Nederlandse economie in zicht
Economisch Bureau: - Macro Research - Sector & Commodity Research
Ruimte voor export
16 augustus 2012 Exportpotentieel lang niet benut Eur miljard
Zakelijke dienstverlening Vervoer, communicatie Groothandel Industrie
0 Gerealiseerde export
•
•
•
20
40
60
80
Onbenut exportpotentieel
Thema: Exportpotentieel (p.2) Nederland exporteert minder dan mogelijk is. Voor vier MKB-sectoren is het theoretische exportpotentieel berekend. EUR 46 mld aan exportpotentieel blijft onbenut. In de zakelijke dienstverlening en vervoer & communicatie is procentueel het meest te winnen. Voor de industrie is de groeipotentie lager. De wegen tot benutting van het potentieel zijn voor iedere sector anders. Zo is de transportsector sterk afhankelijk van het opvullen van het onbenutte exportpotentieel door industrie en groothandel. Ook is de sector gebaat bij schaalvergroting. Bij de industrie speelt die eveneens een rol, maar bovenal zal het topsectorenbeleid de concurrentiepositie van Nederlandse producten op de internationale markt moeten vergroten. Conjunctuur (p.5) De Nederlandse economie groeide in het tweede kwartaal opnieuw. Gelet op de ontwikkelingen in het buitenland en het ook in ons land nog ongunstige sentiment moet voor het zomerkwartaal toch weer rekening worden gehouden met krimp. Sectoren (p.6) De eurocrisis drukt de groei van de goederenexport. Door de eurocrisis is de bereidheid van Europese consumenten om duurzame goederen aan te schaffen afgenomen. De wederuitvoer, die voornamelijk op het Europese achterland is gericht, lijdt daar meer onder dan de export van in Nederland geproduceerde goederen. De laatste vinden namelijk ook hun bestemming buiten Europa, waar de economie zich beter ontwikkelt. Ook de groei van de dienstenexport staat onder druk; vooral die van zakelijke diensten. Op de export van diensten verdient Nederland meer dan op de export van in Nederland geproduceerde goederen en de wederuitvoer.
2
Nederlandse economie in zicht - Ruimte voor export - 16 augustus 2012
Onbenut exportpotentieel
gemiddelde over de jaren 2000-20073. We maken dus de
Eric Huliselan - 020 628 2138
aanname dat dit gemiddelde in de jaren daarna niet is veranderd. De export van het industriële MKB bedroeg in 2011
Is er nog ruimte voor groei van de export? In dit artikel
EUR 53,4 miljard, wat een exportintensiteit van 43% (aandeel
wordt berekend hoeveel rek er theoretisch in de export
export in totale sectorafzet) betekent. Uit onze aanname volgt
van sectoren zit.1 Het blijkt dat ongeveer 30% van het
dat
theoretische exportpotentieel niet wordt benut.
exportintensiteit van 58% moeten kunnen realiseren. Dat
uiteindelijk
alle
bedrijven
in
de
branche
een
betekent dat de gerealiseerde export in 2011 met de factor In MKB EUR 46 miljard aan onbenut exportpotentieel
58/43=1,33 kan toenemen tot EUR 71,3 miljard. Dit is het
In deze paragraaf wordt het theoretische exportpotentieel en
exportpotentieel. Door de gerealiseerde export in 2011
het onbenutte exportpotentieel berekend. We richten ons
daarvan
hierbij op de volgende vier sectoren: industrie, groothandel,
exportpotentieel.
af
te
trekken,
resulteert
het
onbenutte
vervoer & communicatie en zakelijke dienstverlening. Deze sectoren zijn vergeleken met andere sectoren zoals de bouw, detailhandel
en
de
horeca
traditioneel
meer
op
Exportpotentieel industriële MKB
de
EUR miljard, 2011
internationale markt gericht. Verder vormen deze sectoren de
Exportpotentieel
topvier wat betreft de bijdrage van hun export aan het BBP2.
Gerealiseerde export
53,4
Binnen de vier sectoren focussen wij ons op het MKB. Onder
Onbenut exportpotentieel
17,9
het MKB verstaan we hier bedrijven met minder dan 250
Bron: ABN AMRO
(1,33 x 53,4 =) 71,3
werknemers. De omvang van de gerealiseerde export en het verschil tussen Exportpotentieel is een abstract, complex begrip waarvoor
de exportintensiteit van een sector en van de exporteurs in die
geen vastomlijnde meetschaal bestaat. Onder onbenutte
sector
exportruimte of onbenut potentieel verstaan we de waarde
exportpotentieel.
zijn
uiteindelijk
bepalend
voor
het
(onbenutte)
waarmee de export kan toenemen indien alle niet-exporteurs in dezelfde mate gaan exporteren als hun exporterende
Export en exportintensiteit MKB
collega's. Exportpotentieel kan dan gedefinieerd worden als de som van de gerealiseerde export in een bepaald jaar en het
Sector
onbenutte exportpotentieel van de niet-exporterende bedrijven.
