ondernemen
MESTVERWERKING KOMT OP STOOM Plannen genoeg, regie en tijd ontbreken Verwachte verwerkings-capaciteit van dierlijke mest is voldoende om het te verwerken fosfaatoverschot van 29 miljoen kilo weg te werken. Maar 2015 is niet haalbaar. x 1 miljoen kilo fosfaat
8 zo ve el is no dig
17
… nog te reali sere n
12
… al gere alise erd
29
E
IND 2013 moet duidelijk zijn of er voldoende mestverwerking is in Nederland. Dat betekent structurele afzet van fosfaat buiten de Nederlandse landbouw. Staatssecretaris Sharon Dijksma van Economische Zaken wil ook realiseerbare, kansrijke installaties meenemen. Mestbewerking en vergisters zonder hygiënisatie- of droogcapaciteit, vallen hier niet onder. De laatste tijd klinken zorgelijke geluiden over de voortgang. Als het niet lukt, dreigt onder meer de invoering van melkveerechten. Een inventarisatie leert echter dat er genoeg concrete plannen in de pijplijn zitten om de benodigde hoeveelheid mest te verwerken. Dat is goed nieuws voor de veehouderijsector. Zorgpunt is wel dat de plannen voor de deadline niet klaar zullen zijn.
Overschot
● Te verwerken: 29 miljoen kilo fosfaat in 2015 ● Al 12 miljoen kilo fosfaat verwerkt; plannen voor 17 miljoen kilo ● Dit alles is echter niet te realiseren voor 2015
In 2015 moet de Nederlandse veehouderij minimaal 30 miljoen kilo fosfaat buiten de Nederlandse landbouw afzetten. Het totale fosfaatoverschot op landelijk niveau wordt momenteel opgelost door verbranding, export van producten uit dierlijke mest en export van dierlijke mest. In het nieuwe mestbeleid staat dat bedrijven met een mestoverschot een deel hiervan moeten verwerken. In dit verband wordt export van dierlijke mest ook als verwerken gezien. →
Ook in het nieuwe mestbeleid blijft mesttransport van overschotbedrijven naar bedrijven met plaatsingsruimte cruciaal. FOTO: MARK PASVEER
BOERDERIJ 98 — no. 24 (12 maart 2013)
Meeste fosfaat verwerken in Zuid hoeveelheden te verwerken fosfaat, in % rundveebedrijven*
concentratiegebied Oost
varkensbedrijven
concentratiegebied Zuid
pluimveebedrijven
niet-concentratiegebieden
overige bedrijven *)
inclusief schapen en geiten
7
8
24
25 41
27 28
In 2015 moet 29 miljoen kilo fosfaat verwerkt kunnen worden binnen het nieuwe mestbeleid. Het totaal van bestaand en gepland is ook minimaal 29 miljoen kilo. Varkensbedrijven met een mestoverschot in mestregio Zuid moeten het meest verwerken: minimaal 11 miljoen kilo fosfaat.
40
REST T O TA A L 1 , 7 M I L J O E N K G
OOST T O TA A L 6 , 7 M I L J O E N K G
7
14
26
9 53
ZUID T O TA A L 2 0 , 4 M I L J O E N K G
BOERDERIJ 98 — no. 24 (12 maart 2013)
ondernemen
Mestoverschot opgelost door export kerncijfers fosfaat, x 1 miljoen kg 250 plaatsingsruimte fosfaat
168,4
200 150 fosfaatproductie 140,6
100
27,7
50 mestexport*
0
’00 ’01 ’02 ’03 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12** mestexport tot en met 2005 netto-export CBS, vanaf 2006 exportcijfers DR; **) 2012 = voorlopig bron: CBS Statline en Dienst Regelingen *)
Fosfaatproductie van 168,4 miljoen kilo en 140,6 plaatsingruimte leidt tot landelijk overschot van 27,7.
