Nieuws uit de Metropoolregio Amsterdam

Jaargang 1-nr. 2-juni 2012

Nieuws uit de Metropoolregio Amsterdam

Facelift voor Bloemendaal aan Zee

Opschaling Almere is

Frans van der Avert:

Waarheen met

al begonnen

“Toerisme scoort MRA-breed”

veenweiden?

korte berichten

>>

Badhoevedorp in 2018 weer herenigd

Minister Schultz van Haegen (I&M) heeft eind april het Tracébesluit Omlegging A9 Badhoevedorp ondertekend. Dit betekent dat de drukke A9 vanaf 2018 niet langer dwars door het hart van het dorp loopt. Dankzij een eigentijdse invulling van de vrijgekomen ruimte krijgt Bad­ hoevedorp straks de uitstraling van een tuindorp. De nieuwe A9, in 2018 gereed, gaat om Badhoevedorp heen en krijgt drie rijstroken en een vluchtstrook in beide richtingen. Hierdoor blijven economisch be­ langrijke gebieden, als Schiphol en Amsterdam, goed bereikbaar.

Land maken voor IJburg 2

Het college van B&W van Amster­ dam heeft besloten land te maken voor het toekomstige Centrum­ eiland van IJburg. Het college

maakt hiermee verdere ontwikke­ ling van IJburg mogelijk. De inves­ tering in het nieuwe land is beperkt tot B 8,9 miljoen. Verdere investe­ ringen zijn afhankelijk van het tempo waarin de bouwgrond wordt afgenomen. Op deze manier wil het college ruimte scheppen voor de noodzakelijke ontwikkeling van Amsterdam en tegelijk de financiële risico’s beperken. Het eiland biedt ruimte voor 700 eengezinswoningen, waarvan de eerste in 2017 klaar kunnen zijn.

Fotowedstrijd Noordzee­ kanaalgebied

Om de veelzijdigheid van het Noordzeekanaalgebied een ‘gezicht’ te geven is een foto­ wedstrijd gestart. Het betreft een initiatief van Masterplan Noordzeekanaalgebied. Kijk voor meer informatie op www.noordzeekanaalgebied.nl.

Duurzame samenwerking Het lijkt erop dat een visie, product of beleid tegenwoordig alleen bestaansrecht heeft als het duurzaam is. Nu valt daar veel voor te zeggen, maar wat het dan precies inhoudt, blijft regelmatig hangen in vage omschrijvingen. ‘Duurzaam’ is dan ook een breed begrip. Als Metropoolregio Amster­ dam zien we in dat alleen duurzame oplos­ singen ons in de top-5 van Europese regio’s krijgt. Voor de Amsterdam Economic Board reden om de lading van duurzaamheid de komende tijd nader in te vullen. Dit gebeurt onder leiding van Board-lid Louise Fresco.

“ Geen fusie,

geen overname,

maar het

bundelen van

krachten ”

2 Podium 1 | 2

Ik zie dit begrip eveneens terugkomen in de duurzame samenwerking die we moeten opbouwen binnen deze regio. De Board kent zijn oorsprong in triple helix, de samenwerkingsvorm waarin bedrijfsleven, onderzoeksinstituten en overheid eensge­ zind optrekken. Dagelijks spreek ik met de hoofdrolspelers, waarbij mij telkens opvalt hoeveel energie er loskomt waar partijen zich verenigen. In die samenwerking wor­

Almere verrijkt met duingebied

Het vlakke land van Flevoland wordt verrijkt met een heus duingebied aan de westkant van Almere. Het gaat om drie duinen, die het middelpunt worden van een bijzonder woon-, werk- en recreatiegebied aan het IJmeer. De aanleg van de duinenrij is onlangs gestart. Het project omvat onder meer de bouw van 3.000 woningen, waarvan een groot aantal dankzij de duinen uitkijken over het water. Er komt ook een haven met een boulevard en een plein in het centrumgebied met appartementen, cafés en restaurants, kantoren, hotels, boe­ tiekjes en onderwijs­instellingen.

Ton Jonker Secretaris van de Amsterdam Economic Board

den de eigen agenda’s ondergeschikt gemaakt aan het grotere plaatje. Hoe we dat in deze metropool organiseren is uniek. In de Board-meeting van mei is een sprekend voorbeeld van een duurzame samenwerking bekrachtigd. De Amsterdam Academic Alliance is hét antwoord van de twee Amsterdamse topuniversiteiten UvA en VU op de opgave om met duurzame oplossingen te komen voor het competitief houden van het universitaire onderwijs. Er zijn goede afspraken gemaakt over onder meer de vorming van één bètafaculteit en over een gezamenlijke programmering van onder­ zoek op terreinen waarop de universiteiten elkaar versterken. Geen fusie, geen over­ name, maar het bundelen van krachten. Synergievoordeel dat de metropooleconomie versterkt door meer spin-off te genereren en beter geschoolde mensen af te leveren. Een prachtig voorbeeld van hoe duurzame samenwerking invulling geeft aan het grotere plaatje van deze topregio.

Impressie: gemeente Bloemendaal

Facelift voor Bloemendaal aan Zee Met een lengte van ruim vier kilometer strand en vele karakteristieke strandpaviljoens is Bloemendaal aan Zee één van de parels van de Metropoolregio Amsterdam. Bijzonder is met name de combinatie van familie- en feeststrand. Om de aantrekkelijkheid te vergroten, krijgt de populaire badplaats een kwaliteitsslag.

Wethouder Tames Kokke

Foto: gemeente Bloemendaal

“Ons strand wordt bezocht door mensen uit de hele Metropoolregio Amsterdam en ver daarbuiten”, vertelt wethouder ruimtelijke ordening Tames Kokke enthousiast. “Bijzonder is dat we naam en faam hebben bij twee heel verschillende doelgroepen. Overdag is ons strand met name in trek bij gezinnen, terwijl ’s avonds jong uitgaanspubliek afkomt op al het vertier. Onze strandtenten hebben allemaal een eigen formule ontwikkeld en organiseren aan de lopende band festiviteiten.”

Jaarrond exploitatie

In het kader van de verdere toeristische ontwikkeling van de MRA worden stranden als belangrijk gezien. Een recent door de raad vastgestelde ontwikkelings­ visie speelt daar op in. “We willen ons jaarrond ontwikkelen tot een aantrekkelijke publiekstrekker”, vertelt Kokke. “Centrale invalshoek is het verbeteren van de kwaliteit. Er is vooral gekeken hoe we de hui­ dige twee doelgroepen beter kunnen bedienen. Niet alleen in de zomermaanden, maar het hele jaar. Dat betekent én zorgen dat zij niet in elkaars vaarwater

zitten én het verbeteren van de faciliteiten die bij hen in trek zijn.”

