NIEUWSBRIEF juni 2015 - nummer 2015-2
Inhoudsopgave Nautische Veiligheid
1
Van het bestuur..., Verenigingsgegevens, Agenda
2
De Pen...Eelco Gijsbertsen, Nieuwsberichten
3
Wetenschapswaardigheden: Gaswinning Groningen, Charles Vlek
4
Verslag NVRB lezingenavond Zachte kant van Risicomanagement
6
Kennisuitwisseling, Colofon
8
Nautische Veiligheid Wie mijn stukjes in de loop van de jaren heeft gevolgd, weet dat ik een –zeg maar- sterke relatie met het water heb. Niet alleen lig ik graag letterlijk onder water naar het bijzondere onderwaterleven te kijken als sportduiker, ook stel ik graag vast hoe hard ik nu door dat water kan (monovin)zwemmen. Beroepsmatig kom ik ook ruimschoots met mijn passie in aanraking: ik adviseer bij de risicoanalyses van de stormvloedkeringen en sinds ruim een jaar zijn we bezig om zogenaamde DBFM-contracten voor sluizen op de markt te zetten. Deze contractvorm beoogt om niet alleen het ontwerp en de bouw van een object aan te besteden, maar juist ook het meerjarig onderhoud bij dezelfde marktpartij te beleggen. De ProBO methode voor risicogestuurd aanleg, beheer en onderhoud geeft hierbij de verificatiemethode waarmee de RAMS-eisen gedurende de gehele levenscyclus aangetoond moeten worden. Eén van de risico’s waar we meer grip op willen en moeten krijgen is het risico op aanvaren. De kans op een aanvaring lijkt zeer klein, maar het gevolg kan potentieel catastrofaal zijn. Hoe kun je hier slim mee om gaan? De kans wegmotiveren als niet significant? Het gevolg mitigeren door een aan vaarconstructie of zeer zwaar uitgevoerde sluisdeuren, die niet bezwijken? Om deze vragen mede te kunnen beantwoorden doe ik vanuit mijn werk onderzoek naar de faalwijzen, statistiek en oorzaken van aanvaringen. Een onderdeel daarvan is mijn betrokkenheid bij het Kennisnetwerk Nautische Veiligheid. In dit platform zijn nagenoeg alle vaarwegbeheerders en – handhavers vertegenwoordigd en wordt onderling kennis en ervaring uitgewisseld. Deelnemers zijn onder anderen Rijkswaterstaat, de havenbedrijven van Rotterdam en Amsterdam, provincies en politie. Ook wordt actief data verzameld en geïnterpreteerd van de diverse scheepsongevallen. En af en toe is er dan zomaar vlak bij een praktijkvoorbeeld: mijn dorpje Waddinxveen was weer in het nieuws! De net gerenoveerde hefbrug is be trokken bij een aanvaring… Een sleep met spudpalen is in aanraking gekomen met het brugdek. Gevolg: brugdek flink ontzet en maandenlang de wegverbinding over de brug buiten gebruik. Gelukkig zonder slachtoffers. Peter Blanker
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Van het bestuur...
Verenigingsgegevens
Beste mede NVRB-ers!
Het doel van de NVRB is "bijdragen aan de ontwikkeling van de ana
De dataroof van persoonsgegevens in Amerika, de mogelijke exit van
lyse en beheersing van risico's en bedrijfszekerheid alsmede de toe
Griekenland uit de euro, de stroomstoring in maart die een groot deel van
passing en kwaliteit daarvan te bevorderen door kennisoverdracht en
Noord Holland zonder stroom zette en natuurlijk de opmars van IS. De
uitwisseling van ervaring."
wereld is nog steeds onveranderd onderhevig aan grote risico’s. Risico’s waarvan we tot aan het moment van optreden niet eens wisten dat ze
Aanmelding lidmaatschap en wijziging gegevens leden
bestonden, risico's waarvan we de oorzaken nog niet goed genoeg
Secretariaat NVRB
doorgronden, risico’s waarvan we de effecten van optreden nog niet vol
Marit Zethof
doende doorgronden en overzien, en risico’s die we geaccepteerd hadden
p/a HKV lijn in water
maar die na optreden toch tot (maatschappelijke) discussie leiden. Wij
Botter 1129
zien ze dagelijks in het nieuws op internationaal en nationaal niveau en
8232 JN Lelystad
natuurlijk ook in onze eigen omgeving.
0320 - 294 211
[email protected]
Het internationale niveau ligt voor de meeste mensen van ons buiten onze
invloedssfeer. Maar het nationale ligt zeker binnen onze invloedssfeer.
