De circulaire economie 2.0 komt er aan

Herman Wijffels Innovatieprijs 2012

Wordt u in 2013 de winnaar van de Herman Wijffels Innovatieprijs?

jaarmagazine

Heeft u een kansrijke, duurzame innovatie en wilt u volgend jaar winnen? Doe mee en schrijf u in!

‘De circulaire economie 2.0 komt er aan.’

Een prijs voor kansrijke, duurzame innovaties Rabobank. Een bank met ideeën.

Draagt uw innovatie bij aan maatschappij en milieu? En is uw innovatie de idee-fase voorbij? Doe dan mee aan de Herman Wijffels Innovatieprijs. Inschrijven kan vanaf 1 februari 2013. Kijk voor de voorwaarden op www. rabobank.nl/innovatieprijs.

www.rabobank.nl/innovatieprijs [email protected]

Piet Moerland

en Verder

‘Een goed principe wordt gerecycled.’

Winnaars en genomineerden over hun duurzame innovaties.

Eindhoven wil doorstoten tot de technologische wereldtop.

Colofon Herman Wijffels Innovatieprijs 2012 is een uitgave van Rabobank Nederland, directoraat Coöperatie & Duurzaamheid

Contactgegevens [email protected] Redactie Marc van de Ven Ontwerp Volta_ontwerpers Fotografie Hans Lebbe Charlotte Bogaert Edwin Walvisch Roderik van Nispen Gerard van Hal Fotografie

In 1999 nam Herman Wijffels afscheid als voorzitter van de hoofddirectie van Rabobank Nederland. In het kader van zijn afscheid werd het Herman Wijffels Fonds opgericht. Doelstelling van het fonds werd het ondersteunen van initiatieven die het coöperatief en maatschappelijk verantwoord ondernemerschap bevorderen. De Herman Wijffels Innovatie­prijs werd de realisatie van deze doel­stelling. De prijs is een stimuleringsprijs om duurzame innovaties mogelijk te maken. In tien jaar tijd is de prijs uit­gegroeid tot een van de meest prestigieuze innovatieprijzen van Nederland.

Drukwerkinkoop Sumis Printmanagement Druk Drukkerij Tesink Links www.rabobank.nl/innovatieprijs www.rabobank.nl/bedrijven/ advies/duurzaamheid/ www.ikgastarten.nl www.dutchgreentechfund.nl www.mainportinnovationfund.nl www.agentschapnl.nl www.teckle.nl www.syntens.nl

2 1 0 2

22

05 Voorwoord Piet Moerland

Projectmanagement Tessa van Hoesel

Herman Wijffels Fonds

INHOUD

Bij de vervaardiging van dit boekje werd gebruik gemaakt van minder milieubelastende materialen. Bij de druk werd K-E inkt (bio-series) gebruikt op 170 en 350 grams Lumi silk mc FSC.

15 mm

De circulaire economie 2.0 komt er aan.

6 Herman Wijffels pleit ervoor om de lineaire economie te demotiveren.

10 Beoordelings­ commissie toetst honderden inzendingen 13 D e winnaar s

Waarom behoort Eindhoven tot de slimste regio’s ter wereld? ‘De prijs is goud waard’ Terugblik met voormalige prijswinnaars.

26

14  Winnaar 1ste prijs  15  Winnaar 2e prijs  16  Winnaar 3e prijs 

16 mm

17 Aanmoedigingsprijs  18  De genomineerden  

FSC logo plaatsen! LET OP! diapositief

04

V OOR W OORD 05

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 VO OR W O O R D

De circulaire economie 2.0 De Rabobank reik t dit jaar voor de elfde keer de Herman Wijffels Innovatieprijs uit. Het evenement staat in het teken van de circulaire economie. Vroeger was dit economisch systeem van hergebruik van hernieuwbare energiestromen en grondstoffen heel gewoon. Maar door de industriële revolutie raak te deze kringloop uit het zicht en ruk ten afvalstromen op. Het heeft lang geduurd voor we begrepen dat dit de continuïteit van onze welvaart ondermijnt. Gelukkig worden ook goede principes gerecycled: de circulaire economie 2.0 komt er aan.

‘Innovatie staat steeds meer in het teken van de circulaire economie.’

De meeste grondstoffen zoals ijzer, zink en fosfor zijn eindig maar herbruikbaar. Er komt niets bij en er gaat niets af, alleen de concentratie en zuiverheid verminderen. Daarom is het belangrijk om grondstoffen efficiënt te gebruiken en het hergebruik mee te nemen in de ontwerpfase van producten. Fossiele energiebronnen zoals olie en gas zijn niet herbruikbaar en eindig. Gelukkig zijn er genoeg alternatieven die wél in overvloed aanwezig zijn: zon, wind en water – en waarvoor technieken ontwikkeld zijn om die om te zetten in energie. Ook menselijk kapitaal ontwikkelt zich steeds en blijft behouden. Mensen bouwen kennis en ervaring op en geven dat door aan een volgende generatie. Door deze kennis kunnen we uit de rijkdom van onze planeet steeds betere producten en diensten vervaardigen en de welvaart op een kwalitatief hoger niveau brengen. Dit kan eindeloos doorgaan, zolang we de randvoorwaarden die de planeet en de regels van de natuur stellen, respecteren. Dat lukt ons steeds beter en tegen steeds lagere kosten. Tekenend voor de circulaire economie 2.0 is dat de chemie de natuur

herontdekt als producent van prachtige stoffen die de petrochemie snel zullen doen vergeten. Innovatie staat steeds meer in het teken van de circulaire economie. Dat zien we terug bij de inzendingen voor de Herman Wijffels Innovatieprijs. Dit jaar bij de nominaties, maar ook al in 2009 met DyeCoo. Dit bedrijf won de prijs met een baanbrekende techniek die CO₂ in plaats van schoon water gebruikt om textiel te verven. De CO₂ wordt geheel teruggewonnen, evenals de pigmenten die niet door het textiel zijn opgenomen. Samen met Rabobank heeft DyeCoo haar weg naar de internationale textielmarkt gevonden, met veel mooie bedrijven als klant. Circulair betekent een lage voetprint, lagere kosten en lagere risico’s. Dat is goed voor de continuïteit en dat noemen we bij Rabobank duurzaam. Wij bevelen u de circulaire economie 2.0 dan ook van harte aan. 

Piet Moerland Voorzitter raad van bestuur Rabobank Nederland

06

Circulaire economie 07

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 C i rc u l a i re econom i e

‘Circulaire economie is de enige manier om in business te blijven’ ‘We zijn de grenzen van wat de aarde aankan gepasseerd. Daarom moeten we onze natuurlijke hulpbronnen veel efficiënter gebruiken en hergebruiken. Overgaan op een circulaire economie. Dat gaat sneller als je de lineaire economie demotiveert.’ Aldus Herman Wijffels, hoogleraar duurzaamheid en maatschappelijke verandering aan de Universiteit van Utrecht. Een toelichting. En drie voorbeelden van bedrijven die het goed doen in de circulaire economie. Achterhaald en niet meer passend bij deze tijd, noemt Wijffels de principes waarop onze economie draait. ‘We graven grondstoffen uit de natuur op, maken er producten van en gooien dat wat na gebruik overblijft terug de natuur in. Dat is verspillend aan de voorkant en vervuilend aan de achterkant. De circulaire economie biedt daarvoor een oplossing. Zowel bij de technische grondstoffen als olie en erts als bij de organische nutriënten als

‘De overheid moet een handje helpen.’ eiwit en fosfaat.’ De mens heeft de kennis en de technologie om de overgang naar de circulaire economie te bewerkstellingen, aldus Wijffels. ‘Verdere ontwikkeling is nodig, maar er vinden allerlei goede initiatieven plaats. Een goed voorbeeld is de tapijt- en meubelindustrie. Afgedankte tapijten en meubelen worden niet weggegooid en verbrand, maar dienen als grondstof voor Herman Wijffels, hoogleraar duurzaamheid en maatschappelijke verandering aan de Universiteit van Utrecht

nieuwe. Daar blijkt het ook een goed businessmodel te zijn, omdat hergebruik van grondstoffen uit oude producten goedkoper is dan de aankoop van nieuwe grondstoffen.’ Gevestigde belangen De hoogleraar stelt dat een circulair model op de lange termijn de enige manier voor bedrijven is om in business te blijven. ‘Natuurlijke hulpbronnen worden schaarser en duurder. En straks misschien helemaal niet te krijgen. Daar kun je op wachten, voor de continuïteit van je bedrijf is het verstandiger om dat moment voor te zijn.’ Dat dit nog niet op grote schaal gebeurt, wijt hij aan de gevestigde belangen en aan wat hij ‘sociale stroefheid’ noemt. ‘Bedrijven hebben in de oude lineaire gedachte geïnvesteerd in machines, apparaten en processen. Die investering willen ze er graag uit hebben, terwijl voor een circulaire economie nieuwe investeringen nodig zijn. Daarbovenop vereist de circulaire economie een andere manier van werken, een andere cultuur, andere waarden en normen. Individueel en collectief moeten we veranderen. Voor veel mensen is dat lastig.’ Rol overheid en banken Om de circulaire economie versneld in te voeren, moet de overheid dan ook een handje helpen, vindt Wijffels. ‘De prijs van vers gedolven grondstoffen moet flink omhoog, net zoals de belasting op vervuiling. Daardoor wordt hergebruik aantrekkelijker. Daarnaast staat het huidige mededingings­ beleid een samenwerking tussen ketens in de weg. Die samenwerking is wel noodzakelijk.’ Ook banken kunnen de circulaire economie stimuleren, aldus Wijffels. ‘De financiële sector moet dienstbaar zijn aan de grote transitie. Zij kunnen organisaties faciliteren en stimuleren om in duurzaamheid te investeren. Dat vergt ook andere financierings­ constructies. Een energieneutraal gebouw is duurder om te bouwen, maar doordat er geen energiekosten betaald worden, is het gebouw over de hele looptijd van een financiering goedkoper. Aflossing zou daardoor vooral aan het eind van de looptijd moeten plaatsvinden. Helaas zijn er nog nauwelijks van dergelijke constructies.’ 

