NIEUWSBRIEF juli 2014 - nummer 2014-3
Inhoudsopgave WK Veiligheid
1
Van het bestuur..., Agenda
2
Verenigingsgegevens
2
De Pen...Genserik Reniers, Nieuwsberichten
3
Wetenschapswaardigheden: Charles Vlek
4
Risicozoeker 21: Veiligheidsfundering
6
Bezoek "Beursplein 5"
7
Beurs -Voorbeeld Calloptie
10
PC zoekt versterking, Uit de media
11
In Memoriam Wil Heins, Colofon
12
WK veiligheid In de aanloop naar het wereldkampioenschap voetbal in Brazilië heerste veel onzekerheid. Hoewel in 2007 al duidelijk was dat dit evenement in Brazilië zou worden georganiseerd, bleek de organisatie veel moeite te hebben om alle benodigde voorzieningen tijdig te realiseren. Niet geheel vreemd aangezien er door de Wereldvoetbalbond (FIFA) erg strenge eisen worden gesteld aan het gastland van een WK. Zowel de stadions en de infrastructuur dienen in goede staat en op het toernooi berekend te zijn. Ook dient de veiligheid van spelers en supporters gegarandeerd te kunnen worden. Miljardeninvesteringen vanuit de Braziliaanse overheid waren nodig om dit te realiseren. Achterliggend idee hierbij was dat deze investeringen ook een positief gevolg zouden hebben voor de economie. Dit aangezien het uitvoeren van al deze werkzaamheden ook zou zorgen voor veel nieuwe banen. Naarmate het toernooi dichterbij kwam werd echter steeds meer duidelijk dat dit niet het geval was. Steeds vaker en heviger werd dan ook tegen het WK gedemonstreerd. Gezien de ongelijkheid en armoede die nog steeds in het land heersen, hadden betogers graag gezien dat alle WK miljarden voor andere doeleinden waren ingezet. Door de vele demonstraties en ook de criminaliteit in de diverse speelsteden groeide de angst dat het ook tijdens het WK wel eens mis zou kunnen gaan. Daarom werden beide met harde hand bestreden om een veilige situatie voor spelers en supporters te creëren. Dit met vele slachtoffers tot gevolg. Bij de bouwprojecten ging het ook vaak mis. Regelmatig werden incidenten en zelfs dodelijke slachtoffers gemeld. Naast de miljardeninves teringen had de organisatie van het WK dus nog veel ernstigere gevolgen. Dit staat in enorm contrast met de vreugde die de voorbije maand in Nederland overheerste door de goede prestaties van het Nederlands elftal op het toernooi. Hierbij werden we geconfronteerd met onze eigen ‘problemen’. Zo kwam mij onlangs de folder “Veiligheid en Versieringen – ook tijdens het WK voetbal 2014” van Veiligheidsregio IJsselland ter ogen. In deze folder werden tips gegeven over brandveilig feestvieren, het brandveilig ophangen van feestversiering en feestverlichting en het veilig gebruik van gastoeters. Dit lezende, met de problemen van de Brazilianen in mijn achterhoofd, zou niet een vreugde- maar juist een schaamtegevoel beter op zijn plaats zijn. Ronny van den Heuvel
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Van het Bestuur...
Verenigingsgegevens
Sinds begin van het jaar heb ik de eer onderdeel uit
Het doel van de NVRB is "bijdragen aan de ontwikkeling van de ana
te maken van het NVRB bestuur, als voorzitter van
lyse en beheersing van risico's en bedrijfszekerheid alsmede de toe
de Programma Commissie. Tijd dus voor een korte
passing en kwaliteit daarvan te bevorderen door kennisoverdracht en
introductie van mijn kant!
uitwisseling van ervaring."
Aanmelding lidmaatschap en wijziging gegevens leden
Mijn naam is Joël Luyk, en sinds 2006 ben ik met afwisselende intensiteit
Secretariaat NVRB
betrokken geweest bij de NVRB. Mijn kennismaking met de vereniging
Marit Zethof
heb ik te danken aan mijn toenmalige promotor prof. Brombacher, die mij betrokken heeft bij de organisatie van de Universiteitendag die dat jaar in
p/a HKV lijn in water
Eindhoven werd gehouden. Na een studie Industrial Engineering op de
Botter 1129
TU/e bij de vakgroep Quality and Reliability Engineering het jaar ervoor
8232 JN Lelystad
cum laude afgerond te hebben (waarbij ik me tijdens mijn afstudeerop
0320 - 294 211
dracht met de betrouwbaarheid van copiers/printers heb bezig gehouden),
[email protected]
was ik in die tijd bezig om mijn promotieonderzoek op te starten. Dit heeft
uiteindelijk geresulteerd in een proefschrift over proactief risicomanage
Aanmelding en informatie NVRB-bijeenkomsten
ment binnen organisaties, en hoe deze in staat zijn (of juist niet) om early
Secretariaat en/of via de website www.nvrb.nl
warning signals van aanstaande risico’s tijdig te detecteren. Tijdens mijn promotiewerk ben ik lid geworden van de Programma
Ik hoop jullie weer in grote aantallen te treffen op onze volgende bijeen
Commissie en dat ben ik gebleven, zo ook naast mijn huidige functie als
komst (eind september), al dan niet al in een nieuwe opzet. Met de zo
consultant bij adviesbureau Delta Pi. In die hoedanigheid houd ik me onder
mervakantie voor de deur rest me nog namens het bestuur alle leden een
andere bezig met de prestatie gestuurde instandhouding van keringen en
hele fijne zomervakantie toe te wensen!
sluizen, maar ook bijvoorbeeld met het verder professionaliseren van
Namens het bestuur,
project risicomanagement binnen een wereldwijd opererende organisatie.
Joël Luyk
Onder de enthousiaste leiding van onder anderen Cornelia Damstra heb
Voorzitter Programma Commissie
ik meerdere lezingenavonden mogen organiseren door de jaren heen. Nu dus in de rol van voorzitter. Hoewel we alweer een aantal jaren verder zijn, is een aantal zaken ongewijzigd gebleven. De diversiteit aan actuele on derwerpen, waarbij alle facetten van het RAMS en risicomanagement
Agenda
spectrum worden belicht, is gebleven. Zo ook de nieuwsgierigheid naar
Lezingen NVRB
andere vakgebieden en werelden, waarvan ons recente uitstapje naar de
Uiteraard verzorgt de programma commissie ook in 2014 regelmatig le
Amsterdamse Beurs een goed voorbeeld is. Dit alles voor een groep
zingen en excursies. Hou de website en de mailingen in de gaten voor
trouwe leden die onze lezingenavonden bezoekt, waarbij we gelukkig
data en details. Daarnaast kunt U zich nog altijd opgeven als lid van de
steeds meer ook nieuwe gezichten zien.
