MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN

MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN

STAND VAN ZAKEN OGGZ REGIO KENNEMERLAND 2011

NOODZAAK TOT PREVE

NOODZAAK TOT PREVENTIE

GENOTMIDDELEN

GENOTMIDDELEN

PROBLEMATISCHE PROBLEMATISCHE SCHULDEN SCHU

WONINGVERVUILINGEN WONINGVERVUILINGEN

ZORGMIJDERS ZORGMIJDERS DAKLOZEN

DAKLOZEN

FACTSHEET MONITOR SOCIAAL KWETSBARE GROEPEN STAND VAN ZAKEN OGGZ REGIO KENNEMERLAND 2011 In de Monitor Sociaal Kwetsbare Groepen presenteert de GGD de gegevens over 2011 van de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) in de regio Kennemerland. De Monitor bestaat uit deze factsheet en een onderzoeksrapport. De voor u liggende factsheet is een samenvatting van het rapport. Deze factsheet en het rapport zijn te downloaden van de website van GGD Kennemerland. OGGZ en sociaal kwetsbare groepen De OGGZ richt zich op het signaleren en bestrijden van risicofactoren van sociale kwetsbaarheid en het bereiken en begeleiden van sociaal kwetsbare personen [1]. Het OGGZ-team van GGD Kennemerland biedt met het Loket Brede Centrale Toegang en het Meldpunt Zorg & Overlast directe hulp en begeleiding naar zorg- en dienstverlening. De GGD creëert daarnaast zorgnetwerken en brengt moeilijk bereikbare groepen in beeld. Doel Monitor De OGGZ is één van de prestatievelden in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) en valt daarmee direct onder verantwoordelijkheid van gemeenten [1]. Gemeenten kunnen de cijfers van de Monitor gebruiken om hun beleid voor sociaal kwetsbare groepen te concretiseren. GGD’en worden in 2013 wettelijk verplicht om gegevens aan te leveren over risicogroepen OGGZ aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) [2]. Deze factsheet presenteert voor het eerst gegevens van deze landelijke indicatoren. De OGGZ-trechter De Monitor is opgebouwd volgens de zogenaamde OGGZ-trechter (figuur 1). Per laag van de trechter volgt hieronder een uitleg.

Figuur 1. De OGGZ-trechter [3,4] Risicofactoren in de gemeenschap: preventie Kwetsbare groepen: doelgroepvoorzieningen

Kwetsbare groepen die uitvallen: vangnetvoorzieningen

Kwetsbare groepen Dit betreft mensen uit de tweede laag van de trechter bij wie gelijksoortige problemen zich opstapelen en die een gebrek aan steun hebben [5]. Bijvoorbeeld mensen met problematische schulden of slachtoffers van huiselijk geweld. Voor deze kwetsbare groepen zijn doelgroepvoorzieningen nodig. Met geschikte voorzieningen kan voorkomen worden dat deze groepen afglijden naar de onderste laag van de trechter. Kwetsbare groepen die uitvallen De OGGZ richt zich vooral op de onderste laag van de trechter. Deze groepen kunnen vaak niet in hun eigen bestaansvoorwaarden voorzien. Ze hebben meerdere problemen tegelijk (schulden, psychische problemen, verslaving, vervuiling en sociaal isolement). Kenmerkend is dat ze zelf geen hulpvraag stellen, terwijl ze wel zorg nodig hebben. Familie, buren of omstanders vragen om hulp. Het is vaak ongevraagde bemoeienis [1,6]. Voorbeelden zijn daklozen en drugsverslaafden. Voor deze kwetsbare groepen zijn vangnetvoorzieningen nodig.

Legenda resultaten

Risicofactoren in de gemeenschap Alle mensen in de bevolking lopen risico om sociaal kwetsbaar te worden. Dit risico is groter als mensen meer risicofactoren hebben. Bijvoorbeeld mensen die psychische problemen krijgen en afhankelijk worden van een uitkering. Door preventie kan worden voorkomen dat mensen afglijden naar de laag eronder in de trechter.