Robert-Jan van Ogtrop, initiator The Circle Economy

Vliegwiel voor de circulaire economie The Circle Economy heeft als missie om de overgang van een lineaire naar een circulaire economie te versnellen. Met onder meer kennis, educatie, financiën en advies ondersteunt de coöperatie bedrijven, instellingen en individuen. Initiator Robert-Jan van Ogtrop wil The Circle Economy laten uitgroeien tot een breed internationaal netwerk. Waarin ligt uw motivatie voor The Circle Economy? ‘Ik ben zelf een product van de lineaire economie. CEO geweest bij Bols en Remy Cointreau. Toen ik daar wegging, heb ik een sabbatical in Afrika genomen. Daar ben ik wakker geschud, heb ik gezien hoever wij van de natuur af staan. De natuur is de perfecte circulaire economie. Voordat de mens kwam, was er geen afval. Dat inzicht heeft uiteindelijk geleid tot The Circle Economy.’ Jullie hebben gekozen voor de coöperatieve organisatievorm. Waarom? ‘Herman Wijffels, zelf lid, heeft me overtuigd. The Circle Economy is non-profit en non-ego. Het netwerk staat open voor alle partijen die onze visie delen. Niemand kan de transformatie alleen bewerkstelligen, er is samenwerking nodig. Wij zijn een

niet-bedreigend platform. Door het lidmaatschap is de betrokkenheid groot. Organisaties brengen een circulair project in dat wij ondersteunen. Ze nemen ook kennis mee, ondersteunen andere initiatieven en leggen verbindingen.’ Hoe is de belangstelling voor het lidmaatschap? ‘Beginnend vanuit een sterke kerngroep maken we de cirkel rondom ons steeds groter. Grote bedrijven als DSM, Philips, AkzoNobel en Desso zijn inmiddels partner. Extra goed nieuws is dat McKinsey berekend heeft dat een overgang naar de circulaire economie alleen in Europa al 400 tot 600 miljoen euro bespaart. Dus ook financieel is de transitie interessant. Het zal de belangstelling doen toenemen.’ Wat is uw droom? ‘Dat The Circle Economy uitgroeit tot een wereldwijd platform met miljoenen actieve leden die samen nieuwe initiatieven ontplooien. In Nederland is Healthy Indoor Living een mooi voorbeeld. Gezond en milieubewust leven met producten uit de circulaire economie: verf van Akzo, licht van Philips, vloerbedekking van Desso en toeleveringsproducten voor de bouw van DSM. Die kant moet het op.’ 

08

Circulaire economie 09

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 C i rc u l a i re econom i e

Eduardo van de Berg (rechts) met zijn compagnon Maikel Batelaan, Pharmafilter

Kees Aarts (rechts) en Tarique Arsiwalla, Protix Biosystems

Platform van innovatie Pharmafilter is een sterk staaltje circulaire economie. Waar bij ziekenhuizen normaal het afval in de container en het afvalwater in het riool verdwijnt, zet Pharmafilter het afval om in energie en wordt het afvalwater in een gesloten systeem gezuiverd en hergebruikt. Een platform van innovatie, succesvol dankzij samenwerking en kennisdeling. Hoe werkt het? Ziekenhuisafval, etensresten en verpakkingen gaan de Tonto in, een speciale vermaler die op de plaats komt van de traditionele bedpan­ spoeler. De bedpanspoeler kan weg, omdat Pharmafilter de metalen bedpan vervangt door biologisch afbreekbare po’s die na gebruik ook in de Tonto

verdwijnen. Via de riolering komt het afval in een installatie, waar het vergist wordt. De vrijkomende energie gaat naar de zuiveringsinstallatie die het afvalwater ontdoet van medicijn- en andere resten, waarna het ziekenhuis het water hergebruikt. Met dit gesloten systeem komt direct een einde aan de enorme waterveront­ reiniging door ziekenhuizen. Veel voordelen De zuiveringsinstallatie, de Tonto, de biologisch afbreekbare po’s en urinalen: het zijn stuk voor stuk ingenieuze innovaties die tal van voordelen opleveren. Voor het milieu, voor het ziekenhuis, voor het personeel. Van den Berg: ‘Het verplegend personeel hoeft geen po’s meer te spoelen. Dat is hygiënischer en scheelt natuurlijk veel werk.

Doordat alles de Tonto in gaat, is er ook minder intern transport en bijna geen afval meer dat voorheen eerst opgehaald en daarna verbrand werd.

‘De terug­ verdientijd is vijf tot zeven jaar.’ Daarnaast gebruikt het zieken­ huis veel minder water en bespaart het tienduizenden euro’s aan afvalwaterheffing.’ Daardoor is Pharmafilter ook economisch gezien interessant, aldus Van den Berg. ‘Ook al omdat we de bestaande infrastructuur van het ziekenhuis gebruiken. De terugverdientijd is vijf tot zeven jaar.’

De gesloten eiwitketen Vertrouwen Pharmafilter koppelt de verschillende werelden van zorg, afvalverwerking en water­ zuivering aan elkaar. ‘Dat hebben we kunnen bereiken door samen te werken en kennis te delen met tientallen bedrijven,’ aldus Van den Berg. ‘Alleen op die manier kunnen we de circulaire economie bewerkstelligen.’ Het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft is het eerste ziekenhuis dat Pharmafilter gebruikt. Tot volle tevredenheid van iedereen. Een tweede ziekenhuis in Zeeland volgt dit jaar; volgend jaar verwacht Pharmafilter vier tot zes systemen te plaatsen. De belangstelling is groot, aldus Van den Berg. ‘We zijn met 35 Nederlandse ziekenhuizen in gesprek. Dat geeft vertrouwen voor de toekomst.’ 

Een derde van de wereldwijde visvangst wordt als dierlijk eiwit verwerkt in diervoeding. Dit is een aanslag op de natuurlijke bronnen – niet duurzaam. Protix Biosystems vond het duurzame alternatief bij insecten. Kees Aarts en Tarique Arsiwalla van het bedrijf lichten toe. ‘De behoefte aan hoogwaardige eiwitten neemt sterk toe. En voorbeeld daarvan is de wereldwijde visvangst. De afgelopen vijftig jaar is de vangst vervierdubbeld en als het in dit tempo doorgaat, is er straks helemaal geen vis meer. We hebben dus alternatieven nodig voor onze eiwitten.’ ‘De natuur leert ons dat insecten organische resten heel efficiënt om kunnen zetten in eiwitten. Door ze in te zetten op ons groente-, fruit- en tuinafval, maken we een gesloten eiwitketen. De insecten zetten onze organische rest­ stromen om in eiwitten die we kunnen gebruiken voor diervoeding. Voor de

omzetting gebruiken we verschillende vliegensoorten. Na drie jaar onderzoek zijn we nu in staat om de optimale leefomgeving te creëren om de larven effectief en efficiënt op te kweken. De eerste grootschalige fabriek is in voorbereiding.’ ‘Om een echte circulaire economie te realiseren, moeten we terug naar de bouwstoffen en elementen. We moeten niet kijken naar tomaten, maïskolven of afgedankte aardappelen. Maar naar eiwitten, koolhydraten en vetten. In de niet-organische ketens moet dat gebeuren met koper, cellulose, rubber, noem maar op. Als we die bouwstenen niet duurzaam kunnen terugwinnen, moeten we ons eerder schamen dan dat we onszelf moeten prijzen als we het wel doen. De principes van de lineaire economie zijn volledig achterhaald. En de technische knowhow om het anders te doen, is er of moet er komen.’ 

Wat is d e circul aire e co n o mie? In de huidige lineaire economie worden grondstoffen verwerkt in producten die na gebruik worden vernietigd. De circulaire economie breekt radicaal met dit model. Deze economie gaat uit van vier principes:  minder = meer: minimaliseer het gebruik van grondstoffen en elimineer afval en vervuiling;  ga voor de hoogst mogelijke toegevoegde waarde in elke fase;  geef natuurlijke hulpbronnen na gebruik terug aan de natuur en hergebruik niet-natuurlijke producten in een gesloten kringloop;  creëer samenwerking en wederkerigheid binnen iedere cirkel voor het beste resultaat.

