Uitdagingen en kansen in de Circulaire Economie

12-05-16

Uitdagingen en kansen in de Circulaire Economie Freek van Eijk, Managing Director Acceleratio Zorgeloos Afval 12 mei 2016

De zorgsector heeft een circulaire visie

1

12-05-16

We hebben een fantastisch theoretisch model (Bron: EMF) Grondstofdelving en -productie

Visserij en land- en tuinbouw

Producent halffabrikaten

Biologische grondstoffen

Technologische grondstoffen

Producent eindproduct

Biosfeer Compostering

Diervoeding

Hergebruik en herdistributie

Distributie en verkoop

Recycling

Onderhoud

Biogas Anaërobe vergisting / compostering

Cascadering Verbruik er

Verbru Gebrui iker ker Collectie

Collectie

Extractie van biochemische componenten

Herstel en component hergebruik

Afval = Brandstof

Minimaliseren

Vuilstort

Bron: Ellen MacArthur Foundation

In werkelijkheid zijn ketens complex…..

Tekening: Geanne van Arkel, Interface

AEB: Toekomst visie

Machtsconcentraties in de voedselketen (bron PBL)

2

12-05-16

Circulaire Economie vraagt om nieuwe Business modellen …die zich moeten invechten in een bestaand en grotendeels lineair systeem

Wat is het instrumentarium waar CE initiatieven tegenaan lopen? Uit een EU inventarisatie komt een complex plaatje naar voren

Source: EU Scoping Study 2014

3

12-05-16

Reduceren van de complexiteit Knelpunten en oplossingsrichtingen in de waardeketen

Type knelpunt

Institutioneel

Plaats van handeling en “momentum”

0-1

Cultureel Beleid & regelgeving

1-3

Toegang tot financing Kennis, Technologie

3-5 >10

Voorbeelden van institutionele knelpunten

4

12-05-16

Voorbeelden van cultuur/gedrags knelpunten

Voorbeelden van wet & regelgevingsknelpunten

5

12-05-16

Het begint allemaal bij het ontwerp

Overige knelpunten Het belang van scholing van de leiders van morgen!

6

12-05-16

Programma’s voor start-ups en scale-ups

Challenges Start-up Boosters Scale-up

Start-up Initiatives Hubs

Demonstration Area’s / Pilots

We staan aan de start van een transitie naar een Circulaire Economie Een transitie met winnaars en verliezers die wel eens meer dan een generatie kan duren

Jan Rotmans (Erasmus Universiteit) “We zijn niet in een tijdperk van verandering maar in de verandering van een tijdperk”

Courtesy: Drift

7

12-05-16

Quick scan van 4 ”zorgeloos afval” knelpunten - richting gevende analyse -

4 Knelpunten “Mag SZA ook uit biobased materiaal of recyclaat bestaan?” “Waarom wordt bedrijfsafval van een ziekenhuis anders behandeld dan gewoon bedrijfsafval? Wetgeving of gevoel?” “Wet/regelgeving t.a.v. het gebruik van gerecyclede kunststof voor de productie van medische disposables en verpakkingen van steriele materialen” “Er blijkt een normering in Nederland te zijn dat steriele materialen in 3 lagen verpakt moeten worden. In andere landen, zoals Duitsland, is dat 2 lagen. Waarom en hoe te veranderen?”

8

12-05-16

Specifiek Ziekenhuis Afval Ziekenhuisafval is te scheiden in twee hoofdstromen • Specifiek ziekenhuisafval (SZA) zoals lichaamsdelen, bloed en andere vloeibare afvalstoffen (wondvocht, drainvocht en pus) en viraal, bacterieel of met schimmels besmet laboratoriumafval, cytostatica en afval van geïs oleerde patiënten; • Bedrijfsafval, waaronder kantine- en kantoorafval en niet-specifiek ziekenhuisafval (NSZA), zoals gips, luiers, weggooikleding en lege infuuszakken. •

Nice to know” • Ziekenhuizen produceren naar schatting zes maal zoveel bedrijfsafval als SZA (ILT 2005) • Ca. 1/3 van de kosten van SZA bestaat uit de verpakking • SZA: voornaamste verwerking is vernieting bij de Zavin (10 kt/yr + 10% buitenland)

