mooi werk Jaarverslag hjgrontmij

hjGrontmij

werk

2002

mooi

Jaarversl ag

• •Bouw, • • •Infrastructuur, • • • • • •Milieu • • •Kernactiviteiten • • • • • • van • • onze • • •onderneming • • • • • We • •bieden • • •onze • • klanten • • • •oplossingen • • • • •voor ••• een duurzame woon-, werken leefomgeving. We investeren in kwaliteit van onze mensen en sturen op een continue verbetering van onze prestaties. We voegen waarde toe in elke fase van een project. We bedenken concepten, geven advies, regisseren, realiseren en exploiteren. Organiserend vermogen en flexibiliteit zijn onze kenmerken. We zijn een netwerkorganisatie en opereren dicht bij de klant. We nemen initiatief en denken mee over optimale, duurzame oplossingen. Samenwerking is ons vertrekpunt. We zijn ons bewust van onze maatschappelijke rol en van het effect van ons werk op de omgeving. Mooi Werk is onze uitdaging.

Inhoud

Organisatie Grontmij

4

Aandelen en aandeelhouders

5

Directie

9

Raad van Commissarissen

10

Bericht van de Raad van Commissarissen

11

Verslag van de directie Markt en strategie Financiële gang van zaken Maatschappelijk verantwoord ondernemen Medewerkers Vooruitzichten

13 13 19 27 30 34

Jaarrekening

35

Management bedrijfsonderdelen

62

Organisatie Grontmij

Per 1 januari 2003 heeft Grontmij haar organisatie aangepast aan de strategische uitgangspunten. Twee van de drie divisies, Advies & Techniek en Bouw & Installaties, richten zich op de markt voor advies- en ingenieursdiensten, voor respectievelijk publieke en private klanten. In de divisie Ontwikkeling & Exploitatie zijn onze kapitaalintensieve activiteiten gebundeld. Grontmij Business Services verzorgt ondersteunende diensten en staftaken voor de gehele onderneming.

Grontmij

Grontmij Business Services

GRONTMIJ JAARVERSLAG 2002

4

Advies & Techniek (A&T)

Bouw & Installaties (B&I)

Ontwikkeling & Exploitatie (O&E)

Publieke markt

Private markt

Kapitaalintensieve projecten

België

Duitsland

Aandelen en aandeelhouders

STRUCTUURVENNOOTSCHAP, MAATSCHAPPELIJK KAPITAAL

Grontmij is een structuurvennootschap. Het maatschappelijk kapitaal van € 15 miljoen is verdeeld in 10 miljoen gewone aandelen en 5 miljoen preferente aandelen, alle met een nominale waarde van € 1,00. Per 31 december 2002 waren er 3.937.875 gewone aandelen geplaatst. Er waren per die datum geen preferente aandelen geplaatst. CERTIFICERING EN BEURSNOTERING

De Stichting Administratiekantoor van Aandelen Grontmij NV beheert circa 98% van de gewone aandelen Grontmij waartegenover certificaten van aandelen Grontmij zijn uitgegeven. Het rapport van de Stichting is opgenomen op pagina 59 van dit verslag. De certificaten van gewone aandelen Grontmij staan genoteerd op de Effectenbeurs van Euronext Amsterdam. Natuurlijke personen die certificaten bezitten, kunnen deze decertificeren tot een maximum van 1% van het geplaatste aandelenkapitaal.

CORPORATE GOVERNANCE

Zowel in het bestuur van de Stichting Administratiekantoor van Aandelen Grontmij NV als in het bestuur van de Stichting Preferente Aandelen Grontmij heeft op dit moment nog een commissaris van de vennootschap zitting naast twee onafhankelijke leden. In 2003 zullen de stichtingen een geheel onafhankelijk bestuur krijgen. Tijdens de op 24 april 2002 gehouden Algemene Vergadering van Aandeelhouders konden certificaathouders ter vergadering voor het eerst stemmen op de met hun certificaten corresponderende aandelen via een stemvolmacht, afgegeven door de Stichting Administratiekantoor van Aandelen Grontmij NV. Van deze mogelijkheid is op zeer bescheiden schaal gebruik gemaakt. De stemvolmacht is beperkt tot natuurlijke personen en per presoon tot maximaal 1% van het geplaatste kapitaal. De Raad van Commissarissen heeft besloten in 2003 een auditcommissie en een benoemingsen beloningscommissie in te stellen. Gelet op de grootte van de Raad van Commissarissen en op het belang van de auditcommissie is besloten dat alle leden van de Raad zitting hebben in deze commissie. De benoemingsen beloningscommissie bestaat uit de heren H. Wiegel en J.P. Teelen. INVESTOR RELATIONS

Aan de communicatie met particuliere beleggers, portfoliomanagers, grootaandeelhouders en analisten is verder vorm en inhoud gegeven. Circa driehonderd particuliere beleggers waren te gast bij ons. Bij de presentatie van de halfjaar- en jaarcijfers wisselden we van gedachten met analisten en verstrekten achtergrondinformatie aan de media via interviews. Ook waren er in de loop van het jaar contacten met individuele grootaandeelhouders. In Engeland en Frankrijk participeerden wij in seminars van bankinstellingen. PARTICIPATIEREGELING

Sinds 1999 kent Grontmij een participatieregeling. Deze regeling biedt medewerkers de mogelijkheid indirect deel te nemen in het kapitaal van de vennootschap. Via de Stichting Medewerkersparticipatie Grontmij kunnen zij zonder transactiekosten participaties kopen. De participaties die de Stichting uitgeeft, zijn gedekt door de op de Effectenbeurs van Euronext aangekochte certificaten van aandelen. Ultimo 2002 hadden 459 medewerkers en directieleden ingetekend op circa 44.000 participaties. Er bestaat geen optieregeling, noch voor de directie, noch voor de medewerkers.

5 GRONTMIJ JAARVERSLAG 2002

Grontmij maakt deel uit van het door Euronext geïntroduceerde NextPrime segment. Dit segment bevat bedrijven uit de traditionele sectoren, die geleidelijk specifieke regels inzake financiële communicatie gaan naleven, naast bestaande verplichtingen. De NextPrime heeft een eigen index op de Effectenbeurs van Euronext.

KAPITAALBELANG

De Wet Melding Zeggenschap verplicht aandeel- en certificaathouders van beursgenoteerde ondernemingen een kapitaalbelang van 5% of meer te melden bij de Autoriteit Financiële Markten en de vennootschap. De volgende certificaathouders hadden ultimo 2002 een belang van 5% of meer: Stichting Pensioenfonds Grontmij 15 % Zwolsche Algemeene 8,5 % ING Investment Management 6,5 % AMEV Stad Rotterdam Verzekeringsgroep 5,9 % Delta Lloyd 5,2 % Orange Fund 5%

VOORKOMING MISBRUIK VAN VOORWETENSCHAP


6

Het reglement ter voorkoming van misbruik van voorwetenschap is in 2002 aangepast aan de nieuwe wet- en regelgeving. Aan dit reglement zijn onderworpen commissarissen, directieleden, het management van diverse bedrijfsonderdelen en overige medewerkers die over vertrouwelijke informatie kunnen beschikken. Voor hen gelden perioden waarin zij niet in aandelen en certificaten Grontmij mogen handelen. Deze gesloten perioden worden binnen Grontmij tijdig schriftelijk aangekondigd.

HET GRONTMIJ-AANDEEL

2002

2001

2000

1999

1998

Netto operationeel resultaat

3,52

3,78

4,32

3,55

2,88

Resultaat na belastingen en afschrijvingen Dividend Winst-dividendverhouding Hoogste koers Laagste koers Slotkoers Aantal gewone aandelen

7,67 1,41 40% 39 18 18 3.937.875

6,36 1,51 40% 43 31 34 3.825.813

8,21 1,73 40% 35 28 33 3.711.197

7,03 1,42 40% 30 24 28 3.413.269

5,60 1,13 39,4% 36 26 27 3.351.668

Bedragen in euro per aandeel

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

KOERSVERLOOP

De koersontwikkeling van het Grontmij-aandeel gerelateerd aan het verloop van de AEX en AMX (in procenten) verliep in 2000, 2001 en 2002 als volgt:

60

AMX AEX Grontmij

40

20

0


7 -20

-40

-60

2000

2001

2002

AANTAL VERHANDELDE AANDELEN

Het aantal verhandelde aandelen Grontmij op de Effectenbeurs van Euronext Amsterdam in 2000, 2001 en 2002 is hieronder weergegeven.

1.491.349

941.504 681.220

2000

2001

2002

Jaques Mesterom

Jeroen van der Neut

Gert Dral

Jan Hillege

Sylvo Thijsen

Fokke Gietema

Ruurd Lageveen

Dirk Brouwer

Jack Robinson

Directie

STATUTAIRE DIRECTIE

J.W. Hillege (president-directeur) Leeftijd 61 Nationaliteit Nederlandse Benoemd 1996 Eerdere functie president DSM Engineering Plastic Products Lid van de Raad van Commissarissen van Burgers Ergon BV,

Rockwool Benelux Holding BV, Rockwool International S.A., Hogeschool van Utrecht (Raad van Toezicht). F. Gietema Leeftijd 60 Nationaliteit Nederlandse Benoemd 1988 Eerdere functie adjunct-directeur Grontmij Voorzitter van de Raad van Toezicht van Hogeschool van Hall-Larenstein. D. Brouwer Leeftijd 56 Nationaliteit Nederlandse Benoemd 1998 Eerdere functie financieel directeur Vermeer Groep NV Lid van de Raad van Commissarissen van Haitjema BV.

Advies & Techniek. De leden van de statutaire directie hadden op 31 december 2002 geen (certificaten van) aandelen Grontmij in bezit. Zij maken gebruik van de mogelijkheid participaties te verwerven via de Stichting Medewerkersparticipatie Grontmij en nemen evenals de medewerkers indirect deel in het kapitaal van de onderneming. De bezoldiging van de statutaire directie is opgenomen op pagina 47 van dit verslag.

OVERIGE LEDEN DIRECTIE

J.H.M. Mesterom Leeftijd 58 Functie directeur Grontmij Ontwikkeling & Exploitatie. G.P. Dral Leeftijd 47 Functie directeur Grontmij Bouw & Installaties. R. Lageveen Leeftijd 49 Functie directeur Grontmij Advies & Techniek. J.F.A. Robinson Leeftijd 54 Functie directeur Personeel & Organisatie.

DIRECTIESECRETARIS

J. van der Neut Leeftijd 28 Functie directiesecretaris.

De vermelde leeftijd is die op 31 december 2002.


S. Thijsen Leeftijd 43 Nationaliteit Nederlandse Benoemd 2001 Overige functie directeur Grontmij

Raad van Commissarissen

H. Wiegel (voorzitter) Leeftijd 61 Nationaliteit Nederlandse Benoemd 1994 Herbenoemd 1998, 2002 Herbenoembaar 2006 Huidige functies voorzitter Zorgverzekeraars Nederland, voorzitter Centraal Brouwerij Kantoor Lid van de Raad van Commissarissen van Nederlands Omroep Productiebedrijf NV

(voorzitter), De Meeuw BV (voorzitter), Copaco NV (voorzitter), Koninklijke Wessanen NV, Van Gansewinkel NV, Burgers Ergon BV (voorzitter), Arriva Nederland NV, Coram BV (voorzitter), ABN-AMRO Bouwfonds Nederlandse Gemeenten NV (vice-voorzitter). M.J. Varekamp (secretaris) Leeftijd 60 Nationaliteit Nederlandse Benoemd 1986 Herbenoemd 1990, 1994, 1998, 2002 Herbenoembaar 2006 Huidige functies lid Eerste Kamer der Staten-Generaal, voorzitter Kamer

van Koophandel Haaglanden, voorzitter Frugi Venta, voorzitter NAO (Nederlandse Aardappel Organisatie), voorzitter NTV (Nederlandse Tuinbouw Vakbeurs) Lid van de Raad van Commissarissen van Coöperatieve Bloemenveiling Flora Holland u.a., Rockwool/Grodan BV, Westland Energie Infrastructuur BV.


10

G.J.A. van der Lugt Leeftijd 62 Nationaliteit Nederlandse Benoemd 1991 Herbenoemd 1995, 1999 Herbenoembaar 2003 Belangrijkste eerdere functie voorzitter Raad van Bestuur ING Groep NV Lid van de Raad van Commissarissen van ING Groep NV, Siemens NV (voorzitter), Stadsherstel Amsterdam NV,

Academisch Ziekenhuis Groningen (vice-voorziter Raad van Toezicht). F.L.V. Meysman Leeftijd 50 Nationaliteit Belgische Benoemd 2001 Herbenoembaar 2005 Huidige functies

voorzitter Raad van Bestuur van Sara Lee/DE NV en Executive Vice President en Director van Sara Lee Corporation Lid van de Raad van Commissarissen van VNU NV, bestuurder van de GIMV (Gewestelijke Investerings Maatschappij voor Vlaanderen), ABN-AMRO Bank NV (Raad van Advies). P.P. Snoep Leeftijd 63 Nationaliteit Nederlandse Benoemd 1995 Herbenoemd 1999 Herbenoembaar 2003 Belangrijkste eerdere functie voorzitter Raad van Bestuur Koninklijke Grolsch NV Lid van de Raad van Commissarissen van Medisch Spectrum Twente BV (voorzitter),

Staatsbosbeheer (lid van Raad van Toezicht). J.P. Teelen Leeftijd 56 Nationaliteit Nederlandse Benoemd 1998 Herbenoemd 2002 Herbenoembaar 2006 Huidige functie algemeen directeur Coöperatieve Bloemenveiling Flora Holland u.a. Lid van de Raad van Commissarissen van DLV Adviesgroep NV.

