Nieuwsbrief Caritas Catholica Vlaanderen vzw
Afgiftekantoor Brussel 4 P4A9097
Nummer 67 • juli-augustus 2012
Tweemaandelijks bericht van Caritas Catholica Vlaanderen vzw
Maggie De Block: ‘Het is onze plicht om mensen die recht hebben op opvang die opvang ook te bieden!’
Inhoudstafel p.
03
THEMA
p.
04
personalia
p.
08
Solidariteit
p.
09
caritas europa
p.
12
Kerk & samenleving
p.
14
Gezondheid & Welzijn
p.
16
p.
19
p.
25
Editoriaal
aankondigingen publicaties
Nieuwsbrief Caritas Catholica Vlaanderen vzw
Tweemaandelijks tijdschrift verspreid bij bestuurders en directieleden van aangesloten instellingen. Alles wat in dit blad te lezen staat, mag overgenomen worden, mits vermelding van de bron.
Verschijnt
Redactie & administratie
Tweemaandelijks tijdschrift
Caritas Vlaanderen vzw
Oplage
Liefdadigheidstraat 39 – 1210 Brussel
2400 exemplaren
Verantwoordelijke uitgever
T 02 608 00 72 – F 02 608 00 75
[email protected]
Dominic Verhoeven,
Grafisch ontwerp & druk
Directeur
Licap cvba
Maatschappelijke zetel Caritas Vlaanderen vzw:
Guimardstraat 1 – 1040 Brussel
Guimardstraat 1 – 1040 Brussel
T 02 509 96 83
[email protected]
www.licap.be
p.
03 67
Nieuwsbrief
Edito Happy and Glorious Days De Olympische Spelen zijn op 12 augustus met een prachtige show afgesloten. De Spelen waren opnieuw een hoogtepunt in het medialandschap en wereldwijd een topper op de buis. Het waren ‘Happy and Glorious’ Games, aldus IOC-voorzitter Jacques Rogge, met een knipoog naar de tekst van het Britse volkslied. Zowel Rogge als organisator en ondertussen Olympisch Ambassadeur Sebastian Coe hadden ook veel lof voor de inzet van de tienduizenden vrijwilligers, en maakten ook uitdrukkelijk de band met de Paralympics die enkele weken later van start gingen. Een inclusief verhaal. Even deed de sport de problemen vergeten. De nationale (sport)pers was echter ronduit negatief over de Belgische deelname. We blijken geen last te hebben van enige vorm van sportbeleid, en over de medailles die we wel haalden konden we kort zijn: over het karabijnschieten als olympische discipline maakten er zich al meerderen vrolijk, maar dat het feit dat iemand blij is met een bronzen medaille beschouwen als een gebrek aan motivatie (in contrast met de Nederlandse concurrente die met zilver in zak en as zat) was toch wel opmerkelijk. Ooit werd dat omschreven als de Olympische gedachte, en voor vele sporters blijkt het alvast ook nu nog een speciale belevenis te zijn. Maar niet zo voor de commentatoren dus. Deelnemen is duidelijk niet belangrijker dan winnen – atleten die dat wel zeggen, zijn niet goed bezig. Natuurlijk is het olympische circus uitgegroeid tot een miljardenindustrie met megabelangen, maar dat hoeft geen aanleiding te zijn om de olympische gedachte zelf naar de prullenbak te verwijzen. De kritiek weerspiegelt natuurlijk wel de brede samenleving: ook daar is winnen belangrijker dan deelnemen, en ook daar ligt men niet wakker over het feit dat wie niet in aanmerking komt om te winnen, vaak zelfs helemaal niet meer aan deelnemen toe komt. Mogen we toch een lans breken voor het valoriseren van de olympische gedachte, en voor een inclusieve samenleving waar meedoen belangrijker is dan winnen ? De waarde van een samenleving valt af te lezen van wat ze voor de zwakkeren in haar schoot doet, lijkt ons. Dan zullen het inderdaad ‘happy and glorious’ times zijn, naar mgr. Romero’s interpretatie van Ireneus: ‘Gloria Dei, vivens pauper.’ De Glorie van God is de arme die leeft. Of is het toch het imago van de topsport dat primeert ? Bij de atletieknummers verschenen soms nog Olympische en Wereldrecords op het scherm die dateren vanuit de tijd van de onvolprezen DDR – we mogen aannemen dat het niet dit soort prestaties zijn die de persgoeroes voor ogen hebben ? Als de signalen uit Engeland blijken te kloppen en de sportparticipatie, als gevolg van de Spelen in de lift zit, – ook in de probleemwijken en de kansengroepen – dan is de bijdrage aan de sociale integratie van de samenleving alleszins positief, met meer participatie, een betere gezondheid… onafgezien van het aantal medailles. Oh ja: ondertussen is Brussel-Halle-Vilvoorde gesplitst. Het heeft meer dan vijf minuten politieke moed gekost en het gebeurde niet in volslagen unanimiteit. Maar het water in de Schelde stroomt niet plots in de andere richting, en Armaggedon is al evenmin aangebroken. Dat spaart hopelijk krachten om de uitdagingen van het najaar aan te pakken. De crisis is immers nog niet voorbij. We hopen dat u van een deugddoende vakantie hebt genoten, en klaar bent voor een nieuw, happy and glorious, werkjaar !
Luk De Geest Dominic Verhoeven voorzitter directeur
p.
04 67
Nieuwsbrief
Thema ‘Het is immers onze plicht om mensen die recht hebben op opvang, die opvang ook te bieden !’
Eind 2011, op 6 december om
G een
tijd voor inwerking
precies te zijn, kreeg Maggie De Block als staatssecretaris de bevoegdheid
De staatssecretaris blikt vooreerst zelf terug op de voorbije
over het beladen thema van de
zeven maanden. ‘Het was een hallucinante beginsituatie. Ik
asielproblematiek. Niet onmiddellijk
erfde een gevoelig departement, met een budget dat quasi
een sinterklaasgeschenk voor iemand
volledig vastlag, met drieduizend plaatsen die ik in volle crisis zou
die voor het eerst deel ging uitmaken
moeten sluiten, en met een groot aantal niet-toewijzingen: meer
van een regering, te meer daar de
dan 4.000 in 2011. Bovendien kampte ook de administratie
opsplitsing van de bevoegdheden in de vorige ploeg en de aanslepende regeringsonderhandelingen – twee winters lang - niet van aard waren om de malaise te doen afnemen. Integendeel. Bovendien streek de winter neer, en werd de staats secretaris al onmiddellijk geconfronteerd met SOS Opvang (waarvan Caritas overigens één van de dragende krachten was). Na het crisismanagement van de eerste koude wintermaanden zijn we nu wel in rustiger vaarwater terecht gekomen.
met een gebrek aan slagkracht, met een directiecomité dat nog slechts uit drie in plaats van uit vijf mensen bestond. Het was inderdaad een moeilijk begin. Maar ik heb er voor geopteerd om de zaken één voor één aan te pakken, eerder dan mij hoofdzakelijk te richten op communicatie, zoals dat blijkbaar moest’ (lacht). De staatssecretaris slaagt er inderdaad in om op korte termijn de 3000 bedreigde plaatsen veilig te stellen, en weet in budgettair moeilijke tijden – de Europese Commissie had het budget laten bevriezen – extra middelen te vinden voor de winteropvang, ook al waren die niet gebudgetteerd. Bovendien zijn er vanaf midden januari geen nieuwe niet-toewijzingen meer: ‘Het is onze plicht om mensen die recht hebben op opvang, die opvang ook te bieden !’.
Tijd voor een stand van zaken na zeven maanden regering – en voor
G edetailleerd
regeerakkoord
een vooruitblik natuurlijk, want in december zal het allicht opnieuw
Het regeerakkoord over vluchtelingen en asielzoekers is erg
koud zijn… Net voor het politieke
gedetailleerd en voorziet een aantal structurele maatregelen,
reces bracht de Caritas Nieuwsbrief
zoals een lijst met veilige landen, een filter voor de medische
Maggie De Block en Anne Dussart
regularisatie, en een betere samenwerking tussen de diensten.
samen voor een tweegesprek
Het feit dat opvang en asiel en migratie nu onder hetzelfde
over asiel en migratie. Het werd een lang verhaal.
departement vallen, vergemakkelijkt alleszins die samenwerking tussen de Dienst Vreemdelingenzaken, Fedasil en het Commis sariaat-Generaal, ook rond praktische problemen.
p.