Specifiek Ziekenhuisafval (SZA) • Wet en regelgeving: belangrijkste doel van het beleid het voorkomen van een infectierisico in de verwijderingsketen • het Landelijk Afvalbeheerplan 2 (LAP2) uit de Wet milieubeheer, voor het verwijderen van afval; sectorplan 19: Afval van gezondheidszorg bij mens of dier • de Europese indeling van gevaarlijke stoffen (Eural), voor de administratie van afvalstromen • Vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg is geregeld in de Wet vervoer van gevaarlijke stoffen (WVGS), het Besluit vervoer gevaarlijke stoffen (Bvgs), de Regeling vervoer over land van gevaarlijk stoffen (VLG) en het ADR 2015: European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road http://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/danger/publi/unrec/rev17/E nglish/Rev17_Volume1.pdf (elke 2 jaar)

LAP2 (SP19): Afval van gezondheidszorg bij mens of dier Minimumstandaard voor verwerking De minimumstandaard voor het verwerken van - infectieuze afvalstoffen (Euralcode 180103 en 180202) - niet-infectieuze lichaamsdelen en organen (Euralcode 180102) en - cytotoxische en cytostatische geneesmiddelen (Euralcodes 180108/180207) is thermische verwerking in een speciaal daarvoor vergunde installatie (..) Gelet op de aard van het afval is nuttige toepassing niet toegestaan (..) Het door decontaminatie wegnemen van het infectierisico van infectieuze afvalstoffen afkomstig uit de gezondheidszorg van mens of dier is onder voorwaarden toegestaan. De gedecontamineerde stroom mag niet worden gemengd met een niet gedecontamineerde 180104 stroom. De minimumstandaard voor verwerking van gedecontamineerd afval is verwijdering door verbranden. De minimumstandaard voor het verwerken van - afval van de gezondheidszorg bij mens of dier waarvan de inzameling en verwerking niet zijn onderworpen aan specifieke richtlijnen teneinde infectie te voorkomen - zoals verband, gipsverband, linnengoed, wegwerpkleding, luiers en gedecontamineerd afval - (Euralcode 180104/180203) is verwijdering door verbranden.

beleidstekst, versie tweede wijziging (3 december 2014)

9

12-05-16

Gevaarlijke stoffen en verpakkingen (bron ILT) • De wet geeft precies aan welke gevaarlijke stoffen in welke verpakking kunnen worden vervoerd. • De afzender is verantwoordelijk voor de juiste verpakking obv lijst gevaarlijke stoffen met UN-nummer • Kies verpakkingsgroep waarbinnen een stof valt (UN-nummers: meerdere verpakkingsgroepen). Zie Material Safety Data Sheet van het product Er zijn drie verpakkingsgroepen: • Verpakkingsgroep I voor zeer gevaarlijke stoffen; • Verpakkingsgroep II voor gevaarlijke stoffen; • Verpakkingsgroep III voor minder gevaarlijke stoffen. Verpakkingen in verpakkingsgroep I moeten zwaardere testen doorstaan dan verpakkingen in groep II en III (o.a. val- en drukproeven). Met UN nummer en verpakkingsgroep zijn ook de verpakkingsinstructies bekend (hoofdstuk 4.1 van de IMDG-code). Goedgekeurde verpakkingen Gevaarlijke stoffen: alleen vervoer met goedgekeurde verpakkingen (UN-keur). Prototype van de verpakking: goedkeuring door TNO-verpakkingen (voor NL). De fabrikant stelt daarvoor een certificaat op waarin een kenmerk is vermeld (cijfers, letters en symbolen met informatie over de verpakking, welke fabrikant de verpakking heeft gemaakt en in welk jaar. Verpakkingen kunnen worden gereconditioneerd voor hergebruik. Het bedrijf dat deze reconditionering uitvoert brengt na reconditionering een kenmerk aan waaruit blijkt dat het gereconditioneerde verpakkingen betreft.

Ziekenhuis- of medisch afval, dat infectueuze stoffen van de categorie A bevat, moet al naar gelang in UN nummer 2814 of 2900 worden ingedeeld. Die indeling moet plaats vinden op basis van de bekende anamnese en symptomen bij zieke mensen of dieren, de plaatselijke, endemische omstandigheden of het oordeel van een specialist met betrekking tot de individuele toestand van de zieke mensen of dieren. De indelingseisen staan omschreven in hoofdstuk 2.2.62 van het ADR. Ziekenhuisafval moet op de juiste wijze worden verpakt voordat dit voor vervoer mag worden aangeboden. De eisen waaraan de verpakking moet voldoen staan omschreven in de verpakkingsinstructies van het ADR. Een van die eisen is bijvoorbeeld dat er bij vloeibaar afval voldoende absorberend materiaal wordt toegevoegd. Voor UN-nummers 2814 en 2900 geldt de verpakkingsinstructie P620. Voor UN-nummer 3291 is dat verpakkingsinstructie P621.

