NIEUWSBRIEF oktober 2011 - nummer 2011-5
Inhoudsopgave Historisch besef
1
Van het bestuur..., Verenigingsgegevens, Agenda
2
Even voorstellen, Nieuwsberichten..., Penner 2011-4
2
De Pen... Leo Zwang, Verslag IPMA
3
Verslag lezingenavond NVRB
4
Netwerk Stormvloedkeringen
5
Keuzecriteria: Risicozoeker 14
6
Uit het nieuws,TNO Time
7
Wetenschapswaardigheden, Colofon
8
Historisch besef “Nederland Kennisland”. Het is een veelgehoorde kreet en wordt door tal van partijen en organisaties gebezigd om het belang van kennis te onder strepen. Het kabinet-Rutte wil een plek bemachtigen in de mondiale top 5 van kenniseconomieën. Om die ambitie te halen zal er fors geïnvesteerd dienen te worden in onderwijs, kennis, innovatie en ondernemerschap. Ook is er een onafhankelijke denktank die op zich op internet profileert als stichting Kennisland die Nederland slimmer maakt. Ze ontwerpen en realiseren –naar eigen zeggen- interventies om de kennissamenleving te ver sterken. (zie www.kennisland.nl) “Nederland Kennisland”. Het wordt ook veel aangehaald om aan te tonen dat het helemaal niet goed gaat met de ontwikkeling van onze kennis. Zo hebben het ISO, de LKvV en de LSVb een website gelanceerd: www.kenniscrisis.nl als tegenreactie op de onderwijsplannen. Dit stukje gaat echter niet over politiek, acties en voor- en tegenstanders. Volgens mij weten wij als risicoanalisten al lang dat kennis broodnodig is om de risico's te duiden en beslissingen af te wegen. Ook het onder- en erkennen van diverse partijen met eigen belangen en perspectieven zal geen eye-opener zijn. Ik was in de gelukkige omstandigheid om het lustrum van 25 jaar Oosterscheldekering mee te maken. Dit was een bescheiden feestje, ook RWS bezuinigt, maar wel van internationale allure. Voor de bouw van de kering is heel veel nieuwe kennis ontwikkeld. Uiteraard qua bouwtechnieken en schaal, maar ook op ons vakgebied zoals het probabilistisch ontwerpen en risicogestuurd beheer en onderhoud. Ik durf zeker te stellen dat de aanleg van de Deltawerken niet alleen Zeeland heel veel toeristen heeft gebracht, maar ook dat de waterbouwproducten wereldwijd een link hebben met de toen ontwikkelde kennis. Deze -en eigenlijk alle- kennis dient wel behouden te blijven en te worden doorontwikkeld. En daar maak ik me wel zorgen om. Uiteraard is er veel aandacht om kennis op te schrijven en expliciet te maken, maar tegelijk dient het werk met minder mensen uitgevoerd te worden, is er (contractueel en financieel) minder ruimte voor vergissingen en “training –on-the-job” en weten we allemaal dat weer een nieuw kennissysteem slechts een deel van de oplossing is. Mijn pleidooi is dan ook om goed na te denken, expliciet te zijn en bewust te kiezen. Maar ook praten met elkaar en samen invul ling te geven aan kennisborging en -overdracht. Hé, dat klinkt weer als een mooie invulling van ons vakgebied! Peter Blanker
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Van het bestuur
Verenigingsgegevens
In deze nieuwsbrief aan mij de eer om een stukje vanuit het bestuur te
Het doel van de NVRB is "bijdragen aan de ontwikkeling van de ana
schrijven. Ik ben Joris ter Heijne, en vervul naast mijn dagelijkse werk
lyse en beheersing van risico's en bedrijfszekerheid alsmede de toe
zaamheden als consultant bij Delta Pi de rol van Penningmeester binnen
passing en kwaliteit daarvan te bevorderen door kennisoverdracht en
de NVRB. Ik kan u melden dat inmiddels een groot deel van de contribu
uitwisseling van ervaring."
tiefacturen voor 2011 betaald is. Voor de facturen die nog niet betaald zijn zullen op zeer korte termijn herinneringen worden verzonden. Degene die
Aanmelding lidmaatschap en wijziging gegevens leden
nu getriggerd wordt en nog niet betaald heeft wil ik via deze weg vriende
Secretariaat NVRB
lijk verzoeken om de factuur alsnog te voldoen.
Karolina Wojciechowska
Binnen het bestuur zijn we sinds het vertrek van enkele zeer gewaardeer
p/a HKV lijn in water
de bestuursleden op zoek naar versterking. In beginsel zijn we op zoek
Botter 1129
naar een algemeen bestuurslid, mede in het kader van de organisatie van
8232 JN Lelystad
aankomende evenementen. Mocht u hier interesse in hebben of meer
0320 - 294 211
willen weten over de inhoud van deze functie, neemt u dan vooral contact
[email protected]
op met de bestuursvoorzitter Bert Knegtering.
