de circulaire stad
Afval is hip
mooie dingen van afval de Circulaire Stad Je zou ‘m maar hebben. Die geweldig mooie designertas waarvan er geen tweede is. Eentje die zo uniek is, dat de vraag waar je die vandaan hebt, geheid komt. Deze tas heb je niet gekocht in een of andere jaloersmakende verwegbestemming. Maar gewoon in Amsterdam-West. En gemaakt van afval. Je leest het goed, een eye-catcher van vuilnis.
Maartje Rooker
Tekstschrijver en marktonderzoeker
maartjerooker.nl
94
Ontwerpster Nienke van der Meulen maakt van oude bankstellen prachtige tassen en portemonnees. Geschikte leren banken hoeft ze niet eens te zoeken, ze fietst er dagelijks tegenaan. Bevalt de kleur, dan vilt ze binnen een uur de bank met haar stanleymes. Et voilà, het basismateriaal voor een nieuw product is in handen. Gratis en vooral hartstikke duurzaam. ‘Leer is zo’n mooi en sterk materiaal. Ideaal voor hergebruik. Mijn klanten zijn super enthousiast.’ >>
de circulaire stad
Rough Edge
>> Haar Rough Edge-productlijn is een schitterend voorbeeld
van de circulaire stad: een stad waarin efficiënt wordt omgegaan met grondstoffen, energie en afval. Om dit te realiseren moet het gangbare lineaire consumptiepatroon - maken, gebruiken en weggooien - worden omgezet naar een circulair systeem: een kringloopeconomie waarin afval zo veel mogelijk wordt vermeden, of wordt hergebruikt tot een nieuw product. En dat loont. TNO maakte bekend dat een toename van de Nederlandse circulaire economie maar liefst 7,3 miljard euro omzet kan opleveren.
Van geitenwollen sok naar hip product
Om dit te bereiken zijn nieuwe duurzame initiatieven essentieel om slimme verbindingen tussen kringlopen en mensen te leggen. Én om mensen bewuster te maken van de noodzaak van een duurzame samenleving om hen vervolgens tot duurzaam handelen te prikkelen. Vraag je de gemiddelde Nederlander of duurzaamheid belangrijk is, dan zal men meestal ‘ja’ zeggen. Informeer je vervolgens naar wat men concreet doet, dan komen veel mensen niet verder dan dat ze hun glas- en papierafval apart wegbrengen en gloeilampen voor energiezuinige oplossingen hebben vervangen. Maar het scheiden van afval is nog geen gangbare mores. Volgens het Parool wordt in Amsterdam slechts 18% van het afval aangeboden voor hergebruik. Steden als Rotterdam (24%) en Utrecht (43%) scheiden hun afval beter en het landelijke gemiddelde is zelfs 50%. >>
© Rachel Sender
95
de circulaire stad
Bee Inc.
>> Onderzoeksbureau Motivaction heeft de afgelopen jaren
veel onderzoek gedaan naar het duurzaamheidsthema, en publiceerde onlangs de whitepaper Vijf tinten groen. In deze paper worden de verschillende houdingen ten aanzien van duurzaamheid geanalyseerd. Zo keek men in de jaren zeventig heel anders tegen duurzaamheid aan dan nu. Destijds was de houding meer idealistisch en activistisch, met een zweem van geitenwollen sokken. Na het dreigende rapport De grenzen aan de groei van de Club van Rome moesten we vooral autarkisch en zuinig zijn; nog een keer dat theezakje gebruiken. Tegenwoordig is duurzaamheid noodzakelijk én hip, met high-techmogelijkheden en luxe designerproducten. Liever stelen we de show met een designmeubel gemaakt van sloophout, dan de doorsnee Ikea Klippan-bank. Onderzoeker en adviseur Jorrit Hoekstra van Motivaction: ‘In de jaren ’70 was iets goeds doen voor het milieu een vaag begrip en werd er vooral de nadruk gelegd op consuminderen. Minder input is minder output. Tegenwoordig wordt er, vooral door bepaalde bevolkingssegmenten, bewuster en kritischer gekeken naar wat men wél wil consumeren. Hierbij krijgt ook de circulaire economie steeds meer aandacht. Waar komt dit product vandaan en waarvan is het gemaakt?’ Dit vertaalt zich in de hedendaagse guilt-free consumption: genieten van je aankoop zónder je druk te hoeven maken om het negatieve effect van je product. Hoekstra voegt toe dat schoonheid nu een zeer bepalende keuzefactor is: we willen een product wél mooi vinden. Of lekker. De hedendaagse consument heeft meer dan ooit een houding van what’s in it for me? Prima om duurzamer te consumeren, maar het plaatje moet er ook goed uitzien.
