Nederlandse economie in zicht
Economisch Bureau Nederland
Ramingen hoger na herzien BBP 8 juli 2015 BBP-groei boven gemiddelde eurozone
8 6 4 2 0 -2 -4 -6 00
05 Nederland
10
15
Eurozone
Meest recente conjunctuurcijfers stemmen positief Het gaat alsmaar beter met de Nederlandse economie. Volgens herziene cijfers blijkt het BBP in het eerste kwartaal harder te zijn gegroeid dan gedacht. De cijfers voor het derde en vierde kwartaal van 2014 zijn eveneens naar boven bijgesteld. Wij vinden dat de aanpassingen aanleiding vormen om de BBP-ramingen te verhogen. Ook de meest recente conjunctuurindicatoren rechtvaardigen volgens ons deze stap. Ondernemers zien de toekomst met vertrouwen tegemoet. Gegeven de hoge bezettingsgraad zien zij weer reden om te investeren. Het herstel van de bedrijfsinvesteringen is het best zichtbaar in de woningbouw. Dankzij de hogere investeringen verbetert de situatie op de arbeidsmarkt. De daling van de werkloosheid en de grotere kansen op een baan stemmen consumenten positief. Hun optimisme wordt nog eens versterkt door het aanhoudende herstel van de woningmarkt. De hogere binnenlandse vraag vormt de opmaat voor een stijging van de inflatie. De opleving van de economische activiteit zorgt bovendien voor extra belastinginkomsten. Omdat hier lagere aardgasbaten tegenover staan, blijft de afname van het begrotingstekort echter beperkt. Dit neemt niet weg dat de overheidsschuld voor het eerst sinds 2007 weer daalt als percentage van het BBP.
2
Nederlandse economie in zicht - Ramingen hoger na herzien BBP - 8 juli 2015
Economie groter dan gedacht Philip Bokeloh – 020 383 2657
BBP-groei opwaarts herzien
BBP-groei weer boven eurozone gemiddelde
Het gaat alsmaar beter met de Nederlandse economie. Volgens herziene cijfers is het BBP in het eerste kwartaal gegroeid met 0,6% k-o-k, en niet met 0,4% zoals aanvankelijk geraamd. Vergeleken met hetzelfde kwartaal een jaar geleden blijkt de BBP-groei in het eerste kwartaal te zijn uitgekomen op 2,5% in plaats van 2,4%. Dat is boven het eurozonegemiddelde. Ook de cijfers over het derde en het vierde
% j-o-j
8 6 4 2 0
kwartaal van 2014 zijn naar boven bijgesteld. Via het overloop-
-2
effect draagt dit bij aan een hogere groei in 2015.
-4 -6 00
De herzieningen geven wat ons betreft aanleiding om de BBP-
05
ramingen voor dit jaar te verhogen, temeer omdat de meest
10
Nederland
15
Eurozone
recente conjunctuurcijfers optimistisch stemmen. Volgens ons komt de groei uit op 2,3% in plaats van 2,1%. Bemoedigend is
Bron: Datastream
dat de activiteit breder wordt gedragen. De opleving van de conjunctuur rustte aanvankelijk louter op de buitenlandse handel. Vanaf dit jaar dragen ook de consumptie en de investeringen positief bij. Enige terughoudendheid is evenwel
Toename economische activiteit breed gedragen
op zijn plaats. De onzekerheid rondom Griekenland kan nadelige uitpakken voor de Nederlandse economie. Ondernemers zijn positief
Procentpunt
2.5 1.5 Uitvoer
Ondernemers zien de toekomst met groeiend vertrouwen tegemoet. De PMI-index, de inkoopmanagersindex van de industrie, bereikte in juni een niveau van 56,2. Dat is ruim boven de grens van 50 die het verschil markeert tussen krimp en groei. Ondernemers zijn met name tevreden over de