05 67
Nieuwsbrief
Eind maart stelde mevrouw De Block dan haar plan voor, met een aantal structurele maatregelen, o.m. tegen de stijging van de instroom die we kenden in 2011. Er zal ook meer worden ingezet op vrijwillige terugkeer. Dit gaat gepaard met een ontradingsstrategie: in samenwerking met de ambassades onderneemt de staatssecretaris missies naar herkomstlanden, om ter plekke ontra dingscampagnes op te zetten. ‘Maar het is een werk van lange adem: de verwachtingen waren natuurlijk hooggespannen, maar er waren twee
Anne Dussart, Caritas International
winters over de regeringsvorming gegaan: dan kan ik niet, als ik op zes december de eed afleg,
Een tweede element houdt verband met de inhoud
al op zeven december met resultaten komen. We
van de opvang. Terugblikkend op de maatregelen
kiezen voor een step by step benadering.’
van de staatssecretaris in opvolging van de crisis van afgelopen winter, had Anne Dussart
De
liever wat meer ruimte gezien voor sociaalstaatssecretaris en het middenveld
juridische begeleiding, omdat het toch belangrijk is dat mensen vanaf dag één over de juiste
Met
de
verwijzing
naar
de
hooggespannen
informatie kunnen beschikken. ‘Ik hoop alleszins
verwachtingen ligt de bal in het kamp van het
dat er kwaliteit kan en zal blijven gegarandeerd
middenveld. Anne Dussart dankt vooreerst de
worden. Ook dienen we vooruit te durven kijken
staatssecretaris voor de open lijnen van dialoog,
en moet de staatssecretaris niet alleen naar
reeds tijdens de acties rond ‘SOS Opvang’, maar
het regeerakkoord verwijzen. Migratie is geen
formuleert toch een aantal bezorgdheden: zo wijst
statisch gegeven. Daarom vragen we ook dat de
ze op de terugkerende klemtoon op de budgettaire
twee fasen worden herbekeken: als er snellere
randvoorwaarden. Die zijn er natuurlijk, maar ze
procedures komen dan is een twee-fasen systeem
mogen ons niet uit het oog laten verliezen dat aan
niet meer aangepast aan de realiteit.’
elke asielzoeker(familie) die hier komt aankloppen, niet alleen een kostenplaatje hangt, maar dat er ook gezichten achter schuil gaan, met verhalen van
R esettlement
menselijk leed. Asielzoekers moeten eerst gezien worden als mensen die hun land hebben ontvlucht
Een duidelijke pluim is er voor de inspanningen van
en hier bescherming vragen. Daarom was het zo
Maggie De Block in het kader van het resettlement-
schrijnend dat de NGO’s moesten optreden met
verhaal. België zit op schema voor wat betreft
‘SOS Opvang’: ‘België kwam al jaren zijn wettelijke
de opname van een lijst van 100 mensen uit
verplichting niet na door geen opvang te verlenen
risicozones. De verdeling van deze contingenten
aan deze mensen, want geen opvang betekent
wordt op Europees niveau afgesproken, maar
ook geen begeleiding – zowel juridisch, sociaal als
België lijkt er nu van overtuigd om ook op dit vlak
medisch. De stappen die in het regeerakkoord
zijn verantwoordelijkheid te nemen. Deze mensen
staan zoals de lijst ‘veilige landen’ en de medische
worden weliswaar eerst bij Fedasil opgevangen,
filter, mogen geen instrumenten worden om de
maar moeten dan vrij snel deze centra kunnen ver
migratie “te managen” en mogen niet leiden tot
laten, aangezien zij vooraf erkend zijn en dus geen
een blinde administratieve toepassing die afbreuk
erkenningsprocedure meer moeten inleiden en
doet aan een grondige en individuele behandeling
onmiddellijk recht hebben op begeleiding door de
van elk dossier.’
OCMW’s als ze een woning vinden.
p.
06 67
Nieuwsbrief
Maggie De Block verwijst in dit verband graag
en een goede samenwerking met o.m. de VVSG
naar het Zweedse en Nederlandse voorbeeld,
(Steden en Gemeenten). ‘Wijzelf willen hierin
landen die een veel groter aantal dergelijke
blijven investeren. Op het terrein stelt Caritas
vluchtelingen opnemen. De uitwerking zal echter
vast dat hervestiging onvoldoende gekend is.
gefaseerd gebeuren. Behalve twee kleinere ad
Deze doelgroep is bij aankomst zeer kwetsbaar,
hoc-projecten die vroeger plaatsvonden in België,
wat we geleerd hebben uit de eerste twee ad hoc
zijn deze honderd kandidaten immers de eerste
projecten met de Irakezen in 2009 en de Eritreërs
groep in een meer structurele benadering. ‘Ook
in 2011. Het middenveld speelt een cruciale
hier werk ik step by step en engageren we ons niet
rol in enerzijds een zeer nauwe en intensieve
meteen voor een grote groep. Hoe beter we deze
begeleiding op maat van deze personen maar
eerste honderd doen, hoe beter we het ook in de
ook naar sensibilisering van alle niveaus (scholen,
toekomst kunnen’, oordeelt de staatssecretaris.
OCMW, onthaalbureaus, …).’
Jaarlijks krijgen wereldwijd een 80.000 mensen op deze manier een nieuwe thuis aangeboden. Europa neemt er hiervan op heden 5 % of 4.000 van voor z’n rekening, en van die 4.000 zal België er nu dus een honderdtal opnemen. Op Europees niveau wordt door er door de NGOs voor geijverd om het Europese contingent op te trekken tot 20.000 tegen 2020, maar de minister wil zich hierop niet laten vastpinnen. Alleszins belooft ze wel een vlotte en directe samenwerking met het middenveld voor wat betreft de begeleiding van
© Isabelle Pateer, Otherweyes
de herplaatste mensen.
S amenwerking
tussen de diensten
De samenwerking tussen de diensten die zich nu begint af te tekenen, is een belangrijk focus in het beleidsplan van de staatssecretaris, en dit begint vruchten af te werpen. ‘Die samenwerking beoogt een sneller doorlopen van de procedure, zodat er ook vlugger duidelijkheid is, maar ze brengt ook een meer geïntegreerde aanpak mee: zo heeft de dienst Vreemdelingenzaken van de stad Brussel nu een loket geopend binnen het Klein
Anne Dussart pleit in dit verband toch voor een
Kasteeltje. Dit zorgt voor tijdswinst, maar het is
tijdige voorbereiding, zodat men klaar is wanneer
ook comfortabeler voor de families, voor het Klein
de mensen effectief aankomen. Ze bepleit ook
Kasteeltje zelf, en voor de stad Brussel: een triple
mogelijkheden voor een langdurige begeleiding,
win-situatie !’
p.
07 67
Nieuwsbrief
Mensen die weinig kans maken, krijgen dat
organisaties -
ook sneller te horen. Hoe langer de procedure
herkomst begeleiding te voorzien, wat de kansen
duurt, hoe groter de kans dat er een vals
op
verwachtingspatroon wordt gecreëerd. ‘We willen
vergroot. Het is geen eenvoudige zaak natuurlijk,
een goed systeem – wie recht heeft op opvang,
per slot van rekening zijn mensen naar hier
moet die ook kunnen krijgen en wel op een
gekomen met de bedoeling om hier een nieuw
kwalitatief hoogstaande wijze, maar de mensen
leven te beginnen, maar het biedt wel perspectief
moeten ook weten dat als het antwoord ‘nee’ is,
op een betere toekomst – wat de vele geslaagde
dat het dan ook ‘nee’ is !’
initiatieven ondertussen ook aantonen. ‘
‘De keuze voor de illegaliteit is in dat geval dan
Mevrouw de staatssecretaris zegt: ‘vrijwillig als
ook de slechtste keuze. Die leidt immers tot een
het kan, gedwongen als het moet’. Anne Dussart
zwakke positie, tot economische uitbuiting, of tot
hoopt dat de samenwerking tussen de admi ni
prostitutie. Daarom proberen we voor wie geen
straties vlot zal verlopen eens de nieuwe directeur
of weinig kans maakt, ook zo snel mogelijk reeds
– generaal van Fedasil op post zal zijn. ‘We moeten
informatie te geven over de mogelijkheid van
toch wel waken over het volop inzetten op vrij
vrijwillige terugkeer, waarop ik in mijn beleid ook
willige terugkeer: het mag geen spelletje worden
echt wil op inzetten.’
tussen gedwongen en vrijwillige.’ Een gedwongen
een
slagen we erin om in het land van
succesvolle
herintegratie
beduidend
terugkeer en dus detentie voor terugkeer is zeker geen goede start voor een duurzame terugkeer.
V rijwillige
terugkeer
Er is ruimte en tijd nodig om de vrijwillige terugkeer een plaats te geven in de begeleiding. Ook reïnte
Daarmee zijn we aanbeland bij het luik vrijwillige
gratie is belangrijk voor veel migranten. Met de
terugkeer. Anne Dussart legt uit dat Caritas
nieuwe criteria vallen veel mensen uit de boot, en
International hierrond jaren geleden al initiatief
lijkt de strikte interpretatie te primeren op de
genomen heeft, en zowel op nationaal als op
individuele behandeling met specifieke noden van
Europees vlak in dit verband tot de koplopers
degene die terugkeert. Caritas zal de toepassing
behoort. ‘Via ons netwerk van lokale Caritas-
van deze criteria opvolgen en vragen tot bijsturing
partners – maar net zo goed van andere partner
indien nodig.
En
na de zomer komt
…
Een laatste thema dat ter tafel ligt, is dat van de opvangproblematiek voor de komende winter. Maggie De Block maakt zich sterk dat zoveel als mogelijk voorbereid is, en dat er voldoende capaciteit voor handen zal zijn. De voorziene periode is van midden december tot einde maart, en er is een draaiboek ontwikkeld voor de lokale besturen. We hopen dat het werkt. Alleszins zijn de voorbereidingen al opgestart. Ook de NGO’s zijn en blijven
op hun hoede en zullen terug
© Isabelle Pateer, Otherweyes
optreden als blijkt dat er weer asielzoekers op straat staan Hiermee komt ook een einde aan de uitwisseling. Het moge duidelijk zijn dat Maggie De Block haar doelstellingen klaar heeft. De uitdagingen zijn dan ook groot. We danken de staatssecretaris voor het openhartige gesprek en de open communicatie, maar ook voor de warme ondertoon en de betrokkenheid.
p.
