Metropoolregio Amsterdam 2008

Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

2

Colofon

Redactionele informatie Redactie

Auteurs

Els de Boer

Monique van Diest

Celina Mensinga

Idske de Jong

Lisette Goudsmid

Carine van Oosteren

Jeroen Slot

Marian Huisman

Michiel Overkamp

Wim van Zee

Idske de Jong

Jan van Poorten

Renée Kuit

Vormgeving, zetwerk, omslag, druk en afwerking Stadsdrukkerij Amsterdam n.v. Foto’s omslag Fotobank Intranet Amsterdam Bronvermelding Het overnemen van gegevens is met de volgende bronvermelding toegestaan: O+S Amsterdam prijs: € 15,– incl. btw en excl. verzendkosten maart 2009

Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3

Voorwoord

De publicatie ‘Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld’ vormt samen met de publicatie ‘Metropoolregio Amsterdam in cijfers 2008’ een bron aan informatie over de Metropoolregio. ‘Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld’ bevat informatie over de verdeling van armoede en rijkdom in de Metropoolregio Amsterdam. De publicatie is tot stand gekomen door een samenwerking tussen de gemeenten: Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad. Onder bewoners van deze gemeenten is onderzocht hoe zijn rijkdom en armoede ervaren in hun gemeente en in de Metropoolregio. Alle gegevens kunnen ook geraadpleegd of gedownload worden via de website van de Dienst Onderzoek en Statistiek (o+s): www.os.amsterdam.nl. Jeroen Slot Hoofd Onderzoek o+s


4


5

Inhoud

Samenvatting en conclusie

Inleiding Arm en rijk in de Metropoolregio Onderzoeksvragen Bijdragen regiogemeenten

15 15 16 17

1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7

Arm en rijk Rijken zijn armer geworden Recente ontwikkelingen Arm en rijk in de Metropoolregio Ontwikkelingen in inkomen in de Metropoolregio Focus op rijk en arm Relatie met leefstijl Relatie met geluk

19 19 20 23 25 27 30 31

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8

Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio Metropoolregio Amsterdam De groei van Almere Van Aeme-stelle tot Amstelveen Amsterdam Ups en downs van Haarlem Haarlemmermeer Van Purmer tot Purmerend Zaanstad

35 35 37 40 44 48 50 53 57

3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

Gouden randjes en pockets of poverty Gemiddeld inkomen Inkomensverdeling 2000 en 2005 Pockets of poverty Gouden randjes Inkomensongelijkheid Opvallende resultaten per gemeente

63 63 68 71 74 78 80


7

6

Inhoud

4 4.1 4.2 4.3 4.4

Beleving van rijkdom en armoede Geluk en tevredenheid Ervaren luxe Percepties over rijkdom en armoede in de Metropoolregio Financiële situatie en financiële zorgen

91 91 97 99 101

5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7

Beleving van rijkdom en armoede per gemeente Almere Amstelveen Amsterdam Haarlem Haarlemmermeer Purmerend Zaanstad

107 107 113 118 124 130 135 141

Bijlage 1 Tabellen

149


7


Aanleiding onderzoek Inkomen is een belangrijke indicator voor de economische vitaliteit van een gebied. Hoe groter het aandeel inwoners met een hoog inkomen, hoe meer men te besteden heeft en hoe duurder de woningvoorraad. In onderzoek naar de inkomenssituatie wordt vaak gekeken naar het gemiddelde inkomen in een stad of buurt. Dit onderzoek focust juist op de extremen: in welke delen van de Metropoolregio Amsterdam wonen de armste en de rijkste inwoners? Ook is onderzocht hoe de inkomensverdeling in de Metropoolregio zich verhoudt tot de situatie in heel Nederland en welke veranderingen zich hebben voorgedaan in de periode 2000-2005. Het onderzoek besluit met de resultaten van een onderzoek naar de beleving van rijkdom en armoede onder de inwoners van de Metropoolregio. De Metropoolregio Amsterdam bestaat nog maar kort, officieel sinds december 2007. Voorheen stond het gebied vooral bekend als de Regionale Samenwerking Amsterdam.