Bedrijfsinvesteringen
0.5
Part. consumptie
-0.5
Woninginvesteringen Overheidsbestedingen
-1.5
BBP
orderontwikkeling. Er komen meer opdrachten uit het buitenland met dank aan de lage euro en de aantrekkende
-2.5 11
economie in de rest van de eurozone. De Verenigde Staten beleefden door incidentele factoren een zwak eerste kwartaal,
12
13
14
15
16
Bron: CPB, ramingen 2015 en 2016 ABN AMRO Bank
maar lijken deze tijdelijke terugval inmiddels weer te boven. Dat het ondernemerssentiment verbetert, blijkt ook uit de index van het producentenvertrouwen van het CBS en de Europese
Producentenvertrouwen sterk verbeterd
conjunctuurindicator. Beide indicatoren bereikten in juni het
index
hoogste niveau in vier jaar tijd. Ondernemers zijn positiever over de productievooruitzichten en vinden de voorraden te
15
klein. Bij een hoge bezettingsgraad van 81,8 in het eerste kwartaal zien zij weer reden om te investeren. Investeringen nemen toe
0
-15
De bedrijfsinvesteringen zijn in het eerste kwartaal toegenomen met 8% j-o-j. Ondernemers financieren hun investeringen bij voorkeur uit eigen middelen. De hoge
-30 00
winstgevendheid van de afgelopen jaren en de relatief
het jaar stond 4½% minder bedrijfskrediet uit dan vorig jaar. Dit terwijl banken hun kredietvoorwaarden versoepelen.
10
Producentenvertrouwen
gezonde balansen geven hier ruimte voor. Bedrijven blijven terughoudend met geld lenen. In de eerste vijf maanden van
05
Bron: CBS
15
3
Nederlandse economie in zicht - Ramingen hoger na herzien BBP - 8 juli 2015
Banken schatten de financiële risico’s lager in, onder andere
Minder bedrijven gaan failliet
vanwege de daling van het aantal faillissementen.
Totaal aantal afgelopen 12 maanden
Het herstel van de bedrijfsinvesteringen is het best zichtbaar in de woningbouw. Daar zijn de investeringen in het eerste
12500
kwartaal met 21% j-o-j toegenomen. Nu de huizenmarkt
10000
opveert, krijgen architecten weer nieuwe opdrachten en
7500
ontvangen gemeenten aanvragen voor bouwvergunningen. Verder hebben bouwers meer maanden onderhanden werk en zijn zij positiever gestemd over de prijsontwikkeling van
5000 2500
nieuwbouwwoningen. De bouwinvesteringen krijgen de eerste
0 00
helft van 2015 een incidentele impuls door de tijdelijke btw-
05
verlaging voor de arbeidskosten bij renovatie en herstel van
10
15
Faillissementen
woningen. Per 1 juli is dit lagere tarief vervallen. Bron: CBS
Ook de zakelijke dienstverlening blijft het goed doen. De omzet van deze sector is in het eerste kwartaal met 5,9% toegenomen ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Dat is de sterkste groei sinds 2008. De omzetstijging was het
Bouwinvesteringen stijgen weer na jaren van dalingen
grootst in de uitzendbranche. In antwoord op een toenemende
% j-o-j
vraag, breiden bedrijven hun ‘flexibele schil’ uit. Ook in de industrie gaat het beter. De gemiddelde dagproductie is in april
30
met 0,9% toegenomen vergeleken met een jaar geleden. De
20
uitkomst zou nog hoger zijn geweest als de capaciteit in de
10
tabaksindustrie niet zou zijn weggevallen. De industrie
0
profiteert van de verbetering in Duitsland, de belangrijkste
-10
afzetmarkt voor industriële producten.