10

Beoordelingscommissie 11

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 B eoordel i ngscomm i ss i e

Beoordelings­ commissie toetst honderden inzendingen De jury van de Herman Wijffels Innovatieprijs kiest de prijswinnaars. Maar wie stelt het lijstje met genomineerden samen? Wie beoordeelt de honderden inzendingen en hoe gaat dat in zijn werk? Een kijk je in de keuken van het noeste werk van de beoordelingscommissie. En een kennismaking met drie leden. ‘Mijn enthousiasme wordt ieder jaar groter.’ Jaarlijks doen rond de 500 deelnemers mee aan de Herman Wijffels Innovatieprijs. Dit jaar waren er 577 inzendingen, een record. Al die initiatieven worden beoordeeld, in eerste instantie door het projectteam van de prijs. Zij screenen op innovatief vermogen en het maatschappelijk belang van de vinding. Ongeveer 300 inzenders gaan door naar de volgende ronde, naar de beoordelings­ commissie. Deze commissie bestaat uit twaalf leden, medewerkers van Rabobank Nederland, Rabobank International, lokale Rabobanken en dochterondernemingen van de Rabobank. Specialisten op het gebied van innovatie en duurzaamheid, maar ook financierings­specialisten, management- en directieleden. In twee groepen van zes beoordelen zij ieder honderdvijftig inzendingen.

L ea Sterenborg nd

direct

n bij Raboba eur Particuliere

nk Waterla

Leukste baan Lea Sterenborg, directeur Particulieren bij Rabobank Waterland, zit al acht jaar in de commissie. ‘Ik ben zeer geïnteresseerd in duurzaamheid, ben ook afgestudeerd op duurzaam beleggen,’ zegt ze. ‘Ik zat in een klankbordgroep van lokale Rabobanken over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Daardoor ben ik voor de beoordelings­ commissie gevraagd.’ Ze noemt het de leukste baan die er is. ‘Het is mooi om te zien hoeveel goede duurzame innovaties er ieder jaar opnieuw zijn. Dat maakt me trots op Nederland.’ Collega Peter de Bruin, vijf jaar lid van de commissie, onderschrijft dat. Hij is directeur Bedrijven bij Rabobank Westland. ‘De diversiteit aan inzendingen en het samenwerken met collega’s buiten je eigen bank maken het

P eter de B ruin extra aantrekkelijk.’ Hij kwam in de beoor­ delings­commissie toen hij directeur was bij Rabobank Eindhoven-Veldhoven. ‘Vanuit de Technische Universiteit Eindhoven kwamen regelmatig innovatieve jonge bedrijven voor een financiering bij onze bank. Van daaruit had ik soms contact met het projectteam van de Herman Wijffels Innovatieprijs. Toen ze me voor de beoordelingscommissie vroegen, heb ik geen moment getwijfeld.’ Danny Hijdra, sales director Wholesale bij De Lage Landen, is negen jaar lid van de beoordelingscommissie. ‘Het jongeren­ netwerk van de Rabobank Groep, Jong Rabo, is traditioneel met een persoon vertegen­ woordigd in de commissie. Ik ben destijds ingestapt toen ik lid was van die club. Ik wilde me breed oriënteren en was benieuwd naar trends in innovatie.’

Enthousiaste ondernemers De commissieleden uit de twee groepen beoordelen de honderdvijftig innovaties individueel. Danny: ‘In een aantal avonden lees ik de inzendingen door. Omdat het per deelnemer in eerste aanleg om twee A4’tjes gaat en de criteria helder zijn, is dat goed te doen. Met mijn persoonlijke keuze ga ik het overleg in met mijn groep. Soms hebben we

aanvullende vragen voor de ondernemer of roepen we de hulp van een deskundige in.’ Volgens Peter is er over tachtig tot negentig procent van de inzendingen snel consensus. ‘Over de resterende tien procent is wat discussie. Maar we komen er altijd goed uit.’ Uit beide groepen samen blijven er in totaal zo’n zestig duurzame innovaties over. Lea: ‘Die bespreken we met de hele beoordelings­ commissie. We kijken nog eens goed naar de innovaties en vooral ook naar de impact

directeur Bedrijven bij Rab

‘Het niveau is in de loop der jaren toegenomen.’ daarvan. Commissieleden van een lokale Rabobank oordelen niet over inzendingen uit hun eigen werkgebied. Uiteindelijk gaan er ongeveer twintig deelnemers door. Zij moeten onder meer een ondernemersplan en de eigen motivatie aanleveren.’ Daarna komt het leukste, zegt ze. ‘In tweetallen gaan we op bedrijfsbezoek. De innovatie wordt dan zichtbaar en we leren de enthousiaste ondernemers kennen. De kunst is om dan objectief te blijven. Dat lukt, omdat je niet alleen bent en de criteria helder zijn.’

obank Westland

12

de winnaars 13

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 B eoordel i ngscomm i ss i e

de winnaars

van de herman wijffels innovatieprijs 2012

D ann y H ijdra

2e

50

0

0

00

Integrated Roof Wind Energy System (IR WES)

Alexander Suma en Rosella Ferraro – Suma Energy

€ 37. FlexSol Solar Cells

Lennert van den Berg en Peyman Mostowfi – FlexSol Solutions

Verder helpen

PR

IJS

€ 25. ClearDetections

Renske Landeweert en Hans Helder – ClearDetections

DI

IN O V O

Wil Stutterheim en Wouter Bruins – In Ovo

G I N GS

00

Het is duidelijk: de drie commissieleden doen het ‘bijbaantje’ graag en willen het werk nog jaren doen. Binnen de eigen geledingen promoten ze de Herman Wijffels Innovatie­ prijs volop. En waar mogelijk helpen ze de deelnemende ondernemers (prijswinnaars, genomineerden en andere inzenders) met goede ideeën. Danny: ‘We geven tips en proberen de ondernemer met de juiste persoon binnen de Rabobank Groep in contact te brengen die hem verder kan helpen.’ En, tot slot: ‘Het niveau van de inzendingen stijgt, de kwaliteit van de businessplannen verbetert en de impact van de prijs neemt toe. Mijn enthousiasme over de Herman Wijffels Innovatieprijs wordt dan ook ieder jaar groter.’ 

IJS

steeds meer concepten. Die zijn vaak lastig te beoordelen.’ Lea vult aan: ‘In het begin waren het vooral gesettelde bedrijven die zich met een duurzame innovatie meldden. Tegenwoordig zien we veel jonge inzenders die vanuit hun studie aan de gang gaan met heel knappe technische dingen. En daarbij nadrukkelijk samenwerken met universiteiten

IJS

PR

zijn twaalven iets verkeerd zien, is te verwaarlozen.’ Er zijn wel inzendingen geweest die niet doordrongen tot de finale maar inmiddels heel succesvol zijn. Danny: ‘Voor de productie van petflessen wordt aardolie gebruikt. Een bedrijf dat deelnam aan de prijs had een procedé ontwikkeld dat in plaats van olie plantaardig materiaal

PR

€ 50.

MOE

‘Mooi dat er ieder jaar zoveel duurzame innovaties zijn.’

IJS

AN

Met name de laatste jaren is er een verschuiving in innovaties zichtbaar, constateert Peter. ‘Eerst hadden veel ideeën met internet te maken, tegenwoordig is de diversiteit groter. Vooral het aantal medische innovaties en procesinnovaties is duidelijk toegenomen. Ook krijgen we naast producten

PR

0

Niveau gestegen

en onderzoeksinstituten. Mede daardoor heeft het niveau van de inzendingen in de loop der jaren duidelijk aan kwaliteit gewonnen.’ Medische innovaties spreken haar het meeste aan. ‘Mijn persoonlijke favoriet is de APAD, winnaar in 2007, die voor trefzekere ruggenprikken zorgt. Voor onze eigen Rabobank was de winst vorig jaar van de broeders Schilder met hun overlevings­bak natuurlijk fantastisch. Zij zijn klanten van ons. Bij de bekendmaking heb ik keihard yes geroepen.’

00

gebruikt. Ik ben er met Peter op bedrijfs­ bezoek geweest. We vonden het baanbrekend, maar konden de impact toen nog niet goed genoeg inschatten. Daarom kwam de vinding niet bij de laatste tien. Drie weken later tekende het bedrijf een contract met Coca Cola, die in deze vroege fase de eerste wilde zijn om de innovatie verder te helpen.’