Export
Export-
Export-
2011,
intensiteit
intensiteit
euro mld
sector
exporteurs
53
43%
58%
Bij het berekenen van het onbenutte exportpotentieel is een
Industrie
drietal belangrijke aannames gemaakt:
Groothandel
27
46%
46%
Vervoer & communicatie
14
26%
56%
Zakelijke dienstenverlening
11
14%
31%
•
de vraag is groot genoeg om het additionele aanbod te absorberen;
• •
Bron: Panteia/EIM
het onbenutte exportpotentieel ligt volledig bij nietexporterende ondernemingen;
Het verschil in exportintensiteit tussen de sector en exporteurs
de niet-exporterende bedrijven zijn in staat hetzelfde
in de sector is zeer hoog bij vervoer & communicatie en
percentage aan export te realiseren als de exporterende
zakelijke dienstverlening. De export van deze sectoren ligt
bedrijven.
echter op een lager niveau dan die van de industrie en de groothandel. Opgemerkt moet worden dat Panteia/EIM bij de
Vanuit deze aannames is voor vier sectoren zowel het
waarde van de export uitgaat van de marktwaarde van de door
onbenutte exportpotentieel als het totale exportpotentieel
bedrijven in een bepaalde periode voortgebrachte goederen
berekend. Voor de berekeningen is gebruik gemaakt van
en diensten. Bij de handel betreft het de brutowinst, wat
cijfers van onderzoeksinstelling Panteia/EIM.
samenhangt met het feit dat de handel de voor doorverkoop aangeschafte goederen niet transformeert, maar slechts zorg
Om de berekeningswijze te illustreren geven we hier een
draagt voor de distributie.
rekenvoorbeeld voor het industriële MKB. De exportintensiteit of het exportaandeel in de totale afzet van exporteurs in het
De resultaten van de berekening van het (onbenutte)
industriële MKB bedraagt 58%. Dit percentage is een
exportpotentieel zijn weergegeven in de volgende tabel.
1 De analyse vormt een update van de analyse die in 2003 door ABN AMRO is uitgevoerd: ABN AMRO, Export: Ruimte voor het MKB, oktober 2003. 2 CBS, Webmagazine 6 februari 2012.
3
Panteia/EIM is in 2008 gestopt met de betreffende datareeks.
3
Nederlandse economie in zicht - Ruimte voor export - 16 augustus 2012
Vooral bij de kleinere bedrijven in de industrie zou de export
Export en exportpotentieel MKB sectoren, 2011
nog naar een hoger niveau kunnen worden getild. Hoe kleiner
EUR miljard
Sector
Onbenut
de bedrijfsomvang namelijk is hoe lager de exportintensiteit
seerde
export-
(zie tabel hierna). Behalve dat kleinere bedrijven op eigen
export
potentieel
kracht de export zouden kunnen vergroten, kan natuurlijk ook
Export-
Gereali-
potentieel
Industrie
71
53
18
via samenwerking meer massa worden gecreëerd om meer
Groothandel
27
27
0
grip op de buitenlandse markt te krijgen. Daarnaast begint het
Vervoer & Communicatie
29
14
15
topsectorenbeleid binnen de industrie meer vaart te krijgen. Zo
Zakelijke dienstverlening
24
11
13
wordt zwaar ingezet op innovatie om de concurrentiepositie
151
105
46
van Nederlandse producten op de internationale markt te
Totaal Bron: ABN AMRO
vergroten.
Puur theoretisch zou de export van de geselecteerde MKB-
Exportintensiteit sectoren naar bedrijfsgrootte In %, 2011
sectoren dus met zo’n EUR 46 miljard (ruim 40%) kunnen toenemen wanneer alle niet-exporteurs zouden overgaan tot
Aantal werknemers
<10
10-49
50-99
Sector
export.
100<250
Industrie
28
31
40
59
Realiteit weerbarstiger dan theorie
Groothandel
34
50
50
46
De hierboven weergegeven cijfers geven aan hoe groot het
Vervoer & Communicatie
24
21
28
37
theoretische exportpotentieel is. Zoals al beschreven, is een
Zakelijke dienstverlening
15
13
12
15
van de aannames dat niet-exporterende bedrijven tot export
Bron: Panteia/EIM
overgaan en dan ook nog in staat worden geacht hetzelfde percentage aan export te realiseren als de al exporterende
Groothandel: volledige benutting van exportpotentieel
ondernemingen. In de praktijk zijn er natuurlijk barrières die
Opvallend is dat de door ons berekende theoretische
een bedrijf belemmeren te gaan exporteren, zoals tijdgebrek,
onbenutte exportruimte van de groothandel nihil is. Op het
taal- en cultuurverschillen en onvoldoende kennis van de
eerste gezicht is dit niet zo vreemd omdat het MKB in de
marktsituatie en de wet- en regelgeving in het buitenland.
