Nederlandse economie in zicht
Economisch Bureau: - Macro Research - Sector & Commodity Research
Nog niet verslagen …
7 juni 2012 Economische groei in voorbije decennia Index; 1990-K1 = 100
170 160 150 140 130 120 110 100 90
92
94
96
98
00
Nederland
•
•
02
04
06
08
10
12
Eurozone
Thema: Zwakke en sterke punten van de economie De Nederlandse economie presteert momenteel zwak. Ze zit in een recessie die nu al drie kwartalen duurt. Het te grote begrotingstekort moet flink worden teruggedrongen en dat zal de economische groei in 2013 drukken. Daar staat tegenover dat de overheidsschuld, die weliswaar te hoog is, naar Europese maatstaven níet fors is. Verder blijkt uit internationale ranglijsten dat het inkomen per hoofd van de bevolking heel hoog is en dat Nederland er qua concurrentiekracht vrij goed voor staat. Tegenover de zwakke punten staan dus ook positieve factoren. Wel zijn er deelterreinen waar de concurrentiepositie wat te wensen overlaat. Conjunctuur In het eerste kwartaal kromp de economie opnieuw, ondanks het herstel van de (weder)uitvoer. Voorlopende economische indicatoren doen vermoeden dat het tweede kwartaal, net als elders in de eurozone overigens, ook nog zwak zal zijn. In de loop van het tweede halfjaar kan de groei terugkeren dankzij de uitvoer. Sectoren
•
Ook voor veel sectoren geldt dat ze er niet goed voorstaan. Maar niet alles is kommer en kwel. Zeker niet als we wat verder kijken dan de korte termijn. We nemen in dit verband een drietal sectoren onder de loep die het moeten hebben van de uitvoer (agrifood, industrie en transport & logistiek), inclusief enkele onderliggende branches - met ‘best practices’ voor de toekomst.
2
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
Nog niet verslagen … Nico Klene - 020 628 4204
De Nederlandse economie presteert de laatste tijd ondermaats. Al drie kwartalen op rij is de economie gekrompen. Met name de huizenmarkt doet het slecht. De overheidsfinanciën zijn door de terugval van de economie opnieuw verslechterd. Het begrotingstekort leek in 2013 veel hoger uit te komen dan de met ‘Europa’ voor dat jaar afgesproken (maximale) 3% van het BBP. Ratingbureaus repten al van een (op termijn) mogelijke verlaging van de Nederlandse AAA-rating. Staat de Nederlandse economie er zo slecht voor? Er is reden voor enige nuancering. Matige prestaties Onmiskenbaar
bezuinigingsmaatregelen van het nu demissionaire kabinet. De
kampt
de
Nederlandse
economie
met
nieuwe economische terugval deed die verbetering echter
problemen. Net als veel andere Europese landen is de
haperen. Het tekort was vorig jaar zelfs hoger dan het
economie vrij snel na de recessie van 2008-midden 2009
eurozonegemiddelde. Inmiddels is door vijf partijen in de
opnieuw in een recessie beland. Het opmerkelijke is dat
Tweede
Nederland het nu zo duidelijk slechter doet dan de eurozone
bezuinigingspakket van ruim EUR 12 miljard, waarmee het
als geheel (zie grafiek). Daarbij is de werkloosheid sinds
tekort volgend jaar zou moeten dalen naar 3% van het BBP.
midden vorig jaar flink opgelopen. Ten opzichte van het
Gezegd moet worden dat verhoging van de belastingen meer
laagste niveau in 2011 (april en juni) is het aantal werklozen
bijdraagt aan het pakket dan verlaging van de uitgaven. Hoe
met ruim een kwart toegenomen (april ’12). In de eurozone als
dit pakket uitwerkt op de economie in de eerstkomende jaren
geheel liep het aantal werklozen op met 11½%
is nog niet bekend.
Nu meer krimp in Nederland
Kamer
overeenstemming
bereikt
over
een
Veel hervormingen zitten niet in het pakket. Zo wordt met de aanpak van de huizenmarkt niet meer dan een wel zeer
% k-o-k
voorzichtig begin gemaakt. De (geleidelijke) verhoging van de
1,5
pensioengerechtigde leeftijd, die volgens het nieuwe akkoord nu al in 2013 ingaat, is een ingrijpender maatregel. Volgens 0,0
het oude plan ging de pensioengerechtigde leeftijd pas in 2020 in één keer omhoog naar 66 jaar.
-1,5
Groot begrotingstekort % BBP
-3,0 07
08
09 Nederland
10
11
12
Eurozone
1 0 -1
Bron: Thomson Reuters Datastream
-2 -3
Een nadere blik op de groeicijfers wijst uit dat de krimp van de
-4
particuliere consumptie de voornaamste verklaring vormt voor
-5
de relatief magere prestatie van de economie. Oorzaken zijn
-6 06
de daling van het reëel beschikbaar inkomen en het sterk
07
afgenomen consumentenvertrouwen. Hierbij speelt ook de
08
09
Nederland
10
11
Eurozone
malaise op de woningmarkt een rol. De prijzen laten al sinds augustus 2008 een daling zien en het lijkt er nog niet op dat
Bron: Thomson Reuters Datastream
daaraan spoedig een einde komt. Velen - niet alleen de Europese Commissie - wijzen erop dat (meer) maatregelen
Verder is het de vraag hoe lang dit pakket overeind blijft. De
moeten worden genomen om de werking van de woningmarkt
vijf partijen van het akkoord zullen (in de aanloop naar de
(zowel koop- als huursector) te verbeteren. Zolang hier echter
verkiezingen
onvoldoende duidelijkheid over bestaat, kan het vertrouwen
verkiezingsprogramma’s andere prioriteiten gaan stellen.