De leden van de Raad van Commissarissen hadden op 31 december 2002 geen (certificaten van) aandelen Grontmij in bezit. De bezoldiging van de Raad van Commissarissen is opgenomen op pagina 47 van dit verslag. De vermelde leeftijd is die op 31 december 2002.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

Bericht van de Raad van Commissarissen

De Raad heeft in 2002 zes keer vergaderd met de directie. In elk van deze besprekingen zijn de algemene gang van zaken en de financiële positie aan de orde geweest. Daarnaast is herhaaldelijk gesproken over de voortgang van de implementatie van Oracle en de technische en financiële ontwikkeling bij de vergistingsinstallatie van afvalverwerkingsfabriek VAGRON. Voorts is regelmatig aandacht besteed aan het investerings- en acquisitiebeleid, de beheersing van risico’s, de wijziging van de organisatiestructuur, corporate governance en de invloed van de verslechterde economische omstandigheden op onze marktpositie.

In het kader van corporate governance zal in 2003 een auditcommissie en een benoemingsen beloningscommissie worden in gesteld. Gelet op de omvang van de Raad en op het belang van de auditcommissie is besloten dat alle leden zitting hebben in deze commissie. De benoemingsen beloningscommissie bestaat uit de heren H. Wiegel en J.P. Teelen. Het directiebesluit om van het resultaat na belastingen ad € 13,9 miljoen (2001: € 11,1 miljoen) een bedrag van € 8,3 miljoen toe te voegen aan de algemene reserve is door de Raad goedgekeurd. Als dividend zal het resterende bedrag van € 5,6 miljoen (2001: € 5,8 miljoen) worden uitgekeerd. Dit bedraagt € 1,41 per aandeel. De keuze is aan de aandeelhouder of dit dividend in contanten wordt opgenomen, dan wel in aandelen. De verhouding van het aantal dividendbewijzen dat recht geeft op een gewoon aandeel zal op 22 april 2003, voorafgaande aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, worden vastgesteld. Conform het bepaalde in de statuten, overleggen wij hierbij de jaarrekening over het boekjaar 2002, zoals opgesteld door de directie, gecontroleerd door Ernst & Young Accountants en vastgesteld door de Raad van Commissarissen. De bijbehorende accountantsverklaring vindt u op pagina 57 van dit verslag. De Raad van Commissarissen stelt de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor de jaarrekening goed te keuren. Daarnaast stelt hij voor de directie decharge te verlenen voor het gevoerde beheer en de leden van de Raad van Commissarissen voor het toezicht. In het verslagjaar zijn direct na de Algemene Vergadering van Aandeelhouders de heren J.P. Teelen, M.J. Varekamp en H. Wiegel herbenoemd. In de op 23 april 2003 te houden Algemene Vergadering van Aandeelhouders zullen de heren G.J.A. van der Lugt en P.P. Snoep volgens rooster periodiek aftreden. Zij stellen zich herbenoembaar. De Centrale Ondernemingsraad heeft te kennen gegeven hiertegen geen bezwaar te hebben. In 2004 zal geen lid van de Raad periodiek aftreden. De Raad spreekt zijn dank uit voor de inzet, de creativiteit en de ondernemerszin van medewerkers en directie. De Bilt, 12 maart 2003 H. Wiegel (voorzitter) M.J. Varekamp (secretaris) G.J.A. van der Lugt F.L.V. Meysman P.P. Snoep J.P. Teelen


In twee besloten vergaderingen besprak de Raad zijn eigen onafhankelijkheid en functioneren, het functioneren van de externe accountant, het functioneren van de directie en de invulling van de topfuncties binnen de vennootschap in de toekomst. De Raad heeft het voornemen de heer G.P. Dral te benoemen in de statutaire directie per 1 mei 2003. Voorts heeft de Raad het voornemen per 1 oktober 2003 de heer S. Thijsen te benoemen tot president-directeur. Verder heeft een delegatie van de Raad met genoegen twee vergaderingen van de Centrale Ondernemingsraad bijgewoond. Hierin is onder meer gesproken over de economische ontwikkelingen en de strategie van de vennootschap. In een aparte vergadering is gesproken over de wijziging van de organisatiestructuur.

We bieden onze klanten oplossingen voor een duurzame woon-, werken leefomgeving.

• • •Grontmij • • • •levert • • •een• •variëteit • • • •aan• •plannen • • • •en•projecten • • • • •op•het • •gebied • • • van • •Bouw, • • •Infrastructuur •••••••••• en Milieu voor de private en publieke markt. In de 'tickertape' die meeloopt op de bodem van dit verslag een kleine selectie uit de vele duizenden opdrachten die we jaarlijks uitvoeren. Voornamelijk de projecten die door de vestigingen van Grontmij zijn aangedragen voor de jaarlijkse verkiezing van de Grontmij Award.

Verslag van de directie Markt en strategie MARKT

In 2002 is in Nederland onze dienstverlening in de infrastructuur toegenomen, terwijl de bouw en de industriële investeringen door de neergaande economie terug vielen. Ook de onzekerheden in de landelijke politiek, de bouwfraude en de trage vergunningenprocedures hadden een negatieve invloed. In België, waar de integratie van kennis en dienstverlening bij onze ingenieursbureaus succesvol verloopt, bleef de markt nog redelijk op peil. Van groot belang voor Grontmij was de besluitvorming over enkele megaprojecten. In Duitsland toonde de markt een teruggang, met uitzondering van de deelmarkten Ruimte & Natuur en Rail, maar werd door ons groei gerealiseerd.

OVERHEID, BEDRIJFSLEVEN EN INDUSTRIE Bouw

Transport en Logistiek Vastgoed Stedelijke ontwikkeling

Installaties Parkeren

Infrastructuur

Milieu

Verkeersmanagement Weg- en waterbouw Kunstwerken

Bedrijventerreinen Rail

Watermanagement Reststoffen Afvalwater

Bodem Ruimte & Natuur


13

In de marktsegmenten bouw, infrastructuur en milieu, waarin Grontmij werkzaam is, verwachten wij in 2003 de volgende ontwikkelingen: Bouw

Zowel de productie in de utiliteitsbouw als in de woningbouw staat in 2003 verder onder druk. Dit betekent minder vraag naar planvorming, ontwikkeling en andere ingenieursactiviteiten. Vooral onze diensten voor kantoren en voor industriële uitbreidingsinvesteringen worden geconfronteerd met een verder krimpende markt. De onderhouds- en renovatiemarkt en de investeringen in ziekenhuizen en scholen blijven naar verwachting op een goed niveau. Voor Grontmij liggen in 2003 de kansen in onze langjarige contracten op een flink aantal VINEX-locaties en in onze participatie in het project Ruimte voor Ruimte, gericht op sanering van de veehouderijsector en vermindering van de milieubelasting. Ruimte voor Ruimte is een succesvol publiek-privaat samenwerkingsverband, waarvan ook de Provincie Noord-Brabant, de Bank Nederlandse Gemeenten en Heijmans IBC deel uitmaken.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• De Europese Unie is opdrachtgever voor een grootschalig onderzoek naar waterberging in combinatie met natuurontwikkeling. Aspecten: ecologie, economie, hydrologie en planologie.

Ontwikkeling Tulipan Park Logistic Centre, 10.000 m2 rond Praag in opdracht van de Scandinavische transportonderneming Maersk.

In het kielzog van dergelijke projecten is ook lokaal nog werk te verwerven. De naoorlogse stadswijken als kernen van stedelijke vernieuwing krijgen steeds meer aandacht. De eerste projecten zijn van start gegaan. Specifieke turnkey-projecten in de bouw spelen bij parkeergarages, distributiecentra, vriesvemen en gemeentewerven. In 2002 hebben Grontmij en ING Real Estate een joint venture, Quendis International, opgericht voor de ontwikkeling van distributiecentra en parkeervoorzieningen in Europa. De eerste projecten in deze joint venture zijn opgestart. Infrastructuur


14

Voor 2003 blijft de vraag naar diensten voor grond-, wegen waterbouw redelijk op peil. Voorts leveren grote projecten als de HSL veel werk op, al is de totale vraag sterk afhankelijk van doortastende besluitvorming. De vraag naar studies en adviezen over verkeer en vervoer blijft groot. Parkmanagement voor bedrijventerreinen biedt eveneens goede mogelijkheden. In België zijn we nadrukkelijk betrokken bij het masterplan voor de ring van Antwerpen en het plan gericht op gevaarlijke punten in het Vlaamse wegennet; de twee grootste langjarige projecten sinds tijden op de markt. In Duitsland verwachten we een zich stabiliserende markt voor infrastructuur. De budgettaire problemen bij de gemeenten in Duitsland leiden tot projectuitstel dan wel vermindering van projectomvang. De waterproblematiek in onze thuismarkten vraagt om extra maatregelen. De elkaar aanvullende expertise en capaciteit van onze Nederlandse, Belgische en Duitse bureaus geeft ons op dit terrein extra kansen. Milieu

De milieumarkt omvat meerdere segmenten zoals ecologie, landschap, bodem, waterkwaliteit, natuur en reststoffen. Nieuwe wetgeving, veranderende inzichten in gebruik van stad en land, duurzaam omgaan met grondstoffen zijn aspecten die projecten in bouw en infrastructuur per definitie multidisciplinair maken. Deels volgt de milieumarkt de economie, deels groeit ze autonoom door strengere wetgeving. Wij verwachten in 2003 een ongeveer gelijk blijvende milieumarkt. Er is onmiskenbaar sprake van een grote maatschappelijke behoefte. Uit tal van onderzoeken blijkt dat onze milieu-infrastructuur (riolen, elektriciteitsnetwerken, dijken en waterberging) aan verbetering toe is. Budgettaire krapte zal daar naar verwachting grenzen aan stellen. De afvalmarkt is veel minder gevoelig voor de economische cyclus. Wel is er in 2003 de ongunstige factor dat Nederland forse heffingen kent, maar Duitsland niet. Daardoor gaat een steeds groter afvalvolume de grens over. Door de nadruk op het waterbeleid groeit de markt voor zuiveringsslib. Hiervoor is Grontmij goed gepositioneerd.

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Renovatie en buurtrehabilitatie voor de Haagse wijk Transvaal. Planvorming, projectorganisatie en bouwkundige begeleiding. In kaart brengen en oplossen van 800 gevaarlijke verkeerssituaties op provinciale wegen in Vlaanderen. Black-spotonderzoek en aangeven van maatregelen. Doel: terugbrengen van verkeersongevallen tot 50%.

STRATEGIE

De hoofdlijnen van onze strategie en de daaruit volgende marktbenadering liggen sinds 1997 besloten in de Grontmij-formule: • multidisciplinaire oplossingen; • netwerkorganisatie dicht bij de klant; • concentratie in het buitenland op thuismarkten; • opereren vanuit de gehele waardeketen; • binden en boeien van onze medewerkers.


15

Voor onze strategie 2002-2006 hebben we waar mogelijk kwantitatieve doelstellingen geformuleerd en worden de ontwikkelingen jaarlijks weergegeven. Deze zijn per sector in het directieverslag opgenomen. De stagnerende economie in combinatie met de nationale en internationale politieke onzekerheden maken het voorspellen van de economische ontwikkelingen moeilijk. Wij gaan uit van een zwakkere markt, zoals in het voorgaande beschreven, maar niet met de extreme uitval zoals bijvoorbeeld in de kantorenmarkt het geval is. Wij hebben veel geïnvesteerd in een hoge dekking en diepe penetratie in onze thuismarkten. Onze ervaring in Duitsland, waar de marktomstandigheden reeds langere tijd als moeilijk worden gekwalificeerd, is dat bij neergang de relatie met vele, ook kleinere, klanten van grote waarde is. In dat opzicht heeft Grontmij een goede uitgangspositie.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Projectontwikkeling en integraal projectmanagement van 10.000 m2 kantooruitbreiding van het Anova-complex te Amersfoort voor de Stichting Pensioenfonds voor Grafische bedrijven.

Realisatie van kunstgrasvelden (GM-Floor) voor diverse sportverenigingen. Kenmerken: onderhoudsarm, groot speelcomfort en all-season-gebruik.

We investeren in kwaliteit van onze mensen en sturen op een continue verbetering van onze prestaties.

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Complexe studie naar de verontreiniging van het oppervlaktewater op de landingsbanen van het nieuwe internationale vliegveld ‘Domodedovo’ in Moskou. Conceptueel ontwerp van een zuiveringsinstallatie.

Het verkeerssimulatiemodel Paramics, waarin alle verkeerskundige implicaties voorafgaand aan het ontwerp in beeld worden gebracht, is operationeel. ‘Tool’ voor inspraak en bestuurlijk draagvlak. Rijkswaterstaat Limburg past het model toe.

Vanwege de onvoorspelbare economische situatie zal de nadruk in 2003 vooral liggen op consolidatie. Strategische groei is voorlopig niet onze voornaamste doelstelling. Primair willen we ons menselijk kapitaal behouden en ons concentreren op cashflow en bezettingsgraad. Voor eventuele inkrimping en aanpassing van de organisatie kan de flexibele medewerkersschil worden aangewend. Waar nodig voegen we expertise toe door het aannemen van nieuwe specialisten. Voorts gaat alle aandacht uit naar verbetering van de productiviteit en beheersing van de kosten. De nieuwe organisatie biedt daartoe mogelijkheden. Naast de bijzondere aandacht die ons margebeleid vraagt in deze zeer concurrerende markt is sturen op cashflow cruciaal. Het financieel en projectmanagementsysteem Oracle is daarvoor een goed instrument. In 2003 investeren we slechts beperkt. Dit geldt voor verwerving van grond, voor de acquisitie van bedrijven en voor nieuwe ICT -toepassingen.