Programma Commissie of kunt U ideeën aandragen voor een lezing of een andere activiteit!
Als Programma Commissie zullen wij de goede lijn proberen voort te zetten, waarbij we naast de traditionele lezingenavonden wat vaker zullen kiezen voor een andere opzet van onze bijeenkomsten (bijvoorbeeld avonden door leden zelf te laten organiseren, op locatie). Dit met als doel om juist nog meer met elkaar in contact te komen en van elkaars ervarin gen te leren. Want dat wij als vereniging met onze leden ontzettend veel expertise op het gebied van bedrijfszekerheid en risicoanalyse hebben en dit nog meer mogen benutten, moge duidelijk zijn.
- pagina 2 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
De Pen... Genserik Reniers Toen ik in 1999 als startend promovendus aan de Uni
Maar hoe komt het dat ik, als leerling en als student, nooit op onderwijs
versiteit Antwerpen begon, was ik een heus wit blad op
kundig gebied met veiligheid en risico’s werd geconfronteerd vóór mijn
gebied van wetenschap en kennis in verband met veilig
periode als promovendus? Welnu, ik denk dat dit een gevolg is van een
heid en risico’s. Ik had voorheen nooit ook maar één
erfenis in het onderwijs van een verleden waarin onveiligheid beschouwd
cursus of opleiding – zelfs in de brede zin van het woord –
werd als iets waar je al doende mee diende te leren omgaan. De leef- en
over deze onderwerpen genoten. Nochtans was ik afge
werkomgeving is sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw echter erg veran
studeerd als burgerlijk scheikundig ingenieur, en aange
derd en veel complexer geworden. Ook het internet en de sociale media
zien de meeste van mijn collega’s in de chemische indu
zorgen voor een steeds verder veranderende risicoperceptie en een
strie procesingenieur werden, was ‘veiligheid met betrekking tot chemi
groeiend belang van onzekerheid en veiligheid in onze maatschappij.
sche stoffen’ toch geen onbelangrijk aspect van de meest waarschijnlijke Het is daarom belangrijk dat mensen in dit tijdperk van ‘Veiligheid Voorop’
job die ik later zou beoefenen…
niet enkel het belang van veiligheid erkennen, maar tevens dat veiligheid Ondanks de volledige afwezigheid van enige ervaring en kennis op het
een onderdeel wordt van ieder leerprogramma in het lager-, middelbaar-
gebied van veiligheid – in de chemie en daarbuiten – en mijn beperkte
en het hoger onderwijs. Opleidingsonderdelen waarin het omgaan met
kennis op gebied van economie en management, besloot ik mij aan een
onzekerheden, risico’s en veiligheid wordt besproken vanuit wetenschap
Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen toch te gaan verdie
pelijk standpunt zijn een noodzaak geworden. De maatschappijvisie is
pen in een op dat ogenblik nieuw onderwerp, dat toen ook vanuit Europees
veranderd in een richting waarbij mensen niet langer ‘hun lot ondergaan’,
perspectief veel aandacht genoot: mogelijke domino effecten, of met an
maar wel degelijk beseffen dat veiligheid een nooit-aflatend werkwoord is
dere woorden escalerende ongevallen, in de chemische industrie.
dat kennis en kunde vereist. Indien we de jeugd niet van jongs af aan leren om ‘risico-denken’ en alle ermee gepaard gaande technieken en aanpak
Gaandeweg werd ik echter overrompeld door het veiligheidsdomein en
ken, eigen te maken, blijft het echter dweilen met de kraan open.
begreep ik dat het een ongelooflijk ondergewaardeerd en ongemeen boeiend wetenschapsgebied is. Ik vond het enorm interessant vanuit
Er is spijtig genoeg blijkbaar meer nodig dan vele verkeersslachtoffers of
verschillende gezichtspunten: maatschappelijk, technologisch, econo
zware industriële ongevallen – beide verschrikkelijke feiten uit de realiteit –
misch, puur wetenschappelijk, en onderwijskundig. Ik besefte dat veilig
om veiligheid blijvend op de politieke agenda te plaatsen en zo het belang
heid en omgaan met onzekerheden ‘des mensen’ en ‘des industrieën’ is.
ervan te laten weerspiegelen in het onderwijs. Veiligheid zou een natuur
Iedere mens en sector heeft bovendien zijn/haar eigen perspectief van
lijk onderdeel moeten worden van onderwijsprogramma’s op alle onder
waaruit hij die materie benadert. Hoe meer ik wist over het domein, hoe
wijsniveaus en door alle netten en richtingen heen. Alleen zo kan veiligheid
duidelijker het was dat ik persoonlijk nog veel kon bijleren, en dat er door
een tweede natuur worden van alle mensen, en kunnen we als maatschap
de wetenschap nog zoveel te ontdekken was. Die zoektocht is nooit meer
pij en als industrie met een gerust gemoed het nieuwe tijdperk van com
gestopt.
municatie en complexiteit een adequaat antwoord bieden op het gebied van onzekerheid en veiligheid.
Sinds 9/11 had ik begrepen dat veiligheid en beveiliging, safety en secu
Genserik Reniers
rity, nagenoeg tweelingen waren, en eigenlijk samen in hetzelfde weten schapsdomein thuishoren. Beiden houden zich bezig met het vrijwaren van mensen of materiële zaken van schade of verlies. Beide dragen in trinsiek een onzekerheidsfactor in zich. Beiden zijn maatschappelijk erg
Nieuwsberichten...