van
september)
ongetwijfeld
in
hun
onder druk blijven staan. Er kunnen dus vraagtekens worden geplaatst bij het huidige De Nederlandse overheidsfinanciën zijn door de vorige
ombuigingspakket. Dit neemt echter niet weg dat het positief is
recessie fors verslechterd. Het begrotingssaldo sloeg om van
dat
een klein overschot naar een stevig tekort van 5,6% van het
genomen. Het lijkt deze en anderen partijen in elk geval
BBP in 2009. De daarna ingezette tekortdaling had meer vaart
menens te zijn om het begrotingstekort terug te dringen.
moeten krijgen dankzij het pakket van EUR 18 miljard aan
Daaraan voegen wij toe: hopelijk met een scherp oog voor de
politieke
partijen
hun
verantwoordelijkheid
hebben
3
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
langeretermijngevolgen van de (eventueel nieuw te nemen)
Economie is concurrerend
maatregelen – vooral met het oog op het versterken van de
We onderschrijven dat maatregelen nodig zijn om het tekort
economische groei in ons land.
terug te dringen, niet alleen richting 3% van het BBP in 2013 maar vooral naar een lager niveau in de jaren daarna.
Schuld flink lager dan eurozonegemiddelde
Daardoor moet de schuld over enkele jaren weer kunnen gaan afnemen (in % BBP). Van groot belang is dat ook maatregelen
% BBP
worden genomen die - via structurele hervormingen - bijdragen
90
aan meer economische groei.
80 70
Dat brengt ons bij de vraag hoe de Nederlandse economie er
60
wat dat betreft momenteel voorstaat. Op basis van de
50
ontwikkelingen in de voorbije decennia is de welvaart in ons
40
land flink gestegen. Dat zien we terug in de gemiddelde
30
economische groei vergeleken met die van andere landen. 06
07
08
Nederland
09
10
Eurozone
11
Ook is het BBP per hoofd van de bevolking harder is gestegen
12
dan in veel andere landen, waardoor Nederland is geklommen
Duitsland
op de ranglijst.
Bron: Eurostat en ramingen ABN AMRO (2012)
BBP per hoofd van de bevolking EU-27 = 100
Bij alle commotie rond de in april nog dreigende overschrijding van het tekort in 2013 lijkt soms te worden vergeten dat de
190
schuld van de overheid relatief laag is. Weliswaar ligt het cijfer
170
dit jaar met naar schatting bijna 70% van het BBP duidelijk
150
boven de 60%-grens, maar dat is veel lager dan de schuld van
130
de eurozone. Ook het Duitse cijfer ligt flink hoger.
110
50 Po G rt rie Sp a
70
begrotingstekort na 2013 is nog niet bekend. (Enkele onderdelen van het akkoord worden trouwens pas na de verkiezingen van 12 september in de Tweede Kamer
1995
behandeld.) We gaan ervan uit dat de schuld nog wat verder zal oplopen en in 2014-’15 kan pieken op een niveau van bijna
Ita Ja EM p U F EUra 15 VK Fi n Du i Be l Zw O e os De t n Ie Ne r Zw d its VS No or
90
Wat de gevolgen zijn van het ombuigingspakket voor het
2010
Bron: Eurostat
71,5%. Daarnaast kunnen we kijken hoe de concurrentiekracht van Ondanks het tekort van de overheid kent Nederland een fors
Nederland ervoor staat. Hierbij maken we gebruik van
spaaroverschot. We zien dat terug in het grote overschot op de
internationale
lopende rekening van de betalingsbalans. In de voorbije vijf
economieën zoals die van The Global Competitiveness Report
jaar bedroeg dit overschot gemiddeld ruim 6% van het BBP.
2011-2012 van World Economic Forum1 en IMD World
ranglijsten
van
meest
concurrerende
Competiveness Yearbook 20122.
Meer groei in Nederland in voorbije decennia Index (1e kwartaal 1990=100)
Op de eerste ranglijst is Nederland ten opzichte van een jaar geleden geklommen van de achtste naar de zevende plaats
170
(zie grafiek op volgende blz.). Binnen de eurozone staat het
160
zelfs op de derde plaats. Op de andere ranglijst scoort
150
Nederland met een elfde plaats (gestegen van veertien) wat
140
lager. Vooral enkele niet-Europese landen zijn verant-
130
woordelijk voor deze lagere plaats.
120 110
De beide rapporten stellen niet exact vast hoe sterk de
100
concurrentiepositie van een land is. De uitkomsten van beide 90
92
94
96
98
00
Nederland Bron: Thomson Reuters Datastream
02
04
06
08
10
12
onderzoeken zijn immers deels gebaseerd op enquêtes en zijn
Eurozone 1 2
www.weforum.org/issues/global-competitiveness www.imd.org/news/IMD-announces-its-2012-World-Competitiveness-Rankings.cfm
4
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
daarmee deels subjectief. Toch geven de beide onderzoeken
economie. Dat neemt niet weg dat op deelterreinen wel
wel een indruk wat de sterkere en zwakkere punten van een
degelijk verbeteringen wenselijk zijn.
land zijn. Ter illustratie van de Nederlandse positie maken we gebruik van het onderzoek van WEF.
Bij de zogeheten ‘efficiencyverhogende factoren’ (de factoren 5 t/m 10 in bovenstaand overzicht) staat Nederland op de
Ranglijst mondiale concurrentiekracht
achtste plaats. Maar daarbinnen bestaan flinke verschillen. Zwak tot matig doet Nederland het bijvoorbeeld vooral bij
Europese landen in de top 50 plus VS, Japan, Singapore
factor 7, de efficiëntie van de arbeidsmarkt. Zo scoort het bij de 4,0
4,5
5,0
5,5
6,0
flexibiliteit van de loonvorming 3,5 op een schaal van 1 tot 7.
