1
Innovaties in het betalingsverkeer: kansen en uitdagingen 1. Dank aan de organisatie voor de uitnodiging. Dank aan Detailhandel Nederland voor haar visie op innovaties in het betalingsverkeer. Mij is gevraagd de visie van DNB te geven op het betalingsverkeer in Nederland. Ik doe dit graag, maar het is ook een wat hachelijke taak, voor zover u voorspellingen verwacht. U kent vast de uitdrukking wel: ‘Voorspellen is lastig, vooral als het de toekomst betreft.’ Een voorbeeld: een paar weken geleden liet het NOS journaal interviews zien van tien, vijftien jaar terug met gewone Nederlanders over de draagbare telefoon. Zij antwoordden: ” Die heb ik niet nodig.”, “Ik ga toch niet met zo’n zwaar ding lopen.”, of “Er zijn overal telefooncellen”. Wie had kunnen voorspellen dat we nu massaal mobiel bellen en internetten? 2. Daarom zal ik geen voorspellingen doen over het betalingsverkeer. In plaats daarvan begin ik met een aantal internationale trends in de vernieuwing van het betalingsverkeer die lessen opleveren die ook voor Nederland van toepassing zijn. Daarna zal ik ingaan op de visies van Detailhandel Nederland en DNB, de overeenkomsten daarin en de verschillen. Tot slot licht ik een aantal thema’s daaruit waarvan ik denk dat die voor winkeliers van belang zijn, zoals de toekomst van cash en pinnen, 24/7 en mobiel betalen.
3. Eerst de internationale trends. Anderhalf jaar geleden publiceerde een werkgroep van het Committee on Payment and Settlement Systems, dat in Bazel bijeenkomt, een onderzoek naar innovaties in het betalingsverkeer. Het comité had in 30 landen zo’n 120 nieuwe ontwikkelingen in kaart gebracht en daarin de volgende trends ontdekt: - het betalingsverkeer is erg dynamisch, maar slechts weinige innovaties hebben een duidelijk effect op de markt gehad. Denkt u maar aan de chipknip. - er is een toegenomen focus op snellere verwerking van betaaltransacties. Daarover straks meer. - de rol van niet-banken in het betalingsverkeer neemt toe, vooral door de technische innovaties die ondernemingen in staat stellen met banken te concurreren. - de factoren die veranderingen in het betalingsverkeer op gang brengen, zijn - alweer - de technische ontwikkelingen, de regelgeving èn het gebruikersgedrag. Gebruikersgedrag is hiervan de belangrijkste, omdat dat de basis is voor de ‘business case’, hetzij doordat het gebruik meer opbrengsten oplevert, hetzij doordat het schaal- en kostenvoordelen genereert. In het betalingsverkeer zijn de gebruikers zowel de consumenten als de winkeliers. De gebruiker bepaalt. De klant is koning, nietwaar?
4. Deze internationale trends zijn ook voor Nederland van belang. De goede verstaander heeft hiermee twee redenen gehoord waarom concrete voorspellingen over het betalingsverkeer niet goed mogelijk zijn. De voorkeuren van de gebruiker en diens gedrag zijn moeilijk te voorspellen.
2 Of een betaalproduct of -instrument werkelijk aanslaat, kan alleen in de praktijk, in het gebruik van alledag, blijken. Verder gaat de technische vernieuwing snel, zeker in de IT en de telecom, en het is moeilijk te zeggen wat de volgende innovatie zal zijn, althans voor DNB of voor de ‘gemiddelde’ winkelier. Alleen al om deze twee redenen wil DNB de ontwikkelingen in het betalingsverkeer niet bij voorbaat sturen. En als dat al zo zou zijn, is er nog een probleem, namelijk dat van timing. Wanneer zouden wij tussen beide moeten komen? Wie vroeg ingrijpt, riskeert de innovaties in de kiem te smoren. Wie laat ingrijpt, heeft mogelijk de markt al laten wennen aan een betaalinstrument of -methode en dat dán nog aanpassen, zal veel moeite kosten. Kortom, voorspellen of sturen van de betaalontwikkelingen is lastig. Maar wat doet DNB dan wel?
5. Een van DNB’s taken op grond van de ESCB-regelgeving en de Bankwet is het bevorderen van de goede werking van het betalingsverkeer. Wij laten de ontwikkeling van de retailbetaalmarkt in beginsel vrij, maar toetsen die steeds aan drie doelstellingen voor het betalingsverkeer: veilig, betrouwbaar en efficiënt.
