MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN STAND VAN ZAKEN OGGZ REGIO KENNEMERLAND 2011

GGD Kennemerland Monitor sociaal kwetsbare groepen 2011

mei 2012

MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN STAND VAN ZAKEN OGGZ REGIO KENNEMERLAND 2011

MEI 2012 EPIDEMIOLOGIE EN OGGZ Saskia Mérelle Regina Overberg Hans Lodder

1


mei 2012

2


mei 2012

1. DOEL RAPPORT EN CONTACT ............................................................................................ 5 2. MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN......................................................................... 5 2.1. Achtergrond .............................................................................................................. 5 2.2 Doel- en vraagstelling ................................................................................................. 6 3. OPZET MONITOR ............................................................................................................. 6 3.1 Theoretische achtergrond ............................................................................................ 6 3.2 Indeling monitor ......................................................................................................... 8 3.3 Onderwerpen monitor ................................................................................................. 8 3.4 Bronnen monitor .......................................................................................................10 3.4.1 Lokale bronnen....................................................................................................10 3.4.2 Landelijke bronnen...............................................................................................10 3.5 Analyse ....................................................................................................................10 3.6 Presentatie resultaten ................................................................................................11 4. RISICOFACTOREN VAN SOCIALE KWETSBAARHEID ............................................................12 4.1 Werk en inkomen ......................................................................................................12 4.1.1 Voortijdige schoolverlaters ....................................................................................12 4.1.2 Laag opgeleid ......................................................................................................13 4.1.3 Lage sociaaleconomische status.............................................................................14 4.1.4 Afhankelijk van uitkering ......................................................................................15 4.1.5 Moeite met rondkomen.........................................................................................16 4.2 Gezin en relatie .........................................................................................................17 4.2.1 Gebroken gezin ...................................................................................................17 4.2.2 Gebroken relatie ..................................................................................................18 4.3. Gezondheid..............................................................................................................18 4.3.1 Psychische problemen ..........................................................................................18 4.3.2 Eenzaamheid.......................................................................................................20 4.3.3 Gepest worden ....................................................................................................21 4.3.4 Slechte gezondheid ..............................................................................................22 4.3.5 Ouderen met beginnende dementie........................................................................23 4.4 Genotmiddelen ..........................................................................................................24 4.4.1 Overmatig drinken ...............................................................................................24 4.4.2 Actueel, incidenteel drugsgebruik...........................................................................25 4.5 (Basis)vaardigheden ..................................................................................................26 4.5.1 Geringe schriftelijke vaardigheden .........................................................................26 4.5.2 Geringe probleemoplossende vaardigheden.............................................................27 5. SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN ......................................................................................28 5.1 Werk en inkomen ......................................................................................................28 5.1.1 Mensen in een schuldhulpverleningstraject..............................................................28 5.2 Gezin en relatie .........................................................................................................30 5.2.1 Slachtoffers van huiselijk geweld ...........................................................................30 5.2.2 Ouderen die mishandeld worden ............................................................................31 5.2.3 Multiprobleemgezinnen.........................................................................................31 5.2.4 Tienermoeders ....................................................................................................33 5.3 Woonsituatie .............................................................................................................34 5.3.1 Mensen die hun huis dreigen uitgezet te worden ......................................................34 5.3.2 Mensen die overlast bezorgen ...............................................................................35 5.3.3 Mensen die hun woning vervuilen ..........................................................................35 5.4 Gezondheid...............................................................................................................36 5.4.1 Mensen met een verstandelijke beperking...............................................................36 5.5 Veiligheid..................................................................................................................39 5.5.1 Veelplegers .........................................................................................................39 6. SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN DIE UITVALLEN................................................................41 6.1 Harddrugsverslaafden ................................................................................................41 6.2 Bemoeizorgklanten ....................................................................................................42 6.3 Zwerfjongeren/dakloze jongeren .................................................................................43 6.4 Daklozen (feitelijk en residentieel) ...............................................................................44 7. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN....................................................................................46 7.1 Conclusies ................................................................................................................46 7.2 Aanbevelingen...........................................................................................................47 REFERENTIES ....................................................................................................................49

3


mei 2012

4


mei 2012

1. DOEL RAPPORT EN CONTACT Van de monitor sociaal kwetsbare groepen 2011 staan in een factsheet de resultaten beschreven voor de regio Kennemerland. Dit rapport heeft tot doel achtergrondinformatie over het onderzoek te geven en alle beschikbare resultaten te presenteren, inclusief de cijfers per gemeente. Hoofdstuk 2 beschrijft de achtergrond, doelen vraagstelling van de monitor en hoofdstuk 3 beschrijft de onderzoeksopzet. Vervolgens worden de resultaten voor de risicofactoren van sociale kwetsbaarheid (hoofdstuk 4), sociaal kwetsbare groepen (hoofdstuk 5) en sociaal kwetsbare groepen met ernstige meervoudige problemen (hoofdstuk 6) beschreven. Dit rapport eindigt met conclusies en beleidsaanbevelingen in hoofdstuk 7. Als u vragen of opmerkingen heeft over de factsheet of dit rapport kunt u contact opnemen met Saskia Mérelle of Regina Overberg, epidemiologen. Hans Lodder, beleidsmedewerker OGGZ, heeft de analyses van het cliëntregistratiesysteem Schakelnet uitgevoerd. U kunt hem ook benaderen voor vragen. De epidemiologen zijn te bereiken via telefoonnummer 023-7891786 of via e-mail [email protected]. Medewerkers van het OGGZ-team zijn te bereiken via telefoonnummer 023-5159184.

2. MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN 2.1. Achtergrond De openbare geestelijk geestelijke gezondheidszorg (OGGZ) wordt gedefinieerd als alle activiteiten op het terrein van de geestelijke gezondheid die niet worden voorafgegaan door een vrijwillige, individuele hulpvraag van een cliënt. De OGGZ richt zich op het signaleren en bestrijden van risicofactoren van sociale kwetsbaarheid en het bereiken en begeleiden van sociaal kwetsbare personen [1]. De primaire doelgroep van OGGZ bestaat uit de sociaal kwetsbaren. Dit zijn mensen die onvoldoende in hun eigen bestaansvoorwaarden kunnen voorzien [1]. Ze hebben vaak meerdere problemen tegelijk (schulden, verwaarlozing en sociaal isolement) en krijgen vanuit het perspectief van de hulpverleners niet de zorg die nodig is. Kenmerkend voor deze groep is dat ze zelf geen hulpvraag stellen. Familie, buren of omstanders vragen om hulp, het is vaak ongevraagde bemoeienis [2]. Voor deze sociaal kwetsbare groepen zijn vangnetvoorzieningen nodig. Daarnaast richt de OGGZ zich op mensen bij wie gelijksoortige problemen zich opstapelen en die een gebrek aan steun hebben [3]. Bijvoorbeeld mensen met problematische schulden of slachtoffers van huiselijk geweld. Voor deze sociaal kwetsbare groepen zijn doelgroepvoorzieningen nodig. Verder richt de OGGZ zich op mensen met een verhoogd risico in de gehele bevolking. Dit zijn mensen die het risico lopen om sociaal kwetsbaar te worden. Bijvoorbeeld mensen met psychische problemen die afhankelijk zijn van een uitkering. Preventieve activiteiten kunnen helpen om erger te voorkomen [1]. Het Loket Brede Centrale Toegang (BCT) en het Meldpunt Zorg & Overlast van GGD Kennemerland bieden directe hulp en begeleiding naar zorgen dienstverlening. Daarnaast creëert de GGD zorgnetwerken en brengt ze moeilijk bereikbare groepen in beeld. De GGD registreert alle meldingen vanuit de BCT en andere bronnen en aanpak van cliënten in Schakelnet. Hierdoor is er meer zicht gekomen op moeilijk grijpbare groepen. Daarnaast voeren epidemiologen van de GGD elk jaar een gezondheidsmonitor uit. Dit is een vragenlijstonderzoek uitgevoerd onder een steekproef van de bevolking. Momenteel zijn gegevens beschikbaar over risicofactoren onder de jeugd (12 t/m 18 jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65 plus) [4-6]. De gezondheidsmonitor onder de jongste jeugd (0 t/m 12 jaar) is nog in ontwikkeling. De OGGZ is één van de prestatievelden in de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) en valt daarmee direct onder verantwoordelijkheid van gemeenten [1]. 5


mei 2012

Gemeenten kunnen de cijfers van de Monitor gebruiken om hun beleid voor sociaal kwetsbare groepen te concretiseren. GGD’en worden in 2013 wettelijk verplicht om gegevens aan te leveren over risicogroepen OGGZ aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) [7]. Dit rapport presenteert voor het eerst gegevens van deze landelijke indicatoren. 2.2 Doel- en vraagstelling Het doel van de monitor sociaal kwetsbare groepen is het ondersteunen van de beleidsmakers van de GGD en die van de tien gemeenten in de regio Kennemerland door: 1) het in kaart brengen en inschatten van de omvang van sociaal kwetsbare groepen, en 2) het aanleveren van de wettelijk verplichte indicatoren van IGZ. In de monitor staan drie vragen centraal: 1) welke risicofactoren van sociale kwetsbaarheid zijn er in de regio Kennemerland en hoeveel inwoners hebben deze risicofactoren? 2) welke sociaal kwetsbare groepen zijn er in de regio Kennemerland en om hoeveel inwoners gaat het? 3) welke sociaal kwetsbare groepen met ernstige meervoudige problemen zijn er in de regio Kennemerland en om hoeveel inwoners gaat het?

3. OPZET MONITOR Dit hoofdstuk beschrijft de theoretische achtergrond van de monitor (§ 3.1), indeling van de monitor (§ 3.2), onderwerpen (§ 3.3) bronnen (§ 3.4), analyse (§ 3.5) en presentatie resultaten (§ 3.6). 3.1 Theoretische achtergrond De monitor sociaal kwetsbare groepen is afgeleid van het model van ‘de ‘OGGZ-ladder’ en de indeling van de ‘OGGZ-trechter’ [8,9]. Beide conceptuele modellen worden in deze paragraaf besproken. De OGGZ-ladder ordent de verschillende doelgroepen van de OGGZ in vijf fictieve treden (zie figuur 1). Elk van de treden wordt gekenmerkt door een toenemende mate van ernst en complexiteit van de problematiek en door interventies die daarbij aansluiten [8]. Figuur 1. De OGGZ-ladder

6


mei 2012

Trede 01: Algemene bevolking. Men heeft een redelijke tot goede gezondheid, doet actief mee in de maatschappij en kan tegenslagen opvangen dankzij voldoende sociale steun. Trede 1: Risicogroepen. Het gaat om uiteenlopende risicogroepen waarbij sprake is van verminderd welzijn en minder goed in staat eigen problemen op te lossen. Dankzij voldoende steun van familie en vrienden, blijven de problemen beheersbaar. Trede 2: Kwetsbaar in de gemeenschap. De problemen nemen in ernst toe. Er is sprake van opeenstapeling van problemen en ze houden langer aan. Steun uit de omgeving is gebrekkig of valt weg. De situatie is kwetsbaar en kan na een ingrijpende gebeurtenis snel verslechteren. Trede 3: Kwetsbaar in instituties. Mensen worden afhankelijk van voorzieningen voor maatschappelijke opvang, psychiatrische en/of verslavingszorg. Zij hebben uiteenlopende, vaak meervoudige problemen. De afhankelijkheid van opvang en zorg kan tijdelijk of langdurig zijn. Trede 4: Kwetsbaar op straat. De bodem van het bestaan is bereikt. Deze feitelijk daklozen hebben geen huisvesting. Zij maken beperkt gebruik van de opvangen zorgvoorzieningen. Zij overnachten op straat, vinden tijdelijk onderdak bij vrienden of familie, of komen bij de nachtopvang. Op elke trede is een aantal interventies mogelijk door gemeente en instellingen. Op de nulde en eerste trede is preventie aan de orde. De tweede trede vraagt om signalering en vroeginterventie en toeleiding naar zorg. Op de derde en vierde trede hebben mensen passende opvang en zorg nodig. De OGGZ-trechter2 bouwt voort op de OGGZ-ladder en gaat uit van een driedeling: ‘risicofactoren in de gemeenschap’, ‘kwetsbare groepen’ en ‘kwetsbare groepen die uitvallen’ (zie figuur 2) [9]. Voorbeelden van risicofactoren in de gemeenschap zijn mensen met een laag inkomen, weinig scholing, werkeloosheid, sociaal isolement en psychiatrische problemen. Voorbeelden van kwetsbare groepen zijn mensen die hun woning vervuilen, slachtoffer zijn van huiselijk geweld, in de prostitutie zitten, een verstandelijke beperking hebben en veelplegers. Kwetsbare groepen die uitvallen zijn mensen die niet in hun eigen bestaansvoorwaarden kunnen voorzien, meerdere problemen hebben, niet de hulp krijgen die nodig is en waar een hulpvraag ontbreekt. Voorbeelden hiervan zijn daklozen en harddrugsverslaafden. Figuur 2. De OGGZ-trechter Riscofactoren in de gemeenschap: preventie

Kwetsbare groepen: doelgroepvoorzieningen Kwetsbare groepen die uitvallen: vangnetvoorzieningen

Een preventieve aanpak is nodig voor mensen in de gemeenschap die risico lopen om sociaal kwetsbaar te worden en af te glijden naar de laag eronder in de trechter. Doelgroepvoorzieningen zijn nodig voor kwetsbare groepen. Met geschikte voorzieningen kan voorkomen worden dat deze groepen afglijden naar de onderste laag van de 1

Beschrijving van de OGGZ-ladder is ontleend van H.Tielen, monitor OGGZ 2008-2009, ZuidHolland Noord, pag. 13-14. 2 Dit figuur is ontleend van de presentatie van B. van Hemert, gehouden op de Vakgroep Epidemiologie, 9 december 2010. 7


mei 2012

trechter. Vangnetvoorzieningen zijn nodig voor kwetsbare groepen die niet zelfstandig kunnen functioneren en afhankelijk zijn van opvang en zorg. 3.2 Indeling monitor De theoretische achtergrond van de OGGZ-ladder en OGGZ-trechter is vertaald naar een driedeling om sociaal kwetsbare groepen in te delen. Driedeling monitor OGGZ Risicofactoren in de gemeenschap: dit zijn mensen met een risicofactor, die in combinatie met andere risicofactoren problematisch kan zijn. Een preventieve aanpak is nodig. Kwetsbare groepen: dit zijn groepen sociaal kwetsbare mensen met meerdere, elkaar beïnvloedende risicofactoren. Signalering en toeleiding naar reguliere zorg is nodig via doelgroepvoorzieningen. Kwetsbare groepen die uitvallen: dit zijn groepen sociaal kwetsbare mensen met meerdere complexe en veelomvattende problemen. Er is stagnatie in de toeleiding naar de reguliere zorg of in de bestaande zorg. Vangnetvoorzieningen Definities zijn nodig. Alle mensen in de bevolking lopen risico om sociaal kwetsbaar te worden. Dit risico is groter als mensen meer risicofactoren hebben. Bijvoorbeeld mensen met psychische problemen, die in combinatie met een andere risicofactor, zoals afhankelijkheid van uitkering, tot problemen leidt. Een preventieve aanpak is nodig om erger te voorkomen. Vervolgens zijn er groepen mensen met meerdere risicofactoren die begeleiding nodig hebben naar reguliere zorg. Dit zijn bijvoorbeeld mensen met problematische schulden en die geen structurele dagbesteding hebben. Tot slot zijn er groepen mensen die meerdere complexe en veelomvattende problemen hebben. Zo is er vaak sprake van een combinatie van dak- en thuisloosheid, geweldsproblematiek, schulden, opvoedingsproblemen, psychiatrische, somatische en/of verslavingsproblemen en/of werkloosheid of het ontbreken van een zinvolle dagbesteding [10]. Kenmerkend voor deze groepen is dat er stagnatie is in de toeleiding naar de reguliere zorg of in de bestaande zorg. Vangnetvoorzieningen zijn nodig zoals de nachtopvang voor daklozen. 3.3 Onderwerpen monitor De onderzoeksgroep bestaat uit sociaal kwetsbaren uit alle leeftijdsgroepen in de regio Kennemerland: jeugdigen (0 t/m 18 jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65 jaar en ouder). De regio Kennemerland bestaat uit de gemeenten Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Velsen en Zandvoort. De samenstelling van de onderzoeksgroep is zowel bottom-up als top-down bepaald. Bottom-up: medewerkers van het OGGZ-team en team Advies & Onderzoek Publieke Gezondheid brachten risicofactoren en groepen in, die zij vaak in de praktijk tegenkomen, en die zij als trends signaleren. Top-down: de kwetsbare groepen die de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft benoemd als OGGZ-risicogroepen [7,11]. Dit zijn de risicogroepen OGGZ volgens IGZ: (Dreigende) huisuitzettingen, Aanvragen schuldhulpverlening, Veelplegers, Residentieel daklozen, Harddrugsverslaafden, Woningvervuilingen, Bemoeizorgklanten in zorg en Multiprobleemgezinnen [7]. Voor zes van de acht risicogroepen zijn bruikbare landelijke standaarden ontwikkeld. De indicator ‘multiprobleemgezinnen’ is een landelijke basisindicator maar heeft een voorlopige status omdat hij is gekoppeld aan de ontwikkeling van de verwijsindex ten behoeve van het jeugdbeleid. Voor de twee ontwikkelindicatoren ‘woningvervuilingen’ en ‘bemoeizorgklanten in zorg’ is meer onderzoek nodig [11]. Deze monitor presenteert alle indicatoren, aangevuld met de indicator ‘inzicht in de omvang van huiselijk geweld’. 8


mei 2012

Van sommige onderwerpen zijn nog onvoldoende betrouwbare of valide gegevens beschikbaar in de regio. Volgend jaar worden de gegevens geüpdatet en zal de monitor worden aangepast en uitgebreid. Een belangrijke aanpassing zijn de nieuwe gegevens van de gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen die in het najaar 2012 wordt uitgevoerd. Onderstaand schema laat de keuze van onderwerpen zien en bijbehorende bron(nen). De bronnen die wij hanteren worden in de volgende paragraaf toegelicht. Het peiljaar betreft de periode waarin de gegevens verzameld zijn. Schema Onderwerpen, bronnen en peiljaar Risicofactoren van sociale kwetsbaarheid Schooluitval Lage opleiding jeugdigen, volwassenen, ouderen Sociaaleconomische status Afhankelijk uitkering, AOW Moeite met rondkomen Gebroken gezin/gebroken relatie Psychische problemen Eenzaamheid Pesten Slechte gezondheid Ouderen met beginnende dementie Overmatig alcoholgebruik Actueel, incidenteel drugsgebruik Geringe schriftelijke vaardigheden Geringe probleemoplossende vaardigheden Geringe pedagogische vaardigheden Sociaal kwetsbare groepen Mensen in een schuldhulpverleningstraject Slachtoffers van huiselijk geweld Ouderen die mishandeld worden Multiprobleemgezinnen Tienermoeders Immigranten die zich nergens thuis voelen, tussen twee culturen Mensen die hun huis dreigen uitgezet te worden Mensen die overlast bezorgen Mensen die hun woning vervuilen Verstandelijke handicap Veelplegers Sociaal kwetsbare groepen met ernstige meervoudige problematiek Harddrugsverslaafden Bemoeizorgklanten Zwerfjongeren/dakloze jongeren Daklozen (residentieel) en feitelijk