Werk en Inkomen

Woonsituatie

Gezin en relatie

Genotmiddelen

Gezondheid

(Basis) vaardigheden Combinatie ernstige problemen

Veiligheid

Pagina 1 van 10

RISICOFACTOREN IN DE GEMEENSCHAP

Werk en Inkomen Omvang Kennemerland

Risicofactoren in de gemeenschap: dit zijn mensen met een risicofactor, die in combinatie met andere risicofactoren problematisch kan zijn. Een preventieve aanpak is nodig.

Risicofactoren in de gemeenschap: preventie

Schooluitval voortgezet onderwijs en mbo Volgt nu een lage opleiding Laag opgeleid zijn Lage SES

%

aantal

Jeugd

41

1.320

Jeugd

231

8.100

Volwassenen Ouderen

30 66

2

97.300

73

3

68.200

Alle 21 111.000 leeftijden Uitkering Volwassenen 13 40.300 Moeite met Volwassenen 20 64.100 rondkomen Ouderen 162 123 11.100 Alleen AOW Ouderen 142 153 11.200 1 2 12 t/m 18 jaar, 65 t/m 74-jarigen, 375 plus

Kwetsbare groepen: doelgroepvoorzieningen

Kwetsbare groepen die uitvallen: vangnetvoorzieningen

Risicofactoren Gezin en relatie

Problematiek

Hieronder staan de risicofactoren op het gebied van werk en inkomen, gezin en relatie, gezondheid, genotmiddelen en (basis)vaardigheden.

Gebroken gezin: minder presteren op school, riskant gedrag, zich schuldig en waardeloos voelen zijn voorbeelden van problemen die een scheiding voor de kinderen kan veroorzaken.

Risicofactoren Werk en inkomen

ezondheid Problematiek Schooluitval: wie zonder diploma de school verlaat, heeft veel minder kans op bevredigend werk en een goed salaris.

Gebroken relatie of alleenstaand: geen partner hebben is niet alleen financieel zwaarder, mensen zonder partner hebben ook vaker obesitas en psychische problemen en zijn vaker zware rokers of drinkers.

Lage opleiding: wie alleen basisschool, vmbo of mavo als opleiding heeft, leeft minder lang en met meer beperkingen. Lage sociaaleconomische status (SES): een lage SES betekent meestal ongezonder leven, zwaarder werk doen voor minder geld en in een slechte buurt wonen. Uitkering: het verlies van een baan leidt tot achteruitgang in inkomen én in gezondheid. Psychische problemen en problemen met het bewegingsapparaat zorgen voor de meeste arbeidsongeschiktheid.

Gezin en relatie Omvang Kennemerland Woont niet bij beide eigen ouders Alleenstaand 1 12 t/m 18

Moeite met rondkomen of alleen AOW: niets extra kunnen betalen zoals op vakantie gaan, een sportclub voor je kind, een cadeautje kopen of vrienden te eten vragen. Geen geld om luiers te kopen of je huis te verwarmen.

Pagina 2 van 10

Jeugd

%

aantal

251

8.920

Volwassenen 25 81.500 Ouderen 262 503 26.200 jaar, 265 t/m 74-jarigen, 375 plus

Risicofactoren Gezondheid

Risicofactoren Genotmiddelen

Problematiek Psychische problemen: psychisch ziek zijn betekent vaak verzuimen van school of werk, niet kunnen zorgen voor je gezin, moeilijk sociale contacten kunnen onderhouden en op den duur ook meer kans op een lichamelijke ziekte. Eenzaamheid: eenzaam zijn betekent gemis en teleurstelling, maar ook vaak een minder gezonde leefstijl door minder beweging en vaker roken. Gepest worden: pesten maakt kinderen eenzaam, depressief en bang om naar school te gaan. Leraren hebben weinig grip op cyberpesten, terwijl de gevolgen groot zijn voor de slachtoffers. Slechte gezondheid: een slechte gezondheid werkt in alles van het leven door. Beginnende dementie: door geheugenstoornissen grip verliezen op praktische, intellectuele en sociale vaardigheden.