belangrijk en leiden tot discussie en controverse. Van beide onderwerpen
Op de NVRB-site vindt u onder anderen de volgende nieuwsberichten:
staan de dagbladen vol. Na te promoveren op het gebied van het ontwik
- Provincie positief over veiligheid bij Shell Moerdijk
kelen van een geclusterde veiligheidscultuur in chemisch industriële
- Hoogleraar Reniers: ‘Start met lessen Veiligheidskunde op basisschool'
parken (met onder meer een softwarepakket voor de preventieve aanpak
- Onderzoek naar veiligheid kernwapens Volkel
van domino effecten tussen nabijgelegen ondernemingen), richtte ik in
- Terugtredende overheid en de gevolgen voor veiligheid
2006 een onderzoeksgroep rond veiligheid en beveiliging op. In 2013 werd
- WRR: Risico- en veiligheidsbeleid vereist consistent maatwerk
ik Hoogleraar op de Leerstoel “Veiligheid met betrekking tot Gevaarlijke
Stoffen” aan de TU Delft. Eén van de meest veelbelovende onderwerpen
Voor alle informatie gaat u naar
is mijns inziens nog steeds het verhogen van pro-actieve en strategische
http://www.nvrb.nl/nieuws.html
samenwerking binnen chemische clusters tussen individuele organisaties. Bewijs daarvan is de recente voorzichtige interesse vanuit België, Neder land en Europa. - pagina 3 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Wetenschapswaardigheden Aardbevingen inGroningen: Risicobeleid op de pijnbank Charles Vlek - Rijksuniversiteit Groningen Emeritus-hoogleraar omgevingspsychologie en besliskunde aan de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen;
[email protected] “Het allerergste komt nog.” Deze uitspraak van Arthur Schopenhauer (1788-1860) geldt ook voor de aardbe vingen door gaswinning in Groningen. Sinds 1963 is daar circa 2000 miljard m3 aardgas van 3 km diep naar boven gehaald. Daarbij is de ondergrondse gasdruk van 350 bar in 1959 teruggelopen naar ruim 100 bar in 2014. Dat levert inklinking en bodemdaling op, in het kerngebied rondom Loppersum tot 60 cm omstreeks 2050; Groningen-stad zal 10 à 20 cm indalen. Dit gaat veelal geleidelijk maar soms schoksgewijs, waardoor geregeld lichte aardbevingen optreden, met uitschieters tot boven kracht 3 op de schaal van Richter (record houder ‘Huizinge 2012’ scoorde een 3,6). Volgens bodemkundigen en statistici zullen er meer aardbevingen komen en zeker ook boven kracht 4, simpelweg omdat “het kwaad al is geschied”. Na 50 jaar gasextractie is de bodemcompactie even onvermijdelijk als vertraagd in de tijd. Alleen een drastische productievermindering zou dit geo logische proces geleidelijk kunnen afzwakken. Voortzetting van de gaswinning met ruim 40 miljard m3 per jaar leidt vanzelf tot meer ‘seismiciteit’. De Veiligheidsregio Groningen houdt al rekening met een aardbeving van Richter-kracht 5,0. Is dat risico aanvaardbaar? Hoe kan dit worden beoordeeld? Wie mag/moet het beoordelen? ‘Daar hebben wij toch normen voor?’ Nou, nee dus. Want die wettelijke 10-6 voor het plaatsgebonden risico en die oriënterende 10-3/N2 voor het groepsrisico liggen al jaren onder vuur. Met hun focus op overlijden zijn ze voor de Groningse gaswinning veel te beperkt. De inschatting van aardbe vingsrisico’s is hoogst onzeker. De kans op schade en de ernst daarvan wortelen zowel in de bodemcompactie als in de weerbaarheid van gebouwen en mensen. En doet het nationale belang van de energievoorziening niet elke plaatselijke risiconorm verbleken? We moeten dus anders gaan denken over risico, risico-acceptatie en het waarborgen van veiligheid. Risico is ingewikkelder dan we dachten In veel praktijksituaties kan risico effectief worden opgevat als een tweezijdig, dynamisch en meerdimensionaal begrip. Tweezijdig, als samenspel tussen extern gevaar en interne, menselijke controle. Dynamisch, omdat zowel het gevaar als de weerbaarheid in de tijd kunnen veranderen. Meer dimensionaal, omdat kernvariabelen als kans, ernst, kwetsbaarheid en beheersbaarheid berusten in een diversiteit aan factoren. Dit geldt niet alleen voor de gaswinning, maar ook voor de chemische industrie, bergklimmen en fietsen in stadsverkeer. Het is dus een hachelijke, maar niet onmogelijke zaak om voor de gaswinning in Noordoost-Groningen een groepsrisico van overlijden in te schatten, zoals het SodM heeft gewaagd [Ref. 1,2]. Het resultaat is zorgwekkend en wordt ‘een groot risico’ genoemd. Daarnaast is het bedenkelijk om via een ‘back of the envelope’ te concluderen dat de plaatsgebonden overlijdenskans hooguit een ‘acceptabele’ 10-5 per jaar bedraagt, zoals Helsloot en Melssen de minister in december 2013 adviseerden [Ref. 3]. Dat lijkt wel erg tentatief. En waar blijven dan de mogelijke schade aan gebouwen, wa terkeringen en leidingstelsels, alsmede het groeiend ongemak van de plaatselijke bevolking? En zeker, het Groningse wegverkeer is beslist dodelijker dan de gaswinning. Maar verkeersdeelname is bekender, noodzakelijker, vrijwilliger en beheersbaarder dan wonen op een krimpende gasbel. Zo’n risicovergelijking is daarom even zinloos als ongepast. Voorzorg met complicaties Gezien de grote onzekerheden lijkt het voorzorgsbeginsel (“better safe than sorry”) bij uitstek van toepassing. Voorzorg is passend wanneer ernstige schade of verlies plausibel is terwijl de verwachte voordelen niet zeer noodzakelijk of belangrijk zijn. Zowel het Provinciebestuur als de Groninger Bodem Beweging pleit voor een sterke vermindering van de gaswinning ter plaatse. Maar volgens minister Kamp van EZ “is dit geen optie” [Ref. 4]. Het voor 2014-2016 afgesproken productievolume van 42,5 miljard m3 verschilt niet wezenlijk van ‘normaal’ (2013 was een uitschieter met 54 mrd m3). Voorzorg bij gaswinning geeft echter drie complicaties. Allereerst is daar het nationale belang van de energievoorziening. Van de decennialange ‘gas verslaving’ kan Nederland niet zo maar afkicken.
- pagina 4 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID Ten tweede gaat het voorzorgsbeginsel hier mank aan een maatschappelijk dualisme. ‘Groningen’ roept om meer voorzorg, maar ‘Den Haag’ maakt de afweging tussen nationale (energie- en staatskas-) en regionale (veiligheids-) belangen. In dit verband is artikel 36 van de Mijnbouwwet tweeslach tig: de minister van EZ moet zowel het planmatig beheer van delfstoffen als het risico van mijnbouwschade beoordelen. Ten derde is het vrijwel zéker dat er meer en zwaardere aardbevingen gaan komen. Wie besluit de gaswinning te continueren stelt de Groningse bevolking dus willen en wetens bloot aan mogelijke ernstige schade of verlies, als uitgesteld effect van hedendaags handelen. Wat de gaswinning betreft is voorzorg dus peperduur, vooral regionaal van belang en misschien te vervangen door wettelijke aansprakelijkheid, zowel vooraf als achteraf. Het lopende, urgente woningverstevigingsprogramma van de NAM is feitelijk een lang-achterstallig en eenzijdig soort voorzorg, waarbij de lucratieve gaswinning zelf praktisch ongemoeid wordt gelaten. Risicobeleid op de pijnbank Via de Groningse gaswinning ligt het klassieke risicobeleid uitgestrekt op de pijnbank. Wordt het aardbevingsrisico zwaar onderschat en de risicoana lyse overschat [Ref. 5]? Gaat het om een nieuw ‘systemisch’ risico – na 40 jaar gaswinning? Kunnen aardbevingsrisico’s valide worden gemeten, genormeerd en getoetst op aanvaardbaarheid? Mag hooguit € 70.000 aan veiligheidsgeld worden besteed per (hoe dan ook) gewonnen levensjaar? Moet het groepsrisico van tafel? In deze opzichten is het ‘redelijk risicobeleid’ van Helsloot en Melssen [Ref. 3] een onrijpe vrucht waartegen de mi nister zich zou moeten wapenen [Ref. 6]. Ook de RLI vindt herijking van het gangbare risicobeleid wenselijk [Ref. 7]. Laat nou dat aardbevingsrisico meerdimensionaal goed in kaart brengen. Analyseer het zowel aan de veroorzakingskant als aan de blootstellingskant. Bekijk wat er aan beide kanten kan worden gedaan om de beheersbaarheid c.q. ermee-leefbaarheid ervan te verbeteren. Ga ervan uit dat zo’n tweezijdig risico steeds verandert en dat periodieke analyse en beoordeling noodzakelijk zijn. Laat lokale veiligheidsnormen niet te sterk relativeren door nationale belangen. Bedenk dat maatschappelijke solidariteit een principieel goed is (vergelijk de watersnoodramp van 1953). Tegenover de geïnduceerde offers van Groningen mogen best wat geëxpliceerde offers van Nederland staan.