10
In 2015 moet in Nederland ongeveer 29 miljoen kilo fosfaat verwerkt worden. Dat blijkt uit berekeningen op basis van gegevens van het CBS, Kamerbrieven en wetsvoorstellen. Hoeveel fosfaat er precies verwerkt – en vervolgens geëxporteerd – moet worden, hangt van meerdere factoren af. In de eerste plaats van de fosfaatproductie door de veestapel en de plaatsingsruimte op Nederlandse grond. De productie van fosfaat kan nog enkele miljoenen kilo’s dalen door aanpassing van het voer, het zogenoemde voerspoor. De plaatsingsruimte kan nog minder worden door een afname van het areaal bemestbare grond en door aanscherping van de fosfaatgebruiksnorm. In de eerste scenario’s van LTO Nederland is voor de plaatsingsruimte gerekend met 125 miljoen kilo fosfaat, in 2012 was dat volgens het CBS nog ongeveer 140 miljoen kilo fosfaat. Andere onzekere factoren zijn de percentages te verwerken mest voor bedrijven met een overschot en
De grootste slag in mestverwerking moet worden gemaakt door varkensbedrijven, vooral in regio Zuid. F O TO : HEN K RISW ICK
Duidelijkheid omtrent mestwet komt opnieuw op het nippertje De nieuwe mestwet wordt pas in juli naar de Tweede Kamer gestuurd. Dat bleek vorige week tijdens het Kamerdebat over de wijziging van de Meststoffenwet, waarin mestverwerking een cruciaal onderdeel is. Daarmee lijkt het nog maanden te gaan duren voordat er duidelijkheid is over de exacte voorwaarden waaraan de sector moet voldoen om het invoeren van melkveerechten te voorkomen. Daarvoor moet eind dit jaar duidelijk zijn of er
voldoende mestverwerking (en bijbehorende export) is. Omdat er diverse wijzigingen in de wet komen ten opzichte van het wetsvoorstel van het vorige kabinet, moet de Raad van State opnieuw advies uitbrengen. Staatssecretaris Sharon Dijksma van Economische Zaken wil de Raad van State vragen om een spoedprocedure. De behandeling van de mestwet door de Tweede en Eerste Kamer dreigt desondanks te verschuiven naar het najaar. Hier-
mee wordt de inwerkingtreding van de mestwet, gepland vanaf 1 januari 2014, opnieuw zeer krap.
Stok achter deur
Een brede Kamermeerderheid steunt het voorstel van staatssecretaris Dijksma – ingezet op verplichte mestverwerking, met dierrechten als stok achter de deur – al blijven SGP, VVD en CDA fel tegenstander van dierrechten. Dijksma zegde op verzoek van verschillende Kamerfracties toe te gaan kijken naar de gebruiksnormen in het
kader van de bodemvruchtbaarheid. Ze wil de normen niet zonder meer verhogen, maar is wel bereid te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn. De staatssecretaris wil niet afzien van verplichte mestverwerking voor bedrijven die de mest binnen 30 kilometer kunnen afzetten. “De basis van deze wet is dat iedereen moet meedoen. Boeren hebben wel speelruimte door de mogelijkheid van overdacht van de mestverwerkingsplicht”, zegt Dijksma.
Overleg gestart
Inmiddels zijn de eerste gesprekken geweest met de Europese Commissie over het ‘Vijfde Actieprogramma Nitraatrichtlijn’. Daarin wordt de Nederlandse invulling van het mestbeleid voor de komende vier jaar vastgelegd en wordt ook het nieuwe derogatieverzoek opgenomen. De Commissie moet uiteindelijk het Vijfde actieprogramma goedkeuren. Binnen enkele weken wil Dijksma bekendmaken wat de Nederlandse inzet wordt.
