Pressure Cooker keteninnovatie programma Zorgeloos Afval – Circulaire economie in de Zorg
Amsterdam, 17-18 december 2015
Inhoud Introductie Programma Zij waren er bij! Succesvol partnerschap Toekomstvisie voor de zorg Trends & ontwikkelingen Toekomstscenario’s Toekomst in beeld Visie & Ambitie 2040 Subgroep: Plastic omverpakkingen Subgroep: Disposable zorgmiddelen Subgroep: Circulaire afdeling 3.0 Gevoel van de dag Overzicht Pilots Samenvatting in beeld Vervolgstappen Contact
3 4 5 6 7 8 10 14 15 17 21 25 31 32 33 34 35
Introductie Op 17 en 18 december 2015 vond de intensieve 2-daagse Pressure Cooker Zorgeloos Afval plaats. Gericht op het duurzaam en circulair omgaan met afval in de zorg. Dit innovatietraject is onderdeel van het programma Nederland Circulair, waarin de maatschappelijke organisaties Circle Economy, Click NL, De Groene Zaak, Het Groene Brein, MVO Nederland met ondersteuning van RVO en het Ministerie van I&M werken aan 7 thema’s om circulair ondernemen in het Nederlands bedrijfsleven te versnellen. Doel van deze 2-daagse pressure cooker was drieledig: o Vormen van een gezamenlijke visie o Eerste aanzet voor pilots o Vormen van een coalitie
In dit verslag vindt u een samenvatting van de highlights van de twee dagen, inclusief te nemen vervolgstappen. Veel leesplezier!
Het wordt voor de zorgsector tijd om enthousiast en trots te zijn!
3
Programma
4
Zij waren er bij! • • • • • • • • • • • • • • • •
Academisch Medisch Centrum Antonius Zorggroep Atrium Medisch Centrum B.Braun Medical BrabantZorg Circular Economy Euvadis Gemeente Amsterdam GP Groot Kafkabrigade Medz-Europe Ministerie EZ NEFEMED MVO Netwerk Zorg (MVO Nederland) Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Optimal Planet
• • • • • • • • • •
Pharmafilter Pianoo Radboudumc Reinier de Graaf Gasthuis Rijnstate RIVM Shanks - ICOVA Sita Spaarne Gasthuis UMC Utrecht
5
Succesvol Partnerschap Om succesvol samen te werken is een gevoel van Partnerschap belangrijk. Wanneer is het programma Zorgeloos Afval als Partnerschap geslaagd? De deelnemers hebben met elkaar de succesindicatoren van het Partnerschap geformuleerd.
Ons Partnerschap is succesvol als we: 1. meer samen hebben gewerkt dan hiervoor 2. met elkaar in dialoog zijn geweest
Ik vind de verhalen inspirerend en hoop ze mee te kunnen nemen voor mijn collega’s.
3. door elkaar geïnspireerd zijn 4. de lat van de ambitie hoog hebben kunnen houden 5. anders zijn gaan denken, voorbij het eigen belang 6. hebben uitgedragen wat we doen in dit traject 6
Toekomstvisie voor de Zorg
7
Toekomstvisie voor de Zorg Gezamenlijk hebben we gekeken naar een infographic met opties voor een toekomstvisie van de Zorg. Aan de hand hiervan zijn de deelnemers gaan brainstormen welke trends en ontwikkelingen voor hen van belang zijn. Trends & Ontwikkelingen:
•
Van bezit naar gebruik
•
Afval wordt grondstof
•
Meer aandacht voor preventie vanuit de gezondheid van mensen werken in plaats van hen beter maken
Je komt zoveel afval tegen op de afdeling, daar moeten we wat mee.
Vervolg
Trends & ontwikkelingen •
Technologische innovatie • 3D printen
Zorg voor de medemens en aarde mag geen tegenstelling zijn.
