Masterproef van de opleiding

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent Academiejaar 2011-12

FAMILIALE VERMOGENSPLANNING IN DE AGRARISCHE WERELD. PLANNEN IS DE BOODSCHAP!

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’

Ingediend door Kirsten Van Nieuwenhove Studentennr. 00701655

Promotor : Prof. Dr. J. Bael Commissaris: Dhr. S. Devos

I

WOORD VOORAF

Vijf jaar zijn bijna verstreken. Het waren jaren van hard labeur, van spanningen en af en toe een traantje, maar ook vriendschappen en vreugdemomenten. Als afsluiter van dit hoofdstuk in mijn leven, lever ik mijn masterproef in.

Graag wil ik hierbij een aantal mensen bedanken.

Vooreerst gaat mijn dank uit naar Dhr. Stan Devos, promotor bij deze masterproef. Bij hem kon ik altijd terecht voor de nodige raad alsook voor allerlei interessante voorstellen in verband met mijn onderwerp.

Ook mijn ouders verdienen zeker en vast een vermelding in dit proefstuk. Hen wil ik bedanken, niet alleen voor de steun tijdens dit ‘thesisjaar’, maar vooral ook voor de nodige bijstand gedurende de voorbije vijf jaar. De stress en vreugde die ik heb ervaren, hebben zij steeds met mij gedeeld.

Tot slot wens ik ook mijn vriend te bedanken voor alle steun de voorbije jaren. Alsook voor het nalezen van de tekst en het aanbrengen van allerhande correcties.

GENT, 9 mei 2012

II

INLEIDING ..................................................................................................................................................... 1 DEEL 1: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT GEEN REGELING GETROFFEN VOOR ZIJN BEDRIJF . 4 1.TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT VAN HET BEDRIJF MET BESCHERMING TEGEN DE GEVOLGEN VAN DE WETTELIJKE DEVOLUTIE ................................................................................... 4 1.1 WETTELIJKE DEVOLUTIE .............................................................................................................. 4 1.2 OPLOSSINGEN OM VERBROKKELING TEGEN TE GAAN OP BASIS VAN DE WETTELIJKE DEVOLUTIE ............................................................................................................................................ 7 1.2.1 WET TOT ERFREGELING VAN DE KLEINE NALATENSCHAPPEN...................................... 8 1.2.1.1 Toepassingsgebied ................................................................................................................. 9 a) Onverdeelde nalatenschap. ......................................................................................................... 9 b) Één of meer onroerende goederen in de nalatenschap ............................................................... 10 c) Één van de onroerende goederen is de gezinswoning ................................................................ 10 d) Het kadastraal inkomen mag 1565 EUR niet overschrijden ....................................................... 11 e) Toepassingsvoorwaarden Wet op de erfregeling inzake landbouwbedrijven mogen niet vervuld zijn .............................................................................................................................................. 12 1.2.1.2 Recht van overname ............................................................................................................. 12 a) Wat houdt dit in?...................................................................................................................... 12 b) Voor wie? ................................................................................................................................ 13 c) Wat kan men overnemen? ........................................................................................................ 15 d) Hoe? ........................................................................................................................................ 17 1.2.1.3 Na de overname ................................................................................................................... 17 1.2.2 WET OP DE ERFREGELING VAN LANDBOUWBEDRIJVEN MET HET OOG OP HET BEVORDEREN VAN DE CONTINUÏTEIT ....................................................................................... 18 1.2.2.1 Toepassingsgebied ............................................................................................................... 19 1.2.2.2 Recht van overname ............................................................................................................. 22 a) Voor wie? ................................................................................................................................ 22 b) Voorwerp van de overname...................................................................................................... 25 c) Hoe wordt de overname geregeld? ............................................................................................ 27 1.2.2.3 Na de overname? .................................................................................................................. 28 2. FISCALE GEVOLGEN VAN NIET-REGELING VAN DE OVERDRACHT ......................................... 30 2.1 HISTORIEK EN RATIO LEGIS ....................................................................................................... 30 2.2 HUIDIGE REGELING VLAAMS GEWEST..................................................................................... 32 2.2.1 Toepassingsgebied ...................................................................................................................... 34 a) Familiale onderneming ................................................................................................................ 34 b) Familiale vennootschap ............................................................................................................... 35 2.2.2 Voorwaarden .............................................................................................................................. 37 a) Participatievoorwaarde................................................................................................................. 37 b) Tewerkstellingsvoorwaarde ......................................................................................................... 38 c) Andere voorwaarden in de oude regeling ...................................................................................... 40