In het verslagjaar is fors geïnvesteerd in uitbreiding en ontsluiting van onze kennisgebieden voor zowel medewerkers als voor onze opdrachtgevers. Nieuwe applicaties in onze informatie- en communicatiesystemen via ons intranet geven het delen van kennis een belangrijke impuls.


ICT blijft voor Grontmij een hoeksteen van de strategie. De implementatie van Oracle heeft ons in 2002 veel hoofdbrekens, inzet en geld gekost. De betrokkenheid van onze medewerkers bij de implementatie was aanzienlijk. De verbeterprojecten die met moderne informatietechnologie bereikt kunnen worden, liggen nu voor ons open. Onze aanpak is erop gericht Oracle in onze Nederlandse ingenieursbureaus volledig operationeel te hebben alvorens het systeem in de komende jaren bij onze overige bedrijven zal worden ingevoerd.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Industrieel afval verwerkt tot bouwstof: Via immobilisatie worden zware metalen onschadelijk gemaakt. Proefproject op de Maasvlakte.

In opdracht van het Belgisch Federaal Openbaar Ministerie Mobiliteit en Vervoer betrokken bij het ontwerp en de engineering van de Schaarbeekspoortunnel in Brussel.

500

400

300

200

100

Omzet (in miljoenen euro’s)

1998

1999

2000

2001

2002

1998

1999

2000

2001

2002

1998

1999

2000

2001

2002

5

4


3

2

1

Netto operationeel resultaat per aandeel (in euro’s)

5

4

3

2

1

Gemiddeld aantal fte (x 1.000)

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Voor de Poolse Water en Wastewatercompany Pila realisatie van een waterleidingnetwerk, inclusief bassinsen waterzuiveringsinstallatie. Samenwerking tussen Poolse en Nederlandse waterspecialisten. Een ISPA-project.

Geautomatiseerde controlemetingen aan baanvakken van spoorwegen met radar. Oogmerk: maximale veiligheidsgarantie. Safe Rail: tijdsparende methode, geen ontgravingen en kwalitatief uitstekende data.

Financiële gang van zaken In 2002 heeft Grontmij een netto operationeel resultaat gerealiseerd van € 13,9 miljoen (2001: € 14,5 miljoen). De omzet laat een daling van 3% zien naar € 495 miljoen (2001: € 511 miljoen). De netto operationele marge bleef met 2,8% gelijk aan die van 2001. Het nettoresultaat steeg met 25% tegenover 2001, in welk jaar een reorganisatievoorziening van € 3,4 miljoen als buitengewone last werd genomen. WINST PER AANDEEL EN DIVIDEND

Het aantal uitstaande aandelen is in 2002 met 3% toegenomen. In 2002 bedraagt het netto operationeel resultaat winst per aandeel € 3,52. Dat is circa 7% lager dan in 2001 toen € 3,78 is gerealiseerd. Grontmij hanteert een consistent dividendbeleid, waarbij circa 40% van het netto operationele resultaat wordt uitgekeerd en de bijzondere baten en lasten buiten beschouwing blijven. In 2002 is ruim 70% van het dividend over 2001 in aandelen opgenomen. Het dividend per aandeel bedraagt € 1,41 (2001: € 1,51).

Aan de licht dalende omzet lagen de volgende ontwikkelingen ten grondslag: • herstructurering van onze activiteiten op de gebieden taxatie van onroerend goed en telecom leidde tot circa 2% minder omzet; • door de acquisities van een aantal kleinschalige ingenieursbureaus is de omzet van Grontmij met circa 2% toegenomen; • steeds meer zitten wij in samenwerkingsverbanden waarvan de omzet niet wordt geconsolideerd; • het instellen van een BTW-compensatiefonds veroorzaakte uitstel tot 2003 van projecten door lagere overheden.


19

OMZET- EN RESULTAATONTWIKKELING

Ondanks de dalende omzet bleven de bruto-opbrengsten stijgen met 4% naar € 318 miljoen (2001: € 305 miljoen). Het resultaat voor rente en belastingen daalde van 4,9% van de omzet in 2001 naar 4,7% van de omzet in 2002. Het bedrijfsresultaat is afgenomen naar € 18,1 miljoen (2001: € 24,9) en het resultaat deelnemingen en aandeel derden is toegenomen tot € 5 miljoen (2001: € 0,3 miljoen). Het resultaat voor rente en belastingen komt daarmee uit op € 23,1 miljoen (2001: € 25,2 miljoen). De afname van het bedrijfsresultaat is per saldo het gevolg van hogere afschrijvingen, een daling van de bezettingsgraad, minder omzet en marge uit turnkey-projecten (zowel in de bouwsector als in de milieutechnische installaties), extra kosten door de implementatie van het financieel en projectmanagementsysteem Oracle alsmede de verkoop van onroerend goed. De toename van het resultaat deelnemingen en aandeel derden is voor circa 50% het gevolg van het resultaat dat is ontstaan door uitgifte van aandelen boven pari aan een derde partij door onze deelneming Q-Park. Na de aandelenemissie is het belang van Grontmij in Q-Park gedaald naar circa 6%.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Bodemonderzoek, saneringsplannen, milieukundige begeleiding voor de voormalige mijnenterreinen in de Limburgse gemeenten Kerkrade en Landgraaf.

Ontwikkeling van een nieuw bezoekerscentrum in het natuurgebied Oostvaardersplassen, inclusief een milieueffectrapportage, locatieonderzoek en terreininrichting.

We voegen waarde toe in elke fase van een project. We bedenken concepten, geven advies, regisseren, realiseren en exploiteren.

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Samen met de gemeente Wieringermeer en Ballast Nedam ontwikkeling van een Waterpark, dat na inpoldering plaats biedt aan natuurontwikkeling, jachthaven en watersportbedrijven.

Voor de Containerterminal in Bremenhaven de planning en bouwbegeleiding van de technische installaties, de dijken en de waterwerken.

De vertraagde implementatie van Oracle heeft geleid tot een achterstand in de facturatie van projecten. Deze is eind 2002 ingelopen. Omdat daarvoor extra financieringsruimte nodig was, stegen de rentelasten met € 1 miljoen. Door een verder afgenomen belastingdruk met € 3,6 miljoen, met name vanwege versnelde afschrijvingen van milieu-investeringen, komt het netto operationeel resultaat uit op € 13,9 miljoen (2001: € 14,5 miljoen). 2002

In miljoenen euro’s

2001

Omzet

495

511

Bedrijfsresultaat Resultaat deelnemingen en aandeel derden

18,1 5

24,9 0,3

23,1 4,7%

25,2 4,9%

Resultaat voor rente en belastingen In % van de omzet Financiële lasten Belastingen Netto operationeel resultaat In % van de omzet Bijzondere lasten na belastingen Nettoresultaat In % van de omzet

5,5 3,7

3,5 7,2

13,9 2,8%

14,5 2,8%

–

3,4

13,9 2,8%

11,1 2,2%


21

SEGMENTATIE ACTIVITEITEN

Sinds 1999 rapporteren wij separaat over de Advies- & Ingenieursbureaus en over Ontwikkeling & Exploitatie. Deze indeling is enerzijds gebaseerd op de inzet van mensen en middelen, anderzijds op het risicoprofiel. Ontwikkeling & Exploitatie omvat (veelal op grondposities gebaseerde) ontwikkeling en realisatie van bedrijventerreinen, distributiecentra, parkeergarages en kleinschalige woningbouwprojecten. Daarnaast omvat Ontwikkeling & Exploitatie exploitaties van reststoffen, afvalwater en delfstoffen. Deze activiteiten zijn, in tegenstelling tot die van de Advies- & Ingenieursbureaus, kapitaalintensief.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Gebiedsvisie en ontwikkelingsscenario’s voor een duurzame ontwikkeling van de Utrechtse Heuvelrug. Opdrachtgever: Provincie Utrecht. Landschap, wonen, verkeer en recreatie onderling afgewogen.

Realisatie in bouwteamverband van een gemeentewerf in Ede. Opdrachtgever: Afvalcombinatie de Vallei. Ontwikkeling in turnkey van een wasplaats, olie-opslagterrein, werkplaatsen en magazijnen.

Advies- & Ingenieursbureaus In miljoenen euro’s

2002

Omzet Projectkosten derden Bruto-opbrengsten Resultaat voor rente en belastingen In % van de omzet

2001 376 90 286 14,4 3,8%

372 106 266 15 4%

De omzet van de Advies- & Ingenieursbureaus is met 1% toegenomen, terwijl de bruto-opbrengsten met 7% groeiden. De herstructurering van het Belgische Atenco en de inkrimping van het aantal medewerkers in de sector taxaties van onroerend goed zijn in 2002 succesvol afgerond. Voor deze operatie is de reorganisatievoorziening van € 3,4 miljoen benut die ten laste van het boekjaar 2001 werd getroffen.


22

De omzet stond onder druk door de herstructurering van onze activiteiten op de gebieden taxaties van onroerend goed en telecom. Bovendien is door de invoering van het BTW-compensatiefonds een aantal projecten, waarbij Grontmij de eindverantwoordelijkheid voor de realisatie op zich neemt, uitgesteld tot 2003. Dit komt duidelijk tot uiting in de afname van de projectkosten derden met 15% tegenover 2001. De omzet steeg licht door een aantal kleine acquisities in België en Nederland. Deze acquisities dragen alle bij aan het resultaat in 2002. De marge voor rente en belastingen is gedaald naar 3,8% (2001: 4%) door hogere afschrijvingen tegenover 2001 en extra kosten gemoeid met de implementatie van Oracle van circa € 1,5 miljoen. Ontwikkeling & Exploitatie In miljoenen euro’s

Omzet Projectkosten derden Bruto-opbrengsten Resultaat voor rente en belastingen In % van de omzet

2002

2001 119 87 32 8,7 7,2%

139 100 39 10,2 7,4%

In het boekjaar nam de omzet van Ontwikkeling & Exploitatie af met 14%. De daling van de projectkosten derden ontstaat doordat wij steeds meer projecten in samenwerkingsverbanden ontwikkelen, waarvan de omzet niet in de consolidatie wordt betrokken.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

Integrale aanpak met belangrijke inbreng van ecologie en hydrologische kennis voor de Chinese rivier de Yangste. Bescherming wetlands is het primaire doel. Samen met het Wereld Natuur Fonds.

Ontwerp van ecoduct ‘De Borkeld’ in Overijssel om twee natuurgebieden aan beide zijden van de A1 met elkaar te verbinden. Aspecten: landschappelijke inpassing, ecologie, geotechniek, bodem, milieu en architectuur.

Ons beleid gericht op samenwerken met partners geeft ons de mogelijkheid bij meer projecten betrokken te zijn binnen dezelfde investeringsruimte. Een voorbeeld hiervan is onze samenwerking met ING Real Estate in Quendis International. De daling van de bruto-opbrengsten wordt veroorzaakt door vermindering van het aantal verwerkte tonnen afval op onze stortplaatsen, een beperkte afzet van milieutechnische installaties en een geringer aantal activiteiten op het gebied van projectontwikkeling. De marge voor rente en belastingen daalt naar 7,2% (2001: 7,4%). Tegenover het verlies van € 3 miljoen van afvalverwerkingsfabriek VAGRON stond het extra resultaat van € 2 miljoen van onze deelneming in Q-Park.

VAGRON

In 2002 is in de scheidings- en vergistingsinstallatie VAGRON een mechanische storing opgetreden aan het roerwerk van de vergistingsinstallatie. In overleg met onze partner Essent Milieu is besloten dit onderdeel van de fabriek voor nader onderzoek gedeeltelijk buiten bedrijf te stellen. Daardoor werd de verwachte omzet in 2002 niet gerealiseerd. VAGRON, de eerste scheidingsfabriek van huishoudelijk afval, is in 1987 geopend. Mede dankzij het contract met de Groningse gemeenten werd de fabriek zowel milieuhygiënisch als bedrijfseconomisch een succes. Door een verdere aanscherping van de milieuregelgeving kon een belangrijke reststroom, de organische natte fractie, niet meer worden gestort. Als alternatieve verwerkingstechniek is vergisting gekozen, omdat deze techniek zich in Finland op kleinere schaal had bewezen en omdat met deze techniek groene energie kan worden geproduceerd. Inmiddels is gebleken dat belangrijke onderdelen van de scheidings- en vergistingsketen uitstekend werken. Zo is de biogasproductie en daarmee de opwekking van groene energie boven verwachting. De in 2002 opgelopen averij heeft alleen betrekking op het voor het vergistingsproces noodzakelijke mengen. Met externe deskundigen is eind 2002 een concreet plan tot verbetering vastgesteld. Dit plan wordt in 2003 geïmplementeerd. Wij vertrouwen erop dat we VAGRON na deze technische verbeteringen met succes kunnen exploiteren. Grontmij heeft circa € 14 miljoen in de scheidings- en vergistingstechnologie geïnvesteerd.


Direct en indirect waren wij ultimo 2002 betrokken bij de ontwikkeling van meer dan vierhonderdtachtig hectaren grond (2001: bijna vierhonderd hectaren). Bijna 67% is bestemd voor bedrijventerreinen en 33% voor woningbouw. De uitbreiding van het aantal hectaren is vooral het gevolg van de deelname van Grontmij aan het project Ruimte voor Ruimte. De boekwaarde van directe en indirecte grondposities is van € 41 miljoen in 2001 gestegen naar € 49 miljoen in 2002. Bij consolidatie van de indirecte (off-balance) posities in de balans stijgt het balanstotaal met 17% (2001: 12%).