BOERDERIJ 98 — no. 24 (12 maart 2013)
86 miljoen kilo fosfaat te veel op overschotbedrijven
29 miljoen kilo fosfaat ‘verwerken’
kerncijfers per bedrijfscategorie en per gebied1 eenheid
concentratienietNederland gebieden concentratietotaal Zuid Oost gebied
alle bedrijven bedrijven aantal 13.209 fosfaatproductie miljoen kg 52,1 plaatsingsruimte fosfaat miljoen kg 17,4 overschot miljoen kg -34,7 bedrijven met mineralenoverschot ➊ alle bedrijven aantal 6.080 in % van totaal % 46 fosfaatoverschot miljoen kg 41,0 per bedrijf kg 6.750 ➋ melkveebedrijven aantal 1.920 in % van totaal % 89 fosfaatoverschot miljoen kg 3,6 per bedrijf kg 1.885 ➌ overige graasdierbedrijven aantal 1.290 in % van totaal % 42 fosfaatoverschot miljoen kg 2,3 per bedrijf kg 1.791 ➍ varkensbedrijven aantal 1.840 in % van totaal % 99 fosfaatoverschot miljoen kg 21,7 per bedrijf kg 11.783 ➎ pluimveebedrijven aantal 520 in % van totaal % 99 fosfaatoverschot miljoen kg 10,47 per bedrijf kg 20.135 ➏ overige bedrijven aantal 510 in % van totaal2 % fosfaatoverschot miljoen kg 3,0 per bedrijf kg 5.804
15.000 42,0 24,6 -17,4
40.601 74,3 98,6 24,3
68.810 168,4 140,6 -27,8
7.050 47 23,1 3.279 2.970 64 2,6 859 2.040 33 4,0 1.961 1.390 98 8,9 6.374 440 100 6,02 13.682 210 1,7 8.048
10.560 26 22,0 2.081 6.540 63 6,5 986 2.510 23 2,4 936 630 98 4,9 7.762 500 100 7,13 14.260 380 1,2 3.053
24.080 35 86,1 3.576 11.320 67 12,6 1.113 5.850 29 8,7 1.487 3.840 98 35,4 9.219 1.470 100 23,6 16.054 1.600 5,8 3.625
Circa 24.000 bedrijven met een mineralenoverschot telde het CBS in 2012 met een overschot van in totaal 86,1 miljoen kilo fosfaat. Het effect van het voerspoor is daarin nog niet verwerkt. Boerderij heeft de cijfers verwerkt tot een overzicht per bedrijfscategorie en per mestregio. Het grootste mestoverschot zit in regio Zuid (41 miljoen kilo fosfaat), maar ook buiten de concentratiegebieden is er een totaalmestoverschot op bedrijfsniveau van 22 miljoen kilo fosfaat. Op basis van de indicatieve mestverwerkingspercentages van het vorige kabinet voor 2015 en de overschotsituatie in 2012, komt de totale hoeveelheid te verwerken fosfaat in 2015 uit op circa 29 miljoen kilo. De grootste opdracht ligt er voor de varkensbedrijven in concentratiegebied Zuid. Die bedrijven moeten bijna 11 miljoen kilo fosfaat verwerken. Hoeveel precies, hangt af van hoe het definitieve beleid er uit gaat zien.
1
) berekening door Boerderij op basis van gegevens uit CBS Statline 2) geen percentage, want samengesteld uit meerdere categorieën van overige bedrijven
de verwerkingsdrempel. Dat laatste is van belang voor bedrijven met een klein overschot. In de voorstellen is sprake van een drempel van 100 kilo te verwerken fosfaat. Door verschillende verwerkingspercentages ontstaan ook verschillende drempels. In de Boerderij-berekeningen zijn de indicatieve percentages in 2015 en daaruit volgende drempels gebruikt, zoals het vorige kabinet deze heeft voorgesteld.
Verwerkingscapaciteit Van de 29 miljoen kilo te verwerken of exporteren fosfaat komt bijna 9 miljoen kilo voor rekening van de pluimveehouderij. De rest, 21 miljoen kilo, moet gerealiseerd zijn door de overige veesectoren, waarvan 14 miljoen kilo door de varkenshouderij en 2,6 miljoen kilo door de melkveehouderij, en de rest door overige sectoren, waaronder de kalverhouderij. De huidige mestverwerkingscapaciteit in Nederland is goed voor 12 miljoen kilo fosfaat. Komende jaren kan dit groeien met ruim 17 miljoen kilo. Plannen genoeg dus. Initiatieven schieten her en der als paddenstoelen uit de grond. LTO Nederland werkt aan een collectief platform voor mestverwerkingsprojecten. Uit gesprekken met ZLTO, LTO Noord, Cumela en verwerkers blijkt verder dat → BOERDERIJ 98 — no. 24 (12 maart 2013)
Alleen bedrijven met een mestoverschot moeten mest verwerken. Er komt wel een drempelwaarde en per regio komen er verschillende percentages.