Gemiddelde vraagprijs woningen Metropoolregio, 1 januari 2004-2009 Graft-De Rijp

€ 75.000

Uitgeest

€ 150.000

Heemskerk Wormerland

Beverwijk

€ 250.000

Purmerend

€ 500.000 € 750.000

Zaanstad Landsmeer

Velsen

€ 1.000.000

Waterland

€ 2.500.000 Haarlemmerliede en Spaarnwoude Haarlem Amsterdam Zandvoort

Almere

Heemstede

Diemen

Bennebroek Haarlemmermeer

Amstelveen

Aalsmeer Uithoorn

OuderAmstel

Muiden Weesp

Naarden Blaricum

Bussum Laren Hilversum

bron: NRC 1


8


Resultaten Ontstaan van rijkdom en armoede Het ontstaan van rijke en arme gebieden in de Metropoolregio is meestal al decennia of eeuwen geleden begonnen. Sommige wijken zijn van oudsher bewoont door de rijken, andere juist door minder bedeelden. Ook het huidige woningbestand zorgt voor spreiding van rijkdom en armoede. Dure woningen clusteren vaak bij elkaar, evenals sociale woningbouw. De gouden randjes… Het Gooi is het rijkste gebied in de Metropoolregio. Het inkomen van de rijkste inwoner per gemeente ligt hier een stuk hoger dan in de rest van de regio. De onderstaande figuur geeft aan in welke wijken van de Metropoolregio relatief veel huishoudens met hoge inkomens wonen. Ten opzichte van vijf jaar eerder is er weinig veranderd. De meeste wijken met heel hoge inkomens in 2005 zijn dezelfde als die van 2000. De wijken met het grootste aandeel allerrijksten (hoogste 1% inkomens) zijn in 2005 te vinden in Huizen (Erica en Tafelberg en Buitenwijken). Aerdenhout in de gemeente Bloemendaal staat op de derde plek. Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met hele hoge inkomens in de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling)

Katwoude (Waterland)

Aerdenhout (Bloemendaal)

AlmereHout

Wijk 01 Zandvoort

Blaricum Erica en Tafelberg (Huizen) Buitenwijken (Huizen) Brediuskwartier (Bussum) Spiegel (Bussum) Noordwestelijke Villawijk (Hilversum)

bron: CBS/bewerking O+S


9


Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met lage inkomens in de Metropoolregio, 2000 (1% verdeling)

Jisp (Wormerland) Heemskerk-Dorp Middelie (Zeevang)

Oranjebuurt (Beverwijk)

Watergang (Waterland)

Centrum (Amsterdam)

Oud-West (Amsterdam) De Baarsjes (Amsterdam) Oud-Zuid (Amsterdam) Weteringbrug (Haarlemmermeer)


…en de pockets of poverty Pockets of poverty zijn gebieden met een groot aandeel inwoners met hele lage inkomens. Op basis van de inkomensgrens van de 1% armste inwoners van de Metropoolregio is nagegaan in welke gemeenten en wijken in de Metropoolregio relatief veel huishoudens met lage inkomens wonen. Er blijkt een groot verschil te zijn tussen de situatie in 2000 en die in 2005. De wijken met het grootste aandeel allerarmsten (laagste 1% inkomens) waren in 2000 te vinden in Waterland (Watergang) en Zeevang (Middelie) en in 2005 in Zandvoort (wijk 01) en Haarlemmermeer (Rijk en omgeving). Veel wijken uit de top tien van wijken met de meeste hele lage inkomens uit 2000 zijn niet terug te vinden in de top tien in 2005. In de arme wijken van 2000 zijn dus tussen 2000 en 2005 minder huishoudens met lage inkomens komen wonen of meer met hoge inkomens. Alleen Amsterdam Centrum komt zowel in 2000 (plek 4) als in 2005 (plek 6) voor in de top 10. Een deel van de lage inkomens wordt ingevuld door zelfstandigen met weinig inkomen. Het inkomen van zelfstandigen fluctueert, vooral in de opstartfase. Dit is een van de redenen waardoor de wijken met relatief veel lage inkomens verschillen tussen perioden.