Verbeteren zeebeleving

Een minstens zo belangrijk spoor is het opkrikken van het beeld van Bloemendeel aan Zee. “Als je nu aankomt, zie je de zee niet. Dat gaan we veranderen door het duin aan de boulevard deels af te graven. Ook gaan we het huidige stenige karakter aanpakken en de fietsenstalling verplaatsen. Daardoor krijgt de bezoeker direct een veel aantrekkelijker beleving van zee en strand.” In het oog springen verder de bouw van een strandhotel en een nieuwe opzet van het caravanpark, waarbij de caravans uit het zicht worden geplaatst.”

Fijnproeverstrand

De kosten voor het ontwikkelen van Bloemendaal aan Zee zijn geraamd op ongeveer 1,7 miljoen. Voor een deel wordt dit terugverdiend door permanente exploitatie van twee strandpaviljoens en camping Het Helmgat als recreatiepark. Netto zullen de ver­ wachte inkomsten hoger zijn dan de kosten is de verwachting. De visie wordt nu vertaald in een bestemmingsplan. “Wij zijn een kleinschalig strand voor de fijnproever”, vat Kokke samen. “Vanuit die invalshoek willen we nog aantrekkelijker worden als toeristische trekpleister van de Metropoolregio Amsterdam.”

1 | 2 Podium 3

Toerisme scoort MRA-breed

Frans van der Avert, Directeur City Marketing Metropool Amsterdam

Het aantal toeristische bezoekers aan de Metropoolregio Amsterdam neemt toe, evenals de spreiding over de regio. “We zitten op het goede spoor”, zegt Frans van der Avert. Maar volgens de Directeur City Marketing Metropool Amsterdam zit er veel meer in het vat. “In feite is de MRA-brede toeristische promotie nog maar net begonnen.”

Frans van de Avert voert sinds augustus 2011 het team aan dat is opgezet om het toerisme in de Metropoolregio Amsterdam te bevorderen. Onder de vlag van ‘I Amsterdam’ maken hij en zijn veertig medewerkers zich sterk om het toeristisch potentieel van de MRA te versterken. “Alles wat we doen is voor de metropool. We gebruiken de naam van Amsterdam alleen om ons product te branden. Daar heeft iedereen baat bij.”

Regio als musical

Van der Avert wijst erop dat Amsterdam zelf vergele­ ken met andere grote steden in de wereld heel klein is. “Voor buitenlandse bezoekers is het helemaal niet erg om een kwartier in de trein, bus of auto te zitten. In hun beleving liggen de Amsterdamse grachten, het strand van Zandvoort, de architectuur van Almere en de molens op de Zaanse Schans als het ware allemaal om de hoek. Die reistijd vanuit hartje Amsterdam naar andere aantrekkelijke toeristische plekken telt dus helemaal niet mee in het maken van keuzes. Juist het regiobrede aanbod maakt ons zo aantrekkelijk.” Aan de andere kant zit in het rijke aanbod ook een risico. “Er is zoveel, dat je heel zorgvuldig moet zijn met waarmee je naar buiten komt. Je moet de metropool zien als een musical, waarbij iedereen ver­ schillende liedjes mag zingen op voorwaarde dat het past binnen het gezamenlijke stuk.” Om die reden wordt het toeristische aanbod van de MRA sinds ongeveer anderhalf jaar ‘verkocht’ onder het motto Amsterdam Bezoeken Holland Zien. Hiervoor zijn verspreid over de regio zeventien toeristische

4 Podium 1 | 2

foto: Amsterdam Marketing

bestemmingen op de kaart gezet. “Inzet van de campagne is buitenlandse bezoekers aan Amsterdam hier enthousiast voor te maken, waar­ door zij zich meer over de regio verspreiden, langer bij ons verblijven en dus ook meer geld uitgeven.” De eerste resultaten stemmen optimistisch: de bezoekersaantallen nemen over de gehele linie toe (zie Infographic, pag. 12). Toch moeten we ons niet te snel rijk rekenen, waarschuwt de directeur City Marketing. “In de praktijk proberen gemeenten elkaar nog regelmatig de loef af te steken. Leren we dat af, dan wordt de gezamenlijke uitstraling veel

“Online media zijn het allerbelangrijkst in de MRA-promotie”

scherper en beter. Het verbeteren van de bereikbaar­ heid is ook belangrijk voor het versterken van het toeristisch product. Nu zorgen de verschillende aan­ bieders op de OV-markt voor de nodige verwarring.”

Trends

Een ander punt van aandacht is het tijdig inspelen op nieuwe trends. “De laatste tijd zijn bijvoorbeeld veel buitenlandse bezoekers geïnteresseerd in CityBreaks, korte bezoeken dus. Veel mensen zijn ook op zoek naar kwaliteit en naar unieke dingen. Naar verwondering. Karakteristieke Hollandse plaatjes

Hemmes als vliegwiel van ZaanIJ

De gemeente Zaanstad heeft onlangs 2,7 ha grond aangekocht op het schiereiland De Hemmes. Daarmee is een strategische stap gezet naar de verdere gebiedsontwikkeling langs de Zaan. De Hemmes ligt halverwege de Zaan en is een voor Zaanstad unieke woonlocatie. Het schiereiland maakt onderdeel uit van het Zaanse gedeelte van ZaanIJ, één van de vier prioritaire verstedelijkings­locaties in de Metropoolregio Amsterdam. De aankoop van De Hemmes kan voor ZaanIJ een vliegwielfunctie vervullen. Op termijn wil de gemeente 40 kavels uit­ geven voor particulier opdrachtgeverschap. Naar ver­ wachting zal dit niet eerder dan 2016 mogelijk zijn. In de tussenliggende jaren is het terrein beschikbaar voor tijdelijke functies. Deze dienen een duidelijk publiek karakter te hebben. Wethouder Dennis Straat is enthousiast over de potentie van de locatie: “De Hemmes is een van de mooiere plekken aan de Zaan. Dit kunnen we nu publiek toegankelijk maken. Daarmee geven we een stukje Zaan terug aan de bewoners. Dat is waardevol.” De gemeente mikt op creatieve functies voor De Hemmes, maar staat open voor andere initiatieven. Contactpersoon: Monique Sommer, [email protected]