Zwits Sing Zwe Fin VS Dui Ned Den Jap VK
Bij regelgeving ten aanzien van werkgelegenheid (aantrekken
Bel Noor
minder flexibel).
en
ontslaan
van
werknemers;
hanteren
van
vaste
arbeidscontracten en minimumlonen voor o.a. starters; nachten weekendwerk en lengte van de werkweek; speciale behandeling boventallig personeel) is de score nog lager (=
Fra Oost
Ranglijst efficiencyverhogende factoren
Lux
Factoren 5 t/m 10
Ier Est
4,0
Spa
4,5
5,0
5,5
6,0
Zwits Sing Zwe Fin VS Dui Ned Den Jap VK
Tsjec Pol Ita Lit Port Cypr Hong
Bel Noor
Bron: World Economic Forum
Fra Oost
Zoals gezegd, behaalt Nederland bij de algehele index een
Lux
aantal
Ier
deelindices. Tussen haakjes staat de positie van Nederland op
Est
zevende
plaats.
WEF
onderscheidt
echter
een
de ranglijst van die specifieke concurrentiefactor.
Spa Tsjec
1.
instituties3 (10)
2.
infrastructuur (7)
3.
macro-economische stabiliteit (364)
4.
gezondheid en basisonderwijs (7)
5.
hoger onderwijs en training (8)
Pol Ita Lit Port Cypr Hong
Bron: World Economic Forum
6.
efficiëntie goederenmarkt (9)
7.
efficiëntie arbeidsmarkt (23)
In Europees verband zijn ooit afspraken gemaakt dat de EU
8.
ontwikkelde financiële markten (23)
een van de meest concurrerende regio’s ter wereld zou
9.
technologische alertheid (5)
moeten worden. Ook ons land heeft in het kader van het
10. marktomvang (18)
nieuwe innovatiebeleid een dergelijke ambitie uitgesproken.
11. ontwikkeld bedrijfsleven (5)
Nederland scoort volgens het WEF niet slecht, maar
12. innovatie (12).
verbetering is zeker mogelijk.
Over het algemeen blijkt Nederland vrij goed tot (soms zeer) goed te scoren. De meeste Europese landen weet het achter zich te laten. Dat tekent de concurrentiekracht van de
3 Denk bijvoorbeeld aan: eigendomsrechten, vertrouwen in politici, onafhankelijkheid rechtspraak, bureaucratie, corruptie, ethisch gedrag bedrijfsleven, accountants- en verslagleggingregels enz. 4 Deze 36e plaats wordt vooral veroorzaakt door het tekort en de schuld van de overheid.
5
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
Ranglijst innovatievermogen
Zwakkere punten zijn er echter toch ook. Dat is geen verrassing. Kijkend naar onder meer de ontwikkeling van de
Factor 12
opkomende economieën zijn dus verdere hervormingen 3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
5,5
6,0
Zwits Sing Zwe Fin VS Dui Ned Den Jap VK
kunnen.
Bel Noor Fra Oost Lux Ier Est Spa Tsjec Pol Ita Lit Port Cypr Hong
Bron: World Economic Forum
Conclusie De Nederlandse economie presteert momenteel ondermaats. Zorgen bestaan zorgen over de overheidsfinanciën. Dankzij de nu voorziene ombuigingsmaatregelen kan het tekort flink worden teruggebracht, maar dit gaat duidelijk ten koste van de economische groei in 2013 en waarschijnlijk ook in 2014. Daarnaast zit de huizenmarkt vast. Ook wordt bezorgd gekeken
naar
de
hoge
hypotheekschuld
van
gezinshuishoudens. Inderdaad is deze schuld heel hoog. Wel staan tegenover deze schuld omvangrijker financiële en materiële bezittingen (o.a. pensioenvoorzieningen en eigen woningen).5 Zonder iets af te willen doen aan de hiervoor genoemde minpunten, lieten we ter nuancering zien dat de huidige slappe ontwikkeling echter na een periode van relatief sterke groei is gekomen, waarbij het BBP per hoofd van de bevolking flink is toegenomen. Nederland zit hier in de top van de eurozone. Uiteraard betekent een goede uitgangspositie beslist niet dat Nederland niets kan overkomen. Nog niet eens zó lang geleden werd Spanje gezien als een van de betere leerlingen van de klas … Verder blijkt dat Nederland op internationale-concurrentieranglijsten goed scoort. Dat suggereert dat het nu goed in staat is zijn partij mee te blazen in de internationale economie. Ook deze nuancering willen we aanbrengen bij het zorgelijke beeld dat soms wordt geschetst van de Nederlandse economie.
5
noodzakelijk om de concurrentie in de toekomst goed aan te
Zie Nederlandse economie in zicht, april 2012
6
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
Nederlandse conjunctuur Economie opnieuw gekrompen % mutatie
Recessie duurt nu al drie kwartalen In het eerste kwartaal is het BBP opnieuw gedaald. Dat betekent dat de recessie in ons land nu al drie kwartalen duurt. Wel was de krimp met 0,2% kwartaal op kwartaal (k-o-k) flink
2,5
6
1,5
4
minder dan in de voorgaande periode en ook iets minder dan
0,5
was verwacht. Vergeleken met begin vorig jaar is het BBP met
-0,5
2 0 -2
ruim 1% gedaald. Opmerkelijk was de flinke stijging van de uitvoer (+4,2% k-o-k), die
overigens samenging
met
een
bijna
even
-1,5
-4
-2,5
-6
sterke
05
06
07
procentuele toename van de invoer. Dit heeft te maken met de
08
09
10
% k-o-k (l.a.)