08 67
Nieuwsbrief
Personalia Personeelsuitbreiding : omzetting DAC-project Na goed 29 jaar kwam op 30 juni ll. einde aan DAC-project 2843, ooit begonnen als ondersteuningsproject voor het in kaart brengen van de bestuurstructuren van de zorgvoorzieningen. In de plaats kwam sinds 1 juli een projectsubsidie van Minister Jo Vandeurzen voor de ondersteuning van de Caritasdoelstellingen in verband met armoedebestrijding en vrijwillig engagement. Negen DAC-medewerkers werden daarbij opgenomen op de payrol van Caritas Vlaanderen. Met deze invulling zien we ons voor de uitdaging geplaatst deze opdracht waar te maken. Het is een belangrijke kans op extra in te zetten op de doestellingen die we ons bij de herstructurering en heroriëntering van Caritas gesteld hebben. Tegelijk moeten we echter ook aandacht behouden voor de taken die deze mensen tot nu toe uitvoerden. Tegen de Algemene Vergadering van december moet dit alles zijn beslag kunnen krijgen in een beleidsplan voor de volgende drie jaar.
De Koning benoemt : Raf De Rijcke en Frans De Weer tot ridder. Aan de vooravond van onze nationale feestdag verleent de koning naar jaarlijkse traditie aan een aantal landgenoten die zich onderscheiden hebben in hun professionele carrière of vanuit hun humanitiare inzet een adellijke titel. Enkel vorig jaar, omwille van de politieke crisis, werden geen adellijke gunsten verleend. Dit jaar werd terug aangeknoopt met de traditie, en verleende koning Albert de titel van Ridder aan Raf De Rycke, gedelegeerd bestuurder van de Broeders van Liefde, maar ook ondervoorzitter van Caritas Vlaanderen en gedurende lange tijd ondervoorzitter van VVI/ Zorgnet Vlaanderen. Dezelfde eer viel te beurt aan Frans De Weer, stichter en ere-voorzitter van Artsen zonder Vakantie, en tot voor enkele maanden lid van het Bestuurscomité van Caritas International. Graag willen we hen feliciteren met deze adellijke erkenning !
p.
09 67
Nieuwsbrief
Solidariteit © Jan Bierkens
CAMPAGNE 2012 LAAT WATER VLOEIEN EN LEVEN BLOEIEN Hoe anders is de situatie in sommige regio’s van Ethiopië, Burundi en India. Waterschaarste maakt dat mensen veel tijd
Wij drinken gemiddeld 2 liter per dag maar om ons
en energie verliezen in hun zoektocht naar water, dat ze vervuild water drinken, dat ze met lede ogen de gewassen op hun veld zien verdorren en kapot gaan. Tekort aan water is dan ook vaak
voedsel te produceren is er
oorzaak van honger en sterfte, vandaar het belang van een
dagelijks 2.000 tot 6.000 liter
goed waterbeheer in de strijd tegen de honger. Vandaar ook
water per persoon nodig. We beseffen pas hoe dikwijls en hoeveel water we gebruiken
het belang van water binnen de voedselzekerheidsprojecten van Caritas International. Lees in bijgevoegd Campagnemagazine over Mulu in Ethiopië die, dankzij een waterput bij haar veld, water heeft voor haar
als er gewerkt wordt in onze straat
moestuin en zo meer voedsel produceert. Over Burundezen
en er geen druppel water meer
die een heus kanaal aanleggen en het rivierwater zo tot bij
uit de kraan komt. Water is voor ons een
hun velden brengen. Of nog over het Indische regenwater dat opgevangen wordt in een gesloten reservoir voor gebruik tijdens droogteperiodes.
vanzelfsprekendheid.
© Fr. Schmitt
Steun de projecten van Caritas International, breng water tot bij de mensen en word zo bron van leven.
BIC: BPOTBE1 IBAN: BE88 0000 0000 4141
met vermelding: Water tegen honger
Meer info: www.caritas-int.be
p.
10 67
Nieuwsbrief
Dossier armoede HARDNEKKIGE ZIEKTE BIJ MEDEWERKERS IN DE ZORG DRIEDAAGSE, INTENSIEVE SCHRIJFCURSUS BRENGT REDDING Het is nu al een tijdje dat ik sukkel
Bij elk ziekenhuisbezoek merk ik dat er nog mensen zijn met
met een hardnekkige ziekte.
diezelfde ziekte. Een uitleg van een verpleger of arts, de folders
Sommigen beweren dat ik ze heb opgelopen aan de universiteit, volgens anderen is ze aangeboren.
die ik toegestopt krijg of de informatieschermen in de wachtzaal. Ook daar steekt ze soms de kop op. Om je alvast een pijnstiller te geven in afwachting van een volwaardige behandeling, hierbij al enkele tips.
Een remedie bestond niet en ook in de vele voorzieningen waar ik langs ga, heeft niemand een antwoord.
D oel
van de behandeling
Tot onlangs bleek dat collega’s
Informatie is hét codewoord voor de zorgsector. Patiënten van-
uit andere organisaties
daag zijn geen lege ontvangers meer. Voor ze aankloppen bij
last hadden van dezelfde ziekte.
een arts, hebben ze meestal zelf al informatie gezocht. Vaak op
Daarom ging het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede voor
het internet, maar ook in bibliotheken of in de eigen vriendenen kennissenkring. Informatie die niet altijd klopt, maar die aan de patiënt verwachtingen geeft. Ga daarom na wat je zeker wil
ons op zoek naar een oplossing.
meegeven aan je lezer. Bepaal, voor je een boodschap schrijft,
Bij de organisatie Creatief
wat je zeker wil zeggen. Wat moet de patiënt absoluut weten
Schrijven vzw vonden ze die.
en waarom? En, even belangrijk, wat laat je weg? Sommige
Het werd een intensieve behandeling: drie dagopnames, tweewekelijks, voor een cursus lezergericht schrijven.
informatie is voor een patiënt niet nuttig. Die informatie toch meegeven, verbergt je eigenlijke boodschap en zorgt er zelfs voor dat de belangrijkste informatie verloren gaat. Ga ook na welke vragen leven bij patiënten en probeer daar een antwoord op te geven. Welke informatie zoekt hij? Wat interesseert hem? Een brochure vol informatie, die wat ik zoek niet vermeldt, stelt teleur. Hou als je schrijft voor ogen wat de lezer graag hoort en waar hij gevoelig voor is. Schrijf, met andere woorden, lezergericht en pas je boodschap aan de verwachtingen van de lezer aan.
V oorschrift
op maat
Lezergericht schrijven doe je niet enkel door de boodschap aan te passen. Een brochure schrijf je niet voor jezelf of je voorzie-
p.
11 67
Nieuwsbrief
ning, maar voor de patiënten. Daarvoor moet je
mensen met dezelfde leescapaciteiten en een ge-
natuurlijk je lezer kennen. Je kunt af en toe je oor te
lijklopend bevattingsniveau. Hun reacties en aanbe-
luister leggen bij de doelgroep of je kan een enquête
velingen maken pas helemaal duidelijk of jouw tekst
houden. Zolang je maar weet voor wie je schrijft.
belangstelling wekt en of de doelgroep hem begrijpt.
Hou dus het leesgemak van de patiënten voor
Deze tips blijven natuurlijk slechts een pijnstillend
ogen. Je kan hiervoor formules gebruiken, zoals de
middel. Als je echt verlost wil raken van deze slepen-
Flesch-formule. Die houdt rekening met het aan-
de ziekte, schrijven we je een intensieve behande-
tal woorden per zin en het aantal lettergrepen per
ling voor. Creatief Schrijven vzw richt zelf regelmatig
woord. Lange zinnen of zinnen met veel lange woor-
behandelingen in. Je kan ook in de eigen voorziening
den, zullen hoog scoren. Een score tussen 60-70
een volledige behandeling organiseren. Door zelf te
geldt als een standaard waardering. Dit komt over-
organiseren, is het mogelijk om meer naar de sec-
een met het opleidingsniveau lager middelbaar on-
tor toe te werken en met eigen voorbeelden aan de
derwijs. Eenvoudig en leesbaar woordgebruik dus.
slag te gaan.
Er zijn ook andere hulpmiddeltjes, zoals op de web-
Hopelijk is dit artikel een eerste stap naar het ver-
site www.accessibility.nl. Daar vind je een makkelijk
slaan van deze ziekte!
bruikbare Leesniveau Tool. Je plakt je tekst in het kadertje en ziet meteen welke score je tekst heeft. Deze tool test enkel de technische leesbaarheid van
Checklist voor leesbaarheid
je tekst. Ter info, dit artikel heeft bij benadering het
- Is het doel van de tekst vanaf de eerste
leesniveau B1/B2.
zinnen duidelijk? - Roepen de titel, ondertitel, illustraties,… de
V oldoende
zuurstof
Een laatste stap als je schrijft, zeker bij folders of artikels, is de lay-out. Ook hier kan je ervoor zorgen dat je tekst leesbaar blijft. Verspreid bijvoorbeeld de informatie over alinea’s. Gebruik voldoende witregels en bouw zo stap voor stap je redenering op. Een luchtige tekst leest makkelijker dan één blok letters. Lezers zijn daarnaast dol op lijstjes. Korte lijstjes hebben heel wat voordelen: - Ze brengen orde - Ze zijn kernachtig - Ze onthouden beter
nodige en juiste verwachtingen op? - Geef je een voldoende antwoord op de vragen en verwachtingen van de mogelijke lezer? - Is de logische structuur duidelijk door het gebruik van tussenkopjes, alinea’s, blokjes tekst, lettertypes,…? - Is het taalgebruik krachtig en direct op de lezer gericht? - Is de tekst helder en niet te overdadig? - Is de schrijfstijl en de toon van de tekst afgestemd op de doelgroep? - Klopt de sfeer van de lay-out met de schrijfstijl en met de sfeer van de doelgroep? - Heb ik de tekst laten nalezen door
Wedden dat je het bovenstaande zeker onthoudt?
mensen uit de doelgroep of iemand met
Je kan ook foto’s, tekeningen of symbolen gebrui-
dezelfde leescapaciteiten en gelijklopend
ken. Zij kunnen een boodschap overbrengen, die
bevattingsniveau?
je in tekst niet of moeilijk kan vatten. Bovendien helpen zij mensen die niet of moeilijk (Nederlands) kunnen lezen.