Psychisch ongezond Depressieve gevoelens Onder behandeling depressie (Zeer) ernstig eenzaam Gepest worden Gezondheid matig/slecht

Volwassenen Ouderen Jeugd

6

17.7004

6

19.0004

72

93 71 1

Drugs gebruiken: eenmaal begonnen in het weekend en op feestjes kan drugsgebruik structureel en problematisch worden. Schoolresultaten blijven achter, ontslag op het werk volgt en relaties stranden.

Genotmiddelen Omvang Kennemerland % aantal 1,2 Bingedrinker Jeugd 29 10.300 Zware drinker Volwassenen 13 41.600 Gebruikt Jeugd 81 2.850 hasj/wiet Volwassenen 4 11.900 1 12 t/m 18 jaar, 2vijf of meer drankjes bij één gelegenheid

Risicofactoren (Basis)vaardigheden

Gezondheid Omvang Kennemerland % aantal 1 Jeugd 18 6.420 Ouderen 152 193 13.100 Volwas11 35.800 senen Volwassenen

Overmatig drinken: zwaar drinken is niet alleen nadelig voor de gebruiker zelf, maar benadeelt ook anderen door bijvoorbeeld relatieproblemen en verkeersdoden.

Geringe schriftelijke vaardigheden: grote moeite hebben met lezen en schrijven en daardoor niet kunnen meekomen in deze geautomatiseerde maatschappij. Geringe probleemoplossende vaardigheden: de manier waarop mensen met tegenslagen omgaan, bepaalt hoeveel risico mensen in het leven lopen.

6.250 2.500

Jeugd 3 1.070 Volwas9 30.000 senen Ouderen 242 413 32.800 Dementie Ouderen 7.7005 1 2 3 12 t/m 18 jaar, 65 t/m 74-jarigen, 75 plus, 4 door afronding kunnen percentages gelijk zijn, terwijl de absolute aantallen verschillen, 5 55 jaar en ouder

Geringe schriftelijke vaardigheden Geringe probleemoplossende vaardigheden

Pagina 3 van 10

(Basis)vaardigheden Omvang Kennemerland % aantal Volwassenen 10 32.200

Volwassenen

15

48.300

KWETSBARE GROEPEN

Kwetsbare groepen Gezin en relatie

Kwetsbare groepen: dit zijn groepen sociaal kwetsbare mensen met meerdere, elkaar beïnvloedende risicofactoren. Signalering en toeleiding naar reguliere zorg is nodig via doelgroepvoorzieningen.

Slachtoffers van huiselijk geweld: huiselijk geweld is vaak onzichtbaar, maar komt op grote schaal voor. De gevolgen voor het slachtoffer en getuigen (kinderen) zijn groot. Ouderen die mishandeld worden: gebeurt in huiselijke kring of in de zorg. Varieert van slaan, knijpen, bedreigen, afsnauwen tot het niet geven van eten of diefstal.

Risicofactoren in de gemeenschap: preventie Kwetsbare groepen: doelgroepvoorzieningen

Multiprobleemgezinnen: gezinnen die kampen met chronische problemen op essentiële leefgebieden (werk/dagbesteding en inkomen, wonen en zorg/opvoeding).

Kwetsbare groepen die uitvallen: vangnetvoorzieningen

Tienermoeders: jonge moeders (19 jaar en jonger) die het zonder steun niet redden. De kwetsbare groepen op het gebied van werk en inkomen, gezin en relatie, woonsituatie, gezondheid en veiligheid worden hier beschreven. Kwetsbare groepen Werk en Inkomen

Problematiek Mensen in een schuldhulpverleningstraject: schuldhulpverlening helpt om te voorkomen dat problematische schulden zich opstapelen en mensen hun woning verliezen.