duurzaamheid is allang niet meer ‘geitenwollen sokken’ 96
© Karin Bareman
De creatieve industrie leent zich bij uitstek voor inspiratie. Van afval worden door ontwerpers mooie producten gemaakt waar consumenten graag mee voor de dag komen, zoals de uit bankstellen gemaakte tassen van Nienke. Er zijn vele andere te gekke initiatieven. Zo zaagt Bee Inc. uit gerooid hout uit de stad en nabije omgeving zogenaamde bijenkristallen. Dit zijn bijenhotels waar de wilde bij een geschikte nestplaats vindt. Deze houten honingraat is ontwikkeld door bijenonderzoeker Bram Cornelissen en ontwerper Aad Kruiswijk die zich hiermee inzetten tegen de bijensterfte. Kruiswijk: ‘We gebruiken bomen die anders zouden worden versnipperd. Daar maken we een prachtig product van dat ook nog eens een ecologische bijdrage levert.’ De reacties zijn enthousiast. Niet alleen van consumenten die hierin een duurzaam hip cadeau zien, ook bedrijven en gemeenten zijn erg geïnteresseerd. KPN ziet een samenwerking voor hun Bee Aware campagne en de Gemeente Amsterdam heeft maar liefst 400 Bee Inc. bijenkristallen voor de Groene Loper besteld, een ‘groen’ gebied tussen de Amstel en het Tropenmuseum. Binnenkort is ook de Bee Inc. Bommed te koop. Dit is een biologische zaadbom met een selectie van wilde bloemen dat specifiek wilde bijen aantrekt. Plant je die in de buurt van de bijenkristal, dan hebben de bijen na consumptie meteen een overnachtingsplek. >>
de circulaire stad
The Upcycle
>> Een ander inspirerend voorbeeld van de circulaire stad zijn
de producten van The Upcycle. Fietsgraag Nederland laat duizenden fietsen achter op de schroothoop. In Amsterdam alleen al zijn dat er 40.000. Daar zien de creatievelingen Hidde van der Straaten en Lodewijk Bosman een micro circulaire economie in: van oude fietsen creëren zij nieuwe fietsen en andere producten, zoals riemen, portemonnees en lampen, jawel, van oude fietslampen.
© Jerry Kooyman
The Upcycle-producten worden gemaakt in een sociale werkplaats in de eigen stad. Zo blijft de productie lokaal en worden er minder transportkilometers gemaakt. Bosman: ‘Het is echt een positieve cirkel. Alles wat je doet is goed. Afval wordt omgezet in super gave producten. We zetten mensen aan het werk die nergens anders een baan kunnen vinden. We hebben enthousiaste klanten, en we verdienen ons geld ermee. Erg People - Planet - Profit dus.’ >>
97
de circulaire stad
Mud Jeans
onze netwerken kunnen de transitie naar een duurzame samenleving beinvloeden
>> Kleding leent zich ook uitstekend voor hergebruik. Zie de
immense populariteit van de vele tweedehandskleding die we modieus ‘vintage’ noemen. Innovatief in het hergebruik van kleding is het lease-a-jeans concept van Mud Jeans. In plaats van een spijkerbroek te kopen, lease je er gedurende een jaar eentje die gemaakt is van organisch en gerecycled materiaal. Elke maand betaal je een klein bedrag. Na een jaar ruil je je broek in voor een andere. De oude jeans wordt gerecycled tot een nieuwe waardoor er veel minder katoen nodig is en duizenden liters water worden bespaard. Ook de andere elementen van de broek zijn zeer duurzaam: knopen worden gemaakt uit gerecyclede materialen en de verpakking is hergebruikt. Zelfs de kaartjes aan de kleding zijn van overgebleven biologisch katoenen snijafval. De Mud Jeans-doelgroep wordt steeds breder. Naast low-waistmodellen voor jongeren, richt het bedrijf zich nu ook op een oudere afzetmarkt met hogere modellen. Robert Bongers van Mud Jeans: ‘Het gaat goed, we groeien en hebben nu een diverse klantengroep. We krijgen leuke reacties van over de hele wereld. Zo vertelde iemand dat de broek nog nooit zo eigen had gevoeld, terwijl ze de broek dus least.’
98
Hoe verder te groeien?