Aanmelding en informatie NVRB-bijeenkomsten
Daarbij worden er in Nederland grote stappen gezet om de hierboven
Secretariaat en/of via de website www.nvrb.nl
beschreven risico vraagstukken beter te beantwoorden. Dit zien we ook terugkomen bij onze lezingen bij de vragen en de discussies. Wij proberen voor onze leden natuurlijk een zo goed en divers mogelijk programma neer
Agenda
te zetten om deze discussies te faciliteren. In mijn beleving zijn we daar
Juli 2015, NVRB lezingavond Cybersecurity / Informatieveiligheid.
in het eerste vijf maanden van dit jaar, wetende dat ik met deze uitspraak
een klein risico neem, bijzonder goed in geslaagd!
21-24 juli 2015, Beijing (China), QR2MSE 2015 International Conference on Quality, Reliability, Risk, Maintenance, and
En met ‘we’ bedoel ik alle actieve mensen die hier een bijdrage aan
Safety Engineering to promote applications of research results in practice,
hebben geleverd en nog steeds leveren. Daarom zal op 30 juni ook weer
and to showcase state of the art of industrial technologies.
het bedanketentje plaatsvinden om deze mensen allemaal welverdiend in het zonnetje te zetten.
7-10 september 2015, Zurich (Zwitserland), ESREL2015 The 25th edition of the conference, ESREL 2015, will provide a forum for
Met de aankomende lezing over cybersecurity en het mini symposium
presentation and discussion of scientific works covering theories and
‘Aardbevingen in Groningen’ aan het einde van het jaar, blijven we inter
methods in the field of risk, safety and reliability, and their application to a
nationaal en nationaal actuele onderwerpen aandragen waarbij we jullie
wide range of industrial, civil and social sectors and problem areas. ESREL
input natuurlijk ook altijd goed kunnen gebruiken. Schroom daarom niet
2015 will also be an opportunity for researchers and practitioners, acade
om het bestuur te benaderen voor een inhoudelijke bijdrage, vragen te
mics and engineers to meet, exchange ideas and gain insights from each
blijven stellen en discussie te blijven voeren tijdens onze lezingen en
other.
andere activiteiten. Wij, als NVRB-ers, kunnen een bijdrage leveren aan het oplossen van de hierboven beschreven risico vragen!
September / oktober 2015, Excursie naar luchtverkeersleiding, danwel een bezoek aan Schiphol. Mogelijke onderwerpen: betrouwbaarheid van
Met vriendelijke groet,
bagageafhandelingsystemen, risico denken in de luchtvaart.
Namens het bestuur, Leon de Jonge Penningmeester NVRB
Najaar 2015, Mini-symposium aardbevingen. Elke twee jaar wil de NVRB een mini-symposium organiseren over een actueel maatschappelijk thema waarin het risicodenken een belangrijke factor is. Dit jaar starten we met het thema Aardbevingen in Groningen. Eind 2015 / begin 2016, Mini-symposium werkgroep onderhoudsoptimalisatie "Van projectmanagement naar assetmanagement", over de uitdagingen om na de afronding van een project de beheer & onderhoudsfase succes vol op te pakken. - pagina 2 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
De Pen ... Eelco Gijsbertsen Van kleine naar grote data
In de praktijk komen we meer vreemde waarden tegen: in de database
In deze pen wil ik een lans breken voor een
zijn drie patchkabels opgenomen, één van een onbekend of onbepaald
verhoogd bewustzijn van de kwaliteit van
materiaal, één van glasvezel en één van koper. De kabel van onbepaald
gegevens die we gebruiken in onze (kwan
materiaal heeft een faalkans die 100 keer lager ligt dan de faalkans van
titatieve) analyses en de rol die we kunnen
de glasvezel en het koper. De kronkel is nu dat ik niet weet van welk
spelen in de verbetering van de gegevens.
materiaal een patchkabel kan zijn als er geen glas of koper is gebruikt.