groothandel met een gemiddeld percentage van 46 inmiddels
Nogal wat belemmeringen hebben te maken met de grote
de hoogste exportintensiteit realiseert van de vier sectoren,
onbekendheid van de exportmarkt. Het is goed om te zien dat
dus nog voor de industrie die gemiddeld op 43% komt. Daarbij
zowel
een
laat de tabel hiervoor zien dat de ruimte voor een verhoging
toenemende sense of urgency valt te bespeuren om bedrijven
van het exportaandeel vooral ligt bij de bedrijven met minder
te ondersteunen en van informatie te voorzien bij het betreden
dan tien werknemers; dit is nou niet de massa om de
van exportmarkten.
buitenlandse markt te bestormen. Wat ook meespeelt, is het
bij
beroepsorganisaties
als
de
overheid
grote aantal bedrijven binnen deze sector dat exporteert (zie (onbenutte)
tabel hierna). Bijna de helft van de groothandels zet goederen
exportpotentieel per sector aanzienlijke verschillen zien.
af in het buitenland. Het zal lastig zijn om dit percentage
Hieronder zullen we de sectoren afzonderlijk de revue laten
substantieel te verhogen.
Vooralsnog
laat
het
door
ons
berekende
passeren. Hierbij zullen ook kenmerken van de sectoren aan de orde komen en wegen worden aangeroerd die de export
Aandeel exporteurs in totaal aantal ondernemingen, 2009
naar een hoger niveau zouden kunnen tillen.
Sectoren Industrie
33%
Industrie: export omhoog door schaalvergroting en
Groothandel
48%
innovatie
Vervoer & communicatie
8%
De industrie is van oudsher een sector die sterk op de export
Onroerend goed, verhuur & zakelijke
6%
is gericht. Het berekende onbenutte exportpotentieel van het
dienstverlening
industriële MKB is met EUR 17,9 miljard het hoogst. Ten
Bron: CBS
opzichte van het totale exportpotentieel is er echter minder winst te behalen in vergelijking met de sectoren vervoer &
Het MKB in de groothandel verdient eigenlijk een pluim omdat
communicatie en zakelijke dienstverlening. Bij het industriële
het hele exportpotentieel al wordt benut. Wellicht zou de
MKB bedraagt de onbenutte exportruimte 25% van het
export
exportpotentieel en bij de twee andere sectoren respectievelijk
samenwerking binnen de groep van bedrijven met minder dan
52% en 54%.
tien werknemers. Deze grootteklasse omvat bijna 87% van het
kunnen
worden
verhoogd
door
een
grotere
aantal groothandels. Door samenwerking kan bijvoorbeeld het productenpakket worden verbreed en kunnen efficiency-
4
Nederlandse economie in zicht - Ruimte voor export - 16 augustus 2012
voordelen worden behaald. Samenwerking in de gehele
belangrijk voorwaarde om de niet benutte exportruimte te
groothandel wordt ook ingegeven door de veranderende
vullen. Daarnaast zet de topsector logistiek in op de thema’s
functie van de groothandel. Steeds meer zet men in op het
Nederland
vergroten van de toegevoegde waarde door taken van
ketenregie en innovatie-
leveranciers en afnemers over te nemen (het zogenaamde
moeten toekomstige goederenstromen via Nederland zeker
ontzorgen) of door de regie in de keten naar zich toe te
worden gesteld, wat de export van de sector transport positief
trekken. Dit vergt meer investeringen dan gebruikelijk, wat tot
zal beïnvloeden.
als
één
samenhangend en
logistiek
vestigingsklimaat.
systeem, Hiermee
samenwerking oproept. Door een grotere schaal ontstaat er ook een grotere basis om de exportmarkt te bewerken. Ten
Zakelijke
slotte zal het exportpotentieel op termijn worden gestimuleerd
exportintensiteit
door de groei van de overslag van goederen in de
Het MKB in de zakelijke dienstverlening heeft ten opzichte van
Rotterdamse haven als gevolg van het operationeel worden
de
van Maasvlakte 2.
Gemiddeld bedraagt het exportaandeel in de totale afzet
overige
dienstverlening:
drie
sectoren
locatiegebondenheid
de
laagste
remt
exportintensiteit.
slechts 14%. Deelsectoren die hoger dan gemiddeld scoren, Transport: export stimuleren door schaalvergroting
zijn bijvoorbeeld ingenieursbureaus en softwarebedrijven. Een
De export in de sector vervoer & communicatie komt voor 80%
deelsector als schoonmaakbedrijven scoort weer onder het
voor rekening van transportondernemingen. Het exportaandeel
gemiddelde exportaandeel. Het exporteren van diensten ligt in
in de totale afzet van deze subsector bedroeg 38% in 2011,
principe niet zo voor de hand. De mogelijkheden om diensten
terwijl dat bij communicatiebedrijven op 12% lag. De onbenutte
via telefoon of internet te exporteren, zijn zeer beperkt. Vooral
exportruimte van EUR 15 miljard ligt voornamelijk in de
de regionale markt is dan ook voor zakelijke diensten van
transportsector. De ontwikkeling van de export in het transport
belang. Voorbeelden van dienstverleners die primair hun eigen
hangt nauw samen met de export door de industrie en de
regio bedienen, zijn accountants en notarissen. Deze zakelijke
groothandel, en de internationale handelsstromen. Wanneer
dienstverleners zullen niet zo snel hun diensten gaan
de industrie de onbenutte exportruimte weet te vullen dan wel
exporteren, of slechts in zeer beperkte mate.