foto: Bart Homburg

zijn ook belangrijk, denk aan de grachtengordel, de Zaanse Schans of het platteland rond Ransdorp.” Een geheel andere ontwikkeling is dat online-media snel aan belang winnen bij het onder de aandacht brengen van het aanbod. “De toeristische markt wordt met de dag interactiever, het gaat echt razendsnel. Dit betekent dat mensen ook hun eigen jury zijn en niet meer blindvaren op de adviezen van reisbureaus. Ze horen bijvoorbeeld veel liever wat hun vrienden ervan vinden. Door Facebook, Twitter, Internet enzovoorts lukt dat ook steeds gemakkelij­ ker. Als marketingbureau spelen wij hier actief op in, vooral door te focussen. Zo zorgen we ervoor dat alles via de portal ‘IAmsterdam.com’ gaat.” Aandachtspunt daarbij is de wildgroei die dreigt te ontstaan. “Iedereen met een toeristisch product wil tegenwoordig een app en een website. Dat is op zich logisch, maar men vergeet vaak hoe dat nog te ver­ markten is. Hoe weet de bezoeker zich nog een weg te banen in dat woud aan apps. Dat lukt alleen door ze via ons gezamenlijke portal binnen te laten komen en daarna weer uit te laten waaieren.”

Verschillende doelgroepen

Ander punt om rekening mee te houden is dat het bij toerisme om een zeer diverse doelgroep gaat. “Een Amerikaan zoekt iets anders dan een Europeaan. Dat geldt ook voor de snel toenemende stroom bezoekers uit de BRIC-landen. De afkorting staat voor Brazilië, Rusland, India en China, die alle vier een snelle economische groei doormaken. Voor ieder segment maken we een selectie om met het beste product naar buiten te kunnen komen.” Verder

wijst Van der Avert erop dat nog steeds de helft van alle MRA-bezoekers uit Nederland zelf komt. “De buitenlandse toerist is enorm belangrijk, maar laten we ons daar niet blind op staren. Blijf ook nadenken wat iemand uit Breda of Zwolle hier zoekt. Hiervoor zijn MRA-gemeenten vooral zelf aan zet. De meerwaarde van Amsterdam Marketing ligt vooral in het ondersteunen van de metropool bij het aantrekken van internationale bezoekers.”

“Reistijd tussen toeristische

bestemmingen speelt geen rol” Kansen

Van der Avert laat tot besluit weten dat hij vooral kansen ziet. “Eigenlijk zijn we nog maar net uit de startblokken. Ik ben in augustus 2011 aangesteld en de eerste tijd was het veel achter de schermen werken en praten. Voor de nabije toekomst zie ik allerlei kansen om de slagkracht van onze gezamen­ lijke marketinginspanning te versterken. Daarom wil ik met alle partners van de MRA praten om nog veel scherper te krijgen wat onze sterkste punten zijn. Dat is nodig om de metropool echt als één product te presenteren. Nu is het nog een te groot verhaal. De gezamenlijke promotie is maar net begonnen.” Jan de Graaf

1 | 2 Podium 5

>>

korte berichten

Grachtengordel metropoolregio wacht nieuwe toekomst

Natuurboulevard IJmeer

Langs het IJmeer is een aaneengesloten route ontwikkeld die de natuur tussen Amsterdam IJburg en de Hollandse Brug met elkaar verbindt. De mooie 14 kilo­ meter lange wandel- en fietsroute gaat van het Diemerpark, langs IJburg, door Muiden en Muiderberg naar het Voorland bij Hollandse Brug. Daarbij passeert men niet alleen uitkijkpunten, oeverplekjes en picknickplaatsen, maar wandelt en fietst ook tussen kudden schapen door. Informatie: www.staatsbosbeheer.nl/natuurboulevard De Natuurboulevard maakt onderdeel uit van het programma ‘Groene Uitweg’. Dit is door de provincie Noord-Holland opgezet ter verbetering en bescherming van de ruimtelijke kwaliteit van het groene gebied tussen Amsterdam en het Gooi. Informatie: www.noord-holland.nl/groeneuitweg Foto: Provincie Noord- Holland

Binnen in buitenplaatsen

Het leven van rijke stedelingen van 1600 tot 1900 was intrigerend. In die periode trokken zij zich graag terug in weelde­ rige zomerverblijven. Wat ging er schuil achter deze muren van rijkdom? Tijdens de zomermaanden onthullen de mooiste buitenplaatsen hun geheimen. Met ver­ rassende verhalen, bijzondere evene­ menten en wandel- en fietsroutes. Het betreft een initiatief van Oneindig Noord-Holland, een platform van verhalen over het rijke verleden van Noord-Holland. In het kader van de campagne lanceert het Amsterdam Museum een reeks routes met de titel ‘Amsterdammers naar buiten’. Kijk voor meer informatie op www.binneninbuitenplaatsen.nl.

Geen windmolens in IJmeer of Markermeer

Provincie Flevoland wil voorlopig niet dat er een groot windmolenpark in het IJmeer of Markermeer verrijst. Volgens de provincie is er nog genoeg ruimte om parken op het land neer te zetten. Grootschalige plannen voor bouwen in het water werken verstorend op dit beleid. Daarom heeft Flevoland het ministerie gevraagd tot 2015 aanvragen voor windmolenparken op het water af te wijzen.

6 Podium 1 | 2

Sinds 1996 staat de Stelling van Amsterdam, de grachtengordel van de MRA, op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Met name de laatste jaren wordt hard gewerkt om een nieuwe invulling te geven aan de unieke groene metropoolring. De 135 kilometer lange Stelling van Amster­ dam omvat 46 forten en batterijen en een uitgebreide infrastructuur van dijken, sluizen en onderwaterzettingen. Het complex heeft al een halve eeuw geen militaire functie meer.

Identiteitsdrager

Na een periode van verwaarlozing, zijn ver­ schillende instanties, vrijwilligers, beheerders en andere geïnteresseerden al een aantal jaren bezig om het monument een nieuwe plek in de maatschappij te geven. Met suc­ ces. Steeds meer forten worden opgeknapt en krijgen een nieuwe functie, onder meer als expositieruimte of ontmoetingscentrum. Doordat rondom de verdedigingslinie niet gebouwd mocht worden, is er bovendien een aantrekkelijke groene gordel ontstaan. De Stelling is tegenwoordig dan ook een belangrijk onderdeel van het Metropolitane Landschap en het enige landschapselement dat door bijna de gehele metropoolregio loopt. De Stelling leent zich dan ook goed als

identiteitsdrager voor de regio. Samen nadenken over de toekomst van dit monu­ ment, kan de samenwerking binnen de regio versterken.