Ik licht eerst kort toe waar ik vandaan kom
en daarna iets uitgebreider waar ik naartoe
Om de gegevens die we gebruiken te verbeteren, om van hele kleine naar
wil en waarom.
wat grotere data te gaan, kunnen we het volgende doen (e.e.a. afhanke
lijk van je positie):
Achtergrond
a. Als je analist bent: reageer op de oproep van Peter Blanker (NVRB
Ik heb Technische Bedrijfskunde gestudeerd in Twente met als technisch
Nieuwsbrief 2015-1) waarin hij vraagt om ervaringen in de markt: als we
deel de bouwstroom. Aan het einde van mijn studie vond ik met name
gezamenlijk (in overleg) tot de conclusie kunnen komen dat de faalkansen
kansrekening en modelontwikkeling interessant. Daardoor ben ik bij een
van elektromotoren irreëel zijn, kan RWS er misschien wat aan doen. Zo
actuarieel adviesbureau (Mercer) gaan afstuderen, op een kansmodel
kunnen we samen de kwaliteit van de database verbeteren;
voor de berekening van de verwachte arbeidsongeschiktheidslasten na een wetswijziging. Het model werkte prima en wordt waarschijnlijk nog
b. Als je beheerder bent: verzamel gegevens! Maak gegevensverzameling
steeds gebruikt door het bedrijf. Na vier jaar in de financiële sector ben ik
een wezenlijk onderdeel van je taak. Sommige aannemers menen dat de
in 2010 overgestapt naar de infra. Dat heeft veel te maken met de prettige
gegevens die worden verzameld in een onderhoudsperiode van hen zijn.
kennismaking met Arno Willems en Iv-Infra destijds. Een andere bedrijfs
Dat is in mijn ogen een misvatting die door de beheerder kan worden
cultuur, menselijk en met passie voor techniek. Een verademing na de
gecorrigeerd en contractueel kan worden opgelegd. Als je gelooft in risi
jaren waarin ik inhoudelijk met plezier aan woekerpolissen werkte, maar
cogestuurd beheer en onderhoud, dan zal deze stap gezet moeten worden.
waar de sfeer door de crisis toch achteruit was gegaan.
Risicogestuurd betekent namelijk data-gestuurd. Zonder gegevens is risi costuring slechts een woord.
Meer data, betere data
Wat minder goed is in de infra, is de kwaliteit van de gegevens die we
Eelco Gijsbertsen
gebruiken voor onze analyses. Een verzekeraar weet dat het risico op
Specialist Risicoanalyse en bedrijfszekerheid, Iv-Infra B.V.
schade mede afhankelijk is van de kleur van de auto. De verzekeraar heeft
Vragen? Opmerkingen?
natuurlijk een financieel belang bij deze kennis en de verzekeraar kan de
[email protected]
waarde van informatie goed inschatten door portefeuilleanalyse.
+31(0)6 – 52.36.44.48
Ook in de infrastructuur is er een financieel belang, maar dat is minder
Nieuwsberichten...
eenvoudig inzichtelijk te maken. Dat is mogelijk een oorzaak van de lage re kwaliteit van de gegevens die gebruikt worden in de infra. We lijken niet
Op de NVRB-site vindt u onder anderen de volgende nieuwsberichten:
eens te weten wat het faalkansverschil is tussen een stilstaande en een
- De Patriot Act: veiligheid versus privacy
draaiende elektromotor. Immers, we zien in de RWS faalkansdatabase,
- Veiligheid bij Odfjell verbeterd
die veel in de infra wordt gebruikt, dat zowel de faalkans per vraag als de
- Risicomanagement: Gedrag net zo belangrijk als kennis
faalkans per uur 3,0E-05 bedraagt. Dit vind ik vreemde waarden, omdat
- 'Burgemeester Haaksbergen moet opstappen'
de formule (½ * Lambda * t) dan bijvoorbeeld niet verhelderend werkt. Hoe
- Uur lang internetstoring door problemen bij onderhoud knooppunt
leg je uit dat op basis van de formule en gehanteerde faalkansen, de
- Schijnconstructies tasten veiligheid vliegverkeer aan
faalkans van een elektromotor met testen veel groter is dan zonder testen?
- Veiligheid luchtmacht een janboel
Hoe laat je zien wat de effecten van preventief testen zijn als de faalkans
- Veiligheid kerncentrale Borssele wordt te traag verbeterd
per vraag gelijk is aan de faalkans per uur?
- Big data in cybersecurity - Risicomanagement: een bijdrage aan continuïteit in organisaties
Voor alle informatie gaat u naar http://www.nvrb.nl/nieuws.html - pagina 3 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Wetenschapswaardigheden Gaswinning Groningen noopt tot verbreding en verdieping van veiligheidsdenken Charles Vlek, emeritus-hoogleraar omgevingspsychologie en besliskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen (
[email protected]). In Groningen produceert de Nederlandse Aardolie Maatschappij niet alleen aardgas maar ook aardbevingen als gevolg van gestage bodemcompactie. Het grillige verband tussen gaswinning en aardbevingen (zie Figuur 1) is al sinds 1995 bekend. Voor risicoanalisten ligt hier een professionele uitdaging.