3e

Na de bedrijfsbezoeken – van elk bezoek wordt een verslag gemaakt – kiest de beoordelings­ commissie de tien genomineerden. Daarmee zit het werk van de commissie erop en ligt het lot van de genomineerden in handen van de jury. ‘De genomineerden hebben altijd een hoog niveau, dus de jury kiest per definitie goede winnaars,’ aldus Danny. ‘Maar het blijft altijd spannend.’ Het risico dat een inzending ten onrechte bij de laatste tien zit of iemand volledig over het hoofd wordt gezien is klein, meent Peter. ‘Daar zorgt de structuur van beoordelen voor. Je bekijkt eerst met zijn zessen de inzendingen en naarmate er minder overblijven, beoordeel je met de hele groep. De kans dat we met

Lage Landen

A

Missers

holesale bij De

1 ste

sales director W

€ 10.0

FlexSol Solar Cells

I n t e g r at e d R o o f W i n d E n e r g y S y s t e m (IRWES)

FLEXIBELE ZONNECELLEN

Wind is een van de belangrijkste bronnen voor duurzame energie. Maar het is lang niet altijd mogelijk om windmolens te plaatsen, zeker niet in een bebouwde omgeving. Het Integrated Roof Wind Energy System is juist bedoeld om windenergie op gebouwen op te wekken. IRWES is een unit boven op een dak, in harmonie met de architectuur van het gebouw. Het systeem haalt drie wind­ stromen binnen: de wind die rechtstreeks naar binnen waait, de wind die door de gevel van het gebouw omhoog gestuwd wordt en de wind die over het systeem waait. Deze windstromen gaan door een steeds kleiner wordende opening met grote snelheid de turbine in. Door deze versnelling is de energieopbrengst hoger en werkt het systeem ook bij weinig wind.

Toelichting jury

0

1 st

PRIJ S

€

e

50.00

  ‘Ik kwam op het idee toen ik in Miami studeerde. Het is daar heet en in ieder gebouw vreten airco’s 24 uur per dag stroom. Omdat ik architect ben, heb ik een gebouw ontworpen dat zelf energie opwekt met behulp van zon en wind. Windenergie bleek hier het meest efficiënt en effectief, dus daarop heb ik voortgeborduurd. Daaruit is IRWES ontstaan. Het is esthetisch, je kunt het aan elk gebouw aanpassen en het vangt wind vanuit alle richtingen op, in tegenstelling tot een windmolen. Bovendien wek je door de versnelling ook energie op bij lage windsnelheden. De techniek werkt,

het systeem is ook financieel aantrekkelijk, de terugverdientijd is acht tot tien jaar. In eerste instantie mikken we op hoge gebouwen, de eerste IRWES komt binnenkort op een gebouw van TU/e. Ondertussen werken we aan een constructie voor huizen, waarbij het uiterlijk van het puntdak behouden blijft. Mijn ambitie is om elk gebouw en huis volledig onafhankelijk te maken van fossiele brandstoffen.’ www.i r w e s.co m

Alexander Suma en Rosella Ferraro Suma Energy

Cells en de bijbehorende producten worden cradle to cradle geproduceerd.

Toelichting jury Zonne-energie wordt steeds belangrijker als leverancier van duurzame energie. De huidige zonnecellen kennen een aantal beperkingen in toepassingen en vermogen. De flexsol solar cells hebben deze beperkingen niet en combineren een hoge opbrengst met een buigzame vorm. De jury voorziet dat FlexSol Solutions met haar expertise, samen met andere partijen, een aantal verrassende toepassingen gaat ontwikkelen die voorheen niet mogelijk waren.

PR

IJS

0

Hoog rendement zonnepanelen worden steeds vaker gebruikt vanwege de energie­ opbrengst en terugverdientijd. Nadeel is dat de HR-zonnecellen (c-SI) dun en breekbaar zijn, zodat ze alleen in vlakke panelen zijn te gebruiken. Bovendien zijn de meningen over het uiterlijk van de rechthoekige panelen verdeeld. Dat beperkt de toepassings­ ­mogelijkheden. FlexSol Solutions heeft een proces ontwikkeld, waarmee de HR-zonnecellen in bijna elke constructie en vorm geïntegreerd kunnen worden, met behoud van het rendement. Voorbeelden daarvan zijn een lantaarnpaal die overal zonder bekabeling geplaatst kan worden, geïntegreerde FlexSol Solar Cells in traditionele keramische dakpannen en zonnecellen op autodaken. FlexSol Solar

50

WINDENERGIE OP DAKEN

De jury heeft aan IRWES de eerste prijs toegekend vanwege de toepasbaarheid en flexibiliteit van dit systeem om in de bebouwde kom windenergie te produceren. Het systeem kan modulair opgebouwd worden en aangepast aan het dakopper­vlak van elk hoog gebouw en biedt een esthetische oplossing. Hierdoor zijn de mogelijkheden veelzijdig en universeel. Deze twee jonge ondernemers kunnen weleens voor de doorbraak in windenergie in de bebouwde kom gaan zorgen.

de winnaars 15

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2012 w i nn a a r 2e pr i j s

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 w i nn a a r 1ste pr i j s

2e

14

€ 37

.

  ‘Ik ben een verwoed surfer en zit dus vaak op het water. Als ik de schepen voorbij zag varen, dacht ik vaak: wat zou het mooi zijn als we die duurzaam kunnen maken. Ik dacht toen onder meer aan zonnecellen en de beperking daarvan: op een schip is namelijk niets vlak. Zo is het idee ontstaan voor flexibele zonnecellen. Na een aantal jaren is het gelukt die te maken. Voor de lantaarnpaal is al interesse uit eigen land, maar ook uit landen als Saoedi-Arabië, Qatar en Canada. Met de ontwikkeling van een dakpan zijn we ook al ver. De zonnecellen worden esthetisch in de dakpan geïntegreerd; hierdoor is meer dak te benutten zonder afbreuk te doen aan de (economische en uiterlijke) waarde van de woning. In de zomer van 2013 willen we proefdraaien op een aantal huizen. Met diverse fabrikanten werken we aan verdere ontwikkelingen.’ www.fle x solsoluti ons.com

Lennert van den Berg en Peyman Mostowfi – FlexSol Solutions

de winnaars 17

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2012 a a nmoed i g i ngspr i j s

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 w i nn a a r 3e pr i j s

C l e a rD e t e c t i o n s

In Ovo

DE TEC TIE VAN NEMATODEN

e

00

3

PRIJS

0

€ 25.

Toelichting jury Bijna elke boer kent het probleem van schadelijke nematoden in de bodem. ClearDetections brengt een accurate en handzame methode op de markt, waarmee elke boer, waar ook ter wereld, zijn bodem kan testen op de aanwezigheid van schadelijke nematoden. De jury oordeelde dat ClearDetections erin is geslaagd een toegankelijke test te ontwikkelen zodat wereldwijd het beste uit de bodem kan worden gehaald wat uiteindelijk de voedselvoorziening ten goede komt.

www.cle ardetect ions.com

Renske Landeweert en Hans Helder ClearDetections

voorkomt veel stress bij vrouwelijke kuikens, doordat zij na de geboorte niet handmatig op geslacht gesorteerd worden.

Toelichting jury De jury heeft de ondernemers Wil Stutersheim en Wouter Bruins met een aanmoedigings­ prijs beloond als stimulans om hun In Ovo test uit te kunnen ontwikkelen. Hun drijfveer is het voorkomen van dierenleed en hiervoor hebben zij hun biotechnologische kennis ingezet. De eerste onderzoeken zijn veel­ belovend. Twee jonge ondernemers die wel een extra zetje in de rug kunnen gebruiken!

GSPR

0 00

MOED

I

G IN

AN

  ‘Ik ben bodembioloog. De grond fascineert me: de niet-zichtbare, enorme biodiversiteit, het feit dat het letterlijk onze voedingsbodem is. Aangezien de menselijke wereldbevolking groeit en het areaal vruchtbare grond afneemt, moeten we de grond optimaal benutten. Ik vind het inspirerend om daaraan te werken. Tot nog toe kon alleen een handvol experts schadelijke nematoden onder de microscoop identificeren. Acht jaar lang hebben we nematoden verzameld, geïdentificeerd en hun DNA-sequentie ondergebracht in een DNA-database. Vervolgens hebben we detectietesten ontwikkeld die de schadelijke soorten onderscheiden van de niet-schadelijke. Het product is nu klaar, de belangstelling wereldwijd is groot. Van agrariërs, zaadveredelaars, agrarische laboratoria, keuringsdiensten. Wij hopen dat ClearDetections de spil gaat worden in de detectie van nematoden. Ondertussen gaan wij verder met detectietesten voor onder meer schimmels, virussen en bacteriën; er valt nog veel te ontdekken.’

In Nederland alleen al worden jaarlijks 45 miljoen zojuist geboren haantjes gedood. Wereldwijd ligt dit aantal op een miljard. De eendagshaantjes worden gedood omdat ze geen eieren kunnen leggen en ook niet geschikt zijn voor consumptie; het betreft hier rassen bedoeld voor de leg, niet voor vleesconsumptie. In Ovo voorkomt dit dierenleed door halverwege het broed­ proces het geslacht in het ei te bepalen. Dit verduurzaamt het broedproces, alleen de eieren met vrouwelijke kuikens worden uitgebroed. De mannelijke eieren kunnen voor alternatieve doeleinden gebruikt worden, zoals voor de productie van vaccins. De geslachtsbepaling vóór de geboorte

IJS

Nematoden zijn microscopisch kleine wormpjes. In de bodem leven ontelbare soorten: een heel klein aantal daarvan is schadelijk voor de groei van gewassen. Naar schatting richten ze wereldwijd jaarlijks voor 80 miljard Amerikaanse dollar schade aan. Detectie van de schadelijke nematoden is zeer lastig en alleen mogelijk onder de microscoop. ClearDetections brengt daar verandering in. Met behulp van DNAtechnieken stelt ClearDetections vast welke schadelijke nematoden in de bodem zitten en ook hoeveel er van voorkomen. De analyseresultaten vormen de basis voor landbouwkundige adviezen, waarmee een agrarisch ondernemer vast kan stellen welke gewassen hij het beste kan telen om schade te voorkomen. Gewasbestrijding kan hij zo tot een minimum beperken. De test wordt geleverd als complete ‘kit’, zodat elk laboratorium waar ook ter wereld de bodem op schadelijke nematoden kan controleren.