Bron KIT Verwey-Jonker instituut Gezondheidsmonitors GGD KL, CBS

Peiljaar 2008 2007-2011

SCP CBS, Gezondheiddsmonitor GGD KL Gezondheidsmonitors GGD KL Gezondheidsmonitors GGD KL, JGZ Gezondheidsmonitors GGD KL, JGZ Gezondheidsmonitors GGD KL Gezondheidsmonitors GGD KL Gezondheidsmonitors GGD KL RIVM Gezondheidsmonitors GGD KL Gezondheidsmonitors GGD KL Adult Literacy and Life Skills Survey Gezondheidsmonitor GGD MN Geen onderzoeksgegevens beschikbaar

2010 2011, 2007 2007, 2008 2007-2010 2007-2010 2007, 2008 2009 2007-2009 2003 2007-2009 2008, 2009 2008 2008

RGI GGD Nederland (Bureau WSNP), gemeenten Gezondheidsmonitor GGD KL, Steunpunt Huiselijk Geweld Gezondheidsmonitor GGD G & V, Steunpunt Huiselijk Geweld Digitaal Dossier JGZ GGD KL en Verwijsindex Risicojongeren CBS, Schakelnet GGD KL, Bemoeizorg Haarlemmermeer Geen onderzoeksgegevens beschikbaar

2010-2011 2008, 2011 2008, 2011 2011 2011

Ministerie BZK, gemeenten

2010, 2011

Schakelnet GGD KL Schakelnet GGD KL CIZ, MEE Noordwest Holland RGI GGD Nederland (HKS-basislijst), politie Kennemerland

2011 2011 2011

RGI GGD Nederland (LADIS) Schakelnet GGD KL Schakelnet GGD KL Schakelnet GGD KL

2009 2011 2011 2011

9

2010


mei 2012

3.4 Bronnen monitor Er is altijd gezocht naar regionale bronnen. Indien deze er niet waren, is gekeken naar gegevens van landelijke onderzoeksinstituten. 3.4.1 Lokale bronnen Schakelnet is een digitaal registratiesysteem (cliëntvolgsysteem) dat wordt gebruikt door medewerkers van het OGGZ-team. In januari 2010 is in de centrumgemeente Haarlem het fysieke loket van de Brede Centrale Toegang geopend (BCT). De GGD brengt voor dit loket de groep daklozen in beeld, organiseert de benodigde zorg en voorzieningen en volgt de voortgang van deze groep. Het meldpunt Zorg & Overlast valt ook onder de BCT. Via dit meldpunt komen de andere sociaal kwetsbare groepen binnen, die niet bij de reguliere zorg aankomen. Het betreft dan vaak financiële problematiek, huiselijke geweld, jeugdgerelateerde problemen, overlast, vervuiling, alle vragen om informatie en advies en mensen met meerdere problemen (psychisch, sociaal en lichamelijk functioneren). Zowel het fysiek loket als het meldpunt Zorg & Overlast registreren in Schakelnet. Een andere lokale bron zijn de gezondheidsmonitors die worden uitgevoerd door epidemiologen van de GGD. Het uitvoeren van een gezondheidsmonitor is een wettelijke taak van de GGD vanuit de Wet Publieke Gezondheid (WPG). Volgens de WPG draagt de gemeente zorg voor: ‘het verwerven van, op epidemiologische analyse gebaseerd, inzicht in de gezondheid van de bevolking’. Iedere gemeente is verplicht iedere vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid vast te stellen. GGD Kennemerland onderzoekt daarom elk jaar een bepaalde leeftijdsgroep (jeugd 0-12 jaar, jeugd 12-19 jaar, volwassenen 19-65 jaar, ouderen 65 +) [4-6]. De jongste jeugd (0-12 jaar) is in ontwikkeling. De methode van een gezondheidsmonitor is een vragenlijstonderzoek, uitgevoerd bij een representatieve steekproef in de bevolking. Hiermee wordt informatie verkregen over de gezondheidssituatie van inwoners uit de regio en over factoren die deze gezondheidssituatie kunnen beïnvloeden. Aanvullend op de gezondheidsmonitors zijn registratiegegevens van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) van GGD Kennemerland gebruikt. JGZ heeft elk jaar contact met 5-jarigen, leerlingen van groep 7 van het basisonderwijs en klas 2 van het voortgezet onderwijs door middel van een screening en een preventief gezondheidsonderzoek op indicatie. Voor sommige onderwerpen zijn gegevens bij gemeenten en ketenpartners opgevraagd (Steunpunt Huiselijk Geweld, MEE, politie Kennemerland). 3.4.2 Landelijke bronnen Landelijke bronnen zijn gebruikt voor demografische onderwerpen zoals inwonersaantallen en uitkeringsgerechtigden. Het Centraal Bureau voor de Statistiek is hiervoor de aangewezen bron (CBS Statline). Voor sommige indicatoren van IGZ zijn de landelijke datasets van de werkgroep Regionale Gezondheidsinformatie (RGI) van GGD Nederland gebruikt. Het Nationaal Kompas van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is geraadpleegd voor de achtergrondinformatie. Ten slotte zijn resultaten van andere GGD’en soms gebruikt om een schatting te maken van de situatie in de regio Kennemerland. 3.5 Analyse De analyse bestaat uit beschrijvende statistiek: het berekenen van prevalenties en absolute aantallen. In een gezondheidsmonitor wordt uitgerekend bij welk percentage van de inwoners in de regio en per gemeente een bepaalde risicofactor voorkomt (prevalenties). Voor deze monitor is met behulp van de inwonersaantallen van 2011 van CBS Statline berekend om hoeveel inwoners in de regio het gaat (absolute aantallen). Omdat de gezondheidsmonitors vóór 2011 zijn uitgevoerd, zijn deze aantallen niet exact.

10


mei 2012

De aantallen kunnen in werkelijkheid hoger of lager zijn omdat de percentages iets veranderd kunnen zijn. De gezondheidsmonitor onder jeugdigen is uitgevoerd onder leerlingen van klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs (havo/vwo en vmbo). Omrekening naar absolute aantallen is gebaseerd op deelnemersaantallen (12 t/m 18 jaar) van het voortgezet onderwijs én mbo in schooljaar 2010-2011. Aangenomen wordt dat de percentages van het voortgezet onderwijs ook van toepassing zijn op dezelfde leeftijdsgroep in het mbo. Verder wordt aangenomen dat klas 2 representatief is voor de jongste leerlingen, en klas 4 representatief is voor de oudste leerlingen. De gezondheidsmonitor onder ouderen is uitgevoerd vóór de fusie van de gemeenten Bloemendaal en Bennebroek. Daarom worden twee percentages gepresenteerd. Ten tijde van het ouderenonderzoek maakte de gemeente Haarlemmermeer nog geen deel uit van de GGD-regio. Omrekening naar absolute aantallen voor de regio is gebaseerd op inwonersaantallen 2011 inclusief Haarlemmermeer. Uit andere GGD-onderzoeken blijkt dat de gemeente Haarlemmermeer gemiddeld scoort op gezondheidsuitkomsten. De richtlijnen van IGZ voor de landelijke indicatoren zijn gevolgd voor de analyse van sociaal kwetsbare groepen Vaak betreft dit het berekenen van het absolute aantal van een bepaalde risicogroep per 10.000 inwoners in de GGD-regio. Voor de overige sociaal kwetsbare groepen is deze methode waar mogelijk toegepast om resultaten onderling te kunnen vergelijken. Daar waar de GGD zich specifiek richt op bepaalde groepen of hun problematiek zijn de aantallen uit Schakelnet nauwkeurig. Denk aan feitelijk daklozen, bemoeizorgcliënten of woningvervuilingen. In andere gevallen geven ze een indicatie over de omvang in de regio, maar zijn aanvullende gegevens nodig. Bijvoorbeeld het aantal verslaafden, multiprobleemgezinnen of tienermoeders. De analyses van bestanden uit Schakelnet hebben betrekking op het aantal nieuwe meldingen per jaar per afdeling van de GGD. In sommige gevallen is een cliënt een paar keer per jaar gemeld. De hier gepresenteerde gegevens zijn teruggebracht tot aantallen gebaseerd op unieke personen (of gezinnen). 3.6 Presentatie resultaten Van elke onderwerp wordt eerst de problematiek beschreven, waarbij de gevolgen voor de gezondheid centraal staan. Vervolgens wordt een definitie van de onderzoeksgroep gegeven en een omvangschatting. In de tabellen zijn de resultaten voor de regio Kennemerland te zien en voor elk van de tien gemeenten. Een vergelijking tussen regio Kennemerland en Nederland is voor sommige onderwerpen mogelijk. In de volgende monitor zullen meer landelijke referentiecijfers beschikbaar zijn. De resultaten zijn onderverdeeld in categorieën (zie Legenda). Per resultaat geeft een afbeelding aan om welke categorie het gaat. Legenda resultaten Werk en Inkomen

Woonsituatie

Gezin en relatie

Genotmiddelen

Gezondheid

(Basis) vaardigheden Combinatie ernstige problemen

Veiligheid

11


mei 2012

4. RISICOFACTOREN VAN SOCIALE KWETSBAARHEID Dit hoofdstuk beschrijft de volgende risicofactoren in onderstaande categorieën: Legenda resultaten risicofactoren Paragraaf § 4.1

Afbeelding

Categorie Werk en inkomen

Risicofactoren Voortijdige schoolverlaters Laag opgeleid Lage sociaaleconomische status Afhankelijk uitkering Moeite met rondkomen Gebroken gezin: kinderen die niet bij beide eigen ouders wonen Gebroken relatie: alleenstaanden

§ 4.2

Gezin en relatie

§ 4.3

Gezondheid

§ 4.4

Genotmiddelen

§ 4.5

(Basis)vaardigheden

Psychische problemen: psychosociale problemen, psychisch ongezond, sombere of depressieve gevoelens, onder behandeling voor depressieve klachten, risico op angststoornis of depressie Eenzaamheid Gepest worden Slechte gezondheid: ervaren gezondheid Beginnende dementie Overmatig drinken: bingedrinkers, zware drinkers, gewoontedrinkers Drugsgebruik: gebruikt hasj/wiet, gebruikt harddrugs Geringe schriftelijke vaardigheden Geringe probleemoplossende vaardigheden

4.1 Werk en inkomen

4.1.1 Voortijdige schoolverlaters Problematiek Leerlingen die voortijdig de school verlaten zijn kwetsbaar omdat zij minder kans van slagen hebben op de arbeidsmarkt en daardoor minder kans hebben om een goede plek in onze maatschappij te veroveren [12]. In 2009 was 9% van de 15- t/m 24-jarigen, die regulier onderwijs volgden, een voortijdig schoolverlater. Dat wil zeggen dat ze geen startkwalificatie hadden: een afgeronde beroepsopleiding op mbo-2-niveau of een havo/vwo-diploma [www.cbs.nl]. Dit minimale opleidingsniveau is nodig om kans te maken op duurzaam werk. Definities Het percentage voortijdige schoolverlaters in de regio is het aantal leerlingen in de regio dat zonder startkwalificatie het onderwijs verlaat per aantal deelnemers aan het voortgezet onderwijs en mbo.

Tabel 1. Percentage jeugdigen dat voortijdig school verlaat (voortgezet onderwijs en mbo). Omvangschatting Jeugdigen % Regio 4 Beverwijk 5 Bloemendaal 3 Haarlem 5 Haarlemmerliede c.a. 2 Haarlemmermeer 4 Heemskerk 4 Heemstede 3 Uitgeest 3 Velsen 4 Zandvoort 4

12


mei 2012

Omvangschatting In de regio Kennemerland is vier procent van de jeugdigen een voortijdige schoolverlater. Deze omvang is gelijk aan het landelijke percentage. Het zijn omgerekend circa 1.320 jeugdigen. Dit aantal is een onderschatting van de werkelijke problematiek, omdat de groep jongvolwassenen ontbreekt (19 t/m 24-jarigen). 4.1.2 Laag opgeleid

Problematiek Het gemiddelde opleidingsniveau van de Nederlandse bevolking is toegenomen: 32% van de 25-64-jarigen was in 2009 hoogopgeleid (hbo of universiteit), 41% was middelbaar opgeleid en 27% was laagopgeleid. Ondanks deze toename blijven ongelijke onderwijskansen bestaan. Gezondheidsverschillen tussen opleidingsniveaus blijven groot Laagopgeleiden leven gemiddeld korter (mannen 7 jaar, vrouwen 6 jaar) en leven minder jaren in als goed ervaren gezondheid (mannen 19 jaar, vrouwen 21 jaar). Diverse risicofactoren komen ook vaker voor bij laagopgeleiden. Zo roken laagopgeleiden bijna twee keer zoveel als hoogopgeleiden. Verder komt zwaar drinken onder 18% van de laag opgeleide mensen voor, bij hoog opgeleiden is dat 10%. Overgewicht vertoont een vergelijkbare trend. Ernstig overgewicht is de afgelopen jaren nog wel toegenomen onder laagopgeleiden, maar afgenomen onder hoogopgeleiden [www.nationaalkompas.nl]. Omgekeerd geldt hetzelfde verband: een slechtere gezondheid betekent een grotere kans op schoolverzuim, schooluitval en verminderde schoolprestaties. Hierdoor neemt de kans toe dat jeugdigen op latere leeftijd relatief laag op de maatschappelijke ladder terechtkomen [www.nationaalkompas.nl]. Definities - Het percentage laag opgeleide jeugdigen in de regio is het aantal 13-16 jarige leerlingen dat praktijkonderwijs of vmbo volgt (lage niveau)3 per aantal 13-16 jarige leerlingen aan het voortgezet onderwijs in de regio (praktijkonderwijs, vmbo, havo en vwo)4. - Het percentage laag opgeleide volwassenen is het aantal 19- t/m 64-jarigen in de regio dat geen opleiding of alleen de lagere school heeft afgerond, of als hoogst voltooide opleiding LBO of MAVO heeft, per aantal 19- t/m 64-jarige respondenten. Voor ouderen (65-jarigen en ouder) is dit percentage op dezelfde wijze berekend. Omvangschatting In de regio volgt bijna een kwart van de leerlingen een lage opleiding. Deze omvang komt overeen met het landelijke percentage (27%). Dit zijn omgerekend circa 8.100 jeugdigen. In de regio zijn drie op de tien volwassenen laag opgeleid. Dit zijn omgerekend circa 97.300 volwassenen. In de regio is twee derde van de 65-74 jarigen laag opgeleid en drie kwart van de 75 plussers. Dit zijn omgerekend in totaal omstreeks 68.200 ouderen.