11
12
% j-o-j (r.a.)
sterke groei van de wederuitvoer, die suggereert dat de situatie in het buitenland weer wat is verbeterd. Volgens ons
Bron: Thomson Reuters Datastream
zijn de k-o-k-cijfers geflatteerd door het feit dat het eerste kwartaal een (schrikkel)dag méér telde. Maar ook wanneer hiermee rekening wordt gehouden, was de groei stevig. Ook de particuliere consumptie steeg iets (0,2%) vergeleken
Consumptie flink afgenomen sinds 2008
met eind 2011. Hier moet de plus waarschijnlijk helemaal worden toegeschreven aan de extra koopdag in het eerste kwartaal, terwijl bovendien in februari vanwege de kou het energieverbruik flink hoger was. De conclusie moet dan ook
EUR mld, in prijzen 2005
65 64
luiden dat de consumptie nog altijd zwak is. Dat blijft een belangrijke verklaring voor het feit dat de Nederlandse economie nu zwakker presteert dat de eurozone als geheel. De particuliere investeringen zijn in de eerste drie maanden
63 62 61
wel afgenomen. Dat gold vooral voor de bouwinvesteringen die, zo meldde het CBS, te maken hadden met meer
60 02
vorstverlet dan normaal en het feit dat een groter deel van de kerstvakantie in januari viel.
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
Bron: Thomson Reuters Datastream
Het beeld van de bestedingscomponenten lijkt al met zo slecht nog niet (de voorraden droegen ook licht positief bij). Dat het BBP desondanks (k-o-k) toch licht is gekrompen, komt doordat het CBS dat cijfer wél heeft gecorrigeerd voor (het positieve
Consumentenvertrouwen en koopbereidheid zijn laag
effect van de) de schrikkeldag. Op korte termijn nog geen herstel De tekenen voor het lopende kwartaal zijn evenmin gunstig.
Indices
20 10
De voorlopende indicatoren zijn in mei (evenals elders in de
0
eurozone) duidelijk verder verslechterd. We moeten er dan ook
-10
rekening mee houden dat de economie in het tweede kwartaal
-20
opnieuw krimpt. Dat geldt overigens ook voor de eurozone.
-30 -40
De particuliere consumptie lijdt onder de daling van het beschikbaar inkomen en het lage consumentenvertrouwen. Ook de overheidsconsumptie daalt dit jaar als gevolg van de bezuinigingen.
05
06
07
08
Koopbereidheid Bron: Thomson Reuters Datastream
09
10
11
Consumentenvertrouwen
12
7
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
De uitvoer doet het beter. Niet alleen lijkt het dal al enkele maanden geleden te zijn gepasseerd, ook wezen de voorlopende indicatoren in de eerste vier maanden van het jaar op (verdere) groei. De PMI (inkoopmanagersindex) voor
Herstel uitvoer - en nu …? % j-o-j
PMI >50 - groei; <50 - krimp
20
70
10
60
0
50
-10
40
de exportorders lag in die maanden steeds boven de 50, de waarde die de grens markeert tussen groei en krimp. In mei dook deze index echter toch ook onder de 50. Dat neemt niet weg dat we ervan uitgaan dat de uitvoer, zoals gebruikelijk na een dip, de Nederlandse economie in het tweede halfjaar uit de recessie zal halen.
-20
30 01
Volgend jaar zal de economische groei dan gemiddeld weer in
02
flink
drukken.
Om
die
reden
en
omdat
05
06
07
08
09
10
11
12
PMI exportorders (index; r.a.)
ombuigingsmaatregelen van het vijfpartijenakkoord (waaronder groei
04
Uitvoer goederen (% j-o-j, 3-m v.g.; l.a.)
de plus zitten. Maar het cijfer blijft aan de lage kant. De de BTW-verhoging in oktober a.s.) zullen de economische
03
Bron: CBS en Thomson Reuters Datastream
het
buitenlandbeeld voor ons land is verslechterd, hebben we
Werkloosheid stijgt
onze groeiprognose voor 2013 verlaagd naar ¾%. Begrotingstekort omlaag
x 1000 personen
500
Dankzij de ombuigingen ter grootte van ruim EUR 12 miljard kan het begrotingstekort volgend jaar waarschijnlijk dalen richting 3% van het BBP. Het is echter goed denkbaar dat het
450 400
ombuigingsbedrag straks nog niet voldoende blijkt te zijn nu de groei (ook) lager dreigt uit te vallen door de tegenvallende conjunctuur in het buitenland. Werkloosheid weer omhoog
350 300 250
Na enkele maanden van stabilisatie liet de werkloosheid in april opeens weer een sprong zien. Al met al is het aantal werklozen sinds april 2011 met meer dan een kwart gestegen.
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
Bron: Thomson Reuters Datastream
Op zich is een flinke stijging geen verrassing bij een economie die al drie kwartalen in een recessie zit. Aanvankelijk (in zomer 2011) liep de werkloosheid nog vooral op door nieuwkomers
Kerncijfers Nederlandse economie 2010
op de arbeidsmarkt. Maar inmiddels neemt ook de werk-
2011
2012 2013
% mutaties
gelegenheid af. Gegeven de matige economische voor1,7
1,2
-0,6
Particuliere consumptie
0,4
-1,1
-0,7
-0,3
Overheidsconsumptie
1,0
0,2
-0,5
-0,5
Inflatie omlaag
Investeringen
-4,4
5,8
-2,4
2,0
De inflatie is in mei flink gedaald van 2,4% naar 2,1%, onder
Uitvoer
10,8
3,8
3,4
4,3
meer door lagere benzineprijzen. Dankzij de dalende trend van
Invoer
uitzichten zal aan de stijging van de werkloosheid nog niet gauw een einde komen.
BBP
0,8
10,6
3,5
2,9
3,9
de olieprijzen én door de zwakke conjunctuur kan het
Consumentenprijzen (CPI)
1,3
2,3
2,1
2,2
prijsstijgingstempo de komende maanden verder afnemen. In
Lonen
1,0
1,4
1,7
1,5
oktober zal het prijspeil echter een sprong maken als gevolg van de BTW-verhoging van 2%-punt (alleen het normale tarief). Gemiddeld zal de inflatie daardoor in 2013 boven de 2% liggen.