Regionaal icoon

Hoewel de Stelling ooit tot doel had de stad te beschermen, is er door de fysieke afstand weinig mentale binding met de stad. Het is dan ook een belangrijke uitdaging om de nieuwe, eigentijdse functie in de stad Amsterdam te laten landen. Interessant in dit licht is dat ook UNESCO streeft naar een nieuw type Werelderfgoed, waarbij de samenhang tussen steden en hun landschap centraal staat. Als symbool voor de relatie tussen Amsterdam en haar regio kan de Stelling een belangrijke rol spelen in de aanwijzing voor dit type Werelderfgoed. Op deze manier kan de betekenis van de Stelling dezelfde iconische waarde voor de regio krijgen als de grachtengordel die voor Amsterdam heeft. Contactpersoon: Nick Smit, [email protected]

MRA spint garen bij impuls aan topsectoren Het kabinet wil de topsectoren van ons land nog sterker maken. Om dat te bereiken, bundelen overheid, bedrijfs­ leven, universiteiten en onderzoekscentra hun krachten. Als economisch kerngebied van het land heeft de MRA baat bij het topsectorenbeleid van het rijk. Maak een gouden driehoek waar die nog niet is. Stel als be­ drijfsleven en kennisinstellingen - met een helpend handje van de overheid - een innovatieagenda op. En zorg gezamenlijk dat je sector profijt heeft van state-of-the-art kennis en technolo­ gie om een sprong te maken op de wereldmarkt. Dat is in het kort het doel van het topsectorenbeleid.

Innovatiecontracten

Het ministerie van EL&I heeft negen marktsectoren geïden­ tificeerd die een internationale rol vervullen, variërend van agrarische productie en voedingsmiddelen (agrofood) en life sciences & health tot logistiek en creatieve industrie. Met iedere sector zijn inmiddels innovatiecontracten ondertekend. Daarin is vastgelegd dat onderzoeksinstellingen een deel van hun gelden reserveren voor vraagstukken vanuit de topsecto­

ren, terwijl bedrijven op hun beurt bereid zijn tot het mee­ financieren van onderzoek. Overheden investeren aanvullend in intermediaire organisaties en bestuurlijke netwerkvorming. Met de innovatiecontracten is in totaal B 2,8 mrd gemoeid. Daarvan komt het leeuwendeel (1,8 mrd) van het bedrijfsleven en circa 1 mrd van overheden (regionaal, provinciaal en landelijk). Daarnaast worden verschillende innovatieregelingen (verder) gefiscaliseerd. Vanuit het MKB is dit overigens aangeduid als het zwakke punt, omdat voortaan niet meer alle bedrijven voor deze aftrekposten in aanmerking komen.

MRA-specialisaties

Een aantal topsectoren sluit goed aan op economische spe­ cialisaties van de Metropoolregio Amsterdam. Ook op enkele ‘doorsnijdende’ thema’s heeft de MRA een sterke positie, met name op het gebied van ICT, nanotechnologie en biobased economy. Deze technologieën zijn toepasbaar in álle economi­ sche sectoren, topsector of niet, vandaar ‘doorsnijdend’. Contactpersoon: Monique Roso, [email protected]

De lijnen tussen de innovatieagenda voor de tuinbouwsector en het sierteeltcluster in Aalsmeer zijn zeer kort Foto: Flora Holland

Vertrekpunten Noordzeekanaalvisie Begin dit jaar is een start gemaakt met het opstellen van een integrale visie op het Noordzeekanaalgebied. Inmiddels is een notitie over de vertrekpunten vrijwel gereed. Wat gebeurt er allemaal in het Noordzee­­ kanaalgebied, welk beleid is vastgesteld, welke zaken moeten nog verder worden

uitgezocht? Al deze zaken komen terug in de vertrekpuntennotitie waarover de stuurgroep Visie Noordzeekanaalgebied 2040 zich eerdaags buigt. Bij een akkoord start de volgende fase, het opstellen van perspectieven voor de toe­ komstige ontwikkeling van het gebied. Dit gebeurt deels in de vorm van werk­ ateliers. Aan­sluitend vinden gesprekken

plaats met de betrokken stakeholders, gevolgd door het voorleggen van bestuurlijke keuzes aan de stuurgroep. De visie komt medio december gereed, waarna de laatste stap volgt: het maken van een uitvoeringsagenda. Contactpersoon: Chrétienne Nielen, [email protected] 1 | 2 Podium 7

RRAAM

in vogelvlucht

[foto: via drupsteen ]

8 Podium 1 | 2

RRAAM staat voor RijkRegioprogramma AmsterdamAlmere-Markermeer. Het pro­ gramma ontwikkelt voorstellen om uitvoering te geven aan het ontwikkelen van moderne woonen werklocaties, het realiseren van een goede bereikbaarheid en het verbeteren van de natuurwaarde van het Markermeer en IJmeer. Op pagina 10 en 11 een overzicht van de stand van zaken. Bekijk de foto 360 in het rond op de MRA-website!

1 | 2 Podium 9

Opschaling Almere is al begonnen Uitgangspunt van de Schaalsprong Almere is de bouw van 60.000 woningen. Maar om wat voor woningen gaat het, hoe worden die ontsloten en wat zijn de ambities voor natuur en milieu? Plus, niet onbelangrijk: hoe zit het met de kosten en baten? Twee jaar terug hebben Rijk en regio het RRAAM-programma gestart om antwoorden op dergelijke vragen te formuleren. Eerdaags verschijnt een tussenbalans.

RRAAM staat voor Rijk-Regioprogramma Amsterdam-Almere-Markermeer. Het pro­ gramma ontwikkelt voorstellen om uitvoe­ ring te geven aan drie onderling nauw verweven ambities: het ontwikkelen van moderne woon- en werklocaties, het reali­ seren van een goede bereikbaarheid en het verbeteren van de natuurwaarde van het Markermeer en IJmeer. Inmiddels zijn in het kader van het programma al een slordige vijftig onderzoeken gestart en deels ook afgerond. Eerste conclusie is dat de woning­ bouwopgave in de Metropoolregio Amsterdam onverminderd blijft bestaan. Er moet flink gebouwd worden en Almere biedt daarvoor de ruimte en de kwaliteit.

richting IJburg óf Muiden. Het eerste alterna­ tief betreft de aanleg van een hoogwaardig OV-systeem in de vorm van een snelbus of -tram tussen Almere Pampus en Almere Centrum en Almere Poort. Ten aanzien van de twee opties voor de IJmeerlijn gaat het in beide gevallen om een metroverbinding, aangelegd via een brug, een tunnel of een combinatie hiervan.