3

Het CBS maakt onderscheid tussen leerlingen die de basisberoepsgerichte en kaderberoepsgerichte leerweg volgen (lage niveau van vmbo) en leerlingen die de theoretische leerweg volgen (hoge niveau van vmbo). Beide leerwegen hebben ook leerwegondersteunend onderwijs (lwoo). 4 Het betreft 13-16 jarige leerlingen van het leerjaar 3 en hoger. 13


mei 2012

Tabel 2. Percentage jeugdigen dat een lage opleiding volgt en volwassenen en ouderen dat laag is opgeleid. Omvangschatting Jeugdigen Volwassenen Ouderen1 Ouderen2 % % % % 66 73 Regio 23 30 77 86 Beverwijk 31 35 463/33 593/49 Bloemendaal 8 17 67 77 Haarlem 24 29 74 80 Haarlemmerliede c.a. 27 35 Haarlemmermeer 22 30 74 75 Heemskerk 31 40 38 50 Heemstede 7 13 62 85 Uitgeest 23 24 75 79 Velsen 27 36 69 69 Zandvoort 18 34 1

65-74 jarigen,

2

75 plussers,

3

Bennebroek/’oude’ Bloemendaal

4.1.3 Lage sociaaleconomische status

Problematiek Een lage sociaaleconomische status (lage SES) gaat vaak samen met een slechtere gezondheid. Dit verband is voornamelijk oorzakelijk: mensen met lage SES hebben vaak een minder gezonde leefstijl en minder gunstige werken woonomstandigheden wat kan leiden tot een slechtere gezondheid en tot ziekte. Een klein deel van het verband kan andersom verklaard worden: een minder goede gezondheid leidt tot een lagere sociaaleconomische status, omdat men bijvoorbeeld door gezondheidsproblemen niet kan deelnemen aan het arbeidsproces [www.nationaalkompas.nl]. Definities Voor ieder viercijferig postcodegebied in Nederland (met minimaal 5 huishoudens en/of 25 inwoners) is een statusscore berekend. Deze maat voor de sociale status van een postcodegebied is samengesteld uit drie elementen: inkomen, werkgelegenheid en opleidingsniveau. Op basis van deze statusscores is een rangorde gemaakt van alle postcodegebieden in Nederland, lopend van rangnummer 1 (hoogste sociale status in Nederland) tot rangnummer 3854 (laagste sociale status in Nederland) [SCP]. In tabel 3 is de volgende driedeling van rangnummers gebruikt: Lage sociale status: rangnummers 1 t/m 1285 Midden sociale status: rangnummers 1286 t/m 2570 Hoge sociale status: rangnummers 2571 t/m 3854 Omvangschatting In de regio Kennemerland woont 21% van de inwoners in een postcodegebied met een lage sociale status (ongeveer 111.000 inwoners) en 17% in een postcodegebied met een midden sociale status (ongeveer 88.900 inwoners).

14


mei 2012

Tabel 3. Percentage inwoners (alle leeftijden) dat woont in een lage, midden of hoge sociale status1. Omvangschatting Laag Midden % % Regio 21 17 Beverwijk 46 36 Bloemendaal 0 10 Haarlem 36 9 Haarlemmerliede c.a. 0 0 Haarlemmermeer 0 19 Heemskerk 31 21 Heemstede 0 0 Uitgeest 0 0 Velsen 40 12 Zandvoort 0 94 1

postcodegebied met een Hoog % 62 18 90 55 100 81 48 100 100 47 6

Berekend over 2010

4.1.4 Afhankelijk van uitkering

Problematiek Personen met een uitkering op grond van de werkloosheidswet, een bijstands(gerelateerde)wet of een arbeidsongeschiktheidswet en personen met alleen AOW hebben een laag inkomen. Mensen met een laag inkomen leven korter en ervaren hun eigen gezondheid als minder goed in vergelijking met mensen met hogere inkomens. Werkloosheid en daarmee een teruggang in het inkomen kan iemands leefomstandigheden verslechteren en de gezondheid negatief beïnvloeden. Onder werklozen is het aandeel mensen dat zich ongezond voelt twee keer zo hoog als onder werkenden. Psychische problemen en aandoeningen van het bewegingsapparaat zijn verantwoordelijk voor het grootste deel van de arbeidsongeschiktheid [www.nationaalkompas.nl]. Definities Personen met een uitkering worden gedefinieerd als personen jonger dan 65 jaar die een uitkering ontvangen op grond van de Werkloosheidswet (WW), een bijstands(gerelateerde)wet (WWB, IOAW, IOAZ, WWIK, Bbz) of een arbeidsongeschiktheidswet (WAO, WIA, WAZ, Wajong, wet Wajong). Per regeling kan de leeftijdsondergrens verschillen. Een persoon met meerdere uitkeringen wordt in de resultaten één keer meegeteld. Personen met alleen AOW worden gedefinieerd als personen van 65 jaar of ouder die in vragenlijstonderzoek aangeven alleen AOW te ontvangen. Omvangschatting In de regio hebben 40.300 personen tot 65 jaar één of meerdere uitkeringen. Dit is 13% van alle 19- tot 65-jarigen in de regio. Alleen AOW heeft 14% van de 65-74 jarigen en 15% van de 75-plussers. In totaal gaat het om ongeveer 11.200 ouderen met alleen AOW.

15


mei 2012

Tabel 4. Percentage volwassenen met een uitkering in januari 2011 (Bron: CBS Statline, voorlopige cijfers) en ouderen met alleen AOW naar gemeente. Omvangschatting Volwassenen Ouderen1 Ouderen2 % % % Regio 13 14 15 Beverwijk 14 21 18 Bloemendaal 10 43/7 123/7 Haarlem 14 16 16 Haarlemmerliede c.a. 9 19 21 Haarlemmermeer 10 Heemskerk 13 11 11 Heemstede 13 6 7 Uitgeest 8 12 22 Velsen 13 15 16 Zandvoort 16 17 22 1

65-74 jarigen,

2

75 plussers,

3


4.1.5 Moeite met rondkomen

Problematiek Mensen die moeite hebben met rondkomen kunnen veelal buiten de eerste levensbehoeften niets extra’s betalen. Voor hen is het vaak onmogelijk om op vakantie te gaan of lid te worden van een sport- of muziekvereniging. Ook is er vaak te weinig geld achter de hand om tegenvallers op te vangen [www.nibud.nl]. Aangezien Nederland sinds een aantal jaren te maken heeft met een kredietcrisis, is het aannemelijk dat het aantal mensen dat moeite heeft met rondkomen de laatste jaren is gestegen. Onderstaande cijfers komen uit 2007 en 2008 en zijn dus waarschijnlijk een onderschatting. Definities Het percentage volwassenen en ouderen dat de vraag of zij in de 12 maanden voorafgaand aan het vragenlijstonderzoek moeite hadden om van het inkomen van hun huishouden rond te komen beantwoord heeft met ‘ja, enige moeite’ of ‘ja, grote moeite’. Omvangschatting In de regio heeft één op de vijf volwassenen moeite met rondkomen. Dit zijn omgerekend ongeveer 64.100 volwassenen. Vier procent heeft grote moeite met rondkomen (niet in tabel; ongeveer 13.200 volwassenen). Van de ouderen heeft 16% van de 65-74 jarigen en 12% van de 75-plussers moeite met rondkomen. Dit zijn omgerekend in totaal ongeveer 11.100 ouderen. Tabel 5. Percentage volwassenen en ouderen dat moeite heeft met rondkomen. Omvangschatting Volwassenen Ouderen1 Ouderen2 % % % Regio 20 16 12 Beverwijk 21 17 14 3 Bloemendaal 11 7 /10 53/9 Haarlem 22 19 15 Haarlemmerliede c.a. 19 16 16 Haarlemmermeer 18 Heemskerk 19 12 9 Heemstede 18 12 8 Uitgeest 14 11 7 Velsen 23 18 9 Zandvoort 26 15 18 1

65-74 jarigen,

2

75 plussers,

3


16


mei 2012

4.2 Gezin en relatie

4.2.1 Gebroken gezin Problematiek Wanneer ouders scheiden maken kinderen veel veranderingen mee. Na afloop van de spannende scheidingsperiode kunnen kinderen er nog steeds gevolgen van ondervinden. Met de meeste kinderen van gescheiden ouders gaat het na verloop van tijd weer goed. Toch hebben kinderen van gescheiden ouders vaker problemen dan kinderen die opgroeien bij beide eigen ouders. Het gaat dan om problemen als: externaliserende problemen (agressief gedrag, vandalisme en bij oudere kinderen delinquent gedrag en meer roken, blowen en drinken), internaliserende problemen (depressieve gevoelens, gevoelens van angst en een laag zelfbeeld), problemen op school en een lager eindniveau van de opleiding, een zwakkere band met de ouders en crimineel en riskant gedrag [www.nji.nl]. Definities - Het percentage kinderen dat opgroeit in een gebroken gezin is het aantal onderzochte kinderen door JGZ in de regio (5-jarigen, groep 7 op de basisschool en klas 2 van het voortgezet onderwijs) dat niet bij beide eigen ouders woont per aantal onderzochte kinderen door JGZ. - Het percentage jeugdigen dat opgroeit in een gebroken gezin is het aantal 13-16 jarigen op het voortgezet onderwijs dat niet bij beide eigen ouders woont per aantal 13-16 jarige respondenten. Omvangschatting Uit de registratiegegevens van JGZ blijkt dat 18% van de kinderen in de regio in een gebroken gezin opgroeit (10% eenoudergezin, 4% één ouder plus één stiefouder, 3% coouders en 1% ander woonverband). Uit het scholierenonderzoek blijkt dat een kwart van de leerlingen niet bij beide eigen ouders woont. Dit zijn omgerekend circa 8.920 jeugdigen. Tabel 6. Percentage jeugdigen van het voortgezet onderwijs dat niet bij beide eigen ouders woont. Omvangschatting

Regio Beverwijk Bloemendaal Haarlem Haarlemmerliede c.a. Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Uitgeest Velsen Zandvoort

Eén Eén CoAnders Totaal ouder ouder ouders % % % + % stiefouder % 12 6 5 1 25 8 3 1 24 12 2 6 1 21 12 6 7 2 26 12 6 8 3 26 10 6 4 1 24 13 7 4 2 27 15 5 6 1 21 10 6 7 1 22 9 7 6 1 25 12 9 5 2 32 16

17


mei 2012

4.2.2 Gebroken relatie

Problematiek Alleenstaanden zijn personen die alleen wonen en dus een eenpersoonshuishouden vormen. Voor jongvolwassenen is het meestal een tijdelijke leefvorm, tussen het verlaten van het ouderlijk huis en het gaan samenwonen. Op middelbare leeftijd is het meestal een gevolg van (echt)scheiding. Op hogere leeftijd is alleenstaand meestal een gevolg van sterfte van de partner. In Nederland is 16% van de bevolking alleenstaand [www.nationaalkompas.nl]. Uit onderzoek blijkt dat alleenstaanden ongezonder leven en risicovoller dan gehuwden. Ernstig overgewicht komt vooral voor bij gescheiden mannen, zware rokers zijn oververtegenwoordigd onder gescheiden mannen en gescheiden vrouwen, en zware drinkers zijn het meest te vinden onder ongehuwde en gescheiden mannen. Gehuwde mensen leven ook langer dan nooit gehuwden en mensen die gescheiden of verweduwd zijn. Voor mannen geldt dit sterker dan voor vrouwen. Samenwonenden hebben in vergelijking met alleenstaanden ook een betere ervaren gezondheid [www.nationaalkompas.nl]. Uit een nieuwsbericht van het CBS (2011) blijkt dat volwassenen die gescheiden zijn of van wie de partner overleden is veel vaker psychische klachten hebben dan gehuwden. Definities Het percentage volwassen en ouderen met een gebroken relatie is het aantal 19- t/m 64-jarigen in de regio dat ongehuwd of nooit gehuwd is geweest, gescheiden of verweduwd is per aantal 19- t/m 64-jarige respondenten. Voor ouderen (65-jarigen en ouder) is dit percentage op dezelfde wijze berekend. Omvangschatting In de regio is 25% van de volwassenen alleenstaand. Dat zijn omgerekend circa 81.500 volwassenen. In de regio is een kwart van de 65-74 jarigen alleenstaand en de helft van de 75 plussers. Dit zijn omgerekend in totaal circa 26.200 ouderen. Tabel 7. Percentage volwassenen en ouderen dat alleenstaand is. Volwassenen Ouderen1 Ouderen2 % % % 25 26 50 Regio 25 48 Beverwijk 20 3 18 /21 463/47 Bloemendaal 21 31 53 Haarlem 31 19 44 Haarlemmerliede c.a. 21 Haarlemmermeer 22 20 41 Heemskerk 25 25 47 Heemstede 23 24 42 Uitgeest 20 24 51 Velsen 24 24 58 Zandvoort 26 1

65-74 jarigen,

2

75 plussers,

3


4.3. Gezondheid

4.3.1 Psychische problemen Problematiek Jeugdigen die psychisch niet goed functioneren voelen zich minder gelukkig en vertonen vaker schooluitval, criminaliteit, verslaving, geweld, zwerfgedrag en psychisch lijden. Bovendien zijn emotionele problemen en gedragsproblemen in de jeugd vaak een 18


mei 2012

voorbode van stoornissen bij (jong)volwassenen. Volwassenen met psychische klachten hebben moeite de eigen intellectuele en emotionele mogelijkheden te verwezenlijken [www.nationaalkompas.nl]. Personen met een angststoornis hebben een slechtere kwaliteit van leven dan de algemene bevolking. Ze ervaren hun gezondheid als minder goed, voelen zich minder vitaal en zijn door emotionele problemen minder in staat dagelijkse bezigheden uit te voeren. Ook heeft een angststoornis effect op het sociaal functioneren doordat bepaalde situaties of activiteiten vermeden worden (bijvoorbeeld bij sociale fobie of agorafobie) [www.nationaalkompas.nl]. Bij een depressie kampt iemand gedurende langere tijd met een hevige neerslachtigheid en een ernstig verlies aan interesse in bijna alle dagelijkse activiteiten. Mensen met depressie zijn vaak ernstig beperkt in hun sociaal en maatschappelijk functioneren. Met de duur van de depressie neemt ook de kans op lichamelijke ziekten toe door het optreden van weerstandsdaling of zelfverwaarlozing [www.nationaalkompas.nl]. Definities Psychosociale problematiek of daaraan gerelateerde problemen (geregistreerd in het dossier van kinderen): bevindingen van de JGZ-arts of JGZ-verpleegkundige tijdens de triage of preventief gezondheidsonderzoek dat een kind heeft bij de JGZ (jeugdgezondheidszorg). Onder psychosociale problematiek vallen: gedrags- en opvoedingsproblemen, ernstige zorgen (kindermishandeling) en overige psychosociale problemen zoals concentratieproblemen, problemen met leeftijdsgenoten, buik-/hoofdpijn zonder medische reden, somberheid, angst en niet-lekker-in-vel zitten. Gerelateerde problemen zijn: pesten, problematische gezinsomstandigheden, leerproblemen en veelvuldig schoolverzuim. De registraties van 5-jarigen, leerlingen van groep 7 van het basisonderwijs en leerlingen van klas 2 van het voortgezet onderwijs zijn geanalyseerd op psychosociale problematiek of daaraan gerelateerde problemen. Psychische ongezondheid (gevraagd aan jeugdigen en ouderen): gemeten met de MHI-5 (Mental Health Inventory-5). Dit is een set van vijf vragen naar hoe vaak iemand de volgende gevoelens had in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek: zenuwachtigheid, rustig voelen, neerslachtigheid, gelukkig voelen en in de put zitten. Iemand kan op deze vijf vragen in totaal 100 punten scoren. Een score van 60 of minder duidt op psychische ongezondheid. Psychosociale problematiek (gevraagd aan jeugdigen): gemeten met de SDQ (Strengths and Difficulties Questionnaire). Dit is een set van 25 vragen naar hoe iemand zich voelde of gedroeg in de zes maanden voorafgaand aan het onderzoek: vijf vragen meten emotionele problemen, vijf meten gedragsproblemen, vijf meten hyperactiviteit, vijf meten problemen met leeftijdgenoten en vijf meten prosociaal gedrag. De vragen naar prosociaal gedrag worden hier buiten beschouwing gelaten. Op de overgebleven 20 vragen kan iemand in totaal 40 punten scoren. Iemand die 20 punten of meer scoort heeft psychosociale problematiek. Iemand die tussen de 16 en 19 punten scoort zit in het grensgebied. Hoog risico op angststoornis en depressie (gevraagd aan volwassenen en ouderen): gemeten met de K10 (Kessler Psychological Distress Scale). Dit is een set van tien vragen naar hoe vaak iemand de volgende gevoelens had in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek: vermoeid zonder reden, zenuwachtig, niet tot rust kunnen komen, hopeloos, rusteloos of ongedurig, niet meer stil kunnen zitten, somber of depressief, gevoel hebben dat alles veel moeite kost, nergens door opgevrolijkt kunnen worden, zichzelf afkeurenswaardig/minderwaardig/waardeloos vinden. Iemand kan op deze tien vragen in totaal 50 punten scoren. Iemand die 30 of meer punten scoort heeft een hoog risico op een angststoornis of depressie. Angststoornissen (gevraagd aan volwassenen): middels vier vragen is gevraagd of iemand in de afgelopen maand een paniekaanval heeft gehad (paniekstoornis), sterke angst heeft gehad alleen uit huis te gaan of in een menigte te zijn (agorafobie), sterke angst heeft gehad om iets te doen in het bijzijn van anderen (sociale fobie) en of iemand zich het merendeel van de tijd bezorgd, zenuwachtig, gespannen of angstig heeft gevoeld. Er is gedefinieerd dat iemand een paniekstoornis, agorafobie of sociale fobie heeft als zowel de specifieke angstvraag met ‘ja’ is beantwoord als ook de vraag over zich bezorgd, zenuwachtig, gespannen 19