Aanmelding en informatie NVRB-bijeenkomsten
Ook staat er voor de maand november een lezingenavond op de agenda.
Programma Commissie NVRB
Dit maal rond het zeer interessante onderwerp voedselveiligheid. De
Ir. Menso Molag
details rond deze lezingenavond zullen later volgen
lector Risicobeheersing
Rest mij niets meer dan u veel leesplezier met deze nieuwsbrief toe te
Saxion Hogeschool
wensen,
M.H. Tromplaan 28
Namens het bestuur – Joris ter Heijne
7513 AB Enschede 06 - 5152 1200
Agenda
[email protected]
Asset Management Control Seminar
Even voorstellen
2 en 3 november 2011, Den Helder. Meer informatie, zie http://seminars.amccentre.nl/
Hallo iedereen,
Aangenaam met jullie kennis te maken. Mijn naam is Stefan
proRHO Conferentie
Vandenberghe (48 jaar), woonachtig te Zelem (België) en sinds medio
15 november 2011, Den Haag
juni 2011 werkzaam bij SGS Environmental Services als Projectleider
Een groep internationale partners heeft zich verenigd in het prohro net werk, bestaande uit specialisten in het begeleiden van organisaties die High Performance / High Reliability nastreven. Zie verder www.prohro.com
Veiligheid. Van opleiding ben ik een Doctor in de Scheikunde met een bijna twintigjarige ervaring in de procesontwikkeling (farma, food en feed, agro en intermediairen). Als medeverantwoordelijke voor een proeffabriek (Tessenderlo Chemie) heb ik een uitgebreide ervaring, niet alleen met het
7th Risk and Design Symposium
op punt stellen van chemische processen en bijbehorende procestechnie
29 november 2011, TU Delft. Aanmeldingen en meer informatie via p.h.
[email protected]
ken op grote schaal, maar ook met alle deelaspecten in de rand. Veiligheid naar omgeving en medewerkers speelde daarin een grote rol. Met deze
rugzak gevuld met ervaring uit de praktijk heb ik voor een nieuwe wending
Eind 2011, NVRB-lezingenavond. Thema Voedselveiligheid.
in mijn loopbaan gekozen samen met SGS Environmental Services.
Meer informatie volgt nog via e-mail en website.
Stefan Vandenberghe
Penner 2011-4
Nieuwsberichten... Op de NVRB-site vindt u o.a. de volgende nieuwsberichten:
In de vorige nieuwsbrief konden we
- Bestuurder onderschat risico bellen, internetten en navigeren onderweg
helaas geen foto plaatsen van de
- De toekomst van vliegveiligheid
Penner. Dat willen we hierbij rechtzet
- 'Toezicht op veiligheid kerncentrale Borssele niet onafhankelijk'
ten: Peter van Vliet. Zijn Pennevrucht kunt u teruglezen in nieuwsbrief 2011-4.
Voor alle informatie gaat u naar http://www.nvrb.nl/nieuws.html
- pagina 2 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
De Pen ... Leo Zwang
Verslag IPMA
Tijdens mijn vakantie werd ik gevraagd door een collega (Ben Rijneveld) of ik de pen wilde oppakken. Dat vond ik best leuk. Laat ik me eerst eens voorstellen. In 1997 heb ik mijn studie Civiele Techniek aan de TU Delft afgerond met een studie naar de effecten van gasvorming op het consolidatiegedrag van slib. In die tijd werden grote baggerdepots aangelegd vanwege een overschot aan bag gerspecie. Bernadette Wichman was mijn afstudeerbegeleider. Zij is op de beschrijving en voorspelling van het consolidatiegedrag gepromoveerd. Ik heb onderzoek gedaan naar de modelgevoeligheid. Na mijn studie Civiele Techniek ben ik als adviseur bij Fugro Ingenieurs
Op maandag 3 oktober j.l. heeft dr. Karel de Bakker PMP in Amersfoort
bureau B.V. gaan werken, bij de Adviesafdeling Waterbouw. In die tijd was
bij DHV een presentatie gehouden en vragen beantwoord over zijn
er veel toetswerk van primaire waterkeringen, die destijds nog werden
proefschrift: ‘Dialogue on Risk’ ‘Effects of Project Risk Management on
uitgevoerd volgens de ‘groene versie’ van het LTV (de voorloper van het
Project Success’ . De Bakker is op 9 juni j.l. gepromoveerd op de univer
huidige VTV). Bij Fugro werkten we in samenwerking met Grondmecha
siteit van Groningen.
