Meerwaarde - voorwaarde Jaarverslag 2009

Meerwaarde - voorwaarde Jaarverslag 2009

Meerwaarde - voorwaarde Jaarverslag 2009

2

Jaarverslag 2009

De agro-sector levert een onmisbare bijdrage aan een betere wereld.

Inhoudsopgave

Inleiding op de ZLTO-visie

5

Meerwaarde – voorwaarde. De visie in de praktijk

7

Vooruitzien vergt moed

19

Voorbij de crisis

25

Ontwikkelingen in de sector

33

Ontwikkelingen in vereniging en bestuur

45

Werkorganisatie

53

Financiële ontwikkeling

56

Vooruitblik 2010

61

Dit boek bestaat uit een schriftelijk deel en een cd-rom. Het jaarverslag is ook integraal beschikbaar via www.zlto.nl. Op de bijgevoegde cd-rom en op de website vindt u de officiële bestuursverslagen en jaarcijfers van ZLTO en NCB-Ontwikkeling en de resultatenfolders per sector.

4

Jaarverslag 2009

Ontwikkelen, vernieuwen en ondernemen blijven de aandrijfassen van een succesvolle Nederlandse landen tuinbouw.

Inleiding op de ZLTO-visie In 2000 heeft ZLTO een visie ontwikkeld: Ondernemende agrariërs in markt en maatschappij, op weg naar 2010. Deze visie heeft de afgelopen tien jaar als leidraad gediend voor de strategische keuzes van ZLTO. Op basis daarvan zijn vele initiatieven ontplooid en is de unieke combinatie van netwerk, teamwerk, maatwerk en investeringen in vele praktische activiteiten uitgewerkt. In 2009 werd het tijd om deze visie tegen het licht te houden. De conclusie was enerzijds dat enkele uitgangspunten beslist nog inspiratie bieden en nog niet aan zeggingskracht verloren hebben. Anderzijds was het duidelijk dat nieuwe omstandigheden een fundamentele bezinning nood zakelijk maken. Daarom is in het voorjaar van 2009 een nieuw visietraject gestart. Een werkgroep van medewerkers is met de directie aan de slag gegaan. Eerst is het doel vastgesteld. De nieuwe visie moet voortbouwen op actuele thema’s uit de vorige visie en de huidige activiteiten en programma’s van ZLTO. Daarnaast dient de visie vooral te werken als inspiratiebron en kompas voor ondernemers, bestuurders, mede werkers en relaties bij het vormgeven van een duurzame agrarische toekomst. Dit alles onder het motto: we kunnen de toekomst niet voorspellen, maar wel helpen invullen. In de planning vormde het congres van 11 december een belangrijke mijlpaal. Eerst zijn er brainstormsessies gehouden met de directie en het bestuur. Er zijn verkenningen gedaan van trends en ontwikkelingen in de agro-foodsector. En film- en discussiebijeenkomsten georganiseerd met het bestuurlijk kader en medewerkers. Daarna is een contourenschets opgesteld in de vorm van tien hoofdlijnen. De Algemene Vergadering van november heeft deze schets vastgesteld. Tijdens het congres zijn deze hoofdlijnen gepresenteerd onder de titel Meerwaarde voorwaarde. ZLTO Visie 2010 - 2020. Herman Wijffels heeft in zijn inleiding tijdens het congres een verband gelegd tussen zijn bredere denkkader over de toekomst van de samenleving en onze ZLTO-visie. Voorzitter Hans Huijbers werkte in zijn maidenspeech enkele hoofdlijnen uit met een hartstochtelijk pleidooi om de visie in het verlengde te zien van vraagstukken waar ondernemers en de sector vandaag mee te maken hebben. Welbewust is gekozen voor een contourenschets met tien hoofdlijnen en niet voor een uitgebreid verhaal met cijfers, trends en uitvoerige analyses. De tien hoofdlijnen geven de richting van denken aan en vormen de basis van een proces van aanscherping en verdieping dat in de loop van 2010 plaatsvindt. Hierbij zijn leden, bestuurders, medewerkers en relaties nauw betrokken.

Jaarverslag 2009

5

6

Jaarverslag 2009

Altijd en overal verantwoordelijkheid nemen om duurzaam te produceren.

Meerwaarde – voorwaarde. De visie in de praktijk De visie zet als het ware een stip aan de horizon: ze schetst een streefbeeld voor de toekomst en biedt tegelijkertijd een perspectief voor de oplossing van de vraagstukken van vandaag. De visie sluit daarom goed aan bij tal van activiteiten die ZLTO het afgelopen jaar heeft ondernomen. Om dat te laten zien, worden hierna de tien hoofdlijnen genoemd en geïllustreerd met activiteiten die ZLTO in 2009 heeft opgepakt. In het ene geval is dat een project, in het andere geval een participatie of een bijzondere adviesdienst. Om het overzichtelijk te houden, is alleen een selectie gemaakt. Hierbij is de indeling arbitrair, omdat sommige projecten of participaties best onder twee of drie hoofdlijnen te rangschikken zijn.

1. DE AGRO-SECTOR LEVERT EEN ONMISBARE BIJDRAGE AAN EEN BETERE WERELD Veel sterker dan tien jaar geleden leeft nu het besef dat er fundamentele veranderingen noodzakelijk zijn in de samenleving én in de agro-foodsector. Overal op de wereld zijn de zorgen groot: over de beschikbaarheid van voldoende gezond voedsel, de verkwisting van natuurlijke hulpbronnen, de eerlijke verdeling van water, de gevolgen van de klimaatproblematiek, over de biodiversiteit in de natuur, de hebzucht van de mens en de veiligheid. Het gaat hierbij in alle gevallen over de toekomst van de volgende generatie - onze kinderen en kleinkinderen - en de toekomst van de aarde als leefsysteem. Een sociaal en economisch vitale agrarische sector kan, wil en moet overal op de wereld een bijdrage leveren aan die betere toekomst van mens en omgeving, ook in het eigen belang. ZLTO heeft via verschillende sporen deze verantwoordelijkheid opgepakt. Om dit te illustreren twee voorbeelden: Boeren & Biodiversiteit. Dit project wil boeren in de praktijk leren om optimaal gebruik te maken van biodiversiteit om zo minder afhankelijk te zijn van kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen, beregening en medicijnen. Naast deze ‘functionele’ toepassingen besteedt het project ook aandacht aan genetische (rassen en soorten) en begeleidende (weidevogels en landschapselementen) biodiversiteit. In de eerste editie van dit project heeft ZLTO samengewerkt met de Duinboeren en enkele afdelingen in de regio Midden-Brabant. Deze editie is afgerond in 2009. Daarna volgde een nieuwe editie met ondernemers in en rondom het natuurgebied Maashorst. De ‘best practices’ worden hier uitgerold met als doel zowel de economische winst, als de biodiversiteit te vergroten. Dat gebeurt in twee fases: eerst via masterclassbijeenkomsten en daarna via de ‘praktijk op het eigen bedrijf’.

Jaarverslag 2009

7

Internationale Samenwerking. De oplossing van de wereldvoedselproblematiek zit met name in de versterking van het agrarisch ondernemerschap in armere landen. Wijdverbreid is nu het inzicht dat een vitale landen tuinbouw een solide basis legt voor de sociale en economische ontwikkeling van die landen. ZLTO is via Agriterra en een aantal ledengroepen actief betrokken bij de versterking van boerenorganisaties elders op de wereld en bij projecten die een betere marktpositie van de boerenbevolking beogen. Een groep Zeeuwse leden werkt aan de versterking van organisaties van boeren en tuinders in Niger. Via een uienproject dragen zij bij aan de professionalisering van de uienteelt en aan een bundeling van de afzet. In Tanzania is een andere groep leden bezig om met een collega-organisatie aldaar een duurzaam ingerichte melkfabriek te starten, zodat de aangesloten boeren tegen een betere prijs hun kwaliteitsmelk kunnen afzetten in de stad.

2. ONTWIKKELEN, VERNIEUWEN EN ONDERNEMEN BLIJVEN DE AANDRIJFASSEN VAN EEN SUCCESVOLLE NEDERLANDSE LAND- EN TUINBOUW De agrarische sector in Nederland heeft telkens bewezen een ‘kraamkamer van vernieuwing’ te kunnen zijn. De succesfactoren hiervoor zijn: tijdig investeren in nieuwe technologie en kennis en vernieuwing van het ondernemerschap en samenwerking. Dit zijn bij uitstek ook ambities die op het lijf geschreven zijn van jonge, aanstaande ondernemers. JOOST. Het project Joost bereidt de ambitieuze jonge, aanstaande ondernemers in de groene ruimte voor op een persoonlijke en eigentijdse invulling van het ondernemerschap. Ze krijgen begeleiding van een ZLTO-jongerencoach, die hen helpt een persoonlijk ontwikkelplan op te stellen en gericht te werken aan professionalisering van het ondernemerschap. Een ander onderdeel van het JOOST-programma is sparren met jonge collega’s. Ook behoren excursies, gesprekken en bijeenkomsten tot het pakket. Om hun blik te verruimen gaan de leden van JOOST op bezoek bij andere ondernemingen. Samenwerking Amalthea van Dijk en Zijerveld. Kaasspecialist Zijerveld en geitenzuivelaar Amalthea van Dijk maken in december bekend dat ze een samenwerkingsverband aangaan voor het segment halfharde geitenkaas. Binnen deze samenwerking richt Zijerveld zich op de veredeling, marketing, verkoop en distributie van de kaas. Amalthea van Dijk houdt zich bezig met de verwerking van gepasteuriseerde geitenmelk tot halfharde geitenkaas in diverse vormen. Zijerveld is in Nederland dé aanbieder van een totaalassortiment van Hollandse en buitenlandse kaas en aanverwante producten. Het bedrijf biedt haar klanten innovatieve

8

Jaarverslag 2009


concepten aan: op maat verpakt, flexibel samengesteld en geleverd via haar eigen logistieke distributie. De pijlers zijn Noord-Hollandse kaas, boerenkaas en buitenlandse kaas. Daaraan is nu het segment geitenkaas toegevoegd. Amalthea van Dijk is een gezamenlijke onderneming van de Coöperatie voor geitenhouders Amalthea en ZLTO. ZLTO Participaties heeft deze samenwerking gestimuleerd om belangrijke vernieuwingen in de markt te kunnen realiseren.

3. Altijd en overal verantwoordelijkheid nemen om duurzaam te produceren Globalisering en regionalisering zijn twee gelijktijdige bewegingen in de markt. Een derde beweging is die van de versterking van de lokale markt. Voor de Nederlandse agro-foodsector zijn ze alle drie van belang. De mondiale markt is het domein van de handel in grondstoffen en de export van producten van toegevoegde waarde. De inschatting is dat deze markt - vanuit het oogpunt van duurzaamheid - aan betekenis gaat inboeten voor de primaire ondernemers. Denk bijvoorbeeld aan een afnemende invoer van veevoergrondstoffen. De regionale markt daarentegen - de driehoek Londen, Parijs en Berlijn - neemt juist aan betekenis toe, maar dan wel voor kwaliteitsproducten. Daarnaast groeit de markt dicht bij huis, voor real food en streekeigen producten. Champ2Champ. De West-Europese consumentenmarkt is het speelveld voor verschillende duurzame marktconcepten, zoals Champ2Champ. In dit concept werken paddenstoelentelers, afnemers, toeleveranciers en dienstverlenende bedrijven samen aan hoogwaardige innovaties voor afzet, verwerking en ketensturing. De ketenpartijen en telers komen zelf met projectvoorstellen en ze brengen knelpunten in, die om slimme oplossingen vragen. Vervolgens gaan onderzoekers en dienstverleners hiermee aan de slag. De resultaten zijn vervolgens beschikbaar voor de hele sector. Het doel is een betere ketenafstemming en een betere positie op de West-Europese markt. Champ2Champ kent zes thema’s: effectieve afzet, innovatieve kwaliteitsverwerking, ketensturing, inzicht in markt en productie, ontwerpen voor realisatie, toepassing van dit inzicht in de keten en tot slot allianties in de Nederlandse padden stoelenteelt. Het gezamenlijke bedrijfsleven en het ministerie van LNV investeren elk drie miljoen euro in het concept. ZLTO Projecten voert het programmamanagement uit.

4. Meerwaarde leveren voor de samenleving De kernvraag voor de komende jaren is wat de agrarische sector kan betekenen voor de samenleving. Daarvoor is het belangrijk om te weten aan welke maatschappelijke behoeften de sector kan en wil voldoen. Het pakket aan producten en diensten waarmee de sector waarde(n) toevoegt aan de samenleving is ongekend groot: denk aan

Jaarverslag 2009

9

voedsel, siergewassen, zorg, energie, recreatie, natuur en landschap en water. Het is de uitdaging om een renderende bedrijfsvoering in te zetten om een maatschappelijk doel te realiseren. Agrarisch natuurbeheer. Van een agrarisch ondernemer wordt verwacht dat hij behalve voor het bedrijf, ook oog heeft voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer rond het bedrijf. Eind 2009 waren er 33 lokale Agrarische natuurverenigingen (ANV’s) actief in Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Gelderland. Daarmee zijn de ANV’s bijna gebiedsdekkend. In de provincie Zeeland heeft ZLTO, namens de ANV’s, een collectief natuurbeheerplan opgesteld. Dit plan is de basis voor een subsidieaanvraag voor het beheer van akkerranden. In de provincie Noord-Brabant zijn enkele weidevogelprojecten aangewezen. Ook zijn er twee projectvoorstellen ingediend in het kader van het Interreg-programma Soorten en Landschap als drager van Biodiversiteit (Solabio). In het zeekleigebied in West-Brabant worden de kansen voor met name akkervogels getest. Elders worden nesten beschermd door nestlocaties vast te leggen in het GPS. ZLTO heeft zich als koepelorganisatie van alle ANV’s - zowel landelijk, als provinciaal - ingezet voor een nieuwe Subsidieregeling Natuur en Landschap. Een regeling waar in de praktijk mee gewerkt kan worden op het gebied van: soort pakketten, hoogte vergoedingen, organisatiesubsidie en handboek kwaliteit. Lekker van streek. Een van de activiteiten in het project GROEI.kans! is een Brabantse kookwedstrijd voor thuiskoks. De wedstrijd is bedoeld voor gewone Brabanders die van lekkere en pure producten uit Brabant houden en het leuk vinden om hiermee te koken. Streekeigen producten staan zo in de schijnwerpers. Lekker van Streek is in 2009 opgezet. Het is een initiatief van ZLTO en Agro & Co Brabant. Omroep Brabant en het Vrijetijdshuis Brabant zijn actief betrokken bij de realisatie van het project. Anneke Ammerlaan, culinair trendwatcher en kookboekenschrijfster, levert een belangrijke bijdrage aan het totale concept. In september 2010 binden een aantal deelnemers met elkaar de strijd aan tijdens 13 televisie-uitzendingen bij Omroep Brabant. In december 2010 is de winnaar bekend.