• Totaal scannen van het lichaam • Selfhelp met e-health • Energieopwekking door afval
•
Andere logistiek Een vernieuwde procesinrichting
•
United Consumers Andere inkoopmanieren
9
Toekomstscenario’s Met de trends & ontwikkelingen nog in het achterhoofd zijn de kandidaten verschillende toekomstscenario’s gaan schetsen en hebben die met elkaar vergeleken. Het scenario van de toekomst bleek de volgende 3 onderdelen te bevatten: 1. Voorkomen is beter dan genezen 2. Werken vanuit de performance vraag 3. Producten produceren die geschikt zijn voor upcycling
10
Zorgeloos Afval
Toekomstscenario Onderdeel 1. Voorkomen is beter dan genezen De gezondheid van de burger staat centraal. In plaats van het focussen op ziekte ligt de focus op preventie en gezond blijven. Iedere burger is het centrum van zijn eigen ecosysteem: vrienden, familie, zorgprofessionals. De zorg verplaatst zich ook naar deze ecosystemen waardoor er lokaal en meer op maat zorg aangeboden zal worden: cascadering van de zorg. Technologie zal de zorg ondersteunen. E-health maakt preventieve zorg gemakkelijker. Je WC meet je urine en geeft aan hoe het met je gezondheid gesteld is. En geeft je tips om actie te ondernemen. Een logistieke dienst brengt en haalt zorgmiddelen die via self-help zijn besteld bij zorgprofessionals. Door de verplaatsing van de zorg verplaatst het zorgafval zich ook naar de thuissituatie.
11
Vervolg
Toekomstscenario Onderdeel 2. Performance vraag De vraag vanuit de zorggebruiker verandert. De functie komt centraal te staan. Het gaat om de resultaten en niet de producten. De zorggebruiker wil bijvoorbeeld een gezond hart. Op haar beurt heeft de zorginstelling ook een performance vraag. De zorginstelling hoeft geen eigenaar te zijn van producten of apparatuur maar wil deze gebruiken om de klant gezond te maken. Zowel de zorggebruiker als de zorginstelling kopen geen producten meer en worden dus geen eigenaar van deze producten. Ze betalen voor de performance. De producent blijft de eigenaar. Ik wil iemand kunnen opereren, maar dat hoeft niet te betekenen dat ik alle apparatuur zelf aanschaf. 12
Vervolg
Toekomstscenario Onderdeel 3. Producten voor upcycling Producten worden duurzaam geproduceerd. Met het veranderen van het eigenaarschap van producten door een performance vraag ontstaan er mogelijkheden om grondstoffen te hergebruiken. Het eigendom ligt bij de producent en er ontstaat een andere logistiek. Door het leasen in plaats van verkopen komen producten na gebruik terug bij de producent of afvalverwerker. Afval is geen afval meer. De materialen hebben waarde en worden verzameld in een materialendepot. Deze producten zijn slim ontworpen en geschikt voor hergebruik in een biologische of technologische kringloop. De afvalverwerker wordt een grondstoffenrotonde, een grondstoffenboer, en geeft materialen door aan verschillende producenten. Door technologische innovatie wordt er slimmer geproduceerd.
13
Toekomst in beeld
14
Visie & ambitie 2040 De deelnemers formuleerden voor henzelf een visie voor 2040:
Als gevolg van een grotere focus op gezondheid en preventie in combinatie met digitalisering (ehealth) en technologische ontwikkelingen ontstaat een kleiner ziekenhuis met minder materiaal.
Alle materialen uit een proces worden zonder verlies van waarde hergebruikt. Producent = eigenaar en gebruiker = leaser van de materialen.
De zorg werkt vanuit een performance vraag op maat. De grondstoffenrotonde staat centraal in het circulaire systeem van waaruit materialen slim logistiek worden verwerkt. 15
Subgroepen In de middag zijn de deelnemers uiteen gegaan in drie subgroepen om verschillende aspecten binnen het afvalvraagstuk in de zorg aan te pakken.
Subgroep A: Plastic omverpakkingen Besparing op en recycling/verwerking van plastic omverpakkingen van zorgmiddelen. Subgroep B: Disposable zorgmiddelen Verduurzaming van disposable zorgmiddelen: wat zijn circulaire, biobased of biodegradable alternatieven. Subgroep C: Circulaire afdeling 3.0 Circulaire en duurzame omgang met zorgmiddelen in de praktijk. Integrale kijk op het hele traject dat zorgmiddelen doorlopen en de randvoorwaarden die nodig zijn voor zuinig gebruik, verduurzaming en circulariteit. Het proces van inkoop, logistiek op de afdeling, werkdruk, cultuur in het ziekenhuis, gescheiden inzameling en afvalverwerking.