Bron: www.nrc.nl
Verwijzingen 1. SodM, Staatstoezicht op de Mijnen (2014). Brief aan de Minister van Economische Zaken: Aanbieding advies ‘Wijziging winningsplan Groningen 2013’ en ‘Meet- en monitoringsplan’. Den Haag, 13 jan. 2014, kenmerk 14005929, met bijlage: Risico Analyse Aardgasbevingen Groningen, dec. 2013, 19 pp. 2. RIVM (2013). Beoordeling Risicoanalyse aardgasbevingen. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Centrum Veiligheid (P.A.M. Uijt de Haag, E.S. Kooi), 16 december, Memo, 2 pp. 3. Helsloot, I., & Melssen, N. (2013). Redelijk en begrijpelijk Groninger aardbevingsbeleid. Radboud Universiteit Nijmegen, Faculteit der Managementwetenschappen, Bestuurskunde, 19 pp. + 2 bijlagen. 4. EZ, Minister van Economische Zaken (2014b). Instemming gewijzigd winningsplan Groningenveld. Besluit van de Minister van Economische Zaken [Ontwerpbesluit]. Den Haag, 13 maart 2013, ETM/EM /11181749. 5. De Knijff, J. (2014). Risicozoeker 20: Schokkende gebreken. Column in Nieuwsbrief Ned. Vereniging voor Risicoanalyse en Bedrijfszekerheid, maart 2014, www.nvrb.nl. 6. Vlek, C.A.J., & Geerts, R. (2014). Evenwichtig omgaan met aardbevingsrisico’s van gaswinning in Groningen: analyse en verdieping van ‘redelijk risicobeleid’ door de overheid. Ruimtelijke Veiligheid en Risicobeleid, Jrg. 5, no. 15, 34-54. 7. RLI, Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (2014). Risico’s gewaardeerd. Naar een transparant en adaptief risicobeleid. Briefadvies, kenmerk RLI-2014/599, 26 juni, 18 pp. - pagina 5 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Risicozoeker 21
En dus, misschien onbevredigend maar wel consistent, staat na de moti
Veiligheidsfundering
de overheid zich bij voorbereiding en evaluatie van risico en veiligheids
Risicozoeker 21, door Johan de Knijff
beleid steeds zou dienen te stellen.
Precies een jaar na de toezegging vanuit het ministerie van Infrastructuur
De RLI lijkt nog het meeste moeite met deze stand van zaken te hebben.
en Milieu heeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid
Hun advies is deels parallel gelopen en apart aan I&M aangeboden. Ook
(WRR) gereageerd op de adviesvraag naar de Afwegingskaders in het
hint de RLI het meest op aanpassing van risicobegrippen: andere aspec
risicobeleid. Bepaald niet het eerste verzoek tot een wat solider basis voor
ten, breder invalshoeken, meer dan rekenuitkomsten. Om zo het idee te
omgaan met risico's: het advies verwijst naar 25 eerdere bijdragen. Dit
behouden dat er een eenheid mogelijk is om verschillende verstoringen
keer was het de Eerste Kamer die voor invoering van het Basisnet vervoer
van veiligheid te vergelijken. Het andere uiterste blijkt uit adviesgedachten
gevaarlijke stoffen kritisch informeerde naar de grondslagen.
waarin burgerparticipatie de (on)aanvaard-
Welk probleem is hier zó hardnekkig?
baarheid van een activiteit vaststelt. Besluit-
Volgens enkele senatoren wordt groepsrisico
vorming zonder de problematische stap van
verkeerd toegepast terwijl wezenlijke aspecten
expliciete vaststelling van de risico's en een
zoals economische schade buiten de risicoaf-
probaat middel tegen doorgeschoten invloed
weging blijven. Een meer integrale veiligheids-
van deskundigen. De consensus achteraf
afweging is gewenst, met gelijke behandeling
leert uiteraard iets, maar dat is per domein of
van vergelijkbare risico's. I&M heeft daarop
zelfs per activiteit. De RLI heeft deze (on)mo-
gereageerd met bezweringen als MCA en
gelijkheden voor het advies geïnventariseerd
MKBA,en vraagt naar rode draden tussen veilig-
door vertegenwoordigers van het hele spec-
heidsdomeinen. De huidige afwegingskaders
trum twee dagen op te sluiten in een hotel.
per domein geven namelijk al problemen met
Daaronder ook enkele NVRB-bekenden met
transparantie, draagvlak, uitvoerbaarheid en
ervaring waar risico's wél goed werken na al
doelmatigheid. Die maar niet, zoals het hoort
dan niet deskundig rekenen. De zorg, zoals
met doelmatig beleid, willen verdwijnen. Bij inte-
één van de betrokkenen het formuleerde, over
gratie zullen deze zelfs verergeren: zo tellen
het hoge alfa-gehalte van de WRR, viel ook mee.
aardbevingen bij het basisbeschermingsniveau
Een gedeelde rode draad is in het advies terug
nog niet mee, is er tegen EM-velden evenwel
te vinden: acties gelijk trekken hoeft niet per sé,
geïmplementeerd beleid tot en met huisopkoop-
maar de overheid moet de relevante verschillen
regeling, pleegt fijnstof ondertussen onvermin-
wel kunnen benoemen.
derd een aanslag op de volksgezondheid en komt pas na drie toetsrondes
Derhalve levert de WRR wél de genoemde tien steeds toe te passen
het budget waarmee de waterkeringen op de norm worden gebracht. De
vragen om risico- en veiligheidsaspecten in kaart te brengen en een
overheid snakt naar een consistent kader, voor consequent risicobeleid,
verkenning wat de verschillen bij een tiental domeinen zijn. En níet een
tegen proportionele kosten en met eenduidige uitleg.