5. Sterke verbindingen. Lokaal en regionaal De agro-sector gaat op alle schaalniveaus verbindingen aan met andere partijen in markt en samenleving. Nieuwe allianties en coalities maken het immers mogelijk om nieuwe businessconcepten te realiseren in bijvoorbeeld de zorg of de recreatie. Ook sterke verbindingen tussen agrarische ondernemers zijn in de toekomst onmisbaar: dit over sectoren en bedrijfstypen heen. Het doel hiervan is om lokaal of regionaal voldoende schaalgrootte te ontwikkelen en resultaten te boeken op het gebied van gesloten kringlopen, hergebruik van grondstoffen en

10

Jaarverslag 2009


het opwekken van energie. Als laatste zijn er ook sterke verbindingen nodig tussen boeren en burgers én tussen producenten en consumenten. Ze zijn een voorwaarde om maatschappelijke meerwaarden te realiseren. Boer en zorg. Zorglandbouw mag zich verheugen in een groeiende belangstelling, zowel bij ondernemers in de groene ruimte als in de samenleving. Voor veel zorgvragers (behoevenden) is het een aantrekkelijk alternatief. De sterke punten van zorgboerderijen zijn ruimte, rust, structuur en diversiteit in aanbod. De nieuwe regelgeving rond de AWBZ heeft ertoe geleidt dat ook de zorgboerderij door een zwaardere doelgroep bezocht wordt. Om met gemeenten, zorginstellingen, cliëntbelangenorganisaties, zorgverzekeraars en andere belanghebbenden zakelijke afspraken te kunnen maken, is het noodzakelijk om als zorgboeren uit te groeien tot een sterke marktpartij met een stevige concurrentiepositie. Dat vraagt intern en extern om sterke verbindingen. In juni deden landelijk ongeveer 400 zorgboeren mee aan de open dag. In september zond de RVU een zesdelige televisieserie uit over zorglandbouw, aan de hand van het leven op drie verschillende zorgboerderijen. ZLTO heeft hieraan meegewerkt. Daarnaast is ZLTO betrokken bij de MBO BBL-opleiding Medewerker zorgbedrijf van Helicon Nijmegen in samenwerking met ROC Ter AA Zorg en Welzijn in Helmond. De opleiding ging in oktober van start en is speciaal bedoeld voor zorgboeren en hun medewerkers. Daarnaast is samen met HAS Den Bosch en Fontys een HBO-module ‘Professionalisering ondernemerschap zorgboerderijen’ ontwikkeld en aangeboden. De motivatie van ondernemers om zich verder te professionaliseren is groot gezien het feit dat beide opleidingen zijn gestart met een maximum aantal leerlingen. Klasseboeren. De verhalen over kinderen die niet weten waar de melk of de bloemkool vandaan komt, zijn inmiddels bekend. Hierover klagen vanuit de sector heeft geen zin. Wel is het verstandig om via scholen verbindingen te leggen met kinderen en ouders. Daarom hebben Tilburgse klasseboeren het initiatief genomen om de boerderijeducatie in Noord-Brabant te professionaliseren en uit te breiden naar andere steden. Meer dan 100 schoolklassen zijn de boer opgegaan. Deze succesvolle pilot is opgeschaald tot het project Klasseboeren leren naar een duurzaam Brabant. De Vereniging Klasseboeren is opgericht om permanent te werken aan een goede afstemming tussen de scholen en de klasseboeren én aan de deskundigheid en kwaliteit van die boeren. ZLTO biedt hierbij ondersteuning.

Jaarverslag 2009

11

6. Nieuw coöperatief ondernemerschap Terugkijken leert ons dat de agrarische sector in Nederland groot geworden is door samenwerking. Maar het is minstens zo belangrijk om vooruit te kijken. Dit leidt tot een sterke behoefte om de huidige samenwerkings vormen bij de tijd te brengen en ‘opnieuw uit te vinden’. Bovendien ontstaat zo de wens een nieuw coöperatief ondernemerschap te ontwikkelen. ZLTO maakt zich sterk voor een samenwerkingsmodel met als belangrijke doelen: een welverdiende, rechtvaardige verdeling van de risico’s en revenuen in de keten, fair trade in eigen land voor onze producten en diensten en het organiseren van een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor grote maatschappelijke vraagstukken. Een recent voorbeeld van deze aanpak is de Volwaard-kip. Hiervoor is een samenwerking aangegaan met de Dierenbescherming en een supermarktketen. Zeeuwse tong. De plannen voor een gemengd proefbedrijf voor het project Zeeuwse Tong is een mooi voorbeeld van nieuw coöperatief ondernemerschap. Dit bedrijf combineert de kweek van algen, schelpdieren, wormen en tong met de teelt van zilte groenten als lamsoor en zeekraal. Proefboerderij de Rusthoeve in Colijnsplaat is in beeld als mogelijke locatie. Het principe van Zeeuwse Tong is het kweken van tong in een gesloten kringloop. Het voedsel van de tong bestaat uit zagers (wormen) die lokaal gekweekt worden op basis van plantaardig voedsel. De milieubelasting is te verwaarlozen en bovendien is er geen visvoer nodig. Het project Zeeuwse Tong heeft tot doel een nieuwe competitieve sector te ontwikkelen, gebaseerd op de binnendijkse productie van zeetong in harmonie met de zilte natuur. Deze sector omvat de complete keten van primaire productie tot en met de afzet van nieuwe producten voor consumenten in binnen- en buitenland. ZLTO is projectleider en werkt samen met bedrijfsinstellingen, overheden en kennisinstellingen. De Stichting Zeeuwse Tong is opdrachtgever, ZLTO is in het bestuur vertegenwoordigd.

7. Eigenschaligheid Eigenschaligheid is een nieuwe term die uitdrukt dat schaalgrootte geen maatstaf is voor een goed, op de toekomst ingericht bedrijf. Het aantal dieren of het aantal hectares is volgens ZLTO niet langer te gebruiken als doorslaggevende maat voor de levensvatbaarheid van een bedrijf. Met de term eigenschaligheid kiest ZLTO voor een schaalgrootte die past bij het vakmanschap en de visie van de ondernemer, zijn omgeving, de kansen op de

12

Jaarverslag 2009


afzetmarkt en de eisen van de samenleving. Deze benadering houdt onder meer in dat de ‘samenleving’ en de ‘consument’ een woordje meespreken. Met dit begrip positioneert ZLTO zich met een eigen stem in de maatschappelijke discussie over megastallen. Ook nemen we afstand van excessen, zoals de plannen voor enorme concentraties van intensieve bedrijven dicht bij dorpen en steden. Alfa-bouw. Een aspect van eigenschaligheid is het fysieke ontwerp van stallen en kassen, de esthetische kwaliteit van het bedrijfsgebouw en de landschappelijke inpassing. Het project Alfa-bouw introduceert nieuwe denken ontwerprichtingen voor agrarisch bouwen. De opdracht is om ontwerpen te maken van bijvoorbeeld een stal waarbij (landschaps-)architectonische beeldkwaliteit goed samengaat met functioneel agrarisch nut en een duurzame bedrijfsvoering. Alfa-bouw heeft op basis hiervan een inspiratieboek samengesteld voor boeren met bouwen ontwikkelplannen. Uitgangspunt van de ontwerpen is dat de agrarische ondernemer niet het recht heeft om de ander overlast te bezorgen. Hij zal daarom de mogelijkheden moeten benutten om met zijn stal en de groenbeplanting eromheen het landschap te verrijken én het natuurlijk gedrag van dieren te bevorderen én de uitstoot van geur, ammoniak en fijnstof te minimaliseren. Integraal duurzame stallen. In het verlengde van het project Alfa-bouw is in 2009 het initiatief ontstaan tot de ontwikkeling van integraal duurzame stallen in het project Satellietbedrijven dierhouderij. Waar het om draait, is dat op deze bedrijven van de toekomst, ondernemers - samen met private partijen, kennisinstellingen en ZLTO - werken aan een duurzame veehouderij. Eind 2009 is via die aanpak een nieuwe varkensstal ontworpen.

8. Expert in de groene ruimte De Life Sciences zorgen momenteel voor belangrijke wetenschappelijke en technologische doorbraken. Het gaat in essentie om nieuwe kennis over het leven zelf. Dat leidt tot nieuwe vakgebieden en toepassingen, zoals moderne biotechnologie, genetische modificatie, nutrigenomics en nanotechnologie. Hier ligt de basis van de biobased economie die ook voor een duurzame landen tuinbouw steeds belangrijker wordt. In deze context is het van belang dat agrarische ondernemers zich verder ontwikkelen tot ‘experts in de groene ruimte’ met een bijzondere ‘groene’ intelligentie. Hun kracht is ‘slim boeren’ door kennis over natuurlijke processen (plant, dier, bodem, kringlopen, et cetera) effectief te combineren met nieuwe technologie.

Jaarverslag 2009

13

Precisielandbouw. Denk aan een uitgestrekt Zeeuws aardappelveld. De aardappelruggen lopen kaarsrecht tot ze aan de horizon verdwijnen. Door de rijpaden van exact dertig centimeter rijdt een spuitmachine. De boer zit niet achter het stuur, maar loopt naast de machine om de werking ervan te controleren. Intussen kruipen er door de aardappelbladeren verschillende robotjes die bodemmonsters van het perceel nemen. In de verte spuit een waterhaspel tot op de meter nauwkeurig precies op de plekken die zo droog zijn dat ze water nodig hebben. Regelmatig kijkt de boer op zijn telefoon. Daar vindt hij namelijk de allerlaatste informatie van de conditie van het perceel op basis van satellietdata. Dit lijkt wellicht futuristisch, maar in 2009 heeft de landen tuinbouwsector met deze vorm van precisielandbouw flinke stappen gezet in het optimaal combineren van hoog waardige technologie met kennis van natuurlijke processen. ZLTO is enkele jaren geleden een samenwerking aangegaan met onder andere Basfood. Dit bedrijf levert via bewerkte satellietfoto’s gewasgegevens aan tijdens de teelt. Op basis van deze gegevens kunnen straks gerichte adviezen worden aangeleverd. Sommige adviezen worden vervolgens digitaal naar de trekker gestuurd. Ze vormen een opdracht voor de kunstmeststrooier, zodat die op bepaalde stukken meer en op andere stukken minder strooit. ZLTO heeft in 2009 geïnvesteerd in een RTK-netwerk in Zeeland, zodat akkerbouwers in heel Zeeland en op de Brabantse Wal gebruik kunnen maken van de technieken om op twee centimeter nauwkeurig veldbewerkingen uit te voeren. Door te investeren in deze infrastructuur is het voor ZLTO-leden mogelijk met een abonnement gebruik te maken van dit netwerk en hoeft een ondernemer hier niet zelf in te investeren. Dit past in een ontwikkeling gericht op maatwerk en duurzaamheid.

9. Transparantie en vertrouwen In ons digitale tijdperk is het goed mogelijk dat een gerucht via internet en andere media in de kortste tijd uitgroeit tot een nieuwshype. Hier zitten positieve en negatieve kanten aan. Het positieve is gebleken bij bijvoorbeeld de verkiezingscampagne van Barack Obama: via internet wist hij in enkele weken tijd honderd duizenden mensen actief in beweging te krijgen. De negatieve kant is dat bijvoorbeeld een gerucht over een niet goed functionerende auto of een gezondheidsprobleem ergens op de wereld bij varkens of kippen, binnen de kortste keren kan leiden tot een maatschappelijke storm. Door de kortstondige, heftige aandacht in de media is er op zo’n moment geen houden meer aan. Alle auto’s van dat ene merk gaan terug naar de garage en aan al het varkensvlees zit een (ongezond en onbetrouwbaar) luchtje. Deze realiteit op het gebied van informatie en communicatie leidt hoe dan ook tot andere relaties tussen producenten en consumenten, zeker in de gevoelige

14

Jaarverslag 2009


agro-foodsector. Daarom is het van belang om als sector zelf de moderne informatie- en communicatietechnologie te benutten. Dit om maximale transparantie te realiseren over de producten en de duurzame wijze van produceren. Hier ligt de sleutel voor het wekken en vasthouden van vertrouwen. Zicht op gezonde dieren. Iedere veehouder weet dat gezonde dieren op de lange termijn beter presteren en renderen. Met gezonde dieren halen veehouders ook meer voldoening uit hun werk. Ook lopen ze zelf minder kans op besmetting of resistenties. Voor de gezondheid van mens én dier blijkt het gebruik van antibiotica onverantwoord grote risico’s op te leveren. Het vraagstuk van diergezondheid gaat daarom alle houders van pluimvee, kalveren, varkens, geiten, schapen, paarden, vleesrunderen of koeien aan. Via het project Zicht op gezonde dieren wordt de gezondheid van dieren planmatig aangepakt. De veehouders gaan werken met een diergezondheidsplan. Het accent ligt niet meer op het behandelen van zieke dieren maar op het gezond houden van de dieren. Preventief in plaats van curatief. Zicht op gezonde dieren is een samenwerkingsproject van ZLTO, LTO Noord, LLTB en de dierenartsenorganisatie Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde. Het project is eind 2009 gestart en omvat 35 ondernemersgroepen. Elke groep bestaat uit zes tot acht dierhouders en een procesbegeleider, al dan niet met een dierenarts erbij. In zes bijeenkomsten verdiepen de deelnemers zich in alle facetten van diergezondheid. In de tussentijd werken ze op hun eigen bedrijf met de nieuwe kennis en inzichten aan het verhogen van het gezondheidsniveau van hun dieren.