Ooit slachtoffer huiselijk geweld Meldingen Steunpunt Huiselijk Geweld Ooit slachtoffer mishandeling Multiprobleemgezinnen

Werk en inkomen Omvang Kennemerland

Absoluut 2.8261

Gezin en relatie Omvang Kennemerland % aantal

Aantal Per 10.000 69

Aanvragen schuldhulpverlening Wettelijk 514 13 traject 1 Van twee gemeenten alleen aantal doorverwijzingen meegeteld (aantal aanvragen ligt hoger)

Tienermoeders

Vrouwen

121

18.800

Cliënten

-

2.063

Ouderen

52

3.990

-

263

-

1114

-

59

-

7

Kinderen met 2 of meer meldingen Verwijsindex In zorg Bemoeizorg Jeugd Moeders van 19 jaar en jonger In zorg OGGZ-team

1

19 t/m 65 jaar, 265 plus, 3Noord- en MiddenKennemerland, 4Midden- en ZuidKennemerland

Pagina 4 van 10

Kwetsbare groepen Woonsituatie

Gezondheid Omvang Kennemerland

Mensen die hun huis dreigen te worden uitgezet: ontstaat vaak door een stapeling van problemen zoals huurschuld, het niet hebben van dagbesteding of betaald werk, een psychiatrische stoornis, verstandelijke handicap of verslaving. Mensen die overlast bezorgen: anderen hinderen bij de dagelijkse gang van zaken. Vormen van overlast zijn: geluid, stank en/of gedrag dat angst inboezemt of agressie opwekt. Vaak ontstaat overlast vanuit een bepaalde stoornis. Mensen die hun woning vervuilen: hinder door grote hoeveelheden grof vuil, afval van etenswaren, menselijke en dierlijke uitwerpselen, een groot aantal huisdieren, of door verzamelwoede. Brand- of instortingsgevaar is aan de orde. Het komt in alle lagen van de bevolking voor.

Woonsituatie Omvang Kennemerland

Absoluut

Aantal Per 10.000

Dreigende 748 huisuitzetting Daadwerkelijk 1851 ontruiming Overlast191 bezorgers Woning199 vervuiling Schoonmaak 25 door team 1 gemeente Heemstede onbekend

77

Absoluut

Aantal Per 10.000

Jeugdigen met verstandelijke 940 84 beperking en AWBZ-zorg Volwassenen en ouderen met 2.970 72 verstandelijke beperking en AWBZ-zorg Cliënten met een (licht) verstandelijke 9911 beperking aangemeld bij MEE 1 Noordwest-Holland (exclusief de gemeente Haarlemmermeer)

Kwetsbare groep Veiligheid

Veelplegers: veelplegers zijn meer dan 5 keer opgepakt voor vaak kleine misdrijven. Door hun permanente aanwezigheid in het criminele circuit veroorzaken zij veel overlast.

27

Veiligheid Omvang Kennemerland

5 9

Absoluut

Aantal Per 10.000

Jeugdige 341 9 veelplegers Volwassen 4491 11 veelplegers Zeer actieve 812 2 veelplegers 1 landelijke registraties 2 regionale registraties politie Kennemerland

1

Kwetsbare groepen Gezondheid

Mensen met een verstandelijke beperking: mensen met beperkingen op meerdere levensgebieden. Vaak gaat het om zwakbegaafdheid (IQ 70-84). Bijkomende problemen zijn vaak schulden, psychiatrische stoornissen en/of agressie. Ook criminele activiteiten komen voor.

Pagina 5 van 10

KWETSBARE GROEPEN DIE UITVALLEN Kwetsbare groepen die uitvallen: dit zijn groepen sociaal kwetsbare mensen met meerdere complexe en veelomvattende problemen. Er is stagnatie in de toeleiding naar de reguliere zorg of in de bestaande zorg. Vangnetvoorzieningen zijn nodig.

Risicofactoren in de gemeenschap: preventie Kwetsbare groepen: doelgroepvoorzieningen

Zwerfjongeren/dakloze jongeren: jongeren die vanuit de hulpverlening komen en alle soorten van hulp al gehad hebben of niet meer onder Jeugdzorg vallen (>18 jaar). Betreft ook jongeren die vanuit huis zijn weggelopen, vaak met psychiatrische problemen (nog geen diagnose), verslaving (ook bij ouders) en/of verstandelijk beperkt. Daklozen (feitelijk en residentieel): Daklozen behoren tot de meest kwetsbare groepen. Zij leven in maatschappelijk en sociaal isolement. Problemen zijn er op het gebied van psychiatrische stoornissen, verslaving, praktische en sociale vaardigheden en probleemoplossend vermogen. Daarnaast zorgen ze vaak voor criminaliteit, overlast en gevoelens van onveiligheid.