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Structuurvisie voor de kern van Sas van Gent. Compleet dienstenpakket: akoestiek, verkeerstechniek, milieu, stedenbouw, vergunningen en projectmanagement.

Ontwikkeling van een drietal buitensportaccommodaties voor de nieuwe woonwijk Wateringse Veld in Zuid-Holland.

Organiserend vermogen en flexibiliteit zijn onze kenmerken. We zijn een netwerkorganisatie en opereren dicht bij de klant.

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Milieueffectrapportage voor een Near Shore Windpark voor de kust van het Noord-Hollandse Egmond. Onderzoek naar natuur, milieu, gezondheid, veiligheid en economische haalbaarheid.

Aanleg van een sportpark Assen. Combinatie met recreatie en parkgebied voor een nieuwe wijk. Speciale aandacht voor toepassing van duurzame materialen.

BALANS EN FINANCIERING

Het balanstotaal is met 12% toegenomen tot € 357 miljoen. Investeringen in zowel vaste als financiële activa (incl. goodwill) stegen, evenals de behoefte aan werkkapitaal. Door herwaardering van onroerend goed en de uitkering van meer dan 70% van het dividend in aandelen is de solvabiliteit gestegen naar 30% (2001: 28%). De bankschulden betreffen 25% van de balans (2001: 20%). Bijna 40% van onze leningen heeft een langetermijnkarakter. Binnen de aanwezige kredietfaciliteiten heeft Grontmij voldoende financieringsruimte. INVESTERINGEN

2002

In miljoenen euro’s

Materiële vaste activa Financiële activa incl. goodwill Afschrijvingen Totaal

2001 20 13 –16 17

23 10 –13 20

De investeringen in materiële vaste activa bedragen voor 50% investeringen in ICT en voor 50% investeringen in installaties en gebouwen. De investeringen in financiële vaste activa hebben betrekking op onze financiering van deelnemingen voor op grondposities gebaseerde projectontwikkeling. Daarnaast is circa € 4 miljoen aan goodwill betaald voor de verwerving van de resterende 30% van de aandelen in Kats & Waalwijk in Nederland en enkele kleine acquisities. Met € 3 miljoen investeringen in Oracle is de implementatie afgerond. De afschrijving van de investering in dit systeem bedraagt over 2003 tot en met 2005 € 2,7 miljoen per jaar. De investering in Oracle zal zichzelf de komende jaren stap voor stap terugbetalen dankzij standaardisatie en efficiencyverbetering binnen onze organisatie.


25

De afschrijving van goodwill bedraagt in 2002 € 0,5 miljoen (2001: € 0,1 miljoen). BELANGRIJKE GEBEURTENIS NA BALANSDATUM

Grontmij heeft als beleid zo min mogelijk kantoorpanden in eigen bezit te hebben. In de afgelopen jaren zijn nagenoeg alle panden in eigendom, die in eigen beheer zijn ontwikkeld, voor verkoop aangeboden. In datzelfde kader zijn begin 2003 de kantoorpanden de Moestuin en Houdringe in De Bilt verkocht aan een belegger. Deze transactie levert € 17 miljoen liquiditeit op.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Datamanagementsysteem voor de verwerking van milieumetingen. Doel: eenheid in de systematiek van onderzoek en identieke overzichtelijke rapportages.

Sanering van de veehouderijsector en vermindering van milieubelasting zijn de doelstellingen van het project Ruimte voor Ruimte, dat nieuwe woonlocaties creëert in ruil voor sanering van veehoudersstallen.

REALISATIE STRATEGISCHE DOELSTELLINGEN

Financiën: duurzaam resultaat en aandeelhouderswaarde Parameter

Nettomarge Marge voor rente en belastingen • Advies- & Ingenieursbureaus • Ontwikkeling & Exploitatie Netto operationeel rendement op groepsvermogen

Strategische doelstelling 2006

Realisatie 2002

3,3-4%

2,8%

6-7% 8-10% >15%

3,8% 7,2% 14,1%


Realisatie 2002

10-15% >25% ± 50 / 50%

-3% 21% 48 / 52%

± 70 / 30%

76 / 24%

Markt: toegevoegde waarde voor onze klant


26

Parameter

Jaarlijkse omzetgroei Buitenlandse omzet Ontwikkeling omzet publiek/privaat Ontwikkeling omzet Advies- & Ingenieursbureaus/ Ontwikkeling & Exploitatie

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Plan voor overkapping voor het rangeerterrein in het centrum van Amersfoort met daarop mogelijke nieuwe functies voor woningen en winkels. Ontwikkeling in samenwerking met Amstelland, Dura Vermeer en Heijmans.

Integrale aanpak voor de verbetering van de waterkwaliteit in en rondom het Groningse Westerwolde. Herstel van waterlopen. Sanering van alle lozingen. Inzet van de totale waterexpertise, inclusief procesmanagement.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Duurzaam ondernemen is een wezenlijk onderdeel van ons beleid. Grontmij wil een bijdrage leveren aan een samenleving die rekening houdt met toekomstige generaties. Door weloverwogen gebruik van grondstoffen, materialen en energie. Door maximaal te streven naar hergebruik, energiebesparing en een gunstige milieubalans. In tal van projecten passen we innovaties toe om deze doelstelling waar te maken. De ‘film’ die onderin dit verslag meeloopt, toont diverse projecten die als oogmerk hebben milieuwinst te behalen. CERTIFICERING

De leidraad bij het duurzaam en zorgvuldig ontwikkelen van plannen en projecten ligt vast in een handboek, dat is voortgekomen uit de vele gecertificeerde kwaliteitssystemen binnen onze onderneming. Ze gelden niet alleen voor onze projectaanpak, maar ook voor de aandachtsgebieden milieu en veiligheid. Een groot deel van de advies- en ingenieursbureaus heeft in 2001 het ISO-14001 certificaat verworven. Impliciet zijn we daarmee verplicht onze opdrachtgever voor elk project dat we ontwerpen of uitvoeren een duurzaam alternatief aan te bieden. In onze marktbenadering blijkt dat opdrachtgevers deze ‘toets’ waarderen en in toenemende mate voor duurzame oplossingen kiezen. GEDRAGSCODE

We hebben onze gedragsregels vastgelegd in de Grontmij Code. Dit document beschrijft onze ‘grondregels’ op het gebied van ethisch handelen, integriteit in zaken, onze projectaanpak, onze stijl van samenwerken en onze gezamenlijke verantwoordelijkheid tegenover klanten, aandeelhouders en samenleving. In 2002 hebben we intern en extern extra aandacht voor dit onderwerp gevraagd door de uitgave van een boekwerkje met de titel ‘Mooi Werk en Duurzaam ondernemen’. Daarin zijn de doelstellingen nog eens toegelicht en met voorbeelden geïllustreerd. Via de systematiek voor persoonlijk resultaat en ontwikkeling worden medewerkers aangesproken op de geformuleerde gedragsregels.


27

SPONSORING

De samenleving is ons werkterrein. Onze klanten kunnen erop rekenen dat Grontmij transparant, veilig, milieutechnisch en verantwoord opereert. Bij het uitvoeren van onze opdrachten hebben we oog voor de brede maatschappelijke context. Opvallend veel van onze medewerkers bekleden tevens functies in het openbaar bestuur of zijn anderszins betrokken bij activiteiten van maatschappelijke organisaties. In het verlengde daarvan ondersteunen we initiatieven in materiële en financiële zin. We sponsoren voornamelijk activiteiten op het gebied van cultuur, natuur, sport en recreatie. Zo steunden we in 2002 bijvoorbeeld de Stichting Wedstrijdzeilen Gehandicapten, die sporters actief ondersteunt op weg naar de Paralympics in Athene 2004.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Realisatie van kantoren- en bedrijvenpark in de Utrechtse wijk Leidsche Rijn met directe aansluiting op autosnelwegen: vier kantoorpaviljoens, een kinderdagverblijf en een parkeergarage.

Waterbouwkundig ontwerp voor uitbreiding van het grootste gemaal van Nederland. Het gemaal IJmuiden met een pompcapaciteit van 250 m3 /sec regelt de afvoer van overtollig water uit Groot Amsterdam en Utrecht.

We nemen initiatief en denken mee over optimale, duurzame oplossingen. Samenwerking is ons vertrekpunt.

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Opzetten en uitvoeren van parkmanagement, inclusief de revitalisering van bestaande bedrijventerreinen in Waalwijk, Noord-Brabant.

Innovatieve ontwikkeling van parkeeroplossingen. Onder andere voor het station Berchem (Antwerpen) en de binnenstad van Amsterdam (Vijzelstraat, Weteringcircuit, Palmgracht en Brouwersgracht).

RISICOBEHEERSING


Innovatie: meetbaar en verantwoord ondernemen Parameter

Certificatiegraad Kwaliteit (ISO-9001) Certificatiegraad Milieu (ISO-14001) Webbased werken (via Oracle)


Realisatie 2002

> 90% > 70% > 90%

80% 50% 70%


Duurzaam en maatschappelijk ondernemen betekent zorgvuldige beheersing van de processen. Het inschatten en expliciteren van risico’s is daarbij van groot belang. De ontwikkeling van turnkey-projecten en exploitaties kent grotere risico’s dan het traditionele advies- en ingenieurswerk. Aan de beheersing van de specifieke risico’s van deze kapitaalintensieve projecten besteedt ons management de grootst mogelijke aandacht. Nieuwe projecten worden vooraf getoetst op operationeel, financieel en juridisch risico. Een substantieel deel van de grondinvesteringen en ontwikkelingsrechten is uit hoofde van risicospreiding en -beperking ondergebracht in deelnemingen. Daarin werken we samen met andere gerenommeerde planontwikkelaars, bouwondernemingen, financiële instellingen en overheden. Onze financiële risico’s in deze publiek-private samenwerkingsverbanden zijn doorgaans beperkt tot het ingebrachte kapitaal. Ter beperking van het aansprakelijkheidsrisico worden bij de advies- en ingenieursbureaus in principe alle projecten uitgevoerd onder de standaardvoorwaarden van de ingenieursbureaus: de Regeling van de Verhouding tussen Opdrachtgever en adviserend Ingenieursbureau (RVOI). Continue beheersing en bewaking van onze projecten worden geborgd door ons ISO-9001 managementsysteem.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Opstart van milieuverantwoorde opslag en hergebruik van baggerspecie annex natuurontwikkeling. Kaliwaal en Waaier van Geulen in het Gelderse Druten. Onder andere samen met Wereld Natuur Fonds.

Herinrichting Naarderbos nabij Amsterdam. Realisatie van 18-holes golfbaan, diverse wandel-, fiets- en ruiterpaden, een strand met boulevard en een dagcamping.

Medewerkers

Het succes van Grontmij wordt in hoge mate bepaald door de kwaliteit van haar medewerkers. Dankzij optimale samenwerking binnen onze organisatie èn met de klanten komen onze medewerkers tot uitstekende resultaten. Ons personeels- en organisatiebeleid is dan ook sterk gericht op het inzetten van de juiste mensen op de juiste plaats. We willen onze medewerkers kansen en uitdagingen bieden, zodat ze efficiënt en kwalitatief goed werk kunnen leveren. ARBEIDSMARKT

De bedrijven van Grontmij hebben een goede samenwerkingsrelatie met onderwijsinstellingen opgebouwd door het aanbieden van stagemogelijkheden aan mbo-, hbo- en universitaire leerlingen. Daarnaast presenteren we ons regelmatig als mogelijke werkgever op de zogenoemde bedrijvendagen. Door deze contacten slaagt Grontmij er goed in jonge medewerkers te werven. Schaarste doet zich voor bij de afstudeerrichtingen Civiele Techniek en Elektrotechniek. Ook blijft het moeilijk nieuwe medewerkers met drie tot vijf jaar werkervaring te werven. Gebleken is dat deze doelgroep na enkele jaren werkervaring bij advies- en ingenieursbureaus meestal voor andere sectoren kiest. GRONTMIJ JAARVERSLAG 2002

30 ONTWIKKELING VAN MEDEWERKERS

Het is van groot belang dat leidinggevenden ruime aandacht besteden aan de motivatie en verwachtingen van individuele medewerkers. Samen moeten ze tot afspraken komen over activiteiten en werkwijzen in lijn met de doelstellingen van het bedrijf. Leidinggevenden moeten de resultaten van het werk regelmatig beoordelen en acties ondernemen om de noodzakelijke groei en ontwikkeling van de medewerkers te stimuleren. De systematiek voor persoonlijk resultaat en ontwikkeling is voor circa 90% van onze medewerkers geformaliseerd. Dat mondt uit in acties om de ontwikkeling van het bedrijf en van de medewerkers verder op elkaar af te stemmen. Deze acties zijn zeer gevarieerd van aard. We besteden veel aandacht aan opleidingen en trainingen op de werkplek, mede in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen. In totaal werd in 2002 ongeveer 3% van de salariskosten besteed aan interne en externe opleidingen en trainingen van medewerkers. Met name voor (junior)projectleiders en (junior)adviseurs werden vele trainingen en cursussen verzorgd, zoals ‘commercieel handelen’, ‘leidinggeven in projecten’ en ‘effectieve presentatie’. Om optimaal gebruik te kunnen maken van Oracle, hebben bijna alle medewerkers in Nederland deelgenomen aan specifieke opleidingen en trainingen.