10. Zorgen voor levenskwaliteit Levenskwaliteit gaat over zaken als gezondheid, zorg, geluk, zingeving en arbeidsvreugde. Ondernemers in de groene ruimte dragen bij aan die levenskwaliteit. Dit doen ze niet alleen via het spoor van voedsel maar ook via zorg, natuur, cultuur, recreatie, water en energie. De relatie tussen voedsel en de gezondheid van mens en dier krijgt volop aandacht in de samenleving. Vaak gaat het om het bijsturen van kwalijke ontwikkelingen, zoals de toename van voedselgerelateerde ziektes als obesitas en allergieën, en om de resistentie van mens en dier tegen antibiotica. Daarbij is het zaak positieve aandacht te richten op de betekenis van gewoon gezond voedsel als ‘medicijn’ voor mens en dier en op bijvoorbeeld de betekenis van zorgboerderijen voor de geestelijke gezondheid. Want daar liggen de kansen! Nog een stapje verder:

Jaarverslag 2009

15

het is mogelijk een bijdrage te leveren aan het geluk van de mensen door de toegankelijkheid en beleving van agrarische natuur en cultuur te bevorderen. Kortom, voor ondernemers in de groene ruimte en de agro-foodsector is er een wereld te winnen. Fhealinc. In januari 2009 is in het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch Fhealinc gepresenteerd. Dit staat voor Food & Health Innovation Challenge en is een innovatieproject van vijf organisaties die in de toekomst dicht bij elkaar gehuisvest zullen zijn: het Jeroen Bosch Ziekenhuis, Hogeschool HAS Den Bosch, Avans Hogeschool, ZLTO en de gemeente ’s-Hertogenbosch. Fhealinc wil een kennis- en innovatiecentrum creëren op het snijvlak van voeding en gezondheid. Het gaat vooral om voedselgerelateerde vraagstukken op het gebied van gezondheid die hoog op de maatschappelijke agenda staan. De thema’s zijn leefstijl en overgewicht, voeding en afweersysteem, voedselallergieën, voeding voor oncologiepatiënten en de invloed van diergezondheid op de humane gezondheid. Fhealinc brengt nieuwe expertise en combinaties bij elkaar in projecten om zo oplossingen te zoeken voor deze vraagstukken. ZLTO ziet hierin een grote toegevoegde waarde voor haar leden/ondernemers en voor de toekomst van de sector. Fhealinc is uniek in Nederland: het richt zich niet op fundamenteel wetenschappelijk onderzoek, maar op nieuwe toepassingen. Daarvoor slaat het een brug tussen de agro-foodsector en de medische sector. Platform Verduurzaming Voedsel. Het ministerie van LNV heeft in oktober met vijf partijen afspraken gemaakt over een duurzamer voedselaanbod in Nederland. Namens de agrarische producenten heeft ZLTO zich aangesloten bij dit convenant, dat een looptijd heeft van drie jaar. De andere partijen van het Platform Verduurzaming Voedsel zijn - naast het ministerie van LNV en ZLTO - de FNLI (Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie), het CBL (Centraal Bureau levensmiddelenhandel), de Veneca (Vereniging van Nederlandse Cateringbedrijven) en de KHN (Koninklijke Horeca Nederland). De afspraken gaan onder meer over verspilling van voedsel, verpakking van levensmiddelen, logistieke processen en de herkomst van het voedsel. Door deel te nemen aan dit Platform Verduurzaming Voedsel willen we als ZLTO onze ambitie laten zien om samen met andere partijen in de voedselketen structureel duurzaamheid te bevorderen. De ervaring leert dat dit het beste werkt door, vanuit een gedeelde visie en ambitie, gezamenlijk te werken aan een concreet concept of product. Alle partijen uit de markt, dus ook agrarische ondernemers, hebben de mogelijkheid om bij het Platform initiatieven in te dienen.

16

Jaarverslag 2009

Jaarverslag 2009

17


18

Jaarverslag 2009

Meerwaarde leveren voor de samenleving.

Vooruitzien vergt moed Voorzitter Hans Huijbers houdt een inleiding op het ZLTO-congres van 10 december 2009. In zijn maidenspeech als nieuwe ZLTO-voorzitter geeft hij meteen aan te geloven in de kracht en de vitaliteit van ondernemers in de groene ruimte. Hij ziet ZLTO als de organisatie die deze kracht bij uitstek weet te versterken door te ontwikkelen, te vernieuwen en te ondernemen. Het wij-gevoel is voor hem belangrijk: “Wij als ZLTO, een prachtige vereniging met betrokken leden, bestuurders en medewerkers. Een vereniging die midden in de samenleving staat.” De voorzitter reageert eerst op de ingrijpende beslissingen die de regering daags ervoor genomen heeft rond de bestrijding van de Q-koorts. Ook betuigt hij namens de hele ZLTO zijn medeleven en begrip aan onze leden-geitenhouders en ook aan de burgers die door de Q-koorts getroffen zijn. “Vooruitzien vergt moed!”, zo introduceert Hans Huijbers vervolgens de nieuwe visie van ZLTO. Moed die zeker in de huidige situatie nodig is, “omdat de inkomens in veel sectoren onder druk staan en er calamiteiten spelen die om de allerhoogste prioriteit vragen. Het ontwikkelen van een visie voor de lange termijn betekent niet dat de problemen van vandaag even geparkeerd worden. Integendeel, we zien erop toe dat de visie aansluit bij de vraagstukken van vandaag en perspectief biedt voor een oplossing die ook morgen nog van betekenis is.” De kern van zijn inleiding wordt hierna samengevat in een aantal passages.

Van minder hinder naar meer waarden “Het combineren van economisch en maatschappelijk rendement staat centraal. We willen meerwaarde(n) toevoegen aan de samenleving en deze ook verdienen. De tijd is voorbij dat we als sector vooral bezig waren om de hinder voor de samenleving en de omgeving te beperken en acceptabel te maken. Nu zijn we zover dat het in fundamentele zin gaat over het verdienen van toegevoegde waarde, voor onszelf én voor de samenleving. Voor alle duidelijkheid wil ik hierbij vooropstellen dat we als agrarische sector een belangrijke productie functie hebben en houden: van hoogwaardig voedsel, sierproducten, grondstoffen.”

Jaarverslag 2009

19

Integrale oplossingen “Lange tijd zaten we op het spoor van geboden en verboden, nu is ons uitgangspunt een gezonde plant en een gezonde bodem. Via precisielandbouw en nieuwe biologische kennis ontwikkelen we verder in de richting van waar we straks willen staan. Of het nu water, mest of gewasbescherming betreft, we hebben inmiddels geleerd dat de oplossing niet alleen zit in nieuwe technologie, maar vooral in houding, mentaliteit, wilskracht en het vermogen tot samenwerking. Het is duidelijk dat alleen een integrale oplossing werkt.”

Samenwerking “De balans tussen economie, ecologie en sociale waarden staat centraal in de visie. Sterke wederzijdse verbindingen van mensen en organisaties zijn belangrijk, maar ook een grote betrokkenheid bij de aarde als ecologisch systeem is noodzakelijk. Alleen via samenwerking is de broodnodige vernieuwing te realiseren. Het bewijs ligt bij initiatieven als de Volwaard-kip, de Rubia kleurstoffen, de energie uit de BMC-centrale en de streekproducten van Gijs.”

Ondernemende agrariërs “Een fundamenteel probleem is de onrechtvaardige verdeling van marges in de voedselketen. Een ander vraagstuk is de wereldwijde groei van concentratie en consolidatie in de agro- en foodsector. Deze trend is waar te nemen bij zowel de ontwikkelaars (veredelaars, fokkerij, gewasbescherming, et cetera), als de verwerkers en retailers. Een andere beweging is dat grote ketenpartijen steeds meer risico’s van primaire producenten overnemen. In Amerika is dit volop aan de gang. Steeds meer boeren en tuinders zijn hier slechts leverancier van grondstoffen. Ze zijn gewoon contractant. Deze ontwikkeling past niet bij onze beleving van agrarisch ondernemerschap. Wij willen als ondernemende agrariër een duurzame positie in de markt vestigen. We zijn daarom bereid risico’s te nemen en verantwoordelijkheden naar ons toe te trekken, maar dan wel in ruil voor een reële marge en meer rendement. We kunnen en moeten zelf stappen zetten, gericht op nieuwe vormen van coöperatief ondernemen in ketenverband.”

Rechtvaardige verdeling “Uiteindelijk gaat het erom dat de markt de consumenten helpt om duurzame keuzes te maken. Het punt van de eerlijke prijs en de rechtvaardige verdeling van marges en van risico’s dient hierin dan wel meegenomen te

20

Jaarverslag 2009

worden. We komen daar met zijn allen nooit uit als we naar elkaar blijven kijken, als we van de ander verwachten dat die wel de kastanjes uit het vuur zal halen. Om dit ‘prisoner’s dilemma’ op te lossen hebben we - ik zeg het nogmaals - nieuwe vormen van coöperatief ondernemen nodig, gebaseerd op sterke verbindingen en volstrekte


transparantie. De overheid kan dit soort ontwikkelingen wel faciliteren en aanjagen.”

Eigenschaligheid “De bedrijven in de landen tuinbouw worden gemiddeld groter en maken allerlei schaalsprongen: meer grond, meer hectares, hogere investeringen, meer dieren, hogere arbeidsbezetting en hogere mechanisatiegraad. Het Landbouw Economisch Instituut voorspelt voor 2020: minder bedrijven en een gelijkblijvende productieomvang. Voor onze ondernemers zitten hier fundamentele vragen aan vast. Hoe te overleven als bedrijf? Denken we gelukkiger en beter te worden van die schaalsprongen? Kunnen we dit als ondernemer aan, qua kennis, management of psychische belasting? Kan het gezin of de familie het dragen, in financiële zin of qua arbeid? Is de bestaande locatie geschikt of moeten we verkassen? Welke technische innovaties zijn gewenst? Ook de samenleving stelt vragen bij schaalvergroting. Vanuit de ethiek over dierenwelzijn. Vanuit natuur en landschap over ruimtelijke inpassing en esthetische kwaliteit. Vanuit de CO2-problematiek naar logistieke efficiency, sluiting van kringlopen en de verwaarding van afval- en reststromen. En zeker ook vanuit het perspectief van de gezondheid van mens en dier. Er zijn geen simpele, eenduidige oplossingen voor dit vraagstuk van schaalgrootte. Noch voor de individuele ondernemer, noch voor de agrarische sector, noch voor de samenleving. Wij agenderen de thematiek in onze visie vanuit de integraliteit met het begrip ‘eigenschaligheid’. Het gaat ons over de schaal die past bij de ondernemer, zijn omgeving, de afzetmarkt en de toegevoegde waarde die het bedrijf levert aan de samenleving.”

Globalisering en regionalisering “In 2020 liggen er voor de sector kansen én verantwoordelijkheden op zowel de wereldmarkt, de West-Europese (regionale) markt, als in de directe omgeving. Desalniettemin komt het accent steeds sterker te liggen op de West-Europese markt en de markt dichtbij. Maar welke marktoriëntatie een ondernemer of onderneming ook kiest: altijd en overal staat de verantwoordelijkheid voor een duurzame productie én voor de omgeving centraal. Zo dragen we op verschillende niveaus bij aan de integrale oplossing van mondiale vraagstukken rond voedsel, klimaat, energie en biodiversiteit.”

Jaarverslag 2009

21

Intelligente groene technologie De Nederlandse agrarische sector staat bekend als een kraamkamer van sociale en technologische innovatie. Dat moet zo blijven. “We kunnen niet om nieuwe ‘groene’ technologieën heen op de weg naar meer duurzaamheid. We zien niet in hoe uiteindelijk een wereldbevolking van 9 miljard mensen in leven te houden is met een principiële keuze voor een low-tech landen tuinbouw gericht op vooral lokale en regionale zelfvoorziening. Nostalgisch denken levert helemaal niets op. Maar een oriëntatie op uitsluitend high-tech oplossingen werkt evenmin. Het is daarom niet verstandig maximaal in te zetten op maatschappelijk gevoelige technieken als genetische modificatie. Wat voorop moet staan, is dat we investeren in groene technologieën die in de behoeften van mens en samenleving voorzien en die tegelijkertijd de menselijke impact op onze aarde beperken. Onze positie als agrarische sector in een vruchtbare, dichtbevolkte en rijke delta schept kansen en geeft verantwoordelijkheden. Juist met het oog op die balans tussen mens, omgeving en economie. Als ZLTO zijn en blijven we optimistisch over de mogelijkheden om binnen een duurzaam kader tot productieverhogingen te komen.”

Biobased economie “De biobased economie krijgt steeds meer aandacht. Het is voor de agro-sector - en dus voor ons - een veelbelovend veld om te vernieuwen, ontwikkelen en ondernemen. Met onze projecten op het gebied van de precisielandbouw, agro-biodiversiteit, waterconservering en mestvergisting doen we belangrijke oefeningen. Wat ik zie is dat we door samenwerking op het gebied van kennis en innovatie in staat zijn om via kleinschalig opereren - dicht bij onze leden - voldoende schaalgrootte te ontwikkelen. Als bijzondere opgave voor ZLTO zie ik het zoeken naar de optimale wisselwerking van de ‘groene intelligentie’ van boeren en tuinders - hun kennis van dieren, planten, bodem, kringlopen - met veelbelovende, nieuwe technologieën.”

22

Jaarverslag 2009

Volksgezondheid en dierenwelzijn “De landen tuinbouw levert een essentiële en meervoudige bijdrage aan een gezonde manier van leven en samenleven in een gezonde omgeving. In het licht van de actualiteit van vandaag, zeggen we dus dat we volksgezondheid en dierenwelzijn als harde voorwaarden zien voor de ontwikkeling van een duurzame veehouderij.


We nemen als ZLTO onze verantwoordelijkheid en pakken dit vraagstuk met hoge urgentie op, samen met organisaties en instellingen uit de humane en veterinaire gezondheidszorg, de kennisinstituten en de overheden.”