-20
Werkgelegenheid groeit
-30 00
Door de hogere investeringen veert de arbeidsmarkt op. Er zijn
10
Bedrijfsinvesteringen
meer vacatures, de werkgelegenheid stijgt en het aantal gewerkte uren neemt mondjesmaat toe. Tegelijkertijd zijn er
05
15
Woninginvesteringen
Bron: Datastream
minder ontslagen en daalt de werkloosheid. Dat gebeurt nog traag, want steeds meer werknemers bieden hun diensten aan in verband met de grotere kans op een baan. Hoewel het ruimere arbeidsaanbod de lonen drukt, beginnen de uurlonen
Werkgevers maken meer gebruik van ‘flexibele schil’
weer licht te stijgen. In combinatie met de lage inflatie zorgt dit
Procentueel aandeel werkzame beroepsbevolking
voor een stijging van het beschikbaar inkomen. Deze stijging blijft evenwel gematigd, doordat de belastingen en sociale premies toenemen. Een belangrijke trend op de arbeidsmarkt is flexibilisering.
40 30 20
Meer dan één op de vijf werknemers werkt als uitzendkracht of gedetacheerde. Inclusief zzp’ers heeft één op de drie
10
werknemers geen vast dienstverband. De zogenaamde ‘flexibele schil’ is groter dan in omringende landen. Om de
0 03
rechten tussen werknemers met een flexibel en een vast
werknemers met een flexibel contract meer rechten. Werknemers met een vast contract zijn juist minder beschermd. In de aanloop naar de aanpassing hebben naar verluidt veel werknemers met een flexibel contract hun baan
07
09
Flexibele arbeidsrelatie
contract meer in overeenstemming te brengen, is op 1 juli de Wet Werk en Zekerheid van kracht geworden. Deze wet geeft
05
Bron: CBS
11 ZZP
13
4
Nederlandse economie in zicht - Ramingen hoger na herzien BBP - 8 juli 2015
verloren. Wij denken echter niet dat de wet tot een structureel
Aanhoudende stijging huizenprijzen
hogere werkloosheid leidt.
% j-o-j
Consumptieve uitgaven omhoog De daling van de werkloosheid en de grotere kansen op een
20
baan geven aanleiding voor groeiend optimisme bij consumenten. Het sentiment wordt nog eens versterkt door
10
het aanhoudende herstel van de woningmarkt. Ondanks dat de tijdelijke verruiming van de schenkingsvrijstelling is
0
teruggedraaid en banken minder krediet mogen verschaffen in verhouding tot het inkomen, blijven de woningverkopen dit jaar
-10 00
stijgen. De lage hypotheekrente maakt woningen beter
05
betaalbaar, wat op zijn beurt bijdraagt aan het vertrouwen in
10
15
Prijsontwikkeling
de woningmarkt. Er staan minder huizen te koop en verkopers durven na lange tijd weer hun vraagprijs te verhogen. Doordat
Bron: CBS/Kadaster
de waardering op de huizenmarkt stijgt, staan er minder gezinnen met hun huis ‘onder water’. Het consumentenvertrouwen staat inmiddels op het hoogste
Consumenten positief gestemd
niveau in acht jaar tijd. Huishoudens zijn positief over de
Index
economie, minder somber over hun financiële situatie en eerder bereid om geld uit te geven. Zo gaan zij vaker uit eten. De omzet in de horeca is in het eerste kwartaal voor de
50 25
zevende maal op rij gestegen, ditmaal met 3,9% j-o-j. Ook geven huishoudens makkelijker geld uit aan duurzame
0
artikelen zoals huishoudelijke apparaten en woninginrichting. Hoewel de detailhandelsverkopen toenemen, is de groei van de omzet nog zwak. Dit komt doordat de verkoopprijzen onder
-25 -50
druk staan, mede vanwege de scherpe concurrentie online.