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Internetgestuurd concept voor beheer van rioleringen. Volautomatische registratie van verstoppingen en overstorten. TeleControlNet is operationeel.

Monitoring Noord-Zuidlijn Amsterdam. Geautomatiseerd meetsysteem voor registratie van zettingen door de uitvoering. Samen met het Franse Soldata bouw van een netwerk van 400 meetpunten.

Om de groei van geselecteerde (senior)professionals en leidinggevenden te stimuleren zijn ook in 2002 in het kader van Professional & Management Development speciaal ontworpen leergangen verzorgd. Deze leergangen zijn erop gericht persoonlijke sterktes en zwaktes beter te leren onderkennen en te hanteren. Ook wordt gewerkt aan ontwikkeling van competenties noodzakelijk voor de uitvoering van bedrijfsactiviteiten, aan het verbeteren van synergie en samenwerking in multidisciplinaire samenwerkingsvormen en vaardigheden voor effectieve begeleiding van veranderingen. De leergangen bieden tevens gelegenheid te netwerken met collega’s uit andere bedrijven en divisies van Grontmij en ‘ervaren best practises’ uit te wisselen. LOOPBANEN

BESTAND MEDEWERKERS

Per ultimo 2002 waren 4.097 medewerkers in dienst van Grontmij, een toename van 4% tegenover de 3.940 medewerkers per ultimo 2001. Per ultimo 2002 was 90% van de medewerkers in vaste dienst, 10% in tijdelijke dienst en waren er circa 380 uitzendkrachten werkzaam. Hiermee voldoen we goed aan de doelstelling van 15% medewerkers in de zogenoemde flexibele medewerkersschil. Het percentage vrouwen was in 2002 20% en daarmee vergelijkbaar met 2001. In het verslagjaar zijn ongeveer 520 nieuwe medewerkers in dienst gekomen, een toename van 13% tegenover begin 2002. Ongeveer 2% hiervan is een gevolg van overnames in Nederland en België, 9% betreft vervanging en 2% werving voor nieuwe vacatures. Gedurende 2002 heeft ongeveer 9% van de medewerkers de onderneming verlaten, 6% (2001: 8%) met een vast dienstverband en 3% (2001: 3%) met een tijdelijk dienstverband. Eind 2002 waren 3.357 medewerkers in dienst van Grontmij werkzaam in Nederland en 740 medewerkers werkzaam buiten Nederland, voornamelijk in België en Duitsland.


Van belang voor medewerkers is ook ons beleid gericht op ‘promotie van binnen uit’. Alhoewel er voor het management goede redenen kunnen zijn extern te werven, ligt de nadruk op het bieden van kansen aan de eigen medewerkers voor doorgroei als professional of als leidinggevende tot op directieniveau. In 2002 zijn dan ook veruit de meeste vacatures voor seniorprofessionals, afdelingshoofden en bedrijfsdirecteuren ‘van binnen uit’ vervuld. Aangezien de doorgroeimogelijkheden bij Grontmij volop aanwezig zijn, is in 2002 het ongewenste verloop van vaste medewerkers beperkt gebleven tot 4 à 5%.

ARBEIDSVOORWAARDEN

In mei 2002 is een nieuwe collectieve arbeidsovereenkomst met de vakbonden afgesloten met een looptijd tot en met april 2003. De collectieve arbeidsovereenkomst is van toepassing voor ongeveer 90% van de medewerkers in Nederland. Per 1 november 2002 zijn de salarissen verhoogd met een algemene stijging van 3%. In december 2002 is een eenmalige uitkering gegeven van 0,75% van het jaarsalaris exclusief vakantietoeslag. Voor de out of pocketkosten voor opleiding en training is afgesproken dat deze op jaarbasis 2,5% van de salarissom bedragen.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Ontwerp, engineering en directievoering van de Oosterheemlijn, onderdeel van Randstadrail: spoor, constructies en haltes.

Joint venture tussen Grontmij en ING Real Estate voor de ontwikkeling van distributiecentra en parkeervoorzieningen in Europa.

We zijn ons bewust van onze maatschappelijke rol en van het effect van ons werk op de omgeving.

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Renovatie Amsterdamse Vondelpark. Verbetering waterhuishoudkundige situatie. Ontwerp en realisatie wegen, paden en beplanting.

Voor Shell een milieuverantwoorde herontwikkeling van een bedrijventerrein. Klantvraag: bodemonderzoek, methodiek voor bodembeheer, waterbehandeling en reststoffenaanpak.

STICHTING PENSIOENFONDS GRONTMIJ

Het pensioenfonds bij onze dochteronderneming Technical Management zal met terugwerkende kracht tot 1 januari 2002 fuseren met de Stichting Pensioenfonds Grontmij. Ultimo 2002 telde het pensioenfonds 3.291 deelnemers en 771 gepensioneerden. Het fonds had een belegd vermogen van € 349 miljoen (2001: € 348 miljoen). De pensioenen en premievrije aanspraken zijn per 1 januari 2003 verhoogd met 2,24%. De dekkingsgraad per balansdatum bedraagt circa 113%.

MEDEZEGGENSCHAP

In het verslagjaar is de Centrale Ondernemingsraad van Grontmij nauw betrokken geweest bij veranderingen in de organisatie door de strategie voor de periode 2002-2006. De verschillende ondernemingsraden hebben samen met de Centrale Ondernemingsraad advies uitgebracht over organisatieaanpassingen en de voorgenomen directiebenoemingen. Bovendien hebben zij met de directie intensief van gedachten gewisseld omtrent de pensioenontwikkelingen. Via het intranet zijn de diverse adviesaanvragen breed binnen de onderneming gecommuniceerd. Interactie tussen de medewerkers en de ondernemingsraden is daardoor sterk verbeterd. Onze contacten met de Centrale Ondernemingsraad kenmerkten zich door een open sfeer en wederzijds respect.


Het jaar 2002 stond opnieuw in het teken van dalende koersen op de beurs. Daarnaast heeft de Pensioen- en Verzekeringskamer de eisen waaraan de pensioenfondsen moeten voldoen, verzwaard. In goed overleg is een aantal maatregelen genomen die de reservepositie van het fonds op peil zullen houden: • de over de laatste twee jaar toegepaste korting op de pensioenpremie wordt voor 2003 en volgende jaren ongedaan gemaakt; • de premie is met circa 20% verhoogd; • de indexatie is beperkt tot 1%; • het percentage aandelen in de beleggingsmix is teruggebracht van 40% naar 35%; • er is een terughoudend beleid over salarisverhogingen afgesproken, waardoor de backserviceverplichtingen van het fonds in 2003 naar verwachting zullen halveren. De maatregelen in de premiesfeer betekenen voor de onderneming een lastenverzwaring van € 2,9 miljoen.


Personeel: binden en boeien in balans Parameter

Flexibele medewerkersschil Ziekteverzuim Verloop vaste medewerkers Aantal CV’s in digitale database


Realisatie 2002

> 15% < 3% < 7,5% > 80%

18% 4,3% 6% 88%

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Op het Japanse eiland Yuetuo, nabij Peking betrokken bij de ontwikkeling van een toeristische trekpleister. Uitvoering in de vorm van een gereconstrueerd puur Hollands stadje uit de 17e eeuw.

Voetgangersverbinding tussen Diemen en IJburg. Opvallend design. Inbreng: ontwerp, bestek, civiele techniek en uitvoeringsbegeleiding.

Vooruitzichten

De economische teruggang heeft een neerwaartse invloed op de investeringen in onze markten. Voor de private sector was dat effect reeds in 2002 duidelijk te zien. De investeringen in de overheidssector zijn in dat jaar overeind gebleven. In principe is er voor de grond-, wegen waterbouw, woningbouw en zorginstellingen voldoende budget. De onzekerheden nemen echter toe. De recente verplichtingenstop van Rijkswaterstaat is daarvan een voorbeeld. Tegen deze achtergrond kunnen wij voor 2003 niet anders dan een gelijk of verder teruglopend economisch scenario inschatten. Door de marktomstandigheden zullen de concurrentieverhoudingen in de branche worden aangescherpt. Het is daarbij de vraag of de stijging van onder andere de pensioenlasten in onze tarieven kan worden gecompenseerd. Wij richten onze inspanningen in 2003 op een nog grotere inzet voor ons aanzienlijke aantal lokale klanten, extra aandacht voor cashflow, bezettingsgraad en kostenbeheersing.


34

Dankzij ons uitgebreide lokale kantorennetwerk in Nederland, Duitsland en België, met een grote verscheidenheid aan klantrelaties en integrale dienstverlening, zijn we 2003 gestart met een redelijke werkvoorraad. Door de economische en politieke onzekerheden en de huidige marktomstandigheden kunnen wij geen concrete uitspraken doen over omzet en resultaat in 2003. De Bilt, 12 maart 2003 J.W. Hillege F. Gietema D. Brouwer S. Thijsen

••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Ondergrondse warmteopslag voor de Technische Universiteit van Eindhoven: tweeëndertig bronnen voor twintig gebouwen met een oppervlakte van 200.000 m2. Energiegebruik met 40% gereduceerd.

Publiek private samenwerking voor de ontwikkeling van een 240 ha groot duurzaam glastuingebied in de gemeente Kampen.

Jaarrekening Inhoud 36

Geconsolideerde winst- en verliesrekening

37

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

38

Grondslagen van consolidatie, waardering en resultaatbepaling

39

In consolidatie opgenomen ondernemingen

41

Toelichting op de geconsolideerde balans

42

Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening

47

Vennootschappelijke balans per 31 december

50

Vennootschappelijke winst- en verliesrekening

51

Grondslagen van vennootschappelijke waardering en resultaatbepaling

52

Toelichting op de vennootschappelijke balans

53

Overige gegevens

56

Accountantsverklaring

57

Stichting Preferente aandelen Grontmij

58

Stichting Administratiekantoor van aandelen Grontmij NV

59

Kerncijfers

60


Geconsolideerde balans per 31 december

Geconsolideerde balans per 31 december In duizenden euro’s

Na winstbestemming

2002 Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa

2001

7.849 88.743 46.503

2.882 80.901 39.267 143.095

Vlottende activa Voorraden grond Onderhanden werk Vorderingen Liquide middelen

123.050

13.180 61.838 121.146 17.605

12.598 43.572 120.807 17.311 213.769

194.288

356.864

317.338


36

Totaal activa

2002 Groepsvermogen Eigen vermogen Belang derden

2001

105.152 1.032

88.745 1.628 106.184

90.373

Voorzieningen

60.128

55.703

Langlopende schulden

32.894

43.440

Kortlopende schulden

157.658

127.822

Totaal passiva

356.864

317.338

Geconsolideerde winst- en verliesrekening In duizenden euro’s

2001

Omzet Projectkosten van derden

495.273 177.022

511.050 206.259

Bruto-opbrengsten Bedrijfslasten

318.251 300.137

304.791 279.880

Bedrijfsresultaat Financiële baten en lasten

18.114 – 5.559

24.911 – 3.484

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen Belastingen Resultaat deelnemingen

12.555 – 3.656 4.874

21.427 – 7.279 1.306

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen Aandeel derden

13.773 85

15.454 – 982


13.858

14.472

– –

– 4.536 1.134

13.858

11.070

Buitengewone baten en lasten Belastingen buitengewone baten en lasten Nettoresultaat

2002

2001

Netto operationeel resultaat per aandeel

3,52

3,78

Netto operationeel resultaat per aandeel * aangepast aan gewogen gemiddelde 2002

3,52

3,68

* Conform de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving is het nettoresultaat per aandeel berekend uit het gewogen gemiddeld aantal uitstaande aandelen gedurende het boekjaar.


2002

Geconsolideerd kasstroomoverzicht In duizenden euro’s

2002 Kasstroom uit operationele activiteiten Ingehouden winst Afschrijvingen Mutatie voorzieningen Mutatie werkkapitaal Overige

2001

8.315 16.330 4.425 –25.424 39

5.281 13.244 7.535 – 4.433 – 526 3.685


38

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiële vaste activa Desinvesteringen in materiële vaste activa Overige mutaties in materiële vaste activa Investeringen in financiële vaste activa Desinvesteringen in financiële vaste activa Overige mutaties in financiële vaste activa Investeringen in immateriële vaste activa

21.101

– 19.474 1.284 – 1.561 – 4.034 4.024 – 7.331 – 5.493

– 26.522 1.286 2.108 – 3.845 1.118 – 4.688 – 2.991 – 32.585

Kasstroom uit financieringsactiviteiten Aflossing langlopende schulden Ontvangsten uit langlopende schulden Achtergestelde lening Geplaatst stockdividend Mutatie belang derden

– 9.231 216 – 1.500 4.230 – 596

Nettokasstroom

Toelichting geconsolideerd kasstroomoverzicht Liquide middelen per 1 januari Kredietinstellingen (kortlopend) per 1 januari

– 33.534

– 2.686 21.002 – 1.500 4.560 428 – 6.881

21.804

– 35.781

9.371

2002

2001 17.311 – 18.814

16.919 – 27.793 – 1.503

Liquide middelen per 31 december Kredietinstellingen (kortlopend) per 31 december

Geconsolideerde kasstroom

17.605 – 54.889

– 10.874 17.311 – 18.814

– 37.284

– 1.503

– 35.781

9.371

Grondslagen van consolidatie, waardering en resultaatbepaling Algemeen

De activa en passiva worden, voor zover niet anders vermeld, tegen de nominale waarde gewaardeerd. In de balans worden bedragen in vreemde valuta omgerekend tegen de koers per balansdatum. In de winst- en verliesrekening worden bedragen omgerekend tegen de gemiddelde koers. Koersverschillen op de vermogenswaarde van buitenlandse deelnemingen komen rechtstreeks voor of ten laste van het eigen vermogen. De overige koersverschillen worden in de winst- en verliesrekening tot uitdrukking gebracht. De groepsmaatschappijen zijn geconsolideerd op basis van de integrale methode. Het aandeel van derden in het groepsvermogen en in het groepsresultaat wordt afzonderlijk vermeld. Voorts zijn de belangen in samenwerkingsverbanden – voor zover van belang voor het inzicht – partieel in de consolidatie betrokken, indien tenminste eenzelfde invloed op het beleid wordt uitgeoefend als enig andere participant.