16
Praatplaat
Plastic omverpakkingen
17
Subgroep A
Plastic omverpakkingen
18
Subgroep A
Plastic omverpakkingen De uitdaging: Veel zorginstellingen (vooral ziekenhuizen) geven aan dat de plastic (om)verpakkingen een grote irritatiefactor zijn binnen de organisaties vanuit het personeel. Alles wat in afvalzakken in het ziekenhuid beland wordt verbrand, maar particulier (thuis) zamelen collega’s plastic in voor recycling. Waarom kan dit niet op werk?
In het ziekenhuis is het een stroom met verschillende plastics met verschillende eigenschappen door elkaar heen en dit maakt de stroom laagwaardig. Op dit moment is er geen goede manier om deze plastics te recyclen/her te gebruiken. Er is dus een vraag uit de markt om de plastic omverpakkingen te recyclen/circulair te maken.
Zijn omverpakkingen echt nodig voor hygiëne of kunnen we het ook anders oplossen? 19
Subgroep A
Plastic omverpakkingen De oplossing: Pilot Simplastic – simple plastic is fantastic! Het herontwikkelen van de verpakking van steriele medische hulpmiddelen naar een uniform materiaal zodat recyclen van dit materiaal zonder verlies van waarde mogelijk wordt, met als uiteindelijke doel dat er geen verlies van grondstoffen meer is. De eerste fase van de pilot bestaat uit het kijken naar mogelijkheden om met het bestaande materiaal een nieuwe manier van verpakken te ontwikkelen waardoor er een monostroom ontstaat die gerecycled kan worden. Daarnaast zal er worden gekeken naar mogelijkheden op het gebied van biobased materiaal, en zelfs of er geen andere manieren mogelijk zijn om dezelfde kwaliteit van zorg te verlenen, maar dan met geen/minder verpakkingen (naar voorbeeld bioneedle).
20
Praatplaat
Disposable zorgmiddelen
21
Subgroep B
Disposable zorgmiddelen
22
Subgroep B
Disposable zorgmiddelen De uitdaging:
Disposables worden, om diverse redenen waaronder efficiëntie- en duurzaamheidsredenen, meer en meer gebruikt in de zorg. Vanuit de aanname dat het aantal disposables in de zorg daardoor niet snel zal afnemen, besloot de groep zich niet te richten op het terugdringen van disposables, maar op het proces van inkoop tot verwerking van het afval van disposables. Daarbij valt te denken aan het terugdringen van het aantal grondstoffen dat gebruikt wordt bij het produceren van disposables, aan bewust inkopen van disposables en aan het verbeteren van de afvalstromen van disposables. Een van de kerngevoelens die omhoog kwamen bij het thema dat het zonde is om materiaal / waardevolle grondstoffen zomaar weg te gooien en te verbranden.
23
Subgroep B
Disposable zorgmiddelen De oplossing: 1. Pilot Specifiek Ziekenhuis Afval SZA is +/- 10% van medisch afval en 30 tot 50% van de totale kosten in de zorg. Het werd door de groep bestempeld als “onnodige verspilling”. SZA wordt vaak niet eens in volle containers vervoerd, en er zit enorm strenge eisen + logistiek omheen. De vraag vanuit de groep was daarom: is Specifiek Ziekenhuisafval überhaupt nog wel nodig? Wat kan er in het proces veranderen zodat deze enorme verspilling niet meer nodig is? 2. Pilot Bewust inkopen Het opstellen van een aantal ‘dwingende’ inkoopvoorwaarden (set van criteria). Enerzijds met als doel inkooporganisaties in beweging te brengen en anderzijds met als doel om leveranciers in beweging in beweging te brengen. Daarbij kan ook worden gedacht aan een aantal specifieke producten die een grote bijdrage leveren aan de afvalstroom. Een gedachte is bijvoorbeeld te vragen naar de life cycle analysis van een product.
24
Praatplaat
Circulaire afdeling 3.0
25
Subgroep C
Circulaire afdeling 3.0
26
Subgroep C
Circulaire afdeling 3.0 De uitdaging: In deze subgroep hebben de deelnemers gekeken naar de afvaldynamiek op een afdeling in een ziekenhuis. Wat is er voor nodig is om deze afvalstroom circulair te maken? Er werden verschillende onderdelen genoemd:
De menselijke kant: Omdenken en daardoor een andere mindset ontwikkelen. Andere cultuur in het ziekenhuis. Duurzame ideeën moeten geheel geïntegreerd zijn in het werk op de afdeling. Logistieke samenwerking door het ziekenhuis heen. Andere regelgeving. De materiële kant: De afwezigheid van afvalscheidingmogelijkheden op de afdeling. Geen voorraad meer op de kamer. Niet weggooien van materiaal dat over datum is. Producten ontworpen voor een goede recycling na afloop.