de groothandel de export weet te vergroten, zullen vrachtvervoerbedrijven daarvan profiteren. Of niet-exporterende
Niettemin bedraagt het theoretisch onbenutte exportpotentieel
bedrijven op de exporttrein gaan springen is nog maar de
van deze sector EUR 13 miljard; dat is meer dan het dubbele
vraag. Op het eerste gezicht is die ruimte er wel, gezien het
van de gerealiseerde export in 2011. Dit betekent dat de
feit dat het aantal exporteurs in procenten van het totale aantal
export van de zakelijke dienstverlening theoretisch gesproken
ondernemingen relatief laag is (zie ook vorige tabel). De sector
nog aanzienlijk kan toenemen.
is echter zeer kleinschalig van aard met ruim 92% van het aantal
ondernemingen
in
de
klasse
minder
dan
tien
werknemers. In deze sector is schaalvergroting dus een
5
Nederlandse economie in zicht - Ruimte voor export - 16 augustus 2012
Nederlandse conjunctuur Nico Klene – 020 628 4204
Economie in het tweede kwartaal opnieuw gegroeid % mutatie
Economie in tweede kwartaal verder gegroeid … Begin dit jaar liet de economie weer groei zien. Daarmee was aan de ‘technische’ recessie een eind gekomen. Tegen de consensusverwachting in steeg het BBP in het tweede
2,5
6
1,5
4
de
0,5
verslechtering (sinds februari) van diverse voorlopende
-0,5
kwartaal
verder.
Groei
was
niet
verwacht,
omdat
2 0 -2
indicatoren een voorbode leek van een nieuwe krimp. De economie van de eurozone kromp overigens wel (-0,2%).
-1,5
Het BBP steeg met 0,2% ten opzichte van het eerste kwartaal.
-2,5
Jaar-op-jaar zagen we echter een (seizoengecorrigeerde)
-4 -6 05
06
07
daling van 0,6%. De k-o-k-groei in het tweede kwartaal kwam
08
09
% k-o-k (l.a.)
10
11
12
% j-o-j (r.a.)
vooral voor rekening van de voorraadvorming en (opnieuw) de uitvoer. De consumptie en de investeringen daalden. Vooral
Bron: Thomson Reuters Datastream
de investeringen in woningen en die van de overheid daalden; de bedrijfsinvesteringen lieten een kleine plus zien. … maar waarschijnlijk weer terugval in de zomer De vooruitzichten voor de eurozone-economie zijn nog niet
Belangrijke rol voor de uitvoer
goed. Dat komt mede door de Europese schuldencrisis, die voorlopig nog niet opgelost lijkt en aanhoudende onzekerheid veroorzaakt. Nederlandse voorlopende indicatoren bleven in juli hangen rond het lage niveau van de voorgaande maand(en). De Nederlandse inkoopmanagersindex (PMI) van de industrie, bijvoorbeeld, stabiliseerde op 48,9. Dat is dus onder de 50. Het consumentenvertrouwen was in juli minder negatief dan in juni, maar is nog altijd zwak. Voor de eurozone lieten de voorlopende indicatoren een iets
Bijdrage aan BBP-groei in %-punt
4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5
negatiever beeld zien dan voor ons land. De samengestelde
Uitvoer Part. consumptie Investeringen woningen Bedrijfsinvesteringen Overheidsbestedingen
07
08
09
10
11
12
PMI (industrie + dienstensector) stabiliseerde overigens eveneens, maar ruim beneden 50. Het ‘buitenlandbeeld’ voor
Bron: CPB en eigen taxaties ABN AMRO
de Nederlandse economie is dus op korte termijn nog niet gunstig. Daarom is het verrassend dat de Nederlandse PMIdeelindex voor de exportorders in juli omhoog sprong van 48,6 naar 52,6. De uitvoer is niet alleen in de eerste twee kwartalen
Kerncijfers Nederlandse economie
van het jaar gestegen, maar leek ook in het begin van het
2010
derde kwartaal de opgaande lijn vast te houden. Door het goede eerste halfjaar kan de krimp dit jaar iets kleiner uitvallen dan gedacht. Maar door het tegenvallende tweede halfjaar valt ook de groei in 2013 mogelijk lager uit. Inflatie gestegen in juli Sinds de zomer van 2011 was de inflatie geleidelijk gedaald naar 2,1% in mei en juni. Verrassenderwijs steeg de inflatie in juli weer naar 2,3%. Wij hadden verwacht dat het cijfer – ondanks een sterkere huurstijging dan een jaar geleden, maar
2011
2012 2013
% mutaties
BBP
1,6
1,0
-0,4
0,5
Particuliere consumptie
0,3
-1,0
-1,1
-0,3
Overheidsconsumptie
0,7
0,1
0,9
-0,5
Investeringen
-7,2
5,7
-3,0
1,5
Uitvoer
11,2
3,9
3,4
4,4
Invoer
10,2
3,6
2,9
4,0
Consumentenprijzen (CPI)
1,3
2,3
2,4
2,3
Lonen
1,0
1,4
1,7
2,0
Niveaus
juist dankzij een geringere verhoging van de energietarieven – iets had kunnen dalen. Een prijsstijging van nieuwe auto’s
Werkloosheid (% beroepsbevolking)
5,4
5,4
6,4
7,1
(vanwege aangepaste belastingregels) en duurdere pakket-
Lopende rekening (% BBP)
7,0
8,5
8,8
8,5
reizen zorgden voor wat meer inflatie.