6. Dit zijn bijna dezelfde kernwaarden als die Detailhandel Nederland formuleert in het visiedocument dat ik zojuist heb ontvangen. Detailhandel Nederland streeft naar een veilig, betrouwbaar en betaalbaar betalingsverkeer. Er is dus één subtiel verschil, namelijk dat de detailhandel lage prijzen wil voor de (retail)betalingen, terwijl DNB veeleer streeft naar een efficiënt betalingsverkeer. Efficiency wil zeggen dat schaarse middelen zo gebruikt worden, in dit geval in het betalingsverkeer, dat de maatschappelijke productie van goederen en diensten maximaal is. DNB, als publieke instelling, kijkt niet alleen naar de prijzen van specifieke betaalmethoden, -systemen en -instrumenten, maar vooral naar de maatschappelijke kosten en baten ervan. Dat houdt in dat DNB naar alle kosten en baten van een instrument in de hele betaalketen kijkt, en eventueel zelfs daar buiten. Een enkele keer kan DNB dan tot een andere afweging komen dan de Detailhandel.
7. Ik wil nu ingaan op de twee andere kernwaarden. Ten eerste veiligheid. Detailhandel Nederland stelt de veiligheid van het betalingsverkeer voorop. Daar ben ik het mee eens, zeker waar het gaat om de veiligheid van de winkeliers, geldvervoerders, bankiers en al hun medewerkers die met cash omgaan en overvallen kunnen worden, met alle risico’s van dien. Maar behalve voor uw en onze mensen, is veiligheid op nog meer fronten gewenst. Denkt u aan de veiligheid van de geldwaarde, van persoons- en rekeninggegevens, van betaalproducten, methoden, -instellingen en -systemen. Veiligheid is een groot goed, dat blijvend moet worden nagestreefd. Ook draagt het bij aan de betrouwbaarheid van het betalingsverkeer en daarmee aan het vertrouwen erin. Omgekeerd, de bedreigingen voor betaalproducten en -instrumenten zijn legio, want het draait om geld en dat heeft een magische aantrekkingskracht op allerlei ongure
3 individuen. Dat vergt beveiliging op allerlei manieren en uiteraard brengt dat kosten met zich mee, zichtbare en onzichtbare.
8. Een apart thema in dit verband is de cybercriminaliteit. Ongetwijfeld herinnert u zich de DDoS-aanvallen dit voorjaar en wellicht heeft u ook al te maken gehad met phishing, malware en internetfraude. DNB zet zich in haar toezicht en oversight ervoor in dat banken, betaalinstellingen en financiële marktinfrastructuren goed voorbereid zijn op cyberaanvallen en de gevolgen daarvan kunnen beheersen. Een aparte cyber unit bij DNB monitort de technologische ontwikkelingen en de bedreigingen voor het betalingsverkeer. Wij werken nauw samen met de overheid, justitie en politie, en onze internationale partners in de aanpak van cybercriminaliteit.
9. Ook de betrouwbaarheid van het betalingsverkeer is een groot goed. Betaaltransacties dienen op tijd en correct, voor het juiste bedrag, tussen de juiste partijen worden afgewikkeld. Ook betrouwbaarheid heeft vele kanten. Denkt u aan de betrouwbaarheid van de transactie, van de transactiegegevens, van de partijen in de betaalketen(s) en hun bestuurders en van de klanten (know your customer, anti-witwas- en antiterreurfinanciering). Om die te bereiken, bestaan allerlei juridische vereisten, administratief-organisatorische controlemaatregelen en IT-technische voorschriften. DNB zorgt op tal van manieren voor een betrouwbaar betalingsverkeer, door het toezicht op banken, betaalinstellingen en het chartaal betalingsverkeer; het oversight op financiële marktinfrastructuren en betaalproducten.
10. Door een langdurig volgehouden en gezamenlijke aanpak hebben we in Nederland een robuust en betrouwbaar betalingsverkeer. Toch deed zich in april een storing voor die voor overlast zorgde en waren er DDoS-aanvallen op het online betalingsverkeer. Gelukkig hebben deze gebeurtenissen het vertrouwen in het betalingsverkeer niet permanent geschaad. Daarop heeft het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB), dat ik namens DNB voorzit, onderzocht wat er gedaan moet worden om het betalingsverkeer verder te versterken. Hieruit bleek dat er voor alle bestaande betaalproducten voldoende alternatieven zijn, hoewel deze vrijwel altijd een iets andere functionaliteit of beschikbaarheid hebben. Op drie gebieden willen de verschillende gebruikersgroepen acties om de beschikbaarheid te verbeteren. Internetbankieren, iDeal en de pinbetaling. Hieraan wordt nu gewerkt.