Meerwaarde en voorwaarde “Het is prettig dat in Nederland veel mensen als burger en consument meepraten over het platteland en de landen tuinbouw. We mogen daarom niet weglopen van lastige discussies over onderwerpen als megastallen, dierenwelzijn of gewasbeschermingsmiddelen. Ik heb er alle vertrouwen in dat we als ZLTO in die dialoog vooral ook met praktische oplossingen en initiatieven voor de dag kunnen komen. Zo willen we als ondernemers in de groene ruimte werken aan sterke verbindingen met burgers en consumenten, inspelen op hun wensen en behoeften en meerwaarde(n) verdienen voor stad én platteland. Dat gaat van voedsel tot grondstoffen, energie, recreatie, natuur, landschap en zorg. Als ZLTO doen we er alles aan om zoveel mogelijk ondernemers te ondersteunen in het ontwikkelen van een duurzaam perspectief.”

Jaarverslag 2009

23

24

Jaarverslag 2009

Sterke verbindingen. Lokaal en regionaal.

Voorbij de crisis Inleiding van Herman Wijffels, ZLTO-congres, 10 december 2009 We zitten midden in een tijd van recessie, van crisis. De economie krimpt. Inmiddels zijn er weliswaar tekenen van stabilisatie, maar de terugkeer naar een normaal groeipad is niet in zicht. Het zal jaren duren voor we terug zijn op het niveau van het Bruto Nationaal Product (BNP) van voor de crisis. Behalve export hebben we in Nederland geen of nauwelijks bronnen van interne groei voorhanden. Deze economische crisis gaat aan de agrarische sector niet voorbij. De vraag naar producten staat onder druk en de prijzen voor veel producten liggen in de buurt van of zelfs ver onder de kostprijs. Door de stevige financieringsverhoudingen is het voor de meeste ondernemers nog wel even vol te houden. Maar het moet niet te lang duren. In de glastuinbouw zijn de problemen al groot. Gelukkig voor de melkveehouders loopt de melkprijs inmiddels weer wat op.

Het falen van systemen We kunnen de crisis illustreren met allerlei economische cijfers en kengetallen. Maar het is belangrijker om de recessie te benutten als aanleiding voor een grondige bezinning. We constateren dat sommige systemen en manieren van werken niet meer bieden wat we in deze tijd willen, ze zijn zelfs contraproductief. Kijk maar naar de financiële sector. Het systeem implodeerde, omdat de onderlinge handel tussen banken niet meer in verbinding stond met de reële economie. Bovendien was het werken van de professionals eenzijdig gericht op eigenbelang. We signaleren ook het algemene ongenoegen in de samenleving over voorzieningen die door schaalvergroting en automatisering steeds verder van de burger af staan. Voorzieningen waar de burger verder voor moet reizen of - al dan niet via keuzemenu’s - in een rij ‘wachtenden voor u’ komt te staan. Of om dicht bij het ‘agrarische’ huis te blijven: de gezondheidsproblemen die zich nu voordoen met Q-koorts, MRSA en antibioticagebruik in de veehouderij. De conclusie is niet anders dan dat het huidige veehouderijsysteem niet biedt wat de samenleving in deze tijd wil. En dan wil ik ten slotte nog wijzen op de toenemende problemen die zich wereldwijd voordoen op het gebied van milieu en de overbelasting dan wel uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Ook hier gaan manieren van werken achter schuil die we eigenlijk met zijn allen niet meer kunnen verantwoorden en dus niet willen.

Jaarverslag 2009

25

Al deze verschijnselen zijn in belangrijke mate terug te voeren op een aantal factoren. Als eerste noem ik de verkokerde, smalsporige, eendimensionale manier van werken. Dit is werken met oogkleppen op, we hebben niet meer in beeld wat er links en rechts gebeurt. De tweede factor is het maximaliseren van de verhouding tussen input en output, of anders gezegd het streven naar maximalisatie van de winst. Als derde factor zie ik de werking van het concurrentiestelsel in open markten. Dit leidt ertoe dat zwakkere marktpartijen in sommige gevallen boeren en tuinders - en zwak vertegenwoordigde waarden als natuur en milieu, het gelag betalen.

Kwaliteit van relaties De crisis levert dus ook een aanzet tot reflectie en herbezinning op de manier waarop onze economie functioneert en een bijdrage levert aan de maatschappelijke ontwikkeling. Zo is er een verlangen ontstaan naar een economie die in sociaal en ecologisch opzicht beter en vooral zorgvuldiger functioneert. Dit wordt meestal benoemd als: streven naar duurzame ontwikkeling. Het woord duurzaam is enigszins belast en roept uiteenlopende associaties op. Voor sommigen houdt de betekenis helaas op bij de eerste vier letters; anderen komen niet verder dan een nostalgische of romantische invulling. Goed beschouwd gaat duurzame ontwikkeling volgens mij over het streven naar een manier van leven, van produceren en consumeren met een hogere kwaliteit van relaties en verbindingen. Het gaat dan niet alleen over de kwaliteit van relaties in het maatschappelijk verkeer tussen mensen onderling, maar ook over de houdbaarheid van de relatie tussen mensen en de natuur. En dus de ecosystemen waarvan wij deel uitmaken en afhankelijk zijn. De onderhandelingen in Kopenhagen over de klimaatproblematiek zijn hier een perfecte illustratie van. Er zitten landen aan tafel met sterk uiteenlopende bijdragen aan de vervuiling van de atmosfeer. Om de problemen op te lossen, zal elk land zijn verantwoordelijkheid moeten nemen en een houding van concurrentie moeten overstijgen. Als dat niet gebeurt, blijft het prisoner’s dilemma aanwezig, waarbij het ene land pas in beweging komt, als een ander land al de kooltjes uit het vuur heeft gehaald. De onderhandelingen zullen alleen succesvol aflopen, als de rijke landen de armere landen willen helpen om zich aan te passen aan klimaatverandering.

26

Jaarverslag 2009

Vanuit deze optiek kunnen we kijken naar de crisis. Die crisis is dan geen gewone recessie, maar een stevig signaal om de volgende fase in maatschappelijke ontwikkeling en van het voortgaande beschavingsproces vorm te geven. Dit is niet alleen nodig, maar ook onvermijdelijk. In feite is dit proces al volop bezig. Hier ligt ook de bredere context waarin de agrarische sector de komende tijd zal functioneren. Daar ben ik van overtuigd. Daarom juich ik het toe dat ZLTO werkt aan een nieuwe visie voor het komende decennium. Ik acht het van belang dat ZLTO een weloverwogen inventarisatie en inschatting maakt van die algemene context. Wellicht kan ik hier een steentje

Voorbij de crisis

aan bijdragen. Vanuit het waardenstelsel dat verbonden is met het begrip ‘duurzaamheid’, wil ik enkele noties aanstippen die naar mijn idee belangrijk zijn, zonder overigens volledig te willen zijn.

Maatschappelijke oriëntatie van ondernemerschap We zullen ondernemingen in toenemende mate aanspreken op hun maatschappelijke bijdrage en de effecten van hun opereren op mens en aarde. In bestuurskundige termen hebben ze het over de overgang van een eendimensionaal, op maximaal economisch resultaat (profit) gericht bestuur naar een meerdimensionale optimalisatie van resultaten op sociaal, ecologisch én economisch terrein. Van P naar PPP, van profit naar people, planet én profit. Om dit voor elkaar te krijgen is een beweging van specialisatie naar integratie noodzakelijk. We moeten systemen zo ontwerpen en manieren van werken zo inrichten dat ze op elk van de genoemde terreinen - de drie P’s - de maatschappelijk gewenste resultaten en effecten kunnen leveren. Kern hiervan is dat we economische processen steeds meer als kringlopen en in ketens moeten organiseren. Dit betekent onder meer de overgang van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen. Ook het ontwerpen van producten volgens het principe van ‘cradle to cradle’ past hierbij, omdat de materialen hiervoor altijd weer herbruikbaar zijn. De landen tuinbouw heeft in vergelijking met andere bedrijfstakken het voordeel dat ze al grotendeels op die basis van kringlopen en ketens opereert, zeker in de grondgebonden sectoren. Dat is min of meer inherent aan het agrarisch productieproces. Toch liggen er nog grote uitdagingen voor de landen tuinbouw. Ik noem bijvoorbeeld het verder sluiten van de mineralenhuishouding op bedrijfsniveau en/of binnen een regio, de ontwikkeling van duurzame energiesystemen, het ontwerpen van nieuwe integrale stalsystemen, het werken aan een robuuste veestapel die minder vatbaar is voor ziekte en zonder risico’s is voor de gezondheid van mensen, het inzetten op precisielandbouw, het investeren in een tweede generatie biomassa en zo verder. Uiteindelijk gaat het om een zo groot mogelijke beperking van de ecologische voetafdruk van het totale systeem van agrarische productie en alle subsystemen daarbinnen. Dat kan niet in een keer, maar vergt een geleidelijk, maar wel gestaag proces.

Jaarverslag 2009

27

Samenwerking in ketens Een duurzame, op kringlopen en beperking van de voetafdruk gebaseerde economie is alleen te realiseren met een goede afstemming in ketens en dus met samenwerking. De intensivering van de samenwerking met zowel de voorliggende, als de opvolgende schakels in de productieketens wordt een nog belangrijker aspect van het ondernemen. De eisen die de samenleving stelt aan de kwaliteit en de totstandkoming van het eindproduct nemen toe. Dit houdt in dat de onderlinge afhankelijkheid van de schakels in de keten toeneemt, tenminste als ze een eindproduct wil leveren dat aan de gestelde eisen voldoet. Hier liggen kansen om weg te komen van de open en anonimiserende massamarkten tussen schakels in de keten. Zo kunnen we een verschuiving op gang brengen naar meer transparante en mogelijk ook meer contractuele relaties. Het gaat dan niet alleen over de kwaliteit van de producten en productieprocessen, maar ook om de kwaliteit van de verhoudingen tussen partners in de keten. Dit inclusief de beloning voor ieders inspanning en risico en een redelijke verdeling van de opbrengst. Iedere schakel in de keten ‘verdient’ een redelijk en gerechtvaardigd deel van de euro die de consument voor het product betaalt.

Relatie producent - consument Bij een ander belangrijk aspect van de kwaliteit van verbindingen gaat het om de relatie tussen producent en consument. De consument vraagt waarborgen op verschillende criteria van kwaliteit van het product. Dat vereist van producenten een grote openheid en transparantie. Dat is moeizaam te organiseren in geanonimiseerde massamarkten met producten waarvan de samenstelling en de herkomst niet of nauwelijks te herleiden is. Ik zie inmiddels in de voedselmarkt wel een trend naar een beter traceerbaar en identiteitsgebonden product aanbod. Ik verwacht dat dit marktsegment verder zal groeien binnen het West-Europese marktgebied, waar de totale vraag naar voedselproducten tamelijk stabiel zal blijven. Niet alleen langs deze bijzondere weg van transparantie over product en productieproces, maar ook meer in het algemeen zal de landen tuinbouw de komende periode veel meer tijd en inspanningen moeten leveren om intensievere relaties op te bouwen met de overwegend stedelijke bevolking. Uiteindelijk zijn dat de klanten. Daarom vind ik in dit verband de noemer ‘ondernemers in de groene ruimte’ passender dan ‘agrarische onder nemers’. Ze leveren immers veel meer dan voedingsmiddelen: natuur en landschap, mogelijkheden tot recreatie, energie, zorgdiensten en wat zich al dan niet meer zou kunnen ontwikkelen. Welk perspectief ligt voor een duurzame landen tuinbouw meer voor de hand dan de opheffing van de relatieve segregatie tussen stad en land en het bouwen aan intensievere relaties met consumenten en burgers?

28

Jaarverslag 2009

Regionalisering Als het lukt om die relaties intensiever te maken, dan is dat in feite ook een regionalisering van economische activiteiten. Dat is een andere trend die zich in onze samenleving aandient. Naar mijn idee leidt het integreren van sociale en ecologische overwegingen in de structurering van consumptie- en productiepatronen logischerwijs tot die regionalisering. Dat is met allerlei argumenten te onderbouwen. Een ervan is dat naarmate energie schaarser en duurder wordt, het minder voor de hand ligt om over grote afstanden te slepen met basale voedingsmiddelen.

Voorbij de crisis

Transport over lange afstanden lijkt dan meer iets te zijn voor hoge-toegevoegde-waarde-producten.

Schaalgrootte Via de trend van regionalisering kom ik bij een volgend punt dat ik wil noemen: de kwestie van schaal. Schaalvergroting vanwege efficiency is een drijvende kracht geweest in de economische en organisatorische ontwikkelingen van de afgelopen tijd. Hier heeft de agrarische sector ook de grote verwerkende industrieën aan te danken, zoals VION en FrieslandCampina. Ik vind het niet waarschijnlijk dat deze trend de komende tijd zonder meer zal doorzetten. Eerder lijkt de toekomst te zijn aan het op intelligente en effectieve manieren combineren van de grote en kleine schaal. Of nog preciezer: cruciaal wordt het kiezen van de schaal die past bij de omstandigheden waarin wordt geopereerd. Ik zie mogelijkheden ontstaan voor een nieuwe generatie samenwerkingsverbanden, zowel bij de productie als de afzet. Wie weet, is er toekomst voor effectieve samenwerkingsverbanden tussen producenten en consumenten. Op dit punt is er volop beweging in de samenleving. Ik sluit allerminst uit dat ook aan de coöperatieve geschiedenis een nieuw hoofdstuk zal worden toegevoegd. Dit komt dan mede door de vorming van nieuwe coöperatieve verbanden, verspreid over het brede spectrum van het ondernemen in de groene ruimte en desgewenst ook verschillende maatschappelijke sectoren omvattend, denk aan zorg, energie, voeding en gezondheid, natuur en landschap.