mei 2012

of angstig voelen. Iemand heeft een gegeneraliseerde angststoornis als hij de vraag over zich bezorgd, zenuwachtig, gespannen of angstig voelen met ‘ja’ heeft beantwoord en de andere drie vragen met ‘nee’. Omvangschatting Bij 15% van de kinderen in de regio heeft JGZ psychosociale of daaraan gerelateerde problemen vastgesteld (JGZ-registratie schooljaar 2009/2010). Van de jeugdigen van het voortgezet onderwijs voelt 18% zich psychisch ongezond (ongeveer 6.420 jeugdigen) en kampt 12% met psychosociale problematiek of zit in het grensgebied (ongeveer 4.280 jeugdigen). Een hoog risico op een angststoornis of depressie komt in de regio voor bij 5% van de volwassenen (ongeveer 15.800 personen) en 4% van de ouderen (ongeveer 2.820 personen). Van de volwassenen heeft 11% (ongeveer 35.800 personen) zich in de twaalf maanden voorafgaand aan het vragenlijstonderzoek gedurende twee weken of langer erg somber of depressief gevoeld. Ongeveer de helft van hen (6%; ongeveer 17.700 personen) is voor deze klachten onder behandeling of controle van huisarts, specialist of psycholoog geweest. Verder kampt 5% van de volwassenen met een gegeneraliseerde angststoornis (ongeveer 15.100 personen), 2% met een sociale fobie (ongeveer 6.770 personen), 2% met een paniekstoornis (ongeveer 6.440 personen) en 1% met agorafobie (ongeveer 1.610 personen). Van de 65-74 jarigen voelt 15% zich psychisch ongezond en van de 75-plussers 19% (in totaal ongeveer 13.100 personen) en heeft 21% een probleem dat hen dag en nacht bezighoudt (ongeveer 16.300 personen). Tabel 8. Percentage jeugdigen, volwassenen en ouderen met psychische risico’s. Jeugdigen Volwassenen Ouderen1 Ouderen2 Omvangschatting Jeugdigen – Zich Psychosociale Hoog risico Zich Zich psychisch problematiek, op angstpsychisch psychisch incl. stoornis of ongezond ongezond ongezond voelen grensgebied depressie voelen voelen (MHI-5) (SDQ) (K10) (MHI-5) (MHI-5) % % % % % 15 19 Regio 18 12 5 20 17 Beverwijk 18 13 6 13/123 18/163 Bloemendaal 14 11 4 16 21 Haarlem 19 14 6 20 20 Haarlemmerliede c.a. 22 15 3 Haarlemmermeer 18 13 5 11 24 Heemskerk 18 14 3 10 15 Heemstede 14 6 3 11 18 Uitgeest 16 15 3 16 19 Velsen 18 12 5 15 19 Zandvoort 15 15 8 1

65-74 jarigen,

2

75 plussers,

3


4.3.2 Eenzaamheid

Problematiek Eenzame mensen hebben een minder gezonde leefstijl. Zo vermindert eenzaamheid lichaamsbeweging en vergroot het de kans op roken. Ook zijn er aanwijzingen dat eenzaamheid de kans op het krijgen van hartaandoeningen en Alzheimer vergroot. Verder kan eenzaamheid leiden tot depressie en zelfdoding, een lager oordeel van de eigen gezondheid en een hogere kans op overlijden [www.nationaalkompas.nl].

20


mei 2012

Definities Eenzaamheid is een negatieve situatie, gekenmerkt door gemis en teleurstelling. Het is de uitkomst van een persoonlijke waardering van een situatie waarin iemand zijn bestaande relaties afweegt tegen zijn eigen wensen of verwachtingen ten aanzien van relaties. Eenzaamheid is een persoonlijke, subjectieve ervaring. Het is moeilijk van buitenaf waar te nemen [www.nationaalkompas.nl]. Bij volwassenen en ouderen is eenzaamheid uitgevraagd middels elf uitspraken over sociale contacten, bijvoorbeeld ‘Ik mis een echte goede vriend of vriendin’. Voor elk van deze uitspraken kon men aangeven in hoeverre deze van toepassing is. Iemand kan op de elf uitspraken in totaal 11 punten scoren. Iemand die 9 of 10 punten scoort is ernstig eenzaam en iemand die 11 punten scoort is zeer ernstig eenzaam. Omvangschatting In de regio is 6% van de volwassenen (zeer) ernstig eenzaam. Dat zijn omgerekend ongeveer 22.200 volwassenen. Van de ouderen is 7% van de 65-74 jarigen en 9% de 75-plussers (zeer) ernstig eenzaam. Dit zijn omgerekend in totaal ongeveer 6.250 ouderen. Tabel 9. Percentage volwassenen en ouderen dat (zeer) ernstig eenzaam is. Omvangschatting Volwassenen Ouderen1 Ouderen2 % % % 6 7 9 Regio 14 7 Beverwijk 5 43/4 93/8 Bloemendaal 5 8 10 Haarlem 6 3 5 11 Haarlemmerliede c.a. Haarlemmermeer 7 5 9 Heemskerk 7 6 4 Heemstede 4 5 7 Uitgeest 4 6 9 Velsen 7 7 8 Zandvoort 8 1

65-74 jarigen,

2

75 plussers,

3


4.3.3 Gepest worden

Problematiek Kinderen die herhaaldelijk en op verschillende manieren zijn gepest, hebben last van sociale en emotionele problemen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat gepest worden gevoelens van eenzaamheid en depressie vergroot en bestaande problemen verergert. Slachtoffers gaan zichzelf door het pesten minder leuk vinden, vertrouwen hun leeftijdsgenoten niet en zijn bang om naar school te gaan. Die gevoelens kunnen leiden tot verder isolement en diepere depressie en nog meer pestgedrag uitlokken. Kinderen die gepest worden hebben vaker last van psychosomatische klachten, zoals hoofdpijn, slaapproblemen, buikpijn, bedplassen en vermoeidheid [www.nji.nl]. Definities Het percentage 13-16 jarigen dat op de vraag hoe vaak ze in de drie maanden voorafgaand aan het vragenlijstonderzoek gepest zijn op school antwoordt dat dit 2 keer per maand of vaker gebeurt.

21


mei 2012

Tabel 10. Percentage jeugdigen van het voortgezet onderwijs dat op school regelmatig gepest wordt. Omvangschatting Jeugdigen % Regio 7 Beverwijk 9 Bloemendaal 6 Haarlem 6 Haarlemmerliede c.a. 10 Haarlemmermeer 6 Heemskerk 7 Heemstede 6 Uitgeest 5 Velsen 8 Zandvoort 5

Omvangschatting Van de jeugdigen die in de regio wonen wordt 7% regelmatig op school gepest. Dit zijn circa 2.500 scholieren. 4.3.4 Slechte gezondheid

Problematiek Ervaren gezondheid is een samenvattende gezondheidsmaat van alle gezondheidsaspecten die relevant zijn voor de persoon in kwestie. Voorbeelden zijn ziekten, lichamelijke beperkingen en handicaps, fitheid, vermoeidheid en depressieve gevoelens. Ook leefstijlfactoren, zoals voeding, roken en lichamelijke activiteit bepalen het oordeel over de eigen gezondheid [www.nationaalkompas.nl]. De ervaren gezondheid is een goede voorspeller van sterfte en ziekte en het gebruik van medische voorzieningen [www.scp.nl]. Het merendeel van de Nederlandse bevolking beoordeelt de eigen gezondheid als goed of zeer goed. Er zijn echter verschillen tussen bevolkingsgroepen. Het percentage personen dat de gezondheid als (zeer) goed beoordeelt is relatief hoog onder mannen, jongeren, personen die getrouwd zijn of samenwonen, personen in hogere sociaaleconomische klassen en autochtonen [www.nationaalkompas.nl]. Dit betekent dat andere risicofactoren uit deze monitor, zoals alleenstaand zijn en een lage sociaaleconomische status hebben, vermoedelijk samenhangen met een slechte ervaren gezondheidstoestand. Definities Het percentage jeugdigen, volwassen of ouderen met een slechte gezondheid is het aantal 13-16 jarigen, 19-t/m 64-jarigen en 65-jarigen en ouder in de regio dat zijn gezondheid als matig of slecht ervaart per aantal respondenten in dezelfde leeftijdsgroep. Omvangschatting In de regio beoordeelt 3% van de jeugdigen en 9% van de volwassenen de eigen gezondheid als matig of slecht. Dat zijn omgerekend in 1.070 jeugdigen en circa 30.000 volwassenen. Van de ouderen beoordeelt een kwart van de 65-74 jarigen en 40% van de 75 plussers de eigen gezondheid als matig of slecht. Dit zijn omgerekend in totaal circa 32.800 ouderen.

22


mei 2012

Tabel 11. Percentage jeugdigen, volwassenen en ouderen dat eigen gezondheid als matig of slecht ervaart. Omvangschatting Jeugdigen Volwassenen Ouderen1 Ouderen2 % % % % 3 9 24 41 Regio 28 46 Beverwijk 3 11 163/16 323/37 Bloemendaal 2 6 27 44 Haarlem 3 11 25 47 Haarlemmerliede c.a. 3 11 Haarlemmermeer 3 7 25 49 Heemskerk 3 9 20 35 Heemstede 2 8 18 39 Uitgeest 1 4 22 36 Velsen 3 11 23 40 Zandvoort 2 13 1

65-74 jarigen,

2

75 plussers,

3


4.3.5 Ouderen met beginnende dementie

Problematiek De twee belangrijkste typen dementie zijn de ziekte van Alzheimer (ongeveer 70% van alle gevallen) en vasculaire dementie (ongeveer 15%). Momenteel lijden naar schatting 180.000 Nederlanders aan een vorm van dementie, waarvan 145.000 aan de ziekte van Alzheimer [www.alzheimer.nl]. Het kernsymptoom van dementie is verslechtering van het cognitieve functioneren [www.nationaalkompas.nl]. Het gaat om geheugenstoornissen waardoor patiënten een verminderd vermogen hebben om nieuwe informatie te leren of zich eerder geleerde informatie te herinneren. Dit gaat gepaard met specifieke cognitieve stoornissen: - Afasie: zich niet goed meer kunnen uitdrukken in woord of schrift en/of gesproken of geschreven taal niet goed meer begrijpen - Apraxie: geen doelbewuste handelingen kunnen uitvoeren - Agnosie: geen objecten meer kunnen herkennen - Stoornis in uitvoerende functies: niet meer kunnen abstraheren, logische gevolgtrekkingen maken, organiseren, plannen maken, doelgericht handelen. Het aantal klachten bij dementie neemt in de loop van het ziekteproces toe, evenals de ernst ervan. Er worden drie stadia onderkend [www.nationaalkompas.nl]: - Eerste stadium (lichte dementie): perioden van apathie, soms afgewisseld met perioden van geprikkeldheid. Werk en sociale activiteiten zijn belemmerd. Persoonlijke hygiëne en de oordeelsvorming zijn voldoende om zelfstandig te kunnen blijven wonen. - Tweede stadium (matige dementie): stoornissen van verschillende functies (geheugen, besef van tijd en plaats, praktische en intellectuele vaardigheden, taal en gedrag). Zelfstandig wonen wordt riskant. Toezicht is noodzakelijk, eventueel in beperkte mate. - Derde stadium (ernstige dementie, valt buiten deze monitor): de patiënt kan dagelijkse bezigheden (zoals minimale persoonlijke hygiëne) niet meer uitvoeren. De patiënt is volledig hulpbehoevend en herkent vaak zijn familie en omgeving niet meer. Definities Beginnende dementie is op te vatten als mensen met lichte tot matige dementie. Zij wonen nog zelfstandig maar zijn in toenemende mate afhankelijk van de verzorging door naasten. Vanwege het feit dat er geen regionale onderzoeksgegevens van beginnende dementie zijn, worden in deze monitor de leeftijdsspecifieke prevalentiecijfers van het RIVM gebruikt. Deze cijfers zijn gebaseerd op het ERGO-onderzoek (Erasmus Rotterdam 23


mei 2012

Gezondheid en Ouderen) waarin personen van 55 jaar en ouder (inclusief verzorgingshuisbewoners) werden gescreend op dementie. Patiënten die langdurig zijn opgenomen in een verpleeghuis, zijn in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. Omvangschatting Als de oudere, landelijke prevalentiecijfers nog steeds zouden gelden (zie tabel 12) zou de omvang in Kennemerland geschat worden op circa 7.700 inwoners van 55 jaar en ouder met dementie. Tabel 12. Aantal mannen en vrouwen met dementie (omgerekend per 1000) (Bron:RIVM: 2003). Omvangschatting Mannen Vrouwen Per 1000 Per 1000 6 55 t/m 59 jaar 2 4 60 t/m 64 jaar 5 10 65 t/m 69 jaar 8 21 70 t/m 74 jaar 20 62 75 t/m 79 jaar 60 193 80 t/m 85 jaar 137 356 85 jaar en ouder 316

4.4 Genotmiddelen

4.4.1 Overmatig drinken Problematiek Alcoholgebruik heeft invloed op bijna alle organen in het lichaam en hangt samen met ongeveer zestig verschillende aandoeningen, bijvoorbeeld kanker, hart- en vaatziekten, levercirrhose, diabetes, overgewicht, angst- en slaapstoornissen en depressie. Het gaat zowel om chronische als acute aandoeningen. Alcohol is niet alleen nadelig voor de gebruiker zelf maar verhoogt ook het risico op negatieve gevolgen voor anderen, zoals geweld en crimineel gedrag, huwelijksproblemen, kindermishandeling, arbeidsgerelateerde schade, rijden onder invloed en schade bij het ongeboren kind door drinken van de moeder [www.nationaalkompas.nl]. Jeugdigen en ouderen zijn gevoeliger voor de risico's van alcoholgebruik dan volwassenen. Bij jeugdigen komt dit doordat hun lichaam kleiner is en nog in ontwikkeling is. Naast dat het lichaam schade oploopt, kan het ook in de ontwikkeling gestoord worden, onder meer door effect op de hersenontwikkeling. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in gedragsproblematiek of in een hogere gevoeligheid voor alcoholafhankelijkheid op latere leeftijd. Veel glazen alcohol drinken in korte tijd -het zogeheten bingedrinkenverhoogt het risico op opzettelijke en niet-opzettelijke verwondingen zoals crimineel gedrag, ongevallen en suïcide. Ouderen zijn gevoeliger voor alcohol door lichamelijke veranderingen en door een verhoogd risico op valongelukken en risicovolle combinaties met medicijnen [www.nationaalkompas.nl]. Definities - Bingedrinken (jeugdigen): het percentage 13-16 jarigen dat in de maand voorafgaand aan het vragenlijstonderzoek tenminste eenmaal vijf of meer drankjes heeft gedronken bij één gelegenheid. - Zwaar drinken (volwassenen): het percentage volwassenen dat minstens 1x per week 6 of meer glazen alcohol op een dag drinkt. - Gewoontedrinken (volwassenen): het percentage volwassenen dat meer dan 21 glazen (mannen) of meer dan 14 glazen (vrouwen) per week drinkt. Excessief drinken (ouderen): het percentage ouderen dat op 5 of meer dagen per week 4 of meer glazen alcohol per dag drinkt of op 3-4 dagen per week 6 of meer glazen alcohol per dag drinkt. 24


mei 2012

Omvangschatting Van de jeugdigen die in de regio wonen is 29% een bingedrinker. Dit zijn ongeveer 10.300 scholieren. Van de volwassenen in de regio is 12,9% een zware drinker (ongeveer 41.600 personen) en 13,1% een gewoontedrinker (ongeveer 42.200 personen). Van de ouderen drinkt 5% van de 65-74 jarigen in de regio excessief en 3% van de 75-plussers. In totaal gaat het om ongeveer 3.160 ouderen. Tabel 13. Alcoholgebruik door jeugdigen, volwassenen en ouderen in de regio. Ouderen2 OmvangJeugdigen Volwassenen Volwassenen Ouderen1 schatting BingeZware drinker Excessieve GewoonteExcessieve drinker drinker % drinker drinker % % % % 13 13 5 3 Regio 29 18 13 4 3 Beverwijk 33 8 15 7/103 5/23 Bloemendaal 25 13 13 6 2 Haarlem 29 Haarlemmer15 20 4 3 31 liede c.a. Haarlemmer11 11 meer 25 17 15 3 2 Heemskerk 33 11 18 5 4 Heemstede 30 16 12 5 4 Uitgeest 34 14 14 5 3 Velsen 33 17 15 7 4 Zandvoort 37 1