Bereikbaarheidsopties

De twee IJmeerlijn-alternatieven zijn met stip de duurste, ook al is het prijskaartje inmiddels beduidend lager geworden dan in de eerdere voorstellen. Daarbij heeft het Muiden-tracé iets meer nadelige effecten op de natuur dan het IJburg-tracé. Verder gaat het in beide gevallen om een zeer ver­ nieuwend concept, dat Almere maximaal aanhaakt op Amsterdam.

Het feit dat de 60.000 woningen in Almere nodig zijn, zal voor ingewijden niet echt verbazingwekkend zijn. Dat geldt waar­ schijnlijk wel voor de conclusie dat het ver­ beteren van de bereikbaarheid een factor vier goedkoper kan dan eerder was geraamd. Hiervoor zijn drie opties in beeld: de Hollandse Brug en een IJmeerlijn in de 10 Podium 1 | 2

Nieuw onderzoek toont aan dat de optie Hollandse Brug relatief weinig kost en veel oplevert in termen van het te verwachten reizigersaanbod. Wel is deze variant vooral op Almere gericht en minder op Amsterdam.

Opschaling Almere eerst als bus- of tramverbinding en later als metroverbinding aan te leggen. Of juist aan de overkant te beginnen, bijvoorbeeld van Diemen Zuid naar IJburg 2 en de brug of tunnel naar Almere als laatste op te pak­ ken. In de lopende studies worden alle varianten nader uitgewerkt ten aanzien van onder meer de kosten en de onderlinge samenhang.

Natuur

Voor de derde ambitie, het verbeteren van de natuurwaarde van het Marker- en IJmeer, blijkt uit nieuwe studies dat er op dit gebied veel mogelijk is. Plus dat de natuurontwikkeling aanmerkelijk goedkoper kan dan gedacht. Aanvankelijk was een mil­ jard nodig. Dat bedrag ging na aanvullend onderzoek al omlaag naar 600 miljoen. Op verzoek van de Tweede Kamer is daarop de markt benaderd met de vraag of het niet nóg slimmer en goedkoper kan. Drie con­ sortia zijn dit nu aan het uitzoeken, waarbij alle drie hebben aangegeven dat zij hier zeker mogelijkheden toe zien. Weliswaar blijft er veel geld nodig, maar niet op korte termijn. Wel is het belangrijk om de komende jaren allerlei experimenteren uit te voeren om te ontdekken welke natuur­ maatregelen het beste werken.

Eerste fase gestart

Gebiedsontwikkeling avant la lettre

Opvallend is de manier waarop de ontwikkeling van Oosterwold, het Flevolandse gebied rond de A27, vormt krijgt. Dit gebeurt via particulier opdrachtgeverschap, maar dan op een voor Nederland unieke manier. De toekomstige bewoners bouwen niet alleen zelf hun huis, maar zijn ook verantwoordelijk voor de aanleg van straten, riole­ ring en waterwegen en alles wat daarbij komt kijken. De overheid helpt wel, maar is niet de verantwoordelijke partij. Daar staat tegenover dat men relatief goedkoop grond kan kopen. Maximale vrijheid staat voorop in wat men doet en laat. Begin juni ging de raad in grote meerderheid akkoord met de voorgestelde aanpak.

Qua ontsluiting en natuurontwikkeling liggen wat het Rijk betreft de opties nog relatief open. Dat geldt niet voor de invulling van de verstedelijkingsambitie. In alle alterna­ tieven wordt rekening gehouden met 60.000 woningen in Almere. De eerste fase omvat de bouw van 19.000 woningen: Almere Poort (11.000), Nobelhorst (4.300) en verschillende locaties in de stad (4.700). Met de bouw is al een start gemaakt en afgelopen jaar zijn de eerste duizend woningen opgeleverd. Daarnaast wordt al volop gewerkt aan de toekomstige uitbreiding van Almere Oosterwold (zie kader). Kortom, de opschaling van Almere is al begonnen!

Traject Organische ontwikkeling

Overigens zijn voor alle drie de vervoers­ opties de investeringsgelden niet direct en niet in één keer nodig. Voor het uitvoeren van de woningbouwopgave wordt namelijk inmiddels uitgegaan van een organische ontwikkeling. Er wordt pas gebouwd als er daadwerkelijk vraag is naar nieuwe wonin­ gen Het bouwtempo kan omlaag gaan, maar niet de ambitie. Vast staat ook dat de hoogstedelijke ontwikkeling van Almere Pampus (20.000 tot 25.000 woningen) pas in de laatste fase aan de orde komt. Juist de ontwikkeling van deze locatie is erg bepa­ lend voor het al dan niet aanleggen van een IJmeerverbinding. Qua woningtype is Almere Pampus namelijk concurrerend met

IJburg2 en het is niet verstandig om de twee locaties aan weerszijden van het IJmeer tegelijk te ontwikkelen. In die zin is er dus ruim tijd voor het nemen van een definitief besluit over een moge­ lijke nieuwe verbinding. Bovendien kan de keuze voor het verbeteren van het bestaande OV-netwerk mogelijk voor de eerste bouwfase soulaas bieden. Op het moment dat de woningproductie in een versnelling komt, kan een besluit over het al dan niet aanleggen van een IJmeer­ verbinding volgen. Interessant is dat de studies aantonen dat deze verbinding ook in gedeeltes kan worden aangelegd. Een andere mogelijkheid is de HOV-verbinding

Begin juli komt een belangrijk deel van de onderzoeksresultaten naar buiten. Direct daarop start een consultatietraject tot medio september. Maatschappelijke orga­ nisaties, regionale bestuurders en het publiek kunnen rijk en regio laten weten wat ze van de onderzoeken en plannen vinden. De resultaten van deze consultatie worden verwerkt in een ‘oogstdocument’. Dat vormt samen met de resultaten van al het verrichte onderzoek de opmaat voor een ontwerp-Rijksstructuurvisie eind dit jaar. Daarin zal het nieuwe kabinet een voor­ keursbesluit nemen over de verdere ont­ wikkelingen in de Noordelijke Randstad. Projectwebsite: www.rraam.nl.