Jaarverslag 2009

29

Leiderschap Als de kwaliteit van verbindingen een centraal thema wordt in de komende tijd, dan zullen we ook aan leiderschap nieuwe, aanvullende eisen stellen. Dat geldt over de hele breedte: van de politiek tot en met de banken, van landbouworganisaties tot ziekenhuizen en van het onderwijs tot productiebedrijven. Naast de meer technische vaardigheden die bestuurders en managers altijd al nodig hadden, zullen de leiders van de toekomst ook een ander repertoire moeten beheersen. Dat omvat dan eigenschappen als verbindend werken, empathisch vermogen, authenticiteit als persoon, creativiteit in denken en doen, vermogen tot samenwerking en vooral ook de bereidheid te dienen. De valkuil is nu om deze nieuwe invulling van leiderschap te zien als een set vaardigheden die in een cursus van een paar dagen eigen te maken is. Mijn idee is dat het hier gaat om een fundamenteel proces dat de intrinsieke motivatie en de persoonlijke waarden van de bestuurder of manager direct raakt. Het is goed om hier de tijd voor te nemen.

Een nieuwe richting kiezen Met het voorgaande betoog heb ik willen illustreren dat de huidige crisis - naar mijn oordeel - ook een moment van vernieuwing markeert. Een moment of fase waarin we als samenleving in het algemeen in tal van opzichten opnieuw richting moeten en kunnen kiezen met nieuwe, meer geïntegreerde manieren van werken. Dat geldt in het bijzonder voor de landen tuinbouw. Tal van nieuwe uitdagingen en mogelijkheden dienen zich aan. ZLTO en haar leden zullen hierin hun weg moeten vinden op basis van hun nieuwe visie en onder de leiding van een nieuwe voorzitter, Hans Huijbers. Ik wens hem veel inspiratie en succes met het vervullen van zijn belangrijke taak. Tegelijkertijd betekent dit ook het afscheid van Antoon Vermeer die het afgelopen decennium ZLTO als voorzitter heeft geleid. Hij heeft dat gedaan in roerige tijden, met wijsheid en vaste hand. Hij laat een robuuste organisatie achter die goed gesteld staat voor de volgende ronde met opnieuw flinke uitdagingen en mogelijkheden. Met grote waardering en bewondering heb ik zijn bestuurlijk functioneren gevolgd en soms ook ondergaan, toen hij toezicht op mij hield bij de Rabobank. Hij was/is een sterk bestuurder, geëngageerd, met een uitstekend gevoel voor richting en geleid door heldere principes. Ik vond het een groot genoegen om hem te zien werken en om met hem te werken.

30

Jaarverslag 2009

Voorbij de crisis

Jaarverslag 2009

31

32

Jaarverslag 2009

Nieuw coöperatief ondernemerschap.

Ontwikkelingen in de sector Algemene schets landen tuinbouw Voor veel agrarische bedrijven was 2009 in financieel-economisch opzicht een slecht jaar. De melkgeitenen melkschapenhouderij kreeg bovendien te maken met Q-koorts. De discussie die als gevolg daarvan ontstond over de relatie tussen volksgezondheid en dierhouderij heeft een effect op het debat over de dierhouderij in Nederland. Op de meeste bedrijven is het inkomen in 2009 aanzienlijk gedaald ten opzichte van 2008. Zeker de glastuinbouw heeft het moeilijk. De verslechtering van bedrijfsresultaten is vooral een gevolg van lagere opbrengstprijzen. Op exportmarkten is minder vraag sinds het uitbreken van de kredietcrisis. De huidige verslechterde financiële positie betekent voor veel bedrijven dat er weinig ruimte is om te investeren in duurzaamheid en in versterking van de concurrentiepositie. Het inkomen op veel melkveebedrijven was historisch laag. De lage prijzen voor melk leidden tot protesten in binnen- en buitenland. ZLTO heeft steeds het standpunt ingenomen dat de markt leidend moet zijn. De sector zal rekening moeten houden met grotere prijsschommelingen dan ze tot nu toe gewend was. Aan het einde van het jaar is op een ludieke en positieve manier aandacht gevraagd voor het belang van melk en van de melkveehouderij via de landelijke actie Melk. Da’s belangriek! Melkveehouders verkochten overal in het land Fristi, Optimel en chocolademelk op lokale, regionale en landelijke evenementen. De opbrengst van veertigduizend euro is beschikbaar gesteld voor de bestrijding van malaria. Ook ZLTO-afdelingen deden op diverse plaatsen mee aan deze actie. Na vier jaar is het project Varkens in ComfortClass afgesloten. Dit project richtte zich op een stalsysteem dat primair uitgaat van de behoeften van het varken. Er werd onder andere gekeken naar het functioneren ervan en naar de economisch rentabiliteit voor de varkenshouder. Uitgangspunt zijn de tien basiswelzijnsbehoeften van varkens, die onderzoekers van Wageningen UR hebben vastgesteld. Met de ervaringen van de proefstal in Raalte zijn veelbelovende onderdelen uit de ComfortClass stal toegepast op de bedrijven van vijf innovatieve ondernemers. De initiatiefnemers, LTO Nederland en de Dierenbescherming, zetten in op verdere toepassing van de resultaten. Daarbij wordt gedacht aan toepassing in nieuwe en staande marktconcepten.

Ontwikkelingen gebaseerd op voorlopige ramingen van het Landbouweconomisch Instituut.

Jaarverslag 2009

33

In de pluimveehouderij hebben de leghennenhouders een goed bedrijfsresultaat gehaald. De stijging van de eierprijzen is vooral het gevolg van productievermindering in Duitsland. ZLTO is actief betrokken bij de ontwikkeling van Rondeel, een uniek, integraal, duurzaam (stal)concept voor de legpluimveehouderij. De pluimveesector laat hiermee zien dat ze zelf verantwoordelijkheid en initiatief neemt. En dat ze durft te investeren in de ontwikkeling van meer duurzame houderijconcepten. De consument krijgt zo een extra keuzemogelijkheid. De eerste stal opent in 2010. In de vleeskuikenhouderij zien we dat Volwaard een succes is. Het aantal supermarkten dat Volwaard-pluimveevlees in het winkelschap heeft liggen, neemt toe. In de akkerbouw zorgden de hogere opbrengsten voor een gedeeltelijke compensatie van de lagere prijzen voor belangrijke gewassen als aardappelen, granen en suikerbieten. Zowel in de glastuinbouw, als in de vollegrondstuinbouw is het inkomen gedaald. Vooral de glasgroente- en snijbloementelers zijn hard getroffen door de tegen vallende afzetprijzen. Voor de boomtelers lag het inkomen op een redelijk niveau. De champignonbedrijven hadden te maken met tegenvallende exportresultaten en dus ook met een inkomensdaling. In de glastuinbouw speelden diverse discussies die te maken hebben met de financiële situatie in de sector en het ontbreken van een sterke marktkracht. Mede op aandringen van ZLTO heeft het ministerie van LNV een garantieregeling opengesteld om bedrijven met liquiditeitsproblemen de mogelijkheid te bieden een nieuw teeltseizoen op te starten. Nationaal en internationaal is er aandacht gevraagd voor de toekomst van de Gemeenschappelijke marktordening (GMO) voor groente en fruit en mededinging (NMa). Onder andere tijdens Kom in de Kas is burgers de gelegenheid geboden kennis te maken met de sector. Ook met open dagen en bezoeken van schoolklassen werkt de sector aan bekendheid. In Noord-Brabant, Zuid-Gelderland en Noord-Limburg speelt Q-koorts. Vanuit de landelijke portefeuille diergezondheid en de portefeuilles melkgeitenen schapenhouderij is er al geruime tijd aandacht voor. Vanwege volksgezondheid is het van belang dat er snel duidelijkheid komt over Q-koorts en hoe dat aan te pakken. In de loop van het jaar zijn diverse maatregelen genomen om de risico’s te beperken. In het voorjaar is het gebied waarvoor verplicht vaccineren geldt, uitgebreid tot heel Noord-Brabant, Noord-Limburg en Zuid-Gelderland. In de rest van Nederland is vaccineren een vrijwillige keuze van de ondernemer. Omdat er niet voldoende vaccins waren, heeft niet iedereen kunnen vaccineren. Diverse maatregelen volgden. Vanaf oktober is gebruik gemaakt

34

Jaarverslag 2009

van tankmelkmonsters om te bepalen of een bedrijf besmet is of niet. LTO heeft met haar leden melkgeitenen melkschapenhouders een Plan van Aanpak opgesteld en dit gepresenteerd aan het ministerie van LNV. Hierin


stelde de sector zelf een wachttermijn voor. Het bevatte ook een aanbeveling om dieren individueel te testen en vervolgens besmette dieren af te voeren. Zo ver is de sector nog nooit gegaan. Helaas besliste de overheid anders en zijn in de tweede helft van december de ruimingen gestart van alle drachtige melkgeiten op besmette bedrijven. Daarnaast volgden een fokverbod en een vervoersverbod. Het jaar 2009 eindigde voor de ondernemers met veel onzekerheid.

Q-koorts Aangezien Q-koorts met name in het ZLTO-werkgebied speelt, is vooral vanuit ZLTO veel werk verzet om te komen tot goede afspraken met de overheid: landelijk, provinciaal en regionaal. Het toenemende aantal patiënten leidde tot de oprichting van een patiëntenvereniging in het najaar van 2009. De vakgroep Melkgeitenhouderij heeft de contacten onderhouden met deze vereniging. Nog voor Kerstmis zijn de eerste bedrijven in ons werkgebied geruimd. Vanuit ZLTO Advies is meteen een landelijk adviesteam opgericht met vertegenwoordigers van diverse organisaties. Dit team ondersteunt de ondernemers bij de taxatie en de ruiming. Ook de sociaal pastoraal werkers van ZLTO staan de ondernemers bij. Verder ontvangen de ondernemers met grote regelmaat nieuwsbrieven en er is direct contact met de afdelingen waar een bedrijf wordt geruimd. Op die manier is er gericht aandacht voor de ondernemer en zijn gezin. De intensieve samenwerking tussen advies, belangenbehartiging en vereniging heeft goed gewerkt. Op oudejaarsdag heeft bisschop Hurkmans van Den Bosch een Q-koorts-mis gehouden voor alle betrokkenen: patiënten, veehouders en hun omgeving. De grote opkomst en de sfeer van het gesprek met de bisschop toonden aan dat veel mensen de behoefte hadden om ervaringen te delen en met elkaar troost te zoeken. Voor veel ondernemers startte in december een heftige en emotionele tijd, met grote onzekerheid over de toekomst van het bedrijf. Met de Q-koorts staat het belang van preventief vaccineren weer hoog op de agenda van ZLTO. De relatie tussen de intensieve veehouderij en de volksgezondheid is als maatschappelijk thema urgenter geworden. Door de Q-koorts zijn de banden bovendien versneld en geïntensiveerd. Dat geldt ook voor de discussie die in Noord-Brabant gevoerd wordt naar aanleiding van het burgerinitiatief Megastallen Nee!

Jaarverslag 2009

35

Megastallen Met het indienen van het burgerinitiatief Megastallen Nee! staat de ontwikkelingsruimte van de intensieve veehouderij in Noord-Brabant hoog op de agenda. Zowel lokaal, als provinciaal is er een debat over de toekomst van de intensieve veehouderij. Dit debat concentreert zich op nieuwe ontwikkelingen, doel en praktijk van de reconstructie en op de risico’s voor de volksgezondheid. Bij het laatste discussiepunt gaat het onder meer over fijnstof, MRSA en Q-koorts. Als voorbereiding op het debat over het burgerinitiatief in Provinciale Staten in maart 2010, zijn er in december twee publieksdebatten georganiseerd. ZLTO doet aan deze debatten en bijeenkomsten mee. Voor de ondernemers én voor de samenleving is het immers van belang dat we onze visie uitdragen op het realiseren van een duurzame intensieve veehouderij.

Kavelruil Kavelruil op vrijwillige basis is een prima middel om de verkaveling voor agrarische bedrijven te verbeteren. Verbetering van de verkaveling levert ondernemers jaarlijks grote besparingen op in de kosten van loonwerk en arbeid. ZLTO heeft bij verschillende afdelingen kavelruil aangezwengeld. Daarnaast heeft ZLTO het Brabantse kavelruilloket ingericht voor boeren die een kavel willen ruilen in gebieden waar geen project loopt. Dit loket is bedoeld voor kleinschalige ruil tussen boeren om de agrarische structuur te versterken. De kavelruil gebeurt altijd op basis van vrijwilligheid en wordt zelfstandig tot stand gebracht. Boeren bepalen zelf of ze ruilen en hoe ze dat doen. Het loket adviseert en bemiddelt.

Glastuinbouw De ministeries van VROM en LNV en de provincie Noord-Brabant hebben besloten om ruim tien miljoen euro beschikbaar te stellen voor de sanering of herstructurering van glastuinbouwbedrijven die planologisch in de knel zitten. Onder de tien geselecteerde projectlocaties zijn ook drie door ZLTO voorgedragen gebieden. Te weten Brabantse Wal, Helenaveen en Bommelwaard. De doelstelling is om in 2011 landelijk 200 hectare glas te saneren. Mede door inspanning van ZLTO is de invoering van de maatregel OV-exit (landelijke gastransporttarieven) voorlopig uitgesteld. De NMa had besloten dat de OV-exit-capaciteit niet meer op de contractueel afgesloten capaciteit gebaseerd zou worden, maar op de technische capaciteit van de gasaansluiting. De definitieve uitspraak volgt eind 2010 of begin 2011.

36

Jaarverslag 2009

Meer dan driekwart van de telers constateert dalende opbrengstprijzen voor hun producten als gevolg van de crisis, zo blijkt uit enquêtes gehouden onder glastuinbouwleden. ZLTO heeft het afgelopen jaar geprobeerd hier


verbetering in aan te brengen door ledenavonden te organiseren over ondernemen in slechte tijden en door een werkgroep Afzet op te richten.