nica Delft (nu Deltares) aan de opstelling van een groot aantal richtlijnen
van de TAW (nu ENW). Vanaf de eerste werkdag kwam ik in aanraking
Draagt risicomanagement bij aan het succes van ICT projecten, in
met probabilistische rekentechnieken. De dijk Hoorn-Enkhuizen was
het bijzonder aan het succes van Enterprise Resource Planning (ERP)
volgens de gedetailleerde toets afgekeurd en moest geavanceerd getoetst
implementatieprojecten? De bestaande literatuur omtrent risicomana
worden. Daarvoor werden de belastingen, die de kering in het verleden
gement in ICT projecten is gebaseerd op de aanname van instrumenteel
(toen de Zuiderzee nog open was) vergeleken met de toetsnorm. Echter
handelen in de context van een voorspelbare omgeving. Deze literatuur
dit was niet eenvoudig. De geometrie in 1916 was anders dan de huidige
biedt vrijwel geen bewijs dat risicomanagement bijdraagt aan projectsuc
en ook de belasting was niet met zekerheid vastgesteld (zowel qua duur
ces. Integendeel; zij laat zien dat de aannames waarop de werking van
als ‘vorm’). Om dit objectief te kunnen beoordelen heb ik probabilistische
risicomanagement is gebaseerd veelal onjuist zijn. Desalniettemin wordt
berekeningen gemaakt. Nu, jaren later, wordt dit dijkvak versterkt en be
er binnen projecten frequent aan risicomanagement gedaan.
geleiden adviseurs van Fugro deze versterking. Om de relatie tussen risicomanagement en projectsucces nader te onder In 2002 werd ik projectleider. Daarbij bleef ik echter een inhoudelijke rol
zoeken wordt voorgesteld om het bestaande (instrumentele) model uit te
houden in projecten. Mijn voorkeur hadden complexe multidisciplinaire
breiden met een communicatieve component; project stakeholders inter
projecten, waar risico-analyses voor nodig waren. Zo heb ik een project
acteren en communiceren met elkaar gedurende het risicomanagement
geleid, waarbij Fugro moest aantonen dat een datacenter met kans lager
proces, en deze interactie draagt bij aan de bereiking van projectsucces.
dan 1/2000 per jaar kon overstromen. Dit datacenter stond echter in een
Dit uitgebreide model is onderzocht aan de hand van een zevental case
kelder (buitendijks) en de kelderwanden waren ‘geperforeerd’ als gevolg
studies van ERP implementatieprojecten.
van de aanleg van kabelverbindingen. Kennis van alleen waterbouw en
Daarin geven geïnterviewde projectmanagers, ICT leveranciers en op
hydrologie was hiervoor niet genoeg. We hebben het gebouw compleet
drachtgevers aan dat volgens hen individuele risicomanagement activitei
in kaart gebracht met landmeters, zodat iedere kabeldoorvoer is vastge
ten bijdragen aan projectsucces, omdat deze activiteiten zowel het han
legd. Vervolgens zijn we gaan kijken bij welke waterstand (gekoppeld aan
delen van stakeholders alsook hun gezamenlijk beeld van de situatie
een kans van voorkomen) welke opening het eerste lekkage kon geven.
beïnvloeden en synchroniseren. Vervolgens is dit in een experiment nader
Daarna is beschouwd hoeveel debiet zo’n opening kan geven en hoeveel
onderzocht. De resultaten geven aan dat projectgroepen die voorafgaand
bergend vermogen de kelder had. Uiteindelijk was de conclusie dat de
aan een project gezamenlijk de risico’s bespreken, succesvoller zijn dan
kans op inundatie acceptabel was met een aantal kleine bouwkundige
projectgroepen waarbij de leden individueel de risico’s identificeren, of die
aanpassingen. Overigens was de kans op inundatie door leidingbreuk in
geen risico-identificatie uitvoeren.
het gebouw nog het grootst (de zogenaamde loodgietersnorm).
Henk de Koning
Nu ben ik clusterhoofd van het cluster Waterbouw van Fugro. Ik gebruik nu de risicoanalyses ook meer bedrijfsmatig (bijvoorbeeld in aanbestedin
Het proefschrift is te downloaden via de volgende link: http://www.debee.
gen en beleid).
nl/downloads/Dialogue-on-Risk-1st-edition.pdf
Leo Zwang - pagina 3 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Verslag lezingenavond NVRB Een geslaagde lezingenavond! De lezingenavond van 31 augustus 2011 stond in het teken van Sofware. Vanuit twee zeer verschillende invalshoeken werd ingegaan op de risico’s die het gebruik van software met zich mee kan brengen. Specifiek werd ingegaan op de onderwerpen Sofwarebetrouwbaarheid en Software Se curity (Risico’s voor de procesautomatisering). De grote opkomst en de boeiende lezingen en discussies lieten zien dat Sofware in relatie tot Ri sicomanagement en Bedrijfzekerheid een onderwerp is dat leeft. Sofwarebetrouwbaarheid – Wat is de kans dat software faalt? Door Sipke van Manen Sipke van Manen is sr. adviseur veiligheid bij Rijkswaterstaat. Hij is afge
Bij de ontwikkeling van de nieuwe methode TOPAAS zijn veel bekende
studeerd bij de faculteit Civiele Techniek in Delft, met als specialisatie
organisaties en experts op het gebied van software en betrouwbaarheid
constructieleer. Daarna heeft hij zich bij
betrokken. Gezamenlijk hebben deze een lijst van criteria opgesteld
TNO ontwikkeld op het gebied van proba
waaraan de nieuwe methode moest voldoen om ten opzichte van de
bilistisch ontwerpen, bouwinformatica en
voorgaande methode te verbeteren. Onder andere moest de nieuwe
het ontwikkelen en toepassen van de ein
methode alle belangrijke parameters die van invloed zijn op de betrouw
dige elementenmethode. Vanaf 1993 is hij
baarheid van software omvatten en zou de methode ook vrij (zonder be
werkzaam bij Rijkswaterstaat en heeft hij zich met vrijwel alle facetten van
lemmerende eigendomsrechten) toegepast moeten kunnen worden.