Kwetsbare groepen die uitvallen: vangnetvoorzieningen

Combinatie ernstige problemen Omvang Kennemerland

De kwetsbare groepen die uitvallen en hier worden besproken zijn harddrugsverslaafden, bemoeizorgklanten, zwerfjongeren en daklozen. Kwetsbare groepen die uitvallen Combinatie ernstige problemen Harddrugsverslaafden: dit gaat vaak samen met dakloosheid, lichamelijke en psychiatrische stoornissen. Het leidt tot overlastgevend en crimineel gedrag. GHB, speed of ecstasy worden door jongeren gebruikt. Oudere gebruikers nemen vaker heroïne, cocaïne of crack.

Absoluut Harddrugsverslaafden Verslaafden in zorg OGGZ-team Bemoeizorgcliënten ACT-team Bemoeizorgcliënten OGGZ-team Zwerfjongeren Residentieel daklozen Feitelijk daklozen 1

Bemoeizorgklanten in zorg: zorgmijders die niets willen, of nergens terecht kunnen, of de verbetering die zorgverleners nastreven niet zelf als een verbetering zien. Zij zitten al jaren in dezelfde situatie, het is erg moeilijk voor hulpverleners om ze daaruit te halen. Dit betreft ook de jongeren die niet meer bij Jeugdzorg terecht kunnen (>18 jaar).

2

Aantal Per 10.000

5311

12

243

6

1242

2

314

6

97

203

504

1

478

12

15 jaar en ouder, Assertive Community Treatment, 315-23 jarigen, 4Daklozen die in een instelling voor maatschappelijke opvang verblijven

Pagina 6 van 10

   

                                                       

                                                  



     

Pagina 7 van 10

  



                            











                          







Pagina 8 van 10

                                                           

BRONNEN Voor deze Monitor zijn registraties gebruikt van de Brede Centrale Toegang (BCT). Hier kunnen sociaal kwetsbaren zich melden of door anderen gemeld worden. GGD Kennemerland registreert alle meldingen en aanpak van cliënten in Schakelnet. Daarnaast zijn resultaten van vragenlijstonderzoeken gebruikt die epidemiologen van de GGD regelmatig uitvoeren onder inwoners van de regio Kennemerland. Deze onderzoeken worden uitgevoerd onder: scholieren (12 t/m 18 jaar), volwassenen (19 t/m 64 jaar) en ouderen (65 plus) [7-9]. De regio Kennemerland omvat de gemeenten Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Velsen en Zandvoort. Verder zijn registraties van gemeentelijke afdelingen en ketenpartners gebruikt, en landelijke bronnen zoals het CBS en werkgroep RGI van GGD Nederland.

[5] Tielen H. Monitor OGGZ 2008-2009, ZuidHolland Noord. [6] Lauriks S, Wit MAS de, Buster MCA, Asbroek AHA ten, Arah OA, Klazinga NS. Prestatie-indicatoren voor de Openbaar Geestelijke Gezondheidszorg: een conceptueel kader. TSG 2008; 6: 328-36. [7] 0verberg RI, Cluitmans TLM, Ten Brinke JM, Mérelle SYM. Scholieren onderzoek Emovo Regio Kennemerland. GGD Kennemerland, december 2010. [8] Ten Brinke JM, Overberg RI, Mérelle SYM. Volwassenenonderzoek 2008 Kennemerland. GGD Kennemerland, december 2009. [9] Poort E, Venemans A, Cluitmans TLM, Oosterlee A, Ten Brinke JM. Ouderenonderzoek 2007 Kennemerland. GGD Kennemerland, mei 2008.