Saldo overheid (% BBP)
-5,1
-4,7
-4,2
-2,9
Als de BTW in oktober inderdaad wordt verhoogd (het is nog
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
niet zeker), zal de inflatie vervolgens oplopen.
6
Nederlandse economie in zicht - Ruimte voor export - 16 augustus 2012
Sectoren
sinds het eerste kwartaal van 2011 sterker daalde dan de Eric Huliselan - 020 628 2138
groei van goederen van Nederlandse makelij. Het belang van markten buiten de eurozone zoals de VS en China is voor de
Ontwikkeling van de export
Nederlandse
In dit onderdeel gaan we wat dieper in op het belang en de
wederuitgevoerde goederen.
industrie
namelijk
groter
dan
die
voor
ontwikkeling van onderdelen van de export.
Wereldhandel en goederenexport Dienstenexport brengt het meest op
% j-o-j driemaands voortschrijdend gemiddelde
Op 2009 na is de export in de periode 2003-2011 elk jaar
30
alleen maar toegenomen.
20 10
Gestaag groeiende uitvoer
0
EUR miljard
-10 -20
500
-30 400
08
09
300
Wereldhandel
200
Wederuitvoer
100
10
11
12
Uitvoer Nederlandse makelij
Bron: CBS
0 03
04
05
06
Nederlandse makelij
07
08
09
Wederuitvoer
10
11
Diensten
Aan het eind van 2011 daalde de wederuitvoer zelfs. Sinds het begin van 2012 trekt de wederuitvoer weer aan. Vooral de wederuitvoer van chemische producten en minerale brand-
Bron: CBS
stoffen droeg hieraan bij. De belangrijkste productgroep machines & transportmiddelen (inclusief personenauto’s)
De dienstenexport is veel kleiner van omvang dan de uitvoer
droeg nauwelijks bij aan het groeiherstel van de wederuitvoer.
van goederen van Nederlandse makelij en de wederuitvoer.
Dit heeft duidelijk te maken met de geringe bereidheid van
Het belang van de export van diensten is echter groter dan de
Europese consumenten om dure grote aankopen te doen en
cijfers doen vermoeden. Aan de dienstenuitvoer verdient
de lage investeringsbereidheid van Europese ondernemers.
Nederland namelijk het meest. Zo heeft het CBS4 berekend dat de toegevoegde waarde van een euro dienstenexport in
De export van in Nederland geproduceerde goederen heeft
2009
binnenlands
zich in 2011 en in het begin van 2012 beter ontwikkeld dan de
geproduceerde uitvoer 59 cent en van een euro wederuitvoer
76
cent
bedroeg,
van
een
euro
wereldhandel en de wederuitvoer. Dit is goed nieuws voor de
7,5 cent. Overigens, wanneer we deze cijfers zouden loslaten
Nederlandse economie omdat, zoals hiervoor is opgemerkt,
op 2011 zouden we theoretisch uitkomen op een bijdrage van
een product van Nederlandse makelij veel meer opbrengt dan
de totale export aan het BBP van 37%. Uitgesplitst naar
een wederuitgevoerd goed. Wel laat ook de groei van de
categorie draagt de export van in Nederland geproduceerde
uitvoer van in Nederland geproduceerde goederen een daling
producten 23% bij aan het BBP, dienstenuitvoer 12% en
zien.
wederuitvoer slechts 2%.
producten en machines & transportmiddelen droegen hieraan
Vooral
de
belangrijke
productgroepen
chemische
bij. Export Nederlands product en wederuitvoer Aan de trendmatige daling van de wereldhandelsgroei sinds
Verwacht wordt dat de wereldeconomie met horten en stoten
augustus 2010 is in de eerste vijf maanden van 2012 een eind
zal groeien in de rest van 2012 en 2013. Hierbij zal de
gekomen. De groei nam zelfs in de maanden april en mei weer
economie in de eurozone minder snel groeien dan die in de
toe, hoewel nog maar beperkt.
rest van de wereld. Dit houdt in dat we er voorlopig van uitgaan dat het verschil in groeitempo tussen de export van
De ontwikkeling van de wereldhandel is voor de wederuitvoer
goederen van Nederlandse makelij en het (doorgaans duidelijk
van goederen van groot belang. De wederuitvoer naar het
hogere) cijfer van de wederuitvoer fors kleiner zal uitvallen.