65-74 jarigen,

2

75 plussers,

3


4.4.2 Actueel, incidenteel drugsgebruik

Problematiek Cannabisgebruik (hasj, wiet, marihuana) vermindert het reactie- en concentratievermogen en het korte termijn geheugen. Dit beïnvloedt school- en werkprestaties negatief. Na langdurig en intensief gebruik gaat het cognitief functioneren achteruit. Ook is er toenemend wetenschappelijk bewijs dat cannabis psychotische symptomen kan uitlokken, vooral bij personen die veel gebruiken en een aanleg hebben voor psychosen. Andere negatieve effecten van cannabisgebruik zijn: negatieve beïnvloeding van verkeersgedrag (vooral gecombineerd met alcohol is er een vergroot risico op verkeersongevallen), inhaleren van kankerverwekkende stoffen en nadelige ontwikkeling van de foetus bij zwangerschap [www.nationaalkompas.nl]. Incidenteel gebruik van harddrugs (hier gedefinieerd als: xtc, cocaïne, amfetaminen, lsd en/of heroïne) kan in eerste instantie vooral tot lichamelijke schade leiden. Zo kan iemand door intraveneus toedienen besmet raken met een virus (hepatitis B, hepatitis C of hiv), een bloedvergiftiging oplopen en/of abcessen krijgen [www.nationaalkompas.nl]. Bij langdurig gebruik kunnen psychische stoornissen en verslaving optreden (zie verder paragraaf 6.1. Harddrugsverslaafden). Definities Jeugdigen: Gebruikt hasj/wiet: percentage jeugdigen dat in vragenlijstonderzoek aangeeft in de maand voorafgaand aan het onderzoek wel eens hasj/wiet gebruikt te hebben Ooit ghb gebruikt: percentage jeugdigen dat in vragenlijstonderzoek aangeeft wel eens in het hele leven ghb gebruikt te hebben Ooit harddrugs gebruikt: percentage jeugdigen dat in vragenlijstonderzoek aangeeft wel eens in het hele leven xtc, cocaïne, amfetaminen, lsd en/of heroïne gebruikt te hebben. 25


mei 2012

Volwassenen: Gebruikt cannabis: percentage volwassenen dat in vragenlijstonderzoek aangeeft in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek cannabis (hasj, marihuana of wiet) gebruikt te hebben. - Gebruikt harddrugs: percentage volwassenen dat in vragenlijstonderzoek aangeeft in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek xtc, cocaïne, amfetaminen, lsd en/of heroïne gebruikt te hebben. Omvangschatting Van de jeugdigen op het voortgezet onderwijs die in de regio wonen gebruikt 8% hasj/wiet (dit zijn ongeveer 2.850 scholieren), 1% gebruikte ooit ghb (ongeveer 360 scholieren) en 3% gebruikte ooit één of meerdere soorten harddrugs (ongeveer 1.070 scholieren). Van de volwassenen in de regio gebruikt 4% cannabis (ongeveer 11.900 personen) en 1% gebruikt harddrugs (ongeveer 3.220 personen).

Tabel 14. Percentage jeugdigen en heeft. OmvangJeugdigen schatting Gebruikt hasj/wiet % Regio Beverwijk Bloemendaal Haarlem Haarlemmerliede c.a. Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Uitgeest Velsen Zandvoort

volwassenen dat drugs gebruikt of ooit gebruikt Jeugdigen Ooit ghb gebruikt %

8 7 8 9

1 1 1 1

Jeugdigen Ooit harddrugs gebruikt % 3 2 2 3

Volwassen en Gebruikt cannabis % 4 3 2 5

Volwassen en Gebruikt harddrugs % 1 1 1 1

7

1

1

1

1

6

1

2

3

1

6 13 10 9 16

1 1 1 1 1

3 2 3 4 4

2 1 2 6 7

1 <1 <1 1 3

4.5 (Basis)vaardigheden

4.5.1 Geringe schriftelijke vaardigheden Problematiek Geletterdheid is een basisvaardigheid en daarmee een voorwaarde voor de beheersing van andere, meer specifieke vaardigheden. Geletterdheid vormt een continuüm: iemand is niet geletterd of ongeletterd, maar iemand is meer of minder geletterd [13]. Analfabeten (ook wel ongeletterden genoemd) kunnen niet lezen en schrijven; laaggeletterden hebben grote moeite met lezen en schrijven. Zij zijn niet in staat gedrukte of geschreven informatie te gebruiken en kunnen hierdoor minder goed functioneren in de samenleving, thuis en op het werk. Op het werk hebben laaggeletterden bijvoorbeeld moeite met het invullen van formulieren, e-mailen, schriftelijk rapporteren, het lezen van veiligheidsinstructies of het lezen van een memo. In het dagelijks leven kunnen laaggeletterden moeite hebben met het invullen van formulieren voor zorgtoeslag, kinderopvang of huurtoeslag, het lezen van straatnaamborden, geld opnemen bij een pinautomaat, opzoeken van vertrektijden van de trein, het schrijven van een klachtenbrief of het lezen en begrijpen van gezondheidstips, patiëntenfolders en bijsluiters van medicijnen [www.lezenenschrijven.nl]. 26


mei 2012

Definities Geletterdheid is het gebruiken van gedrukte en geschreven informatie om te functioneren in de maatschappij, om de eigen doelen te bereiken en om de eigen kennis en mogelijkheden te ontwikkelen. De geletterdheid van iemand wordt weergegeven op een schaal van 0 tot 500 [13]. Functioneel ongeletterden: personen die niet of nauwelijks losse woorden kunnen lezen en schrijven, personen die wel het alfabet kennen maar niet verder komen dan het lezen en schrijven van losse woorden of personen die zeer eenvoudige teksten kunnen lezen of een paar zinnen kunnen schrijven. Deze personen kunnen de testen waarmee geletterdheid wordt gemeten niet maken en krijgen dus ook geen score op de schaal. Laaggeletterde: iemand die grote moeite heeft met lezen en schrijven en op de schaal van geletterdheid 225 punten of lager scoort. Dit wordt ook wel aangeduid als niveau 1. Omvangschatting Onderzoek uit 1991 - er lijkt geen recenter onderzoek te zijn - laat zien dat bij benadering bijna 2,5% van de autochtone Nederlanders in hoge mate functioneel ongeletterd is, dat wil zeggen ongeveer 250.000 Nederlanders [13]. Als we de aanname doen dat dit percentage ook opgaat voor de totale groep 19-65 jarigen in de regio Kennemerland, dan zouden er in de regio 8.060 volwassenen zijn met functionele ongeletterdheid. De Nederlandse beroepsbevolking telde in 2008 ongeveer 1,1 miljoen laaggeletterden. Dat is circa 10% van de 16-65 jarigen [13]. Als we de aanname doen dat dit percentage ook opgaat voor de groep 19-65 jarigen in de regio Kennemerland, dan zouden in de regio 32.200 volwassenen laaggeletterd zijn. 4.5.2 Geringe probleemoplossende vaardigheden

Problematiek Mensen gaan verschillend om met ingrijpende negatieve gebeurtenissen. Sommige mensen gaan piekeren, zonderen zich af, terwijl anderen juist mensen in hun omgeving gaan opzoeken, afleiding zoeken of het probleem aanpakken. De manier waarop mensen omgaan met tegenslag hangt onder meer af van bepaalde persoonlijkheidskenmerken. Persoonlijkheidskenmerken zijn stabiele eigenschappen die in meer of mindere mate bepalen hoe mensen zich gedragen en hoe ze reageren op hun omgeving [www.nationaalkompas.nl]. Definities Om het aantal volwassenen in kaart te brengen met geringe probleemoplossende vaardigheden kan in een vragenlijstonderzoek de competentieschaal gebruikt worden. Dit is een schaal met 17 items die drie aspecten van persoonlijke competenties meet, namelijk sociale vaardigheden, probleemoplossend vermogen (ook wel coping genoemd) en zelfvertrouwen. Een voorbeeld van een item is ‘Als ik iets wil bereiken zet ik meestal door’ met antwoordcategorieën ‘ja’ en ‘nee’. Voor de totale schaal krijgt iemand een score tussen de 0 en 17. Bij een score van 10 of lager heeft iemand weinig persoonlijke competenties. Omvangschatting GGD Midden-Nederland heeft de competentieschaal in 2008 in hun volwassenenonderzoek opgenomen. Uit hun onderzoek kwam naar voren dat 15% van de volwassenen in hun regio weinig persoonlijke competenties heeft om problemen op te lossen [14]. Als we de aanname doen dat dit percentage ook opgaat voor de regio Kennemerland, dan zouden in de regio 48.300 volwassenen wonen met weinig persoonlijke competenties om problemen op te lossen.

27


mei 2012

5. SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN Dit hoofdstuk beschrijft de volgende sociaal kwetsbare groepen in onderstaande categorieën: Legenda resultaten kwetsbare groepen Paragraaf § 5.1

Afbeelding

Categorie Werk en inkomen

Sociaal kwetsbare groepen Mensen in een schuldhulpverleningstraject

§ 5.2

Gezin en relatie

§ 5.3

Woonsituatie

Slachtoffers van huiselijk geweld Ouderen die mishandeld worden Multiprobleemgezinnen Tienermoeders Mensen die hun huis dreigen uitgezet te worden Mensen die overlast bezorgen Mensen die hun woning vervuilen

§ 5.4

Gezondheid

Mensen met een verstandelijke handicap

§ 5.5

Veiligheid

Veelplegers

5.1 Werk en inkomen

5.1.1 Mensen in een schuldhulpverleningstraject Problematiek Problematische schulden kunnen een belemmering zijn voor participatie. Oplopende schulden kunnen een neerwaartse spiraal in gang zetten waarbij problemen zich opstapelen en uiteindelijk kunnen leiden tot verlies van aansluiting bij gezin, werk of opleiding en verlies van huisvesting [11]. Onderzoek toont aan dat mensen met risicovolle schulden meer gezondheidsproblemen en een slechtere leefstijl hebben dan mensen zonder risicovolle schulden. Dit verband geldt vooral voor mensen met een lage SES [15]. Definities Iemand met schulden kan zich melden bij zijn gemeente. De gemeente draagt middels de Wet werk en bijstand (Wwb, 2002) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo, 2007) de (financiële) verantwoordelijkheid om de arbeids- en maatschappelijke participatie van haar burgers te bevorderen. De gemeente heeft een regiefunctie en is verantwoordelijk voor het stroomlijnen van het ondersteuningsaanbod. Als ingeschat wordt dat degene die zich meldt zijn schulden zelfstandig kan oplossen, kan de gemeente volstaan met bijvoorbeeld een eenmalig budgetadvies. Als de schulden problematischer zijn en verwacht wordt dat de persoon deze niet zelfstandig kan oplossen, wordt er geprobeerd een onderhands akkoord te sluiten met de schuldeisers over (gedeeltelijke) aflossing van de schulden. Dit heet het minnelijke traject en het opstarten hiervan kan door de gemeente zelf worden bemiddeld of uitbesteed worden aan een organisatie voor schuldhulpverlening (in de regio Kennemerland zijn dit bijvoorbeeld Sociaal.nl Schuldsanering B.V. en Humanitas). In dit rapport worden geen cijfers van het minnelijk traject gepresenteerd, omdat we hier nog onvoldoende cijfers van hebben. Het opstarten van het minnelijk traject kan mislukken doordat de cliënt niet meewerkt (bv. niet reageert op correspondentie) of doordat de schuldeisers niet 28


mei 2012

meewerken (bv. niet een deel van de schuld kwijt willen schelden). De ervaring leert dat er in de praktijk minder dan de helft van de mensen die zich meldt bij de gemeente in het minnelijke traject terechtkomt. Als het minnelijke traject mislukt, kan het wettelijke traject worden opgestart. Dit is een schuldregeling die vastgelegd is middels de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp, 1998) en die wordt uitgevoerd door een door de rechtbank aangestelde bewindvoerder en waar de schuldeisers, op basis van een vonnis, gedwongen aan moeten meewerken. In deze rapportage worden twee cijfers weergegeven: - Aanvragen schuldhulpverlening [7]: het aantal personen met betalingsachterstanden van schulden dat zich in 2011 heeft gemeld bij de gemeentelijke schuldhulpverlening, met een vraag om hulp bij aflossing van de schulden. - Wettelijk traject: het aantal personen dat in 2010 in het wettelijk traject terechtgekomen is. Omvangschatting Voor de regio Kennemerland wordt geschat dat in 2011 2.826 mensen zich bij de gemeente hebben gemeld met een vraag om hulp bij aflossing van hun schulden. Omgerekend zijn dit 69 personen per 10.000 inwoners van 18 jaar en ouder. In het wettelijk traject zijn in 2010 514 mensen uit de regio terechtgekomen. Dit gaat omgerekend om 13 personen per 10.000 inwoners van 18 jaar en ouder. Hierbij dient opgemerkt te worden dat deze cijfers waarschijnlijk een onderschatting zijn, omdat het hier alleen om publieke schuldhulpverlening gaat. Groepen die niet in beeld komen zijn: personen die schuldhulpverlening aanvragen in de private sector, cliënten van verslavingszorg en GGZ die binnen deze instellingen schuldhulpverlening krijgen en mensen die geld lenen bij familie en vrienden of rood staan bij de bank. Tabel 15. Aantal personen in verschillende fasen van schuldhulpverlening in de GGDregio: absolute aantallen en per 10.000 inwoners van 18 jaar en ouder. Omvangschatting Aanvragen Aanvragen Wettelijk Wettelijk schuldhulpschuldhulptraject2 traject verlening1 verlening Aantal per Aantal per Aantal 10.000 10.000 2826 69 514 Regio 13 3 144 47 78 Beverwijk 25 414 25 9 Bloemendaal 5 8374 70 122 Haarlem 10 244 56 3 Haarlemmerliede c.a. 7 502 46 122 Haarlemmermeer 11 203 66 53 Heemskerk 17 874 43 15 Heemstede 7 113 11 7 Uitgeest 7 846 162 89 Velsen 17 1314 96 16 Zandvoort 12 1 2 Bron: afdelingen schuldhulpverlening gemeenten, Bron: RGI, met startjaar 2010, 3 Aantal doorverwijzingen naar organisatie voor schuldhulpverlening (totaal aantal aanmeldingen bij gemeente ligt hoger), 4Bij deze vijf gemeenten zijn in totaal 1100 aanmeldingen binnengekomen; de uitsplitsing naar elk van de gemeenten is geschat op basis van een steekproef van 100 van deze 1100 aanmeldingen Aantal

29


mei 2012

5.2 Gezin en relatie

5.2.1 Slachtoffers van huiselijk geweld Problematiek Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke- of familiekring van het slachtoffer wordt gepleegd. De term huiselijk verwijst niet naar de plaats waar het geweld plaatsvindt, maar naar de relatie tussen pleger en slachtoffer bijvoorbeeld: (ex)partner, gezins- en familieleden [www.movisie.nl]. Huiselijk geweld is vaak onzichtbaar, maar komt op grote schaal voor. Het gaat om één van de omvangrijkste geweldsvormen in de Nederlandse samenleving. Slachtoffers van huiselijk geweld zijn vaak vrouwen en kinderen, maar het treft ook mannen, ouders en ouderen. De gevolgen voor het slachtoffer zijn groot, zowel fysiek als psychisch [7]. Definities Het percentage volwassen slachtoffers van huiselijk geweld en ouderen is door IGZ gedefinieerd als het aantal 19- t/m 64-jarige vrouwen in de regio dat ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld per aantal 19- t/m 64-jarige vrouwelijke respondenten. Huiselijk geweld onder ouderen is ook een landelijke indicator, dit is echter in het ouderenonderzoek niet uitgevraagd. Daarnaast worden het aantal geregistreerde casussen bij het Steunpunt Huiselijk Geweld gepresenteerd. Eén casus kan meerdere meldingen van de politie bevatten. Tabel 16. Aantal casussen van huiselijk geweld bekend bij het Steunpunt voor Huiselijk Geweld (één casus kan meerdere meldingen van de politie bevatten). Omvangschatting Casussen bij het steunpunt Huiselijk Geweld1 Aantal Regio 2063 Beverwijk 215 Bloemendaal 36 Haarlem 641 Haarlemmerliede c.a. 2 Haarlemmermeer 518 Heemskerk 162 Heemstede 46 Uitgeest 30 Velsen 283 Zandvoort 69 Geregistreerd door SHG, woont buiten regio, of woonplaats onbekend 61 1

Eén casus kan meerdere meldingen van de politie bevatten

Omvangschatting In de regio is 12% van de vrouwen ooit slachtoffer geweest. Dit zijn omgerekend circa 18.800 vrouwen. Er zijn 2063 casussen van huiselijk geweld bij het Steunpunt Huiselijk Geweld bekend. In 88% van de casussen was het soort geweld geregistreerd (meerdere vormen zijn mogelijk). Het vaakst kwamen bedreiging (35%) en lichamelijke mishandeling voor (34%), gevolgd door vernieling (11%), psychische mishandeling (8%) en stalking (6%).