Materiële vaste activa

Goodwill wordt geactiveerd en in twintig jaar lineair ten laste van het resultaat afgeschreven. Kosten van ontwikkeling van software worden eveneens geactiveerd en in drie jaar ten laste van het resultaat gebracht. Activering van ontwikkelingskosten vindt alleen plaats als het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen die het actief in zich bergt, zullen toekomen aan Grontmij en als de kosten van het actief betrouwbaar kunnen worden vastgesteld. Onder het eigen vermogen is een wettelijke reserve gevormd terzake van deze categorie immateriële vaste activa. Jaarlijks worden impairmenttesten op de boekwaarde van de immateriële vaste activa uitgevoerd. De bedrijfsgebouwen en -terreinen zijn opgenomen tegen de op externe taxaties gebaseerde actuele waarde. Het verschil tussen de actuele waarde en de boekwaarde wordt opgenomen onder de post eigen vermogen (herwaarderingsreserve), na aftrek van een voorziening voor latente belastingen. De afschrijving wordt berekend over de actuele waarde, rekening houdend met een levensduur van twintig tot vijftig jaar. De machines en installaties, alsmede de andere vaste bedrijfsmiddelen, worden gewaardeerd tegen de aanschaffingsprijs, verminderd met afschrijvingen. Deze afschrijvingen zijn gebaseerd op de aanschaffingsprijs en een levensduur van drie tot tien jaar. De vaste bedrijfsmiddelen in aanbouw worden gewaardeerd op basis van de gedane uitgaven.

Financiële vaste activa

Deelnemingen De niet-geconsolideerde deelnemingen worden gewaardeerd tegen de netto vermogenswaarde waarde dan wel, voor zover van toepassing, tegen de verwachte waarde bij liquidatie.


Immateriële vaste activa

Overige financiële vaste activa De overige financiële vaste activa worden gewaardeerd tegen de nominale waarde eventueel verminderd met een voorziening. Voorraden grond

Dit betreft de voorraden grond die ontwikkeld gaan worden. De voorraden grond zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs vermeerderd met eventuele aanvullende kosten dan wel tegen de lagere marktwaarde.

Onderhanden werk

De onderhanden projecten worden gewaardeerd op de waarde van de verrichte prestaties tegen integrale kostprijs, verminderd met de bij opdrachtgevers ingediende declaraties. De resultaten op projecten worden naar rato van de voortgang van deze projecten genomen. Bij de onroerendgoedprojecten wordt onderscheid gemaakt tussen ontwikkeling en bouw. Waardering vindt plaats tegen de integrale kostprijs alsmede de betreffende rentekosten. Het ontwikkelingsresultaat wordt gerealiseerd bij verkoop, het bouwresultaat naar rato van de voortgang van de bouwwerkzaamheden. Voor verwachte verliezen worden voorzieningen getroffen, die in mindering worden gebracht op deze balanspost.

Vorderingen

Bij de waardering wordt rekening gehouden met het risico van niet inbaar geachte posten.

Voorzieningen

De voorziening voor latente belastingen vloeit voort uit de verschillen tussen de waardering van de betreffende activa en passiva volgens de jaarrekening en de fiscale waardering, rekening houdend met het per balansdatum geldende tarief van de vennootschapsbelasting. Latente belastingvorderingen worden gesaldeerd met uitgestelde belastingverplichtingen binnen de fiscale eenheid. Per saldo uitgestelde belastingvorderingen worden opgenomen onder de overlopende activa.


40

Voor langlopende nazorgverplichtingen voor afvalstoffenbergingen worden bedragen gereserveerd op basis van systematisch uitgevoerde berekeningen. Omzet

De omzet bestaat uit de aan derden in rekening gebrachte en de nog in rekening te brengen bedragen (exclusief omzetbelasting) voor geproduceerde goederen en diensten in het boekjaar.

Kosten

De kosten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor reeds vermelde grondslagen van waardering en toegerekend aan het boekjaar waarop zij betrekking hebben.

Belastingen

De belastingen zijn berekend over het resultaat, rekening houdend met de fiscale regelgeving.

In consolidatie opgenomen ondernemingen

De belangrijkste in de consolidatie opgenomen (operationele) groepsmaatschappijen zijn: percentage deelname 70 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 50 100 100 100 51 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 60 100 100 94 100 100 100 50 50

De volledige lijst van groepsmaatschappijen, samenwerkingsverbanden en deelnemingen is gedeponeerd bij het Handelsregister te Utrecht.

* Grontmij NV heeft zich overeenkomstig het bepaalde in BW 2: 403 aansprakelijk gesteld voor de uit rechtshandelingen van deze vennootschappen voortvloeiende schulden.


AS Beheer (Aquasense) BV te Amsterdam BnS Contracting NV te Zelzate BnS Engineering NV te Zelzate Bravenboer & Scheers BV te Terneuzen* BV Technical Management (TM) te Amersfoort* Delgromij BV te De Bilt* Coman CR s.r.o. te Praag GfL Planungs- und Ingenieurgesellschaft GmbH te Bremen Grontmij Advies & Techniek BV te De Bilt* Grontmij Beheer Reststoffen Projecten BV te De Bilt Grontmij Belgroma NV te Mechelen Grontmij Bouw NV te Brussel Grontmij Bouw en Installatietechniek BV te Utrecht* Grontmij Bravenboer & Scheers BV te Middelburg* Grontmij Clerckx NV te Beersel Grontmij Coman BV te Heerlen* Grontmij-De Weger V.o.f. te Rotterdam Grontmij E&M Consultancy BV te Meppel* Grontmij Geogroep BV te Roosendaal* Grontmij Geo Informatie BV te De Bilt Grontmij Maunsell ICS BV te De Bilt Grontmij Real Estate Belgium NV te Brussel Grontmij Real Estate International BV te De Bilt Grontmij Services BV te De Bilt* Grontmij van Ruitenburg BV te Rotterdam* Grontmij Vastgoed Contracting BV te Maastricht Grontmij Vastgoed Ontwikkeling BV te De Bilt Grontmij Water & Reststoffen BV te De Bilt* Grontmij Water & Reststoffen Contracting BV te De Bilt Grontmij Water & Waste Operations BV te De Bilt Gront CR s.r.o. te Praag Gront Kft. te Budapest Grontal Kft. te Budapest Ingenieursbureau Duijndam & Co BV te Houten Ingenieursbureau Het Noorden BV te Groningen Integrated Mechanization Solutions BV te Almelo Kats & Waalwijk Bouwadvies & Projectmanagement BV te Gorinchem* Kats & Waalwijk Vastgoed Management BV te Gorinchem* Kontrola GmbH & Co KG te Köln MaasBilt BV te De Bilt Suyderland Utrecht BV te De Bilt VANDENBROEK International BV te Driebergen Vagron Industrial V.o.f. te Groningen Verwerking Bedrijfsafvalstoffen Maasvlakte CV te Rotterdam

Toelichting op de geconsolideerde balans In duizenden euro’s

Immateriële vaste activa

De opbouw en het verloop van de boekwaarde is als volgt: totaal

kosten van goodwill

kosten van ontwikkeling

Aanschaffingsprijs Cumulatieve afschrijving

2.991 – 109

2.647 – 89

344 – 20

Boekwaarde per 1 januari 2002

2.882

2.558

324

Mutaties in de boekwaarde: Investeringen Afschrijvingen

5.493 – 526

4.928 – 389

565 – 137

4.967

4.539

428

Aanschaffingsprijs Cumulatieve afschrijving

8.484 – 635

7.575 – 478

909 – 157

Boekwaarde per 31 december 2002

7.849

7.097

752


42

Materiële vaste activa


Aanschaffingsprijs Cumulatieve herwaardering Cumulatieve afschrijving Boekwaarde per 1 januari 2002 Mutaties in de boekwaarde: Investeringen Desinvesteringen Herwaarderingen Afschrijvingen Nieuwe (de)consolidatie Overboeking uit hoofde van inbedrijfsstelling

Aanschaffingsprijs Cumulatieve herwaardering Cumulatieve afschrijving Boekwaarde per 31 december 2002

bedrijfsgebouwen en -terreinen

machines en installaties

andere vaste bedrijfsmiddelen

vaste bedrijfsmiddelen in aanbouw

153.260 11.070 – 83.429

25.234 11.070 – 9.205

19.944 – – 5.395

96.684 – – 68.829

11.398 – –

80.901

27.099

14.549

27.855

11.398

19.474 – 1.284 5.420 – 15.804 36 –

4.351 – 825 5.420 – 1.186 – 895

542 – 134 – – 952 36 – 231

12.321 – 311 – – 13.573 – 7.598

2.260 – 14 – – 93 – – 8.262

7.842

8.655

– 739

6.035

– 6.109

164.853 16.490 – 92.600

28.981 16.490 – 9.717

19.844 – – 6.034

110.739 – – 76.849

5.289 – –

88.743

35.754

13.810

33.890

5.289


De belangrijkste onder deze post opgenomen deelnemingen zijn: percentage deelname 50 50 25 50 25 50 49 40 33,33 25 49,9 49 66,67 50 6,26 16 24,5 15,38 40 18 45,98 50 50 50 95


A&G Milieutechniek BV te Waalwijk BVNN V.o.f. te Leeuwarden Coldenhove West Beheer BV te Maasland Combinatie Nieuwerijn v.o.f. te De Bilt Eko-Mysl Sp.z.o.o. te Myslibórz Grontland V.o.f. te Maastricht Jongen/Maasbilt V.o.f. te Maastricht Malpensa Real Estate BV te Schiphol Neerbosch CV te Apeldoorn Ontwikkelingscombinatie Coldenhove West CV te Maasland Ontwikkelingscombinatie Schalkwijkerpoort V.o.f. te De Bilt Oolder Veste BV te Heerlen Partner Logistics Europe BV te Middelburg Projectontwikkelingsgroep Muldin BV te Obdam Q-Park NV te Maastricht Ruimte voor Ruimte CV te Den Bosch SBI Friesland V.o.f. te Oudehaske SIB Investeringen CV te Hilvarenbeek Soldata Grontmij V.o.f. te De Bilt Studiebureau voor Wegen en Kunstwerken NV (SWK) te Gent Survey Cartography Enterprise Vertical Ltd. te Zory Suydergront V.o.f. te Maastricht Suydergront II V.o.f. te Maastricht V.o.f. Ontwikkelings Pot- en Containerteelt Boskoop te Pijnacker Zenit Ltd. Te Szczecin


aandelen

leningen


39.267

29.545

9.722

Mutaties in de boekwaarde: Oprichting/uitbreiding/deelname Afgeloste/verstrekte leningen Verkoop Resultaat deelnemingen Herwaardering/koersverschillen Ontvangen dividend Nieuwe (de)consolidatie

4.034 2.397 – 4.024 4.761 1.436 – 1.368 –

4.034 – – 4.024 4.761 1.436 – 1.368 –

– 2.397 – – – – –

7.236

4.839

2.397


46.503

34.384

12.119

Cumulatieve herwaardering per 31 december 2002

11.653

11.653

–

De deelnemingen waarin onze grondposities zijn ondergebracht vormen circa € 20.000.000 van de post financiële vaste activa. Ons off-balance aandeel in de financiering bedraagt € 63.000.000.

Grond

Het aantal hectares grond voor delfstoffenwinning bedraagt 1.023, voor ontwikkeling 69 hectare en voor stortplaatsontwikkeling in Polen 46 hectare. Zij hebben een langlopend karakter.

Onderhanden werk

31 december 2002

Kosten Gedeclareerde termijnen

Vorderingen


44

31 december 2001 454.355 – 392.517

395.749 – 352.177

61.838

43.572

31 december 2002

Handelsdebiteuren Deelnemingen Overige vorderingen Overlopende activa

Voorzieningen

102.577 – 9.565 9.004

102.343 1.233 9.883 7.348

121.146

120.807

31 december 2002

Latente belastingen Reststoffenverwerking Overige

Voorzieningen

31 december 2001

31 december 2001 26.971 27.849 5.308

18.875 31.412 5.416

60.128

55.703

De voorzieningen hebben merendeels een langlopend karakter. Voor het verschil tussen de fiscale en commerciële boekwaarde is een voorziening voor latente belastingen gevormd. De verplichtingen met een looptijd van langer dan een jaar, die verband houden met de verwerking van reststoffen (met name eindafwerking, nazorg en risico’s van afvalstoffenbergingen) zijn opgenomen onder de post reststoffenverwerking. De overige voorzieningen betreffen met name de voorziening Assurantie Eigen Risico en de voorziening voor garantieverplichtingen. De voorziening Assurantie Eigen Risico wordt in vijf jaar afgebouwd.