11. Terug naar de kernwaarden, veilig, betrouwbaar, betaalbaar of efficiënt. Wat betekenen die nu concreet? Detailhandel Nederland heeft haar drie kernwaarden vertaald in 24 subdoelstellingen. Het gaat te ver om daar stuk voor stuk op in te gaan, maar enkele wil ik er toch uitlichten.
12. Het eerste doel van Detailhandel Nederland is het aandeel contant geld verder te laten dalen. Ik ben het met deze doelstelling eens, hoewel ik haar wat wil nuanceren. Duidelijk is dat het
4 gebruik van de pinpas blijft groeien, terwijl er geleidelijk minder contant wordt betaald. Toch blijft cash op afzienbare termijn een belangrijke rol vervullen. Het is een betaalmiddel dat bij toonbanktransacties vrijwel universeel geaccepteerd wordt. Het is het laatste alternatief als de elektronische betaalketen om welke reden dan ook, bijvoorbeeld een technische storing of cyberaanval, niet functioneert. Bovendien kan er snel mee worden afgerekend en zijn er nog steeds mensen die (soms tijdelijk) geen pinpas of creditcard hebben. De maatschappij is nog lang niet klaar om te betalen zonder cash.
13. U ervaart cash als onveilig, meer dan pinbetaling, chipknip en creditcard. Ongetwijfeld heeft dat te maken met de kans op overvallen. En dat begrijp ik, natuurlijk. Wat vervalsingen van bankbiljetten betreft maak ik mij niet al te ongerust, ondanks de stijging waarvan dit jaar helaas sprake is. Kijkend naar de laatste jaarcijfers werden in 2012 ruim 29.000 valse biljetten opgespoord, vooral 50,- en 20,- eurobiljetten. Dat betekende bijna een halvering ten opzichte van de in medio 2009 ingezette daling en kwam neer op een financiële schade van EUR 1,4 miljoen. Dat is een relatief klein bedrag, al realiseer ik mij terdege dat elk vals biljet voor u een schadepost is. Het betekent dat, op de 2 miljard biljetten die Nederlandse banken hebben uitgegeven, de kans op een falsificaat 0,00015% was.
14. Het visiedocument bepleit ook dat er in 2018 meer pin-, dan contante transacties over de toonbank plaatsvinden. Het spreekt zelfs van 59% pin en 41% contant. Met die richting ben ik het eens. Maar pint u mij svp niet vast op dat jaartal en die cijfers. Pinnen is veilig, zeker na de uitrol van EMV, snel en relatief goedkoop. Al bijna een decennium lang nemen banken en retailers allerlei initiatieven om het betalen met de betaalkaart te stimuleren, ook voor kleine bedragen onder het motto ´Klein bedrag, pinnen mag´ en inmiddels de nieuwste slogan `Pinnen Ja graag´. (Prijs)prikkels, publiciteitscampagnes, productinnovatie en concurrentie tussen transactieverwerkers kunnen het pinnen verder stimuleren. Er zijn al ruim 1500 toonbankinstellingen met pin-only-kassa’s. Waar dit op uitkomt? Daarvoor citeer ik Henk van den Broek 1 “Honderd procent pinnen en nergens meer contant geld? Daar geloof ik zelf niet in. Wel in meer pinnen, meer automaten en alleen pinnen bij een groot deel van de kassa’s of bij sommige ondernemingen in complete vestigingen”. Kortom, niet een cashless betalingsverkeer, maar less cash.
15.