Europese achterland speelt daar weer een bijzondere rol in. In het licht van de aanhoudende eurocrisis is het niet
Exportgroei zakelijke diensten valt het snelst terug
verwonderlijk dat de groei van de Nederlandse wederuitvoer
Het overgrote deel van de export van diensten bestaat uit de productgroepen zakelijke dienstverlening (50% in 2011),
4
CBS, Webmagazine 6 februari 2012
transport (26%) en reisverkeer (13%). De rest bestaat uit
7
Nederlandse economie in zicht - Ruimte voor export - 16 augustus 2012
financiële, communicatie-, bouw-, persoonlijke, culturele en
tijdens de grote recessie. Het herstel ging gepaard met hoge
recreatieve diensten. Onder reisverkeer worden de diensten
groeicijfers. Pas vanaf het vierde kwartaal van 2011 duikt de
en goederen verstaan die buitenlandse reizigers aanschaffen
exportgroei onder de 10% (j-o-j).
gedurende een verblijf van minder dan een jaar in Nederland.
Export vervoersdiensten
Vervoer van en naar het buitenland valt hier niet onder.
% j-o-j, kwartaalcijfers
Export van diensten
30 % j-o-j, kwartaalcijfers
20 10
15 10 5 0 -5 -10 -15 -20 -25
0 -10 -20 -30 08 08 Transport
09 Reisverkeer
10
11
Zakelijke diensten
Zeevaart
12 Totaal
Bron: CBS
09
10 Luchtvaart
11
12
Overig vervoer
Bron: CBS
Opvallend is dat binnen de sector transport de luchtvaart (inclusief ondersteunende diensten) sinds het derde kwartaal
Sinds het tweede kwartaal van 2011 neemt de groei van de
van 2010 een afwijkend groeipatroon laat zien in vergelijking
export van diensten snel af. Vooral de export van zakelijke
met de zeevaart en het overige vervoer (onder meer
diensten draagt hieraan bij. In het eerste kwartaal van 2012
wegvervoer en personenvervoer). Zo neemt de exportgroei
daalde de uitvoer van zakelijke diensten zelfs (j-o-j). Het
van luchtvaartdiensten juist weer toe in het eerste kwartaal van
groeipatroon van de export van reisverkeer is nogal volatiel,
2012, terwijl die van de andere vervoersmodaliteiten verder
zeker als je dat vergelijkt met de andere diensten. Sinds het
afneemt.
derde kwartaal van 2009 laat de export van reisverkeer voortdurend positieve groeicijfers zien, waarbij de trendlijn stabiel is. De export van transportdiensten werd extra geraakt
8
Nederlandse economie in zicht - Ruimte voor export - 16 augustus 2012
APPENDIX 1: TABEL MACRO INDICATOREN
Kerncijfers Nederlandse economie 2009
2010
2011
% mutaties
BBP Particuliere consumptie Overheidsconsumptie
2011
2012
2012r
Kwartaal 4
Kwartaal 1
Kwartaal 2
Kwartaal 3
k-o-k
k-o-k
k-o-k
k-o-k
2013r
k-o-k
-3,7
1,6
1,0
-0,6
0,2
0,2
-0,4
0,5
-2,1
0,3
-1,0
-0,7
-0,1
-0,3
-1,1
-0,3
5,0
0,7
0,1
0,1
0,7
0,0
0,9
-0,5
Investeringen
-12,0
-7,2
5,8
-1,0
-0,5
-0,5
-3,0
1,5
Uitvoer
-7,7
11,2
3,9
0,0
2,0
2,1
3,4
4,4
Invoer
-7,1
10,2
3,6
-0,2
2,1
1,8
2,9
4,0
Consumentenprijzen (CPI - % j-o-j)
1,2
1,3
2,3
2,5
2,5
2,2
2,3 (juli)
2,4
2,3
Lonen (% j-o-j)
2,7
1,0
1,4
1,6
1,5
1,7
1,7 (juli)
1,7
2,0
6,4
7,1
2012r
2013r
-0,5
0,2
niveaus
Werkloosheid (% beroepsbevolking)
4,8
5,4
5,4
5,8
5,9
6,2
Producentenvertrouwen (ultimo)
-8,1
2,6
-1,3
-1,3
-2,6
-4,8
-5,2 (juli)
-11 -14 Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Macro Research
-37
-37
-39
-40
-32 (juli)
2011
2011
Consumentenvertrouwen (ultimo)
Kerncijfers internationale economie 2009
2010
2012
Kwartaal 4
Kwartaal 1
Kwartaal 2
Kwartaal 3
k-o-k
% mutaties k-o-k
k-o-k
k-o-k
1,5
-0,3
0,0
-0,2
3,7
3,0
-0,2
0,5
0,3
1,0
1,2
2,4
1,8
1,0
0,5
0,4
2,2
2,0
1,29
1,29
1,33
1,27
1,20
1,10
BBP eurozone
-4,1
BBP Duitsland
-5,1
BBP Verenigde Staten
-3,1
1,34
1,8
Niveaus
USD per EUR (ultimo)
1,43
Korte rente eurozone (%, 3m-euribor, ultimo)
