MuHKA PERSDOSSIER. THE PROJECTION PROJECT durven denken, durven dromen. MuHKA

THE PROJECTION PROJECT durven denken, durven dromen 15.12.06Ò25.02.07 - Tentoonstelling - Film als projectie - Publicatie - REAR WINDOWS [epiloog]

PERSCONTACT Rita Compère / Sophie Gregoir > T +32 [0]3 260 99 91 > [email protected] > www.muhka.be/press

MuHKA Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen Leuvenstraat 32 2000 Antwerpen > DI-ZO 10.00 17.00 > T +32 [0]3 260 99 99 > [email protected] > www.muhka.be MuHKA_media Waalsekaai 47 2000 Antwerpen > T +32 [0]3 242 93 57 > [email protected] _____ vormgeving: MuHKA

MuHKA PERSDOSSIER THE PROJECTION PROJECT durven denken, durven dromen www.muhka.be

P2

MuHKAinhoud

INHOUD

MuHKAtoont - THE PROJECTION PROJECT Inleiding Tentoonstelling

3—23 3 4—11



> Biografieën

6



> Lijst met werken

7



> Beeldmateriaal Film als projectie



> Beeldmateriaal Publicatie



> Inleiding uit de publicatie

- REAR WINDOWS [epiloog]

> Beeldmateriaal

8—10 11—14 13—14 15—23 16—23 24—25 25

- COLLECTIEPRESENTATIE XVII ... en double

26—28



27—28

> Lijst met werken

MuHKAverwacht - ZONDER TITEL. Moussem Festival Lente 2007

29—30

MuHKApartners

31

MuHKApraktisch

32

P

MuHKAtoont

INLEIDING THE PROJECTION PROJECT

Sinds 2003 organiseert het MuHKA jaarlijks een tentoonstelling die draait om één van de verschillende kunstvormen waarin kunstenaars zich uitdrukken: eerder kwamen de multiple, het ensemble, het kunstenaarsboek aan bod. Rond projectie bracht het museum de drie curatoren Mark Kremer, Edwin Carels en Dieter Roelstraete samen, die een fascinatie voor het fenomeen delen. Deze samenwerking resulteerde in een project in de vorm van een tentoonstelling, een publicatie en een filmprogramma. Terwijl de digitale revolutie ervoor zorgt dat media zoals dia- en filmprojectie in onbruik raken, blijken voor kunstenaars projectietechnieken echter steeds belangrijker te worden. Ze helpen immers tegemoet te komen aan de behoefte om letterlijk, maar vooral ook figuurlijk vooruit te blikken: een project voor de wereld. Projectie wordt in THE PROJECTION PROJECT dan ook niet louter bekeken als een technologie waarvan kunstenaars zich bedienen, maar veeleer als een begrip dat ook andere betekenissen heeft. Zo kunnen ook gevoelens geprojecteerd worden, gaat projectie ook over het vooruitblikken naar de toekomst.

In THE PROJECTION PROJECT gaat het MuHKA bovendien voor het eerst in zijn geschiedenis voluit als museum voor beeldende kunst en beeldcultuur. Waar in de tentoonstelling geen enkele ratelende projector aanwezig is, komt projectie in zijn technische hoedanigheid extensief aan bod in het filmluik van THE PROJECTION PROJECT, dat doorgaat in MuHKA_media. Al komt ook hier projectie in zijn figuurlijke betekenis weer om de hoek kijken. Wat is film immers anders dan de weergave van een wereldbeeld, een geïdealiseerde versie van de wereld die door de filmmaker [in THE PROJECTION PROJECT zijn dat David Lynch, Werner Herzog en Abbas Kiarostami] in kwestie in het leven geroepen wordt?

P

MuHKAtoont

TENTOONSTELLING THE PROJECTION PROJECT durven denken, durven dromen 15.12.06Ò25.02.07

THE PROJECTION PROJECT onderzoekt hoe kunst alternatieven aanreikt voor een escapistische cultuur van projecties die dagelijks op ons afkomen: een overmacht aan fantasmagorische beeldvorming, door technologie gedragen beelden die door de politiek, de commercie en vermaaksindustrie over de werkelijkheid gespannen worden. In de kunstpraktijk en het denken over beeldcultuur komt projectie in allerhande formats heel vaak voor. De vele toepassingen van projectie zijn het resultaat van een ontwikkeling waarin soms zeer van elkaar verschillende kennisvelden op elkaar inwerken: dat van de fysica, de geometrie, cartografie, optica, psychologie, de schone kunsten en show business. Als begrip is projectie echter weinig gethematiseerd, wellicht vanwege zijn complexiteit; het verenigt wiskundige en culturele beeldvorming, werkingen van het onbewuste en van een actief bewustzijn. Tegelijk is projectie alomtegenwoordig, zowel in de letterlijke als in de figuurlijke zin. Projectie is een aloud procédé, maar het ondergaat ook voortdurend transformaties. In de geschiedenis van projectiekunst handelen veel kunstwerken over condities van projectie: “Kijk dit is het apparaat, zo worden de beelden gemaakt, dit is de ruimte/ toestand waarin ze opdoemen voor de kijker.” Een fascinatie voor het geprojecteerde beeld en voor de context waarin dat beeld ervaren wordt, verbindt de 21ste eeuwse kunstenaar met de 19de eeuwse artiest/‘artisan’.

In actuele projectiekunst zie je ondermeer een interesse in de techniek als roesverwekker, alleen wordt hier technologie in haar werking op de menselijke psyche blootgelegd. Deze projectiekunst gaat een verband aan met de psychedelische projectie uit de 2de helft van de jaren ’60; nu pas is men de erfenis van die visueel overdadige kunstvorm aan het verwerken. Er is evenwel één verschil met de jaren ’60, namelijk het inzicht dat de werkelijkheid tegenwoordig zelf vaak al een hallucinatie is. Recente projectiekunst onderscheidt zich verder bovenal van de dominante projecties in onze beeldcultuur doordat ze de impliciete ambitie van de term herijkt: projectie als een project, een visionair beeld, waar een verwachting of bespiegeling over de toekomst in schuilgaat. Het historisch besef wordt hersteld via de kunst, projectie als een pure utopie is immers een reactie op het heden, een product van zijn tijd en geworteld in een verleden. De tentoonstelling THE PROJECTION PROJECT vindt plaats in een medialandschap waar een ander paradigma verschijnt. Vandaag maken we het afscheid mee van verscheidene analoge beeldtechnologieën; een historisch keerpunt was Kodaks aankondiging in 2004 om de productie van het diacaroussel te staken. De digitale revolutie zorgt dat diverse door de moderne kunsttraditie geheiligde methodes zoals dia- en filmprojectie in onbruik geraken. De kunstwereld reageert daarop met een mengeling van lucide nostalgie en militante identificatie; dia- en filmprojectie zullen nog wel enige tijd belangrijke media blijven, maar ze zullen voortaan moeilijk kunnen worden losgezien van een melancholische terugblik op een tijdperk en een technologie die nooit meer terugkomt.

P

MuHKAtoont

TENTOONSTELLING THE PROJECTION PROJECT

Het historische failliet van projectie als technologie betekent dat we op een punt zijn gekomen waarop projectie niet langer in strikt technologische termen dient te worden gedacht. We kunnen juist in brede zin het projectiebegrip heroverwegen. In die context is de sociaal-politieke ondertoon van projectie als een collectief gebeuren of project van een toekomstige gemeenschap aan de orde. Nu projectie in de huidige tijd zijn technologische dienstbaarheid verliest, kan het begrip zijn allegorische zeggingskracht herwinnen. Onze hypothese luidt dan ook dat kunstenaars zich in ons tijdsgewricht opnieuw buigen over de artistieke inzet van het begrip ‘projectie.’ THE PROJECTION PROJECT wil zelf een project zijn, een beloftevolle methode om het begrip projectie, en haar potenties voor onze kunst, te denken en te tonen. In zijn ambitie is het project een samenwerking van drie curatoren [Mark Kremer, Edwin Carels, Dieter Roelstraete] en drie instellingen [MuHKA, IFFR, NAi Publishers]. De bundeling van visies en praktijken leidde tot een presentatie van kunstwerken in het MuHKA, een publicatie en een filmprogramma.