kwantitatieve risicoanalyse van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat (nu Infrastructuur en Milieu) beziggehouden. En de laatste tijd met name
Het resultaat van een daaropvolgende gezamenlijke ontwikkeling was
op het gebied van normering, waterveiligheid en constructieve veiligheid.
TOPAAS wat staat voor Task Oriented Probability of Abnormalities Ana lysis for Software. De essentie van TOPAAS is dat de methode een
Hij is lid van het ENW, werkgroep veiligheid en van de Commissie “Com
schatting maakt van de faalkans van één module, op basis van vastge
pendium Constructieve Veiligheid”. Hij heeft diverse aanzetten gegeven
legde, gekalibreerde expertmening.
voor het kwantitatief beoordelen van veiligheid, zoals VNK (Veiligheid
De faalkans van een module wordt in kaart gebracht aan de hand van 15
Nederland in Kaart, het kwantificeren van overstromingsrisico’s), ProBO
aspecten van de software, waarbij elk aspect de faalkans kan reduceren
(risicogestuurd beheer en onderhoud: een nieuwe strategie bij RWS) en
dan wel vergroten. Dit betreffen aspecten onder andere met betrekking
RWSQRA (het kwantificeren van tunnelveiligheid). In zijn lezing licht Sipke
tot het totstandkomingsproces, het product/de producteigenschappen, de
van Manen de nieuwe methode voor het kwantificeren van de betrouw
executie/gebruiksomgeving e.d.
baarheid van software (TOPAAS) toe.
Ter validatie worden de uitkomsten van TOPAAS langs een expertinschat ting gelegd. Hoewel de methode hiermee inzicht geeft in de betrouwbaar
De problemen rondom het aantonen van het voldoende betrouwbaar
heid van de software, zijn er ook nog wat verbetermogelijkheden onder
functioneren van de software van de Maeslantkering waren onder andere
kend. Een van deze verbetermogelijkheden is een objectieve statistische
aanleiding om de betrouwbaarheid van sofware op een zo volledig moge
validatie van de methode.
lijke en kwantitatieve manier in kaart te willen brengen. Hoewel hiervoor eerder het TDT-model beschikbaar was, bleek deze methode niet volledig
Op basis van de eerste ervaringen met de methode is een dan ook al een
genoeg. Hierdoor ontstond de vraag voor de ontwikkeling van een nieuwe
tweede versie uitgebracht. In de nabije toekomst zal daarnaast een
methode.
handleiding voor de methode worden geschreven zodat de methode breed verspreid en toegepast kan worden. Ook is onderzoek naar een objectie ve statistische onderbouwing in de nabije toekomst gewenst.
- pagina 4 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID Risico’s voor procesautomatisering Door prof. Ronald Paans Ronald Paans is hoofd van de IT-audit opleiding aan de Vrije Universiteit en directeur van Noordbeek, een kantoor voor IT-audit en IT-consultancy. Hij is afgestudeerd bij de faculteit Elektro techniek in Delft en, eveneens in Delft, ge promoveerd op beveiliging van computers. Hij heeft 10 jaar bij IBM gewerkt aan inter nationale standaardisatie van beveiliging en
controllers) die vroeger stand-alone draaiden, worden gekoppeld aan een
12 jaar als partner bij een van de Big-4 ac
local area network (LAN). De PLC’s kunnen dan in het bereik van hackers
countantskantoren. Hij is voorzitter van de
komen die grote schade kunnen aanrichten.
Raad van Toezicht voor de Stichting Open
Belangrijke lessen voor de procesautomatisering zijn dan ook: houdt de
Ticketing, die de nieuwe OV-chipkaart ont
actuele dreigingen (virussen en hackers) in de gaten en let op elektronische
wikkelt voor Trans Link Systems, en stuurt een aantal onderzoeken aan
dreigingen vanuit omringende computers en netwerken.
bij de overheid, sociale zekerheid, politie, IT dienstverleners etc. In zijn lezing gaat professor Paans aan de hand van voorbeelden in op de risico’s
De presentaties van de lezingenavond zijn inmiddels gepubliceerd op de
bij procesautomatisering.
website (archief). Ook is het rapport aangaande de theorie van Topaas in het archief geplaatst. Log in op www.nvrb.nl om de bestanden te bekijken.