Hoewel het goed gaat met deze circulaire initiatieven, zijn de marges nog klein. Om een bredere doelgroep aan te kunnen spreken, is aansluiting met grotere instanties één van de mogelijkheden. Zo is Bee Inc. op de goede weg met interesse vanuit gemeenten en bedrijven. The Upcycle biedt zijn producten nu ook aan op de markt van relatiegeschenken. Mud Jeans heeft grote ambities en heeft hier extra kapitaal voor nodig, maar merkt dat banken nog huiverig zijn voor duurzame initiatieven. Jorrit Hoekstra van Motifaction onderschrijft dit: ‘Duurzaam is een containerbegrip en wordt door de maatschappij op verschillende manieren begrepen. Uit ons onderzoek blijkt dat de argumenten van duurzaamheidsprofessionals eenvoudigweg nog te weinig aansluiten bij de belevingswereld van changemakers in de samenleving en beslissers in het bedrijfsleven.’ De kracht van deze invloedrijke veranderaars is dat zij beschikken over uitgebreide netwerken, actief zoeken naar nieuwe oplossingen en anderen weten te enthousiasmeren. Hiermee kunnen zij een transitie naar een duurzame samenleving (sterk) beïnvloeden. Zij hechten óók aan aspecten van duurzaamheid, maar vaker vanuit een eigen motivatie: interesse in trends, innovatie en technologie. >>
de circulaire stad
>> Deze waarden sluiten niet 100% aan bij de veel
idealistischer ingestelde duurzaamheidsinitiatieven, met als gevolg dat ambities niet volledig op één lijn liggen. Gelukkig zijn de genoemde initiatieven op de goede weg door hun netwerk uit te breiden met diverse instanties. ‘Zoek gedeelde belangen en stel concrete doelen,’ adviseert Hoekstra. ‘Zeg niet alleen dat je duurzaam wilt handelen, maar ook dat je hiermee bijvoorbeeld het waterverbruik met 30% naar beneden schroeft of zoveel kilo leer wilt recyclen. Spreek de taal van changemakers en het bedrijfsleven.’ Hij voegt toe: ‘En zeer belangrijk: verplaats je in je doelgroep. Wat leeft er onder hen, hoe kunnen zij worden verleid tot aankoop en hoe moet je ze aanspreken? Praat met ze.’ Er zijn positieve tekenen aan de wand dat de circulaire stad een gedeelde ambitie wordt. Op 12 november 2013 werden er in Amsterdam maar liefst twee Green Deals gesloten. De één betreft circulair inkopen waarbij koplopers uit het bedrijfsleven en publieke sector zich richten op het inkoopbeleid. Ondertekenaars zijn onder andere ABN AMRO, de Gemeente Amsterdam, Alliander, ING, Royal HaskoningDHV en ASR. De ander betreft een positie van Nederland en met name Amsterdam als hotspot voor een circulaire economie. Samen met de overheid, de Amsterdam Economic Board en belangenorganisaties MVO Nederland en Circle Economy worden vijftig initiatieven gestart die duurzame groei stimuleren. De creatieve industrie zal hier met alle inspirerende initiatieven een stimulerende rol in hebben. Er liggen veel kansen voor prachtige duurzame producten, een ondernemende geest en een groeiende belangstelling. En een funky fietslamp op je kantoordesk is natuurlijk veel gaver dan die standaardvariant van de groothandel. ••
motivaction.nl vandermeulennienke.nl beeinc.nl theupcycle.nl nl.mudjeans.eu In 2014 zal de programmareeks ‘de Circulaire Stad’ in Pakhuis de Zwijger gecontinueerd worden.
column
op zoek naar de ziel De meest natuurlijke reactie van de mens op een crisis, instabiliteit of dreigend gevaar is een veilige plek zoeken. Maar om een veilige plek te vinden moet je weten waar het gevaar vandaan komt. Dat is volgens socioloog Zygmunt Bauman tegenwoordig moeilijk vast te stellen omdat onze angsten abstract zijn. We voelen een ondefinieerbare angst voor het einde van de wereld of een volgende economische crisis. Daardoor zijn we geneigd ons permanent naar binnen te keren en alles wat vreemd en anders is te wantrouwen. Die naar binnen gekeerde beweging lijkt logisch, maar toch is er ook een beweging van mensen aan de gang die juist naar buiten trekt. Mensen die middenin de wereld staan en via lokale initiatieven zoeken naar maatschappelijke en innovatieve vormen die ons een houvast kunnen bieden, ook in tijden van crisis. Maar deze zogenaamde ‘beweging’ is nog jong en kwetsbaar. Om te begrijpen wat het kan betekenen moeten we haar in beeld brengen. Dat is een taak voor schrijvers, journalisten, filosofen en kunstenaars. In mijn werk, als journalist en theatermaker, begeef ik me graag in die beweging. Op de glibberige zijweggetjes en de nog niet belopen paden vind ik mijn verhalen. Toch is er een groot verschil: waar de journalist de beweging enkel beschrijft, kan de kunstenaar binnendringen in de ziel van zo’n beweging. Zij of hij luistert, kijkt, voelt en denkt. Dit maakt de beweging menselijk en daarmee toegankelijk. Om te zoeken, moet je naar buiten. Engageer je met de ruimte die je omgeeft, bevraag, wees vooral niet bang om iets niet te weten. Bedenk dat we het allemaal niet weten. Samuel Beckett helpt ons herinneren: ‘Ever tried. Ever failed. No matter. Try again. Fail again. Fail better.’ Twijfel. Infiltreer als een Trojaans Paard, teken op wat je ziet, kras het bij nader inzien weer door. En als je klaar bent, keer terug naar het theater en deel het met de toeschouwer. Daar ligt een belangrijke taak voor de hedendaagse theatermaker.
Anoek Nuyens
schrijver, theatermaker en dramaturg
anoeknuyens.com Dit is een verkorte versie van de column die Anoek Nuyens uitsprak tijdens de talkshow HALf6. ahk.nl/half6
99