N azorg
Thijs Smeyers Projectmedewerker Armoede in de Zorgsector Caritas Vlaanderen vzw
Gebruik een checklist om na te gaan of je tekst voldoende lezergericht is. Enkele mogelijke vragen vind je hiernaast. Natuurlijk kan je zelf deze lijst verder uitbreiden. De beste controle heb je pas als je de tekst laat nalezen. Door je collega’s en je baas, maar ook door mensen uit de doelgroep. Of door
De inhoud van deze tekst haalden we uit de cursus Helder en aantrekkelijk schrijven van overtuigende teksten op papier en voor beeldscherm van Creatief Schrijven vzw. Meer informatie over Creatief Schrijven vzw en over hun cursussen vind je op www.creatiefschrijven.be
p.
12 67
Nieuwsbrief
caritas europa Summer University : Care and Migration
Van 9 tot 13 juli vond de zomeruniversiteit van Caritas Europa - reeds voor de vijfde maal - plaats in de gebouwen van de KULeuven. Zoals de vorige jaren werd opnieuw een gevarieerd programma samengesteld met bijdragen van academici, van medewerkers van de Europese Commissie, en van eigen Caritas-verantwoordelijken. De hoofdbetrachting was ook dit jaar medewerkers van de lidorganisaties te helpen hun kennis van het Europese Sociaal Beleid aan te scherpen en de onderlinge samenwerking te versterken. We telden dit jaar 37 inschrijvingen uit 23 Europese landen – plus één deelneemster van Caritas Libanon.
P lenaire I nsteek In de voormiddag werd telkens een algemene insteek geserveerd, met onder meer een algemene toelichting bij de Europese strategie rond Europa in 2020, een sessie rond kinderarmoede en migratie, en één over Long Term Care. Daarmee was de link gelegd met het jaarthema van Caritas Europa rond ‘Migration and Care’ (zie ook de vorige Caritas Nieuwsbrief). Daarnaast werd ook uitgebreid stilgestaan bij de voorstelling van het ‘Eastern Partnership between the European Commission and Ukraine, Belarus, Moldova, G eorgia, Armenia and Azerbaijan’. Daarmee willen we de focus van het Sociale Beleid voor Caritas Europa duidelijk ook opentrekken naar de lidorganisaties uit niet EU-landen. In dezelfde benadering kadert ook de groeiende aandacht die uitgaat naar de werking van de Raad van Europa.
K atholieke I dentiteit Een jaarlijks terugkerend thema is ook dat van de katholieke identiteit van Caritas Europa, en van de Sociale Leer van de Kerk. Professor Lieven Boeve, decaan van de faculteit Theologie en Religiewetenschappen, bouwde verder op zijn interventie van vorig jaar rond Identiteit. De vervaging en vervlakking van het religieuze besef – het ‘ietsisme’- werd door hem gelinkt met de benadering van de negatieve theologie. Geen gemakkelijk thema, en voor sommige Oost-europese collega’s nog niet onmiddellijk een ‘dicht-bij-hun-bed’-show, maar voor de Westerse caritasorganisaties een interessante hermeneutische invalshoek. De academische insteek van prof. Boeve werd gecompleteerd door een pleidooi voor een geëngageerde Kerk en Caritas, door Père Antoine Sondag van Secours Catholique uit Frankrijk, waar 2013 in het teken staat van het jaar van de Diakonie, met een happing in Lourdes met het feest van Ons Heer Hemelvaart. Heather Roy bracht het perspectief binnen van onze protestantse Europese zusterorganisatie Eurodiaconia.
W orkshops Het namiddagprogramma werd opgedeeld in telkens twee halve dagen, met parallelsessies rond enerzijds thema’s uit het algemene jaarthema ‘Care and Migration’ (met name Migratie
p.
13 67
Nieuwsbrief
en Geestelijke Gezondheidszorg), en anderzijds meer praktische parallelsessies waarin gewerkt werd rond Communicatie, advocacycampagnes en Project Cycle Management (PCM). Voor de workshop rond Mental Health waren een twaaltal mensen ingeschreven. De inhoudelijke inputs hier kwamen respectievelijk van Wouter De Cat (Afdelingshoofd Sint-Camillus Bierbeek) die
de verwevenheid tussen armoede en geestelijke gezondheid centraal stelde, en van Martijn Kole, die vanuit het perspectief van de patiënt sprak. Tijdens de tweede halve dag op dinsdag sprak Paulina Banas, ex-Caritas Europa en nu stafmedewerkster van Mental Health Europe, over de Europese uitdagingen. De geestelijke gezondheidszorg stond daarmee voor het eerst sinds 2004 in Sarajevo weer prominent op de agenda van Caritas Europa, en onder de aanwezigen werd alvast afgesproken deze hernieuwde aandacht vast te houden en een project-groep rond het thema in het leven te roepen. Wordt dus vervolgd !
Bedden voor Slovakije Op twee juli vertrok een goedgevulde vrachtwagen met tweedehandsmateriaal naar Slovakije. Bedden en rolstoelen die ginds aan een tweede carrière beginnen. Een nuttige bijdrage, voor een land waar de algemene economische crisis zich erg sterk in de gezondheidszorg laat gevoelen. Een solidariteit die kadert in onze jarenlange samenwerking met de ouderenzorg in Slovakije. Op 2 juli ‘s morgens kwam een Slovaakse vracht wagen aan in ons land. Achtereenvolgens werden bedden en rolstoelsen geladen in het WZC Sint-Vincentius in Deinze, bij Wereldmissiehulp in Boechout, en ‘s avonds laat op het verzamelpunt in het ‘militaire kamp’ in Geel. Met vele helpende handen vonden uiteindelijk 45 bedden (waaronder vier hoog-laag bedden), een aantal matrassen en
Op twee juli vertrok een goedgevulde vrachtwagen
14 rolstoelen hun weg naar Slovakije. Ook in Slovakije waren er verschillende afnemers. De goederen werden verdeeld over zeven voor
met tweedehandsmateriaal naar
zieningen, waaronder een ziekenhuis, een be
Slovakije. Bedden en rolstoelen die
jaardenvoorziening, en verschillende kleinere
ginds aan een tweede carrière beginnen. Een nuttige bijdrage, voor een land waar de algemene
resi denties voor ouderen, die gerund worden door Caritas. Met welgemeende Slovaakse dank aan de vrij willigers van de Oost-Europa werkgroep, Mark
economische crisis zich erg sterk in
Smout, Ludo Timmermans, Paul Merlevede, alsook
de gezondheidszorg laat gevoelen.
aan Peter Houlleberghs (directeur van Wereld
Een solidariteit die kadert in onze jarenlange samenwerking met de ouderenzorg in Slovakije.
missiehulp) en aan Leo Van Gestel in Geel, voor het bijeenbrengen van nog waardevol en bruikbaar materiaal! En aan Alzbeta Krajcikova in Bratislava, die instond voor de logistieke organisatie.
p.
14 67
Nieuwsbrief
Kerk & samenleving ECOKERK STRIJDT VOOR HET RECHT OP WATER VOOR IEDEREEN
Water is een kostbaar goed. Een teveel of tekort eraan kan dodelijk zijn. Niet toevallig koesteren veel godsdiensten in hun
De eerste zondag van september is traditioneel Scheppingszondag,
teksten en rituelen een groot ontzag voor water. Water verbindt. Door het sacrament van het doopsel worden we opgenomen in de gemeenschap van christenen. Maar het verbindt ons
een dag waarop kerken overal
ook over de grenzen van religies heen. We bestaan allen voor
ter wereld bijzondere aandacht
bijna de helft uit water en hebben allemaal water nodig om te
besteden aan het milieu en onze impact daarop. Ook dit jaar organiseert Ecokerk in Vlaanderen deze dag. Met de slogan “Water: een recht of een gevecht”, wil de organisatie de aandacht vestigen op de wereldwijde waterproblematiek, ecologisch én sociaal.
overleven.
p.