Figuur 1. Bovenste curve gebaseerd op NL Olie- en gasportaal/Min. EZ, onderste curve op KNMI-lijst geïnduceerde aardbevingen. Data voor heel 2015 geschat op grond van gegevens eerste zes maanden.
Hoe veilig is de gaswinning: is deze veilig genoeg? Hoe kan de veiligheid worden vergroot? Pas een jaar na de ernstige waarschuwing in januari 2013 door het Staatstoezicht op de Mijnen werd de gaswinning geleidelijk verminderd: van een buitensporige 53 miljard m3 in 2013 naar een ‘normale’ 42 mrd m3 in 2014 en waarschijnlijk hooguit 35 mrd m3 in 2015. Gezien de voortgaande verzakking van de ondergrond lijkt dit echter nog onvoldoende. De kans op onherstelbare schade, veel overlastige woningverbouwing, sloop of zelfs woninginstorting met dodelijk gevolg is te hoog geworden. Desondanks schreef de NAM eind 2013 in zijn Notitie-Risicobenadering dat productiebeperking irrelevant is, verkeerde verwachtingen schept of zelfs disproportioneel is qua kosten en baten. Ook blijft de NAM vinden dat de veiligheidsrisico’s (overlijdenskansen) van voortgezette gaswinning accep tabel zijn, áls tenminste met spoed een grootscheeps programma van woningversterking wordt uitgevoerd. Aanvaardbaar aardbevingsrisico? De ‘veilig genoeg’-vraag is tegelijkertijd de vraag naar aanvaardbaar risico. Daarop zijn tenminste vier verschillende antwoorden te geven. Een riskan te activiteit kan aanvaardbaar worden gevonden: - wanneer soortgelijke activiteiten in het verleden ‘normaal’ werden gevonden, - wanneer gestelde externe-veiligheidsnormen niet worden overschreden, - wanneer de risico’s van de activiteit worden overheerst door nut of noodzaak, en/of - wanneer blootgestelde personen weerbaar genoeg zijn om de dreiging het hoofd te bieden. Hierbij kunnen ook ALARA, voorzorg en billijkheid een sturende rol spelen. Het vierde antwoord reflecteert een tweezijdige notie van risico als externe dreiging tegenover interne (menselijke) weerbaarheid. Dit idee is voor de Groningse gaswinning uitgewerkt in Figuur 2, waarin de logica van een tweezijdig veiligheidsbeleid duidelijk naar voren komt. Veiligheidsmaatregelen kunnen enerzijds worden gericht op vermindering van de dreiging (onder verleiding van aantrekkelijke baten) en/of anderzijds op vergroting van plaatselijke weerbaarheid (onder druk van veiligheidskosten). De grondgedachte van Figuur 2 is ook herkenbaar in de Nationale Risicobeoordeling (NRB, 2014), met zijn ‘capaciteitenanalyse’ tegenover de beoordeling van dreigingsscenario’s naar impact en waarschijnlijkheid. Negenpuntige risicologica Vorig jaar verscheen de beleidsnota ‘Bewust Omgaan met Veiligheid’ (I&M, 2014), na adviezen van RLI (2014) en WRR (2014). Hierin wordt aange drongen op bredere risicokarakterisering, relativering van risiconormen, meer ruimte voor bestuurlijke afweging, billijke verdeling van lusten en lasten en beter ‘luisteren naar burgers’.
- pagina 4 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID Wat betekenen in dit verband die kersverse bouwnormen van de Stuurgroep NPR (2015)? Voor zo’n 40.000 bestaande woningen met circa 100.000 bewoners zou de kansnorm voor overlijden na woninginstorting bij een aardbeving ‘tijdelijk’ worden versoepeld van 10E-5 tot 10E-4 per jaar, ofwel eens in de 10.000 jaar (per woning). Als we dit probabilistisch doordenken zou het dan niet betekenen dat gemiddeld 2 à 3 aardbevingsdoden per vijf jaar ‘tijdelijk’ aanvaardbaar worden gevonden? Welk risicorekenmodel heeft de Stuurgroep-NPR gevolgd? Wat is daarbij de empirische grondslag? Uit de methodologisch nog oningevulde vernieuwingen van I&M/RLI/WRR (2014) en uit eerder onderzoek laat zich een dozijn nogal-logische beleids overwegingen destilleren. Daarvan zijn er zeven weergegeven in de linkerkolom van bijgaande tabel [1]. De rechterkolom geeft bijpassende conclusies over de gaswinning.