De opbouw en het verloop van de voorzieningen is als volgt: totaal

latente belastingen

reststoffenverwerking

overige


55.703

18.875

31.412

5.416

Mutaties in de boekwaarde: Nieuw gevormd/toename bestaande voorzieningen Uitgaven ten laste van voorzieningen Overige mutaties Mutaties i.v.m. oprenting/wijziging disconteringsvoet

16.415 – 9.000 – 3.543 553

9.371 – 454 – 821 –

2.805 – 5.004 –1.917 553

4.239 – 3.542 – 805 –

4.425

8.096

– 3.563

– 108

60.128

26.971

27.849

5.308



31 december 2002

Achtergestelde lening Hypothecaire leningen Leningen van kredietinstellingen Overlopende passiva

31 december 2001 10.500 2.637 19.757 –

12.000 4.742 26.671 27

32.894

43.440

In 2000 is een achtergestelde lening opgenomen die eind 2002 € 12.000.000 bedraagt (2001: € 13.500.000), een resterende looptijd heeft van acht jaar en lineair wordt afgelost. De rentevoet is gefixeerd op 7,875%. De aflossingsverplichting in 2003 ad € 1.500.000 (2002: € 1.500.000) is opgenomen onder de post schulden aan kredietinstellingen. De aflossingsverplichting na vijf jaar bedraagt nog € 4.500.000. De vorderingen tot terugbetaling van de hoofdsom zijn achtergesteld bij de vorderingen van alle andere bestaande en toekomstige crediteuren.


45

In 2001 is een langlopende lening opgenomen van € 25.000.000 die eind 2002 € 16.250.000 bedraagt en een looptijd heeft tot 2006. De rentevoet is gefixeerd op 5,2%. De aflossingsverplichting ad € 5.000.000 in 2003 is opgenomen onder de post schulden aan kredietinstellingen. De overige (hypothecaire) leningen hebben een gemiddelde rentevoet van 3,7% en een looptijd tot 2021. De aflossingsverplichtingen ad € 1.207.000 in 2003 zijn opgenomen onder de post schulden aan kredietinstellingen. De aflossingsverplichting na vijf jaar bedraagt nog € 4.249.000.


31 december 2002

Schulden aan kredietinstellingen Crediteuren Belastingen Premies sociale verzekeringen Pensioenpremies Overige schulden en overlopende passiva Keuzedividend

31 december 2001 54.889 36.058 11.049 3.200 1.364 45.557 5.541

18.814 37.175 14.662 3.509 153 47.720 5.789

157.658

127.822

Voorwaardelijke verplichtingen

De bankgaranties voor eigen projecten, samenwerkingsverbanden en huurcontracten bedragen € 36.213.000 (2001: € 36.861.928). Daarnaast bedragen de borgtochtverplichtingen voor personeelsleden € 347.000 (2001: € 98.924).

Niet uit de geconsolideerde balans blijkende verplichtingen

De langlopende financiële verplichtingen ter zake van huur en operational lease bedragen € 61.838.000 (2001: € 58.396.976). Er bestaat hoofdelijke aansprakelijkheid voor samenwerkingsverbanden in de vorm van vennootschap onder firma. De daaruit voortvloeiende risico’s zijn in het algemeen in project BV’s ondergebracht.

Segmentatie balansgegevens per 31 december


ontwikkeling & exploitatie

correcties & eliminaties

Grontmij totaal

2002

2002

2002

2002

2001

2001

2001

2001

Vaste activa Vlottende activa

69.450 220.637

62.126 217.420

73.645 119.661

60.924 123.489

– – 126.529

– – 146.621

143.095 213.769

123.050 194.288

Totale activa

290.087

279.546

193.306

184.413

– 126.529

– 146.621

356.864

317.338

5.180

7.705

41.323

31.562

–

–

46.503

39.267

Crediteuren Kredietinstellingen Overige kortlopende schulden

23.786 22.599 135.113

22.783 17.415 159.434

12.272 32.290 58.127

14.392 1.399 59.020

– – – 126.529

– – – 146.621

36.058 54.889 66.711

37.175 18.814 71.833

Totaal kortlopende schulden Totaal langlopende schulden

181.498 13.339

199.632 9.553

102.689 19.555

74.811 33.887

– 126.529 –

– 146.621 –

157.658 32.894

127.822 43.440

Totaal verplichtingen

194.837

209.185

122.244

96.698

– 126.529

– 146.621

190.552

159.262

Investeringen in materiele vaste activa Immateriele vaste activa Financiele vaste activa

14.837 5.493 4.088

18.636 2.991 – 58

4.914 – 3.253

4.492 – 7.473

– – –

– – –

19.751 5.493 7.341

23.128 2.991 7.415

Totale investeringen in vaste activa

24.418

21.569

8.167

11.965

–

–

32.585

33.534

Deelnemingen

46

advies- & ingenieursbureaus

Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening In duizenden euro’s

Omzet

De omzet werd voor 79% (2001: 80%) behaald in Nederland en voor 21% (2001: 20%) in overige landen.

Projectkosten van derden

Onder projectkosten van derden zijn alle van derden ingekochte materialen en diensten opgenomen die direct aan projecten zijn gerelateerd.

Toegevoegde waarde

De omzet verminderd met de projectkosten van derden en de overige bedrijfslasten vormt de toegevoegde waarde. Deze is in 2002 toegenomen van € 209.069.705 naar € 220.510.000, een stijging van 5%.

2002

Lonen en salarissen Sociale lasten en pensioenpremies Afschrijving op vaste activa Overige bedrijfslasten

2001 152.911 33.155 16.330 97.741

143.169 32.280 13.244 91.187

300.137

279.880

In 2002 bedroeg het gemiddeld aantal werknemers uitgedrukt in fulltime equivalent 4.146 (2001: 4.013), waarvan in eigen dienst 3.810 (2001: 3.664) en ingeleend personeel 336 (2001: 349). Onder de sociale lasten is € 11.378.000 (2001: € 9.287.520) begrepen voor pensioenpremies.

Bezoldigingen bestuurders en commissarissen in 2002

Bestuurders J.W. Hillege F. Gietema D. Brouwer S. Thijsen Commissarissen H. Wiegel M.J. Varekamp G.J.A. van der Lugt F.L.V. Meysman P.P. Snoep J.P. Teelen

periodiek betaalde beloningen

winstdelingen en bonusbetalingen

318 249 209 227

87 39 13 46

32 23 23 23 23 23

– – – – – –

1.150

185

Onder de periodiek betaalde beloningen is € 199.258 begrepen aan pensioenlasten (2001: € 295.914). De ten laste van de vennootschap gekomen bezoldigingen, inclusief pensioenlasten bedroegen in 2001 € 1.149.981 voor bestuurders en € 160.336 voor commissarisssen.


Bedrijfslasten

Financiële baten en lasten

2002

Rentebaten Rentelasten

Financiële baten en lasten

2001 3.959 – 9.518

2.944 – 6.428

– 5.559

– 3.484

De in het boekjaar geactiveerde rentekosten bedragen € 2.480.000 (2001: € 1.217.946).

De belastingdruk is als volgt opgebouwd: Belastingdruk


48

2002

Acuut Nederland Overige landen Latent Nederland Overige landen

Belastingtarief

2001

– 4.035 2.091

7.638 723

5.600 –

– 2.216 –

3.656

6.145

2002

2001

Toepasselijke tarief Energie-investeringsaftrek Lagere taxcredit buitengewone last Geen belastingbate verlies België Niet aftrekbare kosten/overige

34,0% – 5,0% – – 0,1%

34,5% – 6,0% 2,7% 5,0% 0,2%

Effectieve tarief

29,1%

36,4%

Latente belastingen

2002

2001

Waardering onderhanden werk Waardering installaties/panden

18.104 10.368

12.751 8.574

Bruto belastinglatentie

28.472

21.325

Compensabele verliezen Fiscaal niet erkende voorzieningen (reststoffenverwerking)

– 1.207 – 294

– 1.861 – 589

Netto belastinglatentie

26.971

18.875

Buitengewone baten en lasten

In 2001 is een buitengewone last opgenomen van € 4.535.533. Deze last heeft betrekking op een getroffen reorganisatievoorziening.

Segmentatie winst- en verliesrekening 2002 advies- en ingenieursbureaus

ontwikkeling & exploitatie

Grontmij totaal

2002

2002

2002

2001

2001

Omzet Projectkosten van derden

375.846 89.831

372.058 105.812

119.427 87.191

138.992 100.447

495.273 177.022

511.050 206.259

Bruto-opbrengsten Bedrijfslasten

286.015 271.776

266.246 249.571

32.236 28.361

38.545 30.309

318.251 300.137

304.791 279.880

Bedrijfsresultaat Financiële baten en lasten

14.239 – 2.728

16.675 – 1.388

3.875 – 2.831

8.236 – 2.096

18.114 – 5.559

24.911 – 3.484

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen Belastingen Resultaat deelnemingen

11.511 – 4.087 – 269

15.287 – 6.284 – 933

1.044 431 5.143

6.140 – 995 2.239

12.555 – 3.656 4.874

21.427 – 7.279 1.306

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen Aandeel derden

7.155 458

8.070 – 734

6.618 – 373

7.384 – 248

13.773 85

15.454 – 982


7.613

7.336

6.245

7.136

13.858

14.472

– –

– 4.536 1.134

– –

– –

– –

– 4.536 1.134

7.613

3.934

6.245

7.136

13.858

11.070

Buitengewone baten en lasten Belastingen buitengewone baten en lasten Nettoresultaat


2001

Vennootschappelijke balans per 31 december In duizenden euro’s

Na winstbestemming

2002 Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa

2001

– – 74.137

Vlottende activa Vorderingen Totaal activa


50

Eigen vermogen Geplaatst kapitaal Agio Herwaarderingsreserve Wettelijke reserve Overige reserves

– – 71.023 74.137

71.023

93.256

93.857

167.393

164.880

2002

2001 3.938 31.850 17.452 667 51.245

4.340 27.218 12.348 324 44.515 105.152

88.745

4.362

4.172


21.750

29.500


36.129

42.463

167.393

164.880

Voorzieningen

Totaal passiva

Vennootschappelijke winst- en verliesrekening In duizenden euro’s

2002

2001

Resultaat uit deelnemingen na belastingen Overige resultaten

12.030 1.828

9.737 1.333

Resultaat na belastingen

13.858

11.070

Aangezien de resultaten van Grontmij NV zijn betrokken in de consolidatie is de vennootschappelijke winst- en verliesrekening in verkorte vorm opgenomen.


Toepassing BW 2:402

Grondslagen van vennootschappelijke waardering en resultaatbepaling Algemeen

Bij de samenstelling van de vennootschappelijke balans en winst- en verliesrekening, worden dezelfde grondslagen van waardering en resultaatbepaling gehanteerd, als bij de samenstelling van de geconsolideerde jaarrekening. Geconsolideerde vennootschappen worden gewaardeerd tegen het aandeel in de netto-vermogenswaarde, bepaald volgens de grondslagen zoals vermeld in deze jaarrekening. Het resultaat uit deelnemingen komt overeen met het aandeel in de winst van het boekjaar van de desbetreffende vennootschappen.


52

Toelichting op de vennootschappelijke balans In duizenden euro’s


groepsmaatschappijen

leningen aan groepsmaatschappijen

andere deelnemingen

overige leningen


71.023

28.816

23.348

18.559

300

Mutaties in de boekwaarde: Oprichting/uitbreiding/deelname Verkoop Resultaat deelnemingen Herwaardering/koersverschillen Ontvangen dividend Afgeloste/verstrekte leningen

109 – 931 7.440 5.196 – 1.303 – 7.397

– – 5.147 3.855 – 1.169 –

– – – – – – 7.096

– – 931 2.293 1.341 – 134 –

109 – – – – – 301

3.114

7.833

– 7.096

2.569

– 192

74.137

36.649

16.252

21.128

108

– 16.500

– 10.413

–

– 6.087

–

Boekwaarde per 31 december 2002 Cumulatieve herwaarderingen per 31 december 2002

Vorderingen Groepsmaatschappijen Overige vorderingen

31 december 2002

31 december 2001 91.194 2.062

92.284 1.573

93.256

93.857



Eigen vermogen

De opbouw en het verloop is in 2002 als volgt: totaal

Stand per 1 januari 2002

geplaatst en volgestort kapitaal

agioreserve

herwaarderingsreserve

wettelijke reserves

overige reserves

88.745

4.340

27.218

12.348

324

44.515

Winstverdeling 2002

8.315

–

–

–

–

8.315

Stockdividend 2001

4.230

– 402

4.632

–

–

–

–

–

–

–

428

– 428

3.862

–

–

5.104

– 119

– 1.123

105.152

3.938

31.850

17.452

633

51.279

Kosten in verband met onderzoek en ontwikkeling Herwaardering/koersverschillen GRONTMIJ JAARVERSLAG 2002

54

Stand per 31 december 2002

In het boekjaar is het aantal aandelen toegenomen van 3.825.813 naar 3.937.875 door geplaatst stockdividend. De redenominatie van de gulden naar de euro heeft plaatsgevonden op 25 februari 2002. De afronding van de nominale waarde van het aandeel naar 1 euro is gerubriceerd onder de regel herwaardering/ koersverschillen.

Voorzieningen Latente belastingen

Leningen

31 december 2002

31 december 2001 4.362

4.172

4.362

4.172

In 2000 is een achtergestelde lening opgenomen die eind 2002 € 12.000.000 (2001: € 13.500.000) bedraagt, een resterende looptijd heeft van acht jaar en lineair wordt afgelost. De rentevoet is gefixeerd op 7,875%. De aflossingsverplichting in 2003 ad € 1.500.000 (2002: € 1.500.000) is opgenomen onder de post schulden aan kredietinstellingen. De aflossingsverplichting na vijf jaar bedraagt nog € 4.500.000. De vorderingen tot terugbetaling van de hoofdsom zijn achtergesteld bij de vorderingen van alle andere bestaande en toekomstige crediteuren. In 2001 is een langlopende lening opgenomen van € 25.000.000 die eind 2002 € 16.250.000 bedraagt en een looptijd heeft tot 2006. De rentevoet is gefixeerd op 5,2%. De aflossingsverplichting ad € 5.000.000 in 2003 is opgenomen onder de post schulden aan kredietinstellingen.