Het eerste voorbeeld is de OV-chipkaart. Voorafgaand aan de invoering
Ronny van der Heuvel & Ruben Jongejan
van de OV-chipkaart voorspelden alle experts dat de kaart voldoende lang betrouwbaar zou zijn voor de beoogde toepassing, nl. het efficiënt betalen
Netwerk stormvloedkeringen
voor openbaar vervoerskosten. Er was veel aandacht voor encryptie,
Het internationale kennisnetwerk I-Storm groeit. De Ems Sperrwerke en
beveiliging, monitoring en risico’s. Ook werd de chip van het type Mifare
het US Army Corps of Engineers willen toetreden. "Duitsland wordt mo
Classic al jaren naar tevredenheid gebruikt in Boston en Londen. Toch
gelijk lid van I-Storm", kondigde directeur-generaal van Rijkswaterstaat
werd de kaart in Nederland al vrij snel gekraakt en ontstond er veel ophef
Jan Hendrik Dronkers aan op het symposium ter gelegenheid van het
in de media.
25-jarig bestaan van de Oosterscheldekering. Karen Durham Aguleira van het US Army Corps of Engineers sprak over de stormvloedkeringen bij
De voornaamste oorzaken van de problemen in Nederland waren de
New Orleans. "We hopen lid te worden van deze 'community of practice'.
zichtbaarheid van de kaart en het feit dat de kaart door politici werd ge
We spreken dezelfde taal, komen dezelfde technische, ecologische en
presenteerd als technisch volkomen zichtbaar. Deze zaken maakten de
economische problemen tegen."
OV-chipkaart voor hackers een interessant doelwit. De eerste hackers schaafden de chip af om de structuur bloot te leggen. Een onderzoeks groep van een Nederlandse universiteit hackte de kaart vervolgens door data-verkeer te analyseren en zo de code te ontcijferen. Later verschenen zelfs programma’s op internet waarmee mensen hun kaart gratis konden opladen. De oplossing voor de problemen is gezocht in het uitbreiden van de detectieve en repressieve maatregelen. De opsporing van fraudeurs gebeurt door analyses van het dataverkeer in het Trans Link System, het centrale clearinghouse van de OV-chipkaart. In dit systeem, dat dient om
I-Storm is begonnen in 2006 als initiatief van het management van de
de deelnemende vervoersbedrijven te betalen voor geleverde diensten,
Oosterscheldekering, de Maeslantkering en de Thames Tidal Flood Bar
worden allerlei reizigersgegevens bijgehouden die kunnen verraden of er
rier in Londen. Daarbij kwamen de Ramspolkering en twee keringen in
wordt gefraudeerd of niet.
aanbouw in Venetië en Sint-Petersburg. Soer van Herk, bij Rijkswaterstaat verantwoordelijk voor de Oosterscheldekering en lid van de stuurgroep I-
Een tweede voorbeeld van prof. Paans over de risico’s bij procesautoma
Storm: "Nog dit jaar openen we een website. Internationaal wordt veel
tisering betreft Stuxnet, een zeer professioneel opgezet virus dat zich
over beweegbare stormvloedkeringen nagedacht. We moeten elkaar
richtte op de kerncentrale in Bushehr en de nucleaire faciliteiten in Natanz,
vinden, leren kennen en kennis uitwisselen." "Vroeger legde men een dam
Iran. Door centrifuges afwisselend sneller en langzamer te laten lopen,
aan, maar dat levert vaak ecologische problemen op", aldus Van Herk.
vergrootte het de slijtage. Het virus richtte grote schade op aan centrifuges
Volgens hem zijn nu wereldwijd zes of zeven beweegbare stormvloedke
en vertraagde zo het Iraanse nucleaire programma. Stuxnet is een voor
ringen operationeel. Hij verwacht dat het aantal zal toenemen.
beeld van de risico’s die gepaard gaan als PLC’s (programmable logic
Bron: Cobouw 06-10-2011, Frans van Velden
- pagina 5 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Keuzecriteria
In het grijze gebied staan de opbrengsten van vier beslissingscriteria uit
Risicozoeker 14, door Johan de Knijff
beste keuze te krijgen). Om te beginnen de uitwerking voor een pessimist,
Al vele Risicozoekers zijn we gereedschap aan het verzamelen om op een
die rekening houdt met de slechtste uitkomst per handeling. De uitwerking
rationele manier te besluiten over voldoende veiligheid. Waarbij elk histo
is de maximin (in de 1ste grijze kolom), met als keuze de
risch luikje plausibele parafernalia lijkt te leveren waarmee een risicobegrip
handeling die ondanks tegenslag de hoogste uitkomst heeft. Doe niets is
weliswaar completer wordt, maar ook minder te operationaliseren, laat
hier logisch, aangezien die handeling het hoogste gegarandeerde mini
staan kwantitatief bekend. In deze aflevering daarom een optimistisch
mumniveau geeft. Vermijding van spijt is een andere houding en de rati
doorkijkje: als dat nou allemaal opgelost zou zijn, hoe nemen we dan een
onele uitwerking gebruikt minimaal misgelopen opbrengst (het maximum
besluit over gevaarlijke activiteiten?