alomvattend kader voor integrale afweging van de risico's over de ver
Ach, hoe krachtig is de verslaving aan universele waarheid zoals in 1989
schillende domeinen en ministeries van het veiligheidsbeleid. Geen rode
nedergedaald met de nota Omgaan met risico's en de hoop op verlossing
draden waaraan I&M ook de kralen van het bestaande beleid had willen
van onnavolgbare besluiten door kwantitatieve afweging. Kick daar nou
rijgen, waarmee ook de herhaling in veel eerdere constateringen en ad
toch eens van af, zo concludeert de WRR al na twee pagina's, na het
viezen is verklaard. Ook de oorspronkelijke vraagsteller krijgt het deksel
aanhalen van vijfentwintig jaar documenten over ons risico- en veiligheids
op de neus: er is geen wetenschappelijk fundament voor alomvattende
beleid en stevige selectie uit vier deeladviezen. Zo draagt het Adviescol
afweging voorhanden. Hopelijk meer hierover in een komende Risicozoe
lege Degas onder meer het direct meenemen van de voordelen van een
ker over het recentste Handbook of Risk.
activiteit aan. De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (RLI) ziet
De eerste stukken rond het risicobeleid voor de Omgevingswet laten
een voortdurende dynamiek en acht een transitie nodig om bij de tijd te
zien dat I&M niet op het advies heeft gewacht en hun eerste opdracht is
komen. Het RIVM blijft nuchter omgaan met risico's, zonder dat dit acties
uit waarbij een bestaand risicobegrip wel opgepoetst maar niet uitgebreid
geeft bij verschillen tussen dossiers als Luchtkwaliteit en EM-velden. De
mag worden. Of de taakopvolgers van VROM echt zo hardleers zijn, kan
Raad voor het openbaar bestuur tenslotte, leverde een essay. Daarin wel
de lezer zelf vaststellen als de nota "Bewust omgaan met veiligheid: rode
herhaald een wezenlijk gebrek in het huidige beleid: dat vaststellen, ver
draden" online staat. Bij suggesties over vergelijkbare veiligheidsniveaus
delen en aanvaarden van risico's morele overwegingen betreft. Hulde aan
met het Lokaal Individueel Risico voor waterkeringen, de Letseldoelstelling
de WRR, die uit deze verzameling als rode draad heeft gehaald: de
voor wegverkeer, het Plaatsgebonden Risico rond fabricage en distributie
overheid blijft maar vragen om een algemene basis bij de gekozen
van gevaarlijke stoffen en, last but not least, Groepsrisico langs het Ba
grondslagen terwijl de wetenschap zo'n rechtvaardiging niet kan leveren.
sisnet, zal het antwoord duidelijk zijn. Dan komt ook de WRR niet verder
vatie in het advies slechts een procedureel antwoord: tien kernvragen die
dan poging zesentwintig tegen hardnekkig dwalen. - pagina 6 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Bezoek “Beursplein 5”
In 2000 fuseerden de effectenbeurzen in Parijs, Brussel en Amsterdam.
Op donderdag 22 mei had de activiteitencommissie onder leiding van Joël
woordig aan het Beursplein 5 gevestigde beursmaatschappij NYSE Eu
Luyk een bezoek aan de Amsterdamse beurs geregeld. Dertien leden van
ronext. De beurzengroep Euronext staat inmiddels zelf genoteerd op de
de NVRB hadden deze dag ruimte gevonden om deel te nemen aan dit
eigen beurzen van Parijs, Brussel en Amsterdam.
Na de fusie met de New York Stock Exchange in 2007 ontstond de tegen
bezoek. De rondleiding Als geboren Amsterdammer is het altijd weer leuk om een dagje in Am
De rondleiding begon in Café 5, dat in de vroegere kapperszaak van de
sterdam door te brengen en een stukje Amsterdam te zien, dat je alleen
beurs is gevestigd.
maar via RTL7 kent: namelijk de Amsterdamse beurs. De Amsterdamse
Een medewerker van de Amsterdamse Beurs gaf ons een rondleiding
beurs kijkt uit op het Damrak en is gesitueerd achter de Beurs van Berla
langs de interactieve expositie, toonde de prachtige bestuurskamer en gaf
ge op Beursplein 5. En elke keer als ik in Amsterdam kom, verbaas ik me
ons inzicht in de geschiedenis van de beurshandel. Daarbij werd op 20
er weer over dat het Damrak opnieuw open ligt. Ik ken het niet anders.
maart 1602 het eerste beursfonds ter wereld - de Verenigde Oost-Indische
Wat zou daar toch de reden van zijn?
Compagnie (VOC) - opgericht.
Een stukje geschiedenis
Vervolgens gaf hij ons een blik op de beursvloer vanaf de balustrade. De
Tussen het Damrak en de Beursstraat ligt het Beursplein in het hartje van
beursvloer geeft tegenwoordig een rustige aanblik. Geen schreeuwende
Amsterdam. Aan dit plein liggen de Effectenbeurs ("Beursplein 5"), de
en rennende handelaren meer, maar wel werkplekken van brokers en
Beurs van Berlage en de Bijenkorf. Met de bouw van de Beurs van Ber
enkele marktpartijen. Met name bij de brokers is het nog steeds een
lage werd in 1898 begonnen naar een ontwerp van Berlage zelf. Het ge
drukte van belang. Een moderne elektronische beursvloer, waar iedere
bouw was de eerste echt grote opdracht voor architect Hendrik Petrus
seconde telt. Als bezoeker konden we ook zelf ervaren hoe hectisch een
Berlage. Van zijn hand is verder onder anderen het ontwerp van de Ber
handelsdag kan zijn. Aan de hand van een videopresentatie moesten wij
lagebrug (1928), maar ook het ontwerp van Jachthuis Sint Hubertus, het
op basis van nieuwsberichten steeds besluiten wat je met tien fondsen
voormalige buitenverblijf van het echtpaar Kröller-Müller, stichters van Het
doet. Ofwel of je tot aankoop of tot verkoop overgaat. Een andere inter
Nationale Park De Hoge Veluwe.
actieve test wijst uit wat voor soort belegger je bent. Zo ontdek je je eigen beleggersprofiel en je talent als beurshandelaar tijdens een heuse han delssimulatie. Workshop “Kennismaken met opties” Mark van Etten, medewerker van de Amsterdamse beurs gaf ons een boeiend inzicht in de wereld van de opties, die verhandeld worden aan de beurs. Aan de hand van een aantal cijfervoorbeelden leerde hij ons hoe opties te gebruiken om aandelen te beschermen tegen de gevolgen van koersdaling, om extra rendement op aandelen te creëren en om koerswinst te behalen bij stijging of daling van het onderliggende aandeel. Aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden nam hij een aantal eenvoudige strategieën onder de loep. De workshop leerde wat we wel en niet moeten doen bij het handelen in opties, zodat ook wij als professionals op het gebied van risicoanalyse in de praktijk niet onnodig tegen de lamp lopen, maar ook in staat zijn om onderbouwde keuzes te kunnen maken bij het
De Beurs van Berlage verving de oude beurs van Zocher uit 1848, die op
handelen in opties.
de plek stond waar de Bijenkorf nu staat. Aan de hand van een actueel voorbeeld zal ik elders in deze nieuwsbrief Het beursgebouw werd op 27 mei 1903 door koningin Wilhelmina geopend
en op de website van de NVRB beschrijven wat Mark ons die middag
en bood onderdak aan vier beurzen, ieder met een aparte ingang: de
geleerd heeft. Uitgangspunt zijn de opties die genoteerd staan aan de
goederenbeurs, schippersbeurs, graanbeurs en effectenbeurs.