Deelnemende kunstenaars Marie José Burki, Marc De Blieck, Thierry De Cordier, Rodney Graham, Pierre Huyghe, Kristina Ianatchkova & Vitto Valentinov, Timothée Ingen-Housz, Yeondoo Jung, André Kruysen, Bertrand Lavier, Bruce Nauman, Stephen & Timothy Quay, Joost Rekveld, Matthew Stokes, Fiona Tan, Krassimir Terziev, Ana Torfs, Paul Van Hoeydonck, Benjamin Verdonck, Cerith Wyn Evans en Thomas Zummer ____

Opening DO 14.12.06 19.30Ò20.30 Lezing door Steve Dietz en filmprojectie van Joost Rekveld [MuHKA_media] 20.30 Opening tentoonstelling [MuHKA] 21.00Ò23.30 DJ’s Jazz Professor [MuHKAFE]

____

P

MuHKAtoont

BIOGRAFIEËN THE PROJECTION PROJECT

Edwin Carels [°1964] is sinds 2004 projectleider van MuHKA_media. Eerder was hij in België vooral actief als publicist en filmdocent aan Hogeschool voor Beeldende Kunsten Sint Lukas Brussel. Hij is redactielid van AS, het driemaandelijkse tijdschrift voor mediakritiek en beeldcultuur. Voor het International Film Festival Rotterdam is hij sinds 1997 werkzaam als programmator en curator. Hij is er ondermeer verantwoordelijk voor de programmaonderdelen Exploding Cinema, Artist in Focus [Dominique Gonzalez-Foerster, Isaac Julien, Anri Sala, Sarah Morris, Knut Asdam] Exposing Cinema [het Rotterdamse tentoonstellingscircuit rond IFFR]. Hij was er ondermeer curator van de exposities Loplop /re/presents [Boijmans van Beuningen], Other than Film [TENT.], Screen Tests [Fotomuseum] en Satellite of Love [Witte de With]. Verder publiceert Carels zowel over mediaarcheologie, beeldende kunst als film. Recente essays werden opgenomen in Dora Garcia [Musac], Imaginary Media [De Balie] en Animate! [Lux, London].

Mark Kremer [°1963] studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en is zelfstandig tentoonstellingsmaker en schrijft over kunst. Hij is de curator van ‘de kleine biënnale’, een expositie die kinderen op een serieuze manier met beeldende kunst wil laten kennismaken, en die in 2006 voor de tweede maal gerealiseerd werd door de organisatie STORM [Utrecht]. Momenteel werkt hij aan LifeWork or To Burn Oneself With Oneself, een expositie over de Romantische gedachte in het werk van hedendaagse kunstenaars.

Dieter Roelstraete [°1972] studeerde filosofie aan de Universiteit van Gent en is sinds 2003 als curator verbonden aan het MuHKA, waar hij onder meer de interventies van Iñaki Bonillas, Nico Dockx en Gabriel Kuri organiseerde en de wintertentoonstelling INTERTIDAL: Vancouver Art & Artists [20052006] samenstelde. Meer recent was hij als curator betrokken bij The Quest van Honoré d’O in het Belgische Paviljoen op de Biënnale van Venetië en bij ACADEMY: Learning from Art [2006]. Hij is sinds 2000 hoofdredacteur van het driemaandelijkse tijdschrift voor mediakritiek en beeldcultuur AS en is als redacteur betrokken bij A Prior Magazine. Hij publiceerde monografieën en monografische essays rond het werk van Lois Weinberger, Harald Thys & Jos De Gruyter, Joe Scanlan, Steven Shearer, Honoré d’O, Mark Manders, Gabriel Kuri, Iannis Kounellis, Wim Delvoye, en Roy Arden. Die laatste is ook onderwerp van een overzichtstentoonstelling die Dieter Roelstraete in de herfst van 2007 samenstelt in de Vancouver Art Gallery.

P

MuHKAtoont

LIJST MET WERKEN THE PROJECTION PROJECT

Marie José Burki De Nos Jours, 2003 > courtesy Marie José Burki Marc De Blieck Ricochet # 2, 2005 > courtesy Marc De Blieck > werk tot stand gekomen met steun van de Vlaamse Gemeenschap Thierry De Cordier, 1988 of ik heb besloten om de wereld te veranderen zonder iets te zeggen, 1988 > MuHKAcollectie, aankoop Vlaamse Gemeenschap Rodney Graham Millennial Project for an Urban Plaza [with Capuccino Bar], 1991 > Collection FRAC Centre, Orléans, France Pierre Huyghe One Year Celebration, 2003-2006 > courtesy Pierre Huyghe Kristina Ianatchkova & Vitto Valentinov Falling on the Fovea, 2006 > written and directed by Kristina Ianatchkova & Vitto Valentinov sound design Peter Suyderhoud

Bruce Nauman Rotating Glass Walls, 1970 > courtesy Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam Stephen & Timothy Quay Stille Nacht I [Dramolet], 1989 > courtesy Stephen & Timothy Quay Joost Rekveld Suprematist Manual, 2006 > courtesy Joost Rekveld Matthew Stokes Long After Tonight, 2005 > courtesy Matthew Stokes Fiona Tan Tomorrow, 2005 > courtesy Fiona Tan and Frith Street Gallery, London Krassimir Terziev A Movie, 2004 > courtesy Krassimir Terziev Ana Torfs à…à…aaah!, 2000> courtesy Ana Torfs

Timothée Ingen-Housz Untitled, 2005 > courtesy Timothée Ingen-Housz

Paul Van Hoeydonck Fallen Astronaut, 1971 > courtesy Paul Van Hoeydonck

Yeondoo Jung Wonderland [met extra titels per onderdeel], 20042005 > courtesyYeondoo Jung

Benjamin Verdonck Boot, 2006 > courtesy Benjamin Verdonck

André Kruysen Before one has a past, 2006 > courtesy André Kruysen Bertrand Lavier Avenue Montaigne #2, 2000 > courtesy Galerie Yvon Lambert, Paris

Cerith Wyn Evans The Dreamachine, 1998

[met vertoning van The Society of the Spectacle/Refutation of all judgements, both complementary and hostile, which have been brought to bear up till now concerning the film The Society of the Spectacle/ The Art and Times of Guy Debord]

> courtesy Galerie Daniel Buchholz, Köln David Zummer Light Bulb, 1998 > courtesy of the artist

P

MuHKAtoont

BEELDMATERIAAL THE PROJECTION PROJECT durven denken, durven dromen

Je kan het beeld downloaden op www.muhka.be/press Dank bij voorbaat om bij publicatie ook onze website te vermelden: www.muhka.be

Ana Torfs, Trompe-l’œil [uit de serie à...à...aaah!], 2003, © Ana Torfs

Marie José Burki, De Nos Jours [still], 2003, courtesy Marie José Burki

Marie José Burki, De Nos Jours [still], 2003, courtesy Marie José Burki

Marc De Blieck, Ricochet # 2 [still], 2005, courtesy Marc De Blieck

Marc De Blieck, Ricochet # 2 [still], 2005, courtesy Marc De Blieck

P

MuHKAtoont

BEELDMATERIAAL THE PROJECTION PROJECT durven denken, durven dromen

Rodney Graham, Millenial Project for an Urban Plaza, with Cappuccino Bar, 1991, foto Philippe Magnon, courtesy FRAC Centre, Orléans, Frankrijk

Pierre Huyghe, One Year Celebration, 2003-2006, courtesy Pierre Huyghe

Kristina Ianatchkova & Vitto Valentinov, Falling on the Fovea [still], 2006, courtesy Kristina Ianatchkova & Vitto Valentinov and Peter Suyderhoud

Kristina Ianatchkova & Vitto Valentinov, Falling on the Fovea [still], 2006, courtesy Kristina Ianatchkova & Vitto Valentinov and Peter Suyderhoud

Timothée Ingen-Housz, Untitled [still], 2005, courtesy Timothée Ingen-Housz

Yeondoo Jung, Wonderland [deel van serie], 2004-2005, courtesy Yeondoo Jung

P10

MuHKAtoont

BEELDMATERIAAL THE PROJECTION PROJECT durven denken, durven dromen

Bruce Nauman, Roting Glass Walls, 1970, courtesy Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam

Matthew Stokes, Long after Tomorrow, 2005, courtesy Matthew Stokes

Fiona Tan, Tomorrow [still], 2005, foto Torben Eskerod, courtesy Fiona Tan en Frith Street Gallery, London

Fiona Tan, Tomorrow [still], 2005, foto Torben Eskerod, courtesy Fiona Tan en Frith Street Gallery, London

Ana Torfs, Retour Au Sources [uit de serie à...à...aaah!], 2003, © Ana Torfs

Cerith Wyn Evans, Dreamachine, 1998, © Cerith Wyn Evans, courtesy Galerie Daniel Buchholz, Köln

P11

MuHKAtoont

THE PROJECTION PROJECT Film als projectie December 2006ÒFebruari 2007

Elke filmvertoning is een projectie in de letterlijke én figuurlijke zin. Uiteraard kijken we naar een scherm waarop lichtstralen worden opgevangen. Tegelijk gaan we telkens weer na welk wereldbeeld, welk ideaalbeeld over de wereld er in een specifieke film gestalte krijgt. Want film is immers nooit echt, het is altijd een vorm van gestileerd verlangen. De realiteit laat zich nooit helemaal realistisch afbeelden, de filmmaker zoekt er altijd beelden uit, en dat zoeken wordt gestuurd door allerhande drijfveren, van het puur esthetische, via het psychologische tot het zuiver filosofische. Aan de hand van drie uitgesproken voorbeelden benadrukken we de drijfveren die filmmakers er toe bewegen een geïdealiseerde versie van de wereld op te roepen. We kozen voor drie cineasten die niet noodzakelijk behoefte hebben om de toeschouwer tegemoet te komen in zijn verlangen naar een ‘happy end’, de meest conventionele vorm van geprojecteerd verlangen. DECEMBER David Lynch sleurt zijn publiek systematisch mee in een doolhof van waanvoorstellingen, waarin de grens tussen waken en slapen, realisme en fantasme, perversie en onschuld, mens en organisme voortdurend wordt vertroebeld. Door de kronkelende structuur van zijn verhaallijnen, wordt de kijker voortdurend op zichzelf teruggeworpen. Op de eigen angsten, verlangens, fantasieën en hallucinaties. ‘Ik hou ervan als mensen m’n films analyseren. En omdat het toch subjectief is, zijn alle interpretaties prima,’ aldus Lynch.