Geïnduceerd aardbevingsrisico is een dynamisch, veelzijdig en door nationale voordelen gedreven geheel aan lokale gevaren. Dikwijls leunen be leidsmakers maar al te graag op het werk van technische risicoanalisten ter wille van hun greep op het veiligheidsprobleem en de rechtsgelijkheid van uiteenlopende vergunningaanvragers. Tegelijkertijd ondervinden ze dat redelijk veiligheidsbeleid veel meer omvat (vergelijk Fig. 2) en dus verder moet gaan dan modelmatige risicorekenarij. Risico-analytisch, rationeel-besliskundig en sociaal-psychologisch is een breder en diepergaand beleids kader mogelijk dat methodologisch voldoende hanteerbaar kan worden gemaakt. Is het overigens niet vreemd dat externe-veiligheidsnormen officieel niet gelden voor mijnbouwactiviteiten? En zou de verantwoordelijkheid voor de omgevingsveiligheid van mijnbouwactiviteiten niet primair moeten liggen bij de bewindslieden van Infrastructuur en Milieu? [1] Deze ‘risicologica’ is ontleend aan een artikel-in-voorbereiding voor het Tijdschrift voor Veiligheid (zomer 2015). Literatuurverwijzingen I&M (2014). Bewust Omgaan met Veiligheid: Rode draden. Den Haag Ministerie van Infrastructuur en Milieu. NRB (2014). Nationale Risicobeoordeling 6. Analistennetwerk Nationale Veiligheid. Bilthoven: RIVM e.a.. RLI (2014). Risico’s gewaardeerd. Naar een transparant en adaptief risicobeleid. Den Haag: Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur. Stuurgroep NPR (jan. 2015). Impact Assessment Nederlandse Praktijk Richtlijn Aardbevingsbestendig bouwen. http://www.omgevingindepraktijk.nl/ nieuws/npr-aardbevingsbestendig-bouwen. Vlek, C.A.J. (2015). Gaswinning en aardbevingsrisico’s in Groningen: naar een veiligheidsbeleid met de kennis van nu. Ruimtelijke Veiligheid en Ri sicobeleid, Jrg 6, Nr. 18, 5-21. Vlek, C., & Geerts, R. (2014). Verstandige voorzorg. Groningse gaswinning vergt tweezijdig risicobeleid. De Ingenieur, 9, 52-53. WRR (2014). Consistent maatwerk – handreikingen voor dossieroverstijgend risico- en veiligheidsbeleid. Den Haag: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. - pagina 5 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Verslag NVRB lezing De zachte kant van Risicomanagement
De meest recente lezingavond vond plaats op 28 mei j.l. in Restaurant
Fisscher beschrijft de zoektocht naar de integere organisatie aan de hand
Se7en in Utrecht. Een nieuwe externe locatie, waar voorafgaand aan de
van de evolutie van de organisatietheorieën. In de “moderne kijk” op
lezingavond een buffet werd geserveerd. Ongeveer 25 leden waren afge
organisaties domineert het systeemdenken en het geloof in rationaliteit,
komen op de lezingavond die in het teken stond van de ‘zachte kant van
waarna in de “neo-moderne” theorie ook aandacht ontstaat bij managers
risicomanagement’. De lezingen werden verzorgd door prof. dr. ir. Olaf
voor de menselijke factor en daaraan verbonden factoren als motivatie,
Fisscher van de Universiteit Twente en dr. ir. Neelke Doorn van de
emotie, commitment, vervreemding, medezeggenschap en macht.
Technische Universiteit Delft.
Daarna volgt de “post-moderne” kijk op organisaties, waar wordt gezocht naar de gemeenschappelijkheid in waarden en normen (morele blik). Ten
Risicomanagement is veel meer dan enkel het kwantificeren van risico’s
slotte neemt Fisscher de stelling in dat er te weinig reflectie plaatsvindt op
en het centraal stellen van de risicoreductie op zich. Het managen van
kritieke incidenten.
risico’s gaat ook over het afwegen van morele overwegingen die spelen
en deze zijn over het algemeen niet te kwantificeren.
