderdeel van is, als inspiratiebron ... Een groeiende trend dus en Jos en z’n crew worden nu dan ook een heus bedrijf. Ze gaan Italiaanse spuitbussen importeren en distribueren, er komt een graffitishop met expositieruimte en er zijn plannen voor een magazine ... Mooi hoe passie tot ondernemerschap leidt. Jos heet overigens geen Jos, want de pure vorm van zijn passie en zijn favoriete uitingsvorm, graffiti in de openbare ruimte, is nog steeds strafbaar. En om nou je omzet aan boetes uit te moeten geven is ook zo wat ... ‘Geen angst maar actie’ Misschien voel je na het lezen van deze krant de kriebels en wil je zelf ook (weer) eens een rebels statement in de openbare ruimte maken. Mijn rebelse lentetip: groene graffiti, oftewel guerilla gardening! Je loopt door de stad en kijkt om je heen … Wat zie je? Gebouwen, kantoren, winkels, bedrijven en mensen … veel mensen. En daartussen kale plekken, lege pleinen, vervallen plantsoenen, bouwputten en donkere hoeken. Verloren stukjes land, klaar voor gebruik ... Stel je voor hoe die er uit kunnen zien; vol bloemen, tuinierende crews in de stad, verraste blikken van voorbijgangers ... Koop wat bloemzaad en creëer Great Little Green Places to Be/See. Dit wordt een zomer om buiten te spelen! Gerjanne Tiemens

A waste land in Rotterdam Harbour Aan de oevers van de Nieuwe Maas bij Rotterdam ligt een braakliggend terrein van 100 meter breed en 20 meter lang, vlak naast de bouwgrond voor het nieuwe Rayonkantoor Europoort van Rijkswaterstaat. Met deze strook land heeft de Rijksgebouwendienst ruimte gelaten voor kunst. Kunst met een sociale functie. Aan de Spaanse kunstenaar Lara Almarcegui (1972) is gevraagd invulling te geven aan deze ruimte, een opdacht die zij eerder symbolisch dan fysiek heeft vormgegeven. Omdat zij de onbestemdheid van deze plek wil conserveren heeft zij er ruimtelijk niets aan toegevoegd of veranderd. In plaats daarvan wil Almarcegui het terrein permanent toegankelijk maken voor iedereen, en de natuur er vrijspel geven. Hiermee pleit zij voor publieke ruimtes die onttrokken blijven aan stedenbouwkundige planning. Als over een aantal jaren de oevers van de Nieuwe Maas zijn volgebouwd dan ligt dit stukje land er nog steeds, open en onaangeroerd, om door elke bezoeker opnieuw ontdekt te worden en imaginair zijn bestemming te krijgen. (Tekst: Sarina Vitta)

Colofon Great Place to Live Jaargang 3 uitgave 1, Oplage 15.000 Hoofdredactie Noor Bongers, [email protected] Sonja van der Sar, [email protected] Eindredactie Perry van Oostrum René Ritmeijer Redactieteam Anja van der Aa André Meiresonne Cees Hoogendijk Gerjanne Tiemens Jessica van Koert Jurgen van der Heijden Marianne Haverkamp Max Herold Paul Quist Productie en traffic Youssef Oualhadj [email protected] Grafisch ontwerp Jan Wessel Hovingh www.waxle.com Simone Koster www.anderkaliber.nl Drukkerij Hazelwinkelpers, Groningen Speciale dank uit naar: Alle mensen die niet bovenaan het harkje staan, én toch nét even het verschil maken

Wil jij Great Place to Live voortaan in je brievenbus ontvangen? Stuur dan een e-mail met je gegevens naar welcome@ greatplacetolive.nl En maak een donatie aan de Stichting Great Place to Live in Amersfoort, Bizner Bank 310 938 724 Het Great Place to Live T-shirt kun je bestellen op www.greatplacetolive.nl illustratie: Yke Schotten - www.ykeschotten.com