27
Subgroep C
Circulaire afdeling 3.0 De focus De deelnemers besloten om zich te richten op twee inhoudelijke subthema’s: 1. De voorraadloze afdeling 2. Het ziekenhuis als grondstoffenleverancier
Daarbinnen werd gezocht naar interessante pilots. Uiteindelijk werd het thema voorraadloze afdeling losgelaten omdat er niet voldoende expertise aanwezig was bij de deelnemers.
Wat als we de uitlaat van een auto niet achteraan maar vooraan zetten: bij het stuur. Hoelang zal het dan duren voordat we de uitstoot verbeteren? 28
Subgroep C
Circulaire afdeling 3.0 De oplossing: 1. Pilot Infuuszakken Het terugleveren van infuuszakken aan de fabrikant in een slimme verpakking waarna deze infuuszakken worden gerecycled. 2. Pilot Productlabelling Het labellen van producten: rood niet duurzaam, zwart neutraal, groen duurzaam. Waarbij de inkoopafdeling een toeslag betaalt voor producten met een rood label. Deze financiële toeslag wordt door een researchinstituut ingezet voor het ontwikkelen van duurzame oplossingen zodat meer producten een beter label krijgen.
29
Subgroep C
Circulaire afdeling 3.0 3. Pilot Patiënten proces (reserve)
Het proces op een afdeling helemaal doorlichten, waarbij overal de vraag “waarom doen we het zo?” wordt gesteld. Het resultaat is een analyse met verbeterpunten. Het ideale proces is een proces waarbij de gezondheid van de klant centraal staat en de 3P’s in balans zijn. Daarnaast zijn er nog twee onderwerpen besproken die relatief makkelijk te realiseren zijn en door enkele deelnemers samen opgepakt kunnen worden: •
Tissue handdoek recycling
•
Medicijnzakjes recycling
30
Gevoel van de dagen Het is heel nieuw, dat was ook heel moeilijk, maar we zijn wel een stuk verder gekomen.
We willen stoppen met het ongezond maken van onze omgeving.
We hebben een gedeelde/gezamenlijke inspanning om het te laten werken.
We moeten een hoge ambitie neerzetten!
Als iemand mij 5 jaar geleden had gezegd dat ik hier zou zitten zou ik hebben gezegd “ja dag!” ik wist niet wat er zou zijn over 5 jaar en ik weet ook niet wat voor mogelijkheden er over 5 jaar weer zijn. Ja, we gaan langzaam, maar wel vooruit.
31
Overzicht Pilots Pilot 1.
Simplastic – simple plastic is fantastic!
Pilot 2.
Specifiek Ziekenhuis Afval
Pilot 3.
Bewust inkopen
Pilot 4.
Infuuszakken
Pilot 5.
Productlabelling
Reserve: Pilot Patiënten proces Pilot Voorraadloze afdeling Samenwerking op: • Tissue handdoek recycling • Medicijnzakjes recycling
32
Samenvatting in beeld
33
Vervolgstappen De deelnemers committeerden zich aan: 1. 2. 3. 4.
Eerste opstart organiseren van pilot-project en beschrijving pilot maken Binnen de eigen organisatie kijken wie mee wil en kan doen Missende partijen benaderen Intern commitment krijgen en starten met de uitvoering van de Pilot
Vanuit MVO Nederland is een transitieteam betrokken voor de overall coördinatie en aansturing, onder leiding van Jolein Baidenmann. Dit team draagt zorg voor: Opstart werkgroep Bronscheiding versus Vergisting/vergassing. Overall proces van het traject Zorgeloos Afval, waaronder het organiseren van een 3-tal bijeenkomsten voor kennisuitwisseling en samenwerking. Relatie met Green Deal Duurzame Zorg. Stimuleren van communicatie over het Programma Zorgeloos Afval. Ondersteunen van de Pilots, indien nodig. Uitbreiding community en betrekken nieuwe partijen.
34
Contact Vragen? Opmerkingen? Neem contact op met de transitiemanager van het traject Zorgeloos Afval Jolein Baidenmann
[email protected] of 06-23 92 04 04
35