De aanwezige leden zijn van mening dat er veel onderzoek op dit moment
De presentatie van prof. dr. ir. Olaf Fisscher ging in op de manier hoe je
loopt naar kritieke incidenten of events, maar dat de focus te veel ligt op
als organisatie op een integere manier vorm geeft aan risicomanagement
de vraag ‘wie heeft de schuld?’ en te weinig op de ‘de lessen die we
(“business ethics”). De lezing van dr. ir. Neelke Doorn nam ons mee in de
kunnen leren’ en ‘wat we eraan kunnen doen’. Het voorbeeld dat gegeven
beslissingen over risico-ethiek aan de hand van drie voorbeeldprojecten
wordt is het MH17-incident (schuld ligt bij Rusland of Oekraïne). Een ander
aan haar faculteit over morele emoties, introductie van nieuwe technolo
voorbeeld is de vliegramp met vliegtuig van Turkish Airlines bij Schiphol,
gieën en waterveiligheid.
veroorzaakt door een te vroeg ingezette landing door een kapotte hoog
temeter. Er was bekend dat er iets mis was met het vliegtuig (dit was op
Lezing van prof. dr.ir. Olaf Fisscher
de heenvlucht al geconstateerd), alleen is er te weinig of zelf niets mee
Na een beknopte samenvatting van zijn loopbaan, schetste Fisscher en
gedaan. Er zijn vaak meerdere oorzaken voor het optreden van een ramp.
kele recente praktijkvoorbeelden waarbij de integriteit onder druk stond:
Voor elke oorzaak geldt ook dat er meerdere verantwoordelijken kunnen
de omkopingsschandalen bij de FIFA, de gaswin
worden aangewezen (in het geval van de Turkish Airlines ramp: de piloot,
ning in Groningen, en de Bouwfraude, de rol van de
Turkish Airlines die personeel niet goed heeft opgeleid, de Technische
gemeentelijke organisatie en de burgemeester bij
Dienst die de toetsing van de hoogtemeter heeft gedaan, et cetera). Fis
de ramp met de Monstertruck, derivaten bij woning
scher besluit zijn interessante lezing met de tien excuses die worden
corporaties en ga zo maar door. Deze voorbeelden
gebruikt in het spel rondom verantwoordelijkheden.
hebben te maken met “organized irresponsibility”. Je weet wel dat zaken niet deugen, maar je doet er niets mee. Meerdere mensen en organisaties kunnen verantwoordelijk worden gehouden voor het optreden voor de ramp (bijv. de vuurwerkram p). Dat kan het vuurwerkbedrijf zelf zijn, maar ook de gemeente die de vergunning aan het vuurwerkbedrijf verleende, of de burger die vuurwerk bleef kopen of het Rijk die het afsteken van vuurwerk niet verbiedt. Fisscher stelt dat integriteit staat voor betrouwbaarheid, samenhang en is waarde-gedreven van binnenuit. Niet alleen personen kunnen integriteit nastreven, maar ook organisaties, processen, producten, technologieën et cetera. Integriteit is nauw verbonden met identiteit en persoonlijkheid, en voor een organisatie is dit verbonden met de cultuur (ook wel geduid als de persoonlijkheid van de organisatie). Een voorbeeld is de “code of conduct” voor bedrijven. Je kan het wel op de muur plakken, maar je moet de gedragscode wel uitdragen als organisatie en je er ook aan houden. Het verantwoord omgaan met risico’s is een moreel en professioneel bedrijfs- en bestuurskundig vraagstuk dat in nauwe samenhang moet worden gezien (“compliance strategy”), aldus Fisscher.
- pagina 6 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID Lezing van dr.ir. Neelke Doorn
Dr. ir. Neelke Doorn is naast Civiel Technisch ingenieur ook Filosoof en
Het tweede onderzoek gaat over de rol van ethiek bij nieuwe technologi
zij is nu werkzaam bij de afdeling Techniek, Bestuur en Management aan
sche ontwikkelingen. Zo is gebleken dat experts zich soms meer zorgen
de TU Delft. Haar specialisme is het doen
maken dan de burgers over de gevaren van nanotechnologie, omdat de
van onderzoek naar de rol van ethiek bij
risico-perceptie van beide groepen anders is. Bij mensgebonden onder
overstromingsrisico’s. Om het overstro
zoek zijn drie ethische principes leidend (Belmont report 1979), namelijk
mingsrisico eerlijk te verdelen, heeft zij
respect voor mensen, het weldoen en rechtvaardigheid. Doorn illustreert
ook geconcludeerd dat je juridische ka
hoe deze drie principes mogelijk zijn te vertalen naar de ontwikkeling van
ders moet stellen. Zodoende is zij nu ook begonnen met een studie
nieuwe technologieën.
Rechten.