15 67
Nieuwsbrief
V an S pa
tot
P alestina
Ecokerk vindt het onaanvaardbaar dat anno 2012 water steeds meer als handelswaar wordt gezien. We stoppen ons bronwater in plastic flessen omdat de marketing ons doet geloven dat gebotteld water gezonder is dan kraantjeswater. We pompen ons grondwater op en verschepen het naar woestijnlanden, waar men het gebruikt om golfterreinen fris en groen te houden. Het aantal waterconflicten neemt toe. Net zoals de macht van zij die toegang hebben tot waterbronnen. Zo draait het conflict tussen Israëli’s en Palestijnen deels om water, dat een schaars goed is in het Beloofde Land. Elke dag sterven 30 000 mensen ten gevolge van waterproblemen. Water wordt verspild en verhandeld terwijl meer dan één miljard mensen geen toegang hebben tot drinkbaar water. Voor deze mensen is water geen recht, maar een dagelijks gevecht. Ook in België krijgen steeds meer mensen het moeilijk om de stijgende waterfactuur te betalen. Jaarlijks worden duizenden gezinnen afgesloten van de watervoorziening. Meer dan een kwart van de kinderen groeit op in een woning zonder bad, toilet, centrale verwarming of warm en stromend water. Ook voor hen blijft het recht op water een dode letter.
met Vlaams netwerk van Verenigingen waar armen het woord nemen en Welzijnszorg, vragen we volgende maatregelen: 1. Water is een grondrecht. Mensen moeten steeds over water kunnen beschikken 2. Water moet betaalbaar zijn: er moeten maatregelen genomen worden om de waterprijs (in zijn geheel) extra te drukken voor mensen in armoede 3. Uniformiteit tussen waterleveranciers is nodig. Klanten hebben geen vrije keuze in verband met de leverancier, dus moeten hun rechten overal dezelfde zijn 4. Procedures moeten maximaal dezelfde zijn bij water als bij gas en elektriciteit 5. Extra sociale bescherming voor kwetsbare
S chol , J oke !
klanten is nodig Onderteken en verspreid deze petitie om onze
Vorig jaar werden bijna 5000 gezinnen afgeslo-
oproep kracht bij te zetten. U kan de petitie online
ten van de watervoorziening, omdat ze de stij-
ondertekenen op http://www.petities24.com/
gende waterfacturen niet meer konden betalen.
schol_joke of aanvragen bij Ecokerk. En vergeet
Vandaag groeit in ons land 1 op de 4 kinderen
niet te toosten op de gezondheid van de minister
op in een huis zonder toilet, bad, warm water of
met een glas fris kraantjeswater. Schol, Joke!
centrale verwarming. Met de actie Schol, Joke! vragen we aan Vlaams minister van leefmilieu, Joke Schauvliege, om de toegang tot water voor
Voor meer info, vragen of suggesties, contacteer Sophie Vanonckelen
van het drinkwater is mensonwaardig.
[email protected] • www.ecokerk.be Huidevettersstraat 165, 1000 Brussel, tel. +32(0)2/502.75
Water is een mensenrecht, geen handelswaar!
Ecokerk is de groene beweging van de Vlaamse
Ecokerk roept de bevoegde ministers op om dit
katholieke kerk en de christelijke solidariteitsorga-
mensenrecht in de wet te verankeren. Samen
nisaties. Ook Caritas is aangesloten bij Ecokerk.
iedereen te verzekeren. Een volledige afsluiting
p.
16 67
Nieuwsbrief
Gezondheid & welzijn EEN BURN-OUT KRIJG JE NIET ALLEEN Een andere kijk op burn-out Over burn-out is al veel geschreven. Vaak wordt het benaderd als het probleem van één persoon die te hard werkte of te hard moest werken en daardoor fysiek en mentaal opgebrand geraakte. Dat zal vaak wel kloppen. Maar het lastige aan deze benadering is dat de verantwoordelijkheid eenzijdig bij het individu gelegd wordt. Als er al sprake is van verantwoordelijkheid van anderen (leidinggevenden, het team, de organisatie) wordt dit vooral beschreven in termen van ‘teveel werkdruk’. Naast deze energievreters is er meestal weinig aandacht voor datgene wat energie gééft en wat we daar als leidinggevende, als organisatie, als team aan kunnen doen. Als ik als medewerker de kans krijg om mijn talenten ten volle in te zetten in de organisatie, als ik kan doen waar ik echt goed in ben, levert me dat energie op, voel ik me gezien en gewaardeerd. Maar soms gebeuren er dingen in de interactie, waardoor ik plots ga twijfelen aan mijn competentie. Het werk kost me dan teveel energie, ik voel me niet gezien en gewaardeerd. Dan kan de start zijn van de dynamiek die naar een burn-out leidt. Dit proces verloopt in een aantal fasen: 1. Eerst is er geen vuiltje aan de lucht; ik voel me gezien en erkend door mijn omgeving. 2. Plots raak ik in de war door een onverwachte reactie van anderen, waardoor ik mij miskend voel. 3. Ik ga onhandig reageren; de ander begrijpt het niet en reageert even onhandig terug. 4. Er ontstaan beelden in mijn hoofd over die ander(en) die mij niet willen zien, niet willen erkennen en eerder lijken tegen te werken. 5. Ik verlies het echte contact met mijn omgeving. 6. Ik zit met dialogen in mijn hoofd en gedachten die ik niet meer kan stilzetten. 7. De fase van de waarheid komt er aan; ofwel vinden we elkaar in dialoog, ofwel loopt het fout af. Minstens voor mij, ik raak helemaal opgebrand.
H et
kan anders …
In hun recent boek ‘Help! Mijn batterijen lopen leeg. Een burn-out krijg je niet alleen, kies voor je talent’ beschrijven Guido Vangronsveld en Luk Dewulf deze dynamiek, dagen ze je uit om te kiezen voor je talent en geven ze organisaties tips om te voorkomen dat medewerkers ‘werkziek’ worden. Praktische tips en concrete hefbomen worden aangereikt voor zowel medewerkers als voor organisaties om de situatie te herkennen, doorbreken en om te keren. ‘Help! Mijn batterijen lopen leeg!’ is een praktijkboek waarin energieverlies en burn-out worden benaderd vanuit een talent- en systemisch perspectief, aan de hand van levensechte voorbeelden uit de praktijk. Om de weg terug te vinden naar het eigen talent, de zelfsturing en de arbeidsvreugde.
p.
17 67
Nieuwsbrief
die steeds hoger wordt in organisaties, die het gevoel heeft om soms de controle te verliezen.
M eer
lezen ?
Kortom: een positieve benadering om een burnout te voorkomen en te werken aan krachtige
DEWULF, L., VANGRONSVELD, G., Help! Mijn batterijen lopen
en duurzame samenwerkingsrelaties. Het boek
leeg. Een burn-out krijg je niet alleen; kies voor je talent.
is herkenbaar voor iedereen die het soms eens
Uitgegeven door Lannoo, 2012. ISBN 978 90 209 7940 4.
moeilijk heeft in een job, die worstelt met de druk
Je kan dit boek ook via ons bestellen.
Er mee aan de slag in je eigen organisatie? VOCA Training & Consult kan je daarbij ondersteunen. Contacteer ons vrijblijvend! Guido Vangronsveld is pedagoog en systeemtherapeut. Hij is managing consultant van VOCA Training & Consult. Als coach en consultant is hij geboeid door het systemisch kijken en het ontwikkelen van relationele kwaliteiten vanuit een waarderende benadering van individuen en werkcontexten. Voor meer info rond dit boek en wat je er mee kan in je eigen team of organisatie:
[email protected]
Open aanbod: Op 17 oktober 2012 organiseren we in de Faculty Club in Leuven een workshop voor de gezondheids- en welzijnssector: ‘Een burnout krijg je niet alleen. Kies voor je talent’. Inschrijven vóór 13 september 2012. Voor meer info: VOCA Training & Consult, Interleuvenlaan 15B, 3001 Heverlee 016 40 41 01 -
[email protected] - www.voca.be
PETITIE: GEEN INDEXSPRONG VOOR WELZIJN Tijdens de algemene vergadering van het Vlaams Welzijnsverbond
P etitie Voor de tweede keer in twee jaar tijd breekt de Vlaamse over-
op 22 mei 2012 konden de leden
heid haar engagement door de werkingssubsidies van welzijns-
van het Vlaams Welzijnsverbond
voorzieningen niet aan te passen aan de kostenevoluties. Het
de petitie ‘geen indexsprong voor welzijn’ ondertekenen! Deze petitie werd door Frank Cuyt
voorbije jaar steeg de energieprijs met 12%; de subsidies voor welzijn bleven status quo. En dit terwijl energie, voeding, infrastructuur, veiligheid, ICT, vorming en management in welzijn reeds onder gefinancierd zijn.
op 5 juli 2012 overhandigd aan
Besparingen mogen niet afgeschoven worden op de cliënt en het
minister Jo Vandeurzen.
personeel. Daartegen verzetten het Vlaams Welzijnsverbond en zijn leden zich met klem! Wij eisen dan ook het herstel van de indexering!
p.
18 67
Nieuwsbrief
O verhandiging aan minister V andeurzen Frank Cuyt overhandigde op 5 juli 2012 aan minister Vandeurzen de posters “Geen indexsprong voor welzijn!” die door de leden van onze vereniging werden ondertekend. De minister beloofde ons protest eerstdaags te willen bespreken met de minister-president. Op dit ogenblik maakt de regering de begroting 2013. Voor onze vereniging is een herhaling van deze ingreep onaanvaardbaar. Daarenboven wensen wij het herstel van de indexeringen van zodra Vlaanderen naar economisch betere tijden terugkeert! INFO: Frank Cuyt, 0477/75 31 90
Overhandigen van de petitie aan Minister Vandeurzen
Vooraankondiging STUDIEDAG EFFICIENTIE EN EFFECTIVITEIT 28 SEPTEMBER 2012 Ruim een jaar geleden startte het Vlaams Welzijnsverbond de campagne “Samen ondernemer in welzijn”. Na eerdere studiedagen over de coöperatieve vennootschap en samenwerking tussen voorzieningen plannen wij nu, als slot van deze campagne, een derde studiedag rond het thema efficiëntie en effectiviteit in de welzijnssector. Het credo bij de Vlaamse overheid luidt op dit moment immers meer doen met dezelfde middelen, waarbij er gestreefd wordt naar een zo efficiënt en effectief mogelijke werking.