Rond 29 miljoen kilo fosfaat te verwerken in 2015 indicatieve hoeveelheid te verwerken mest, in kg fosfaat* eenheid
verwerkingspercentage drempel voor verwerking
% kg fosfaat
concentratie gebieden Zuid Oost 50 30 200 333
melkveebedrijven overige graasdierbedrijven varkensbedrijven pluimveebedrijven overige bedrijven totaal alle overschotbedrijven
miljoen kg miljoen kg miljoen kg miljoen kg miljoen kg miljoen kg
1,7 1,1 10,8 5,2 1,5 20,4
*)
0,6 1,1 2,7 1,8 0,5 6,7
nietNederland concentratiegebied 10 1.000
0,3 0,1 0,5 0,7 0,1 1,7
2,6 2,3 14,0 7,8 2,1 28,8
berekening door Boerderij op basis van gegevens uit CBS Statline, Kamerbrieven over het nieuwe mestbeleid en de wetsvoorstellen voor aanpassing van de Messtoffenwet
Pluimveebedrijven moeten op papier ‘slechts’ 7,8 miljoen kilo verwerken, maar verwerken (inclusief verbranden en export) nu al vrijwel alle mest.
11
ondernemen
Zonder derogatie groter overschot Zonder verlenging van de huidige derogatie zou het mestoverschot fors groter zijn. Bedrijven met 70 procent of meer grasland kunnen onder voorwaarden 250 kilo stikstof uit dierlijke mest van graasdieren aanwenden in plaats van de ‘normale’ norm van 170 kilo stikstof per hectare. Volgens het recentste rapport over derogatie-effecten van onderzoeksinstituut RIVM hebben ruim 22.000 bedrijven met gemiddeld 38 hectare derogatie in 2010. Dat is de laatste jaren weinig veranderd, volgens Dienst Regelingen. Dat komt neer op 66,9 miljoen kilo extra ruimte voor stikstof in mest. Uitgedrukt in runderdrijfmest (4,2 kilo stikstof en 1,7 kilo fosfaat per ton) gaat het om 15,9 miljoen ton mest; mesthoeveelheid van 636.000 melkkoeien bij circa 25 ton mest per jaar per koe. Zonder derogatie moeten melkveehouders meer mest afzetten of verdwijnt eventuele aanvoerruimte. Daarmee komt dan in theorie ook een forse hoeveelheid extra fosfaat op de markt voor dierlijke mest.
Zonder derogatie voor bedrijven met meer dan 70 procent gras stijgt het mestoverschot. F O TO : F O TO BURO BERT J AN SEN
12
er nu nog weinig regie is. Een voorbeeld: om de grote stroom van dikke fractie exportwaardig te maken, wil ZLTO twee drogerijen met elk een verwerkingscapaciteit van 3 miljoen kilo fosfaat opzetten in Noord-Brabant. De belangenorganisatie gaat ervan uit dat diverse mestverwerkers dikke fractie gaan leveren. Uit navraag blijkt echter dat ook mestverwerkers zelf bezig zijn met het opzetten van elk een eigen drooginstallatie. Volgens mestcoöperatie Mestac in Best (N.-Br.) overwegen sommige particuliere mestverwerkers eveneens dikke fractie te leveren aan verbrandingsinstallatie BMC. Provincie Noord-Brabant wil in het buitengebied 15 tot 30 locaties aanwijzen voor middelgrote mestverwerkingsinstallaties. Hoe de routes van de droge, dikke fractie er de komende jaren daadwerkelijk gaat uitzien, is nog onzeker. Dit geldt ook voor de afzetmogelijkheden.