Als het al ruim 21 uur is geweest, vragen we Neelke Doorn ook nog kort
Na een mini-college over de classificatie van risico’s en terminologieën,
in te gaan op haar eigen onderzoek over waterveiligheid. Zij stelt dat
haalt zij een citaat van voormalig US Minister Rumsfeld aan: “Reports that
waterveiligheid eigenlijk een verdelingsvraagstuk is (zowel technisch als
say that something hasn't happened are always interesting to me, becau
bestuurlijk gezien), wat gaat over het verdelen van water, het verdelen
se as we know, there are known knowns; there are things we know we
van risico’s en het verdelen van schaarse middelen en ruimte. Maar wat
know. We also know there are known unknowns; that is to say we know
is een rechtvaardige verdeling? In het kader van het Deltaprogramma heeft
there are some things we do not know. But there are also unknown un
minister Schultz gevraagd om nieuwe normen voor de primaire waterkering
knowns – the ones we don't know we don't know. And if one looks
af te leiden. Een rechtvaardige verdeling is dat iedere burger een minima
throughout the history of our country and other free countries, it is the
le basisveiligheid krijgt en dat vitale gebieden een hoger beschermings
latter category that tend to be the difficult ones.”
niveau krijgen. In Engeland is deze verdeling minder rechtvaardig, want
daar wordt dijkversterking alleen gerealiseerd als de kosten:baten verhou
De risico’s die het lastigst te beheersen zijn, zijn die met onbekende on
ding 1:5 is en flood warning systemen zijn alleen voor specifieke gebieden
zekerheden (unknown unknowns). In het casino weten we precies wat de
beschikbaar.
risico’s zijn (namelijk dat de kans 1/6e is dat de dobbelsteen op een 6 valt
bijvoorbeeld), maar als we rondlopen in de jungle weten we niet waar het
Toch zijn niet alle burgers blij met een hogere beschermingsniveau tegen
gevaar vandaan komt (bijvoorbeeld een slang).
overstromingen, want bij de versterking van de Markermeerdijken zijn o.
a. Katja Schuurman en Jort Kelder bang dat de dijkverzwaring de cultu
Wetenschappers vermijden graag het trekken van onterechte conclusies
rele waarde van het landschap schade toebrengt. Zij zijn van mening dat
(type II fouten). Terwijl risicomanagers liever niet een terechte conclusie
er te weinig aandacht is voor cultureel erfgoed.
verwerpen (type I fouten). Doorn vraagt wat er erger is (of wordt ervaren): een flood warning system geeft ten onrechte een waarschuwing of een
Samengevat gaan de ethische overwegingen bij waterveiligheid over
flood warning system geeft geen waarschuwing terwijl het wel een
(1) berekenen en identificeren: hoe groot zijn de risico’s en hoe wordt een
waarschuwing had moeten geven?
acceptabel risico gedefinieerd?
(2) eerlijk verdelen: wie draagt de risico’s en wie wordt opgezadeld met
Het nemen van de juiste beslissing is een afweging van de kosten en de
de gevolgen van foute inschattingen of pech? En
baten van het afgeven van een waarschuwing. Dezelfde risico’s kunnen
(3) verzoening: wanneer worden risico’s vooraf geaccepteerd en hoe wordt
door de maatschappij anders worden ervaren (risico-perceptie), afhanke
omgegaan met schade die optreedt?
lijk van verschillende factoren zoals de mate van betrouwbaarheid van de risicoanalyse, grote kans, klein gevolg en omgekeerd, vrijwilligheid, de
Afsluitend geeft zij de zaal mee dat risicomanagement meer is dan getal
voordelen die verbonden zijn aan het nemen van risico’s (proportionaliteit),
len, ethiek is maatwerk (waar geen recept voor is voor te schrijven) en het
de beschikbaarheid van alternatieven (subsidiariteit) en de verdeling van
betrekken van burgers en andere belanghebbenden is de rode draad is.
risico’s (gelijkheid en rechtvaardigheid).
Het was weer een leerzame en interessante lezingavond.
Marit Zethof
Het eerste onderzoek dat wordt aangestipt gaat over morele emoties: hoe
Secretaris NVRB
kan je emoties op een constructieve manier in een debat meenemen. In de traditionele benadering zijn burgers vaak irrationeel en experts te technocratisch, waardoor burgers het gevoel krijgen dat het werkelijke probleem niet juist wordt gehoord. Als voorbeeld schetst Doorn een in spraakavond over de bouw van een CO2-opslag in Nederland, waarbij de burgers kregen te horen: "Je mag er wat van vinden, maar de opslag komt er sowieso toch!" - pagina 7 -
www.editoo.nl
Indien onbestelbaar retour: Secretariaat NVRB, Botter 1129, 8232 JN Lelystad
Kennisuitwisseling
COLOFON
Aangezien het aantal beoefenaars van onze methoden en technieken
De NVRB-nieuwsbrief is een periodieke uitgave van de Nederlandse
helaas nog erg schaars is, zijn we vanuit het RWS Steunpunt ProBO
Vereniging voor Risicoanalyse en Bedrijfszekerheid.
actief op zoek naar vakgenoten en mogelijkheden om ervaringen en
kennis uit te wisselen. Zo hebben we inmiddels goed contact met Herman
Redactie NVRB-nieuwsbrief
Schoonakker en Erik Roosen van de kerncentrale Borssele.