JANUARI De zoektochten van Werner Herzog lijken daar tegenover een steviger in de fysieke realiteit gesitueerd. Herzog haalt zijn inspiratie minder uit de donkerste regionen van de eigen psyche, maar uit de literatuur, de muziek en vooral rechtstreeks uit de natuur. En toch wordt elke film gestuurd door een bijzondere blik, de visie van een regisseur die zich niet wil neerleggen bij de menselijke onmacht. Zijn hoofdpersonages zijn telkens weer zonderlinge individuen die de wereld in de overtreffende trap willen beleven, en daartoe bovenmenselijke inspanningen vergen van zichzelf en hun omgeving. Mannen met visionaire plannen. De zoektocht naar een ‘extatische waarheid’, dat is aldus Herzog het basismotief doorheen zijn oeuvre. ____

Zo 14.01.07 20.00 Werner Herzog wordt in MuHKA_media live geïnterviewd door Kees Brienen, filmmaker en -programmator, adviseur voor distributeurs, filmfestivals en –evenementen. Het publiek kan vragen stellen. Het interview wordt gevolgd door een voorstelling van zijn film The Wild Blue Yonder. Reserveren verplicht via [email protected]

FEBRUARI Ook Abbas Kiarostami flirt niet toevallig met de grens tussen fictiefilm en documentaire, en dat op een systematische manier. De onbevangenheid waarmee hij kinderen volgt en dagdagelijkse tafereeltjes observeert, blijkt gaandeweg juist onderdeel van een verrassend methodologische aanpak. Aanvankelijk onthaald als de onverwachte erfgenaam van het neorealisme, reveleerde Kiarostami zich inmiddels tot een meester van de metafoor. Zonder dat de directe impact van zijn beelden of de spontaniteit van zijn interviews daaronder te lijden heeft, weet hij zijn zodanig te stileren dat de kijker zelf

P12

THE PROJECTION PROJECT Film als projectie

actief gaat participeren. Zelfs in de films die hij draaide in de meest afgelegen gebieden van Iran, weerklinkt de echo van McLuhan’s ‘global village’ die stelt dat het ‘zelf’ niet langer als aparte, immune en zelfstandige entiteit los van ‘de ander’ kan gezien worden. PERSOONLIJKE PROJECTIES Het Projectie Project kwam tot stand door een samenbundeling van krachten. De curators Dieter Roelstraete, Mark Kremer en Edwin Carels werkten nauw samen voor het boek en de tentoonstelling, maar bewaren uiteraard ook een erg persoonlijke kijk op de mogelijkheden van film als projectiemiddel. Onder de noemer ‘persoonlijke projecties’ worden drie avonden samengesteld waarin de curators zelf een compilatie kortfilms inleiden en de relatie schetsen het de tentoonstelling. ZA 16.12.06 20.00 Mark Kremer wijdt zijn hele avond aan het filmische oeuvre van beeldende kunstenares Ansuya Blom. Het subjectieve, de realiteit zoals die alleen in iemands innerlijk kan bestaan, in kunst geprojecteerd. Dit is het onderwerp van de veelal korte 16mm films die Ansuya Blom vanaf 1984 maakt. Haar films zijn gebalde voorstellingen van processen die zich in een innerlijke wereld afspelen. Herinneringen [een speurtocht naar een bepaalde, zoek geraakte gebeurtenis], emoties [het aangedane gemoed], solitude [de mens alleen met zichzelf] worden op een uitgebeende maar tevens fantasierijke manier verbeeld.

VR 12.01.07 20.00 Edwin Carels laat zijn compilatie-programma beginnen en eindigen met werk van PieterPaul Mortier. Blikrichting en ballistiek, bestaande beelden en onvermoede betekenislagen zijn enkele sleutelbegrippen om zijn donkere, enigmatische video-essays te kunnen doorgronden. Tussendoor enkele meer documentaire video’s van Anri Sala, Benjamin Verdonck en Melvin Moti, over het menselijke en vooral erg wenselijke vermogen tot ‘wishful thinking’. VR 16.02.07 20.00 Dieter Roelstraete verzamelt in zijn programma o.a. werk van Charles & Ray Eames, Joachim Koester, Mark Lewis en Roland Schimmel. Koester en Lewis hebben als filmmakers aandacht voor de utopische, deels onvervulde aspiraties van de moderniteit; de films van Eames en Schimmel smeden wereldbeelden aan de hand van mathematisch spektakel. ____ Het filmische luik van THE PROJECTION PROJECT gaat door in MuHKA_media. Check voor meer info www.muhka.be

P13

MuHKAtoont

BEELDMATERIAAL THE PROJECTION PROJECT Film als projectie

Je kan het beeld downloaden op www.muhka.be/press Dank bij voorbaat om bij publicatie ook onze website te vermelden: www.muhka.be

David Lynch, Wild at Heart, 1990

Ansya Blom, Joe Faces, 1995

Ansya Blom, Chapter Three, 2003

Werner Herzog, Nosferatu, Phantom der Nacht , 1979

Werner Herzog, The Wild Bleu Yonder, 2005

P14

MuHKAtoont

BEELDMATERIAAL THE PROJECTION PROJECT Film als projectie

Pieter-Paul Mortier, In the Midst Of, 2005

Pieter-Paul Mortier, She did See, 1999

Abbas Kiarostami, Mash-e-Shab, 1989

Abbas Kiarostami, Va zendegi edameh darad, 1992

P15

MuHKAtoont

PUBLICATIE PROJECTIE Technologie als metafoor

Naar aanleiding van THE PROJECTION PROJECT verschijnt de publicatie PROJECTIE Technologie als metafoor uitgegeven door NAi Publishers [Rotterdam] i.s.m. MuHKA en IFFR [Rotterdam] en samengesteld door de curators van de tentoonstelling Edwin Carels, Mark Kremer en Dieter Roelstraete. Ook in deze publicatie staat het begrip projectie in de meest brede zin centraal en net als de tentoonstelling wil de publicatie het projectiebegrip in zijn volle semantische rijkdom recht doen. Dat gebeurt dan ook even letterlijk als figuurlijk: projectie betreft verscheidene manieren van kijken en van beelden ervaren, van denken en denken vormgeven, maar finaal ook de idee van ‘het project’, die in elke toepassing van projectie besloten ligt —het project/de projectie als een maatschappelijk construct dat ons, als in een filmzaal, allemaal samen naar éénzelfde toekomst laat kijken. Belangrijk is hierbij op te merken dat publicatie noch tentoonstelling een elegische of regressieve toon willen hanteren, maar veeleer toekomstgericht willen denken. Het feit dat de traditionele projectie als visualiserende technologie voorgoed tot het verleden lijkt te behoren, dat de pixels van het digitale tijdperk het van hun analoge tegenhangers lijken te hebben gehaald, is voor ons allesbehalve aanleiding voor een melancholische reflectie over de archeologie van de spektakelmaatschappij. Veeleer is dit reden om —zoals zoveel kunstenaars die net nu naar ‘archaïsche’ technieken als dia- of filmprojectie teruggrijpen— net de toekomst van de blik veilig te stellen, en die van deze per definitie collectieve kijkervaring als zodanig radicaal te herdenken.

Het boek verzamelt een reeks recente sleutelteksten in Nederlandse vertaling, aangevuld met nieuwe bijdragen en een visueel essay van Joost Rekveld, één van de kunstenaars in de tentoonstelling. Het is daarmee anthologie noch tentoonstellingscatalogus, manifest noch academische essaybundel, maar eerder een reader die een nieuw denken wil inhuldigen —een ‘experimenteel’ pleidooi voor een bredere blik op het begrip projectie. Een potentieel standaardwerk dat MuHKA’s denken-in-wording staaft. ____

> Auteurs: Edwin Carels, Mark Kremer, Dominique Païni, Dieter Roelstraete en Thomas Zummer > Extra’s: neerslag van een rondetafelgesprek met George Baker, Matthew Buckingham, Hal Foster, Chrissie Iles, Anthony McCall en Malcolm Turvey; Notities voor een verfilming van Marx’ Kapitaal door Sergei Eisenstein > Nederlandstalig, ca. 160 pagina’s > Uitgever: NAi Uitgevers > Prijs: €22,50 > Isbn 90-5662-543-6. > recensie-exemplaren aan te vragen bij [email protected]