1 | 2 Podium 11

Toeristische ontwikkeling MRA 6.400.000.000 B Directe bestedingen Gemiddeld aantal overnachtingen

64 %

9%

1,68

Werkgelegenheid

60.000 werkzame personen

4%

19%

Bron: CBS/bewerking O+S

Waterland + 20 %

IJmond +7% Zaanstreek + 28 %

agglomeratie Haarlem + 10 %

Amstel-Meerlanden + 20 %

Bezoekers MRA 2011: 8.246.000

Flevoland + 13 %

Amsterdam + 14 %

Het Gooi en Vechtstreek + 12 %

Hotelovernachtingen 2010 minder dan 250.000 250.000 -< 1.000.000 1.000.000-< 5.000.000 5.000.000 en meer + % zowel in Amsterdam (+14%) als in de regiogemeenten

(+16%) groeide het aantal hotelovernachtingen in de periode 2009-2010 sneller dan landelijk (+7%)

Het gaat goed met de toeristische ontwikkeling van de Metropoolregio Amsterdam. Zowel in Amsterdam zelf als in de regio neemt het aantal overnachting al vier opeenvolgende jaren toe. Hoewel het leeuwen­ deel van de toeristen in Amsterdam verblijft, is de regio duidelijk met een inhaalslag bezig. Dit wordt nog eens onderstreept door het nieuwe bezoeker­ onderzoek 2012 van ATCB (Amsterdam Toerisme & Congres Bureau), dat laat zien dat er nu 23% van de bezoekers aan Amsterdam een bezoek aan de regio maakt. Dat was in 2008, aan het begin van Amsterdam Bezoeken, Holland Zien, 18%. Wel zijn de bezoek genererende markten deels verschillend. Voor de regio is de Nederlandse en Duitse markt dominanter dan voor de stad Amsterdam. Het zakelijk aandeel bedraagt voor de hele MRA 38%. Hiervan verblijven er meer in de regio (44%) dan in de stad (36%). Dit komt met name doordat Schiphol bij de regio wordt geteld. Tot slot valt op dat het leeuwendeel van de buiten­ landse bezoekers (64%) het vliegtuig als vervoermid­ del heeft. De trein (19%) staat op de tweede plaats. 12 Podium 1 | 2

2612

1685

1318

741 402

676

193

18 33

275

132 51

65

119

Overnachtingen Regio 2011

195 243

567

Overnachtingen Amsterdam 2011

Gamesector voegt nieuwe dimensies toe Het kan niet anders dan dat de gamesector groeit: de mens speelt graag, zowel voor zijn plezier als om te leren. Gaming is niet alleen hot, maar als het gaat om economisch rendement ook serious business. Momenteel telt Nederland bijna 200 gamebedrijven, met ruim 2000 werk­ nemers en een gezamenlijke omzet die wordt geschat op 150 miljoen euro. Daarnaast heeft Nederland een sterke positie, ook internationaal, op het ter­ rein van de zogeheten serious gaming: games voor training en educatie.

Regionale spreiding

De Nederlandse gamesindustrie concentreert zich sterk in de regio Amsterdam-Hilversum-Utrecht. Iedere stad heeft daarbij haar eigen focus: in Amsterdam is de relatie sterk met de marketingsector, terwijl Hilversum de topopleiding (1000 studenten) op het gebied van games en animatie huisvest. Ook het grootste Neder­ landse gamebedrijf (Spil Games) is in de mediastad gevestigd en breidt snel uit. Utrecht is op haar beurt juist een broeinest van jonge gamebedrij­ ven. Als onderdeel van de topsector creatieve industrie werken provincie

Marisa Kes wethouder gemeente Edam-Volendam

Utrecht, Hilversum en Amsterdam samen aan stimulering van de game­ sector.

Zorgsector

Opvallend is de voortrekkersrol die de klassieke omroepsector heeft. Anima­ tie, game-elementen en apps worden meer en meer aan traditionele kanalen (TV, internet) gekoppeld. Hierdoor worden programma’s sterkt verrijkt en krijgen ze een andere beleving.

Woningbouw is een must!

Maar ook in andere sectoren dringt de digitale gamewereld binnen. Via het in Hilversum gevestigde innovatie­ platform iZovator wordt bijvoorbeeld de markt voor games in de zorgsector gestimuleerd. Zo kunnen ouderen op een hometrainer door een virtuele omgeving fietsen, met beelden en geluiden uit historische databases. Bijzonder is ook het laagdrempelige communicatiesysteem Vinnie dat ver­ standelijk gehandicapten ondersteunt. Kortom, vanuit verschillende invals­ hoeken manifesteert de gamesector zich als kansrijke groeisector.

In het vorige nummer van Podium (2012/1) stond een artikel over de extra woningbouw die in de MRA noodzakelijk is tot 2040. In het artikel wordt zelfs gesproken over een prognose van 300.000 extra woningen.

Contactpersoon: Monique Roso, [email protected]

Vaak wordt aan ons gevraagd wat ons geheim is. Wij richten ons op de vraag. Door de woningzoekenden te ‘kennen’, woon­ wensenenquêtes te houden en te realiseren wat mensen daadwerkelijk willen, is het afzetrisico in onze gemeente laag. We zijn zelf eigenaar van de gronden, vragen architecten te ontwerpen waar de potentiële kopers om vragen en besteden de bouw Europees aan. Daardoor hebben we de regie in handen, bepalen we zelf de uiterst scherpe ‘Vrij op Naam’-prijzen en weten de kopers dat ze zo´n kans niet snel weer zullen krijgen! Kortom, een succes! De bouw gaat door, kopers tevreden met hun woning, gemeente tevreden met de lopende grondexploitatie en de risico´s blijven tot een minimum beperkt!

Als wethouder Ruimtelijke Ordening van de gemeente Edam-Volendam kan ik vol trots schrijven dat we in onze gemeente nog volop aan het bouwen zijn. Voor de MRA als geheel zijn onze woningbouwaantallen natuurlijk een druppel op de gloeiende plaat. Maar als het alle gemeenten in ons gebied lukt om de bouw weer op gang te krijgen, dan moeten we een heel eind kunnen komen!

Wij raden andere gemeenten aan om ons systeem ook eens nader onder de loep te nemen en wie weet kunnen er meer bouwprojecten op deze wijze ontwikkeld gaan worden. Op deze wijze hoop ik mijn steentje bij te dragen aan de noodzakelijke bouw­ opgave!