00
10
15
Consumentenvertrouwen
Inflatie minder zwak De inflatie is volgens geharmoniseerde cijfers gestegen van
05
Bron: CBS
nihil in april naar 0,7% j-o-j in mei. Dat is boven het 0,3%gemiddelde van de eurozone. De forse stijging in mei is vrijwel volledig te wijten aan de vakantiereizen, vliegtickets en accommodaties. De prijs daarvan steeg harder dan gebruikelijk in mei, omdat Pinksteren vroeg viel dit jaar en er
Inflatie voorbij dieptepunt Inflatie % j-o-j; output gap als % verschil tussen feitelijke en potentiële BBP-groei
meer mensen in mei op vakantie gingen. De plotselinge inflatiestijging is dus een incident.
6 4
Wij gaan er niettemin van uit dat inflatie geleidelijk zal oplopen. De lagere koers van de euro vormt de opmaat voor hogere prijzen voor uit het buitenland ingevoerde goederen en diensten. Daarnaast slinkt de output gap omdat de feitelijke
2 0 -2
BBP-groei stijgt ten opzichte van de potentiële economische groei. Hierdoor is de druk op de inflatie niet langer neerwaarts maar opwaarts gericht. Begrotingsmeevallers domineren De krachtige groei van het BBP zorgt voor meevallers voor de regering. Terwijl de belastinginkomsten hoger zijn dan geraamd, vallen de uitkeringsuitgaven lager uit dan gedacht. Wat ook gunstig is voor de overheidsfinanciën zijn de financieringslasten. De tienjaarsrente zakt in april tot een
-4 00
05 Geharmoniseerde inflatie
10
15 Output gap
Bron: Datastream, OESO (2015 en 2016 obv ramingen)
5
Nederlandse economie in zicht - Ramingen hoger na herzien BBP - 8 juli 2015
dieptepunt van 0,3% om vervolgens weer te stijgen. Begin juli stond de rente op 1,1%, wat nog altijd laag is in historisch
Kerncijfers Nederlandse economie
perspectief. De spread met Duitsland is eveneens
2013
toegenomen, maar is met iets minder dan 30 basispunten nog altijd bescheiden. Tegelijkertijd moet de overheid ook een forse tegenvaller incasseren. De aardgasbaten zijn lager dan voorzien. Vanwege het risico van aardbevingen wordt de gaswinning in Groningen teruggeschroefd. Dit jaar ligt de limiet op 30 miljard
2014
2015
2016
% mutaties
BBP
-0.4
1.0
Particuliere consumptie
2.3
2.2
-1.4
Overheidsconsumptie
0.2
0.0
1.8
1.5
0.3
-0.3
Investeringen
0.5
Uitvoer
-4.5
3.5
5.0
4.1
2.4
4.0
4.4
Invoer
5.4
1.1
4.0
4.2
5.9
mee werd gehouden. Volgend jaar ligt de limiet mogelijk nog
Consumentenprijzen (CPI)
2.5
1.0
0.6
1.8
lager. Elk miljard kubieke meter gas betekent een inkomsten-
Consumentenprijzen (HICP)
2.6
0.3
0.1
1.6
derving van EUR 200 mln.
Lonen
1.3
1.1
1.3
1.7
Verbetering overheidsfinanciën
Werkloosheid (% beroepsbevolking)
7.3
7.4
7.0
6.6
Volgens onze inschatting daalt het begrotingstekort dit jaar
Lopende rekening (% BBP)
11.0
10.8
10.4
10.0
naar 2% van het BBP. Voor komend jaar houden wij rekening
Saldo overheid (% BBP)
-2.4
-2.4
-2.0
-1.0
kubieke meter in plaats van 39,4 miljard waar eerder rekening
Niveaus
met een tekort van 1%. Het percentage zal echter hoger uitvallen als de regering vasthoudt aan de geplande lastenverlaging op arbeid van EUR 5 mld. Dit plan zal echter op verzet stuiten van Brussel. De Europese Commissie staat alleen lastenverlagingen toe als hier structurele hervormingen tegenover staan. Maar de kans op hervormingen is niet erg groot. Het voorstel om in ruil voor lastenverlaging de btwtarieven te uniformeren en gemeenten ruimere rechten te verlenen om belasting te innen is immers door belangrijke oppositiepartijen getorpedeerd. Gegeven het dalende tekort op de begroting en de hogere economische groei kan de schuld van de overheid als percentage van het BBP voorzichtig weer dalen. Voor dit jaar houden wij rekening met een schuld van 67,5% van het BBP. Na verkoop van ABN AMRO Bank zal dit percentage nog lager liggen.