Niveaus
Werkloosheid (% beroepsbevolking)
5,4
5,4
6,4
7,0
Lopende rekening (% BBP)
7,1
9,2
8,1
8,2
Saldo overheid (% BBP)
-5,1
-4,7
-4,2
-3,1
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
8
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
Sectoren
Het Masterplan Duurzame Noordzeevisserij, waarbij nieuwe
De Nederlandse economie staat er niet florissant voor. De
kotters worden ontwikkeld die op een duurzame wijze vissen,
huizenmarkt zit nog in een dal, de crisis in de eurozone duurt
kan de branche in de toekomst nieuw elan geven. In de
voort en de wereldhandel heeft ook betere tijden gekend. De
kottervisserij is er daarom veel aandacht voor brandstof-
consument is onzeker en haalt de broekriem verder aan. Maar
besparende visserijtechnieken, die een gunstige uitwerking
toch is niet alles kommer en kwel. Zeker niet als we wat verder
hebben op het rendement. Op de lange termijn is ook de
kijken dan de korte termijn. We nemen in dit verband een
uitgangspositie van de Nederlandse champignonteelt goed.
drietal sterk van de export afhankelijke sectoren onder de loep
Op de industriële markt dragen mechanisering, een grote
(agrifood, industrie en transport & logistiek), inclusief enkele
productie per vierkante meter, een uniforme en hoge kwaliteit
branches - met ‘best practices’ voor de toekomst.
en een goed georganiseerde verwerkende industrie hieraan bij. En het Nederlandse productenpakket wat betreft bewerking
Agrifood
en handel in groente en fruit heeft op internationale markten
De agrarische en food sector behoren tot de sterkere
een sterke positie door het brede, diepe en hoogwaardige
Nederlandse sectoren en putten hun economische kracht uit
assortiment, de goede en uniforme kwaliteit, de grote aandacht
hun
kennisniveau.
voor voedselveiligheid, het gebrek aan en de controle op
Technische innovaties ten behoeve van het bedrijfsproces
residuen van gewasbeschermingsmiddelen en een snelle en
voeren de boventoon, maar niet-technologische innovaties
efficiënte logistiek.
innovatieve
karakter
en
het
hoge
doen het ook goed. Ondanks dat de groei van de export van sommige agrarische producten sterk afneemt (en zelfs bij de
Transport & Logistiek
uitvoer van groenten en fruit daalt), kunnen we in deze sector
Het Nederlandse transport kent een goede uitgangspositie. We
toch een aantal succesfactoren signaleren.
hebben een fijnmazig netwerk als het gaat om spoor-, wegenen waternet en we staan internationaal bekend als de
Jaarmutaties uitvoer agrarische producten
‘Gateway to Europe’. Maar ondanks deze goede uitgangspositie is de tweede recessie binnen korte tijd erg hard
% j-o-j
aangekomen in de sector. Opnieuw wordt de continuïteit van
Uitvoer vlees(producten) 20%
vele bedrijven op de proef gesteld en is er sterke behoefte aan een structurele en substantiële groei van omzet en resultaat
10% 0%
Uitvoer groenten en fruit
Uitvoer zuivel(producten)
om als sector te herstellen. De sector heeft het niet breed, lijdt onder margedruk, hoge brandstofkosten en een sterk
-10%
wisselende vraag. De omzetvooruitzichten zijn dan ook niet gunstig.
Maar
toch
kunnen
we
een
aantal
kritische
succesfactoren aanwijzen die de basis leggen voor een goede Uitvoer graan(producten)
2011 (jan + feb)
toekomst.
Uitvoer vis
2012 (jan + feb)
Omzetgroei transport & logistiek % j-o-j
Bron: CBS
Omzet vervoer per spoor 10%
De markt voor zuivel ziet er voor 2012 gezond uit. Er zijn nog genoeg uitdagingen, maar de branche heeft positieve
5%
vooruitzichten. Zo blijft de vraag naar zuivel de komende jaren toenemen. Op exportgebied neemt de invloed van Europa af
0%
Omzet expediteurs
en de afzetmarkten in Azië worden belangrijker. India streeft
Omzet goederenw egvervoer
-5%
China als grootste bevolking voorbij en de BRIC-landen zijn straks goed voor de helft van de mondiale economische groei. Daarnaast heeft de Nederlandse zuivel een voorsprong met
Omzet opslag
Omzet binnenvaart
betrekking tot ketenverduurzaming. Hiermee heeft de branche een onderscheidende troef in handen voor de langere termijn.
2011
2012
Bron: CBS, ABN AMRO Sector & Commodity Research
De dominante positie van Nederland in de mondiale bloembollenteelt is verkregen door gunstige fysiologische en
Voor de binnenvaart geldt dat een fijnmazig netwerk met
klimatologische
aansprekende
strategisch geplaatste overslaglocaties ervoor kan zorgen dat
assortiment, het hoge kennisniveau, de clustering van
verladers eerder voor de binnenvaart kiezen dan voor het
activiteiten en de eveneens sterke positie van Nederland in de
wegvervoer. Alleen dan kan de binnenvaart op tegen de
mondiale bloementeelt.
flexibiliteit van het wegtransport. Verder zullen de innovaties
omstandigheden,
het
9
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
die al plaats vinden, vooral op het gebied van zuiniger en
Continue productverbetering en innovatie in de metaal-
minder
duurzaamheid-
bewerkingindustrie hebben geleid tot bedrijven die met recht
propositie van de binnenvaart versterken. Met het openen van
als ‘hightech’ kunnen worden bestempeld. Ook nemen
de Maasvlakte II zullen de binnenvaart en de containerstromen
ondernemers in deze branche taken van afnemers over (het
een stevige impuls krijgen. Het spoorvervoer is dan ook goed
zogenaamde ontzorgen), ze ontwikkelen samen met de
gepositioneerd om de komende jaren marktaandeel te winnen
afnemer producten, laten zich leiden door processen bij de
op andere vervoersmodaliteiten. Het gebruik van het spoor om
afnemer of dragen bij aan efficiencyverbeteringen in de keten.
goederen te vervoeren heeft een aantal voordelen ten opzichte
Dit leidt tot meer samenwerking met leveranciers en
van andere modaliteiten: snelheid en vervoer van grote
opdrachtgevers.
belastende
volumes.
brandstofmotoren,
Ontwikkelingen
die
op
de
deze
succesfactoren
inspringen, stellen de toekomst van deze modaliteit veilig.