AEX. Uit dit voorbeeld zal het hefboomeffect van een optie blijken. De
Al na negen jaar bleek het gebouw te klein. De effectenhandel verhuisde
hefboomwerking bij een optie houdt in dat er procentueel gezien een veel
daarom in 1912 naar een nieuw gebouw op Beursplein 5. Dit is nog altijd
hogere winst gehaald kan worden door te handelen in opties op een on
het huidige beursgebouw. De voormalige Effectenbeurs in de Beurs van
derliggende waarde (zoals een aandeel) dan te handelen in de onderlig
Berlage is nu concertzaal en vaste repetitieplek voor het Nederlands
gende waarde zelf. Maar goed, het risico is dan ook hoger.
Philharmonisch Orkest. - pagina 7 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID In het voorbeeld maak ik gebruik van een zogenaamde OTM call (Out-ofThe-Money) met een zeer korte looptijd (circa 1 maand). Deze zijn relatief goedkoop en leuk om kennis te maken met het fenomeen opties. Een call optie noemen we Out-of-The-Money als de uitoefenprijs hoger is dan de koers van de onderliggende waarde op het moment van aankoop. Er bestaan ook zgn. ITM, In-The-Money en ATM, At-The-Money calls. Tot slot Het bezoek aan “Beursplein 5” was leuk, interessant, maar vooral leer zaam. Wellicht strekt onze kennis met betrekking tot het hanteren van risico’s ons wel tot voordeel in het handelen met opties. Succes! Louis Cornelissen
[email protected]
Beurs -Voorbeeld Calloptie Op donderdag 22 mei 2014 had de NVRB activiteitencommissie onder
Mark gaf vele rekenvoorbeelden aan de hand waarvan hij liet zien welke
leiding van Joël Luyk een bezoek aan de Amsterdamse beurs geregeld,
rendementen behaald konden worden met opties op basis van verschil
inclusief een workshop “Kennismaken met opties.” Mark van Etten, me
lende scenario’s. Zelf koop ik van tijd tot tijd call opties en heb dus al de
dewerker van de Amsterdamse beurs, was onze gastheer en docent.
nodige kennis opgedaan. Maar toch gaf deze workshop mij op sommige punten nieuwe inzichten. Mark besprak een aantal voorbeelden op basis
Opties worden, aldus Mark, ook wel ‘derivaten’ genoemd, omdat dit finan
van call opties, omdat de werking ervan voor een leek makkelijker te be
ciële instrument is afgeleid van de koers van een onderliggende waarde
grijpen is dan voor een putoptie.
(meestal een aandeel, index of grondstof). Een optie is het recht iets te mogen kopen of verkopen gedurende een bepaalde periode tegen een
Uit dit voorbeeld zal het hefboomeffect van een optie blijken. De hefboom
vooraf afgesproken prijs. Voor het verkrijgen van het recht betaalt de
werking bij een optie houdt in dat er procentueel gezien een veel hogere
koper een premie.
winst gehaald kan worden dan alleen met de onderliggende waarde (zoals
Tegenover de koper van een optie (bijvoorbeeld wij als particulier) staat
een aandeel) zelf.
de verkoper oftewel de “schrijver” (vaak een professionele partij), die het recht op de onderliggende waarde toekent.
In dit voorbeeld maak ik gebruik van een zgn. OTM call (Out-of-The-Money)
De verkoper (schrijver) van een call optie heeft dan de verplichting om de
met een zeer korte looptijd. Deze zijn relatief goedkoop en leuk om kennis
onderliggende aandelen te verkopen tegen de gespecificeerde prijs als
te maken met het fenomeen opties. Een call optie noemen we Out-of-
de optie wordt uitgeoefend door de koper. De schrijver van een call optie
The-Money als de uitoefenprijs (de eerder genoemde “vooraf afgesproken
krijgt hiervoor een premie van de koper als betaling voor het risico dat
prijs” ) hoger is dan de koers van de onderliggende waarde. Er bestaan
deze verplichting met zich mee brengt.
ook zgn. ITM, In-The-Money en ATM, At-The-Money calls.
Er zijn twee soorten opties: callopties en putopties
Wanneer we praten over de premie van de optie, dan hebben we het over
• Calloptie: De koper van een calloptie krijgt het recht iets te kopen gedu
de som van twee zaken: intrinsieke waarde en verwachtingswaarde
rende een bepaalde periode tegen een afgesproken prijs. (Door particu
Optiepremie =
lieren vaak gebruikt om extra rendement te verkrijgen of door bijvoorbeeld
Intrinsieke waarde + Verwachtingswaarde
een vliegtuigmaatschappij om zich te beschermen tegen stijgende olie
prijzen).
De intrinsieke waarde van een calloptie is de koers van de onderliggende
• Putoptie: De koper van een putoptie krijgt het recht iets te verkopen
waarde minus de uitoefenprijs. De premie in een OTM call is alleen opge
gedurende een bepaalde periode tegen een afgesproken prijs. (Vaak
bouwd uit de verwachtingswaarde, omdat de koers van de onderliggende
gebruikt door een particulier om zijn aandelenpakket te beschermen tegen
waarde op het moment van aankoop van de optie lager is dan de uitoe
dalende koersen.)
fenprijs.
- pagina 8 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID Nog even een opmerking voor de duidelijkheid. Eén optie heeft altijd be trekking op 100 keer de onderliggende waarde. Dus 1 optie, op bijvoor beeld het bedrijf ASML, heeft betrekking op 100 aandelen ASML. Stel: het is 11 juli 2014 (het moment waarop dit voorbeeld is aangemaakt). De koers van het aandeel ASML is op deze datum € 67,42. ASML komt met zijn cijfers op 16 juli 2014 en men verwacht zeer goede resultaten. Daarnaast heeft men ook zeer goede toekomstverwachtingen voor dit aandeel. Een flinke koersstijging is dan aannemelijk. Op grond hiervan verwacht men dat de koers van ASML halverwege augustus op € 73,00 zal staan. Indien men nu op 11-7-2014 100 aandelen zou kopen voor € 67,42 = € 6742 en de koers zou inderdaad op 15-8-2014 op € 73,00 staan dan zouden deze 100 aandelen op die datum dus € 7300 waard zijn. Men heeft
De koers van de optie past zich continu aan, aan de koers van de onder
dan op de aandelen een winst gerealiseerd van € 558. Dit is procentueel
liggende waarde. Men heeft hiermee dus een winst gemaakt van € 100 -
een winst op de investering van € 6742 van € 558: € 6742 x 100% = 8.28%.