GESLACHTS­BEPALING KUIKENS IN HE T EI

A

16

€ 10

.

  ‘Op de eerste dag van hun geboorte worden kuikens nu handmatig op geslacht gesorteerd. Haantjes worden vergast. Jaarlijks zijn dat er 45 miljoen. Wij willen dit dierenleed voorkomen, dat is onze drijfveer. We zijn er bovendien van overtuigd dat diervriendelijkheid en het verbeteren van efficiency goed samen­ gaan. Hiervoor willen we biotechno­ logische technieken combineren met onze pragmatische aanpak. Geslachtsbepaling in het ei heeft naast voorkoming van dierenleed ook

voordelen, zoals energiebesparing, kostenbesparing en CO2-reductie. Met het onderzoek tot nu toe hebben we goede resultaten geboekt, maar er is nog aanvullend onderzoek nodig. Binnen twee jaar komen we met een test op de markt. Er is nu al volop interesse vanuit de sector.’

www.i novo.nl

Wil Stutterheim en Wouter Bruins In Ovo

18

de genomineerden 19

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 de genom i neerden

de genomineerden van de herman wijffels innovatieprijs 2012

Sensotive

SENSORSTICKER VOOR INCONTINENTIE VERBAND Benno Groosman en Gerard Vaandrager – Salusion BV

Sensotive

Benno Groosman en Gerard Vaandrager – Salusion BV

O-foil

Zo’n 60.000 cliënten van zorginstellingen dragen een incontinentie­ verband. Dagelijks worden ze drie tot vier keer verschoond. Een op de vijf keer – iedere dag 40.000 keer – gebeurt dit te laat: de cliënt, zijn kleren en bed zijn nat. Dit is vervelend voor de cliënt, arbeids­ intensief voor de verpleegkundigen en – door de vele wasbeurten – kostbaar. Sensotive, een kleine, zachte en wegwerpbare sensorsticker in het verband, voorkomt lekkages door te late verschoningen. De sensorsticker signaleert het moment waarop het incontinentie­ verband verzadigd raakt, de zorgverlener ziet dat via een discreet lampje op de bijbehorende scanner. Verschoning vindt daardoor op precies het goede moment plaats: niet te vroeg en niet te laat. Dit verbetert de kwaliteit van de incontinentiezorg.

Bas Goris en Patrick Heuts – Oscillating Foil Development BV

G o Gr e e n C o m p o s t Us

LUCHT- EN VOCHTDICHTE VERPAKKING VAN SUIKERRIE T Mischa Balcar en Rory Damen – Go Green Compost Us

G o Gr e e n C o m p o s t Us

S pri n g Up

Mischa Balcar en Rory Damen – Go Green Compost Us

Rogier Barents, Boudewijn Wisse en Wouter van Dorsser – Sprinq

JP Bucket Crusher

S u s t a i n a b l e W i n n e rs   Cees Buisman,

Johan Peetoom

Maria van Loosbroek en Guus Abercrombie – Sustainable Winners

Dagelijks worden miljoenen versproducten en maaltijden verpakt in kunststof bakjes. Ze liggen in supermarkten en worden onder meer gebruikt in ziekenhuizen, de luchtvaart en noodhulpverlening. De bakjes zorgen voor een enorme berg afval. Go Green Compost Us is het milieuvriendelijke alternatief. Dit bakje wordt gemaakt van het afval van suikerriet, ziet er nagenoeg hetzelfde uit als de kunststof bakjes en kost vrijwel hetzelfde. Het suikerriet is sterk, makkelijk te vormen en kan hogere temperaturen weerstaan dan de kunststof variant. Nadeel van standaard suikerriet is dat het niet lucht- en vocht­ dicht is. Dit probleem is bij Go Green Compost Us opgelost door toevoeging van een unieke, volledig composteerbare coating. De consument kan het bakje in de groene GFT-bak gooien; na negentig dagen is de Go Green Compost Us gecomposteerd. www.s a lu s i on.com

www.gogreencompost u s.com

20

de genomineerden 21

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 de genom i neerden

JP Bucket Crusher

S u s t a i n a b l e W i n n e rs

PUIN TER PLEKKE RECYCLEN

ENERGIE ZONDER VERBRANDING

Johan Peetoom

Cees Buisman, Maria van Loosbroek en Guus Abercrombie Sustainable Winners

Bij sloopwerk – gebouwen, straten, riolen – wordt het puin afgevoerd naar recyclingbedrijven. Hier wordt het vermalen tot steenkorrel die gebruikt wordt om de ondergrond op bouwlocaties en bij de aanleg van wegen te verharden. De steenkorrel gaat vaak terug naar de locatie waar het puin vandaan kwam: er wordt dus vaak heen en weer gereden. De JP Bucket Crusher voorkomt dit: dit opzetstuk voor een graafmachine breekt het puin ter plekke, haalt het ijzer eruit en zeeft het tot gecertificeerde steenkorrel die direct gebruikt kan worden. Als ieder sloopwerk met de JP Bucket Crusher gedaan zou worden, heeft dit veel voordelen: per jaar gaat het om een besparing van 3,7 miljoen liter diesel en een uitstootvermindering van 4.672 kilo stikstofdioxiden, 37.933 kilo koolmonoxide en 1.735 kilo fijnstof. Bovendien bevordert het de veiligheid.

Biomassa, zoals snoei- en afvalhout van gemeentelijke plantsoenen­ diensten, wordt vaak verbrand om energie op te wekken. Groot nadeel is dat hierbij veel stikstofoxiden en fijnstof vrijkomen. Wageningen Universiteit en Sustainable Winners hebben een technologie ontwikkeld, waarbij bacteriën en schimmels de biomassa in een natuurwarmte-installatie biologisch afbreken en omzetten in warmte met een temperatuur van maximaal 50 graden Celcius. Hiermee kan bijvoorbeeld een zwembad of sporthal verwarmd worden. Het is een volkomen natuurlijk proces, waarbij geen schadelijke stoffen vrijkomen. Bovendien is de energieopbrengst hoger dan bij houtverbranding. Het restproduct is vruchtbare veen voor de tuin of landbouw; belangrijke voedingsstoffen worden dus teruggeven aan de aarde.

www.peetoom.com

O-foil

VLEUGELVOOR TSTUWING Bas Goris en Patrick Heuts – Oscillating Foil Development BV

www.ofoil.nl

De Nederlandse binnenvaart neemt een belangrijke positie in de transportwereld in. De 6.500 schepen hebben 30 procent marktaandeel in het goederenvervoer. Transport over water is het minst schadelijk voor het milieu. Dat er desondanks veel te verbeteren valt, bewijst O-foil, het alternatief voor de scheepsschroef. O-foil is een op- en neergaande vleugel die de volle breedte van het schip gebruikt. Daardoor is het stuwingsoppervlak vele malen groter dan bij een schroef. Dit resulteert in een rendementsverhoging en een brandstofbesparing tot 50 procent. Daardoor daalt ook de CO2-uitstoot fors. Bijkomend voordeel is dat de O-foil veel stiller is dan een schroef, waardoor het aangenamer varen is voor de schipper en zijn familie.

S pri n g Up

VEERKRACHTIG OPSTAAN Rogier Barents, Boudewijn Wisse en Wouter van Dorsser Sprinq Zo’n 650.000 Nederlanders hebben moeite om uit hun stoel op te staan. Elektrische sta-op-stoelen helpen een deel van deze mensen overeind. Nadeel is dat je zelf helemaal niets hoeft te doen: daardoor neemt de spierkracht af. SpringUp heeft dit nadeel niet. De SpringUp is een sta-op-stoel die geen gebruik maakt van elektriciteit, maar van een veer. De veer ondersteunt de gebruiker alleen zover als nodig: hij moet zelf opstaan, daardoor traint hij zijn spieren. En doordat mensen in beweging komen, blijven ze langer vitaal. De SpringUp Living is voor thuis, de SpringUp Sport is een professioneel trainingsapparaat dat therapeuten kunnen gebruiken bij cliënten met een probleem bij het opstaan. www.spr i n q.e u

www.s u sta i n a blew i nners.nl

22

Slimste regio door samen­­­­werking 23

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 S l i mste reg i o door s a men­­­­wer k i ng