10


Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met hele lage inkomens in de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling)

Heemskerkerduin en Nooddorp

Ilpendam (Landsmeer)

Poelenburg (Zaanstad) Zandvoort Wijk 01

Centrum (Amsterdam) DiemenCentrum

Beinsdorp (Haarlemmermeer)

Rijk en omgeving (Haarlemmermeer)

Amsteldijk (Uithoorn)

Landelijk gebied Hilversum


Een opvallende uitkomst is dat er enkele wijken zijn die zowel tot de gouden randjes behoren als tot de pockets of poverty. Dit geldt met name voor delen van Zandvoort. Vanzelfsprekend is de mate van inkomensongelijkheid in deze wijken verhoudingsgewijs erg groot. Inkomensongelijkheid In de Metropoolregio zijn de inkomens minder gelijk verdeeld dan in Nederland. Zowel het aandeel mensen met een hoger inkomen als het aandeel met een lager inkomen is groter dan in heel Nederland het geval is. Bovendien is de inkomensongelijkheid toegenomen tussen 2000 en 2005, zowel in Nederland als in de Metropoolregio. De toename was iets sterker in de Metropoolregio dan gemiddeld in Nederland. Vermoedelijk zorgt de clustering van kennisintensieve werkgelegenheid, gecombineerd met stedelijke armoede voor de grotere inkomensongelijkheid in de Metropoolregio. Er wonen hele rijke mensen maar er is ook veel sociale woningbouw. De Theil-coëfficiënt laat zien dat de ongelijkheid in de staarten van de inkomensverdeling in de Metropoolregio groter is dan in Nederland.


11


Gini- en Theil-coëfficiënt, Nederland en Metropoolregio, 2000 en 2005

Nederland

Metropoolregio A’dam

2000

2005

2000

2005

Gini-coëfficient

0,23

0,25

0,25

0,28

Theil-coëfficient

0,09

0,12

0,12

0,15


Verschillen tussen gemeenten De ontwikkeling van de inkomens naar gemeente is terug te brengen tot vijf archetypen: 1. Alle inkomensgroepen zijn ongeveer gelijk verdeeld. 2. Relatief veel rijken en weinig armen: de figuur volgt een stijgende lijn. 3. Relatief veel armen en weinig rijken: de figuur volgt een dalende lijn. 4. Zowel veel rijken als veel armen: de middengroep is relatief klein. 5. Zowel weinig rijken als weinig armen: de middengroep is relatief groot. Archetypen inkomensverdeling in gebieden ten opzichte van het gemiddelde in Nederland (10% groepen) 12

%

1. Alle inkomens ongeveer gelijk verdeeld

10 8 6 4 2 0

16 14 12 10 8 6 4 2 0

16 14 12 10 8 6 4 2 0

laag %

laag

midden

hoog

2. Veel rijk, weinig arm

midden

hoog

4. Veel rijk en veel arm (kleine middengroep) %

16 14 12 10 8 6 4 2 0

14

%

laag

3. Veel arm, weinig rijk

midden

hoog

5. Weinig rijk en weinig arm (grote middengroep) %

12 10 8 6 4 2 laag

midden


hoog

0

laag

midden

hoog

12


In de zeven grote gemeenten komt de inkomensverdeling van Zaanstad, Almere en Haarlem redelijk overeenkomt met de inkomensverdeling in Nederland (type 1). Amstelveen, Amsterdam, Haarlemmermeer en Purmerend laten een ander beeld zien. In Amstelveen zijn relatief weinig lage inkomens, maar is het aandeel van het zevende tot en met het tiende deciel bovengemiddeld hoog (type 2). Het grote aandeel expats in Amstelveen speelt hierin een rol. In Amsterdam zijn vooral de hele lage, maar ook de hele hoge inkomens oververtegenwoordigd (type 4). Dit komt doordat in grote steden als Amsterdam zowel veel stedelijke armoede en werkloosheid is (lage inkomens) als kennisintensieve arbeid (hoge inkomens). Het beeld van Purmerend is precies het tegenovergestelde van dat van Amsterdam. In Purmerend zijn de hele hoge en hele lage inkomens ondervertegenwoordigd, daarentegen is de middengroep groot (type 5). Dit hangt samen met de woningmarkt in Purmerend, er zijn relatief veel woningen voor de middenklasse. Haarlemmermeer heeft, net als Amstelveen, relatief weinig hele lage inkomens (type 2). De middengroepen zijn gemiddeld groot en er zijn relatief veel hoge inkomens. Deze hoge inkomensgroepen zijn echter wel kleiner dan in Amstelveen. De hogere inkomens in Haarlemmermeer kunnen verklaard worden door het grote aantal tweeverdieners. In de andere gemeenten zijn ook tweeverdieners, maar in Haarlemmermeer is het aandeel groter. Beleving van rijkdom en armoede in de Metropoolregio Tot slot is onderzocht hoe bewoners van de regio rijkdom en armoede beleven. Hiervoor is een internetenquête gehouden onder ruim 6.000 bewoners van Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad. Gezondheid, geluk en geld maken dat mensen zichzelf rijk voelen. Geluk De meeste respondenten zijn gelukkig met hun leven, ze geven er gemiddeld een 7,6 voor. Ze zijn vooral tevreden met hun eigen woning, hun vrienden en kennissen en hun genoten opleiding. Tevens zijn een viertal geluksvragen voorgelegd waaruit blijkt hoe gelukkig respondenten zijn. Hoog opgeleiden uit het onderzoek voelen zich gelukkiger dan laag opgeleiden, ook mensen met een koopwoning zijn over het algemeen gelukkiger. Inkomen speelt ook een rol in het geluk, hoe hoger het inkomen des te gelukkig mensen zijn. Maar maakt geld dan gelukkig? Mensen met een hoger inkomen zijn vaker van mening dat geld inderdaad gelukkig maakt. Wat maakt mensen nog gelukkiger? Meer geld zou veel mensen met een laag tot middeninkomen, een laag tot middelbaar opleidingsniveau en mensen zonder baan gelukkiger maken. Hoog opgeleiden, gezinnen met kinderen en mensen met hogere inkomens willen daarentegen vooral meer vrije tijd.