per gebeurtenis vergeleken met dat bij de gekozen handeling). Een
In dat geval hebben we een gevaarlijke activiteit met handelingsalterna
spijtvermijder prefereert in dit voorbeeld maatregelen (kleinste in kolom
tieven zodat er wat te kiezen valt, zoals nietsdoen, veiliger maken of
2). Optellen van alle drie mogelijke toekomsten kan ook (een Laplace-
compenseren (zie Vlek in de IVEM-studie als illustratie). Er is een weten
ruimte met apriori gelijke kansen tenslotte). Deze subjectivistische actor
schappelijk onderbouwde risicovector om die gevaren te kwantificeren
doet dan alleen door saneren recht aan alle eerder representatief geach
(Slovic voltooid, zeg maar). Alle kosten en baten zijn vergelijkbaar in TALY
te gebeurtenissen (en scoort zeven opbrengsteenheden). Kennen en
(thoroughly adjusted life year), bepaald en voorhanden. Het eindigt op een
vertrouwen we kansen, bijvoorbeeld 5% voor elke ongewenste gebeurte
of andere manier eendimensionaal (met een ordening die Savage tevreden
nis, dan zijn verwachtingswaarden uit te rekenen. De uitkomst is nu on
stelt). En de selectie van gebeurtenissen is representatief voor elke be
ontkoombaar veilig genoeg (vanwege opbrengst 6 in de laatste kolom).
trokkene (volgens Douglas). Het hele proces is afschrikwekkend utopis
Van elke handeling is dus onderbouwd dat het de beste van vier is, hele
tisch, maar het resultaat denkbaar: een rijtje mogelijke handelingen met
maal rationeel maar natuurlijk niet allemaal tegelijk waar, laat staan nor
de gewaardeerde opbrengst voor elke gebeurtenis.
matief verantwoord.
In de matrix hieronder zo'n resultaat. Het voorbeeld toont alle alternatie
In dit geval is een complete opbrengstmatrix voorhanden, men het dus
ven als vier onderscheidbare handelingen. En een zeldzaam geval van
eens over de handelingen, de representatieve set uitkomsten én over alle
consensus: drie onderscheiden gebeurtenissen zijn representatief voor
waarderingen. En dan nog kan geen besluit genomen worden, althans
de hele onzekere toekomst. Laat bijvoorbeeld waterveiligheid onderstaan
gefundeerd worden binnen het aldus afgebakende beslissingsprobleem?
de getallen illustreren. Doe niks lijkt de huidige aanpak bij dijkringen
De risico-analist denkt misschien even dat verwachtingswaarde het beste
zonder onheil. En wat niet weet wat niet deert en absolute veiligheid bestaat
informatie benut of soortgelijke forcering van rekenwijze naar beste crite
niet, vandaar een bescheiden afname van de opbrengsten als het wél
rium. De valkuil van een cirkelredenering zal duidelijk zijn, maar ter
tegenzit. Dat ligt iets anders als we gaan roepen dat het veilig genoeg is,
overvloede ook nog een tegenspraak: in bovenstaande voorbeeld volgt
althans optimaal geregeld.
dan niet de hoogste opbrengst (6 ipv. 7). En algemener volgens Cooke:
Incidenten worden nu als waarschuwing gezien, bij een ongeval heeft
zonder nadere eisen heeft die gebruikte 5% níets te doen met rationele
iemand iets erg fout gedaan. Kostbare maatregelen zonder eerst kamer
beslissingstheorie (Risk Assessment and Rational Decision Theory.
vragen zijn tegenwoordig kansloos. Een ongeval leert pas de noodzaak
Dialectia Vol 26, nr.4, 1982). Er is dus iets zoek om een inzichtelijk en
en kan in zo'n getotaliseerde waardering best positief scoren. Tot slot
gefundeerd besluit te kunnen nemen en zolang dat mist hebben we geen
saneren: terugkomen op bouwplannen in diepe polders, uiterwaarden, en
of een onbruikbaar risico. Besluitvorming met risico's is dus géén waar
zo. Politieke zelfmoord. Tenzij de ramp voldoende snel optreedt en dit
devrije bezigheid met een strikte scheiding tussen risicovaststelsters en
prudente bestuur heldenstatus krijgt.
besluitvormers, waarbij alleen laatstgenoemden de objectiviteit bezoede
de rationele keuzetheorie (er is wat afgerond op integers om steeds één
len. Een risicoresultaat buiten de context van een gevaarlijke activiteit is zoiets als het antwoord op Adams Ultimate Question: 42. Een helder getal, maar betekent het ook iets? We lijken niet verder dan de Gezondsheidsraad in de vorige eeuw: een bescheiden rol voor risico (Besliskundige beschouwing over de aanvaard baarheid van gevaarlijke activiteiten. GZR A90/10). Ook bij waterveiligheid sluipen dan onvermijdelijk ad-hoc keuzes binnen. Zou bijvoorbeeld Delta res op basis van intuïties kiezen? Als beslissingscriterium namelijk onderdeel van de wetenschappelijke vooruitgang (Sabine Roeser in Handbook of Risk Theory, Springer, eind 2011). Of ontkent dat nu juist een rationele gevaarsvoorstelling? Nu nog even de beste handeling kiezen.