€ 57 = € 43 euro op een investering van € 57 d.w.z. € 43 : € 57 x 100% = 75% winst.
Op grond van deze te verwachte koersstijging besluit men echter via een broker 1 call optie ASML augustus 2014 aan te schaffen met uitoefenprijs
Bedenk wel dat bij het berekenen van het rendement nog rekening ge
€ 72,00 en een premie van € 0,57.
houden moet worden met de aankoop respectievelijk verkoopkosten. Afhankelijk van de broker bedragen de kosten per contract per transactie
De volgende termen worden nu gehanteerd. De uitoefenprijs is € 72,00.
circa 1 tot 3 euro.
De expiratiedatum is de 3e vrijdag augustus 2014, ofwel 15-8-2014. De
De koers van de onderliggende waarde fluctueert met 8.28 %, terwijl de
premie is € 0,57 (dit is de actuele koers van de optie op 11 juli 2014). Dit
koers van de optie fluctueert met 75 %. De hefboomfactor van de optie
moet als volgt gelezen worden: Men heeft het recht om 100 aandelen
positie is in dit geval circa. 9,1. Door het hefboomeffect is het winstpoten
ASML te kopen tot en met de 3e vrijdag in augustus 2014 (15-8-2014)
tieel (en dus ook het verliespotentieel!) relatief erg groot.
voor € 72,00 per aandeel. Voor dit recht betaalt men nu € 0,57 per aandeel, dus totaal € 57,00.
Is de koers op de expiratiedatum lager dan de uitoefenprijs van € 72,00, dan loopt de optie waardeloos af en is men zijn inleg geheel kwijt. Dat wil
Indien men dus een call optie had gekocht voor het bedrag van € 57 en
zeggen dat het maximale verlies € 57 is, terwijl de winst bij exploderende
de koers van de aandelen zou inderdaad op 15-8-2014 op € 73,00 staan,
koers onbeperkt is.
dan zou deze call optie een waarde hebben van € 100. Men heeft immers het recht om 100 aandelen te kopen voor € 7200, terwijl de werkelijke
Dit is nu, het leuke van zogenaamde OTM opties. Tegen een gering bedrag
waarde van deze 100 aandelen € 7300 is.
kan je een “gokje” op rendement wagen. Je koopt een optie met een korte looptijd met alleen verwachtingswaarde en je hebt kans op een leuke winst. Je kunt 2 straatjes loten voor 60 euro kopen bij de Staatsloterij met een bijzonder kleine kans op eigen geld, laat staan op winst. Met deze optie constructie is er een redelijke kans op winst en het is nog spannend ook. Op deze manier leer je op een leuke manier de wereld van de opties kennen. Maar bedenk, dat over het algemeen het de particulier is die verliest bij opties, omdat men niet tijdig zijn verlies of winst neemt. Ik heb zelf als regel bij +40% en -30% er uit stappen. Het is ook de kunst om even niks te doen tot een goed moment zich voor doet. Dus in bovenstaand voorbeeld zou ik mijn optie niet hebben laten doorlo pen tot aan de expiratiedatum, maar zou ik al eerder winst genomen hebben en wel op het moment dat ik een winst op mijn call optie investe ring van 40% bereikt heb.
- pagina 9 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID Black-Scholes optiewaarderingsmodel Het Black-Scholes optiewaarderingsmodel kan gebruikt worden om de prijs (premie) van een optie te berekenen. Het Black-Scholes-model is het meest toegepaste model. De prijs van een optie wordt bepaald door de volgende waarden: • de koers van het onderliggend aandeel, • de volatiliteit van het aandeel, • de uitoefenprijs van de optie, • de looptijd van de optie, • het dividend, • de rentestand. Het begrip volatiliteit heeft betrekking op koersbewegingen in het verleden. Opties hebben betrekking op koersbewegingen in de toekomst en hebben daarom te maken met de verwachte volatiliteit. Hoe hoger de verwachte volatiliteit van het onderliggende aandeel is, hoe meer er voor de optie zal moeten worden betaald. De kans dat de optie veel geld waard zal worden is dan namelijk groter; dus om dit risico voor de schrijver van de optie te
Louis Cornelissen email:
[email protected]
compenseren zal de prijs hoger zijn. Stabiele beursfondsen zoals Unilever en Royal Dutch Shell hebben een vrij lage volatiliteit. Aandelen die vaak en extreem bewegen zoals Crucell hebben daarentegen een hoge volati liteit. Een site die informatie geeft over de volatiliteit in het verleden is: https://www.behr.nl/informatie/historische_volatiliteit Bereken zelf de parameters van de calloptie uit het voorbeeld met het volgende te downloaden Excel sheet. http://www.optiontradingtips.com/pricing/free-spreadsheet.html Dit Excel sheet maakt gebruik van macro’s en daarvoor moet toestemming gegeven worden. In dit worksheet wordt gebruik gemaakt van de Excel functie: CallOption voor het toepassen van het Black-Scholes optiewaar deringsmodel. Gebruik Tab: Basic om de volatiliteit uit te rekenen voor een premie van € 0,57. (Scheidingsteken is punt of komma al naar gelang de instellingen van Excel).
- pagina 10 -
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR RISICOANALYSE EN BEDRIJFSZEKERHEID
Uit de media...
Programma Commissie NVRB zoekt versterking!
Overstroming te voorspellen met meting aan zwaartekracht Onderzoekers hebben een nieuwe methode gevonden om de kans op overstromingen te bepalen. Ze kijken vanuit de ruimte naar de grootte van het zwaartekrachtsveld. De kans dat een gebied overstroomt, wordt groter naarmate er al veel water ligt opgeslagen. Net als een verzadigde spons, kan een stuk grond op den duur geen water meer opnemen, waardoor het overstroomt. Waar veel water in de grond zit, is het zwaartekrachtsveld sterker en dit is te meten met satellieten.