Natura 2000 Een uitspraak van de Raad van State in twee beroepszaken over de natuurbeschermingswet heeft de discussie over de uitvoerbaarheid van Natura 2000 op scherp gezet. De Raad concludeert dat de vergunningen ten onrechte zijn gebaseerd op onderliggende milieuvergunningen. Deze uitspraak zet de praktijk van vergunningverlening volledig op de kop. ZLTO schat in dat een paar duizend bedrijven in Brabant de gevolgen van deze uitspraak zullen ondervinden. Dat is onbegrijpelijk en onterecht. ZLTO staat voor bedrijfsontwikkeling, ook rondom de Natura 2000 gebieden. Het is een gegeven dat moderne bedrijven betere technieken toepassen en in staat zijn de ammoniakuitstoot te verminderen. Daardoor dragen zij juist extra bij aan versterking van de natuurkwaliteit. Het is de bedoeling dat er ook snel emissiereducerende technieken voor de rundveehouderij beschikbaar komen. In overleg met VROM is afgesproken dat systemen in de proefstalfase sneller erkend worden, dus voordat alle metingen helemaal zijn afgerond. Er is in een convenant met de provincies Limburg, Noord-Brabant en maatschappelijke organisaties afgesproken dat de veehouderij in Brabant en Limburg zijn emissies vergaand terugbrengt. Wel wordt er een salderingsbank opgericht die bedrijfsontwikkeling rond Natura 2000 gebieden weer mogelijk maakt. Dit wordt in 2010 verder uitgewerkt.

Toch ontpolderingsbesluit voor Natura 2000 gebied Westerschelde In februari 2009 hield de Vaste Kamercommissie een hoorzitting over het ontpolderingsbesluit en de aanbevelingen van de Commissie Nijpels over natuurherstel in de Westerschelde. Deze zitting bood gelegenheid om opnieuw belangstelling te vragen voor het alternatief van ZLTO en de Stichting de Levende Delta voor buitendijkse natuurontwikkeling. In april 2009 nam het kabinet een dubbelbesluit om voor de Hertogin Hedwigepolder nog een laatste onderzoek te doen voor buitendijks natuurherstel. Dit onderzoek kwam zwaar onder druk te staan, omdat natuurorganisaties de procedure van de verdieping van de vaargeul aangrepen om te procederen. Toen deze procedure in juli werd geschorst bij de Raad van State, ontstond er een politiek gevoelige situatie.

Jaarverslag 2009

37

38

Jaarverslag 2009

Eigenschaligheid.

Voor Vlaanderen was een verder oponthoud van de vaargeulverruiming namelijk ongewenst. Het kabinet liet het dubbelbesluit van april 2009 in sneltreinvaart uitvoeren en kwam begin oktober tot het besluit dat de Hertogin


Hedwigepolder toch ontpolderd moest worden. Hierna trokken alle natuurorganisaties hun bezwaren tegen de vergunning voor de vaargeulverruiming in. Begin december 2009 is over het dossier een debat gevoerd in de Tweede Kamer. Dit heeft niet geleid tot wijzigingen in de besluitvorming van het kabinet.

Eerst het zoet dan het zout Een goede zoetwatervoorziening is een basisvoorwaarde voor een optimaal productieklimaat voor de landen tuinbouw. De planvorming rondom het Volkerak Zoommeer loopt al lange tijd. Onderzoeken hebben aangetoond dat de problematiek van blauwalg in het meer alleen kan worden opgelost door het meer weer zout te maken. Er moeten dan wel alternatieven komen om de zoetwatervoorziening te garanderen in delen van de provincie Zeeland en in West-Brabant. Door de achterwaartse verzilting via de sluizen bij Willemstad op het Hollandsch Diep komt ook de zoetwatervoorziening op de Zuid-Hollandse eilanden en in het Westland onder druk te staan: met name in periodes met lage rivierafvoeren. Om die reden hebben ZLTO, LTO Noord en KAVB via de film Eerst zoet dan zout de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta opgeroepen om eerst te investeren in de zoetwatervoorziening, voordat het Volkerak Zoommeer zout wordt gemaakt. Alle overheden en waterschappen rondom het Volkerak Zoommeer onderschrijven de noodzaak om het besluit over zoetwatervoorziening gelijktijdig te nemen met een besluit over een zout Volkerak Zoommeer. De landbouworganisaties worden hierin gesteund door onder meer de natuur- en milieuorganisaties en andere bedrijven. Investeren in de alternatieve zoetwatervoorziening levert winst op voor ecologie, economie en maatschappij.

Brede weerverzekering Aan het einde van het jaar is er overeenstemming bereikt over een brede weerverzekering tussen diverse partijen waaronder het ministerie van LNV, betrokken verzekeraars (OFH, Aquapol, Agriver) en LTO. De brede weerverzekering biedt dekking voor alle extreme weerrisico’s bij open teelten en sluit geen sectoren of risico’s uit. Daarmee kan de teler de continuïteit op zijn bedrijf zeker stellen. Het is daarmee een echte calamiteitenverzekering. Aan deze verzekering is verschillende jaren gewerkt. Minpunten in eerdere verzekeringen zijn opgelost. Vooral LTO heeft er hard aan getrokken. De eerste twee jaar wordt maximaal 65 procent van de premie vergoed door de overheid. Daarvoor is 8,45 miljoen euro per kalenderjaar beschikbaar.

Jaarverslag 2009

39

Begin 2010 hebben vier verzekeraars groen licht gekregen voor hun verzekering. Een van die partijen is de Onderlinge Weerschade Verzekering (OWV). De OWV is opgericht door een collectief van agrarische organisaties en werkt zonder winstoogmerk. Deze verzekering is een initiatief van onder andere LTO, Rabobank Nederland, Achmea Agro, Interpolis en Hagelunie.

Goed werkgeverschap Het Leerwerktraject Glastuinbouw Steenbergen (LGS) is de winnaar van de titel ZLTO Initiatief van het jaar 2009. Hiermee heeft dit samenwerkingsverband van negen ondernemers uit het glastuinbouwgebied Steenbergen een prijs gewonnen van 2.500 euro. De jury vindt LGS “een uniek project, omdat deze praktijkopleiding geïnitieerd is door de ondernemers/werkgevers. Zij trekken de kar. Ze hebben veel zelf bekostigd en ze hebben zelf scholen benaderd.” Inmiddels zijn er twee klassen met leerlingen uit Zuidwest-Nederland. Zij werken bij een van de negen deelnemende bedrijven/kwekerijen. Vanuit ZLTO wordt het model als voorbeeld gebruikt voor geïnteresseerde groepen werkgevers in plantaardige en dierlijke sectoren. De tuinbouw was ook vanwege enkele arbeidsproblemen prominent in het nieuws. Er is jarenlang geïnvesteerd in een goed functionerend systeem van seizoensarbeid. Dit maakt het de ondernemer makkelijker om de personeelsvoorziening in het seizoen op orde te hebben en alle bijkomende zaken goed te regelen. Door een paar incidenten staan de goede naam en faam van alle werkgevers opeens weer ter discussie. In het ene geval distantieerde ZLTO zich in het openbaar van slecht werkgeverschap, bij een tweede situatie is door ZLTO ondersteuning verleend, zodat het conflict kon worden geschikt en de sector daarmee niet verder in diskrediet kwam. De vakgroepen Vollegrondstuinbouw en Fruitteelt zijn gestart met het aanbieden van praktische en betaalbare taalcursussen Pools en Nederlands voor werkgevers en werknemers. Aan de eerste basiscursussen deden ruim honderd deelnemers mee. De animo voor nieuwe cursussen is groot. ZLTO is een van de ondernemersorganisaties die in ’s-Hertogenbosch samen met Brabantse overheden een convenant heeft getekend dat de strijd tegen de jeugdwerkloosheid een impuls moet geven. ZLTO ziet mogelijkheden voor jeugdige werklozen binnen de landen tuinbouw.

40

Jaarverslag 2009

Groei.Kans! officieel van start Het project GROEI.kans! stimuleert ondernemers in streekproducten, plattelandstoerisme en boerderijeducatie


in de grensregio Brabant-Vlaanderen. In dit project werken 25 partners uit Nederland en Vlaanderen samen aan de professionalisering en innovatie van het multifunctioneel ondernemerschap. ZLTO is projectleider in NoordBrabant. Ze creëert met dit project duurzame kansen voor en met multifunctionele ondernemers. Belangrijk is kennisuitwisseling tussen ondernemers. Het project organiseert daarvoor allerlei activiteiten. Daardoor kunnen multifunctionele ondernemers beter inspelen op consumentenvragen en zo hun rendement verhogen.

Beurzen en relatie-events Een keer in de twee jaar vindt in ’s-Hertogenbosch de Landbouwvakbeurs plaats. ZLTO is traditiegetrouw aanwezig met als belangrijkste doel: contact met onze leden. We deelden onze stand met enkele belangrijke partners: ZET Solutions (voorheen Agroportal), Basfood en Nederland Bloeit. Marianne Vos deelde als kopvrouw van de dameswielerploeg van Nederland Bloeit tijdens de openingsdag in de ZLTO-stand handtekeningen uit. Alle dagen is er gekookt met producten uit de omgeving. Ook was er volop gelegenheid om met bestuurders en medewerkers in gesprek te komen. ZLTO nam in 2009 ook deel aan de Champignondagen, Groot Groen, Open dag Rusthoeve, Rundveerelatiedagen Gorinchem, Streekfestival Groene Woud, Tuinbouw Relatiedagen Gorinchem en de Zeeuwse Fruitteeltdag. Om de contacten met de agro-businessleden te versterken is voor het eerst een bijeenkomst met hen georganiseerd bij de HAS Den Bosch. Daarnaast waren ook dit jaar weer veel relaties aanwezig op het ZLTO-congres.

BRABANT LIFE SCIENCES SEED FONDS Het Brabant Life Sciences Seed Fonds (BLSF) is een initiatief van het WesterToren Innovation Centre (WTIc). Het nieuwe fonds richt zich op startende bedrijven die werken vanuit biologische en biochemische processen op de grensvlakken tussen agro, voeding en gezondheid. Het gaat om ‘groene life sciences’ (de toepassing van biotechnologie in landbouw en voedselproductie), ‘rode life sciences’ (de toepassing van biotechnologie in de gezondheidszorg (medicijnontwikkeling en diagnostiek) en om zogenoemde ‘witte life sciences’ (de toepassing van biotechnologie in industriële productie). Het Fonds heeft een budget van acht miljoen euro en een looptijd van tien jaar. Het wil de komende vier jaar in tien tot twaalf bedrijven investeren. Het gaat vooral om bedrijven in een vroege fase van hun veelbelovende ontwikkeling.

Jaarverslag 2009

41

Hoofdstad van de Smaak ’s-Hertogenbosch draagt in 2010 de titel Hoofdstad van de Smaak. Daarmee staat de stad een jaar lang garant voor een groot aantal evenementen met een gastronomisch karakter, gericht op allerlei publieksgroepen. ZLTO ziet in Hoofdstad van de Smaak een grote kans om real food producten breed onder de aandacht te brengen. Het is ook een uitgelezen mogelijkheid om het bewustzijn bij consumenten te vergroten over de betekenis van voedsel productie en -consumptie in de eigen regio. ZLTO is vertegenwoordigd in het bestuur en is hoofdsponsor van ’s-Hertogenbosch Hoofdstad van de Smaak.

Nederland bloeit Onder de merknaam Nederland bloeit startten ZLTO, LTO Noord, LLTB - in samenwerking met LTO Nederland - in februari een nieuwe publiekscampagne. Ze willen hiermee het imago van de agro-sector versterken. Het belangrijkste doel van de campagne? Het belang en de maatschappelijke betrokkenheid van de sector beter voor het voetlicht brengen. Afgelopen jaar hebben de LTO-organisaties gezocht naar een relevante boodschap die de beeldvorming bij het grote publiek over het agro-bedrijfsleven in de breedste zin kan beïnvloeden. Dit zoekproces heeft geleid tot de oprichting van Nederland bloeit. De campagne laat zien wat er gebeurt in de sector en hoe dat doorwerkt in het persoonlijke leven van mensen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan veilig voedsel, duurzame energie, werkgelegenheid of een aantrekkelijke omgeving. Nederland bloeit zoekt aansluiting bij partners uit het agrobedrijfsleven en daarbuiten. Om bekendheid te geven aan Nederland bloeit is de samenwerking met de dameswielerploeg van Vrienden van het Platteland gecontinueerd. Met Marianne Vos als kopvrouw is die wielerploeg een opvallend, sportief platform. Het biedt een uitstekende mogelijkheid om naar leden en het grote publiek te communiceren over de betekenis van het Nederlandse agro-complex.

Start aardappelbeursseizoen op Rusthoeve De ZLTO-beurscommissie Goes organiseerde de landelijke aftrap van de prijsnoteringen voor het seizoen 20092010. De drukbezochte manifestatie vond plaats op het kennis- en innovatiecentrum Rusthoeve in Colijnsplaat. Rondom de notering was een programma gebouwd met onder andere Cees Veerman als spreker. De markten ketenpartijen in de aardappelsector waren ruim vertegenwoordigd. Een belangrijk onderwerp was de beschikbaarheid van zoet water als voorwaarde om kwaliteit te kunnen blijven leveren. Voor Zuidwest-Nederland is zoet water essentieel. Andere onderwerpen waren gericht op het ondernemerschap in de keten.

42

Jaarverslag 2009

Verlichting lastendruk De commissie Regeldruk bedrijven is in 2008 door het kabinet ingesteld om een bijdrage te leveren aan het


schrappen van belastende en overbodige wetten, regels en vergunningen. Bovendien geeft de commissie advies over de hinder van nieuwe regels voor ondernemers. ZLTO-directeur Gerard van Oosten vertegenwoordigt de ondernemers uit de agrarische sector in deze commissie. Een belangrijk resultaat van de commissie is het afschaffen van de zogenoemde Eerste dagmelding. Werknemers die nieuw bij een werkgever in dienst komen, moesten tot voor kort direct op hun eerste werkdag worden gemeld bij de Belastingdienst. Voor de agrarische sector, met vaak wisselende seizoenswerkers, was dat belastend. Die verplichting is in 2009 afgeschaft. Een ander voorbeeld is de verpakkingenbelasting. Met ingang van 2010 is de drempel verhoogd en krijgen veel minder bedrijven hiermee te maken. Op verzoek van de commissie start ZLTO een pilot in de varkenshouderij. Deze test het eenmalig aanleveren van gegevens en het meervoudig gebruik daarvan door gebruikers die daarvoor rechten krijgen van de ondernemer. Een andere pilot richt zich op alle onderzoeken die een ondernemer moet laten doen bij een vergunningstraject. Deze pilot wordt opgezet met de provincie Noord-Brabant.