P16

MuHKAtoont

PUBLICATIE INLEIDING Een techniek krijgt vleugels

Projectie komt in diverse formats voor in de kunstpraktijk en het denken over beeldcultuur. Die vele toepassingen van projectie zijn het resultaat van een ontwikkeling waarin soms zeer van elkaar verschillende kennisvelden samenkomen: natuurkunde, geometrie, cartografie, optica, psychologie, schone kunsten en show business. Het begrip projectie zelf is echter, wellicht vanwege deze complexiteit, weinig gethematiseerd; het verenigt in zich wiskundige en culturele beeldvorming, werkingen van het onbewuste en van een actief bewustzijn. De tentoonstelling The Projection Project vindt plaats in een medialandschap waar een ander paradigma verschijnt. Vandaag de dag nemen we definitief afscheid van verscheidene analoge beeldtechnologieën; een historisch keerpunt was Kodaks aankondiging in 2004 om de productie van het diacarrousel te staken. De digitale revolutie [Powerpoint] zorgt ervoor dat diverse door de moderne kunsttraditie geheiligde methodes zoals dia- en filmprojectie in onbruik raken. De kunstwereld reageert daarop met een mengeling van lucide nostalgie en militante identificatie; in de hedendaagse kunst zullen dia- en filmprojectie nog wel enige tijd belangrijke media blijven, maar ze zullen voortaan moeilijk kunnen worden losgezien van een melancholieke terugblik op een tijd [en technologie] die nooit meer terugkeert. Het historische failliet van projectie als technologie betekent dat we op een punt zijn gekomen waar projectie niet langer in eng technische of strikt technologische termen hoeft te worden gedacht. We kunnen nu juist in brede zin het projectiebegrip heroverwegen. Hier is de sociaalpolitieke ondertoon van projectie als een collectief gebeuren of als een project van een toekomstige gemeenschap aan de orde. Nu projectie in onze tijd zijn technologische dienstbaarheid en navenante disciplinaire status verliest, kan het begrip zijn allegorische zeggingskracht herwinnen

[‘alleu-agorein’ = ‘iets anders zeggen’]. Onze hypothese luidt dan ook dat kunstenaars zich tegenwoordig opnieuw buigen over de artistieke inzet van het begrip ‘projectie’. Een belangrijk element hierin is het live gebeuren, de projectie als een momentaan levend gegeven. In de geschiedenis van projectiekunst handelen veel kunstwerken over de condities van projectie: “Kijk dit is het apparaat, zo worden de beelden gemaakt, dit is de ruimte en de toestand waarin ze opdoemen voor een kijker.” Een fascinatie voor het geprojecteerde beeld, en voor de context waarin mensen die beelden zien, verbindt de 21ste-eeuwse kunstenaar met de 19de-eeuwse artiest/artisan. In de actuele kunst worden aspecten van de pre-cinema hernomen, zoals tactiele ervaringen waarbij het hele lichaam betrokken is, en de suggestie dat de kijker ter plekke deel heeft aan [of zelf iets te zeggen heeft over] de verschijning van de beelden. Diverse recente tentoonstellingen wierpen hun licht op de geschiedenis van projectie, waarin wetenschap, kunst en populaire cultuur op elkaar inwerken (Eyes, Lies and Illusions, Hayward Gallery, Londen 2004-05). De laatste jaren is er eveneens een opmerkelijke recuperatie van historische episodes en interesse in historische exposities van projectiekunst (Prospect 71. Projection, Kunsthalle Düsseldorf, 1971). Zo is er nu veel aandacht voor een corpus van belangrijke dia-werken uit de jaren ’60 en ’70, en hun betekenis voor een jongere generatie kunstenaars die zich met de kunstvorm uiteen zet (SlideShow. Projected Images in Contemporary Art, Baltimore Museum of Art, 2005; Projection. Chan, Export, Fischli/Weiss, Gander, Gillick, Graham, Knoebel, Parker, Streuli, Kunstmuseum Luzern, 2006). Voorts wordt geïnventariseerd hoe het er nu voor staat met kunst die zich tot de geschiedenis en de mogelijkheden van film verhoudt, dit in aansluiting op het kunst-en-cinema discours uit de jaren ’90 (Beyond Cinema: The Art of Projection, Hamburger Bahnhof/Kino Arsenal, Berlijn 2006).

P17

MuHKAtoont

PUBLICATIE INLEIDING

Wat zegt actuele projectie-kunst ons? The Projection Project onderzoekt (in een presentatie/ publicatie) hoe de kunst alternatieven aanreikt voor al die projecties die elke dag op ons worden afgevuurd. Een overmacht aan fantasmagorische beeldvorming, door de hedendaagse technologie gedragen beelden, wordt door politiek, commercie en vermaaksindustrie over de werkelijkheid van alledag gespannen. De politieke berichtgeving trekt een geheel eigen beeld op van hoe het met ons land gaat, waar de realiteit vaak anders uitwijst. Commerciële propaganda begeleidt allerlei ingrijpende veranderingen in de directe omgeving: compleet verdwenen stadscentra en dito bossen worden gereconstrueerd alsof de tijd geen vat op hen heeft; in nieuwe stedelijke omgevingen worden pleinen gestapeld op parkeergarages. De vermaaksindustrie maakt cultuur tot waan van de dag: leefstijlen en gedragspatronen zijn inwisselbaar, mensen veranderen van habitus net als van kledij.

Het historisch besef wordt hersteld via de kunst, projectie als een pure utopie is immers een reactie op het heden, een product van zijn tijd en dus geworteld in een verleden.

Actuele projectiekunst biedt een tegenwicht tegen de droombeelden en wensvisioenen die onze maatschappij doordringen. In deze kunst zie je onder meer een interesse in technologie als roesverwekker, alleen wordt hier technologie in haar relatie met en werking op de menselijke psyche gedeconstrueerd/blootgelegd. Deze projectiekunst gaat een verband aan met de psychedelische projectie uit de 2de helft van de jaren ’60; nu pas is men eigenlijk de artistieke erfenis van die visueel overvloedige kunstvorm aan het verwerken (parallel met een heroplevende interesse in kinetische kunst overigens). Er is evenwel één groot verschil met de jaren ’60, namelijk het inzicht dat de werkelijkheid van tegenwoordig zelf vaak al een hallucinatie is.

De presentatie in het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen omvat in totaal 21 door ons geselecteerde werken waarvan er twee in situ tot stand kwamen. De ontwikkeling van deze tentoonstelling begon met de vaststelling dat wij als curatoren een interessant probleem onder ogen moesten zien. Enerzijds was daar de theorie, een thema dat door zijn veelvormigheid een schier eindeloze denkhorizon opent. Anderzijds was er de noodzaak om werken te identificeren die, eenmaal bijeengebracht in een parcours, een denkbeeldig exposé rond deze denkhorizon zouden “illustreren”. Werken met een autonome kracht, waarin kunstenaars visies op projectie die wij actueel vinden, in stelling brengen. Werken die vanwege hun wrijving met gangbare opvattingen ook een artistiek weerwoord op alle theorie geven.

Recente projectiekunst onderscheidt zich verder bovenal van de dominante projecties in de beeldcultuur doordat ze de impliciete ambities van de term herijkt: projectie als een project, een visionair beeld waar een verwachting of bespiegeling over de toekomst in schuilgaat.

The Projection Project wil dit proces van herdenking (in de betekenis van herinnering en heroverweging) via een veelvoud aan présences in beeld brengen, en wil projectie niet enkel als expositie- of representatie-format valideren – dat gebeurt zo al genoeg in de kunstactualiteit – maar ook articuleren als project. Het vraagt aandacht voor een betekenisvolle wijze om kunst te overdenken, een veelbelovende methode. In zijn ambitie is het project een samenwerking van drie curatoren (Mark Kremer, Edwin Carels, Dieter Roelstraete) en drie instellingen (MuHKA, IFFR, NAi Publishers). Deze bundeling van visies en praktijken leidde tot twee concrete resultaten. Projectie tonen

Concepten, ervaringen, potenties (van projectie): dat zijn de modaliteiten van deze tentoonstelling. De presentatie is geen talig exposé; niettemin maakt het parcours van

P18

MuHKAtoont

PUBLICATIE INLEIDING

werken een gedachtegang navolgbaar. Wij zijn uitgegaan van de dialectiek van een begrip dat allerlei tegengestelden in zich verenigt. Projectie ontleent betekenis aan een amalgaam van noties en disciplines. De meest elementaire notie is die van een universum dat doorheen een lens of filter gekanaliseerd en gecodeerd wordt en zich dan als een nieuw universum manifesteert; groter dan wel kleiner, maar vooral anders dan het oorspronkelijke. Het eerste kenmerk van de werken in de presentatie is dat ze stuk voor stuk, al dan niet door tussenkomst van de technologie, een realiteit in beeld brengen die, of het nu een kristallisatie of een residu daarvan betreft, in elk geval altijd als door een navelstreng verbonden is met de werkelijkheid die wij met elkaar delen. Wellicht komt in projectiekunst op exemplarische manier naar voren dat kunst zich, om kunst te zijn, moet losmaken van deze dagelijkse realiteit, van de aarde zou je ook kunnen zeggen, maar daar ook altijd weer naar terugverlangt. Om een inhoudelijk samenhangende presentatie te maken, hebben wij, in gedachten, rond een reeks van thematieken steeds (kleine) clusters van werken gevormd. Waar het ons om ging en gaat is dat er tussen de theorie en de kunst vonken kunnen overspringen – kunst is immers een geestrijke onderneming. De hierna volgende introductie houdt hopelijk enkele van de inspirerende inzichten vast die gedurende het werkproces opkwamen. In de presentatie vindt men overigens de geselecteerde werken niet zozeer als clusters terug, veeleer zijn individuele werken verstrooid over het parcours en in het gezelschap van andersoortige werken geplaatst. Dit met het oog op het genereren van onvermoede Wahlverwantschaften. Enerzijds/anderzijds; relevante thematieken/ geselecteerde kunstwerken: 1. Rond het geëxplodeerde model van de camera obscura: De camera obscura ving het zonnelicht op van buiten; de filmprojector stuurde het terug