Met heel veel plezier organiseren wij, de Programma Commissie (PC) van de NVRB, gedurende het jaar activiteiten voor onze leden en hun introducés. Dit varieert van lezingenavonden waarbij specia listen in ons vakgebied én daarbuiten hun ervaringen en inzichten met ons delen op allerlei actuele onderwerpen, tot excursies naar bij voorbeeld de grote waterkeringen van ons land. Dit alles om een platform te creëren voor kennisverzameling en kennisdeling, maar
Amerikaanse wetenschappers hebben dat aangetoond door naar over
bovenal om mensen met een warm hart voor het risicodenken en be drijfszekerheid bij elkaar te brengen.
stromingen van de rivier Missouri in 2011 te kijken. Uit hun onderzoek, dat is gepubliceerd in Nature Geoscience, blijkt dat hun model vijf tot zelfs elf maanden van te voren een overstroming kan voorspellen.
Vind jij het net zoals wij leuk om je actiever in te zetten voor de NVRB, of ken je iemand die dat zou willen? Wil jij mee beslissen
Bron: NU.nl, 7 juli 2014
over de onderwerpen die wij als vereniging op de kaart zetten en hier
interessante sprekers aan koppelen? En gaandeweg ook nog eens
Veiligheid olie en gas overslag op zee
wat opsteken en je netwerk verder uitbreiden?
Het overslaan van olie en gas op zee is een complexe operatie. Omge vingsfactoren en de invloed daarop op de betrokken schepen hebben een zeer grote invloed. De Offloading Operations Joint Industry Project tracht om numerieke (simulatie) data en bureaustudies te koppelen aan groot
Meld je dan nu aan voor de Programma Commissie! Dit kan via een e-mail naar
[email protected], of spreek een van de PC leden aan tijdens de volgende lezingenavond.
schalige "real world" metingen nabij de kust van equatoriaal Afrika.
Tot dan!
Bron: MARIN report, www.marin.nl/MARINReport, april 2014, blz. 9.
De Programma Commissie
Meer gaslekken met mogelijk gevaar in 2013 Het aantal gaslekken met mogelijk gevaar is vorig jaar gestegen. Het gaat hier om lekken in de zogenoemde aansluitleiding, de verbinding tussen het gastransportnet en de meterkast van de afnemer. Dat blijkt uit onder zoek van toezichthouder Autoriteit Consument & Markt (ACM). In 2013 deden zich per 10.000 afnemers gemiddeld 34 potentieel gevaar lijke lekken voor. In 2010 was dat nog twintig. De stijging is voor ACM aanleiding de netbeheerders te vragen wat zij eraan gaan doen. In 2013 hadden Nederlanders gemiddeld 23 minuten geen stroom door storingen
Daling verkeersdoden 2013 In 2013 zijn 570 mensen omgekomen door verkeersongevallen in Nederland. Dat zijn er 80 minder dan het jaar ervoor, een daling van ruim 12 procent. De daling is beduidend sterker dan het Europese gemiddelde van 8 procent. Er vielen vooral onder motorrijders, maar daarnaast ook onder inzittenden van personenauto’s, fietsers en voetgangers minder dodelijke slachtoffers.
in elektriciteitsnetten, blijkt verder uit het onderzoek. Dat is iets lager dan het gemiddelde van 25 minuten van de afgelopen jaren. Ruim een kwart van de storingen wordt veroorzaakt door graafschade. Bron: www.nu.nl
2012 232 doden
2013
2012
2013
193 doden
200 doden
184 doden
Tsunami's in polder vanaf september 2014 Kennisinstituut Deltares gaat vanaf september metershoge tsunami's en verwoestende golfstromen opwekken in een speciale nieuwe golfgoot aan de Rotterdamseweg. De bouw van de nieuwe testfaciliteit die 25 miljoen euro kost is dan na ruim een jaar afgrond.
2012
2013
2012
2013
2012
2013
68 doden
56 doden
54 doden
29 doden
44 doden
48 doden
Bron: AD/Haagsche Courant, 16 juli 2014 Verborgen krachten in de dijk Met nieuwe rekenmethoden blijken sommige dijken sterker dan altijd werd aangenomen. Een meevaller, die Nederland tientallen miljoenen euro's
2012
2013
2012
2013
2012
2013
29 doden
37 doden
20 doden
22 doden
3 doden
1 doden
kan schelen. Bron: de Volkskrant, 12 juli 2014
Bron: CBS
- pagina 11 -
www.editoo.nl
Indien onbestelbaar retour: Secretariaat NVRB, Botter 1129, 8232 JN Lelystad
In Memoriam Wil Heins
COLOFON
Op 1 juli 2014 is Wil Heins overleden
De NVRB-nieuwsbrief is een periodieke uitgave van de Nederlandse
op een leeftijd van 82 jaar. Wil was
Vereniging voor Risicoanalyse en Bedrijfszekerheid.
docent aan de TU Delft en actief
NVRB-lid tot op hoge leeftijd. Per 14
Redactie NVRB-nieuwsbrief
juli 2010 ontving de NVRB zijn opzeg
Peter Blanker, Ronny van den Heuvel
ging. Wil was onder andere voorzitter
van onze werkgroep beslismodellen.
Bijdragen aan deze uitgave van:
En, in de woorden van Tim Bedford
Peter Blanker, Ronny van den Heuvel, Marit Zethof, Genserik Reniers,
"Een zeer gerespecteerde en gelief
Charles Vlek, Joël Luyk, Johan de Knijff, Louis Cornelissen.
de collega".
Redactieadres
Peter Blanker
De NVRB werkgroep beslismodellen hield zich vooral bezig met
p/a RWS Grote Projecten en Onderhoud
kwantitatieve risicoanalyses. Daarnaast ging de belangstelling uit naar
Postbus 20.000
analysemethoden waarvan de uitkomsten zich lenen voor gebruik
3502 LA Utrecht
(input) in beslismodellen op het gebied van besluitvorming en risico
T: 06 - 1516 9411
beheersing.
[email protected]
Persoonlijk kende ik Wil Heins via mijn afstudeeronderzoek aan de TU
Sluitingsdatum kopij voor de volgende nieuwsbrief:
Delft: “Onzekerheidsanalyse van het sluitproces van Beweegbare
15 september 2014
Waterkeringen,” waarbij ik werd begeleid door Wil Heins, Tim Bedford, Roger Cooke, Richard Jorissen en Ben Rigter. Wil kwam altijd over als een zeer bedachtzaam persoon met een zeer scherpe analytische
(c) 2014 NVRB
geest.
Alle bijdragen in deze nieuwsbrief zijn geschreven op persoonlijke titel,
De crematie van Wil vond plaats in het Crematorium Hofwijk, te Rot
tenzij anders vermeld. Wilt u (delen van) deze nieuwsbrief gebruiken
terdam-Overschie. Een eenvoudige, stijlvolle plechtigheid, zoals hij dat
of heeft u kopij? Neem dan contact op met de redactie en/of bestuur!
zelf gewild had. Familie, oud-collega’s en bekenden memoreerden zijn passie voor de kunsten. Nieuw voor mij was dat Wil Heins zeer betrok ken was bij de internationale kunstbeweging CoBrA. Peter Blanker
- pagina 12 -