Jaarverslag 2009

43

44

Jaarverslag 2009

Expert in de groene ruimte.

Ontwikkelingen in vereniging en bestuur Hans Huijbers nieuwe voorzitter In januari 2009 is de procedure gestart voor de werving van een nieuwe voorzitter. Antoon Vermeer had in de algemene vergadering van november 2008 bekendgemaakt dat hij aan zijn laatste jaar als voorzitter begon. In juni heeft dit geresulteerd in de voordracht en benoeming van Hans Huijbers uit Wintelre tot nieuwe voorzitter. Hans Huijbers is Antoon Vermeer opgevolgd na de algemene vergadering in november. In de tussenliggende periode heeft hij zich ingewerkt op een aantal dossiers, kennisgemaakt met diverse personen en organisaties. Huijbers heeft ruime bestuurlijke ervaring, zowel in de sector als daarbuiten. Hij heeft met zijn benoeming tot ZLTO-voorzitter de functie van loco-watergraaf bij Waterschap De Dommel afgerond. Het voorzitterschap van de Raad van Commissarissen van CRV eindigt begin maart 2010.

Afscheid Antoon Vermeer Antoon Vermeer heeft de voorzittershamer tijdens de algemene vergadering in november 2009 overgedragen aan Hans Huijbers. Vermeer is 13 jaar ZLTO-voorzitter geweest. In diverse toespraken is hij geprezen om zijn visie en zijn grote inzet voor de landen tuinbouw in het algemeen en voor ZLTO in het bijzonder. Hij is een van de grondleggers van de organisatie en heeft vanaf het begin mede vorm en inhoud gegeven aan de ontwikkeling en de koers. Bij zijn afscheid is Antoon Vermeer benoemd tot erelid van ZLTO. Vermeer is daarmee het eerste erelid van ZLTO. Hij is tevens onderscheiden met de provinciale Noord-Brabantse onderscheiding Hertog Jan, de pauselijke ridderorde Ridder in de Orde van de Heilige Gregorius en de zilveren legpenning van het ministerie van LNV. Tijdens en na het ZLTO-congres in december in de Efteling was het publieke afscheid van Antoon Vermeer. Bij deze gelegenheid ontving hij het naar aanleiding van zijn afscheid geschreven boek ‘Beter in eigen hand’ over zijn bestuurderschap en de ontwikkelingen in de landen tuinbouw tijdens die periode.

Van Tilburg naar ’s-Hertogenbosch De bouw van het nieuwe kantoor in ’s-Hertogenbosch is in volle gang. Via de ZLTO-site zijn bestuurders en medewerkers steeds op de hoogte gehouden van de vorderingen. Het nieuwe kantoor krijgt een open karakter en biedt veel meer mogelijkheden om in eigen huis bijeenkomsten en vergaderingen te organiseren. Het wordt belangrijker anderen te ontmoeten en kennis en ideeën uit te wisselen.

Jaarverslag 2009

45

Vanwege de aanstaande verhuizing van ons kantoor en de viering van het 200-jarig bestaan van de stad Tilburg, is ervoor gekozen in 2009 een van de jubileumjaarinitiatieven te ondersteunen. Er is gekozen voor een bijdrage aan het Peerke Donders paviljoen, omdat dit van grote cultuurhistorische waarde is voor Tilburg en omgeving. Generaties - ook van onze leden - zijn opgegroeid met Peerke Donders en kennen het paviljoen als plek voor rust en bezinning. Het project past bij onze visie op internationale samenwerking en ontwikkeling. Bovendien is de benadering eigentijds en gericht op de huidige inwoners van Tilburg en omgeving. In 2009, tevens gedenkjaar van Peerke Donders, is het bestaande paviljoen geheel vernieuwd. ZLTO heeft aan de nieuwbouw bijgedragen met een gift en de vakgroep Boomteelt heeft een herinrichtingsplan gemaakt voor het park. Voor de vakgroep Boomteelt is haar betrokkenheid bij het park een voorbeeld van wat de sector kan betekenen voor de maatschappij, bijvoorbeeld met groen in en om de stad. Het nieuwe paviljoen is in oktober geopend.

Veel activiteit in afdelingen In de afdelingen is veel werk verzet door de bestuurders. Enerzijds door de actieve betrokkenheid bij onderwerpen die in de lokale politiek en in de directe omgeving spelen. Anderzijds door contacten met burgers te organiseren, ervoor te zorgen dat ZLTO vertegenwoordigd is op beurzen en bijeenkomsten en door gericht mensen te ontvangen en rond te leiden op bedrijven. Ook voor de zorgen en emoties van leden is in de afdeling vaak tijd. Naast deze belangrijke taken in de eigen afdeling en de eigen gemeente(n), hebben de bestuurders afgelopen jaar ook actief bijgedragen aan de visie van ZLTO. Ze hebben geïnvesteerd in de bestuurskwaliteiten in de afdeling en ze hebben op menig dossier meegedacht en meegewerkt aan een goede lijn voor leden en voor de organisatie.

Rector Merkx overleden In augustus is rector (Jos) Merkx overleden. Rector Merkx was van 1957 tot 1991 verbonden aan de Noord-Brabantse Christelijke Boerenbond (NCB). Merkx’ lijfspreuk ‘Uit de kring van mensen, voor de mensen aangesteld’ typeert hem. Hij was een eenvoudig, sociaalbewogen mens en een bestuurder die met oog voor de mens handelde en in moeilijke (bestuurs)situaties tot oplossingen kwam. Daarom werd hij alom gewaardeerd. Behalve geestelijk adviseur van de NCB was Merkx onder andere ook geestelijk adviseur van de KVO, de KPJ, de Onderwijscommissie van de NCB en aanverwante instellingen, zoals CHV, de Vee- en Vleescentrale, het Boekhoudbureau, de Veilingen NCB en de BV Chemische bedrijven. Grote verdiensten heeft rector Merkx ook bereikt op het sociaalcharitatieve vlak. Hij heeft veel betekend voor leden die in moeilijkheden verkeerden. Ook via zijn rol

46

Jaarverslag 2009


in het Sociaal Fonds, het Fonds Nieuw Welzijn en het Missionarissenfonds heeft hij vele leden actief kunnen ondersteunen. Bij zijn afscheid op 65-jarige leeftijd in december 1990 werd hij benoemd tot erelid van de NCB.

Restyling huisstijl Bij een nieuwe positionering, hoort ook een daarbij passende huisstijl. De huidige huisstijl is tegen het licht gehouden en zal geleidelijk worden aangepast. Het logo is maar licht veranderd, zodat het herkenbaar blijft, maar wel een meer eigentijdse uitstraling heeft. Dat geldt ook voor de bijbehorende ‘vormentaal’. Tijdens de Landbouwvakbeurs zijn de eerste schetsen getoond. De huisstijl is nu verder in ontwikkeling. De implementatie wordt in de loop van 2010 afgerond.

Nieuwe Oogst digitaal Nieuwe Oogst brengt via het weekblad en de website www.nieuweoogst.nu steeds meer - en dus completer actualiteiten en achtergrondinformatie. In de loop van 2009 is fors geïnvesteerd in het dagelijks aanbieden van nieuws via de website. Ook zijn allerlei mogelijkheden toegevoegd om nieuws op maat te ontvangen, bijvoorbeeld via een elektronische nieuwsbrief. De keuze voor dagelijkse informatievoorziening en betere afstemming op de keuze van ondernemers zal zich de komende tijd doorzetten. ZLTO wil op die manier effectief en eigentijds blijven inspelen op de behoeften van leden aan een informatievoorziening op maat.

SOCIAAL GEZICHT Een van de studiedagen vanuit Landbouw en Samenleving is gewijd aan het thema van de leefbaarheid en vitaliteit van het platteland. Vertegenwoordigers van de Zeeuwse en Brabantse Vereniging voor Kleine Kernen schetsten de demografische ontwikkelingen in hun werkgebied. Zij stonden uitvoerig stil bij de gevolgen van vergrijzing en leegstand voor de sociale en economische leefbaarheid van het platteland. Daarna is gedebatteerd over de mogelijkheden en verantwoordelijkheden die ondernemers in de groene ruimte hebben om de vitaliteit van hun dorp en omgeving te versterken. Afgesproken is om regelmatig contact te houden en om daar waar mogelijk lokaal samenwerking te zoeken.

Jaarverslag 2009

47

In dit jaar van slechte economische resultaten is het aantal aanvragen voor persoonlijke begeleiding door de sociaal pastoraal werkers gestegen. Voor veel ondernemers blijkt het financiële probleem in feite slechts het zichtbare topje van de ijsberg te zijn. Daarachter gaan vaak dringende persoonlijke vragen en onzekerheden schuil die te maken hebben met de toekomst van het bedrijf, de relaties met gezin en familie en met de psychische en fysieke belasting van de ondernemer en zijn of haar partner. Via bijeenkomsten Tijd voor toekomst is in verschillende afdelingen indringend aandacht besteed aan de oriëntatie van de ondernemer op zijn toekomst en die van zijn bedrijf. Honderden ondernemers van vijftig jaar en ouder hebben hier aan meegedaan. Een ander succes is de jaarlijkse dag voor Boeren in je uppie. Op 14 mei heeft ZLTO op verzoek van het bisdom Den Bosch een bijeenkomst georganiseerd, in een tent op de Parade midden in de stad. Het onderwerp was Waarden van het Land. Oud-minister Cees Veerman, bisschop Hurkmans en voorzitter Antoon Vermeer deden hun verhaal over de persoonlijke en maatschappelijke waarden van landen tuinbouw, voedsel en agrarische natuur.

48

Jaarverslag 2009


Bestuurssamenstelling Tijdens de algemene vergadering van juni is de nieuwe voorzitter gekozen, Hans Huijbers. Tijdens deze vergadering zijn ook twee nieuwe vakgroepvoorzitters benoemd: Jan Roefs, als voorzitter van de vakgroep Vollegrondstuinbouw en opvolger van Jan Pertijs. En Kees van Zelderen, als voorzitter van de vakgroep Biologische landen tuinbouw en opvolger van Cees van Roessel.

Bestuur en Bestuurlijk Platform Op 31 december 2009 was het ZLTO-bestuur als volgt samengesteld: J.A.M. Huijbers

voorzitter

P.M. de Koeijer

vice-voorzitter, regio Zeeland

P.W.M. Brouwers

regio Oost-Brabant

C.A.A. Coppens

regio West-Brabant

H.P.M. van Ham

regio Midden-Brabant

A.J.M. van Hoof

dierlijke sectoren

T.P. Koekkoek

plantaardige sectoren

M.H.T. Rooijakkers

dierlijke sectoren

A.J. Slabbekoorn

plantaardige sectoren

H.J.T. Coenen

adviseur Zuid-Gelderland

De heer G.J.P. van Oosten was op 31 december secretaris van het bestuur.

Jaarverslag 2009

49

De volgende personen hadden op 31 december 2009 zitting in het Bestuurlijk Platform en behartigen de genoemde portefeuilles: J.A.M. Huijbers

voorzitter, internationale zaken

J.M.A. Aerts

glastuinbouw

P.W.M. Brouwers

milieu

C.A.A. Coppens

verenigingszaken, landbouw & samenleving

H.P.M. van Ham

ruimtelijke ordening

A.J.M. van Hoof

rundveehouderij

T.P. Koekkoek

akkerbouw

P.M. de Koeijer

water

M.G.J.A.M. Meijs

boomteelt, vaste plantenteelt

M.J.M. Mureau-de Jong

vrouw en bedrijf, PR & communicatie

J.P.A. Roefs

vollegrondstuinbouw

M.H.T. Rooijakkers

varkenshouderij

A.J. Slabbekoorn

fruitteelt, sociaal-economisch beleid

M.A. van ’t Westeinde

verbrede landbouw

J.A.M. Wijnen

pluimveehouderij

C. van Zelderen

biologische landen tuinbouw

De heer G.J.P. van Oosten was op 31 december secretaris van het bestuurlijk platform. Adviseur Brabants Agrarisch Jongeren Kontakt: A.A.J.M van Katwijk Adviseur Zeeuws Agrarisch Jongeren Kontakt: T.J.E. Haverbeke

50

Jaarverslag 2009


Nieuwe voorzitter Melkgeitenhouderij In december 2009 heeft Jan van Lokven afscheid genomen als portefeuillehouder Melkgeitenhouderij. Hij is per 1 januari 2010 opgevolgd door Jeannette van de Ven. De melkgeitenhouderij is een van de kleinere sectoren binnen ZLTO.

Jaarverslag 2009

51

52

Jaarverslag 2009

Transparantie en vertrouwen.

Werkorganisatie De bouw van het nieuwe kantoor is in volle gang. Volgens planning werken we vanaf eind 2010 niet meer vanuit het kantoor in Tilburg, maar vanuit het kantoor in ’s-Hertogenbosch. Vooruitlopend daarop wordt het nieuwe werken in fases ingevoerd en verschuift de blik langzaam van Tilburg naar ’s-Hertogenbosch. We zijn daar al betrokken bij Fhealinc, BLSF en ’s-Hertogenbosch Hoofdstad van de Smaak 2010. Ook zijn er diverse contacten met de HAS Den Bosch en met andere organisaties en instellingen. Via fotoreportages op intranet en via het bouwblad Dat gaat naar Den Bosch toe zijn medewerkers en hun thuisfront op de hoogte gehouden van de bouw en wat eromheen speelt. Vooruitlopend daarop wordt de organisatie in stappen aangepast.