10

12-05-16

Knelpunt 1: verpakking specifiek ziekenhuisafval Specifiek Ziekenhuisafval (SZA) • Ingebracht knelpunt • SZA bak is thans vervaardigd uit virgin materiaal conform regelgeving (?) • Mag SZA verpakking ook bio based of van recyclaat gemaakt zijn? • Ca. 1/3 van de kosten van SZA bestaat uit de verpakking • SZA: voornaamste verwerking • vernieting bij de Zavin (10 kt/yr + 10% buitenland) Analyse • Eis dat SZA verpakking uit virgin materiaal gemaakt moet zijn is niet teruggegevonden! • Bij prototype nieuwe verpakking: toetsen aan eisen door TNO verpakkingen (voor NL)

Knelpunt 1: verpakking specifiek ziekenhuisafval • •

•

Vervoer over de weg: ADR+ wordt in EU besproken in WP15 (Working Party 15). S. Mahesh is contactpersoon voor NL bij CPPG Stap 1: Knelpunt/oplossing inbrengen via branches (VA/TLN/EVO) inbrengen in ADR werkgroep tbv WP15 • Wordt ook door S. Mahesh informeel voorbesproken met ILT • NEN/Cenelec kan adviseur zijn indien onduidelijk • Saliha Lalout: contact normalisatie in de zorgsector + CE aspecten • Stap 2: (indien van toepassing en ADR is akkoord): aanvraag vervoer via spoor (RID) of binnenvaart (ADN) • Noot: bij goede argumenten (aantonen voldoen aan kwaliteitscriteria (vallen/stoten/afsluiting/ ..) kan eventueel ook een ontheffing specifiek voor NL aangevraagd worden via contact Ministerie: S. Mahesh Stap 3: (indien wenselijk) inbreng in mondiaal overleg UNTDG

Contact persoon Ministerie: ir. Soedesh Mahesh RIVM - National Institute for Public Health and the Environment Centrum Veiligheid / Centre for Environmental Safety and Security Postbus 1 / P.O. Box 1 IPB 21 NL-3720 BA Bilthoven / The Netherlands T +31302744585/3618 M +31611740661 F +31302744442 E [email protected] Contact persoon RWS: Klaas van der Sterren [email protected] Afvalbranch contactpersoon: Jan Goedhart (VGG) [email protected]

11

12-05-16

Knelpunt 2: Waarom wordt bedrijfsafval van een ziekenhuis anders behandeld dan gewoon bedrijfsafval? Wetgeving laat ruimte voor scheidng SZA en bedrijfsafval • Qua kosten en verduurzaming is verbetering mogelijk • ILT 2005: 6 x zoveel BA (verbranden als minium eis) als SZA (verwerking in ZAVIN als minimum eis) Interne logistiek gericht op duurzaamheid ondergeschikt aan zorgtaak? • Een ziekenhuis is een dorp • Complexiteit wet- en regelgeving • Uitsluiten infectierisico belangrijker dan efficient afvalmanagement of CE • Kans: beter scheiden, effectiever vullen verpakkingen • Interne naleving procedures is niet feilloos (100% uitsluiten risico‘s lastig) Partners verder in de keten hebben zorgen • Risico van besmetting (bloed) of prikken aan scherpe voorwerpen (naalden) bij inzamelaars en verwerkers (AVI‘s) • Uitsluiten risico en imago-zorgen bij toepassen secondaire grondstoffen uit de zorg (uitsluiten risico besmettingsgevaar) • Er is zeker bij lage olieprijs prijsconcurrentie van primaire grondstoffen (zonder risico perceptie): bij twijfel niet doen? => Interne logistiek nader beschouwen, meer focus op duidelijk herkenbare monostromen

Knelpunt 3: wet/regelgeving t.a.v. het gebruik van gerecycled kunststof voor de productie van medische disposables & verpakkingen van steriele materialen Regelgeving voor verpakkingen • Europese Richtlijn 94/62/EG Verpakkingen en verpakkingsafval. • Besluit beheer Verpakkingen 2014 • Handhaving door ILT www.ilent.nl • NEN norm ‘Verpakkingspecifieke eisen voor fabricage en samenstelling – preventie door reductie aan de bron’ NEN-EN 13428 Specifieke richtlijnen: bijvoorbeeld : regelgeving Voedsel en Warenwet • • • •

Kaderverordening (1935/2004/EC) Warenwetbesluit Verpakkingen en gebruiksartikelen (WVG) Voorbeeld: Plastic Regulation (kunststofrichtlijn) Good Manufacturing Practice (GMP)

Richtlijn medische hulpmiddelen 93/42/EEG (Medical Devices Directive) ICH guidelines: EU, USA & Japan harmonised standards for pharmaceuticals (..)