naar de buitenwereld. Maar door alle bijkomende beeldtechnieken lijken we steeds vaker in een spiegelpaleis van lumineuze illusies terecht gekomen. Thomas Zummer maakte een tekening met daarop de afbeelding van een gloeilamp, gezien door de ogen van een fotocopieermachine. De lichtsporen in de lamp komen dus van buitenaf, zijn reflecties van het licht uit het kopieerapparaat. De opvallende donkere partijen in de Light Bulb tekening kwamen tot stand door flink wat houtskool in het papier te wrijven. Na het uitdoven van het vuur, dient de as om een illusie van electrisch licht weer te geven. De Dreamachine van Bryon Gysin (een geperforeerde cilinder met van binnen een gloeilamp op een draaitafel); te bekijken met gesloten ogen: wekt hallucinaties op, het best bekend in de context van Burroughs en drugs in de late jaren ’50 en de vroege jaren ‘60. In 1998 gereconstrueerd door Cerith Wyn Evans van wie een environment met het apparaat getoond wordt. Cruciaal is dat de kijker, eenmaal met gesloten ogen tegenover de Dreamachine, ‘zelf’ het kunstwerk maakt. Bryon Gysin: “YOU are the artist when you approach a Dreamachine and close your eyes. What the dreamachine incites you to see is yours... your own. The brilliant interior visions you so suddenly see whirling around inside your head are produced by your own brain activity.” (1) Cerith Wyn Evans herneemt Bryon Gysin, en er is wel opgemerkt dat hij hierin schatplichtig is aan filmmaker Kenneth Angers rituele evocaties; als in een séance waarin geesten worden opgeroepen, geeft Cerith Wyn Evans een stem uit het verleden een plaats temidden van het heden. Een dergelijke duistere magie is ook voelbaar in de set voor de film Stille Nacht I (Dramolet) van The Brothers Quay. Letterlijk is dit een miniatuur donkere kamer, waarin een pop gefilmd werd die ijzervijlsel tot zich neemt. Gemaakt in opdracht van MTV is deze “gorgeous black and white reverie”, een voor The Brothers

P19

MuHKAtoont

PUBLICATIE INLEIDING

Quay karakteristieke animatie, vele malen op tv uitgezonden. Wij tonen de naakte set, in de film het huis waar een stille pop haar stille leven speelt, en hier tevens een beeld vormt over de opwekking van innerlijke projecties. 2. Rond controle, ‘vantage point’, almacht: Marc de Blieck toont een nieuwe versie van Ricochet (From Shady Grove) waarin de kunstenaar zich als het ware a posteriori blootstelt aan het oog en geweer van meedogenloze snipers (‘ricochet’ = ‘afkaatsing [van een projectiel tegen een plat vlak]’). De Blieck: “Tussen 2 en 22 oktober werden miljoenen mensen in de wijde omgeving van Washington D.C. belegerd door twee scherpschutters, John Allen Muhammed en Lee Boyd Malvo. Gedurende drie weken schoten zij willekeurige slachtoffers neer op schijnbaar willekeurig gekozen plekken. Zij hadden motieven en een plan, en werkten met grote precisie aan the perfect shot – een rechte lijn naar de binnenkant.” “In de weken rond Pasen 2004 doolde ik langs de veertien staties waar Muhammed en Malvo veertien schoten losten. Ik vond kersenbloesems net over hun hoogtepunt, bloeiende forsythia’s en magnolia’s, ontluikende azalea’s, verse mulch, schaars beschaduwd asfalt, gemaaid gras, auto’s glanzend in de zon, geverfde gevels, vlaggen. Wat zich toont, toont zich langs de voorkant. Mijn blik ketst af.” (2) Rotating Glass Walls, een filminstallatie van Bruce Nauman, vormt een negatief pendant van Marc De Bliecks werk. Nauman filmde een liggende, om zijn eigen as roterende glasplaat zonder de hoeken ervan in beeld te brengen; in de installatie worden op vier wanden vier projecties van deze, schijnbaar in een onmetelijke ruimte zoek geraakte, beweging geworpen. Hier tolt het perspectief eeuwig rond, het heeft geen ‘huis’ meer; als het ware duizelig geworden door zijn eigen almacht, neemt het wraak op de maker ervan, de mens die hier in een fatale vortex geraakt.

Bertrand Lavier daarentegen gebruikt het beeld van de glasplaat om de kijker juist terug op zichzelf te werpen; Lavier (die met een gelijkaardig werk eerder al in het MuHKA te gast was op de tentoonstelling Trouble.spot Painting) schilderde voor Avenue Montaigne #2 een raam zonder uitzicht na, een witgekalkte vitrine. 3. Rond cartografie, mapping en projectie: in Untitled, een korte filmloop van Timothée IngenHousz, tolt de wereldbol van Universal Pictures oneindig om zijn as in een cinematografisch fake universum. Rond en maar door. Een ironisch commentaar op Hollywood en de filmindustrie die zich alleen-op-de-wereld waant. Van een geheel andere orde is De Nos Jours, een video-drieluik van Marie-José Burki over groepen jongeren die op het gras van een zonnig park uitblazen. Ze picknicken, luisteren naar muziek, flirten, dommelen in, laten hun afval achter. De camera registreert dit alles van dichtbij, via langzame en panoramische bewegingen. We zien alles, het hedendaagse leven wordt scherp in kaart gebracht, en letterlijk uitvergroot tot een projectie. Hier is sprake van een ongelooflijke luxe, maar wie zegt dat het zo zal blijven? Er is wel gesuggereerd dat dit werk een reflectie is op de onverschilligheid van mensen voor wat er verder in de wereld gebeurt. (3) In de opstelling gebruikt Burki ranke piepschuim panelen die de drie projecties breken, een subtiele zinspeling op vergankelijkheid. Anderzijds kan de kijker bij Burki in de lichtbundel van de projectoren gaan staan, zijn/haar schaduw op de scène werpen, interfereren met het tafereel, deelnemen aan deze voorstelling. Een gestolde schaduw, zo zou je ook het werk van Thierry De Cordier kunnen zien, 1988 of Ik heb besloten de wereld te veranderen zonder iets te zeggen. Een grote mijter, gemaakt van hout, zwarte monnikstof, zwarte verf en aarde, is een schuilplaats voor verheven gedachten. Het beeld vormt een schaduw van het actieve

P20

MuHKAtoont

PUBLICATIE INLEIDING

leven, de geest die zich bezint op de volgende stap. De kunstenaar beschouwt deze sculptuur als deel van zijn reeks ‘De laatste dingen’. Het is een referentiewerk in de letterlijke zin: eerder een ijkpunt dan een eindpunt, een beeld dat onszelf helpt te oriënteren welke richting we uit willen met ons leven. 4. Projectie en agressie, projectielen: met het opnemen van de maquette en terugblikkende tekst van Benjamin Verdonck op zijn onuitgevoerd project Boot met Katapult, opent de presentatie zich voor het actuele debat over de politieke situatie in Vlaanderen, en het engagement van kunstenaars. Verdonck: “Ik wilde in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen een grote boot bouwen met een katapult ervoor en doorheen dit werk praten over vermogen en richting kiezen. Ik zou daar drie weken aan werken. De beste plaats om dat te doen leek mij de driehoek Centraal Station / Rooseveltplaats / Keyserlei. Er lopen daar veel mensen rond op weg naar ergens anders. Het publiek zou mij met bussen tegelijk aangevoerd worden. Daar wilde ik mijn verhaal wel vertellen. Deze locatie bleek niet voor de hand liggend; naast de stad en de lijn zat ook het Vlaamse gewest mee aan tafel. Mijn voorstel werd negatief geadviseerd. Ik respecteer deze beslissing. Ik vroeg een uitzondering op een regelgeving die gezien de omstandigheden (aanleg Astridplein, afbraak ijzeren brug) behoorlijk vergaand was en niet geheel prioritair. Ik voel mij niet tegengewerkt door de burgemeester en de stad antwerpen. Wie dit voorval aangrijpt om deze samenwerking te banaliseren tot JA of NEE geroep schrijft cowboyverhalen.” (4) Fallen Astronaut van Paul van Hoeydonck, het beeldje dat in 1971 door de bemanning van Apollo op de maan werd gezet, is bijzonder; het is het eerste kunstwerk in de kosmische ruimte. Met enige goede wil zou het als een zachtmoedig voorloper van Benjamin Verdoncks werk gezien kunnen worden. Het plaatst immers vraagtekens