Nederlandse machinebouwers profileren zich door innovatie
Daarnaast verwacht de klant steeds meer op het gebied van
en flexibiliteit. Een substantieel aantal bedrijven behoort tot de
duurzaamheid van zowel de transporteur als de expediteur.
wereldtop. Bij de productontwikkeling vormt ‘total cost of
Voor de opslag van olie speelt de hubfunctie van Rotterdam in
ownership’ van de afnemer een belangrijk uitgangspunt. Denk
de mondiale oliehandel een grote rol. De verwachte groei van
hierbij aan afvalreductie, lagere instel- en omsteltijden,
de aanvoer van olie en gas stimuleert de nieuwbouw en
energiezuinigheid
uitbreiding
vermindering.
van
Compactere
opslagfaciliteiten
opslagfaciliteiten,
in
lager
deze
deelmarkt.
energieverbruik
(hybride
machines)
en
onderhouds-
en
technologiesering van de faciliteiten spelen in op duurzaam-
De kunststofindustrie is goed gepositioneerd om in te spelen
heid en leveren ook efficiëntieslagen op. Het blijft echter van
op zowel de demografische trends (vergrijzing, zorg en
groot belang dat de sector serieuze investeringen blijft doen in
mobiliteit) als duurzaamheid (lichtgewicht, bio-based en
personeel, IT, en innovatie.
recycling). Nieuwe technologieën zoals rapid prototyping en 3D-printing in combinatie met flexibel inzetbare productie-
Omzet, orders en productie industrie
machines zorgen ervoor dat de time-to-market van veel nieuwe producten sterk verkort wordt en dat zelfs kleine series
% j-o-j
winstgevend geproduceerd kunnen worden.
Industriele productie 30% 20%
De Nederlandse offshore-industrie is vooraanstaand op het
10% Orderontvangsten buitenland
Omzet binnenland
0%
gebied van ontwerp en exploratie en staat bekend om haar innovatieve karakter, hoge efficiency en vakkundigheid.
-10%
Nederland is het enige gasexporterende land binnen de EU, en
speelt
dus
een
belangrijke
rol
in
de
Europese
energievoorziening. Orderontvangsten binnenland
Omzet buitenland
Efficiency, snelheid en flexibiliteit zijn kritische succesfactoren 2011 - kwartaal 1
2012 - kwartaal 1
in de metaalproductenindustrie. In deze branche wordt gestreefd naar zo weinig mogelijk machinestilstand en reductie
Bron: CBS
van doorlooptijden, afval en afkeur. Een bijkomend voordeel
Industrie
hiervan is dat het ook aansluit bij het duurzaam ondernemen.
De Nederlandse industrie staat bekend om haar kwalitatief
Uiteraard heeft het automatiseren van processen een centrale
hoogwaardige producten en innovatieve kracht. Zonder de
rol bij het verhogen van de efficiency. Technieken als rapid
innovaties in de industrie zijn technologische efficiency-
prototyping en rapid manufacturing worden ook hier steeds
verbeteringen voor bedrijfsprocessen in andere bedrijfstakken
meer toegepast. Hierbij worden modellen en (kleine) series
moeilijk realiseerbaar. Maar ook geldt dat zonder industriële
van
productie andere sectoren tot stilstand zullen komen. In dit
printingtechnieken.
verband zijn de dienstensector en transportsector gebaat bij
De eurozone blijft de belangrijkste exportmarkt voor de
een sterke industrie. Nederland zit al drie kwartalen in een
Nederlandse industrie. De economische groei in de eurozone
recessie en ondanks haar goede exportpositie zal ook de
zal zich geleidelijk aan herstellen. Duitsland, als belangrijkste
industrie
markt-
handelspartner van Nederland, fungeert als aanjager. Toch zal
omstandigheden. Dit blijkt ook uit de omzet, orders en
het moeilijk zijn om op de korte termijn substantiële exportgroei
productiecijfers van het tweede kwartaal. Maar ook in deze
te bewerkstelligen in de eurozone. Het langetermijnperspectief
sector zijn enkele goede voorbeelden te noemen waarmee een
is door genoemde succesfactoren echter gunstig te noemen.
te
maken
krijgen
met
goede basis voor de toekomst is gelegd.