Spil Games, wereldwijd de nummer één in online games, investeert in een eigen gamecampus op

de voormalige Hilversumse gemeentewerf

impressie: gemeente hilversum

1 | 2 Podium 13

Utrecht doet mee met Gebiedsagenda 2.0 Sinds begin dit jaar wordt gewerkt aan de actualisatie van alle gebieds­ agenda’s uit 2009. Onlangs is definitief besloten dat Utrecht, Noord-Holland en Flevoland een gezamenlijk product opleveren. Sinds begin dit jaar wordt gewerkt aan de actualisatie van alle gebiedsagenda’s uit 2009. Dit is een uitvloeisel van het Bestuurlijk Overleg Meerjaren Investeringsprogramma Ruimte en Transport (BO MIRT) in het najaar van 2011.

Eén agenda met focus

Uit een in april afgeronde inventarisatie­ ronde blijkt dat er voldoende aanleiding

is om één gezamenlijke gebiedsagenda op te stellen - de Gebiedsagenda Noord­ vleugel. Daartoe heeft het directeuren­ overleg MIRT inmiddels ook besloten. Tegelijkertijd is aangegeven dat er meer focus moet komen - de directeuren willen de opgaven voor het gebied centraal stel­ len. Dit laatste past bij het veranderende karakter van het MIRT-overleg om – naast sec programma’s en projecten – ook stra­ tegische vraagstukken te bespreken. Om de focus te bepalen zijn voor een negental onderwerpen verschillende trio’s (Rijk, Noordwest en Utrecht) aan de slag met opgaven, programma’s en projecten. Onderwerpen zijn de econo­ mische concurrentiepositie, de woning­

bouwopgave, OV-knooppunten, het ‘tussengebied’ Amsterdam-Utrecht, bereikbaarheid, water/waterveiligheid, klimaat & energie en de ‘niet-prioritaire gebieden’.

Traject

Begin juli besluiten de directeuren van Rijk en regio over de focus. In de zomer en het najaar wordt de gebiedsagenda Noordvleugel gemaakt. Bespreking van het eindresultaat volgt op 5 november met de nieuwe minister van Infra­ structuur en Milieu. Contactpersoon: Marc Hanou, [email protected]

Foto: peter Hoogervorst

Alle vier de scenario’s zijn doorgerekend op maatschappelijke kosten en baten (MKBA). Hieruit blijkt dat de kosten van veenafbraak, met als neveneffecten CO2-uitstoot en bodemdaling, aanzienlijk zijn.

Maatwerk per deelgebied

Waarheen met veenweiden Laag Holland? Laag Holland is een fraai metropolitaan landschap met landbouw-, natuur- en recreatiegebieden. Dit oer-hollandse gebied is uniek voor zowel bewoners als recreanten en toeristen. Maar niet alles is rozengeur en maneschijn. Achter de prachtige wolkenpartijen en weidse vergezichten van Laag Holland gaan twee structurele vraagstukken schuil: er is niet genoeg geld beschikbaar voor het beheer en het veen verdwijnt langzaam.

Toekomstscenario’s

Beide vraagstukken zijn niet nieuw, maar het is lastig om er grip op te krijgen. Reden voor Noord-Holland om voor het kwetsbare veenweidegebied van Laag 14 Podium 1 | 2

Holland vier toekomstscenario’s te ontwikkelen: 1. Het nul-scenario, waarbij het beheer blijft kampen met een tekort aan finan­ ciële middelen en het veen verdwijnt. 2. Het GLB-scenario, waarbij geld beschik­ baar komt uit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de EU. Zeer wenselijk, maar het ziet er niet naar uit dat dit staat te gebeuren. 3. Het scenario van de terugtredende over­ heid. Realistisch, maar vooralsnog blijft het ongewis of met marktinitiatieven het landschap behouden blijft. 4. Het duurzaamheidsscenario, waarbij veenbehoud voorop staat via het verhogen van de waterpeilen, met nadelige gevolgen voor de huidige landbouwuitoefening.

Het is niet de bedoeling om het beleid op één scenario te gaan baseren. Daarvoor zijn de verschillen in veendikte, in land­ bouwperspectief, in ontwatering en in natuurwaarden te groot. De provincie en de stuurgroep Laag Holland willen daarom komen tot maatwerk per deel­ gebied. Voor de gebiedsuitwerking geeft de provincie eerst een kader aan in haar nieuwe agenda voor Natuur, Recreatie en Landschap. Belangrijke onderwerpen in deze agenda voor Laag Holland zijn de uitwerking van Natura-2000 doelstellin­ gen, de wijze waarop de EHS wordt afge­ maakt, het weidevogelbeleid en de aan­ pak van het behoud van het veenpakket. De keuzes die de provincie in de agenda gaat maken op deze onderwerpen, vormen het kader voor het op te stellen maatwerk voor de veenweiden. Naar verwachting wordt dit maatwerk in 2013 afgerond met een visie op de toe­ komst van elk deelgebied. De regio wordt er nadrukkelijk bij betrokken. Contactpersoon: Peter Hoogervorst, [email protected]

foto: provincie Noord-Holland

De Schipholregio is al jarenlang een trekpleister voor het internationaal georiënteerde bedrijfsleven. Een nieuwe ontwikkelingsstrategie moet de aantrekkingskracht van het werklandschap ook voor de toekomst behouden.

Bestuursforum Schiphol zet koers uit De Ontwikkelingsstrategie, onlangs vastgesteld door het Bestuursforum Schiphol, is een ruimtelijk-econo­ misch programma voor de ontwikkeling van kantooren bedrijventerreinen op en rondom Schiphol. Het forum is een samenwerkingsverband van de provincie Noord-Holland, Amsterdam, Haarlemmermeer, Schiphol Group en SADC (Schiphol Airport Development Company).

Gewild gebied

Het strategiedocument is vooral een visie op de kwa­ litatieve opgaven voor het werklandschap, dat zich grofweg uitstrekt van de Zuidas tot en met Hoofd­ dorp en van het Atlaspark tot aan het multimodale logistieke knooppunt Amsterdam Connecting Trade (zie kaart). Dit gebied is binnen de MRA uniek omdat het de ideale combinatie heeft van nabijheid van Schiphol en de stad Amsterdam. Het is dan ook bij­ zonder in trek bij internationale en internationaal georiënteerde bedrijven.