Slimste regio door samen­­­­werking

  Rob van Gijzel, Burgemeester van Eindhoven

  Jos Rooijakkers, directievoorzitter Rabobank Eindhoven-Veldhoven

  Hans Duisters, directeur van Sioux

Sinds de benoeming tot Most Intelligent Communit y of the World in 2011, hoort Brainport Regio Eindhoven tot de slimste regio’s ter wereld. Vooral door de groei van een technologische economie met honderden bedrijven en een succesvolle samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen. Wat is het geheim van de regio en wat heeft de titel opgeleverd? Burgemeester Rob van Gijzel, ondernemer Hans Duisters en bankier Jos Rooijakkers geven antwoord. ‘Nergens zijn zoveel bedrijven gevestigd die in hun sector tot de wereldtop behoren.’ Brainport Regio Eindhoven wordt geroemd om de samenwerking tussen bedrijven, overheid en kennisinstellingen. Waarom zijn jullie daar zo goed in? Van Gijzel    ‘Deze regio had geen haven, geen grondstoffen, geen vruchtbare grond. Zelf doen, samenwerken en het ontwikkelen van kennis hebben ons groot gemaakt. De crisis in de jaren negentig van de vorige eeuw is bepalend geweest voor de groei die we nu doormaken. Onder meer door het faillissement van DAF en Operatie Centurion bij Philips verloor de regio 36.000 arbeids­ plaatsen van de 110.000 die er toen waren. Bedrijfsleven, overheid en kennisinstituten hebben toen de handen ineengeslagen en dat is uitgegroeid tot de triple helix-samen­ werking waarvoor we nu inter­natio­naal geroemd worden. In 2010 wonnen we hier­ voor al de Eurocities-prijs voor samenwerking.’ Duisters, directeur van Sioux, sterk in elektronica, wiskundige oplossingen en embedded software    ‘Bedrijven als ASML, Philips, FEI Company en Océ zijn wereldwijd toonaangevend in hun markten. Mede dankzij de grote kwaliteit van de toeleveranciers in de regio. Samenwerken is essentieel. Daarom ook hebben we ons

met zo’n tachtig hightech toeleveranciers verenigd in de coöperatie Brainport Industries. Samen kunnen we de maakindustrie bedienen, samen kunnen we ook nieuwe maakindustrieën ontwikkelen. Een mooi voorbeeld daarvan is PhenomWorld. In opdracht van FEI heeft ons bedrijf samen met NTS-Group en andere partners een tafel­ model elektronenmicroscoop ontwikkeld voor een segment dat FEI niet bediend. Daar­ uit is de succesvolle joint venture Phenom­ World ontstaan. Samen staan we sterk.’ Samen bereik je meer dan alleen. Dat moet de Rabobank als muziek in de oren klinken. Rooijakkers, directievoorzitter Rabobank Eindhoven-Veldhoven    ‘Het is het gedachtegoed van onze coöperatie. De samenwerking in de regio is de afgelopen jaren sterk verbeterd, vind ik. Je ziet het op tal van gebieden, zeker ook in combinatie met het onderwijs. Als Rabobank werken we daar graag aan mee. Zo hebben we destijds meegewerkt aan de realisatie van het Twinning Center voor jonge ICT-bedrijven en Catalyst voor techno-starters. Ook zijn we in bespreking over de ondersteuning van initiatieven in design. En voor innovatieve

ondernemers is er Teckle, onze speciale servicedesk die ondernemers helpt om innovaties tot een succes te maken. We steunen met geld, kennis, maar zeker ook door het leggen van de goede contacten.’ Wat betekent het om de titel te krijgen? Wat doet het met een regio? Duisters    ‘Het is een enorme erkenning. Een erkenning met aantrekkingskracht. Er zijn bijvoorbeeld zo’n zestig Amerikaanse investeerders hier geweest om te kijken wat we hier doen en hoe we het hier doen. Of het daadwerkelijk tot investeringen komt, zal de tijd leren, maar de interesse is er. Zonder die titel waren ze niet gekomen.’ Rooijakkers    ‘We spelen met deze regio al een tijdje in de champions league, nu hebben we ’m gewonnen. Dat is een beloning voor het geleverde werk en een geweldige stimulans om daarmee door te gaan. Het zelfvertrouwen is gestegen.’ Van Gijzel    ‘Uit 450 regio’s uit de hele wereld zijn wij als beste verkozen. Daarbij is niet alleen beoordeeld op slimme techniek; belangrijk is ook dat het om techniek gaat die de samenleving verder brengt. Om duurzame innovaties, dus. Om oplossingen

24

Slimste regio door samen­­­­werking 25

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 S l i mste reg i o door s a men­­­­wer k i ng

voor de problemen die we hebben, bijvoor­ beeld op het gebied van energie, gezond­ heid en veroudering. Als dan ook nog gezegd wordt dat deze regio voor de hele wereld als voorbeeld dient op het gebied van samenwerking, dan mogen we met recht heel erg trots zijn.’ Hoe belangrijk is de slimste regio ter wereld voor Nederland? Van Gijzel    ‘Brainport Regio Eindhoven draagt veel bij aan onze economie. We leveren 15 procent van het bruto nationaal product, daarmee zijn we na Amsterdam de belangrijkste regio. We zijn verantwoordelijk voor een kwart van de Nederlandse export en het enige gebied met een substantiële maakindustrie. Vorig jaar hadden we hier een economische groei van 3,2 procent ten opzichte van een landelijke groei van 1,2 procent. En ook in Europa zijn we uniek:

nergens zijn zoveel bedrijven gevestigd die in hun sector tot de wereldtop behoren.’ Wat heeft de uitverkiezing tot de slimste opgeleverd, nu, ruim een jaar later? Van Gijzel    ‘Het heeft ons op de kaart gezet. Mensen uit andere regio’s in Nederland en het buitenland komen kijken wat we hier doen. Hans noemde al de Amerikaanse investeerders. We hebben ook twee dagen lang 125 Nederlandse ambassadeurs hier gehad; zij hebben de slimste regio ter wereld ervaren, nu kunnen ze ons in het buitenland promoten. En een initiatief als de Dutch Technology Week zat al een tijdje in het vat, maar is er door de uitverkiezing sneller gekomen. Tijdens die week hebben we aan jong en oud laten zien wat in deze regio allemaal ontwikkeld en gemaakt wordt.’ Duisters    ‘Voor ons is de titel voor de lange termijn belangrijk. Onze ambitie ligt in

het buitenland. Eerst Europa, dan daarbuiten. Door de uitverkiezing krijgen we de kans om ons verhaal te doen bij potentiële klanten, we komen makkelijker aan tafel.’ Rooijakkers    ‘Onze regio doet het relatief beter dan andere delen van Nederland, we weten ons beter door de economische crisis te slaan. Als bank merken we het ook aan het aantal nieuwe klanten; de aantrekkingskracht op bedrijven om zich hier te vestigen is groot.’ Van Gijzel    ‘Dat is prachtig. Een punt waar we echt met zijn allen hard aan moeten trekken is het tekort aan technische arbeidskrachten. We komen iedere dag zeker twaalf mensen tekort, twee op wo-niveau, twee hbo’ers en acht mbo’ers.’

We leggen deze boodschap stevig neer in Den Haag.’ Duisters    ‘We merken al dat de regio steeds meer buitenlandse werknemers trekt. Loop maar eens door de winkelstraten van Eindhoven, dan hoor je diverse talen. Bij Sioux wordt het ook steeds internationaler. Er werken Denen bij ons, Russen, Duitsers en diverse andere nationaliteiten. We groeien gestaag en in de eigen regio zijn te weinig goed gekwalificeerde mensen, dus de buitenlanders hebben we hard nodig.’ Riverside in Californië heeft jullie positie als slimste regio ter wereld inmiddels overgenomen. Hoe gaat Brainport Regio Eindhoven nu verder?

Waar ligt daarvoor de oplossing? Van Gijzel    ‘Investeren in onderwijs, investeren in een aantrekkelijk vestigings­ klimaat voor buitenlandse kenniswerkers.

Rooijakkers    ‘Er verandert niets, ook in de toekomst blijven we de titel gebruiken. We willen de uitverkiezing blijven waar­ maken. Dat is geen gemakkelijke weg. Om

te kunnen blijven wedijveren met de besten, zullen we vooral veel moeten investeren in onderwijs, in samenwerking en in kennis­ deling. Daarmee kunnen we het verschil maken.’ Van Gijzel    ‘Onze ambitie is door te groeien tot de top 10 van de sterkste technologische regio’s in de wereld en de top 3 van Europa. De slimste zijn we al. Maar we kunnen en moeten er veel meer geld mee gaan verdienen om de Nederlandse economie sterk te houden. Dat is de uitdaging voor de toekomst. We zijn dit jaar door het World Economic Forum benoemd als vijfde in de ranglijst van de meest competitieve economieën ter wereld. De kansen zijn er.’ Duisters    ‘In techniek en samenwerken zijn we ijzersterk, in onszelf verkopen zijn we inderdaad minder goed. Wellicht is het Brabantse bescheidenheid. Die moeten we van ons afgooien. Immers: we zijn de slimste regio ter wereld.’ 