12

12-05-16

Essentiële eisen verpakkingen is werken aan een proces 1. Vervaardiging en samenstelling van de verpakking • volume en gewicht zo klein mogelijk zijn, maar voldoet wel aan functie-eisen op het gebied van veiligheid, hygiëne en aanvaardbaarheid voor het verpakte product; • De verpakking is geschikt voor hergebruik, recycling of terugwinning; minimaal milieu- effect • De verpakking is te verbranden of te storten en bevat daarom geen schadelijke of gevaarlijke stoffen. 2. Hergebruik van verpakking, aan deze eisen moet gelijktijdig worden voldaan: • Eigenschappen van de verpakking maken hergebruik mogelijk; • De verpakking moet kunnen worden verwerkt in overeenstemming met arbeidsvoorschriften; • Als de verpakking niet langer gebruikt wordt en dus afval is geworden moet deze voldoen aan eisen voor terugwinning. 3. • • • •

Terugwinning van verpakkingsmateriaal: Een bepaald gewichtspercentage van het gebruikte verpakkingsmateriaal kan opnieuw gebruikt worden, of; De verpakking moet bij verbranding energie opleveren, of De verpakking kan gecomposteerd worden, zodat de composteringsactiviteit niet gehinderd wordt. Biologisch afbreekbaar verpakkingsafval moet zodanig fysisch, chemisch, thermisch of biologisch afbreekbaar zijn dat het grootste deel van de resulterende compost uiteindelijk uiteenvalt in kooldioxyde, biomassa en water.

Nuttige info: Vereniging Milieubeheer Kunststofverpakkingen (VMK) Kenniscentrum Duurzaam verpakken www.kidv.nl Leidraad essentiele eisen (TNO) http://www.afvalfondsverpakkingen.nl/fileadmi n/downloads/Leidraad_Essentiele_Eisen.pdf

13

12-05-16

Knelpunt 3: wet/regelgeving t.a.v. het gebruik van gerecycled kunststof voor de productie van medische disposables & verpakkingen van steriele materialen Er lijken in principe geen belemmeringen te zijn voor biobased, biodegradable of gerecycled materiaal. De functie is belangrijker Regelgeving is echter complex en stringent en en zijn veel regels mbt het specifieke doel van het gebruik en uitsluiten van risico‘s Feedback uit de praktijk • Inkoop is sterk functioneel op zorgdoel gericht (geen specifieke duurzaamheidseisen) • Conservatieve inkooporganisaties • Uitsluiten risico en imago-zorgen secondaire grondstoffen bij inkoop. • Er is zeker bij lage olieprijs prijsconcurrentie van primaire grondstoffen (zonder risico perceptie) • Klant specifiek: praktijk erg verschillend: weggooien, steriliseren: (belang: inkoop/prijs/duurzaamheid/gemak/duurzaamheid) • Bij twijfel niet doen? Optie: pluriforme werkgroepen, duurzaam inkoop trajecten

Knelpunt 4: Er blijkt een normering in Nederland te zijn dat steriele materialen in 3 lagen verpakt moeten worden. In andere landen, zoals Duitsland, is dat 2 lagen. Waarom en hoe te veranderen?” Ter info: Een (oude) verwijzing naar de 3 lagen eis • Besluit Medische Hulpmiddelen i.v.m. eisen aan etikettering en opslag. - Toetsingscriteria verpakkingsconcepten, CSC veldnorm, oktober 2000. - Bouwmaatstaven CBZ (CSA/OK). Verpakken van gesteriliseerde medische hulpmiddelen door leveranciers B5010-1 “Het verpakkingsconcept voor medische hulpmiddelen die steriel in de handel worden gebracht, moet niet alleen aansluiten bij de werkwijze van de fabrikant of de leverancier, maar moet ook het hanteren in het ziekenhuis en/of door degebruiker mogelijk maken. Een werkwijze die zowel voor de industrie als voor de gebruikers goed geschikt is, is het drie-lagenconcept. Hierbij wordt een aantal produkten in direct-omsluitende verpakking verpakt in een distributieverpakking. Een of meer van deze distributieverpakkingen worden dan verpakt in een transport- verpakking. De transportverpakking is de buitenste verpakkingslaag tijdens vervoer over de weg en dergelijke. Opslag in het ,,steriele magazijn” en op de afdelingen mag niet in de transportverpakking plaatsvinden. Om de produkten naar behoren te kunnen transporteren en opslaan binnen de instellïng of de praktijk, moeten deze zijn voorzien van een distributie/op- slagverpakking. Indien de produkten niet in een dergelijke verpakking wor- den geleverd, moet deze verpakkingslaag door de instelling of gebruiker alsnog worden aangebracht.”