uitdagende
producten
vervaardigd
door
middel
van
3D-
10
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
APPENDIX 1: TABEL MACRO INDICATOREN
Kerncijfers Nederlandse economie 2009
2010
2011
% mutaties
2011
2012
Kwartaal 3
Kwartaal 4
Kwartaal 1
Kwartaal 2 k-o-k
2012r
2013r
0,8
k-o-k
k-o-k
k-o-k
-3,5
1,7
1,2
-0,4
-0,6
-0,2
-0,6
Particuliere consumptie
-2,6
0,4
-1,1
-0,5
-0,9
0,2
-0,7
-0,3
Overheidsconsumptie
4,8
1,0
0,2
-0,3
-0,1
-0,5
-0,5
BBP
Investeringen
-10,2
-4,4
5,8
-1,0
-0,5
Uitvoer
-8,1
10,8
3,8
-0,9
-0,5
4,4
Invoer
-8,0
10,6
3,5
-1,6
-0,4
4,3
1,2
1,3
2,3
2,6
2,5
2,5
2,7
1,0
1,4
1,6
1,6
1,6
Consumentenprijzen (CPI - % j-o-j)) Lonen (% j-o-j)
2,1 (mei)
-2,4
2,0
3,4
4,3
2,9
3,9
2,1
2,2
1,7
1,5
6,4
7,0
2012r
2013r
Niveaus
Werkloosheid (% beroepsbevolking)
4,8
5,4
5,4
5,4
5,8
5,9
6,2 (apr)
Producentenvertrouwen (ultimo)
-8,1
2,6
-1,3
-0,5
-1,3
-2,6
-5,0 (mei)
Consumentenvertrouwen (ultimo)
-11
-14
-37
-30
-37
-39
-38 (mei)
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Macro Research
Kerncijfers internationale economie 2009
2010
2011
2011
2012
Kwartaal 3
Kwartaal 4
Kwartaal 1
Kwartaal 2
k-o-k
% mutaties k-o-k
k-o-k
k-o-k
BBP eurozone
-4,1
1,8
1,5
0,1
-0,3
0,0
-0,5
0,5
BBP Duitsland
-5,1
3,7
3,0
0,6
-0,2
0,5
0,9
1,5
BBP Verenigde Staten
-3,5
3,0
1,7
0,5
0,7
0,5
2,2
2,2
1,29
1,35
1,29
1,33
1,24 (mei)
1,25
1,15
Ultimo’s en gemiddelde prijs
USD per EUR (ultimo)
1,43
Korte rente eurozone (%, 3m-euribor, ultimo)
0,5
1,0
1,4
1,8
1,4
0,8
0,7 (mei)
0,7
0,8
Lange rente, 10jr Bund (%, Duitsland, ultimo)
3,4
3,0
1,8
1,9
1,8
1,8
1,2 (mei)
2,0
2,4
2,4
2,6
1,34
Lange rente, Nederland (%,10jr staats, ultimo)
3,5
3,1
2,2
2,3
2,2
2,4
1,6 (mei)
Olieprijs Brent (USD/barrel, gemiddelde)
61,6
79,6
111,4
113,1
109,3
118.4
110.3 (mei)
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Macro Research
11
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
APPENDIX 2: TABEL MESO INDICATOREN
Kerncijfers Nederlandse economie naar sector 2009
2010
2011
2012 Kwartaal 1
Algemeen PMI (ultimo,index > 50 = groei)
k-o-k
53,1
57,5
46,2
49,6 (mrt)
10.559
9.565
9.531
2.898
147,3
162,4
165,9
167,4
Omzet voedings- en genotmiddelenind.
-6,9%
1,1%
9,0%
-0,8%
Productie voedings- en genotmiddelenind.
-1,3%
1,8%
1,6%
0,7%
Export voedings- en genotmiddelen
-4,6%
12,6%
Producentenprijzen voedingsmiddelen
-5,3%
5,4%
10,1%
1,0% (mrt)
-4,4%
-8,9%
3,7%
-9,3%
Faillissementen (totaal uitgesproken) Index Wereldhandel, ultimo
2012v
Kwartaal 2
Kwartaal 3
Kwartaal 4
k-o-k
k-o-k
k-o-k
2013v
47,6 (mei)
Agrifood
8,0% 2,9% (t/m feb)
Bouw en onroerend goed Omzet bouw excl. proj. ontw. (% j-o-j) Verleende nieuwbouwvergunningen (€mrd) Bouwproductie (volumes, % j-o-j) Aant. maanden productie in portefeuille
-5,0%
16,0
13,0
12,1
0,5(jan)
11
-1,1%
-8,9%
4,3%
-10.8%
-3,5%
1,0%
6,2
5,9
6,2
6,0(feb)
127.532
126.127
120.739
23.951
8.236 (apr)
110.000
115.000
-3,3%
-2,0%
-2,3%
-3,8%
-5,2% (apr)
-5,0%
-3,0%
Retail verkopen (waarde, in %, j-o-j)
-3,9%
-0,2%
0,2%
1,4%
-1,5%
Retail prijs (in %, j-o-j)
1,2%
0,2%
1,5%
1,9%
1,5%
Aantal woningtransacties Prijs koopwoningen (in %, j-o-j)
6,4
Detailhandel
Omzet supermarkten (in %, j-o-j)
1,3%
1,8%
2,1%
5,2%
1,0%
Autoverkopen (aantallen, ultimo)
388.000
483.000
555.900
167.000
490.000
Productie (in %, j-o-j)
-8,7%
7,0%
3,3%
0,0%
Bezettingsgraad (%, ultimo)
77,5%
80,6%
79,6%
79,0 (jan)
77,9 (apr)
Oordeel orderpositie, ultimo**
-30,3
-11,1
-13,6
-14,9 (mrt)
-19,8 (mei)
2,1
2,0
2,3
3,1 (mrt)
4,2 (mei)
Industrie
Oordeel voorraden, ultimo**
Technologie, Media & Technologie Omzet telecommunicatie (in %, j-o-j)
-4,9%
0,6%
-0,7%
Omzet reclamebureaus (in %, j-o-j)
-14,2%
-1,7%
-4,0%
Omzet IT dienstverlening (in %, j-o-j)
-1,4%
-0,6%
3,2%
Omzet softwareontwikkeling (in %, j-o-j)
-5,2%
1,2%
1,6%
-12,5%
2,6%
4,5%
Transport & Logistiek Omzet Transport & Logistiek (in %, j-o-j)
-1,0%
Baltic Dry Index (ultimo)
2.617
2.758
1.738
944
923 (mei)
Goederenvervoer Schiphol (tonnen x1.000)
1.286
1.512
1.523
358 (tm mrt)
482 (apr)
-24,1
1,8
-28,9
-3,0 (feb)
18,9 (apr)
Sentiment transport (ultimo)
Zakelijke dienstverlening Omzet uitzendbranche (in %, j-o-j)
-13,7%
-2,7%
8,5%
Dienstenprijsindex (in %, j-o-j)
0,4%
1,3%
1,0%
Eurozone Services PMI (ultimo)
53,7
53,7
48,3
48,7(mrt)
46,7 (mei)
JP Morgan Global Services PMI (ultimo)
51,8
56,6
53,1
54,9 (mrt)
52,5 (mei)
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Sector & Commodity Research
-2,0% (per. 3) -3,0%( per.4)
-3,0%
12
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
Overige publicaties van ABN AMRO | Economisch Bureau: De ‘Nederlandse Economie in zicht’ verschijnt elke maand en gaat in op macro- en meso-economische ontwikkelingen. Overige periodieke publicaties van het Economisch Bureau zijn onder meer: ►Macro Weekly
Wekelijkse publicatie over actuele mondiale ontwikkelingen op het terrein van macro-economie en financiële markten. De publicatie komt uit in het Nederlands en het Engels.