bij de inspanningen (in dit geval ruimtereizen) van de menselijke soort; waarop die berusten, en of er niet al te veel ijdelheid bij te pas komt. Een Vlaamse moraliteit. 5. Projectie en sociale utopie: de westerse samenleving, en hoe die er in de zeer nabije toekomst uit gaat zien, staat centraal in Tomorrow van Fiona Tan. Deze installatie bestaat uit twee overlopende projecties: een camera maakt in slow motion een lange pan langs gezichten van scholieren die te zien zijn op een groot scherm. Daarvoor hangt een veel kleiner scherm met dezelfde opnamen van de hele groep, maar in close-up. Fiona Tan heeft gefilmd op een middelbare school in een buitenwijk van Stockholm. Het werk is simpel en direct maar heeft veel lagen, van het sociologische, via het technologische, tot een zuiver ontologische vraagstelling over de toekomst. Yeondoo Yung vroeg aan kinderen om dromen over hun eigen toekomst en die van anderen aan papier toe te vertrouwen. Wonderland bestaat uit deze tekeningen, en ze worden geëxposeerd in gezelschap van foto’s die exacte kopieën zijn van de kindertekeningen, alleen wel op basis van driedimensionale tableaus met mensen in de hoofdrol (een samenwerking tussen jongeren en de kunstenaar). De uitgesproken kinderfantasieën confronteren door het scala aan gevoelens dat je hier tegenkomt, van tederheid tot felheid. Bepaalde tekeningen, zoals die van een bruiloft van twee jongemannen, verwijzen naar recente veranderingen in de Koreaanse samenleving, waar iets als de individuele invulling van iemands leven een recent gegeven is. Pierre Huyghe nodigde collega’s architecten, musici, choreografen enz. uit om voorstellen te doen voor de viering van nieuwe vrije dagen buiten de reguliere vakanties om. Het resultaat was One Year Celebration, een kalender in de vorm van 48 posters met tekst in zwart-wit. Met dit werk plaatst Huyghe een wereld binnen de

P21

MuHKAtoont

PUBLICATIE INLEIDING

bestaande wereld; feitelijk doet hij een voorstel voor een andere collectieve indeling van onze tijd. One year celebration past in een oeuvre waarbij kunst wordt ingezet om spontane acties en live gebeurtenissen te ensceneren op een kleine schaal, om zo te ontkomen aan het alziend oog van de media. Het is Huyghes artistieke tegengif voor een cultuur die het schijnbaar zat is om nog te wachten op de gebeurtenis en haar daarom al vooraf laat gaan door het commentaar op de gebeurtenis die nog moet plaatsvinden. Binnen deze condities van een cultuur van het spektakel wil Huyghe vrije ruimte scheppen voor het doen en denken, ziedaar zijn missie. “De wereld is een schouwtoneel, maar wanneer kinderen er verschijnen om een voorstelling te geven, doen ze dat altijd met grenzeloze ernst.” (5) Ana Torfs toont een selectie uit een groeiende verzameling zwart-wit foto’s die in wisselende constellaties geëxposeerd kunnen worden. Je kan deze beelden typeren als beknopte theaterstukjes, didactisch-esthetische oefeningen waarin vele protagonisten – kinderen, volwassenen, families, vrienden – al spelend met elkaar materiaal verzamelen voor het leven. Een rollenspel dus, vergelijkbaar met de rollenspelen die we in het echte leven opvoeren, maar nu puur erop gericht om het ik, de wereld, en het ik in de wereld te leren kennen. En, verbazing zou ons wel eens ten deel kunnen vallen als we stilstaan bij wat ons hier al is overkomen; vandaar wellicht de titel van deze serie: “à...à...aaah!”. Een geestrijke serie foto’s verwant aan de klassieke emblemata. 6. Tijd-ruimte-projectie; één tijd-ruimte in een andere voegen: van Matt Stokes laten we een videofilm zien, Long After Tonight, die geïnspireerd is op de Northern Soul-beweging van eind jaren ’60 en ’70 in Noord-Engeland. Als muziekstijl is Northern Soul gebaseerd op Amerikaanse soul, zij het met een snelle beat. In een gotische kerk, de Saint Salvador in Dundee, een van de eerste plekken waar de Northern Soul-dansavonden plaatsvonden, heeft Stokes dansers met

verschillende achtergronden verzameld. In de kerk vindt een feest plaats, de camera legt het draaien en wervelen van de dansers op een hypnotische manier en een diversiteit aan shots vast. A Movie van Krassimir Terziev is een verbluffende video-installatie, een diptiek waarin je figuranten uit alle tijden (Romeinen, Hunnen, Nazi’s etc.) ziet wachten op een film die nog gedraaid moet gaan worden. Plaats van handeling is een set van Boyana Film Studios in Sofia, achtergelaten door een Italiaanse crew; de bonte kostuums zijn restanten van filmproducties uit de laatste twee decennia. Om 10 uur ’s ochtends wordt de groep van vijftig extras naar de set geleid. Ze moeten wachten op nadere instructies en een ‘actie’ signaal. Dat signaal blijft echter uit, waardor onze aandacht verlegd wordt naar zoiets simpels als het verstrijken van de tijd; al deze mensen die hier niets staan te doen, het enige wat hen rest is ronddolen op een scheidslijn van fictie en realiteit. De groei van een op een plein geplant zaadje tot rijpe boom, een proces dat jaren in beslag zal nemen, is in een ontwerp van Rodney Graham te volgen in een via een trap toegankelijke camera obscura. Zijn model van Millenial Project for an Urban Plaza heeft qua vorm veel weg van Tatlins model voor het Monument voor de Derde Internationale. Jeff Wall merkt daarover het volgende op: “In the Millenial Project, the functional shed of the early Camera Obscura is transformed into a curious and intricate yellow pavilion, whose protruding compound pin-hole resembles some visionary piece of nineteenth century astronomical equipment. And, in a generic sense, this compound eye is indeed astronomical because it sees far away, not into space but into time, not into the heavens but into the city. The Millenial Project is thus a timemachine, as its title indicates.” (6) Niettemin plaatst dit werk wel een kritische aantekening bij de droom van een door technologie beheersbaar universum; het verbond tussen machine en natuur

P22

MuHKAtoont

PUBLICATIE INLEIDING

is hier wonderlijk – de tegenstelling tussen het kleine zaadje en de reusachtige machinerie kan niet groter. Uiteindelijk wil dit werk ons iets heel anders zeggen over onze projectie-apparaten: hoe krachtig ook, ze kunnen geen leven genereren! Joost Rekveld heeft op ons verzoek een bijdrage ontwikkeld in relatie tot de Vrielynck-collectie van het MuHKA. Het lot van deze pre-cinema collectie in de denkbeeldige toekomst staat centraal in Suprematist Manual, een geheel van zeven modules voor het tonen van voorwerpen, legenda’s en een nieuw videowerk. Wat, zo vroeg de kunstenaar zich af, zou de status van precinema voorwerpen zijn in een verre toekomst, als de droom van de radicale kunstenaarsutopieën van na de Tweede Wereldoorlog (Klein, Constant, Corbusier, Superstudio etc.) is uitgekomen, en we leven zonder dingen? Op dat moment zullen deze pre-cinema objecten gezien worden als de primitieve voorlopers van het stadium van materieloosheid, waarin niettemin al een revolutionair potentieel aanwezig was. 7. Projectie en scherpte/focus: Falling on the Fovea, een film in zwart-wit van Vitto Valentinov & Kristina Ianatchkova, laat een soort dans zien van een ballonnenvrouw voor en met een camera die haar dicht op haar huid zit, maar daarbij steeds doel mist. De film kent een verloop van afwisselend scherpe en vage beelden, en heeft een serene atmosfeer. Abstractie en figuratie komen hier broederlijk samen, alsof er nooit sprake is geweest van een antagonisme tussen deze kunstrichtingen. André Kruysen tenslotte maakt een beeld in de hoekzaal met het ranke raam uitziend op de kade. De witte sculptuur nestelt zich als een vreemd en toch vertrouwd lichaam in het museum. Zijn vormentaal is dynamisch en herinnert aan suprematistische beelden. Deze sculptuur blokkeert en verlegt de normale route van het daglicht, zodat er in de zaal een nieuw spel met natuurlijk licht ontstaat. Before One Has a Past is

ontwikkeld, in de woorden van de kunstenaar, vanuit de wil om het conflict met de ruimte aan te gaan. In het beeld lijkt de gestalte (de totaalvorm) uit elkaar te vallen en terecht te komen in een staat van gewichtsloosheid. Dat aspect werd de kunstenaar ingegeven door de hoge lichtpartij in deze zaal, waar je als in een trechter naartoe wordt gezogen. De lichtwerking in dit werk is erg verfijnd; de in de sculptuur verwerkte plexiglas platen bewerkstelligen een drievoudig lichtspel, nl. oppervlaktespiegeling, transparantie, en de afschaduwing van de achterliggende materie op het matte achtervlak. Projectie denken Een opmerking, tot slot, over deze publicatie, die zich zo’n beetje tot de idee van een tentoonstellingscatalogus verhoudt, zoals de tentoonstelling zelf zich tot het projectie-apparaat verhoudt. Wie ons zo-even doorheen de virtuele presentatie van werken heeft gevolgd, en wie de presentatie in kwestie eenvoudigweg bezoekt of bezocht heeft, zal opmerken dat het The Projection Project paradoxaal genoeg aan ‘projectie-werken’ in de enge of klassieke zin ontbreekt: geen ratelende projectoren, geen opwarrelend stof in de lichtbundels die door projectoren de wereld worden ingestuurd, geen kronkelende filmstrips. En dit alles juist om de idee van de projectie des te meer in haar mentale werkzaamheid te tonen, projectie inderdaad in de eerste plaats als idee (en, op veilige afstand, slechts in de tweede plaats als technologie) te thematiseren. Eenzelfde ‘idealisme’ animeert de publicatie die de lezer nu in de handen houdt: in de teksten die in dit boek zijn verzameld, is projectie slechts in tweede instantie een techniek of mechanisch fenomeen; allereerst is zij altijd een idee, een wereld-beeld, een manier van denken, een cultureel paradigma, een traditie - en finaal ook een artistieke daad. Centraal in de essays