14

12-05-16

Knelpunt 4: wet- en regelgeving Specifieke NEN normen zijn beschikbaar tegen betaling Welke steriele materialen en toepassingen worden bedoeld? • Er zijn 67 NEN norm teksten….. • https://www.nen.nl/NEN-Shop/Nieuws-Medische-hulpmiddelen/WegwijzerRichtlijnen-steriliseren-steriliteit.htm Regelgeving voor verpakkingen • Europese Richtlijn 94/62/EG Verpakkingen en verpakkingsafval. • Besluit beheer Verpakkingen 2014 • WIP-richtlijn Opslag steriele materialen, revisie 2013 (RIVM) http://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Professioneel_Praktisch/Richtlij nen/Infectieziekten/WIP_Richtlijnen/Actuele_WIP_Richtlijnen/Revalidatiecentr a/WIP_richtlijn_Opslag_steriele_materialen_REV Specifieke richtlijnen: Voedsel en warenwet • Kaderverordening (1935/2004/EC) • Warenwetbesluit Verpakkingen en gebruiksartikelen (WVG) • Voorbeeld: Plastic Regulation (kunststofrichtlijn) • Good Manufacturing Practice (GMP)

NEN: Saliha Lalout Consultant NEN Zorg & Welzijn E [email protected] M (06) 33333 881 T (015) 2 690 431

Richtlijn medische hulpmiddelen 93/42/EEG (Medical Devices Directive) ICH guidelines: EU, USA & Japan harmonised standards for pharmaceuticals (..) ICH: international Council for Harmonisation

Knelpunt 4: analyse Uitgangspunt: de ontwikkeling plaats vindt met als eindresultaat veiligheid en effectiviteit van het product • Voor medical devices wordt bij de ontwikkeling de Medical Devices Directive (MDD) gevolgd / gebruikt.

• Belangrijk onderdeel: de structurele toepassing van risico management volgens ISO 14971. • Medicijnen worden ontwikkeld volgens de ICH guidelines. • Beschermingsgraad verpakking: direkte relatie tot de product veiligheid en effectiviteit. • Hoeveel en welke materialen gebruikt worden is afhankelijk van de eisen die eraan gesteld worden • Er zijn geen principiele bezwaren om andere / nieuwe materialen te (gaan) gebruiken als b.v. bio-based. • Noodzaak nieuw onderzoek: stabliteit, comptabiliteit, migratie, => bijkomende doorlooptijd en kosten • In de praktijk wordt vaak gebruik gemaakt van bekende materialen (bespaart onderzoekstijd) Expert input Jan Lacet (Impackon) • Ik ben niet bekend met een eis dat een drie laags verpakking voorgeschreven wordt voor (alle) steriele "smaterialen" • Voor steriele medicijnen kan een 1 laags verpakking voldoende zijn voor de product veiligheid. Daar zit dan natuurlijk vaak nog wel een omverpakking omheen voor het transport en informatie voorziening. • Voor medical devices kan een twee laags of zelfs drie laags verpakking gewenst / noodzakelijk zijn, afhankelijk van de toepassing. • Ik kan me voorstellen dat een medial device dat in een operatiekamer gebruikt wordt een drielaags verpakking nodig heeft. De buitenste laag / transport verpakking wordt buiten / in het "vuile" deel van de operatie kamer verwijderd. Wat er uit de derde laag komt is schoon en mag naar het schone deel. Daar wordt dan de tweede laag verwijderd. De eerste laag wordt pas direct voor gebruik verwijderd in de steriele omgeving. De ICH guidelines en de MDD worden in EU/ deels wereldwijd toegepast, dus ik kan me niet goed voorstellen dat er in Duitsland anders mee wordt omgegaan dan in Nederland.

15

12-05-16

Dank voor uw aandacht!

16