30


mei 2012

5.2.2 Ouderen die mishandeld worden

Problematiek Ouderenmishandeling kan voorkomen in huiselijke kring (door bijvoorbeeld een mantelzorger of familielid) of in de zorg (door bijvoorbeeld verpleegkundigen). Er zijn verschillende soorten mishandeling [www.igz.nl]: - Lichamelijke mishandeling, zoals slaan, knijpen of vastbinden - Psychische mishandeling zoals pesten, bedreigen, afsnauwen of uitschelden - Seksueel misbruik - Verwaarlozing, zoals het niet geven van eten en drinken - Diefstal van geld of eigendommen - Ontnemen van rechten zoals het weghouden van bezoek en post Definities Oudere personen (65+) die gedeeltelijk of volledig afhankelijk zijn en die (herhaaldelijk) lichamelijke, psychische en/of materiële schade lijden door het handelen of het nalaten van handelen van degenen die in een persoonlijke of professionele relatie met de oudere staan [www.movisie.nl]. In het ouderenonderzoek is dit niet uitgevraagd. Deze monitor maakt gebruik van de gegevens van de seniorenpeiling van GGD Gooi & Vechtstreek [16]. Omvangschatting Van de respondenten in de seniorenpeiling van GGD Gooi & Vechtstreek gaf 5% aan ooit slachtoffer te zijn geweest van ouderenmishandeling. Omgerekend naar Kennemerland zou het gaan om circa 3.990 ouderen. Zij gaven aan als volgt mishandeld te zijn (meerdere vormen zijn mogelijk): verbale agressie (66%), financieel misbruik (28%), fysieke agressie (28%), geen hulp krijgen terwijl dat nodig was (22%) en seksueel geweld (14%) [16]. Bij het landelijke Meldpunt Ouderenmishandeling in de zorg van de IGZ zijn in vier maanden tijd ruim 80 meldingen binnengekomen [www.igz.nl]. Hierbij dient opgemerkt te worden dat mishandeling vaker voorkomt dan gemeld wordt [www.zorgwelzijn.nl]. Bij het Steunpunt Huiselijk Geweld zijn 15 casussen van ouderenmishandeling (65 jaar en ouder) geregistreerd in 2011. 5.2.3 Multiprobleemgezinnen

Problematiek Multiprobleemgezinnen zijn gezinnen die kampen met een chronisch complex van problemen, zoals psychosociale, financiële en werkgerelateerde problemen en die vaak een verstoorde relatie met de hulpverlening hebben: de problemen bestaan vaak van generatie op generatie. De problemen waar het gezin mee te kampen heeft tasten langdurig het persoonlijk functioneren van de gezinsleden aan, de onderlinge relaties en het vermogen om kinderen op te voeden. Kortom er is sprake van een langdurige en ernstige verstoring van de gezinsituatie [11]. Definities Om vroegtijdige signalering van zorgwekkende opvoedingssituaties en goede hulpverlening aan deze huishoudens te bevorderen is door de Minister van Jeugd en Gezin landelijk de verwijsindex risicojongeren (VIR) ingevoerd. In de verwijsindex kan een meldingsbevoegde melden dat het vermoeden bestaat dat een jeugdige (0-23 jaar) door welke oorzaak dan ook, het risico loopt in zijn ontwikkeling naar volwassenheid te worden belemmerd. Meldingsbevoegd zijn instanties uit de domeinen jeugdzorg, jeugdgezondheidszorg, gezondheidszorg, onderwijs, justitie, politie, en werk & inkomen. Als twee of meer meldingsbevoegden in de verwijsindex een melding doen over dezelfde 31


mei 2012

jeugdige wordt dit een match genoemd. Bij een match is het wettelijk verplicht dat één van de instanties de regie op zich neemt (regievoering), zodat de hulp aan de jeugdige door de verschillende instanties op elkaar wordt afgestemd. De IGZ heeft voor multiprobleemgezinnen de volgende indicatoren gedefinieerd [7]: - Percentage huishoudens met kinderen voor wie twee of meer meldingen in de verwijsindex zijn gedaan in 2011 (percentage huishoudens met matches) - Percentage huishoudens met matches (a) waarvoor in 2011 de regievoering is opgedragen en wordt uitgevoerd (percentage huishoudens met matches en regievoering) - Percentage huishoudens met matches en regievoering (b) waarbij bovendien sprake is van een langdurige en ernstig verstoorde gezinssituatie in 2011 (percentage nieuwe multiprobleemgezinnen) In Noord- en Midden-Kennemerland is in oktober 2009 gestart met de verwijsindex, onder de naam Multisignaal. In Zuid-Kennemerland is in maart 2012 gestart met de verwijsindex Matchpoint en valt daarom buiten dit rapport. Er dient opgemerkt te worden dat een melding in de verwijsindex een uiting van zorg is. Niet in alle gevallen hoeft het om een multiprobleemgezin te gaan. Andere gegevens die ook een indicatie geven van het aantal multiprobleemgezinnen zijn: - aantal kinderen dat gemeld is bij Bemoeizorg Jeugd van het OGGZ-team van GGD Kennemerland (vaak zijn er per gezin meerdere kinderen over wie zorgen zijn) - het aantal kinderen voor wie in het Digitaal Dossier Jeugdgezondheidszorg (DD JGZ) de combinatie van de volgende items is geregistreerd: gezinsproblematiek (interventie) of gezinsomstandigheden (follow-up) EN zorgcoördinatie algemeen (interventie) EN registratie zorgoverleg5 Tabel 17. Schattingen van verschillende indicatoren die samenhangen met multiprobleemgezinnen in 2011 in de regio Kennemerland. Bron Gebied Aantal Multisignaal Noord- en Midden26 kinderen uit gezinnen Kennemerland met minimaal één kind van 4 jaar of oudera (voor al deze 26 matches is regievoering geregeld) Bemoeizorg Jeugd Midden-Kennemerland 55 gezinnen Zuid-Kennemerland 56 gezinnen Interventie zorgcoördinatie 4-19 jarigen uit hele regio 75 kinderen algemeen in DD JGZb en 0-4 jarigen Haarlemmermeera Registratie zorgoverleg in 4-19 jarigen uit hele regio 17 kinderen DD JGZb en 0-4 jarigen Haarlemmermeera a

De afdeling JGZ van GGD Kennemerland heeft de verantwoordelijkheid voor alle 4-19 jarigen die in de tien gemeenten van regio Kennemerland wonen en voor de 0-4 jarigen die in de gemeente Haarlemmermeer wonen. De 0-4 jarigen uit de andere negen gemeenten van de regio vallen onder de verantwoordelijkheid van JGZ Kennemerland. b Momenteel is het lastig om in het DD JGZ te zoeken op een combinatie van items, daarom is hier naar twee items afzonderlijk gekeken. Niet in al deze gevallen zal het om een multiprobleemgezin gaan.

5

Om tot deze combinatie te komen, is in de dossiers van alle kinderen met matches gekeken naar welke combinatie van registratieitems vaak samen voorkomen. In 2011 bood het DD JGZ een medewerker geen mogelijkheid om aan te vinken dat het om een multiprobleemgezin gaat. 32


mei 2012

Omvangschatting Om een indicatie van het aantal multiprobleemgezinnen in 2011 in de regio Kennemerland te geven zijn diverse bronnen geraadpleegd. In de verwijsindex voor Noord- en Midden-Kennemerland hebben 26 kinderen een match met regievoering. Bij Bemoeizorg Jeugd zijn 55 gezinnen gemeld uit Midden-Kennemerland en 56 gezinnen uit Zuid-Kennemerland. Voor 75 kinderen is in het DD JGZ een ‘interventie zorgcoördinatie algemeen’ geregistreerd en voor 17 kinderen een ‘registratie zorgoverleg’. 5.2.4 Tienermoeders

Problematiek Kinderen van jonge moeders hebben een grotere kans dan gemiddeld om later zelf ook jong ouder te worden of een lagere sociaaleconomische status te krijgen [www.nji.nl]. Landelijk gezien neemt het aantal tienermoeders af, school en carrière zijn belangrijker geworden en het aantal importbruiden is gedaald [12]. Definities - Het aantal moeders van 19 jaar en jonger per 1 januari 2011. Hierbij gaat het om de leeftijd van de moeder op 31 december van 2010 (CBS). - Het aantal moeders van 19 jaar en jonger die in 2011 een kind kregen en in zorg waren bij JGZ (Kennemerland en GGD Kennemerland). - Het aantal moeders van 19 jaar en jonger op de datum van aanmelding in 2011 bij de Brede Centrale Toegang (Schakelnet). - Het aantal zwangere vrouwen van 23 jaar en jonger die via verloskundigen zijn aangemeld voor bemoeizorg in de gemeente Haarlemmermeer. Gespecialiseerde verpleegkundigen van JGZ voeren deze zorg uit. Tabel 18. Totaal aantal tienermoeders volgens CBS in 2010 en aantal tienermoeders dat een kind kreeg in 2011 volgens registraties JGZ. Aantal Omvangschatting Aantal Tienermoeders Tienermoeders Totaal dat kind kreeg in 2011 en in zorg was JGZ 59 12 2 21 0 8 3 1 1 9 2

Regio Beverwijk Bloemendaal Haarlem Haarlemmerliede c.a. Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Uitgeest Velsen Zandvoort

34 4 0 9 0 6 2 1 1 9 2

Omvangschatting In de regio Kennemerland zijn er volgens het CBS 59 moeders van 19 jaar en jonger. Dit is omgerekend 2% van het landelijk aantal tienermoeders (3183). Volgens registraties van JGZ hebben 34 tienermoeders in 2011 een kind gekregen. Verder zijn bij het OGGZteam 5 tienermoeders in zorg en 2 zwangere tieners. Via verloskundigen zijn in de gemeente Haarlemmermeer 14 zwangere vrouwen (23 jaar en jonger) voor bemoeizorg van JGZ aangemeld. 33


mei 2012

5.3 Woonsituatie

5.3.1 Mensen die hun huis dreigen uitgezet te worden Problematiek Mensen die hun woning dreigen te worden uitgezet lopen het risico dakloos te raken. Het merendeel van de huisuitzettingen komt door huurschuld en complexe problemen zoals problemen met financiën, geen gestructureerde dagbesteding of betaald werk, een psychiatrische stoornis, verstandelijke handicap of een verslaving aan alcohol of harddrugs [11]. Definities Aantal huishoudens in de regio met een dreigende huisuitzetting is het aantal mededelingen van de deurwaarder dat tot ontruiming van de woning wordt overgegaan (Exploot van Kennisgeving (EvK)) voor alle gemeententen in het werkgebied per aantal sociale en particuliere huurwoningen in de regio [7]. Aantal huishoudens in de regio waarbij ontruiming van de woning daadwerkelijk heeft plaatsgevonden is het aantal daadwerkelijke huisuitzettingen per aantal sociale huurwoningen [7]. Gezien de kleine aantallen zijn de aantallen omgerekend naar aantal per 10.000 huurwoningen. Omvangschatting In de regio is er bij 748 huishoudens sprake geweest van een dreigende huisuitzetting. Omgerekend zijn dit 77 dreigende huisuitzettingen per 10.000 particuliere en sociale huurwoningen. Bij 185 huishoudens is de woning daadwerkelijk ontruimd (de huisuitzettingen van de gemeente Heemstede zijn onbekend). Omgerekend zijn dit 27 gerealiseerde huisuitzettingen per 10.000 sociale huurwoningen. Tabel 19. Aantal dreigende huisuitzettingen en woningen waarbij ontruiming van de woning daadwerkelijk heeft plaatsgevonden (omgerekend per 10.000 huurwoningen). Omvangschatting Dreigende Dreigende Daadwerkelijke Daadwerkelijke huisuitzethuisuitzetontruimingen ontruimingen tingen tingen6 Aantal Aantal per Aantal Aantal per 10.0007 10.000 77 185 27 Regio 748 103 46 33 Beverwijk 83 17 18 3 Bloemendaal 5 80 32 75 Haarlem 273 6 80 0 0 Haarlemmerliede c.a. 88 18 25 Haarlemmermeer 1772 36 9 16 Heemskerk 28 3 9 -3 Heemstede 4 12 0 0 Uitgeest 2 95 31 341 Velsen 129 104 21 6 Zandvoort 41 1

Van 13 woningen is onbekend of deze daadwerkelijk zijn ontruimd, deze zijn buiten de berekening gelaten 2 Woningcorporatie YMERE had in 2011 een achterstand met het signaleren van huurachterstanden, in 2010 was het aantal aanzeggingen hoger (273). 3 niet bekend bij contactpersoon gemeente

6 7

Percentage berekend op basis van aantal sociale en particuliere huurwoningen in 2010 Percentage berekend op basis van aantal sociale huurwoningen in 2010 34


mei 2012

5.3.2 Mensen die overlast bezorgen

Problematiek Overlast, in welke vorm dan ook, kan een bron van stress of ergernis zijn. Een feest bij de buren, een klussende flatbewoner die tot laat in de nacht aan het boren is of een muzikale buurman die op de onmogelijkste tijden zijn talenten op zijn drumstel botviert. Rondhangende jeugd in groepen bij de ingang van een winkelcentrum, in het park of op een andere voor het publiek toegankelijke plaats. Dealers op de hoek van de straat of in uw portiek. Graffiti, vandalisme en vernieling. Allemaal vormen van overlast [11]. Definities Mensen die anderen hinderen of storen bij de dagelijkse gang van zaken. Vormen van overlast zijn geluid, stank, geur en/of gedrag die de ander angst inboezemt. Vaak ontstaat het geven van overlast vanuit een bepaalde stoornis. Het kan een overtreding zijn maar dit is niet altijd het geval [11]. Omvangschatting In schakelnet zijn in 2011 191 meldingen gedaan over personen of zaken die overlast veroorzaken. Omgerekend gaat het om 5 personen die overlast veroorzaken per 10.000 inwoners van 18 jaar en ouder. Tabel 20. Aantal overlastmeldingen naar woongemeente van overlastbezorger. Omvangschatting Overlastmeldingen Aantal 191 Regio 13 Beverwijk 9 Bloemendaal 69 Haarlem 5 Haarlemmerliede c.a. 34 Haarlemmermeer 10 Heemskerk 13 Heemstede 1 Uitgeest 14 Velsen 19 Zandvoort Veroorzaakt overlast 3 binnen GGD-regio, woont buiten regio 1 Onbekend

5.3.3 Mensen die hun woning vervuilen

Problematiek Men spreekt van woningvervuiling als ‘’bewoners hinder door stank en (on)gedierte veroorzaken, als gevolg van de aanwezigheid van grote hoeveelheden grof vuil, afval van etenswaren, menselijke en dierlijke uitwerpselen, en een (te) groot aantal huisdieren, of de combinatie hiervan’. Woningvervuiling beïnvloedt de leefomstandigheden in een perceel of de omgeving ervan op een doordringende, negatieve wijze. Ernstige vervuiling (stankoverlast, ongedierte, fecaliën, brandgevaar) kan de gezondheid van de veroorzaker en/of zijn omgeving in gevaar brengen [11].

35


mei 2012

Definities Het percentage huishoudens waarbij sprake was van woningvervuiling is het aantal huishoudens waarbij een gestructureerd netwerk (lokale zorgnetwerk, team bemoeizorg, OGGZ-team, Meldpunt zorg en overlast) is ingezet, en de woonvervuiling als dermate ernstig is beoordeeld dat tot schoonmaken wordt overgegaan, per aantal huishoudens in de regio [7]. In deze monitor is het aantal schoonmaakacties op initiatief van het OGGZ-team als teller genomen omdat de GGD de enige officiële partij hiervoor in de regio is. Gezien de kleine aantallen zijn de aantallen omgerekend naar aantal per 10.000 huishoudens. Omvangschatting In de regio is van 199 huishoudens een melding gedaan van woningvervuiling. Dit zijn omgerekend 9 meldingen van woningvervuiling per 10.000 huishoudens. Bij 25 huishoudens is er sprake geweest van ruimingen en/of schoonmaken door een schoonmaakbedrijf, al dan niet vrijwillig. Dit is omgerekend één woningvervuiling per 10.000 huishoudens die zo ernstig was dat tot schoonmaken is overgegaan. Tabel 21. Aantal huishoudens waarbij een er een melding is van woningvervuiling. Omvangschatting Woningvervuilingmeldingen Aantal 199 Regio 12 Beverwijk 8 Bloemendaal 81 Haarlem 3 Haarlemmerliede c.a. 40 Haarlemmermeer 11 Heemskerk 9 Heemstede 0 Uitgeest 24 Velsen 11 Zandvoort 5.4 Gezondheid

5.4.1 Mensen met een verstandelijke beperking Problematiek Mensen met een verstandelijke beperking hebben een aangeboren of later optredende beperking in het intellectueel functioneren. De verstandelijke beperking manifesteert zich voor de leeftijd van 18 jaar. Men spreekt tegenwoordig over ‘mensen met een verstandelijke beperking’ als burgers met mogelijkheden en een ondersteuningsbehoefte. Een verstandelijke beperking kenmerkt zich door een significante beperking van de intelligentie en het adaptief gedrag (conceptuele, sociale en praktische vaardigheden). Conceptuele vaardigheden zijn ondermeer taal en lezen en schrijven, sociale vaardigheden zijn ondermeer verantwoordelijkheid en het volgen van regels en praktische vaardigheden zijn ondermeer eten, aankleden en geldbeheer. Een IQ lager dan 70 is dus wel een voorwaarde, maar niet voldoende voor de diagnose ‘verstandelijke beperking’. In de -