0,5
1,0
1,4
1,4
0,8
0,7
0,4 (juli)
0,3
0,5
Lange rente, 10jr Bund (%, Duitsland, ultimo)
3,4
3,0
1,8
1,8
1,8
1,6
1,3 (juli)
1,4
2,2
1.23 (juli)
Lange rente, Nederland (%,10jr staats, ultimo)
3,5
3,1
2,2
2,2
2,4
2,1
1,6 (juli)
1,9
2,4
Olieprijs Brent (USD/barrel, gemiddelde)
61,6
79,6
111,4
109,3
118,4
108,5
102,6 (juli)
110
110
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Macro Research
9
Nederlandse economie in zicht - Ruimte voor export - 16 augustus 2012
APPENDIX 2: TABEL MESO INDICATOREN Kerncijfers Nederlandse economie naar sector 2009
2010
2011
2012 Kwartaal 1
Kwartaal 2
2012v Kwartaal 3
2013v
Kwartaal 4
Algemeen PMI (ultimo,index > 50 = groei)
53,1
57,5
46,2
49,6
48,9
Bedrijfsfaillissementen (totaal uitgesproken)
8.040
7.211
7.140
2.210
2.147
Index Wereldhandel, ultimo
147,3
162,4
165,9
167,7
170,4 (mei)
-6,9%
1,1%
9,0%
-1,4%
-6,2%
48,9(jul)
Agrifood Omzet voedings- en genotmiddelenind. (j-o-j) Productie voedings- en genotmiddelenind. (j-o-j)
-1,3%
1,8%
1,6%
0,6%
-4,0%
Export voedings- en genotmiddelen (j-o-j)
-4,6%
12,6%
8,0%
1,1%
-0,2%(mei)
Producentenprijzen voedingsmiddelen (ultimo)
-5,3%
5,4%
10,1%
2,2%
3,0%
Bouw en onroerend goed Omzet bouw excl. proj. ontw. (% j-o-j)
-4,4
-8,9
3,7
-8,2
-5,0
Verleende nieuwbouwvergunningen (€mrd)
16,0
13,0
12,1
1,9
11
Bouwproductie (volumes, % j-o-j)
-1,1
-8,9
4,3
-10,4
Aant. maanden productie in portefeuille
6,2
5,9
6,2
5,9
5,6
127.532
126.127
120.739
23.951
34.628
110.000
115.000
-3,3
-2,0
-2,3
-3,8
-5,0
-5,0
-3,0
Retail verkopen (waarde, in %, j-o-j)
-3,9
-0,2
0,2
1,4
2,1 (mei)
-2,0
Retail prijs (in %, j-o-j)
1,2
0,2
1,5
1,9
1,3 (mei)
1,5
Omzet supermarkten (in %, j-o-j)
1,3
1,8
2,1
4,9
7,1 (mei)
1,0
Autoverkopen (aantallen, ultimo)
388.000
483.000
555.900
166.000
166.000
490.000
Aantal woningtransacties Prijs koopwoningen (in %, j-o-j)
-3,5 5,4
Detailhandel
Industrie Dagproductie (in %, j-o-j)
-8,7
7,0
3,3
0,8
-0,6
Bezettingsgraad (%)
77,5
80,6
79,6
79,0 (jan)
77,9 (apr)
78,8 (jul)
Oordeel orderpositie, ultimo*
-30,3
-11,1
-13,6
-14,9
-18,3
-16,2(jul)
2,1
2,0
2,3
3,1
2,9
5,5(jul)
Omzet telecommunicatie (in %, j-o-j)
-4,9
0,6
-0,7
0,8
Omzet reclamebureaus (in %, j-o-j)
-14,2
-1,7
-4,5
-5,3
Omzet IT dienstverlening (in %, j-o-j)
-1,4
-0,6
3,2
-0,1
Omzet softwareontwikkeling (in %, j-o-j)
-5,2
1,2
1,6
Oordeel voorraden, ultimo*
Technologie, Media & Technologie
Transport & Logistiek Omzet Transport & Logistiek (in %, j-o-j)
-12,5
2,6
4,5
2,1
Baltic Dry Index (ultimo)
2.617
2.758
1.738
944
Goederenvervoer Schiphol (tonnen x1.000)
1.286
1.512
1.523
358 (t/m mrt)
753 (t/mjun)
Sentiment transport (ultimo)
-24,1
1,8
-28,9
-3,0 (feb)
-15,4 (juni)
-13,8
-2,6
8,3
-1,2
-4,0 (per.6)
-1,0 1.004 812 (3/aug)
-5,9 (jul)
Zakelijke dienstverlening Omzet uitzendbranche (in %, j-o-j) Dienstenprijsindex (in %, j-o-j)
-3,0
0,4
1,3
1,0
Eurozone Services PMI (ultimo)
53,6
54,2
48,8
49,2
47,1
47,6(jul)
JP Morgan Global Services PMI (ultimo)
51,8
56,6
53,1
55,0
50,6
52,7(jul)
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Sector & Commodity Research * Saldo positieve en negatieve antwoorden (%)
1,0
6,4
10
Nederlandse economie in zicht - Ruimte voor export - 16 augustus 2012
Overige publicaties van ABN AMRO | Economisch Bureau:
De ‘Nederlandse Economie in zicht’ verschijnt elke maand en gaat in op macro- en meso-economische ontwikkelingen. Overige periodieke publicaties van het Economisch Bureau zijn onder meer: ►Macro Weekly
Wekelijkse publicatie over actuele mondiale ontwikkelingen op het terrein van macro-economie en financiële markten. De publicatie komt uit in het Nederlands en het Engels.