Nauw verwant met de toename van het pinnen is de roep om 24/7 verwerking van
betaaltransacties. Daarom vraagt het visiedocument het (interbancair) betalingsverkeer ook in het weekend en op feestdagen te openen. 24/7 is niet uniek. Er zijn al vier níet-eurolanden die een systeem voor onmiddellijke betalingen hebben, zij het dat de manier waarop en de producten waarvoor dit mogelijk is, verschillen. In veel meer landen wordt hieraan gewerkt. Het past bij de
1 Voorzitter stuurgroep Betalingsverkeer DN en Stichting Bevordering Efficiënt Betalen, bestuur MOB.
5 24-uurseconomie. DNB heeft namens het MOB betaaldienstgebruikers over 24/7 verwerking geïnterviewd. De helft van de consumenten is tevreden over de huidige snelheid van verwerking, ruim de helft wil echter onmiddellijke bijboeking. Vooral de detailhandel en de webwinkeliers willen snellere en continue verwerking. De detailhandel vindt één bijboeking per dag voldoende, voor pinbetalingen en overschrijvingen; webwinkeliers willen meerdere bijboekingen op één dag. De volgende stap zal zijn te onderzoeken hoe een versnelde verwerking technisch kan worden gerealiseerd en niet te vergeten, hoe en door wie dit zal moeten worden betaald! 16. Dan nu SEPA! Het visiedocument vraagt om een echte Europese betaalmarkt. Dat ondersteun ik. SEPA is inderdaad nog maar het begin. Het strategische doel ervan is op langere termijn meer keuze te bieden van verwerkers en verwerking van transacties op grotere schaal mogelijk te maken, met andere woorden, meer concurrentie en lagere kosten. Maar zoals steeds aan de kosten voor de baten uit. Bedrijven moeten hun administratieve processen en IT zeer grondig herzien, ook het midden- en kleinbedrijf. De stand van zaken daar baart mij enige zorg. De deadline van 1 februari a.s. is dichtbij. Vooral de allerkleinste bedrijven zullen vrij laat overgaan. Daarmee lopen zij het risico dat IT service providers geen capaciteit meer hebben om te helpen en dat eventuele fouten niet meer tijdig kunnen worden verholpen. Er is geen alternatief dan te zorgen dat uw administratie op 1 februari SEPA-compliant is. 17. Na SEPA liggen nog meer veranderingen in Europa in het verschiet. De Europese Commissie heeft bijvoorbeeld nieuwe regels voorgesteld voor interchange fees op debit en credit card betalingen. Daar krijgt u zeker mee te maken. Ook is er een nieuwe Richtlijn voor betaaldiensten in voorbereiding, waarmee betalen op internet wordt vereenvoudigd. 18. Dat brengt mij, tot slot, bij het mobiel en contactloos betalen. Zoals u weet loopt er in Leiden een proef van de drie grote banken met contactloos betalen, hetzij met een pinpas met Near Field Communication (NFC)-technologie, hetzij via een betaalpas geïntegreerd in de mobiele NFC-telefoon. Ik twijfel er nauwelijks aan dat we straks ook onze mobiel gebruiken om te betalen! In Engeland, Frankrijk en enkele Oost-Europese landen is contactloos betalen al langer mogelijk. De voordelen zijn evident. Mobiel betalen is gemakkelijk; wellicht afgezien van ouderen, heeft vrijwel iedereen zijn of haar mobiel steeds bij de hand. Contactloos betalen gaat snel, zeker voor de kleinere bedragen zonder pincode. Het biedt nieuwe mogelijkheden voor de consument, die toch al met zijn mobiel naar de beste aanbieding op internet zoekt en on-line zijn saldo checkt. Het biedt ook nieuwe mogelijkheden voor de winkelier, bijvoorbeeld door adverteren, aanbieden, afrekenen en loyaliteitsprogramma’s te integreren. Het zit met de efficiency hiervan wel goed. De vraag is natuurlijk ook, hoe het met de veiligheid en betrouwbaarheid staat. Uiteraard hebben de banken de nodige beveiligingsmaatregelen genomen. DNB volgt de ontwikkelingen hier op de voet, zal de beheersing toetsen en zo nodig banken daarin sturen. Uiteraard is dat een gemeenschappelijk belang. Risico’s, fraude, verlies met mobiel of contactloos betalen moeten worden voorkomen, omdat zij het vertrouwen van het publiek in de nieuwe betaalmethoden en in het betalingsverkeer in het algemeen kunnen schaden.
6 20. Ik wil afronden. Detailhandel Nederland heeft een boeiende visie gegeven op het betalingsverkeer in Nederland, waarmee ik op veel onderdelen kan instemmen. Duidelijk is dat het betalingsverkeer sterk in beweging is. Daarom zijn nieuwe ontwikkelingen moeilijk te voorspellen. Één voorspelling durf ik wel aan. Wat er ook gebeurt, DNB zal in de toekomst blijven streven naar een veilig, efficiënt en betrouwbaar betalingsverkeer in Nederland.