DSM-IV-TR is het IQ als volgt verdeeld: Zwakbegaafd: IQ 70-84 Lichte VB: IQ 50/55 tot 70 Matige VB: IQ 35/40 tot 50/55 Ernstige VB: IQ 20-25 tot 35-40 Zeer ernstige VB IQ < 20-25 36


mei 2012

Het Expertisecentrum Verstandelijke Beperking hanteert de volgende definities die in het kader van deze monitor van belang zijn: LVB (IQ 50-85): men spreekt van de term LVB (Licht Verstandelijk Beperkt) als het gaat om mensen met een lichte verstandelijke beperking of zwakbegaafdheid én bijkomende problematiek. LVG (IQ 50-69): mensen die in hun ontwikkeling zijn belemmerd en die zich op grond van hun lagere intellectueel functioneren én beperkte sociale redzaamheid niet (zonder hulp) kunnen handhaven in één of meer reguliere maatschappelijke verbanden, zoals gezin, school, werk, groep, leeftijdsgenoten of buurt. LVG+ / SGLVG (IQ 50-69): de LVG-plussers, beter bekend als SGLVG (Sterk Gedragsgestoorde Licht Verstandelijk Gehandicapten), vragen om een meer op behandeling gerichte aanpak en om een hoger opgeleid niveau van begeleiders. Na een periode van behandeling stroomt deze groep cliënten met blijvende restproblematiek uit naar de plaats van herkomst. Naast het IQ is dus de mate van behoefte aan ondersteuning van belang voor de diagnostiek. Hierbij speelt de aanwezigheid van psychiatrische en/of gedragsproblemen en/of meervoudige medische problematiek een rol. Zo komen ‘zwakbegaafden’ formeel niet in aanmerking voor een AWBZ-zorgaanbod in de gehandicaptenzorg. Zij moeten gebruik maken van de reguliere / algemene hulpverlening. De groep zwakbegaafden met een IQ-score tussen de 70 en 85 komt weer wel in aanmerking voor AWBZ-zorg als er ook sprake is van beperkingen in de sociale redzaamheid, leerproblemen en/of gedragsproblemen en chroniciteit van problemen. Het Centrum indicatiestelling (CIZ) classificeert deze groep dan onder de grondslag ‘verstandelijke handicap’. De groep zwakbegaafden is extra sociaal kwetsbaar omdat ze vaker hun financiën niet op orde hebben, problemen hebben met de opvoeding van hun kinderen en vaak een hoge medische consumptie hebben [17]. Gegevens van het CIZ over de AWBZ-zorg Het centrum indicatiestelling zorg (CIZ) publiceert halfjaarlijkse rapportages over cliënten met een geldige CIZ-indicatie voor AWBZ-zorg. Deze gegevens bieden voor gemeenten informatie over het aantal inwoners met een indicatie, en over het type en de hoeveelheid zorg waarvoor zij een indicatie hebben. De gegevens van het CIZ over de AWBZ-zorg worden gebruikt voor deze monitor omdat er voor een indicatiestelling diagnostiek moet hebben plaatsgevonden. Het aantal mensen met een verstandelijke handicap in intramurale voorzieningen is daarbij buiten beschouwing gelaten. Veel cliënten in de maatschappelijke opvang hebben geen bewuste ondersteuningsbehoefte of mijden contacten met reguliere hulpverlening vanwege negatieve ervaringen. Mogelijk speelt een (niet-onderkende) licht verstandelijke beperking daarbij een rol. In 2007 deden ruim 56.000 mensen een beroep op de voorzieningen voor maatschappelijke opvang. Een eerste landelijke inschatting is dat 2530% hiervan (14.000-16.800 cliënten) een (licht) verstandelijke beperking heeft. Exacte cijfers ontbreken, omdat bij veel mensen in de opvang de beperking nooit is vastgesteld. Er zijn ook geen regionale cijfers hierover in het Nationaal Kompas (peiljaar 2003).8 Definities - Aantal jeugdigen in de regio met een verstandelijke handicap is het aantal 0- t/m 17-jarigen met een indicatie tot AWBZ-zorg met als dominante grondslag verstandelijke handicap (peildatum 1 januari 2011) per aantal 0- t/m 17-jarigen in de regio (omgerekend naar aantal per 10.000 inwoners). - Aantal volwassenen en ouderen met een verstandelijke handicap is het aantal 18jarigen en ouder met een indicatie tot AWBZ-zorg met als dominante grondslag 8

MEE Nederland en de Federatie Opvang werken in vijf pilotregio’s samen om tot een goed samenwerkingsmodel te komen en tot een aanpassing of verbetering van instrumenten en methodieken. Informatie: Peter van den Broek, Landelijk projectleider ‘(On)Beperkte Opvang., werkzaam bij MEE Nederland. 37


-

mei 2012

verstandelijke handicap (peildatum 1 juli 2011) per aantal 18-jarigen en ouder in de regio (omgerekend naar aantal per 10.000 inwoners). Aantal cliënten in de regio dat is aangemeld bij MEE Noordwest-Holland waarbij bij de aanmelding een (lichte) verstandelijke beperking is ingeschat (peiljaar 2011). De gemeente Haarlemmermeer valt niet onder de regio van MEE NoordwestHolland.

Omvangschatting In de regio zijn er 940 jeugdigen met een indicatie tot AWBZ-zorg wegens de diagnose verstandelijke handicap. Dit zijn omgerekend 84 jeugdigen met een verstandelijke handicap per 10.000 inwoners in de leeftijd van 0 t/m 17 jaar. In de regio zijn er 2970 volwassenen met een indicatie tot AWBZ-zorg wegens de diagnose verstandelijke handicap. Dit zijn omgerekend 72 volwassenen met een verstandelijke handicap per 10.000 inwoners in de leeftijd van 18 jaar en ouder. Verder zijn er 991 cliënten met een (lichte) verstandelijke beperking aangemeld bij MEE Noordwest-Holland (exclusief de gemeente Haarlemmermeer). Tabel 22. Aantal jeugdigen en volwassenen met een verstandelijke handicap en een indicatiestelling voor AWBZ-zorg (omgerekend per 10.000 inwoners).9 Volwassenen Volwassenen Omvangschatting Jeugdigen Jeugdigen en ouderen en ouderen met met met met verstandelijke verstandelijke handicap verstandelijke verstandelijke handicap handicap Aantal per handicap Aantal Aantal per 10.000 Aantal 10.000 Regio 940 84 2970 72 65 200 Beverwijk 81 64 20 75 Bloemendaal 40 44 250 725 Haarlem 84 60 5 0 Haarlemmerliede c.a. 42 0 285 830 Haarlemmermeer 83 76 80 330 Heemskerk 100 106 35 405 Heemstede 61 197 30 25 Uitgeest 98 26 155 345 Velsen 108 65 15 35 Zandvoort 55 25

9

De komende jaren worden de gemeenten met de decentralisatie van de extramurale begeleiding verantwoordelijk voor vrijwel de volledige ondersteuning aan kwetsbare burgers. Met ingang van 2013 is de gemeente verantwoordelijk voor nieuwe cliënten en per 2014 voor de volledige groep mensen die nu nog AWBZ-begeleiding ontvangen. 38


mei 2012

Tabel 23. Aantal cliënten met een (lichte) verstandelijke beperking aangemeld bij MEE Noordwest-Holland. Omvangschatting Aantal Aantal Totaal aantal cliënten met cliënten met cliënten met lichte verstandelijke (licht) verstandelijke beperking verstandelijke beperking beperking 785 991 Regio 206 111 144 Beverwijk 33 12 15 Bloemendaal 3 331 402 Haarlem 71 5 5 Haarlemmerliede c.a. 0 1 Haarlemmermeer 154 197 Heemskerk 43 26 30 Heemstede 4 9 15 Uitgeest 6 126 168 Velsen 42 11 15 Zandvoort 4 1

Valt onder de regio MEE Amstel en Zaan.

5.5 Veiligheid

5.5.1 Veelplegers Problematiek Veelplegers veroorzaken veel overlast en criminaliteit, vooral in de grote steden. Twintig procent van de geregistreerde en opgeloste criminaliteit komt voor hun rekening. Veelplegers zijn verantwoordelijke voor relatief kleine misdrijven, die door hun frequentie echter onevenredig veel overlast veroorzaken [11]. Definitie - Aantal jeugdige veelplegers in de regio is het aantal 12- t/m 17-jarigen die in hun gehele criminele verleden meer dan 5 processen verbaal (PV’s) tegen zich zagen opgemaakt, waarvan tenminste één in het peiljaar (2010), o.b.v. de Herkennningsdienstsysteem (HKS)-basislijst per aantal 12- t/m 17-jarigen in de regio (omgerekend naar aantal per 10.000 inwoners). - Het aantal volwassen veelplegers is het aantal veelplegers van 18 jaar en ouder die in hun gehele criminele verleden meer dan 10 PV’s tegen zich zagen opgemaakt, waarvan tenminste één in het peiljaar (2010), o.b.v. de HKS-basislijst per aantal 18-jarigen en ouder in de regio (omgerekend naar aantal per 10.000 inwoners). - Het aantal zeer actieve veelplegers is het aantal zeer actieve veelplegers van 18 jaar die over een periode van 5 jaar – waarvan het peiljaar het laatste jaar vormt - meer dan 10 PV's tegen zich zagen opgemaakt (waarvan tenminste één in 2010) per aantal 18-jarigen en ouder (omgerekend naar aantal per 10.000 inwoners). Omvangschatting In de regio zijn er 34 jeugdige veelplegers in 2010. Dit zijn omgerekend 9 jeugdige veelplegers per 10.000 inwoners in de leeftijd van 12 t/m 17 jaar. In de regio zijn er 449 volwassen veelplegers in 2010. Dit zijn omgerekend 11 volwassen veelplegers per 10.000 inwoners in de leeftijd van 18 jaar en ouder. In de regio zijn er volgens landelijke bronnen 49 zeer actieve veelplegers in 2010. Dit is omgerekend één zeer actieve veelpleger per 10.000 inwoners in de leeftijd van 18 jaar en ouder. Volgens regionale politiebronnen zijn er 81 zeer actieve veelplegers in 2011. Dit zijn omgerekend twee zeer actieve veelplegers per 10.000 inwoners. Politieregio’s vervaardigen hun lijsten met aantallen veelplegers nu nog op een andere wijze dan de landelijke registratiebronnen waardoor er verschillen in aantallen ontstaan. 39


mei 2012

Tabel 24. Aantal jeugdige en volwassen veelplegers en zeer actieve veelplegers in 2010 volgens landelijke registratiebronnen (omgerekend per 10.000 inwoners). Omvangschatting Jeugdige Jeugdige Volwassen Volwassen Zeer Zeer actieve veelveelveelveelactieve veelplegers plegers plegers plegers plegers veelAantal per Aantal Aantal per Aantal Aantal per plegers 10.000 10.000 10.000 Aantal 34 449 49 Regio 9 11 1 2 42 6 Beverwijk 8 13 2 1 6 1 Bloemendaal 5 4 1 12 221 28 Haarlem 14 18 2 0 1 0 Haarlemmerliede c.a. 0 2 0 9 61 5 Haarlemmermeer 8 6 1 3 24 2 Heemskerk 10 8 1 0 8 0 Heemstede 0 4 0 0 2 0 Uitgeest 0 2 0 6 67 5 Velsen 11 13 1 1 17 2 Zandvoort 11 12 1

40


mei 2012

6. SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN DIE UITVALLEN Dit hoofdstuk beschrijft de volgende sociaal kwetsbare groepen die uitvallen in onderstaande categorieën: Legenda resultaten kwetsbare groepen met ernstige problematiek Paragraaf § 6.1

Afbeelding

Categorie Combinatie ernstige problemen

Sociaal kwetsbare groepen die uitvallen Harddrugsverslaafden

§ 6.2

Combinatie ernstige problemen

Bemoeizorgklanten in zorg

§ 6.3


Zwerfjongeren

§ 6.4


Daklozen (feitelijk en residentieel)

6.1 Harddrugsverslaafden

Problematiek Bij langdurig gebruik van harddrugs kunnen cognitieve achteruitgang, depressie, andere psychische stoornissen en verslaving optreden. Verslaving wordt onder meer gekenmerkt door het niet meer zonder drugs kunnen en steeds meer nodig hebben voor hetzelfde effect. Deze afhankelijkheid van drugs leidt tot een slechtere kwaliteit van leven, mede doordat het uitvoeren van dagelijkse bezigheden en het sociaal functioneren moeilijker wordt [www.nationaalkompas.nl]. Naast psychische gevolgen kunnen er lichamelijk schadelijke gevolgen zijn door de wijze van toedienen van een harddrug, zoals besmetting met een virus (hepatitis B, hepatitis C of hiv) of een bloedvergiftiging door intraveneus toedienen van drugs, longaandoeningen als gevolg van het roken van een rookbare vorm van cocaïne ('crack') en het ontstaan van abcessen door het gebruik van niet-steriele spuiten [www.nationaalkompas.nl]. Op een gegeven moment kan een harddrugsverslaving zulke ernstige vormen aannemen dat iemand dakloos wordt en overlastgevend en crimineel gedrag gaat vertonen. Vaak hebben heroïne- en cocaïnegebruikers een lage sociaaleconomische status, ontvangen zij weinig sociale steun en hebben zij weinig relaties met werkende mensen. Harddrugsgebruikers die op straat leven zijn meer gemarginaliseerd, meer financieel beperkt en hebben meer drugsgerelateerde problemen dan thuisgebruikers [11]. Definities Harddrugsverslaafden worden gedefinieerd als personen die in het Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem (LADIS) zijn geregistreerd als gebruiker van heroïne, methadon, crack of cocaïne, waarbij personen die alleen cocaïne snuiven niet worden meegeteld. Intraveneuze gebruikers zijn harddrugsverslaafden die het hoofd- en/of bijmiddel toedienen door spuiten (werkgroep OGGZ van vakgroep Epi). In het beschikbare LADIS-bestand was het aantal harddrugsverslaafden niet naar gemeente uitgesplitst.

41


mei 2012

Omvangschatting In de regio zijn er 531 harddrugsverslaafden van 15 jaar en ouder. Dit zijn omgerekend 12 harddrugsverslaafden per 10.000 inwoners van 15 jaar en ouder. Van de harddrugsverslaafden in de regio zijn 16 een intraveneuze gebruiker (3% van de harddrugsverslaafden). In Schakelnet zijn er 243 verslaafden geregistreerd. Het betreft meldingen waar concrete inzet van de GGD nodig was, omdat cliënten dakloos waren of geen noodzakelijk zorg kregen.

6.2 Bemoeizorgklanten

Problematiek Bemoeizorg is het bieden van (ongevraagde) hulp aan (zorgwekkende) zorgmijders met een (vaak) complexe problematiek, waarbij verbetering van de kwaliteit van leven als uitgangspunt dient. De hulpverlening heeft een actief, outreachend en laagdrempelig karakter. De samenwerking tussen verschillende personen en organisaties (kern of schilpartners) is van wezenlijk belang om deze groep cliënten met de hulpverlening in contact te brengen [11]. Assertive Community Treatment (ACT) teams zijn multidisciplinaire teams, die veelal vanuit de GGZ zijn ontstaan. Deze teams worden vanuit de AWBZ gefinancierd en zijn actief door heel Nederland. Als landelijke indicator is de registratie van deze teams gekozen omdat ACT een beschermde term is en de werkwijze uniform is. Nadeel van deze indicator is dat er bemoeizorgklanten worden gemist. Deze monitor beschrijft daarom ook cliënten van het OGGZ-team, die zij moeilijk kunnen overdragen aan de reguliere hulpverlening. Deze cliënten hebben aanhoudende outreachende begeleiding nodig om verdere teloorgang te voorkomen. Niet altijd hoeft dat even intensief te zijn, maar geen instelling buiten de GGD doet dat. Definities - Aantal aanwezige ACT-teams per 10.000 inwoners in de GGD-regio (IGZ, 2010). - Aantal bemoeizorgklanten in zorg is het aantal (unieke) cliënten bij ACT-teams per aantal inwoners in de regio (omgerekend naar aantal per 10.000 inwoners) [7]. - Aantal bemoeizorgklanten van het OGGZ-team is het aantal unieke cliënten dat langer dan 4 maanden in zorg is (de termijn waarbinnen een cliënt moet zijn overgedragen aan reguliere zorg). Omvangschatting In de regio is er één ACT-team. Omrekening naar inwoners is bij dit kleine aantal niet van toepassing. Er zijn 124 bemoeizorgklanten in zorg bij het ACT-team op de peildatum. Dit zijn omgerekend 2 unieke cliënten in het ACT-team per 10.000 inwoners in de regio. Het OGGZ-team heeft 314 bemoeizorgklanten. Dit zijn omgerekend 6 bemoeizorgklanten per 10.000 inwoners in de regio.