Peter Blanker, Ronny van den Heuvel
Op 23 januari 2015 is het Steunpunt ProBO samen met diverse keringbe
heerders op bezoek geweest in Borssele en hebben we globaal onze
Bijdragen aan deze uitgave van:
methoden en aanpak vergeleken. Onderwerpen waren onder andere: Hoe
Peter Blanker, Ronny van den Heuvel, Marit Zethof, Eelco Gijsbertsen,
houden we de aannames in de risicoanalyse actueel? Hoe gaan we om
Charles Vlek, Leon de Jonge.
met menselijke herstelacties? Het leidde tot leuke discussies en in ieder
geval een vervolgafspraak over hoe RWS en Borssele met de zogeheten
Redactieadres
“externe risico’s” om gaan.
Peter Blanker p/a RWS Grote Projecten en Onderhoud
Op vrijdag 5 juni 2015 was het tijd voor een tegenbezoek. Gastheer was
Postbus 20.000
dit keer Nick Zegers van de Oosterscheldekering. Na een uitgebreide
3502 LA Utrecht
toelichting op de werking van de stormvloedkering en een rondje op het
T: 06 - 1516 9411
object (het was zeer technisch weer!), zijn we ingegaan op de toetsingen
[email protected]
van de diverse risico-analyses. Binnen RWS en de ProBO methode be
ginnen we altijd met een initiële risicoanalyse, waarin het object en haar
Sluitingsdatum kopij voor de volgende nieuwsbrief:
functies wordt beschreven en gemodelleerd in een risicomodel. Dit wordt
15 augustus 2015
gedaan conform de eisen die we stellen aan het aantonen van betrouw
baarheid (Reliability) en beschikbaarheid (Availability), het zogenaamde
(c) 2015 NVRB
RA-kader. Dit geeft enerzijds een kwantitatieve voorspelling van de RA
en anderzijds input en randvoorwaarden aan het onderhoud. Denk
Alle bijdragen in deze nieuwsbrief zijn geschreven op persoonlijke titel,
daarbij aan taakstellende reparatietijden of werkinstructies. De beheerder
tenzij anders vermeld. Wilt u (delen van) deze nieuwsbrief gebruiken
van de stormvloedkering onderhoudt deze analyse, door te toetsen of de
of heeft u kopij? Neem dan contact op met de redactie en/of bestuur!
aannames in het model nog overeenkomen met de werkelijkheid en waar nodig wordt het model aangepast.
probabilistic safety assessments (PSA) in die review teams, veelal gaat het over de bedrijfsvoering. De PSA geeft de randvoorwaarden aan opdat
Twee keer per jaar rapporteert de beheerder hierover. Deze rapportage
de kerncentrale nog veilig kan produceren.
wordt getoetst door (onafhankelijke) collega’s, eventueel ondersteund door een externe partij. Een andere vorm van toetsing is de zogenaamde
Dat is ook een groot verschil tussen onze objecten: een kerncentrale dient
“Peer Review”. Hierbij bekijken collega’s vanuit een andere (buitenlandse)
eigenlijk continu in bedrijf te zijn (energie te leveren), terwijl een storm
stormvloedkering aan de hand van een vast stappenplan en methode hoe
vloedkering bijna nooit hoeft te presteren, maar als de vraag komt dan
er gewerkt wordt. Dit is een vrij intensief proces voor peers en beheerder
mag het eigenlijk niet falen. Goede communicatie over dit soort lastige
en is afkomstig vanuit de nucleaire industrie!
materie wordt zeker door beide partijen als moeilijk ervaren, zeker als “de
Het begrip peer review was dan ook zeer herkenbaar voor Erik en Herman.
foutenboom een slechte score geeft” terwijl er niets zichtbaars faalt.
Zij gaven aan dat de kerncentrales verplicht zijn om regelmatig peer re
Peter Blanker
views te organiseren. Helaas zitten er zelden experts op het gebied van
RWS Steunpunt ProBO
- pagina 8 -