Herziene cijfers zijn gecursiveerd. Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
6
Nederlandse economie in zicht - Ramingen hoger na herzien BBP - 8 juli 2015
APPENDIX 1. TABEL MACRO-INDICATOREN
Kerncijfers Nederlandse economie 2012
2013
2014
% mutaties
BBP
2014
2015
Kwartaal 3
Kwartaal 4
Kwartaal 1
Kwartaal 2
k-o-k
k-o-k
k-o-k
k-o-k
0,4
0,9
0,6
2015r
2016r
2,3
2,2
-1,1
-0,4
1,0
Particuliere consumptie
-1,6
-1,4
0,0
0,1
0,8
0,6
1,8
1,5
Overheidsconsumptie
-0,7
-0,2
0,3
0,1
-0,6
0,4
-0,3
0,5
Investeringen
-6,3
-4,5
3,5
2,2
3,3
2,1
5,0
4,1
Uitvoer goederen & diensten
3,8
2,4
4,0
1,3
0,9
1,1
4,4
5,4
Invoer goederen & diensten
2,7
1,1
4,0
1,5
0,6
0,1
4,2
5,9
2,5
2,5
1,0
0,9
0,9
0,2
1,1 (mei)
0,6
1,8
Consumentenprijzen (CPI - % j-o-j) Consumentenprijzen (HICP - % j-o-j)
2,8
2,6
0,3
0,3
0,2
-0,5
0,7 (mei)
0,1
1,6
Lonen part, sector (% j-o-j)
1,6
1,3
1,1
1,1
1,2
1,3
1,2
1,3
1,7
Werkloosheid (% beroepsbevolking)*
5,8
7,3
7,4
7,2
7,1
7,1
6,9 (mei)
7,0
6,6
2015r
2016r
Niveaus
Producentenvertrouwen (ultimo)
-5,6
0,1
3,4
-0,2
3,4
1,4
4,6
Consumentenvertrouwen (ultimo)
-39
-17
-7
-7
-7
2
6
2013
2014
Kwartaal 4
Kwartaal 1
k-o-k
k-o-k
k-o-k
*Nieuwe reeks werkloosheid Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
Kerncijfers internationale economie 2012
2014 Kwartaal 3
2015 Kwartaal 2
% mutaties
BBP eurozone
-0,7
-0,4
0,9
0,2
0,3
0,4
1,8
2,3
BBP Duitsland
0,6
0,2
1,6
0,1
0,7
0,3
2,0
2,5
BBP Verenigde Staten
2,3
2,2
2,4
1,2
0,5
0,0
2,7
3,1
Niveaus
USD per EUR (ultimo)
1,32
1,38
1,21
1,26
1,21
1,07
1,11
1,00
1,15
Korte rente eurozone (%, 3m Euribor, ultimo)
0,2
0,3
0,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,1
Lange rente, 10jr Bund (%, Duitsland, ultimo)
1,3
1,9
0,5
0,9
0,5
0,2
0,8
1,0
1,9
Lange rente, Nederland (%,10jr staats, ultimo)
1,5
2,2
0,7
1,1
0,7
0,3
1,0
1,1
2,0
111,7
108,7
98,9
102,1
76,1
53,9
61,9
60
75
Olieprijs Brent (USD/vat, gemiddelde) Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
7
Nederlandse economie in zicht - Ramingen hoger na herzien BBP - 8 juli 2015
Lees meer over het Economisch Bureau op:
https://insights.abnamro.nl/category/economie/
Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de economie en sectoren. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico’s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product – met inachtneming van alle mogelijke risico’s – past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren, In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden.