T e ckle, d e in n ovatie ve ne us van d e R abo ban k Vaak ziet geen hond brood in innovaties. Teckle wel. Deze innovatieve neus van Rabobank Eindhoven-Veldhoven en Rabobank Westelijke Mijnstreek helpt innovatieve starters en ondernemers bij het vermarkten van hun nieuwe product of dienst. Met geld, goede raad, een kritische blik en nuttige ingangen. Teckle is sparringpartner, financier, verzekeraar en netwerker. En sponsor van de publieksprijs van de Herman Wijffels Innovatieprijs. Kijk op www.teckle.nl

terugblik 27

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 ter u gbl i k

Autitouch: vuurtje weer aangewakkerd

  TERUGBLIK

201

1

AA

gerenommeerd in binnen- en buitenland, gaf genomineerden en prijswinnaars een

IG I N GS

JS

niet kunnen bevroeden dat de impact daarvan zo groot zou zijn. De prijs, inmiddels

In 2011 winnaar van zowel de aanmoedigings- als de publieks­ prijs. Autitouch zet computers met touchscreen in om autisme bij kinderen snel te kunnen vaststellen. ICT’er Freena Eijffinger ontwikkelde de Autitouch omdat ‘ze er zeven jaar over gedaan hebben om autisme bij mijn broertje Reinier vast te stellen, ook doordat hij drie jaar lang op een wachtlijst heeft gestaan. Veel te lang natuurlijk.’ Afgelopen voorjaar kreeg ze de uitslag van het validatie­ onderzoek: Autitouch was nog niet helemaal goedgekeurd. ‘Ik was zeer teleurgesteld, zat

PRI

Toen Herman Wijffels in 2002 een innovatieprijs naar hem vernoemd kreeg, had hij

O NM ED

‘De prijs is goud waard’ flinke duw in de rug. Een terugblik met een aantal deelnemers uit het verleden. Daaruit blijk t dat voor geslaagde innovaties vaak een lange adem nodig is. ‘Zonder intensieve internationale afstemming krijgen we onze gezamenlijke ecologische voetafdruk niet binnen wat onze aarde aankan.’ ‘Willen we gezond blijven, dan moet ons land stevig inzetten op transitie naar meer duurzame voertuigen.’ En: ‘Het energie­ neutraal maken van gebouwen levert een effectieve bijdrage aan het overwinnen van de crisis in de bouw.’ Drie recente tweets van Herman Wijffels. Ze laten duidelijk zien wat zijn missie is: een duurzame wereld. Niet voor niets staat de hoogleraar duurzaamheid en maatschappelijke verandering aan de Universiteit Utrecht steevast hoog in de jaarlijkse Trouw-lijst met de honderd invloedrijkste Nederlanders op het gebied van duurzaamheid. Twee keer werd hij eerste (2009 en 2010), dit jaar eindigde hij als achtste. Ook in zijn tijd bij de Rabobank had Wijffels al aandacht voor het onderwerp. Dus toen hij in 1999 bij Rabobank Nederland vertrok na dertien jaar hoofddirectie­ voorzitterschap en als afscheidscadeau een fonds kreeg, lag het doel van dat fonds voor de hand: het bevorderen van het coöperatief en maatschappelijk verantwoord onder­ nemen bij jonge ondernemers.

Stimulans

2013 en verder

De Herman Wijffels Innovatieprijs is uitgegroeid tot een prestigieuze prijs met meer dan 500 deelnemers. Het maakt duidelijk dat er in Nederland veel geïnnoveerd wordt en dat de prijs een functie heeft. Deelnemers willen zich graag meten met anderen. Ook vinden ze het fijn om door professionals beoordeeld te worden. Prijs­winnaars uit het verleden zeggen: ‘Objectieve en deskundige mensen zien ’t zitten in jou en je product. Dat geeft veel vertrouwen.’ ‘Het laat zien dat je op de goede weg zit, dat je plan deugt. Dat is een geweldige stimulans.’ En: ‘Er zijn honderden inzendingen, een gerenommeerde commissie zaagt je helemaal doormidden, je komt steeds een ronde verder en uiteindelijk zit je bij de laatste tien. Dat zorgt ook voor vertrouwen bij eventuele partners en geldschieters.’ En dan is er nog de publiciteit. Prijswinnaars kunnen rekenen op veel media-aandacht, zowel in binnen- als in buitenland. En dat heeft zo zijn voordelen. ‘Deuren die eerst gesloten bleven, gingen opeens open. De geldprijs is fantastisch, maar de publiciteit is goud waard.’

Sinds het begin van de Herman Wijffels Innovatieprijs is er veel veranderd. Het niveau van de innovaties is toegenomen. Dat komt mede door de ontwikkelingen rondom duurzaamheid: in 2002 was het nog een tamelijk nieuw fenomeen, tegenwoordig is vrijwel iedereen met het onderwerp bezig. De uitdagingen zijn er niet minder om geworden. Want in 2050 wonen we met negen miljard mensen op deze wereld. Hoe gaan we al deze monden voeden? Wat doen we met de gigantische afvalstromen, hoe voorkomen we dat we onze natuurlijke hulpbronnen volledig uitputten? Want nu al gebruiken we wereldwijd jaarlijks anderhalve aarde. Om de problemen het hoofd te bieden, moet er een transitie naar een duurzame economie komen. Daarvoor zijn technische innovaties nodig, maar zeker ook sociale innovaties. Initiatieven die voor een fundamentele doorbraak zorgen. De komende jaren hopen we veel van dergelijke initiatieven tussen de inzendingen voor de Herman Wijffels Innovatieprijs aan te treffen. Want er is maar één toekomst en dat is een duurzame toekomst.

Nike en Adidas in zee met DyeCoo DyeCoo Textile Systems ontwikkelde een machine die CO₂ in plaats van water gebruikt om textiel te verven. Jaarlijks wordt zo’n dertig miljard kilo textiel geverfd. Per kilo is 150 liter schoon water nodig. De machine van DyeCoo bespaart daardoor jaarlijks miljarden liters zoetwater. Het bedrijf won er in 2009 de Herman Wijffels Innovatieprijs mee. Nadat een eerste textielfabriek in Thailand de machine aanschafte, zijn de DyeCoo-machines nu in de wereld van massaproductie terechtgekomen. De grote merken Nike als Adidas hebben besloten om hun kleding voortaan wateren chemicaliën­vrij te verven met

DyeCoo. Alleen al bij het maken van de eerste 50.000 shirts is 1,25 miljoen liter water bespaard, zo meldde Adidas. Nike wil DyeCoo helpen om van CO₂verven de nieuwe internationale standaard te maken, onder meer door andere bedrijven aan te moedigen ook op deze methode over te gaan. Ook steunt het sportmerk DyeCoo met de ontwikkeling van nieuwe machines. Uiteraard is Reinier Mommaal hiermee in zijn nopjes. ‘De waterverfindustrie is enorm traditioneel. Nu grote merken in ons concept geloven en ermee gaan werken, geeft ons dat een enorme draagkracht.’

1 s t e P R I J S   2 0 11

26

er helemaal doorheen. Maar de mensen om me heen en nieuwe samenwerkingspartners hebben het vuurtje weer weten aan te wakkeren.’ Freena is er nog steeds van overtuigd dat Autitouch een snellere en betere diagnose stelt, waardoor veel eerder met de juiste behandeling kan worden begonnen. ‘Zorgverleners en professionals uit de sector zijn het met me eens, dat is een enorme stimulans om door te gaan. Eind volgend jaar hopen we op de markt te komen. Met een jaar vertraging, maar dat hoort bij het ondernemerschap.’

terugblik 29

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 ter u gbl i k

2

BerkelBike al in zestien landen Rik Berkelmans won in 2002 de aanmoedigingsprijs voor zijn BerkelBike. Bij deze fiets trap je zowel met je handen als je benen, ideaal voor bijvoorbeeld dwarslaesiepatiënten. In 2002 werkte Berkelmans al twee jaar aan zijn fiets, in 2006 kon hij daadwerkelijk de eerste fiets leveren. Inmiddels rijden er BerkelBikes in zestien landen. De meeste fietsen zijn in Europa verkocht, maar ze rijden ook in onder andere Australië, de Verenigde Staten, Rusland, Singapore en op de Filipijnen. ‘Dat is het fascinerende van internet,’ aldus Berkelmans. ‘Sommigen vliegen over,

anderen bestellen ’m gewoon puur van internet. Daar verbaas ik me weleens over, het is toch een investering van duizenden euro’s.’ Na twee jaar ontwikkeling lanceerde Berkelmans dit jaar de BerkelBike Pro, die een aantal technische verbeteringen kent en een derde lichter is doordat hij gemaakt is van aluminium. ‘Oorspronkelijk was de fiets bedoeld voor dwarslaesie­ patiënten, maar hij wordt ook gekocht door bijvoorbeeld MS-patiënten, mensen met één been en kinderen die motorisch slecht zijn. De doelgroep is veel groter dan gedacht.’