- pagina 6 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Uit het nieuws... Grote oefening in tunnel Schiphol Meer dan 250 mensen hebben in de nacht van zaterdag op zondag
le van de restauratie van Olympisch Stadion." Amsterdam heeft de plicht
meegewerkt aan de oefening in de spoortunnel op Schiphol. Het gaat om
ook de bruggen goed te onderhouden, zegt Van Stigt. "De grachtengordel
125 figuranten, 80 hulpverleners en 40 personen oefenstaf. In de tunnel
staat op de Unesco Werelderfgoedlijst. Daar horen de bruggen ook bij."
werd een brand onder een trein met daarin 100 reizigers gesimuleerd.
Volgens DIW is de vraag of het onderhoudsniveau voldoende is om de
Onder meer de politie, de marechaussee en de NS werkten mee.
monumentale status te behouden, lastig te beantwoorden.
Bron: Algemeen Dagblad 10-10-2011
Bron: Parool 06-10-2011
Gelderland kiest brug voor doortrekken A15 Gelderland kiest toch voor een doortrekking van de A15 met een brug over
TNO Time
het Pannerdens Kanaal. Provinciale Staten sluit hiermee aan bij de wens
Strijd tegen bacteriën
van minister Schultz van Haegen (infrastructuur). Een tunnel is nu te duur,
Bacteriën zijn steeds vaker resistent tegen bestaande antibiotica en
vindt zowel het college van Gedeputeerde Staten als minister Schultz.
daardoor lastig te bestrijden. Daarnaast worden er nauwelijks nieuwe
Gedeputeerde Conny Bieze stelt wel een voorwaarde. Bij de aanbesteding
antibiotica ontwikkeld, zodat het probleem almaar groter wordt. Ook is in
van het project moeten als het aan de provincie ligt "kansen gecreëerd
de veeteelt antibiotica een onderdeel van de reguliere bedrijfsvoering en
worden voor mensen die moeilijk aan een baan komen". Ofwel: social
die (resistente) bacterien kunnen vanuit de darmen van bijvoorbeeld
return toegepast worden. De rijksoverheid betaalt 385 miljoen euro mee
varkens en kippen in de menselijke omgeving en voedsel terecht komen.
aan de doorgetrokken A15, die vooral de A325 en de rondweg rond
Een oplossing voor het probleem wordt nu gezocht met behulp van een
Arnhem moet ontlasten. De bouwkosten worden verder gefinancierd door
in vitro systeem. De onderzoekers testen hierin hoe natuurlijke ingrediën
tol te heffen op de verlengde snelweg. De doortrekking moet in 2018
ten de samenstelling van de darmflora beïnvloeden. Doel is een optimale
gereed zijn. De provincie Gelderland draagt 320 miljoen euro bij aan de
combinatie om via veevoer bepaalde bacterie groepen te onderdrukken.
totale kosten van l miljard euro. Daarnaast is 60 miljoen gereserveerd als
Bron: TNOTime, september 2011 (pagina 10)
garantstelling voor de te heffen tol. Bron: Cobouw 30-09-2011
Mens als motor “Onze samenleving wordt continu complexer: steeds meer organisaties
Bruggen verwaarloosd
zijn bij besluiten betrokken. Procedures zijn dan niet voldoende. Kennis
De bruggen in de binnenstad van Amsterdam worden slecht onderhouden.
van elkaar is essentieel, met name in crisissituaties zie je dat dit ontbreekt”,
Doordat goede onderhoudsplannen ontbreken, is de stad uiteindelijk veel
aldus Dr. Peter Essens. Psycholoog Essens noemt de branden in zend
duurder uit als ze hersteld moeten worden. Dat zegt André van Stigt,
masten en bij Moerdijk als voorbeelden. Een oplossing heeft hij ook: stop
deskundige op het gebied van restauratie en renovatie van monumenten.
met denken vanuit de mens als middel maar begin met de mens als
De architect stelt dat het beheer van historische bruggen bij de verkeerde
centraal ontwerpprincipe. Als voorbeeld het vliegtuig: je hebt een vliegtuig
dienst is ondergebracht. "Bruggen vallen onder de Dienst infrastructuur
en vervolgens zoek je een piloot om dat ding te besturen. Beter is om het
Verkeer en Vervoer (DIW). Het gaat hun erom dat het verkeer zijn weg
om te stellen dat je een piloot heeft die als doel heeft mensen te vervoeren
kan blijven gaan. Hun specialisme en prioriteit liggen bij bussen, trams en
door de lucht. Welke ondersteuning heeft deze piloot dan nodig? Zijn
auto's. Niet bij het beheer en onderhoud van monumentale bruggen, dat
theorieën worden inmiddels opgepakt en toegepast bij brug- en sluisbe
zien ze als ballast." De Dienst schakelt Bureau Monumenten te weinig in.
diening en bij Defensie.