P23

MuHKAtoont

PUBLICATIE INLEIDING

staan noch projector, lichtstraal of beeldscherm, maar de ervaring die deze ‘objecten’ samen mogelijk maken – een ervaring van projectie als technologie, maar bovenal ook als allegorie. En betekende ‘allegorie’ niet letterlijk – zoals we hierboven reeds aanhaalden – “iets anders vertellen”? Dat is alvast wat de idee projectie in tekstbijdragen van Edwin Carels, Dominique Païni, Dieter Roelstraete en Thomas Zummer doet. Voor hen vormt het gebruik van de projectie in de beeldende kunst slechts of vooral een aanleiding om over haar bredere (en diepere) culturele en politieke implicaties na te denken. Het visuele essay van Joost Rekveld en de dagboekfragmenten van Sergej Eisenstein tonen elk op hun manier het onderscheiden in-werkingtreden van de projectie – tweemaal met de zwakke schaduw van een zeker revolutionair élan (‘project’) op de achtergrond. In het door October georganiseerde rondetafelgesprek met Hal Foster, Chrissie Iles e.a., tenslotte, ziet het projectiebegrip alle hoeken van de kamer – en komt zeer verrijkt uit dit discursieve avontuur tevoorschijn. Net zoals U uit het avontuur van deze publicatie, zo hopen wij – en uit het avontuur van het grotere project waar zowel publicatie als presentatie toe behoren. Mark Kremer, in samenwerking met Edwin Carels en Dieter Roelstraete

Noten (1) Bryon Gysin, ‘What is a Dreamachine?’, 1960. http://www.brainwashed.com/h3o/dreamachine/booklet. html. (2) Statement Marc De Blieck, 1.2.2005. Ongepubliceerd. (3) Holland Cotter, ‘Art in Review; Marie José Burki’, New York Times 16.4.2004. (4) Statement Benjamin Verdonck, 12.9.2006. http://www.toneelhuis.be/nieuws_detail.jsp?id=55. (5) Jean Torrent, “à...à...aaah!”, 2003. http://users.pandora.be/het-kabinet/anatorfs.htm. (6) Jeff Wall, ‘Into the Forest’, Rodney Graham. Works from 1976 to 1994 (Toronto/Brussel/Chicago, Art Gallery of York University/Yves Gevaert/The Renaissance Society at the University of Chicago, 1994), p. 24.

P24

MuHKAtoont

EPILOOG REAR WINDOWS 15.12.06Ò25.02.07 [5e & 6e verdieping]

Als een ‘epiloog’ bij de tentoonstelling THE PROJECTION PROJECT staan op de bovenste verdiepingen van het MuHKA drie installaties opgesteld die het idee van film of video als venster op de wereld problematiseren. Een van de oudste motieven uit de schilderkunst sinds de renaissance, wordt door de huidige film-, video en mediakunstenaars telkens opnieuw gethematiseerd. Michael Snow registreerde voor Solar Breath [Northern Caryatids] zowat een uur lang het raam van een atelier ergens in het noorden van Canada. Als een losgeslagen filmdoek waait het gordijn af en toe op en krijgen we een glimp van het landschap te zien. Een meditatieve observatie van de grenservaring tussen binnen en buiten, licht en donker, natuur en cultuur. Anri Sala roept met Window Drawing daarentegen juist een bijzonder efemeer beeld op van een raam, of tenminste de schaduw ervan op een witte muur. Ook hier speelt de kunstenaar met de notie van een camera obscura, en legt hij de nadruk op de optische ‘sluis’ waardoor binnen- en buitenwereld met elkaar in verbinding treden. Julie Morel richt haar filmloop van wolken en lucht niet op een blinde muur, maar versneed een groot filmdoek in vele kleine rechthoeken die ze versplinterd in de ruimte ophangt. Het beeldkader is hier een mozaïek dat er vanuit elke invalshoek anders uitziet. De kijker kan hier ook niet langer passief observeren, maar moet wel actief in het beeldveld stappen, om zo onderdeel te worden van het schaduwspel met de titel Les Passeurs.

Curator Edwin Carels Kunstenaars met werken Michael Snow Solar Breath [Northern Caryatids], 2002 Anri Sala Window Drawing, 2006 Julie Morel Les Passeurs, 2006

P25

MuHKAtoont

BEELDMATERIAAL REAR WINDOWS

Julie Morel, Les Passeurs, 2006

Michael Snow, Solar Breath [Northern Caryatids], 2002

Anri Sala, Window Drawing, 2006

P26

MuHKAtoont

COLLECTIEPRESENTATIE XVII ...en double 25.11.06Ò11.02.07

Naar aanleiding van de wintertentoonstelling THE PROJECTION PROJECT stelt het MuHKA een collectiepresentatie samen aan de hand van een thematisch complex dat nauw met dat van de projectie —in figuurlijke zowel als letterlijke zin— samenhangt: een wereld van schaduwen, dubbels en ontdubbelingen, tweelingen, maskerades, spoken en spiegelingen. In de collectiepresentatie zitten weinig projectiewerken in de strikte, technische zin van het woord —ook daarin weerspiegelt deze de metaforiek van de wintertentoonstelling— maar des te meer fantasmagorische beelden: allusies op de magische kracht van de cinema om het leven in tweeën te klieven. Twee identieke beelden —maar wat is nu juist waar, en wat slechts representatie?

Deelnemende kunstenaars Tiong Ang en Roy Villevoye, Richard Artschwager, Luc Deleu, Paul De Vree, Braco Dimitrijevic, Jiri Georg Dokoupil, Jan Fabre, Bernard Frize, Jef Geys, Douglas Gordon, Rodney Graham, Philip Huyghe, Ilya & Emilia Kabakov, Hubert Kiecol, John Körmeling, Edward Lipski, Danny Matthys, Paul McCarthy & Mike Kelley, Allan McCollum, Vlad Monroe, Antonio Muntadas, Bruce Nauman, Ria Pacquée, Michelangelo Pistoletto, Hermann Pitz, Thom Puckey, Gert Robijns, Cindy Sherman, Ettore Spalletti, Sven ‘t Jolle, Joëlle Tuerlinckx, Michael Van Den Abeele, Didier Vermeiren, Jan Vercruysse, Jörgen Voordeckers, Lawrence Weiner, Marthe Wéry

P27

MuHKAtoont

LIJST MET WERKEN COLLECTIEPRESENTATIE XVII

Tiong Ang en Roy Villevoye, Geheugenspel, 2004

Hubert Kiecol Tisch met 10 häusern, 1986

Richard Artschwager, Platzmöbel, 1993

John Körmeling Memorial Cola, 2001

Luc Deleu, Schaal en perspectief, 1980

Edward Lipski Rats, 1997

Paul De Vree, Xxeeuw, 1973-2002 Fuga in R, 1967-2002

Danny Matthys Terras, 1974 Helicopter, 1978

Braco Dimitrijevic Zonder titel , 1989, aankoop 1989

Paul McCarthy & Mike Kelley Heidi, 1994

Jiri Georg Dokoupil De neus van Jean-François Lyotard, 1989

Allan McCollum 100 Plaster Surrogates, 1982

Jan Fabre De prins arabier uit de sprookjes van duizend-en-een-nachten, 1978

Vlad Monroe ‘StarZ’, 2005

Bernard Frize Ouverture, 1998 Jef Geys De Gevallen Verwittiging, 1985 Douglas Gordon Self Portrait, 1984 Rodney Graham Continuous transformation of the form of a child’s sled into that of another, 2000 Philip Huyghe Double portrait, 1997 Philip Huyghe Untitled, 1997 Ilya & Emilia Kabakov August 20th 1968, 2000

Antonio Muntadas Emission-reception, 1973-1974 Bruce Nauman Good boy-Bad boy, 1982 Cross beams, 1986 Ria Pacquée Zes foto’s van verschillende performances 19821988, 1989 Michelangelo Pistoletto Divisione e moltiplicazione dello specchio, 1978 Hermann Pitz Fridericianum erstes obergeschoss, 1992-94 Duplex rehearsal, editie twee, 1992 Camera, 1997 Thom Puckey Everything I say is not true, 1986