►Visie op rente en euro
Maandelijkse update over renteontwikkelingen in eurozone en Nederland en de koers van de euro. Kwartaalpublicatie over conjuncturele ontwikkeling in industrielanden en opkomende markten. Tevens worden prognoses gegeven van onder meer BBP-groei, inflatie, werkloosheid en begrotingstekort. Zowel Nederlands- als Engelstalig. Kwartaalpublicatie over opkomende economieën (Engels).
►Macro Visie ►Emerging Markets Outlook ►Sector Monitoren ►Visie op Sectoren
►Quarterly Commodity Outlook (joint venture met Research & Strategy van ABN AMRO Private Banking)
Rapport met sector specifieke economische ontwikkelingen. Op dit moment zijn er zeven Sector Monitoren: Agrifood, Bouw, Industrie, Retail, TMT (Technologie, Media & Telecommunicatie), Transport & Logistiek en Zakelijke dienstverlening. Jaarlijkse sectorupdate waarin Sector & Commodity Research zijn visie geeft op brancheontwikkelingen en omzetverwachtingen. In de VOS 2012 worden 9 sectoren en circa 75 branches besproken in factsheets van twee pagina’s. Eind mei 2012 is de nieuwe VOS gepubliceerd. Kwartaalrapport dat de prijsvooruitzichten voor grondstoffen van ABN AMRO weergeeft voor zowel de korte (3 maanden) als de lange termijn (tot en met 2014). In het rapport wordt in gegaan op grondstoffen zoals olie, gas, goud, zilver, aluminium, koper, staal, kolen, graan en suiker. De meest recente uitgave is van 2 mei.
Contactgegevens ABN AMRO | Economisch Bureau: Primair aandachtsgebied:
Telefoonnummer:
E-mailadres:
Han de Jong
Chief economist
020 628 4201
[email protected]
Wilma Schelvis
Research assistent
020 628 1058
[email protected]
020 343 5616
[email protected]
020 343 5606
[email protected]
Macro research:
- Aline Schuiling
Wereld, eurozone, ECB, Italië, Denemarken, Griekenland Eurozone, Duitsland, Spanje, Portugal, Noorwegen
- Nick Kounis (Hoofd)
- Joost Beaumont
Frankrijk, VK, Ierland, Zweden
020 628 3437
[email protected]
- Nico Klene
Nederland, België, Zwitserland, Oostenrijk
020 628 4204
[email protected]
- Peter de Bruin
VS, Australië, Nieuw-Zeeland
020 343 5619
[email protected]
- Ruben van Leeuwen
Fixed income research
020 344 2036
[email protected]
- Hein Schotsman (Hoofd)
Projecten, bankwezen, Japan
020 628 3800
[email protected]
- Philip Bokeloh
Projecten, huizenmarkt
020 383 2657
[email protected]
- Marijke Zewuster (Hoofd)
Emerging markets, sovereign risk, Brazilië, Latijns-Amerika
020 383 0517
[email protected]
- Arjen van Dijkhuizen
Rusland, Emerging Europa
020 628 8052
[email protected]
- Maritza Cabezas
China, Emerging Azië
020 343 5618
[email protected]
- Jacques van de Wal (Hoofd)
Sectoroverschrijdend
020 628 0499
[email protected]
Project Research:
Emerging Markets:
Sector & Commodity Research: - Eric Huliselan
Industrie
020 628 2138
[email protected]
- Casper Burgering
Delfstoffen, zakelijke dienstverlening
020 383 2693
[email protected]
- Hans van Cleef
Energie
020 343 4679
[email protected]
- Nadia Menkveld
Transport
020 628 6441
[email protected]
- Thijs Pons
Agrifood en agrarische grondstoffen
020 628 6437
[email protected]
- Otto Schell
Bouw en gerelateerde sectoren
020 383 2694
[email protected]
- Mathijs Deguelle
Retail
020 628 0497
[email protected]
- Theo de Kort
Informatie analist
020 628 0489
[email protected]
- Ingrid Kroeze
Research ondersteuning
020 383 5161
[email protected]
13
Nederlandse economie in zicht - Nog niet verslagen … - 7 juni 2012
Blijf altijd op de hoogte van onze visie op de economie en sectoren en download nu de Market Insights app via abnamro.nl/marketinsights of direct in de App Store.
Of lees meer over het Economisch Bureau op: www.abnamro.nl/economischbureau www.abnamro.nl/sectoren
Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over [ONDERWERP DOCUMENT]. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico’s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product – met inachtneming van alle mogelijke risico’s – past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden.