►Visie op rente en euro
Maandelijkse update over renteontwikkelingen in eurozone en Nederland en de koers van de euro. Kwartaalpublicatie over conjuncturele ontwikkeling in industrielanden en opkomende markten. Tevens worden prognoses gegeven van onder meer BBP-groei, inflatie, werkloosheid en begrotingstekort. Zowel Nederlands- als Engelstalig. De laatste uitgave is van midden juli. Kwartaalpublicatie over opkomende economieën (Engels).
►Macro Visie
►Emerging Markets Outlook ►Sector Monitoren ►Visie op Sectoren
►Quarterly Commodity Outlook (joint venture met Research & Strategy van ABN AMRO Private Banking)
Rapport met sector specifieke economische ontwikkelingen. Op dit moment zijn er zeven Sector Monitoren: Agrifood, Bouw, Industrie, Retail, TMT (Technologie, Media & Telecommunicatie), Transport & Logistiek en Zakelijke dienstverlening. Jaarlijkse sectorupdate waarin Sector & Commodity Research zijn visie geeft op brancheontwikkelingen en omzetverwachtingen. In de VOS 2012 worden 9 sectoren en circa 75 branches besproken in factsheets van twee pagina’s. Eind mei 2012 is de nieuwe VOS gepubliceerd. Kwartaalrapport dat de prijsvooruitzichten voor grondstoffen van ABN AMRO weergeeft voor zowel de korte (3 maanden) als de lange termijn (tot en met 2014). In het rapport wordt in gegaan op grondstoffen zoals olie, gas, goud, zilver, aluminium, koper, staal, kolen, graan en suiker. De meest recente uitgave is van 26 juli.
Contactgegevens ABN AMRO | Economisch Bureau:
Primair aandachtsgebied:
Telefoonnummer:
E-mailadres:
Han de Jong
Chief economist
020 628 4201
[email protected]
Wilma Schelvis
Research assistent
020 628 1058
[email protected]
020 343 5616
[email protected]
020 343 5606
[email protected]
Macro research:
- Aline Schuiling
Wereld, eurozone, ECB, Italië, Denemarken, Griekenland Eurozone, Duitsland, Spanje, Portugal, Noorwegen
- Joost Beaumont
Frankrijk, VK, Ierland, Zweden
020 628 3437
[email protected]
- Nico Klene
Nederland, België, Zwitserland, Oostenrijk
020 628 4204
[email protected]
- Nick Kounis (Hoofd)
- Peter de Bruin
VS, Australië, Nieuw-Zeeland
020 343 5619
[email protected]
- Ruben van Leeuwen
Fixed income research
020 344 2036
[email protected]
- Hein Schotsman (Hoofd)
Projecten, bankwezen, Japan
020 628 3800
[email protected]
- Philip Bokeloh
Projecten, huizenmarkt
020 383 2657
[email protected]
- Marijke Zewuster (Hoofd)
Emerging markets, sovereign risk, Brazilië, Latijns-Amerika
020 383 0517
[email protected]
- Arjen van Dijkhuizen
Rusland, Emerging Europa
020 628 8052
[email protected]
- Maritza Cabezas
China, Emerging Azië
020 343 5618
[email protected]
- Jacques van de Wal (Hoofd)
Sectoroverschrijdend
020 628 0499
[email protected]
- Eric Huliselan
Industrie
020 628 2138
[email protected]
- Casper Burgering
Delfstoffen, zakelijke dienstverlening
020 383 2693
[email protected]
- Hans van Cleef
Energie
020 343 4679
[email protected]
- Nadia Menkveld
Transport
020 628 6441
[email protected] [email protected]
Project Research:
Emerging Markets:
Sector & Commodity Research:
- Thijs Pons
Agrifood en agrarische grondstoffen
020 628 6437
- Mathijs Deguelle
Retail
020 628 0497
[email protected]
- Theo de Kort
Informatie analist
020 628 0489
[email protected]
- Ingrid Kroeze
Research ondersteuning
020 383 5161
[email protected]
11
Nederlandse economie in zicht - Ruimte voor export - 16 augustus 2012
Altijd op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in de economie en in uw sector: download de Markets Insights app via abnamro.nl/marketinsights of direct in de App Store. Lees meer over het Economisch Bureau op:
abnamro.nl/economischbureau abnamro.nl/sectoren
Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de economie en sectoren. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico’s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product – met inachtneming van alle mogelijke risico’s – past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden.