1s

t

RI P e

JS  2011

IG I N GS

Squease-vest in drie maten leverbaar Mensen met autisme kunnen normale dagelijkse situaties als stressvol ervaren. Door op zo’n moment druk op het boven­ lichaam uit de oefenen, worden ze rustig. Met het Squease-vest kan iemand met autisme deze druk zelf regelen: met een handpompje blaast hij het vest op, komt het strakker te zitten en geeft het druk, vergelijkbaar met een stevige knuffel. Squease won in 2010 de aanmoedigings­ prijs. ‘Sindsdien hebben we het product en het bedrijf verder ontwikkeld,’ vertelt Katrien Ploegmakers. ‘Zo hebben jongeren en volwassenen het vest een aantal weken lang uitgeprobeerd en hun ervaringen bijgehouden in een dagboek.’ Sinds begin dit jaar is het Squease-vest daadwerkelijk

201

0

een spannende tijd aan. ‘Nog dit jaar gaat de bak in productie. De belangstelling is enorm, ook vanuit het Europees Parlement. Zij dreigden eerst te kiezen voor een zogenoemde discard ban die vissers verbiedt om bijvangsten terug te gooien, maar zijn nu zeer geïnteresseerd in onze oplossing.’ Schilder heeft de volgende innovatie inmiddels alweer klaar. ‘Een percentage van meer dan negentig procent is prachtig, maar ik heb nu iets ontwikkeld waardoor nagenoeg honderd procent van de bijvangst zal overleven.’

JS

JS 200

Vorig jaar ging de overlevingsbak van de broeders Schilder er met de hoofdprijs vandoor. Deze vinding is een oplossing voor het enorme probleem van de ongewenste bijvangst in de visserij. Volgens het Wereld Natuur Fonds bestaat ruim veertig procent van de wereldwijde visvangst uit bijvangst. De vissen komen op het dek terecht en worden na sortering weer overboord gegooid. 87 procent is op dat moment al dood of te gewond om te overleven. Met de overlevingsbak, een soort aquarium met stromend vers water, overleeft meer dan negentig procent van de bijvangst, zo heeft onafhankelijk onderzoek aangetoond. Volgens bedenker Patrick Schilder breekt

O NM ED

2e

PR

 

11

IG I N GS PRI

O NM ED

AM Inside® inmiddels in hun verven. We zijn nu ook bezig met bedrijven in Duitsland, Frankrijk en Scandinavië.’ Daarnaast ontwikkelt Mahmoud voor zo’n tien Nederlandse ziekenhuizen een totaal­concept. AM Inside® is hier straks te vinden in de muur­verven, de deurklinken, in de vloercoatings en het textiel (beddengoed en gordijnen). ‘Het gaat niet zo snel als gehoopt, maar het gaat de goede kant op. De steeds strenger wordende wetgeving op het gebruik van giftige stoffen speelt ons daarbij in de kaart.’

20

Overlevingsbak eind dit jaar in productie

PRI

AA

AM inside® was in 2011 de runner-up. Deze technologie beschermt oppervlakken tegen ongewenste bacteriën, schimmels en algen. Op grote schaal worden antimicrobiële coatings gebruikt. In zieken­ huizen bijvoorbeeld, op medische apparatuur en in schimmel­ werende verven. Die coatings hebben twee nadelen: er zitten giftige stoffen in en steeds meer bacteriën worden er resistent tegen. AM inside® kent die nadelen niet, doordat het bacteriën niet vergiftigt, maar lek prikt. Ontwikkelaar Hossein Mahmoud: ‘Enkele verffabrikanten verwerken

IJS

AM inside® in totaal­concept voor ziekenhuizen

AA

28

in drie maten te koop, voor kinderen vanaf negen jaar tot en met volwassenen. ‘Op dit moment zijn we druk met het aan de man brengen van het vest. Omdat het een innovatief product is voor een deels nieuwe markt, is dat soms wat lastig. Op verschillende manieren proberen we zowel de doelgroep als ouders, familieleden, therapeuten, leraren en begeleiders te bereiken.’ Ondertussen werkt het bedrijf aan het ontwerp van kleinere maten voor kinderen vanaf vijf jaar. Katrien verwacht dat deze vesten vanaf begin 2013 leverbaar zijn. ‘En door de nauwe samenwerking met autistische jongeren hebben we inmiddels ook weer ideeën voor nieuwe producten.’

terugblik 31

H erm a n W i j ffels Innovat i epr i j s 2 012 ter u gbl i k

200

9

ENO Jongebreur en de broertjes Hjalmar en Gandert van Raemdonck overgenomen door Wabco, een van oorsprong Amerikaans bedrijf met hoofd­ kantoor in Brussel. Wabco is producent van onder meer remen transmissiesystemen en levert

G

Ephicas behoorde in 2009 tot de genomineerden. De aero­ dynamische, geluiddempende zijpanelen aan de onderkant van een oplegger zorgen voor een brandstofbesparing van gemiddeld negen procent. Onlangs is het bedrijf van Hessel

INEE RD

M

Ephicas internationaal

aan bedrijven als Volvo, Daimler en DAF. Bij het bedrijf werken meer dan tienduizend mensen. Wabco gaat de zijpanelen onder de naam Wabco OptiFlow op de markt brengen. Het bedrijf is in 110 landen actief, dus de verwachting is dat de zijpanelen

snel wereldwijd te zien zullen zijn. De drie ondernemers gaan samen met hun product mee naar Wabco. Ondertussen werken ze aan een nieuw brandstof besparend product: een taps toelopende ‘toeter’ die achter een vrachtwagen of trailer hangt.

Toen Heleen Willemsen in 2008 de aanmoedigingsprijs kreeg, dacht ze dat haar BabyBloom, een kind- en oudervriendelijke couveuse, vrij snel op de markt zou kunnen komen. Maar dat viel tegen. ‘Het is een zeer complex technisch project gebleken, onder andere omdat de certificeringseisen erg hoog zijn. Maar we zijn nu bijna zover dat we echt de markt op kunnen.’ Het technisch ontwerp van de prijswinnende BabyBloomcouveuse is overeind gebleven en uitgewerkt, maar het design is ingrijpend veranderd. ‘Het oorspronkelijke design was toch iets te frivool. Maar de couveuse ziet er nog steeds vriendelijk uit.’ De belang­ stelling uit zowel binnen- als buitenland is groot. Opmerkelijk is dat de BabyBloom-couveuse in Polen al opgedoken is in een populaire soap. Heleen lacht. ‘Onze distributeur daar kwam met het voorstel. Het is grappig

200

om de BabyBloom in de soap te zien. Er ligt een gezonde, paar weken oude baby in. Hij beweegt lekker met zijn mollige armpjes, hij is niet verbonden aan kabeltjes of slangen. Maar ach, laten we niet te kritisch zijn.’ Naast de BabyBloom-couveuse verkoopt het bedrijf van Heleen inmiddels ook het Benjamin Kangoeroe Vest in tien landen. ‘Met dit vest kunnen ouders hun te vroeg geboren baby tegen hun blote borst leggen, zonder hinder te hebben van alle buizen en slangen waaraan het kind bevestigd is. Het is wetenschappelijk bewezen dat het huid-op-huidcontact de band tussen ouder en kind bevordert en medische voordelen heeft.’

Een opvallende genomineerde in 2010 was OAT shoes. Deze sneakers zijn gemaakt van duurzame materialen als hennep, kurk en jute en daardoor volledig biologisch afbreekbaar. Als ze afgedragen zijn, gooi je ze niet weg, maar stop je ze gewoon in de grond. Doordat in de tong van de schoen zaadjes verwerkt zijn, groeit uit de schoen een mooi wildboeket bloemen. Het gaat goed met OAT shoes. Na de nominatie voor de Herman

GE

IG I N GS

8

1

heeft er last van. De belang­ stelling van patiënten, artsen en revalidatiecentra is dan ook groot, aldus Tinke. ‘Na het winnen van de prijs is het ons dankzij een innovatielening van Rabobank Rotterdam gelukt om de I-PADD verder te ontwikkelen. Hij is nu bijna klaar voor de markt. Eind van dit jaar gaan we in een aantal klinieken testen om aan te tonen dat het kussen doet wat het moet doen. En om ervaringen uit het veld op te halen om eventueel verdere verbeteringen aan te brengen.’

O NM ED

3e 201

OAT shoes bloeien JS

‘Het is een inspirerende tijd,’ zegt Wim Tinke van de Intelligent Personal Anti Decubitus Device ofwel I-PADD®, winnaar van de derde prijs tijdens de 2011-editie. De I-PADD is een volledig geautomatiseerd zitkussen dat de druk op het lichaam continu meet. Is de druk op een plek te hoog, dan neemt het kussen direct actie, zodat de druk op het weefsel weer optimaal verdeeld is. Dit verkleint de kans op decubitus, een groot maatschappelijk probleem: 25 procent van de bewoners van verpleeghuizen

BabyBloom de markt op

IJ PR S

PRI

Inspirerende tijden voor de I-PADD

AA

30

N

I OM

N

Wijffels Innovatieprijs won de schoen de tweede prijs op de Green Fashion Award en begin dit jaar ontving OAT shoes de Sustainable Hero Award. Erkenning dus zowel in de wereld van de mode als die van de duurzaamheid. De prijzen zorgden voor veel aandacht, ook vanuit retailers. OAT shoes zijn inmiddels te koop in winkels in Nederland, Duitsland, België, Spanje en Italië en contacten in Japan en de Verenigde Staten zijn gelegd. Na de eerste Limited Skin Edition, biologisch afbreekbare leren schoenen, ligt nu de Second Skin Edition, de nieuwe wintercollectie, in de winkels.

D EER

  2 0 10