Nieuwe werken Steeds meer werkplekken worden ingericht als flexibele werkplek. Zowel in Tilburg, als in ons kantoor in Goes. Er worden opruimacties georganiseerd, zodat iedereen tijdig zijn of haar kasten leeg heeft en documenten die bewaard moeten blijven kan digitaliseren. Zes werkgroepen zijn aan de slag om op deelterreinen alles op orde te hebben voor de nieuwe werken kantooromgeving. Deze zes werkgroepen richten zich op: ICT, documentenstroom, werkprocessen, inrichting, cultureel erfgoed en archivering. Het is echter meer dan alleen een verandering van werken en omgeving. Die keuze is een logisch vervolg op de ZLTO-visie en positionering. Om medewerkers daarin mee te nemen, is vorig jaar voor het eerst een Wij-dag georganiseerd. Een dag waarop het ging om samen te doorleven wat de nieuwe visie betekent en hoe je daar als medewerker aan mee kunt werken. Dat heeft een vervolg gekregen in een filmdag rond de ZLTO-visie en in een Wij-dag begin januari 2010. Het nieuwe werken en de ZLTO-visie doen ook een ander appèl op leidinggeven en management. Om ook daar eind 2010 klaar voor te zijn, zijn er diverse managementsessies geweest.

Jaarverslag 2009

53

ZLTO Bedrijfsadvies opnieuw gecertificeerd ZLTO Bedrijfsadvies wil de ZLTO-leden en klanten maximaal in hun ondernemerschap ondersteunen met kwalitatief goede advisering. Om met vertrouwen te kunnen zeggen dat we het goed doen, heeft ook over 2009 weer een beoordeling plaatsgevonden door een onafhankelijke externe partij: de Vereniging Agrarische Bedrijfsadviseurs VAB/Loyds. VAB/Loyds screent op tal van zaken, zoals dossieropbouw, een evaluatie uitgevoerd door de klant, zelfevaluaties, maar ook op bijscholing van de adviseurs en coaches en doorontwikkeling van de activiteiten van ZLTO Bedrijfsadvies. De bedrijfsadviestak van ZLTO is een van de weinige organisaties die deze certificering heeft. ZLTO Bedrijfsadvies is sinds 2007 gecertificeerd.

Directie Op 31 december 2009 was de directie als volgt samengesteld: G.J.P. van Oosten: algemeen directeur A.J.G. Broenink: directeur financiën C.P.M.M. van Heesbeen: directeur belangenbehartiging R.J.T. Schutten: directeur dienstverlening

Personeel In 2009 hebben directie en ondernemingsraad vijf maal overlegd. Daarnaast is er in werkgroepverband nog een aantal bijeenkomsten geweest ten behoeve van het arbeidsvoorwaardenoverleg, de pensioenregeling en de reiskostenregeling. Al deze vergaderingen verliepen in een goede sfeer en verstandhouding. Personele mutaties in 2009 M

V

Totaal

129

91

220

In dienst in de loop van 2009

12

9

21

Uit dienst in de loop van 2009

3

3

6

138

97

235

Stand per 1 januari 2009

Stand per 31 december 2009

54

Jaarverslag 2009

M

V

T

Fte’s

1 januari 2006

120

80

200

173

1 januari 2007

125

80

205

178

1 januari 2008

132

90

222

194

1 januari 2009

129

91

220

190

1 januari 2010

138

97

235

205

Werkorganisatie

Overzicht van de afgelopen jaren

Per 31 december 2009 waren er 112 medewerkers (38 mannen en 74 vrouwen) met een werkweek van minder dan 40 uur (47,5% van het totaal aantal medewerkers).

IK! Sport Uit in 2008 gehouden gezondheidsonderzoek onder werknemers bij ZLTO is komen vast te staan dat overgewicht en bewegingsarmoede zijn toegenomen. Een stimulans van werkgeverszijde om medewerkers meer te laten bewegen, helpt deze ongewenste ontwikkeling tegen te gaan. Door sportbeoefening te stimuleren worden de conditie en het welbevinden van mensen bevorderd. Dit is voor werknemer en werkgever van belang. Mede daarom heeft ZLTO in 2009 het programma IK! Sport geïntroduceerd. Medewerkers volgen - onder deskundige begeleiding - gedurende een half jaar een activiteiten- en trainingsprogramma dat precies op ze is toegesneden. Daardoor kunnen zij in het najaar een aansprekende prestatie leveren in de sporten nordic walking, hardlopen of wielrennen. De uniforme doelen en uitstraling werken positief uit op de werkvloer (teambuilding, elkaar beter en anders leren kennen). Maar het heeft ook effect op het imago van ZLTO als organisatie en werkgever. In 2009 hebben 81 medewerkers deelgenomen aan IK! Sport. Vanwege het grote succes wordt het programma in 2010 voortgezet.

Jaarverslag 2009

55

Financiële ontwikkeling Kerncijfers ZLTO 2009

2008

*€ 1.000,-

*€ 1.000,-

Netto-omzet

22.926

23.076

Personeelskosten

16.702

15.609

Bedrijfsresultaat

-2.070

-1.470

253

823

Eigen vermogen

32.050

31.797

Balans totaal

48.224

50.907

66%

63%

Kasstroom uit operationele activiteiten

-1.575

221

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

-249

-135

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

-25

-

-1.849

86

209

199

Resultaat

Resultaat

Balans

Eigen vermogen in % van balanstotaal

Kasstroom

Mutatie liquide middelen

Personeel Aantal FTE

56

Jaarverslag 2009

Samenvoeging (ZLTO EN NCB-Ontwikkeling) 2009

2008

*€ 1.000,-

*€ 1.000,-

Netto-omzet

12.596

13.136

Personeelskosten

17.402

16.163

Bedrijfsresultaat

-16.596

-14.036

Resultaat

35.070

13.693

809.459

766.689

867.831

816.004

93%

94%

Kasstroom uit operationele activiteiten

4.232

-20.219

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

-4.573

10.785

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

-16.219

4.020

Mutatie liquide middelen

-16.560

-5.414

209

199

Resultaat

Balans Eigen vermogen Balans totaal Eigen vermogen in % van balanstotaal

Kasstroom

Personeel Aantal FTE

Jaarverslag 2009

57

Toelichting op de ontwikkeling gedurende het boekjaar Gedurende het jaar werden de gevolgen van de economische crisis ook voor ZLTO steeds meer zichtbaar. Een lichte daling van de omzet uit dienstverlening ging gepaard met extra ureninzet voor de begeleiding van onder meer de gevolgen van q-koorts. Bij dienstverlening is geïnvesteerd in kwaliteitsopbouw en nieuwe medewerkers. Beide hebben een tijdelijk drukkend effect op omzetverhoudingen en resultaat. Intern zijn met het oog op de aanstaande verhuizing in 2010 en de gelijktijdige introductie van digitaal- en flexwerken investeringen gedaan in de ondersteunende infrastructuur, zoals document-, ict- en telefoniesystemen. Daarnaast is in 2009 de herziene contributiesystematiek doorgevoerd.

Toelichting op behaalde omzet en resultaten Het ZLTO-resultaat van € 253 k is in lijn met de begroting en met de kwantitatieve doelstelling van een positief resultaat voor de werkorganisatie. Het samengevoegde resultaat is toegenomen tot € 35.070 k door een verbetering van het resultaat op deelnemingen en een positief beleggingsresultaat.

Toelichting toestand op balansdatum (solvabiliteit en liquiditeit) De solvabiliteit is de mate in hoeverre aan de financiële verplichtingen kan worden voldaan. De solvabiliteit is ruim voldoende en het eigen vermogen is in lijn met interne doelstellingen toegenomen ten opzichte van 2008.

Beschrijving van voornaamste risico’s en onzekerheden en risicobeheer Van 2010 tot 2015 zullen de bijdragen van NCB-Ontwikkeling aan de werkorganisatie niet meer worden verhoogd voor inflatie. De inflatoire stijging van kosten zal moeten worden gecompenseerd door opbrengstverhogende of kostenbesparende maatregelen.

58

Jaarverslag 2009

Toelichting op kasstromen en financieringsbehoeften De operationele kasstroom binnen ZLTO is negatief maar kon ruimschoots worden gecompenseerd door een positieve kasstroom vanuit NCB-Ontwikkeling. In 2009 is ook vanuit de liquide middelen toegevoegd aan

Financiële ontwikkeling

het belegde vermogen.

Verwachte gang van zaken In 2010 zal de nadruk komen te liggen op het verder verbeteren van de effectiviteit van de werkorganisatie en het in samenhang laten bijdragen van de bedrijfsonderdelen aan het resultaat. Voor een verdere toelichting wordt verwezen naar de jaarrekening.

Jaarverslag 2009

59

60

Jaarverslag 2009

Zorgen voor levenskwaliteit.

Vooruitblik 2010 Met de presentatie van de ZLTO-visie 2010 – 2020 is tijdens het congres het startschot gegeven voor een dialoog met leden, bestuurders, medewerkers en externe relaties over de aanscherping van de tien hoofdlijnen. De eerste helft van 2010 staat in het teken van overleg. Daarna komt het accent te liggen op de communicatie eromheen. We moeten ons de visie ‘eigen maken’ en praktisch doorvertalen naar alle geledingen van ZLTO. Deze visie is dus niet bedoeld als een document dat na lezing op de stapel of in de la verdwijnt. Het is een kompas en inspiratiebron voor de komende tien jaar. ZLTO wil de dialoog over de ambities in de visie en de mogelijkheden van een praktische doorvertaling permanent voeren, zowel intern als extern. De verhuizing van het ZLTO-kantoor van Tilburg naar ‘s-Hertogenbosch vindt volgens planning plaats aan het eind van 2010. Het is veel méér dan zomaar een verhuizing of zomaar een nieuw gebouw. De inrichting van het nieuwe kantoor is afgestemd op ‘het nieuwe werken’. Een van de uitgangspunten daarvan is dat niemand een vaste werkplek heeft en dat er ruimtes zijn voor de verschillende soorten individueel en collectief werk. Steeds meer medewerkers zullen op een efficiënte en verantwoorde manier ‘op kantoor werken’ combineren met ‘thuis werken’. Ook is het de bedoeling dat er bijna ‘papierloos’ wordt gewerkt. Hiervoor is een nieuwe informatie- en communicatiestructuur ingericht. Deze maakt het mogelijk om vanuit verschillende locaties samen te werken aan documenten en te overleggen. In de aanloop naar de verhuizing worden alle medewerkers uitvoerig voorbereid en getraind op dit ‘nieuwe werken’. De verhuizing brengt ook de zorg met zich mee voor het ‘culturele erfgoed’ van ZLTO, zoals dat bewaard is op het kantoor in Tilburg. Een speciale werkgroep heeft een inventarisatie gemaakt van dit erfgoed. Het belangrijkste oud-archief is overgebracht naar een professionele archiefinstelling. Een deel van de collectie films, video’s en foto’s wordt gedigitaliseerd en toegankelijk gemaakt. Ook is een historische kernbibliotheek geselecteerd en beschreven die meegaat naar het nieuwe gebouw. Daarnaast zijn de lopende archieven geruimd, opgeschoond en waar nodig gedigitaliseerd.

Jaarverslag 2009

61

Na de visie en het ‘nieuwe werken’ is de positionering van ZLTO een derde traject dat in 2010 veel aandacht vraagt. Zowel van leden en bestuurders, als van medewerkers. Er komt een korte ‘corporate’ film uit die op een heldere wijze laat zien wie ZLTO wil zijn en wat zij wil betekenen voor de ondernemers in de groene ruimte en voor de samenleving. Deze film is voor iedereen makkelijk en bij vele gelegenheden te gebruiken. ZLTO heeft voor de periode 2010 - 2015 een strategisch beleidsplan vastgesteld. Hierbij staat de volgende ambitie centraal: “ZLTO wil toonaangevend zijn in het creëren en realiseren van het perspectief voor ondernemers in de groene ruimte, zodat zij duurzaam en daardoor succesvol kunnen ondernemen.” Voor het realiseren van deze ambitie is op een aantal cruciale punten een fundamentele verandering nodig. - Van introverte belangenbehartiging naar extravert perspectief creëren en realiseren. - Van goed nadenken naar anders denken en ook doen. - Van versnipperde aanpak naar samenhang. - Van denken in termen van agrarisch beleid naar samenlevingsbeleid. Deze benadering onderstreept het belang van het ‘nieuwe werken’ als een omslag in de werkwijze en organisatiecultuur. In het beleidsplan 2010 – 2015 staan vier hoofdpunten centraal: - ZLTO werkt voor ondernemersgroepen. - ZLTO werkt als knooppunt in netwerken van organisaties in groen ondernemerschap. - ZLTO is toonaangevend en een inspiratiebron in Noord-West-Europa. - ZLTO beschikt over adequate mensen (medewerkers en bestuurders). - ZLTO is gefinancierd op verschillende pijlers en heeft haar investeringsactiviteiten uitgebreid.

62

Jaarverslag 2009

De beleidsinhoudelijke speerpunten (programma’s) zijn in 2010 dezelfde als in 2008 en 2009. De programmatische, integrale aanpak wordt in 2010 verder versterkt en in het perspectief geplaatst van de visie. De programma’s zijn: - gebiedsgerichte vernieuwing; - versterking marktpositie; - duurzaam ondernemen; - realisatie kennisinfrastructuur en innovatie;

Vooruitblik 2010

- arbeid en goed werkgeverschap; - professionalisering ondernemerschap. Voor de goede resultaten van 2009 verdienen met name onze bestuurders en ook veel actieve leden alle lof. Zij zijn het hart van onze vereniging. We hechten er sterk aan iedereen hartelijk te bedanken die een steentje heeft bijgedragen aan de resultaten van ZLTO en aan de ondersteuning van onze ondernemers in de groene ruimte. Daarom dank aan onze medewerkers en aan partners in het agrarisch bedrijfsleven, overheden, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties.

Tilburg, 10 mei 2010 Namens het bestuur,

J.A.M. Huijbers

ir. G.J.P. van Oosten

voorzitter

algemeen directeur

Jaarverslag 2009

63

Spoorlaan 350 5038 CC Tilburg www.zlto.nl

COLOFON Productie:

ZLTO, afdeling Marketing en Communicatie

Teksten:

Ton Duffhues, Margot Venner

Vormgeving: Aliens Reclamebureau Fotografie:

Beeldbank ZLTO, De Beeldkuil, Imagro

Drukwerk:

OCC De Hoog B.V.

© ZLTO 2010

Meerwaarde - voorwaarde Jaarverslag 2009

Recommend Documents