P rogramma Tijdens het voormiddaggedeelte van de studiedag efficiëntie en effectiviteit zal Bram Verschuere, docent aan de Universiteit en Hogeschool Gent, een conceptuele en theoretische verduidelijking brengen over de begrippen ‘prestaties’, ‘efficiëntie’ en ‘effectiviteit’. Hij zal verduidelijken waarom het meten van prestaties in welzijnsorganisaties een complex gegeven is en hij zal enkele belangrijke aandachtspunten meegeven voor orga ni saties die aan de slag willen.
Marc Morris, Secretaris-generaal van het departement welzijn, volksgezondheid en gezin, brengt de visie op efficiëntie en effectiviteit door de Vlaams overheid. Hij geeft aan op welke manier de overheid dit thema invult en welke evoluties er op beleidsvlak te verwachten zijn. Tenslotte laten we Stefaan Baeten, voorzitter van de ethische commissie van het Vlaams Welzijnsverbond, aan het woord. Hij brengt een kritische reflectie op het streven naar meer efficiëntie en effectiviteit binnen welzijn en zorg. In de namiddag maken we tijd voor een aantal con crete workshops rond efficiëntie en effectiviteit. Zo zullen we het onder andere hebben over ICT, protocollering en innovatieve arbeidsorganisatie. Een uitnodiging ontvangt u later, maar noteer vrijdag 28 september alvast in uw agenda! INFO: Steven De Looze, tel. 02 507 01 22
p.
19 67
Nieuwsbrief
Aankondigingen SPANNINGSVELDEN BIJ TOEGANKELIJKHEID VAN DE ZORG De Werkgroep ‘Ethiek in de kliniek’ van ICURO, koepel van Vlaamse ziekenhuizen met publieke partners, organiseert voor de 5de maal een symposium. Het thema dit jaar is ‘Spanningvelden bij toegankelijkheid van zorg’. Dit symposium gaat door op vrijdag 19 oktober 2012 van 09.00 tot 17.00 uur in de Provinciale Hogeschool Limburg, Elfde Liniestraat 23 – gebouw D, te Hasselt. Ochtendsprekers (lezing) zijn: Yvo Nuyens, Erik Schokkaert, Gily Coene, Margo Trappenburg. Namiddagsprekers (workshops) zijn: Filip Bruyneel, Sabine Buntinx, Yvo Nuyens, Mohammed M’nari, Geert Messiaen. Meer info op : http://icuro.be/themas/ethiek/symposia/ 5de-weksymposium.html Inschrijven kan via de website. Contactpersoon: Stefaan Van Roey T 02/286 85 53;
[email protected]. www.icuro.be
Fototentoonstelling Op 1 april 2012 ging de fototentoonstelling ’80 jaar Caritas in België’ van start in de H.-Magdalenakerk in Brugge. In de voorbije maanden deed de tentoonstelling Antwerpen, Brussel, Leuven en Gent aan. Met positieve reacties en lovend commentaar van de vele bezoekers. De fototentoonstelling “80 jaar Caritas in België’ brengt de werkvelden van Caritas in beeld, met foto’s van Isabelle Pateer en Jan Bierkens en is nog te bekijken op volgende locaties: • Aarlen, Eglise Saint Martin, van 5 t/m 19 september • Doornik, Cathédrale Notre-Dame,
van 22 september t/m 30 oktober
• Hasselt, PCS, van 6 november t/m 29 november !! Opgelet: op enkele locaties werden de data aangepast!! Warm aanbevolen en van harte welkom!
p.
20 67
Nieuwsbrief
p.
21 67
Nieuwsbrief
p.
22 67
Nieuwsbrief
STUDIETWEEDAAGSE L evensmoeheid
Locatie De tweedaagse zal doorgaan in het bezinningscentrum Het Rustpunt, KARMEL Gent, Burgstraat 46 te
bij ouderen
9000 Gent (bereikbaarheid: zie www.rustpunt.net ) Op 4 en 5 oktober 2012 organiseert Zorgnet Vlaanderen in samenwerking met Caritas Vlaan-
Data en uur
deren een studietweedaagse ‘Levensmoeheid bij
Donderdag 4 oktober 2012: 09.00 uur – 21.30 uur
ouderen’. Uit recent wetenschappelijk onderzoek
Vrijdag 5 oktober 2012: 09.00 uur – 16.30 uur
blijkt dat vereenzaming, depressie en zelfdoding
Inschrijving (max. 25 deelnemers)
bij een grote groep ouderen een reëel probleem
Inschrijven kan enkel vóór 10 september 2012
is. Is onze samenleving ziekmakend voor burgers
via de link op de website van Zorgnet Vlaanderen.
in het algemeen en voor ouderen in het bijzonder?
U vindt deze link bij het overzicht van ‘onze
En als dat zo is, wat is daarvan dan de reden?
opleidingen’.
Levensmoeheid bij ouderen is zonder meer gere-
Omwille van het vormings- en groepsproces gaan
lateerd aan levensvragen en zingeving. Ouderen
we er van uit dat u blijft overnachten. Indien
en hun omgeving stellen de vraag naar waardig-
overnachten voor u niet mogelijk is, gelieve ons
heid in de context van het levenseinde. Hoe ga je
daarvan te verwittigen.
zelf als pastor met deze thematiek om? En wat
Kostprijs
houdt dit concreet in voor al wie dagelijks omgaat/werkt met ouderen? Wat kunnen pastores
170,00 euro alles inbegrepen: overnachting,
voor hen betekenen? In de tweedaagse gaan we
maaltijden, syllabus, kopieën.
dieper in op al deze vragen en onderzoeken we
Over te maken op rekeningnummer van Zorgnet
hoe je als pastor hiermee open en deskundig kunt
Vlaanderen 786-5889971-18, met vermelding:
omgaan.
‘tweedaagse levensmoeheid 10/2012’.
Met het oog op het leerdoel van deze tweedaagse
Voor verdere inlichtingen, kan u terecht bij de
en het leerproces van alle betrokkenen vinden
heer Dominiek Lootens, tel.03/287 35 76 of via
we het belangrijk dat de praktijkervaring van de
mail
[email protected]
deelnemers voldoende aan bod komt en dat er optimale kansen worden geboden voor persoonlijke
Pastorale Perspectieven. Driemaandelijks vaktijd-
reflectie
en
schrift voor en door pastores
gewerkt
worden
uitwisseling. met
Er
het
zal
ondermeer
transformatiespel
Alcoholverslaving en pastorale zorg. Uitdaging en
(www.transformatiespel.org ). In verbinding met
taboe
de praktijkervaring wordt er door de begeleiders duiding en achtergrondinformatie gegeven.
Doelgroep Pastores uit woon- en zorgcentra, algemene en psychiatrische ziekenhuizen, die werken met ouderen.
• Dr. An Haekens, hoofdgeneesheer, P.K. Broeders Alexianen Tienen • Dr. Linus Vanlaere, docent KU Leuven, Coördinator Ouderenethiek GVO • Dr. Carlo Leget, universitair hoofddocent Zorgethiek, Universiteit Tilburg • Dr. Dominiek Lootens, projectmedewerker Identiteit en Pastoraal Caritas Vlaanderen
© Isabelle Pateer, Otherweyes
Begeleiding
p.
23 67
Nieuwsbrief
Pedro katholiek onderwijs inrichten voor de kinderen en jongeren. Behalve de gekende vakken, wordt er veel aandacht besteed aan sociale inzet en omgang met elkaar.
MISSIO-OKTOBER– CAMPAGNE 2012: ONTMOETING ZET JE OP WEG! Ontmoeting zet je op weg. Dat is de nieuwe slogan van de oktobercampagne van Missio. Met haar jaarlijkse campagne wil Missio bouwen aan een wereldwijd netwerk van verbondenheid en solidariteit. Openstaan voor ontmoeting is hier een eerste aanzet toe. Doorheen de ontmoeting wordt ‘de onbekende ander’ een nabije vriend met wie we vreugde en verdriet van het leven kunnen en mogen delen.
Volwassenen, kinderen en jongeren de kans bieden om te groeien in wederzijdse solidariteit en verbondenheid, daar gaat het bij Missio om. En daar willen we tijdens de campagne keihard op inzetten. Je kan bij Missio-Antwerpen al het campagnemateriaal bekomen: de jaarlijkse campagnekrant met verdieping rond de kerk in Guatemala, de kinderkrant, de jongerenkrant, de geloofstijdschriften Naomi-Simon-Samuel (het eerste nummer wordt u gratis aangeboden), het bezinningsboekje, de liturgische map, het gebedsprentje, ... Ook de pralines blijven op ons menu staan. Voor amper €4 schaft u een doosje over(h) eerlijke pralines aan. Een leuk idee om vergaderingen en andere ontmoetingen mee op smaak te brengen!
Ontmoeting zet je op de weg van de universele broe-
De opbrengst van de pralines gaat integraal naar
derlijkheid. Als leerlingen van Jezus vragen wij ons
de vele pastorale projecten die Missio wereldwijd
voortdurend af hoe wij openstaan voor dit belangrijk
steunt. Dus ook naar de nieuwe school van San Pe-
aspect van de christelijke spiritualiteit. Hoe zijn wij
dro. Want ook al staat die intussen op zijn grondves-
de mensen rondom ons nabij en hoe nabij zijn we
ten, een financieel steuntje in de rug kunnen ze nog
de onbekende anderen? Zijn we genoeg begaan en
steeds gebruiken. U kan de pralines zoals steeds op
laten wij onze stem voldoende klinken in maatschap-
de dienst van Missio-Antwerpen in depot aanvragen.
pelijke debatten of vraagstukken?