13


Ervaren armste gemeente in de Metropoolregio (procenten) Purmerend Amsterdam Amstelveen Haarlemmermeer Haarlem Almere Zaanstad gemiddelde 0

20

40

Zaanstad

Amsterdam

Purmerend

Haarlemmermeer

Haarlem

Amstelveen

60

80

100 %

Almere weet ik niet, geen antwoord bron: enquête panelleden 2008

Percepties over rijkdom en armoede De rijkste gemeenten van de zeven deelnemende gemeente is volgens velen Amstelveen. Over de armste gemeente is verdeeldheid. Een derde van de respondenten denkt dat Zaandam de armste gemeente is, 18% denkt dat Amsterdam dit is en 13% denkt aan Purmerend. Opvallend is dat bewoners van Zaanstad vooral Amsterdam als armste gemeente zien terwijl Amsterdammers Zaanstad juist op die plek zetten. Financiële zorgen Financiële zorgen en leningen zijn nauw met elkaar verbonden. Rood staan bij de bank, een persoonlijke lening hebben of een lening bij familie of vrienden, leidt tot meer financiële zorgen. Leeftijd speelt hierbij een rol: jongeren onder de 35 jaar en 65-plussers maken zich over het algemeen minder zorgen om hun financiën dan de leeftijdsgroep daartussen in.

Noten 1 Kaarten vervaardigd door NRC. De getoonde wegen komen uit het Nationaal Wegen bestand van Rijkswaterstaat. De wijken gemeentegrenzen komen van CBS/Topografische Dienst Kadaster. De overige elementen (sporen en treinstations, natuurgebieden, zee en overig water) komen van Geodan.


14


15

Inleiding

Het zijn roerige tijden. De financiële turbulentie is uitgegroeid tot een ernstige financiële crisis met wereldwijde uitstraling. Deze crisis was mede aanleiding voor de overgang van een hoogconjunctuur naar een laagconjunctuur, onder andere in Nederland. Steeds meer mensen ervaren de gevolgen van de conjunctuuromslag: er dreigen massaontslagen, de werkloosheid gaat weer toenemen, vacatures worden schaarser en de prijzen van huizen en aandelen dalen. In de Quote 500 rijkste Nederlanders die in het najaar van 2008 verscheen, zijn deze effecten nog niet verwerkt. Niet alleen de rijksten van Nederland maar ook de overige Nederlandse huishoudens zien hun vermogen slinken. Dit zorgde in november 2008 voor het eerst in vijf jaar voor een daling van de consumptieve bestedingen.1 De consequenties van deze recente ontwikkelingen voor de inkomensverdeling van Nederland of de Metropoolregio zijn nog niet bekend.