42


mei 2012

Tabel 25. Aantal bemoeizorgklanten in zorg OGGZ-team naar woongemeente die de cliënten hebben opgegeven of gemeente waar ze hun postadres hebben. Bemoeizorgklanten Omvangschatting in zorg OGGZteam Aantal Regio 314 Beverwijk 10 Bloemendaal 10 Haarlem 1691 Haarlemmerliede c.a. 2 Haarlemmermeer 55 Heemskerk 12 Heemstede 8 Uitgeest 0 Velsen 20 Zandvoort 11 In zorg GGD, woont buiten regio 10 Onbekend 7 1 28 van de 169 cliënten hebben postadres bij gemeente Haarlem 6.3 Zwerfjongeren/dakloze jongeren

Problematiek Zwerfjongeren/dakloze jongeren zijn in te delen in twee typen jongeren. Ten eerste zijn er de jongeren die vanuit de hulpverlening komen. Zij hebben óf alle soorten van hulp al gehad zonder voldoende resultaat óf ze zitten nog wel in een hulptraject maar zijn 18 jaar geworden en vallen daardoor niet meer onder Jeugdzorg. Ten tweede zijn er de jongeren die vanuit huis zijn weggelopen. De problemen zijn vaak psychiatrisch van aard (nog geen diagnose), verslaving (ook bij ouders) en/of verstandelijk beperkt [11]. Andere oorzaken waardoor jongeren op straat terecht komen, zijn bijvoorbeeld: grote conflicten met (stief)ouders, onvoldoende zorg en warmte thuis, overlijden van een ouder, een (te) streng thuisregime, schulden, huiselijk geweld, incest en/of verwaarlozing [18]. Definities Jongeren die feitelijk of residentieel dakloos zijn onder de 23 jaar met meervoudige problemen [www.vng.nl]. Omvangschatting Het aantal dakloze jongeren in Nederland is niet precies bekend. Hun aantal wordt geschat op 5.000 tot 10.000 [18]. In Schakelnet zijn in 2011 97 jongeren geregistreerd die zwervend/dakloos zijn in de regio Kennemerland (zie Tabel 26). Dit komt neer op 20 zwerfjongeren/dakloze jongeren per 10.000 15- tot 23-jarige inwoners van regio Kennemerland. Van de 54 zwerfjongeren in Haarlem, zitten er 13 in Pension Spaarnezicht, 4 bij Stichting Release en voor 9 is het adres van de BCT opgegeven.

43


mei 2012

Tabel 26. Aantal zwerfjongeren/dakloze jongeren naar woongemeente die de jongeren hebben opgegeven of gemeente waarin het opvanghuis staat waar ze verblijven. Omvangschatting Aantal Regio 97 Beverwijk 4 Bloemendaal 0 Haarlem 54 Haarlemmerliede c.a. 0 Haarlemmermeer 5 Heemskerk 4 Heemstede 2 Uitgeest 0 Velsen 4 Zandvoort 0 Zwerft in GGD-regio, 12 woont buiten regio Onbekend 12 6.4 Daklozen (feitelijk en residentieel)

Problematiek Dak- en thuislozen behoren tot de meest kwetsbare groepen burgers. Kenmerkend voor deze groep is het maatschappelijke en sociaal isolement. Veelal is er sprake van een toenemende vervreemding van de samenleving. Naast dak- en thuisloosheid hebben zij vaak problemen op het gebied van psychopathologie, verslaving, praktische en sociale vaardigheden en probleemoplossend vermogen. Aan de marginalisering van mensen zijn ook hoge materiële en immateriële maatschappelijke kosten verbonden. Daklozen maken zich vaker dan de gemiddelde Nederlandse burger schuldig aan strafbare feiten. Meer dan de helft van de feitelijk daklozen in het voorafgaande jaar gearresteerd was en vier van de tien veroordeeld. De arrestaties volgden vooral op het plegen van vermogens- en geweldsdelicten. Daklozen zijn ook vaker dan andere burgers zelf slachtoffer van een misdrijf. Naast criminaliteit zijn ook overlast en gevoelens van onveiligheid bij burgers een probleem [7]. Definities - Aantal residentieel daklozen is het aantal personen van 18 jaar en ouder dat op de peildatum in 2011 als bewoner ingeschreven staat bij 24-uurs woonvoorzieningen per aantal inwoners van 18 jaar en ouder in de regio (omrekenen naar aantal per 10.000 inwoners). Het betreft plaatsen van maatschappelijke opvang erkend door centrumgemeenten en biedt naast tijdelijk verblijf (tenminste zes maanden) ook zorgverlening en begeleiding [7]. - Aantal feitelijk daklozen is het aantal geregistreerde personen in Schakelnet die niet beschikken over een eigen woonruimte en voor een slaapplek gedurende de nacht tenminste één nacht in de maand zijn aangewezen op buiten slapen (overnachten in de openlucht en in overdekte openbare ruimten) of binnen slapen zonder vooruitzichten op een slaapplek voor de daarop volgende nacht (in passantenverblijven van de maatschappelijke opvang/eendaagse noodopvang of bij vrienden, kennissen of familie) per aantal inwoners van 18 jaar en ouder in de regio. In deze monitor is een peildatum voor residentieel daklozen niet zinvol omdat de maatschappelijke opvang steeds vol zit en er wachtlijsten bestaan. Daarom geeft het cijfer de maximale capaciteit van de maatschappelijke opvang aan.

44


mei 2012

Omvangschatting In de regio zijn er 25 plekken voor daklozen bij maatschappelijke opvang Herberg, 4 bij de Wissel, 5 bij het Pauzement (exclusief kinderen) en plusminus 15 bij Pension Wilhelmina. In totaal zijn er dus circa 50 plekken voor daklozen in de maatschappelijke opvang. Dit is omgerekend één residentieel dakloze per 10.000 inwoners in de leeftijd van 18 jaar en ouder. Verder zijn er 478 feitelijk daklozen geregistreerd in Schakelnet. Dit zijn omgerekend 12 daklozen per 10.000 inwoners in de leeftijd van 18 jaar en ouder.

45


mei 2012

7. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 7.1 Conclusies De volgende risicofactoren komen relatief vaak voor in de regio Kennemerland. 1) lage sociaaleconomische status (SES) of lage opleiding: 21% van de inwoners heeft een lage SES en 23% van de jeugd (12 t/m 18 jaar) volgt een lage opleiding. Ruim een vijfde van de inwoners in de regio hebben dus een verhoogde kans op ongezond leven en ongunstige arbeids- en woonomstandigheden. 2) uitkering en moeite met rondkomen: 13% van de volwassenen is afhankelijk van een uitkering en 20% heeft moeite met rondkomen. Financiële problemen zijn sterk gerelateerd aan gezondheidsproblemen en door de kredietcrisis is te verwachten dat het aantal inwoners met financiële problemen nog verder stijgt. 3) gebroken gezin en alleenstaanden: 25% van de jeugd (12 t/m 18 jaar) woont niet bij beide eigen ouders en 25% van de volwassenen is alleenstaand. Zij lopen onder andere meer risico op een ongezonde leefstijl en psychische problemen. 4) psychisch ongezond: circa 18% van de inwoners voelt zich psychisch ongezond. Zij hebben meer kans om uit te vallen op school of werk, of niet voor hun gezin te kunnen zorgen. 5) zwaar drinken: 29% van de jeugd (12 t/m 18 jaar) en 13% van de volwassenen drinkt teveel alcohol en komt in de problemen als dit alcoholgebruik structureel wordt.

De volgende kwetsbare groepen zijn momenteel (redelijk) goed in kaart te brengen in de regio Kennemerland. 1) mensen in een schuldhulpverleningstraject: er hebben zich ruim 2.800 inwoners bij gemeenten aangemeld voor hulp bij aflossing van hun schulden en 514 inwoners zijn in een wettelijk traject terechtgekomen waar alle partijen gedwongen aan moeten meewerken. Deze cijfers zijn waarschijnlijk een onderschatting van de problematiek omdat schuldhulpverlening vaak het eindstation is. Via particuliere instellingen worden de schulden in eerste instantie geregeld of wordt een bewindvoerder aangesteld. 2) slachtoffers van huiselijk geweld: 18.800 vrouwen zijn ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld en er zijn 2.063 hoofdcliënten bij het steunpunt huiselijk geweld in 2011 geregistreerd (mannen en vrouwen). In een groot aantal gevallen is er sprake van langdurige en meervoudige problemen, zoals verslaving en financiële problemen. 3) tienermoeders: in de regio zijn er 59 tienermoeders. Het Bemoeizorgteam van GGD Kennemerland heeft deze tienermoeders goed in beeld. 4) mensen die hun woning dreigen uitgezet te worden: bij 748 huishoudens was er sprake van een dreigende huisuitzetting en bij 185 huishoudens werd de woning daadwerkelijk ontruimd. Huisuitzetting lijkt dus bij driekwart van de huishoudens met dreigende huisuitzetting voorkomen te zijn in 2011. Er zijn geen cijfers beschikbaar van inwoners die de hypotheek niet kunnen opbrengen en van wie de woning ter executie wordt aangeboden. 5) overlastbezorgers: er zijn 191 meldingen van overlast geweest. Om buren of andere bekenden te melden moet men vaak een drempel over, dus geconcludeerd kan worden dat het hier om de ernstige gevallen van overlast gaat.

46


mei 2012

6) mensen die hun woning vervuilen: er zijn 199 meldingen van woningvervuiling geweest en bij 25 huishoudens is een schoonmaakbedrijf ingezet, al dan niet vrijwillig. 7) mensen met een verstandelijke beperking: er zijn 3.910 inwoners met een verstandelijke beperking die AWBZ-zorg ontvangen. MEE heeft 991 cliënten met een (licht) verstandelijke beperking geregistreerd in 2011. Gemeenten worden de komende jaren verantwoordelijk voor de ambulante zorg aan deze groep. 8) veelplegers: er zijn 449 volwassen veelplegers volgens landelijke bronnen en 81 zeer actieve veelplegers volgens regionale bronnen.

De OGGZ richt zich vooral op kwetsbare groepen die uitvallen. Momenteel zijn de volgende gegevens bekend. 1) harddrugsverslaafden: Volgens het landelijk registratiesysteem zijn er 531 gebruikers van heroïne, methadon, crack of cocaïne in de regio. Inwoners die alleen cocaïne snuiven, zijn hierbij niet meegeteld. De GGD heeft 243 verslaafden geregistreerd. 2) bemoeizorgcliënten in zorg: 314 cliënten ontvangen langdurige begeleiding van het OGGZ-team. Langdurige begeleiding betekent dat het niet haalbaar is gebleken om deze cliënten binnen 4 maanden af te sluiten en/of over te dragen aan reguliere zorg. 3) zwerfjongeren: er zijn 97 zwerfjongeren geregistreerd door de GGD. Zwerfjongeren tussen de 18 en 23 jaar vallen vaak tussen wal en schip omdat Jeugdzorg ophoudt en er wisselende beleidscriteria voor zorg en opvang zijn. 4) feitelijk en residentieel daklozen: er zijn 478 feitelijk daklozen, terwijl er omstreeks 50 plekken zijn in de maatschappelijke opvang voor langdurige begeleiding. Door de kredietcrisis zal naar verwachting het aantal daklozen in 2012 toenemen.

7.2 Aanbevelingen Deze monitor sociaal kwetsbare groepen is een groeimodel en bevat de landelijke indicatoren van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. De resultaten en conclusies leiden tot de volgende aanbevelingen. 1. De samenwerking in de regio kan beter georganiseerd worden door te investeren in preventie. Er wordt vooral samengewerkt in de onderste laag van de trechter, terwijl preventie nodig is om te voorkomen dat inwoners sociaal kwetsbaar worden en verder afglijden in de trechter. 2. Gemeenten en ketenpartners kunnen maatregelen nemen om risico’s op financiële problemen te beïnvloeden. Zowel de bovenste laag van de trechter (lage sociaaleconomische status, afhankelijk van uitkering) als de tweede laag (schuldhulpverlening, dreigende huisuitzetting) bieden mogelijkheden voor interventies om verder afglijden te voorkomen. Te denken valt aan het faciliteren van onderwijs en werkervaringplekken. Daarnaast is het essentieel om te blijven investeren in trajecten voor dagbesteding, schuldhulp en integrale zorg om uitsluiting en dakloosheid te voorkomen. 3. Door de dreiging van bezuinigingsoperaties in de Geestelijke Gezondheidszorg is er juist nu aandacht nodig voor het psychisch welbevinden van inwoners. Dit geldt vooral voor kinderen die in een gebroken gezin opgroeien of voor alleenstaanden. Als psychische hulp niet meer laagdrempelig is, is het nog lastiger om kwetsbare groepen te motiveren voor behandeling. Voor eventuele eigen bijdragen zullen voorzieningen getroffen moeten worden. Verder zou het gebruik van goedkope interventies meer gestimuleerd moeten worden, zoals eHealth programma’s voor computerbezitters. 47


mei 2012

4. De omvang en impact van huiselijk geweld zijn groot. Daarom is het belangrijk om agressieregulatie aan te bieden aan daders van huiselijk geweld. Vanwege de beperkte financiële mogelijkheden in de GGZ, is dit lastig te realiseren. Het is daarom belangrijk om te monitoren of de omvang van huiselijk geweld de komende jaren toeneemt. 5. Zwaar drinken is een ernstig en omvangrijk probleem in de regio, zowel onder jongeren als onder volwassenen. Dit rechtvaardigt de inzet van de GGD en Brijder Verslavingszorg om samen effectieve preventieprogramma’s te blijven uitvoeren. 6. De groep zwerfjongeren, die van de opvang gebruik maakt, is behoorlijk groot. Deze groep heeft extra beleidsmatige aandacht nodig omdat deze groep vaak niet de hulp krijgt die ze nodig heeft. 7. Meerdere bronnen zijn gewenst om het beeld compleet te maken van de omvang van sociaal kwetsbare groepen in de regio. Te denken valt aan gegevens van de Brijder Verslavingszorg en de forensische polikliniek van Palier. 8. De volgende Monitor Sociaal Kwetsbare Groepen die de GGD uitvoert, kan aandacht besteden aan groepen die nu nog ontbreken, zoals de groep medisch onverzekerden. Ook kan de volgende Monitor de effectiviteit van de ondersteuning aan sociaal kwetsbare groepen onderzoeken en de gevolgen van deze ondersteuning voor de druk op de eerste en tweedelijnszorg.

48


mei 2012

REFERENTIES [1] Eysink PED, Poos MJJC. Openbare geestelijke gezondheidszorg. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Toolkit regionale VTV. RIVM, 2009. [2] Lauriks S, Wit MAS de, Buster MCA, Asbroek AHA ten, Arah OA, Klazinga NS. Prestatieindicatoren voor de Openbaar Geestelijke Gezondheidszorg: een conceptueel kader. TSG 2008; 6: 328-36. [3] Tielen H. Monitor OGGZ 2008-2009, Zuid-Holland Noord.

[4] 0verberg RI, Cluitmans TLM, Ten Brinke JM, Mérelle SYM. Scholieren onderzoek Emovo Regio Kennemerland. GGD Kennemerland, december 2010. [5] Ten Brinke JM, Mérelle SYM, Overberg RI. Volwassenenonderzoek 2008 Kennemerland. GGD Kennemerland, december 2009. [6] Poort E, Venemans A, Cluitmans TLM, Oosterlee A, Ten Brinke JM. Ouderenonderzoek 2007 Kennemerland. GGD Kennemerland, mei 2008. [7] Inspectie voor de Gezondheidszorg. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Indicatoren Basisset Publieke gezondheidszorg 2010. [8] Hemert AM van, Wolf JRLM. Wat is OGGZ? Epidemiologisch Bulletin: tijdschrift voor volksgezondheid en onderzoek in Den Haag 2011; 46: 14-22. [9] Hemert AM van. In beeld brengen van OGGZ-problematiek met een monitor en indicatoren; bottom-up en top-down. Presentatie gehouden op de vakgroep epidemiologie, 9 december 2010. [10] Factsheet Kerngegevens maatschappelijke opvang. Federatie opvang, www.opvang.nl. [11] Werkgroep Onderzoek & Registratie OGGZ. Indicatoren risicogroepen OGGZ ten behoeve van Inspectie Openbare Gezondheidszorg, Vakgroep epidemiologie, GGD Nederland, 22 juli 2010. [www.ggdkennisnet.nl]. [12] Kinderen in Tel Databoek 2010: kinderrechten als basis voor lokaal gezondheidsbeleid. Verwey-Jonker Instituut, februari 2010. [13] www.ecbo.nl/ECBO/downloads/publicaties/Pub ecbo laaggeletterdheid in Nederland WEB.pdf [14] Schütz F, Glazema H. Iedereen gezond & wel?! Gezondheidsonderzoek volwassenen 2008 Regionaal rapport, GGD Midden-Nederland. [15] Rijnsoever MP van, Tromp E, Waterlander WE, Schütz FN, Steenhuis IHM. Verschillen in leefstijl en gezondheid tussen mensen met en zonder schulden. TSG 89 (1):43-50. [16] Acker MB van, Mérelle SYM, Overberg RI. Gezondheidspeiling Senioren 2008. Resultaten van de gezondheidsenquête onder inwoners van 65 jaar en ouder in de regio Gooi en Vechtstreek. GGD Gooi & Vechtstreek, oktober 2009. [17] Koten R van. Niet iedere zwakbegaafde is verstandelijk gehandicapt. Voorstel t.b.v. ‘Onzelfstandig wonen in zelfstandige woonruimte’. MEE Noordwest-Holland, november 2007. [18] Factsheet Dakloze jongeren. Federatie opvang, www.opvang.nl.

49

MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN STAND VAN ZAKEN OGGZ REGIO KENNEMERLAND 2011

Recommend Documents