Er ontstaat immers een – uit nood geboren – aanbodgestuurde markt van gedroogde, dikke, fosfaatrijke fractie die in het buitenland zijn weg moet gaan vinden naar akkerbouwers en tuincentra. Als alle plannen daadwerkelijk gerealiseerd worden, voldoet de landbouw aan de verwerkingsplicht. Zeker als daar de directe mestexport bij opgeteld wordt. Echter niet alle plannen zullen vóór 2015 operationeel kunnen zijn. Want veel initiatieven staan nog in de kinderschoenen en wachten op een vergunning, of er moet zelfs nog een vergunning worden aangevraagd. Grote vraag is dus of het kabinet bereid is de sector meer tijd te geven om zichzelf te verlossen van het juk van het dierrechtenstelsel, en om de invoering van melkveerechten te voorkomen. Wim Esselink en Esther de Snoo
15,7 miljoen kilo naar Duitsland
Pluimvee goed voor 11,8 miljoen kilo
export fosfaat in dierlijke mest naar bestemming in 2012, x 1 miljoen kg*
export fosfaat in dierlijke mest naar bestemming in 2012, x 1 miljoen kg*
0,1
overige landen Frankrijk
5,2
Duitsland
varkensmest
mengmest 7,6
15,7
5,0 0,6 rundveemest
België
paardenmest en overige organische meststoffen
*)
*)
6,7 o.b.v. vervoersbewijzen dierlijke mest; bron: Dienst Regelingen
Bijna 28 miljoen kilo fosfaat is in 2012 geëxporteerd, vooral naar Duitsland, België en Frankrijk.
2,7 11,8
pluimveemest
o.b.v. vervoersbewijzen dierlijke mest; bron: Dienst Regelingen
Het aandeel pluimveemest is nog steeds het grootst, varkensmest is goed voor 5 miljoen kilo. BOERDERIJ 98 — no. 24 (12 maart 2013)
Meerdere verwerkingsinitiatieven De bestaande verwerkingscapaciteit is minimaal, maar initiatieven zijn er genoeg. Boerderij maakte een inventarisatie van bestaande capaciteit versus het aantal initiatieven. Om op de Boerderijlijst te komen, moest een verwerkingsinitiatief het fosfaat exportwaardig maken. Sec scheiden of vergisten van mest is geen verwerking. De lijst is tot stand gekomen met behulp van gegevens van LTO Noord, ZLTO, Cumela, Mestac en individuele mestverwerkers. Om het fosfaatgehalte te berekenen is een vermenigvuldingsfactor van 1,5 kilo fosfaat/ton kalvergier, 3 kilo fosfaat/ton varkens/ rundveemest en 20 kilo/ton pluimveemest. De bestaande mestverwerkingscapaciteit is mogelijk groter dan opgenomen in het overzicht. Volgens ZLTO zijn er legio lokale initiatieven, goed voor 0,5 miljoen ton mest à 2 miljoen kilo fosfaat. Dit zijn vooral co-vergisters die niet allemaal het digestaat exportwaardig maken. Ook in het LTO Noord-gebied exporteren bedrijven dikke fractie varkens-, rundvee- en pluimveemest.
Ruim 11 miljoen kilo exportwaardig maken in rest Nederland inventarisatie van bestaande en nieuwe initiatieven voor exportwaardig maken mest ● bestaande verwerkingscapaciteit van exportwaardige mestproducten naam type mest locatie capaciteit fosfaat in realisatie in ton/jaar miljoen kg mestverwerking alle typen Walterswoude (Fr.) 90.000 0,27 Fryslân SMG kalvergier Arnhem (Gld.) 780.000 1,17 totaal 870.000 1,44 ● initiatieven voor exportwaardige mestverwerking van ≥ 50.000 ton/jaar Twence/Forfarmers varken Hengelo (Ov.) 1.000.000 3 Electric Energie alle type Drogeham (Fr.) 1.000.000 3 Gelderse Vallei kalvergier Ede (Gld.) 180.000 0,27 BVA varken/rund Varsseveld (Gld.) 95.000 2,9 Kelstein algenrundvee Hallum (Fr.) 50.000 0,15 kwekerij Veluwse varken Voorthuizen (Gld.) 100.000 0,3 Energiebron BKC kalvergier Heeten (Ov.) 60.000 0,09 totaal 2.425.000 9,71 totale verwerkingscapaciteit exportwaardige mest rest Nederland 11,15
2015 2014 onbekend 2014 2014 onbekend onbekend 2014
Noord, Oost en West werken aan capaciteitsuitbreiding van circa 9 miljoen kilo fosfaat.