WEBSITE GGD Het onderzoeksrapport met achtergrondinformatie en cijfers van alle gemeenten is te downloaden van de website van GGD Kennemerland. Op de website is ook deze factsheet te vinden en de productiecijfers van het OGGZ-team van GGD Kennemerland per gemeente. Het adres is: www.ggdkennemerland.nl

DANKWOORD Deze Monitor is mede mogelijk gemaakt door de samenwerking met afdelingen van gemeenten en ketenpartners (SHG, MEE). De icoontjes zijn ontworpen door Jan Kuiper, www.ams10.nl.

REFERENTIES [1] Eysink PED, Poos MJJC. Openbare geestelijke gezondheidszorg. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Toolkit regionale VTV. RIVM, 2009. [2] Inspectie voor de Gezondheidszorg. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Indicatoren Basisset Publieke gezondheidszorg 2010. [3] Hemert AM van, Wolf JRLM. Wat is OGGZ? Epidemiologisch Bulletin: tijdschrift voor volksgezondheid en onderzoek in Den Haag 2011; 46: 14-22. [4] Hemert AM van. In beeld brengen van OGGZ-problematiek met een monitor en indicatoren; bottom-up en top-down. Presentatie gehouden op de vakgroep epidemiologie, 9 december 2010.

Pagina 9 van 10

BIJLAGE I

HAARLEM

Type nieuwe melding 2011

Aantal

%

Geconstateerd onder 658 nieuwe meldingen

Dit OGGZ overzicht 2011 betreft meldingen bij de GGD waar concrete inzet nodig was.

Financiële problematiek

Overzicht aantal NIEUWE MELDINGEN Stad Haarlem in 2011 Loket BCT Meldpunt Z&O Hygiënisch Woning Toezicht Vangnet Jeugd Wet Tijdelijk Huisverbod*

431 118 61 43 5

* tot 1 juli 2011

Totaal in 2011

658

Overzicht aantal BEGELEIDE CLIËNTEN Stad Haarlem in 2011 Loket BCT Meldpunt Z&O Hygiënisch Woning Toezicht Vangnet Jeugd Wet Tijdelijk Huisverbod*

643 187 105 81 36

* tot 1 juli 2011

Totaal in 2011

1052

Belangrijkste melders in 2011 in de Stad Haarlem Soort melder Aantal Burger Client zelf (m.n. BCT Loket) Familie Gemeente GGD (andere afdelingen) Politie Kennemerland Veiligheidshuis Woningcorporaties Zorginstellingen diversen niet ingevuld Totaal

23 246 13 18 23 39 29 80 47 36 104 658

Man - vrouw verhouding man vrouw

Aantal 433 225

379

58%

Sociale problematiek

98

15%

Huiselijk geweld

24

4%

Psychiatrische problematiek

193

29%

Somatische problematiek

57

9%

Verslaving

110

17%

Dreigende huisuitzetting

127

19%

Overlast

69

10%

Woningvervuiling

81

12%

Dakloos-feitelijk

269

41%

Ex-gedetineerde

44

7%

Praktische problematiek

72

11%

Redenen sluiting dossier Stad Haarlem Overdracht naar reguliere zorg Stabiele situatie Vertrokken uit regio Diverse redenen Niet ingevuld Totaal

340 175 38 130 148 831

340 cliënten overgedragen aan instelling: ACT+ 26 Brijder 39 GGZinGeest FACT 48 MEE 19 RIBW 16 Bureau Jeugdzorg 14 Kontext 69 Palier FP 7 Reclassering 10 ACT of FACT Jeugd 7 Diversen: LdH, GGD, Gemeente, e.a. 103 Totaal 358

Pagina 10 van 10

COLOFON Uitgave GGD Kennemerland, mei 2012, www.ggdkennemerland.nl Tekst en figuren Saskia Mérelle en Regina Overberg (epidemiologen) en Hans Lodder (beleidsmedewerker) Contact GGD Kennemerland, Epidemiologie en OGGZ Postbus 5514, 2000 GM Haarlem E: [email protected] T: 023 789 1786