Zo kan u met een gerust hart een verkoopsactie
Voor deze campagne werpt Missio een blik op de kerk van Guatemala. Deze kerk is, vanuit haar eigen geschiedenis van dictatuur en uitbuiting, gebed in de bevrijdingstheologie en maakt een duidelijke keuze voor de armen. Naar jaarlijkse gewoonte stelt Missio één van de pastorale projecten van het gastland in de kijker; dit jaar een school in de hoofdstad Guatemala-City. Deze school werd twee jaar geleden met de financiële hulp van Missio gebouwd in de wijk San Pedro. Als antwoord op de snelle opkomst van talrijke sektes (ook in het onderwijs), wilde de parochie van San
organiseren tijdens de ganse missiemaand. U hoeft ons enkel te betalen wat verkocht raakte en de overschot na de verkoopsactie tijdig terug te bezorgen. Mogen wij ook dit jaar op uw solidariteit rekenen? Alvast van harte dank! Missio-Antwerpen Groenenborgerlaan 149, 2020 Antwerpen tel. 03/287.35.87,
[email protected] Permanentie tijdens de campagneperiode (half augustus tot en met eind oktober 2012): di – woe – do van 10u-16u of op afspraak Info: www.missio.be,
[email protected].
Missiopralines, een (h)eerlijke mix van 100g melkchocolade, pure en witte chocolade: €4 Het wordt stilaan traditie, die over(h)eerlijke Missiopralines tijdens de maand oktober. Ze zijn een groot succes en dit om vier redenen. Ten eerste zijn ze lekker! En anderzijds zijn ze de ideale opstap voor een leuke ontmoeting, een diep gesprek en een teken van solidariteit. Want de opbrengst van de pralines gaat rechtstreeks naar de vele solidariteitsprojecten van de kerk wereldwijd. Je kan de pralines bij je diocesane Missiodienst bestellen. Ben je niet zeker of de verkoop wel gaat aanslaan in je parochie? Dan kan je de doosjes bij jouw diocesane dienst ook in depot aanvragen. Na je verkoopsactie breng je de overschot terug naar Missio en betaal je enkel wat verkocht raakte. Help jij ons te helpen? Alvast bedankt!
p.
24 67
Nieuwsbrief
WACHTEN TOT HET OVERKOOKT ? PREVENTIE ALS MIDDEL TEGEN MASSAWREEDHEDEN. De Vredesweek vindt dit jaar voor de 23ste maal plaats. Doorheen de jaren is deze campagne uitgegroeid tot een vaste waarde in Vlaanderen. Dit
R2P]. Of nog: de verantwoordelijkheid van de internationale gemeenschap om mensen wereldwijd te beschermen, over de grenzen heen. Vredesweek is blij met R2P. Ook in de toekomst kunnen honderdduizenden mensen zo beschermd worden tegen massawreedheden.
jaar zet Vredesweek volop in op het voorkomen van
Maar R2P omvat veel meer. Vredesweek benadrukt
massawreedheden.
met haar campagne ‘Wachten tot het overkookt?’
De genocide in Rwanda... de wreedheden in exJoegoslavië... en meer recent de gebeurtenissen in Darfur, Lybië en Syrië… Het zijn menselijke drama’s die in ons collectieve geheugen gegrift staan.
dat het gaat niet alleen om reageren! En zeker niet in de eerste plaats om militaire reactie, die vredesorganisaties te allen tijde willen vermijden. Veel belangrijker is het kwaad voorkomen en preventief handelen. De internationale gemeenschap heeft een “verantwoordelijkheid tot preventie”! Aan de
H oe
kunnen we dergelijke wreedheden
stoppen of , beter nog , voorkomen ?
Deze vraag maakte ook doorheen de jaren opgang binnen de Verenigde Naties. De VN dankt haar oprichting in 1945 aan het verlangen van een aantal landen om tot internationale vrede te komen, na de wreedheden en het geweld van WOII. Tot op vandaag is ‘de bevordering van internationale vrede en veiligheid’ één van haar belangrijkste doelen. Deze bevoegdheid stopte echter aan de grens van elke lidstaat, omdat de soevereiniteit van iedere natie voorop staat. Elk land had immers het gezag over zijn eigen
grondgebied en
stond in
voor de veiligheid van zijn eigen burgers. Slechts bij
uitzichtloze, internationale
conflicten kwam
de VN (soms) in actie. Onder andere in Rwanda en ex-Joegoslavië beschikte de internationale gemeenschap niet over het juiste kader om deze gruwelen te voorkomen of te stoppen, juist omdat het meestal ging over gewelddaden tussen bevolkingsgroepen in één soevereine staat, erkend door de VN. Vaak gaat het om een bevolkingsgroep die de dupe is vanwege haar etnische, culturele of religieuze verschil met de machthebbers. Nochtans zijn ook bevolkingsgroepen beschermd o.a. door het recht op zelfbeschikking. In 2005 beantwoordde de VN deze dramatische vraag met het principe “Verantwoordelijkheid tot bescherming” [Responsibility to Protect, kortweg
andere kant is er ook de “verantwoordelijkheid tot heropbouw”, want een goede heropbouw van de samenleving is de beste preventie voor de toekomst. Het principe van preventie wordt internationaal wel erkend, maar er wordt volgens ons te traag, onvoldoende of onregelmatig gebruik van gemaakt. Ook het belang van duurzame heropbouw is cruciaal. Daarom voert Vredesweek campagne! Info: www.vredesweek.be.
p.
25 67
Nieuwsbrief
Publicaties Pastorale perspectieven Nr. 155 – Juni 2012 Een heikel thema, dat is het minste wat je kunt zeggen van het onderwerp van de jongste Pastorale Perspectieven. Op alcoholverslaving rust tot op vandaag een groot taboe, en tegelijk is het alomtegenwoordig, in onze samenleving, en dus zeker in de zorg- en welzijnssector. En niet alleen aan de kant van cliënten, patiënten en bewoners, maar ook aan de kant van de zorgverstrekkers. Pastores komen, direct of indirect, vaak in aanraking met de problematiek. De redactie koos voor een dubbele insteek: er wordt enerzijds gekeken naar hoe hulpaanbod voor pastores die met een alcoholverslaving kampen, en anderzijds wordt er gefocust op de specifieke bijdrage van pastorale zorg in de zorg voor en begeleiding van verslaafden. Voor het eerste luik bezorgde Tine Van Belle een artikel over het ‘Zorgteam’ van de Sint Jozefkliniek in Pittem. Jos Roemer tekende voor de pastoraaltheologische reflectie. Er is verder nog een getuigenis opgenomen van een pastor die een alcoholverslaafde vrijwilliger in zijn vrijwilligersploeg heeft, en een ervaringsbericht van Kris Luysterborg, pastor in het PC Bethanië te Zoersel, over groepsgesprekken met alcoholverslaafde cliënten. Het juninummer bevat als extra artikel een tekst van Dagmar Frenssen over het onderzoek dat ze uitvoerde bij lekenpastores en hun ervaringen met rituelen omtrent sterven en dood in het ziekenhuis. In de rubriek ‘over de grenzen’ bericht Jana Binon over een congres over spirituele zorg in Schotland. Het nummer kan besteld worden via de caritaswebsite. Een los exemplaar kost 10 euro, en voor een abonnement (4 lijvige nummers per jaar) betaal je 35 euro.
WENSKAART JOODS NIEUWJAAR 2012
Kerkwerk Multicultureel Samenleven ontwikkelde deze kaart voor Rosj Hasjana - Joods Nieuwjaar. Dat feest valt in 2012 op 17 en 18 september. Op de binnenzijde van de wenskaart staat een
Stuur je ook graag wenskaarten
gepaste wens in het Nederlands, Frans, Engels
met Kerstmis of Nieuwjaar? Of
en Hebreeuws. Daarnaast is er ook vrije ruimte
voor een andere gelegenheid?
voorzien voor een eigen boodschap of wens.
Vraag je je soms af of er ook
Voor de kaarten:
wenskaarten in andere tradities
Prijs per stuk: € 0,60 (Korting vanaf 50 exemplaren)
bestaan?
[email protected] of 02 502 11 28
Dat is alvast het geval voor het Joodse Nieuwjaar of Rosj Hasjana. KMS biedt zo een originele wenskaart aan. Je kan ermee naar joodse buren, vrienden of collega’s stappen en ze feliciteren op deze joodse feestdag. Een wenskaart afgeven is een eerste stap naar iemand die je altijd al wilde ontmoeten of beter leren kennen. Ontmoeten opent een nieuwe kijk op elkaar.
p.
26 67
Nieuwsbrief
SAMEN GAAN STEMMEN ‘ Samen gaan stemmen’ is een KMS oproep aan lokale religieuze en levensbeschouwelijke verantwoordelijken naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2012. De gezamenlijke ondertekening van een Verklaring voor een vredevolle en rechtvaardige gemeente geeft de leiders de mogelijkheid een sterk signaal van betrokkenheid en gemeenschapszin te sturen naar hun achterban en de samenleving. Het is belangrijk niet aan de kant te staan als er democratische verkiezingen zijn. De aandacht en inzet van verantwoordelijken uit religieuze en levensbeschouwelijke groepen zijn van belang als het over vredevolle en rechtvaardige verhoudingen in de gemeente gaat. Alle info over deze oproep en de ‘Verklaring voor een vredevolle en rechtvaardige gemeente’ vind je op www.samengaanstemmen.be. Tekstbrochures bestel je via
[email protected] of 02-5021128.