Thematische opgaven

De ambitie is om met de voorgestelde aanpak de internationale concurrentiepositie van de regio struc­ tureel te versterken. Dit betekent vooral dat werk­ milieus beter moeten aansluiten bij de veranderende behoeftes van internationaal georiënteerde bedrij­ ven. De Ontwikkelingsstrategie ziet daarvoor vier thematische opgaven: - Interactie: Moderne bedrijven en werknemers nemen steeds minder genoegen met werken in steriele, monofunctionele werkmilieus. Werklocaties moeten daarom meer uitnodigen tot ontmoeting en interactie. Hieruit ontstaan nieuwe bedrijfsrelaties, initiatieven en innovatie. - Identiteit: Werklocaties moeten voldoende onder­ scheidend en aantrekkelijk zijn om op het netvlies te komen van internationale vestigers en investeerders. Locaties moeten daarom duidelijke profielen hebben en onderling voldoende samenhangend zijn. - Verbinden: Verbinden is voor de Schipholregio een kernwaarde en dit moet top zijn. Dit geldt met name voor het luchtverkeernetwerk, de infrastructuur op de grond en de zogenaamde ‘airport corridor’ tussen de Zuidas en Schiphol. - Verbreden: Het profiel van de Schipholregio kan ster­ ker worden als er ook ruimte is voor marktsegmenten die tot dusver weinig kansen krijgen. Dat kunnen kleine starters zijn of juist unieke icoonachtige bedrijfsconcepten.

Werklocaties

De thematische opgaven zijn vertaald naar locatie­ profielen voor elke werklocatie. Om deze profielen handen en voeten te geven, worden voor drie gebie­ den uitwerkingen gemaakt: de Beukenhorsten, Schiphol Rijk en Riekerpolder en omgeving. Daarnaast zijn Zuidas, Schiphol Centrum en ACT benoemd als ‘internationale vaandeldragers’. Deze drie locaties zijn de iconen van het internationaal georiënteerde werklandschap van de Schipholregio. Ontwikkelingsperspectief 2020 voor de Schipholregio

Contactpersoon: Hans Vonk, [email protected] 1 | 2 Podium 15

agen d a

J U NI



JULI

29/6 Bestuurlijk Provinciaal Verkeer en Vervoer Beraad Gooi en Vechtstreek 3/7 Presentatie Amsterdam Economic Board in Gooi en Vechtstreek 5/7 Duurzaam ruimtegebruik voor de Schipholregio Het gebruik van de ruimte nabij Schiphol bepaalt in belangrijke mate de kwaliteit van leven, wonen en werken in de regio. Op 5 juli organiseert de provincie Noord-Holland haar 6e informatie­ bijeenkomst voor regionale bestuurders, raads- en statenleden rond dit onderwerp. Informatie: Monique Kerssens, [email protected] 10/7 Consultatieronde RRAAM in Almere Van 17.00 tot 20.00 uur. Informatie: www.rraam.nl / [email protected] 12/7 Presentatie Economische Verkenningen MRA Rapportage die een analyse bevat van economische ontwikkelin­ gen in de Metropoolregio Amsterdam 12/7 Presentatie Monitor Platform Bedrijven en Kantoren (PLABEKA) Rapportage met feiten en cijfers over de ontwikkelingen in vraag en aanbod van kantoren, bedrijventerreinen en zeehaventerreinen in de Metropoolregio Amsterdam 12/7 Consultatieronde RRAAM in Amsterdam Van 17.00 tot 20.00 uur. Informatie: www.rraam.nl / [email protected] 17/7 Stuurgroep Structuurvisie Mainport Amsterdam Schiphol Haarlemmermeer ( SMASH )



Eind juni vindt bestuurlijk overleg plaats over de bereikbaarheid van de Gooi en Vechtstreek

COLOFON MRA Podium is het kwartaalblad van de Metropoolregio Amsterdam

Op 5 juli is er een informatie­ bijeenkomst over het gebruik van de ruimte nabij Schiphol

S E P TE M B ER

1/9 Rondje Stelling In de beleving van de samenleving bestaat de Stelling van Amsterdam vooral uit forten en batterijen. Ten onrechte. Juist de gehele infrastructuur van dijken, sluizen en onderwaterzettingen maakt de verdedigingslinie zo uniek. Een 135 km lange fietstoer­ tocht biedt de kans om de gehele verdedigingslinie op één dag in zijn geheel te ronden. Inschrijven kan via: www.rondjestelling.nl 5/9 Amsterdam Economic Board 20/9 Stuurgroep Rijk-Regioprogramma Amsterdam-AlmereMarkermeer ( RRAAM )

In juli zijn er twee RRAAMconsultatierondes (Rijk- en regioprogramma Amsterdam Almere Markermeer)

NO V E M B ER

5/11 Bestuurlijk Overleg Meerjaren Investeringsprogramma Ruimte en Transport (MIRT) 28/11 Bestuurlijk Overleg Platform Bereikbaarheid Metropoolregio Amsterdam (PBM) 29/11 Bestuurlijke Kerngroep MRA (BKG)

WEBSITE

www.metropoolregioamsterdam.nl Redactieraad

Louisan Pot, Joop van der Linden, Jan de Graaf en Guus Knibbeler Correspondenten

O K TO B ER

25/10 Stuurgroep Rijk-Regioprogramma Amsterdam-AlmereMarkermeer (RRAAM)

De Metropoolregio Amsterdam is het samenwerkingsverband van lokale en regionale overheden in de noordelijke deel van de Randstad. Deelnemers zijn de gemeenten Aalsmeer, Almere, Amstelveen, Amsterdam, Beemster, Beverwijk, Blaricum, Bloemendaal, Bussum, Diemen, Edam-Volendam, Haarlem, HaarlemmerliedeSpaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Hilversum, Huizen, Landsmeer, Laren, Lelystad, Muiden, Naarden, Oostzaan, OuderAmstel, Purmerend, Uitgeest, Uithoorn, Velsen, Waterland, Weesp, Wijdemeren, Wormerland, Zaanstad, Zandvoort, Zeevang, de provincies Noord-Holland en Flevoland en de Stadsregio Amsterdam.

Een fietstoertocht biedt op 1 september de mogelijkheid om de hele Stelling van Amsterdam op één dag af te ronden

Germa Bakker, Martin Bekker, Caroline Bokhove, Jacqueline Bouwmans, Jan Heijink, Steef de Looze, Maarten Nip, Wilma van de Poll en Harry Zondag Eindredactie en productie

DG Communicatie foto voorpagina

Foto strand: ATCB

infographic

Geert den Boogert

Ontwerp

www.co3.org, Irma Bannenberg

Druk

KDR Company Oplage

2.600 exemplaren

M e e r i n for m at i e

Actueel nieuws, ook over de agenda, vindt u op de MRAwebsite. Via de website kunt u zich ook abonneren op de maandelijkse elektronische MRA-nieuwsbrief. Het adres is: www.metropoolregioamsterdam.nl

Redactieadres

Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam t.a.v. Guus Knibbeler Postbus 2758 1000 CT Amsterdam 020-2551582 [email protected]