"Daar zit de kennis die verdwijnt. Ik pleit voor meer ambachtslieden en
Bron: TNOTime, september 2011 (pagina 21)
investeringen in het beheer van bruggen." De Hogesluisbrug bij het Amstel Hotel, bijvoorbeeld, blijft gelukkig voor het stadsbeeld behouden, zegt hij.
Slim electriciteitsnet
"Maar tegen een hoge prijs. Als eerder een zorgvuldige afweging was
Met Smart Grids is een optimale benutting van duurzame, decentraal
gemaakt, was de brug goedkoper geweest. Bovendien is de brug minder
opgewekte energie mogelijk en het kan piekbelastingen voorkomen.
historisch: details als het zeventiende-eeuwse metselwerk zijn verdwenen.
Feitelijk zijn het een aantal lagen die bemiddelen tussen de fysieke
Als vaker onderhoud was gepleegd en onderdelen waren vervangen, had
energie-infrastructuur en de uiteindelijke gebruikers.
de stad zich veel geld kunnen besparen. Nu kost de herbouw het dubbe
Bron: TNOTime, september 2011 (pagina 23)
- pagina 7 -
Indien onbestelbaar retour: Secretariaat NVRB, Botter 1129, 8232 JN Lelystad
Wetenschapswaardigheden
COLOFON
Op maandag 28 november 2011 vindt om 15.00 uur in het Auditorium van
De NVRB-nieuwsbrief is een periodieke uitgave van de Nederlandse
de TU Delft de presentatie plaats van het nieuwe boek van Hennes de
Vereniging voor Risicoanalyse en Bedrijfszekerheid.
Ridder, met de titel Legolisering van de Bouw.
Redactie NVRB-nieuwsbrief
Het boek begint met de bouw als een belangrijke sector, die - gerekend
Peter Blanker, Ronny van den Heuvel
over de gehele levenscyclus van haar bouwwerken - ongeveer de helft
van het mondiale energiegebruik en de CO2 uitstoot voor haar rekening
Bijdragen aan deze uitgave van:
neemt. Daarnaast heeft zij een disproportionele bijdrage ten aanzien van
Peter Blanker, Ronny van den Heuvel, Karolina Wojciechowska,
afvalproductie en transport. Tenslotte is de sector voor zowel klant als
Hennes de Ridder, Leo Zwang, Joris ter Heijne, Henk de Koning,
producent niet profijtelijk gezien de hoge faalkosten en de lage bedrijfs
Stefan Vandenberge, Johan de Knijff, Ruben Jongejan.
winsten.
Redactieadres
Bouwwerken moeten net zoals auto’s, computers, televisies en vliegtuigen
Peter Blanker
evolutionair worden ontwikkeld. Zowel nieuwbouw als renovatie. Er geldt
p/a RWS Dienst Infrastructuur
het Darwinisme voor bouwwerken, de survival of the fittest. De bouwwer
Postbus 20.000
ken die zich het makkelijkst en snelst kunnen aanpassen aan de veran
3502 LA Utrecht
derende wereld zullen blijven. De anderen sterven uit. Er ontstaan produ
T: 06 - 1516 9411
centen die zich profileren met bouwwerken die eenzelfde DNA delen, maar
[email protected]
qua vorm bepaald worden door locatie, gebruik en tijd. De structuur blijft
min of meer hetzelfde doch de cellen veranderen. Dat geldt zowel voor
Sluitingsdatum kopij voor de volgende nieuwsbrief:
opvolgende generaties van bouwwerken als voor een individueel bouw
1 december 2011.
werk tijdens zijn levensduur. Het wiel uitvinden per bouwproject is dan
voorgoed verleden tijd. Daarvoor in de plaats komen leer- en repetitie-
(c) 2011 NVRB
effecten. Design & Construct maakt plaats voor Research & Development.
Alle bijdragen in deze nieuwsbrief zijn geschreven op persoonlijke titel,
“Legolisering van de Bouw” leidt tot veel betere en goedkopere bouwwer
tenzij anders vermeld. Wilt u (delen van) deze nieuwsbrief gebruiken
ken en zal binnen 20 jaar leiden tot halvering van de door de bouw ont
of heeft u kopij? Neem dan contact op met de redactie en/of bestuur!
trokken waarde en verdubbeling van de toegevoegde waarde. Uiteraard zal de auteur, Hennes de Ridder zijn boek toelichten. Daarnaast reageren enkele co-referenten vanuit hun expertise op het boek. Tijdens deze bijeenkomst kunt u als gast het boek met een winkelwaarde van €25,- kopen voor slechts €10,-. Aansluitend kunt u onder het genot van een hapje en een drankje napraten met de andere gasten in de Foyer van het Auditorium.
- pagina 8 -