P28

MuHKAtoont

LIJST MET WERKEN COLLECTIEPRESENTATIE XVII

Gert Robijns Untitled, 2003, [replica Hermann Pitz] Untitled, 2003, [replica Ettore Spaletti] Untitled,2003, [replica Bernard Frize] Cindy Sherman Untitled 120, 1983 Untitled 121, 1983

Jan Vercruysse Fontaine/Lustre, 1991 Paul Van Hoeydonck Plexireliëf, 1960-1961 Jörgen Voordeckers Tweeling, 1999

Ettore Spalletti Stanza, giallo oro, 1994

Lawrence Weiner A city dragged, a city shored, 1970

Sven ‘t Jolle Jong en onwetend arbeider met ballonmuts, 1998

Marthe Wéry Zonder titel, 1989

Joëlle Tuerlinckx Zonder titel, 1999 Michael Van Den Abeele Birth of a Nation, 2003 Didier Vermeiren Zonder titel , 1985

P29

MuHKAverwacht

ZONDER TITEL. Moussem Festival Lente 2007 15.03Ò20.05.07

De vzw Moussem, beeldend kunstenaar Charif Benhelima en het MuHKA, slaan in het voorjaar van 2007 de handen in elkaar voor een bijzonder project. ZONDER TITEL wordt een evenement dat wil ontsnappen aan de klassieke invulling van zowel tentoonstelling als festival: een podiumfestival en een beeldende kunstpresentatie vloeien hier ineen. De MuHKA-ruimtes worden van louter tentoonstellingsruimtes ook ontmoetingsplekken. Moussem groeide uit de bekommernis van een aantal Vlamingen van Marokkaanse oorsprong. Zij zagen in Vlaanderen niet de hele culturele waaier die zij uit Marokko verwachtten. In eerste instantie brachten zij muziek, later werd daar literatuur, dans en theater aan toe gevoegd, ondertussen gaan zij ten gepaste tijde ook het maatschappelijke debat aan. Omdat Moussem zijn blikveld verder wilde openen, werd contact gezocht met het MuHKA. Met de samenwerking willen beide organisaties bruggen slaan en hun eigen domein overstijgen. Hierbij gaat er grote aandacht naar het creëren van een goede vibe voor een festivalplek. Die moet tegelijk een omgeving worden waarin kunst kan worden getoond.

Maar daar blijft het niet bij. In dialoog met Moussem zet het MuHKA een traject uit waarin het zichzelf doorlicht. Het kernpubliek van Moussem wordt de referentie om te onderzoeken of het museum in de toekomst niet een stukje anders kan gaan functioneren. Moussem wordt in de lente van 2007 bij wijze van spreken hoofdaandeelhouder van het MuHKA. We dachten samen na over welke verwelkoming, welke woorden, welke afspraken het museum, zijn bezoekers en een publiek als dat van Moussem kunnen aanspreken. Uit de talrijke prospecties, ideeën, discussies en overlegmomenten, die sinds 2005 plaats vonden, distilleerde zich een veelzijdig programma dat onmogelijk te vatten is onder één noemer. Van dinsdag tot donderdag nodigen we je uit om in alle rust te komen genieten van beeldende kunst. Het tentoonstellingsluik, waarvoor Charif Benhelima zich mede engageerde, bestrijkt geen afgebakend gebied. Er is Marokko, zeker, met zijn Arabische, Berberse en Joodse dimensies. Maar Marokko —als referentieveld— bestaat ook buiten Marokko, in de emigratie waar ook Benhelima zelf uit voortkomt. En Marokko als referentieveld gaat ook buiten Marokko, naar de mediterrane en Arabische wereld waar Moussem zich op richt en die het in de volgende festivals steeds nadrukkelijker wil belichten. De Moussem Club dacht een jaar lang na over zichzelf, beeldende kunst en de MuHKAcollectie in het bijzonder en drukt een wel erg eigenzinnige stempel op de collectiepresentatie. Daar kijken we dan ook erg naar uit.

P30

MuHKAverwacht

ZONDER TITEL.

Tijdens de weekends, van vrijdag tot zondag, maken we ruimte voor film, woord, muziek en brengen we verschillende gemeenschappen en subculturen zoals de Belgisch Noord-Kaukasische vereniging en de Latijns-Amerikaanse federatie voor het voetlicht. Wekelijks zal er een filmmoment zijn, al dan niet gepaard gaande met een gesprek. Maar woord is ook: debatten over breedmaatschappelijke onderwerpen, literatuurmomenten en gesprekken met kunstenaars en andere gasten. Evenzo mag je in het muziekluik zowel grote concerten met populaire muziek verwachten als kleine, intieme muziekmomenten.

Deelnemende kunstenaars Wafae Ahalouch El Keriasti, Hicham Benohoud, Ali Chraibi, Abdelali Dahrouch, Hassan Darsi, Touhami Ennadre, Safaa Erruas, Mohand El Gholabzouri, Studio Ifriqia, en anderen

P31

MuHKA

MuHKApartners

Het MuHKA is een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap en wordt gesteund door Provinciebestuur Antwerpen, Stad Antwerpen en Nationale Loterij Mediasponsor van het MuHKA Klara Evenementensponsor van het MuHKA UBS Belgium Sponsors van het MuHKA ARGEX, Brouwerij Corsendonk, Chi Kwadraat, Corinthia Antwerp Hotel, Degussa Antwerpen, Foruminvest, Hifinesse, ING België, KBC, Loyens Advocaten, McKinsey & Company, Vooruitzicht Ereleden van het MuHKA Amber Holding, Dockx-Verbo, Elegis Advocaten, Kunstuitleen Dijkstra, Noord Natie

Leden van het MuHKA Abati, Ackermans & Van Haaren, Allift, Antwerpse Bouwwerken, Antwerpse Waterwerken, Antwerps Havenbedrijf, AON Belgium “Artscope”, ATAB, Automobile Centre Mechelen, Bank J. Van Breda & C°, BASF Antwerpen, The Brussels Airport Company, Blondé, Capital@Work, Centea, CERA, Cipal, Conix Architecten, Data Clean, Deplo Schoonmaak, Dexia-Bank, DSV Belgium, Duvel Moortgat, GS1 Belgium & Luxembourg vzw, Ethias, Fortis Bank, F. Van Lanschot Bankiers België, Immobiliën Hugo Ceusters, ING Insurance, Interbuild, Kappa Consult, Mensura, Mercator Bank & Verzekeringen, Methis, Nationale Bank van België, Plusgalleries, Pre-Press Group De Schutter, QRS, Rem.B, Retail Estates, SD Worx, Soudal, Tabaknatie, ‘t Fornuis, VOKA – Kamer van Koophandel A’pen-Waasland, VOKA – Kamer van Koophandel Kempen, Willemen Groep, Zoontjens Beton

P32

MuHKA

MuHKApraktisch

PERS CONTACT Rita Compère/ Sophie Gregoir > T +32 [0]3 260 99 91 of +32 [0]3 260 80 97 > [email protected] ____

Persteksten en beeldmateriaal kan je downloaden op www.muhka.be/press Dank bij voorbaat om bij publicatie ook telkens onze website te vermelden: www.muhka.be

MuHKA Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen Leuvenstraat 32 2000 Antwerpen > DIZO 10.00 17.00 > T +32 [0]3 260 99 99 > [email protected] TOEGANG > €5 > €3 [-26 / 60+ / groepen vanaf 10 pers. / werkzoekenden / andersvaliden en hun begeleiders / leden NICC / Antwerpenaren / lerarenkaart Klasse] > gratis [-13 / BIG-kaart / Vrienden van het MuHKA / ICOM /VMV] INLICHTINGEN EN RESERVATIES ACTIVITEITEN PUBLIEKSWERKING > MA VR 09.00 12.30 en 13.30 16.00 > T + 32 [0]3 260 99 90 > [email protected] > www.muhka.be/ontvangt MuHKAFE & MuHKASHOP > DI ZO 10.00 17.00 [keuken 11.00 15.00] MuHKA_bibliotheek > DI VR 10.00 17.00 > T +32 [0]3 260 99 98 > www.muhka-bibliotheek.be > gratis toegang

MuHKA_media Waalsekaai 47 2000 Antwerpen > dagelijks vertoningen om 20.00 en 20.30 > MAVR 10.00 17.00 > T +32 [0]3 242 93 57 > [email protected] > www.muhka.be/film TOEGANG Zaal 1 [Filmmuseum] €5 > €3 [vrienden van het MuHKA/ studenten/-16/60+] €25 [10-rittenkaart, enkel geldig voor Filmmuseumvoorstellingen] Zaal 2 €6 > €5 [vrienden van het MuHKA/ studenten/-16/60+] ____

> de kassa is open vanaf één uur vóór de voorstelling, tot de voorstelling begint > gereserveerde kaarten moeten een half uur voor aanvang van de voorstelling worden afgehaald > Beide zalen zijn toegankelijk voor rolstoelgebruikers

OPENBAAR VERVOER > Station Antwerpen-Berchem: tram 8 > Station Antwerpen-Centraal: bus 23 > Station Antwerpen-Zuid: tram 4 of tram 24 > www.delijn.be / www.nmbs.be EIGEN VERVOER > www.antwerken.be > gratis parkeergelegenheid