Ruim 18 miljoen kilo fosfaat exportwaardig maken in Noord-Brabant en Limburg inventarisatie van bestaande en nieuwe initiatieven voor exportwaardig maken mest ● bestaande verwerkingscapaciteit van exportwaardige mestproducten naam type mest locatie capaciteit in ton mest/jaar BMC pluimvee (stapelbaar) Moerdijk (N.-Br.) 440.000 Ecoson kalvergier/varken Son (N.-Br.) 50.000 (dunne fractie) Aben varken/rund St. Antonis (N.-Br.) 35.000 Eco energy divers Oirschot (N.-Br.) 36.000 diversen varken/rund 140.000 totaal 522.000 ● initiatieven voor exportwaardige mestverwerking van ≥ 50.000 ton/jaar Ecoson vleesvarkensdrijfmest Son (N.-Br.) 100.000 Verkooyen varken/rund Langeweg (N.-Br.) 500.000 Ecopark varken/rund Waalwijk (N.-Br.) 200.000 MIC varken Odiliapeel (N.-Br.) 200.000 Kumac varken Deurne (N.-Br.) 80.000 Houbraken varken Bergeijk (N.-Br.) 80.000 Reniers varken Winterlre (N.-Br.) 100.000
Willems varken Horst (L.) Merensteyn varken Ysselsteyn (L.) Comiva varken Venray (L.) Hoffmans varken Spoordonk (N.-Br.) MACE varken Gemert-Bakel (N.-Br.) BRK varkens/rund Bladel (N.-Br.) Eco energy divers Oirschot (N.-Br.) totaal totale verwerkingscapaciteit in regio Zuid
60.000 100.000 100.000 100.000 400.000 100.000 72.000 2.192.000
● initiatieven drogerijen om dikke fractie exportwaardig te maken BBE varken/rund Cuijk (N.-Br.) 1.000.000 Sita varken/rund Roosendaal (N.-Br.) 1.000.000
fosfaat in miljoen kg 8,8 0,1
realisatie
0,1 0,1 1,4 10,37
0,3 1,5 0,6 0,6 0,24 0,24 0,3 0,2 0,3 0,3 0,3 1,2 1,5 0,2 7,78 18,15
3 3
2014 2014 onbekend onbekend 2014 2014 gereed 25 kton, overige 2014 2014 2014 2014 onbekend onbekend onbekend 36 kton is gereed
medio 2015 medio 2015
In Noord-Brabant en Limburg is de huidige capaciteit nog beperkt, maar de initiatieven zijn talrijk. BOERDERIJ 98 — no. 24 (12 maart 2013)
Pluimvee: op orde De pluimveehouderij produceert 28 miljoen kilo fosfaat die al voor 90 à 95 procent wordt verwerkt en geexporteerd, inclusief 8,8 miljoen kilo fosfaat die wordt verbrand in BMC Moerdijk. Daarmee is de sector op orde, stellen de Nederlandse Organisatie voor Pluimveehouders (NOP) en de Nederlandse Vakbond Pluimveehouders (NVP). Voldoende reden om te eisen dat de pluimveerechten worden afgeschaft in 2015. Er komt vrijwel zeker een ‘schot’ tussen de pluimveehouderij en overige sectoren. De overcapaciteit van de pluimveesector (meer verwerkingscapaciteit dan nodig volgens de nieuwe Meststoffenwet) kan zo niet worden overgedragen aan andere veehouders.
13