31 december 2002

Kredietinstellingen Groepsmaatschappijen Crediteuren Overige schulden en overlopende passiva Keuzedividend

27.478 – 37 3.071 5.543

32.988 2 – 3.684 5.789

36.129

42.463

De bankgaranties, concerngaranties en borgtochten voor groepsmaatschappijen bedragen € 10.963.000 (2001: € 17.737.361).

55

De Bilt, 12 maart 2003

De directie J.W. Hillege F. Gietema D. Brouwer S. Thijsen

De Raad van Commissarissen H. Wiegel M.J. Varekamp G.J.A. van der Lugt F.L.V. Meysman P.P. Snoep J.P. Teelen


Voorwaardelijke verplichtingen

31 december 2001

Overige gegevens In duizenden euro’s

Winstbestemming

De statutaire regeling over de winstbestemming kan als volgt worden samengevat. Jaarlijks wordt door de directie, met goedkeuring van de Raad van Commissarissen, vastgesteld welk deel van de winst aan de reserves wordt toegevoegd. Winstuitkeringen kunnen slechts plaatshebben tot ten hoogste het bedrag van het uitkeerbaar deel van het eigen vermogen. Indien in enig jaar verlies is geleden, wordt over dat jaar geen dividend uitgekeerd. Ook in volgende jaren kan pas uitkering van dividend plaatshebben, nadat het eerder geleden verlies door winst is goedgemaakt. De algemene vergadering kan echter op een voorstel van de directie, dat is goedgekeurd door de Raad van Commissarissen, besluiten zulk een verlies te delgen ten laste van het uitkeerbaar deel van het eigen vermogen of ook dividend uit te keren ten laste van het uitkeerbaar deel van het eigen vermogen. Uitkering van winst geschiedt na de goedkeuring van de jaarrekening waaruit blijkt dat zij geoorloofd is.

Voorgestelde winstbestemming

Conform het gestelde in het bericht van de Raad van Commissarissen is de winstbestemming als volgt verwerkt:


56

2002 Toevoeging aan de overige reserves Keuzedividend

2001 8.315 5.543

5.281 5.789

13.858

11.070

Accountantsverklaring

Opdracht

Wij hebben de jaarrekening 2002 van Grontmij NV te De Bilt gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de leiding van de vennootschap. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarrekening te verstrekken.

Werkzaamheden

Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controleopdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die de leiding van de vennootschap daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel.

Oordeel

Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het vermogen op 31 december 2002 en het resultaat over 2002 in overeenstemming met in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving en voldoet aan de wettelijke bepalingen inzake de jaarrekening zoals opgenomen in Titel 9 Boek 2 BW. Utrecht, 12 maart 2003 Ernst & Young Accountants


57

Stichting Preferente aandelen Grontmij

De statuten van Grontmij NV voorzien in de mogelijkheid tot uitgifte van preferente aandelen. Deze aandelen kunnen ingevolge een daartoe gesloten overeenkomst worden geplaatst bij de daartoe opgerichte Stichting Preferente aandelen Grontmij, gevestigd te De Bilt. Deze stichting heeft ten doel het behartigen van de belangen van Grontmij NV, de met haar verbonden onderneming en alle daarbij betrokkenen, waarbij onder meer zoveel mogelijk worden geweerd invloeden, welke de continuïteit, de zelfstandigheid of de identiteit in strijd met die belangen zouden bedreigen. Per balansdatum waren geen preferente aandelen uitgegeven. Op 31 december 2002 maakten deel uit van het bestuur: - jhr. R.J.M. de Beaufort, bestuurslid A - G.J.M. Braks, bestuurslid A - P.P. Snoep, bestuurslid B


58

Naar het gezamenlijk oordeel van Grontmij NV en de leden van het bestuur van –x de stichting, is de stichting onafhankelijk van Grontmij NV in de zin van Bijlage – bij het Fondsenreglement. De Bilt, 19 maart 2003

Het bestuur

Stichting Administratiekantoor van aandelen Grontmij NV

Rapport van het bestuur

In het verslagjaar werd tweemaal een bestuursvergadering gehouden, terwijl er daarnaast ook informeel overleg met de directie en Raad van Commissarissen van Grontmij NV is geweest. Bijzondere aandacht is besteed aan de jaarcijfers en halfjaarcijfers van Grontmij NV. Gedurende het verslagjaar heeft het bestuur van de stichting voorts de gebruikelijke werkzaamheden verricht, zoals het in administratie nemen van gewone aandelen op naam, het daartegenover uitgeven van certificaten aan toonder en de uitoefening van het aan de aandelen verbonden stemrecht. Tevens zijn voor het eerst in 2002 stemvolmachten verleend aan certificaathouders om het voor hen mogelijk te maken te stemmen op de met hun certificaten corresponderende aandelen.

Per 31 december 2001 beliep het nominale bedrag aan in administratie genomen aandelen

€

4.251.563

Na redenominatie op 25 maart 2002 beliep het nominale bedrag aan in administratie genomen aandelen In 2002 is het bedrag toegenomen met

€ €

3.747.685 110.762

zodat op 31 december 2002 in administratie was, nominaal

€

Op 31 december 2002 maakten deel uit van het bestuur: - J.H. Hulshof, bestuurslid A - E.P. Heiden, bestuurslid A - H. Wiegel, bestuurslid B Naar het gezamenlijk oordeel van Grontmij NV en de leden van het bestuur van de stichting, is voldaan aan de ten aanzien van de onafhankelijkheid van –x bij de bestuurders van de stichting gestelde eisen in de zin van Bijlage – het Fondsenreglement. De Bilt, 19 maart 2003 Het bestuur

3.858.447


59

Kerncijfers

2002


60

2001

2000

1999

1998

Omzet (x 1.000) € Omzet buitenland (x 1.000) € Toegevoegde waarde € Toegevoegde waarde per persoon (eigen personeel)

495.273 104.618 220.510 58

€ € €

511.050 101.749 209.070 57

€ € €

472.156 96.091 202.430 54

€ € €

369.528 55.429 158.785 51

€ € €

309.673 34.064 140.243 52

Bedrijfsresultaat (x 1.000) Netto operationeel resultaat (x 1.000) Resultaat na belastingen (x 1.000) Resultaat na belastingen + afschrijvingen (x 1.000)

€ € € €

18.114 13.858 13.858 30.188

€ € € €

24.911 14.472 11.070 24.314

€ € € €

25.886 16.031 16.031 30.481

€ € € €

17.465 12.106 13.726 24.005

€ € € €

14.564 9.641 9.641 18.770

Totaal eigen en vreemd vermogen (x 1.000)

€

356.864

€

317.338

€

277.300

€

235.512

€

191.240

Groepsvermogen (x 1.000)

€

106.184

€

90.373

€

80.151

€

70.319

€

67.770

Leningen en overige kredieten (x 1.000)

€

87.783

€

62.227

€

54.390

€

36.630

€

16.824

Bedrijfsresultaat/omzet (EBIT)

3,7%

4,9%

5,5%

4,7%

4,7%

Netto operationeel resultaat na belastingen/omzet

2,8%

2,8%

3,4%

3,3%

3,1%

Groepsvermoge/balanstotaal

30%

28%

29%

30%

35%

14,1%

17,0%

21,3%

17,5%

14,7%

3.937.875

3.825.813

3.711.197

3.413.269

3.351.668

Netto operationeel rendement op groepsvermogen Uitstaande aandelen: ultimo Netto operationeel resultaat per aandeel *

€

3,52

€

3,78

€

4,32

€

3,55

€

2,88

Dividend per aandeel**

€

1,41

€

1,51

€

1,73

€

1,42

€

1,13

Uitgekeerd stockdividend (in aantal aandelen)

112.062

114.616

120.928

61.601

–

Dividend in % van netto operationeel resultaat

40,0%

40,0%

40,0%

40,0%

39,4%

Hoogste koers

€

39

€

43

€

35

€

30

€

36

Laagste koers

€

18

€

31

€

28

€

24

€

26

Slotkoers

€

18

€

34

€

33

€

28

€

27

Gemiddeld eigen personeel fte (inclusief buitenland) Gemiddeld eigen personeel buitenland fte Gemiddeld ingeleend fte

3.810 710 336

3.664 628 349

3.766 814 368

3.104 600 347

2.704 395 291

Gemiddeld totaal fte

4.146

4.013

4.134

3.451

2.995

* Indien in de loop van het boekjaar aandelen ten laste van het agio zijn uitgegeven, zijn de cijfers conform de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving voor die uitgifte gecorrigeerd. ** Naar keuze in aandelen of in contanten.

Management bedrijfsonderdelen Grontmij Per 1 maart 2003


62

Advies & Techniek

Bouw & Installaties

Ontwikkeling & Exploitatie

Directie: S. Thijsen R. Lageveen

Directie: G.P. Dral

Directie: J.H.M. Mesterom J.W. Samama

Grontmij Bouw- en Installatietechniek M.W. van den Bosch

Grontmij BRP E.R. Visser

Grontmij Groningen T. Jaarsma

Grontmij Verkeer & Infrastructuur H. Snoek

Grontmij Friesland J.J.F. Rijnhart

Grontmij Water & Reststoffen W. van Starkenburg

Grontmij Drenthe J.J. Reeskamp

Houdringe Rentmeesters G. Smit

Grontmij Overijssel J.H. Thiescheffer

MAP Surveying P.B. van der Roest

Grontmij Gelderland L.K. Pennings

Grontmij Polska (Polen) F.T. Tiegelaar

Grontmij Flevoland J.J. Vogelaar Grontmij Utrecht M.H. Bannink Grontmij Noord-Holland E. Malipaard

Grontmij Bravenboer & Scheers A.M. Vader Grontmij Coman H.J.A.M. Ummels Grontmij van Ruitenburg A.H.M. Vinken Bravenboer & Scheers B.J.M. van de Wijnckel Ingenieursbureau Het Noorden J. van der Wal Ingenieursbureau Duijndam & Co A.H.M. Vinken Technical Management P.J.M. IJsselmuiden

Grontmij Parkconsult L.J.J. Prikken Grontmij Real Estate Nederland A.W. Bijvoet G.J. Koning Grontmij Water & Reststoffen Contracting G.J.R. Georg Delgromij F. Snel Kats & Waalwijk A. van Driel IMS A.M. Brouwers G.C. Huiberts

Grontmij Zuid-Holland F.C. Vrolijks

INTO M. ter Lingen

Grontmij Zeeland P.E. van den Dries

Vandenbroek International L. Bonsen

Grontmij Noord-Brabant J. Nijhof

MaasBilt R. Slikkerveer

Grontmij Limburg J.R. Deutekom

Grontmij Vastgoed Contracting H.J.A.M. Ummels

AquaSense J.T. Meulemans E.H. ten Winkel

Grontmij Real Estate International R. van Heumen

Grontmij Geogroep J. Barendrecht

Grontmij Real Estate Belgium (België) J. Thoen

Grontmij Geo Informatie J.J. ten Siethof

Coman CR (Tsjechië) E.M. Sweens

Grontmij Maunsell ICS H. Snoek E. Plewa

Kontrola (Duitsland) M. Schwerdtner

Grontmij-de Weger H. Snoek

Coman Deutschland (Duitsland) O. Driver Dunec Engineering Contractors (Hongarije) G. Bagdy Grontmij Real Estate Polska (Polen) H. van der Sanden Grontmij Real Estate Espana (Spanje) A.W.C. Kleij

België

Directie: B. Schierenbeck S. Thijsen

Directie: G.P. Dral

Grontmij GfL (Bremen) C. Becker

Grontmij Belgroma J. Bosschem

Grontmij GfL (Dresden) G. Grübler

Grontmij Bouw L. Hens

Grontmij GfL (Halle) R. Otto

Grontmij Atenco R. Verheirstraeten

Grontmij GfL (Koblenz) K. Hille

Grontmij A’Prom J. van Vooren

Grontmij GfL (Potsdam) M. Crull

Grontmij Clerckx L. Daems

Grontmij GfL (Sulingen) K. Thiele

Grontmij Styfhals D. Goossenaerts

Grontmij GfL (Weimar) M. Sbeih

Grontmij Verschave D. Stove

Grontmij IHP (Stade) M. Junker

BnS Engineering L. Suy

Grontmij BPS (Bremen) D. Prieser

Arteum Architects J. Vereertbrugghen

Grontmij Morszeck (Hameln) B. Schierenbeck

De Neuter & Associés B. Reul


Duitsland

Colofon

Uitgave April 2003 Grontmij NV De Holle Bilt 22 Postbus 203 3730 AE De Bilt T +31 30 220 79 11 F +31 30 220 0174 www.grontmij.com [email protected] Vormgeving Studio Grontmij Groep Dick Simons


64

Zetwerk en lithografie Studio Grontmij Groep Fotografie directie Limelight, Utrecht Fotografie spreads Tony Stone, Amsterdam Drukwerk De Raat & De Vries, Amsterdam (Thieme GrafiMedia Groep) Bindwerk Epping & van der Linden, Woerden Oplage 10.000 exemplaren

mooi werk Jaarverslag hjgrontmij

Recommend Documents