Intersectorale beheersinformatie Overzichtslijst Sinds het verschijnen van de vorige Nieuwsbrief heeft Caritas Vlaanderen volgende intersectorale beheersinformatie verspreid over volgende onderwerpen:
1008
collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO’s) – extra vormvereiste.
1009
hoofdelijke aansprakelijkheid over fiscale en sociale schulden – aannemer uitgebreid.
1010
dienstencheques – aantal cheques per gezin.
1011
uitbreiding betaald educatief verlof vanaf volgend schooljaar 2012-2013.
1012
bijkomende vakantie aan het begin of bij de hervatting van de activiteit.
1013
leeftijdspiramide bij collectief ontslag.
1014
strengere acties bij onvoldoende opleidingsinspanningen.
1015
verscherpt toezicht op prestaties van deeltijdse werknemers.
1016
ondernemingen moeten een werkgelegenheidsplan opstellen voor oudere werknemers.
1017
voortaan vier maanden ouderschapsverlof.
1018
gebruik van privé-voertuig voor beroepsdoeleinden: aanpassing kilometervergoeding vanaf 01.07.2012.
1019
thermische omgevingsfactoren.
1020
veiligheid en modernisering van in bedrijf zijnde liften.
1021
brugpensioen-wijzigingen na wetten van 29.03.2012 en K.B. van 19.06.2012.
p.
27 67
Nieuwsbrief
Beeld Verhaal in
OLYMPISCH GOUD Een week vóór de officiële opening van de Olympische Spelen ben ik enkele dagen in Londen. Aaangepaste bewegwijzering in de ondergrondse, VIP-rijbanen, publicitaire affiches en verscherpte controles in St Pancras International, meer merk ik niet van de laatste voorbereidingen. Het hart van de Spelen, met het Olympisch stadion en het Olympische dorp, bevindt zich in Newham, een district ten noorden van de oude havendokken.
Enkele cijfers De pers en de media pakken uit met – vaak confronterende – cijfers. Britse parlementsleden stelden het verspillen van belastingsgeld al aan de kaak. Het aanvankelijk ingeschatte kostenplaatje van 2,4 miljard pond (bij de toewijzing van de spelen aan Londen in 2005) was tegen 2007 reeds aangegroeid
king (periode 2009-2010) naar 2,8 miljoen kinderen en 2,8 miljoen van de beroepsbevolking (prognose 2012-2013). Als voornaamste oorzaken wordt verwezen naar: ‘in-work poverty’ (mensen die ondanks een job toch onder de armoedegrens leven), het groeiend aantal jongeren met weinig of geen kwalificaties, de hoge werkloosheidsgraad onder jong volwassenen, de ongelijkheid op het vlak van gezondheidszorg en het feit dat gezinnen in armoede (inkomen < 60% van het gemiddelde inkomen) onvoldoende toegang hebben tot minimale dienstverlening.
Return on investment Volgens de Britse Eerste Minister Cameron zouden de inkomsten die uit de Spelen voortvloeien de komende vier jaar ongeveer 13 miljard pond (16,6 euro) bedragen. Sebastian Coe werd alvast benoemd tot ‘legacy ambassador’. Hij moet erover waken dat het succes van de Spelen ook verzilverd wordt op economisch vlak, door het aantrekken van ondernemingen en nieuwe investeringen, met aandacht voor onderwijs en sociaal beleid. Daarenboven werd bij het uittekenen van de plannen voor het Olympisch complex grondig nagedacht over een optimaal gebruik van de infrastructuur achteraf. Een primeur in de geschiedenis van de Spelen.
tot 9,35 miljard en zal wellicht op meer dan 11 miljard pond
In het bijzonder de achtergestelde regio van East-London
uitkomen. Als voornaamste reden voor de exorbitante be-
zou er wel bij moeten varen, met de omvorming van het
dragen wordt vooral gewezen naar de veiligheidskosten. Het
Olympisch dorp tot East Village, met 2.818 nieuwe woon-
aantal veiligheidsmensen steeg van de 10.000 geplande
gelegenheden – waarvan 1.379 betaalbare woningen – met
naar 23.000. Na kritiek van Amerikaanse zijde, besliste de
groene zones, openbaar vervoer, een nieuw medisch cen-
regering 13.500 Britse soldaten extra in te zetten (meer
trum, onderwijsfaciliteiten…
dan er in Afghanistan actief zijn!). Exacte aantallen worden liever niet genoemd… Er doen geruchten de ronde van een kost van 4.200 euro belastingsgeld per atleet per dag… Voor het Olympisch complex werd een gebied ter grootte van Hyde Park vrijgemaakt waardoor 208 bedrijven, 425 huiseigenaren en 35 woonwagenbewoners moesten worden verplaatst en nog eens 64 grondeigenaars werden uitgekocht.
Een positieve, en in het beste geval duurzame return on investment van een groots en duur prestigeproject, die hopelijk ook ten goede komt aan de lokale gemeenschap en dan vooral zij die het moeilijk hebben.
Epiloog
Ook het logo van de Spelen 2012 werd fel bekritiseert. Over
In de buurt van mijn hotel verzorgt Moses een prachtige
de vijf puzzelstukjes die samen het logo vormen, zijn de me-
tuin: grote houten bakken, sommige een waterval van bloe-
ningen verdeeld. “Een merk dat ons vijf jaar zal helpen” (dixit
men, andere mini-moestuintjes tussen de hoge woonblok-
Sebastian Coe, voorzitter van het Organisatiecomité van de
ken. Hij kwam als kind met zijn ouders uit Jamaïca, had al
Olympische Spelen van Londen, in 2007). ‘Spuuglelijk’ en
die jaren een vaste job en geniet nu van een welverdiend
‘lijkend op een hakenkruis’, volgens anderen. Of is het vooral
maar karig pensioen. Hij klust wat bij als caretaker voor zijn
de 400.000 pond die het ontwerp gekost heeft die sommi-
appartementsblok, want “het is beter dat iemand een oogje
gen moeilijk te verteren vinden?
in het zeil houdt”. Hij zegt dat hij het goed heeft, hij komt
De Britse krant The Guardian concludeerde als volgt: ‘Heden daagse Olympiades zijn steeds meer de weerspiegeling van een dolgedraaide maatschappij, waarbij zowat alles moet worden uitvergroot tot op een belachelijke schaal, maar die klaarblijkelijk kenmerkend is voor de snelle veranderingen die de wereld ondergaat: de steeds grotere ongelijkheid tussen rijk en arm, de toenemende macht van multinationale bedrijven, de uitvergroting van het complex met betrekking tot de nationale veiligheid en de overgang naar steeds meer auto-
rond, hij is nog gezond. Maar hij maakt zich zorgen over de toenemende armoede. Zijn bezorgdheid gaat uit naar de jongeren zonder werk, de ouderen met gezondheidsproblemen maar die geen aangepaste zorg kunnen betalen, en de jonge gezinnen in zijn omgeving voor wie het maar nét lukt het hoofd boven water te houden. Als ze werk hebben is het zwaar en slecht betaald werk. Sommigen combineren twee jobs om in het basisonderhoud van hun gezin te kunnen voorzien.
ritaire regimes die geobsedeerd lijken door de globale aan-
Een maandelijkse krachttoer die velen het hen niet zouden
dacht en het prestige van megalomane mediaspektakels.”
nadoen. En dat alles zonder plaats op het ereschavot, zon-
Het IFS (Institute for Fiscal Studies) waarschuwt in een rap-
der eremedailles.
port dat het aantal mensen dat in het Verenigd Koninkrijk in armoede leeft ook in de komende jaren zal blijven stijgen: van 2,2 miljoen kinderen en 2 miljoen van de beroepsbevol-
Regine De Bruycker
Stafmedewerker Caritas Vlaanderen vzw
Beeld Verhaal
Veel is er niet nodig Het zit hem in kleine dingen. Een kopje koffie, een koekje, een luchtige babbel, … Veel is er niet nodig om een goede vrijwilliger te zijn. Alleen al het feit van er gewoon te zijn, is al heel belangrijk. Aanwezigheid, luisterbereidheid, wat extra aandacht, maken het verblijf in het ziekenhuis een beetje lichter. In deze foto vind ik heel veel terug van wat ik dagelijks ervaar bij de vrijwilligers in de zorgvoorziening. Ze komen naar het ziekenhuis, het woonzorgcentrum, de voorziening voor personen met een beperking, … om iets extra mogelijk te maken voor de patiënt of bewoner. Het is een engagement dat niet veel kennis vraagt, maar wel een groot hart dat op de juiste plaats zit. En het kan enorm veel betekenen voor die andere mens. Ik ervaar het als een groot geschenk dat ik kan werken in een organisatie met, van en voor vrijwilligers. Want die positieve ingesteldheid, dat hartelijke, voel ik ook in mijn contacten met hen. Het is een ongelooflijk sterke stimulans om mijn werk te doen en te blijven zoeken naar wegen om het vrijwilligerswerk verder te kunnen uitbouwen en ondersteunen. Liliane Krokaert Coördinator Present Caritas vrijwilligerswerk
Caritas Nieuwsbrief is gedrukt op papier gecertificieerd door de Forest Steward Council (FSC). Deze organisatie promoot en waarborgt een verantwoord bosbeheer dat economisch leefbaar, milieuvriendelijk en sociaal rechtvaardig is.
CU-COC-811200