Arm en rijk in de Metropoolregio Inkomen is een belangrijk gegeven voor economische vitaliteit van een gebied. Vaak wordt naar de gemiddelde situatie gekeken van steden of van wijken. De vraag is of hiermee recht wordt gedaan aan de dynamiek en de diversiteit in de regio en die van de verschillende steden in de regio. Naast gemiddelden kent elke stad, en ook de Metropoolregio als geheel, extremen van rijkdom en armoede: een gouden randje en/of een arme wijk. Rijk en arm kunnen zelfs vlakbij elkaar wonen. In de krachtwijk Poelenburg in de gemeente Zaanstad woont bijvoorbeeld een welvarend deel in villa’s aan de rand van deze wijk. Waar bevinden de rijke enclaves en pockets of poverty zich in de Metropoolregio? Zijn deze in de afgelopen jaren toe- of afgenomen, is er sprake van verplaatsing en waarom? Zijn er (logische) verklaringen voor de regionale spreiding van rijke en arme wijken en buurten? De antwoorden op deze vragen, die in deze rappor tage aan bod komen, leiden tot beter inzicht in de verdeling van arm en rijk in de regio. Hiermee kan het profiel van de delen en de regio als geheel verder ingekleurd worden.


16

Inleiding

Naast financiële rijkdom en armoede is er ook sprake van andere vormen van kapitaal: sociaal en cultureel kapitaal. Door middel van onderzoek onder bewoners in de regio is inzicht verkregen in de manier waarop bewoners rijkdom en armoede beleven.

Onderzoeksvragen In het onderzoek staan de volgende vragen centraal: 1. Hoe is rijkdom en armoede verdeeld over de regio? Welke extremen zijn zichtbaar? 2. Zijn er ruimtelijke verschuivingen zichtbaar in de tijd en welke verklaringen kunnen hiervoor gevonden worden? 3. Hoe worden armoede en rijkdom, breed gedefinieerd, door bewoners van de regio beleefd? Het onderzoek valt uiteen in vijf hoofdstukken: 1 Inkomensverdeling De rapportage begint met een hoofdstuk over de algemene ontwikkelingen die zich voordoen in de inkomensverdeling. Tevens bevat dit hoofdstuk de definitie van een aantal begrippen die in andere hoofdstukken terugkomen, zoals armoede en rijkdom en de Gini- en Theil-coëfficiënt. Ook wordt er een relatie gelegd tussen armoede en rijkdom en leefstijl en geluk. 2 Ontstaansgeschiedenis gemeenten Het ontstaan van arme en rijke buurten wordt onder andere beïnvloed door demografische ontwikkelingen, urbanisatie- en suburbanisatiegolven, het groei kernenbeleid, woningnood in de jaren ’50 en het bouwen van nieuwbouwwijken. In het tweede hoofdstuk wordt voor de grotere gemeenten in een paar pagina’s de ontstaansgeschiedenis geschetst, op het gebied van de volkshuisvesting en de inkomensverdeling van de bewoners. Iedere beschrijving besluit met een recente verdeling van de woningwaarden per gemeente. 3 Analyse RIO-data Het derde hoofdstuk laat zien waar de pockets of poverty en de gouden randjes zich bevinden in de Metropoolregio, ook veranderingen tussen 2000 en 2005 komen aan bod. Bovendien wordt in dit hoofdstuk aandacht besteed aan de inkomensongelijkheid in de regio op basis van de Gini- en Theilindex. Is deze toe- of afgenomen?


17

Inleiding

4 Resultaten panelonderzoek In het najaar van 2008 is met behulp van de internetpanels van Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad onderzocht hoe armoede en rijkdom beleefd wordt. Ook zijn er relaties gelegd met gezondheid en geluk. Het vierde hoofdstuk doet verslag van de overeenkomsten en verschillen tussen de gemeenten. 5 Resultaten per gemeente Hoofdstuk vijf bevat de resultaten van de het onderzoek naar de beleving van armoede en rijkdom naar gemeente.

Bijdragen regiogemeenten O+S Amsterdam heeft het onderzoek uitgevoerd, in nauwe samenwerking met onderzoekers van de hiervoor genoemde gemeenten. Het panelonderzoek is door elke gemeente zelf uitgevoerd en zij schreven ook elk hun eigen paragraaf. Bovendien is het onderzoek begeleid door een commissie die is samengesteld uit de deelnemende gemeenten. De leden van de commissie zijn: Marian Huisman (Almere), Celina Mensinga (Amstelveen), Idske de Jong en Carine van Oosteren (Amsterdam), Lisette Goudsmid (Haarlem), Michiel Overkamp (Haarlemmermeer), Monique van Diest (Purmerend) en Renée Kuit (Zaanstad).

Noten 1

CBS, 2008.


18


Metropoolregio Amsterdam 2008

Recommend Documents