III

d) Formele voorwaarden .................................................................................................................. 41 e) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling .................................................................................. 41 2.2.3 Toezicht...................................................................................................................................... 43 2.3 HUIDIGE REGELING WAALS GEWEST ....................................................................................... 44 2.3.1 Toepassingsgebied ...................................................................................................................... 44 a) Familiale onderneming ................................................................................................................ 45 a1) Landbouwgronden ................................................................................................................. 45 b) Familiale vennootschap ............................................................................................................... 47 2.3.2 Voorwaarden .............................................................................................................................. 48 a) Participatievoorwaarde................................................................................................................. 48 b) Tewerkstellingsvoorwaarde ......................................................................................................... 49 c) Formele voorwaarden .................................................................................................................. 50 d) Voorwaarden tot behoud .............................................................................................................. 51 2.4 HUIDIGE REGELING BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST ................................................ 53 2.4.1 Toepassingsgebied ...................................................................................................................... 53 2.4.2 Voorwaarden .............................................................................................................................. 54 a) Participatievoorwaarde................................................................................................................. 54 b) Tewerkstellingsvoorwaarde ......................................................................................................... 55 c) Formele voorwaarden .................................................................................................................. 55 d) Voorwaarden tot behoud .............................................................................................................. 56 3. UITGESTELD LOON............................................................................................................................. 57 3.1 WIE HEEFT RECHT OP HET UITGESTELD LOON? ..................................................................... 58 3.2 WANNEER IS HET UITGESTELD LOON OPEISBAAR? ............................................................... 59 3.3 HOE VERKRIJGT MEN HET UITGESTELD LOON EN HOEVEEL BEDRAAGT HET? ............... 60 3.4 UITGESTELD LOON EN BELASTINGEN ...................................................................................... 61 3.5 BESLUIT .......................................................................................................................................... 62 4. CONCLUSIE: LAND- OF TUINBOUWER TREFT GEEN REGELING VÓÓR HET OVERLIJDEN .... 63 DEEL 2: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT EEN REGELING GETROFFEN VÓÓR HET OVERLIJDEN................................................................................................................................................ 67 1. TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT VAN HET BEDRIJF IN HET KADER VAN EEN VÓÓRTIJDIGE REGELING ................................................................................................................................................ 68 1.1 ROERENDE GOEDEREN IN LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN .............................................. 68 1.1.1 Overname ................................................................................................................................... 70 1.1.2 Andere opties.............................................................................................................................. 71 1.2 ONROERENDE GOEDEREN IN LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN ......................................... 71 1.2.1 Onroerende goederen in eigendom .............................................................................................. 72 1.2.1.1 Schenking ............................................................................................................................ 72 A) Modaliteiten............................................................................................................................ 73 a) Voorwaarde en last............................................................................................................... 73 IV

b) Schenking met vrijstelling van inbreng ................................................................................. 74 c) Techniek van de dubbele akte ............................................................................................... 75 d) Ascendentenverdeling .......................................................................................................... 75 e) Schenking van een familiale onderneming of vennootschap .................................................. 76 1.2.1.2 Pacht .................................................................................................................................... 77 a) Toepassingsgebied ................................................................................................................... 77 b) Duur ........................................................................................................................................ 79 1.2.1.3 Verkoop ............................................................................................................................... 81 1.2.1.4 Huwelijksvermogensrecht .................................................................................................... 83 1.2.1.5 Inbreng in vennootschap ....................................................................................................... 87 a) Ratio legis................................................................................................................................ 87 b) Vennootschapsvorm................................................................................................................. 89 b1) Besloten Vennootschap met beperkte aansprakelijkheid ...................................................... 90 b2) Naamloze Vennootschap .................................................................................................... 90 b3) Landbouwvennootschap ..................................................................................................... 91 b4) Maatschap.......................................................................................................................... 92 2.1.1.6 Testament ............................................................................................................................ 94 a) Ascendentenverdeling bij testament.......................................................................................... 95 1.2.2 Onroerende goederen onder pacht ............................................................................................... 95 2. FISCALE GEVOLGEN VAN DE TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT ............................................... 97 2.1 SCHENKINGSRECHTEN ................................................................................................................ 98 2.1.1 Fiscale rechten bij modaliteiten van schenkingen ....................................................................... 100 2.1.1.1 Schenking met vrijstelling van inbreng ............................................................................... 100 2.1.1.2 Techniek van de dubbele akte ............................................................................................. 100 2.1.1.3 Ascendentenverdeling ........................................................................................................ 100 2.1.1.4 Schenking van een familiale onderneming of vennootschap ................................................ 101 A) HUIDIGE REGELING VLAAMS GEWEST ........................................................................ 102 a) Toepassingsgebied ............................................................................................................. 104 a1) Familiale onderneming ................................................................................................. 104 a2) Familiale vennootschap ................................................................................................ 105 b) Voorwaarden ..................................................................................................................... 106 b1) Participatievoorwaarde ................................................................................................. 106 b2) Formele voorwaarden ................................................................................................... 106 b3) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling .................................................................. 107 c) Toezicht ............................................................................................................................. 108 d) Artikel 7 Wet Successierechten .......................................................................................... 108 B) HUIDIGE REGELING WAALS GEWEST ........................................................................... 109 a) Toepassingsgebied ............................................................................................................. 109

V

a1) Familiale onderneming ................................................................................................. 109 a2) Familiale Vennootschap ............................................................................................... 111 b) Voorwaarden ..................................................................................................................... 112 b1) voorwaarden tot verkrijging van de vrijstelling ............................................................. 112 b2) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling .................................................................. 113 b3) Formele voorwaarden ................................................................................................... 114 C) HUIDIGE REGELING BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST .................................... 115 a) Toepassingsgebied ............................................................................................................. 115 b) Voorwaarden ..................................................................................................................... 116 b1) Familiale onderneming ................................................................................................. 116 b2) Familiale vennootschap ................................................................................................ 117 2.2 PACHT ........................................................................................................................................... 117 2.3 VERKOOP...................................................................................................................................... 118 2.4 HUWELIJKSVERMOGENSRECHT .............................................................................................. 119 2.5 INBRENG IN EEN VENNOOTSCHAP .......................................................................................... 120 2.6 TESTAMENT ................................................................................................................................. 123 3. CONCLUSIE: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT EEN REGELING GETROFFEN VÓÓR HET OVERLIJDEN .......................................................................................................................................... 123 BESLUIT ..................................................................................................................................................... 130 BIBLIOGRAFIE .......................................................................................................................................... 134

VI

INLEIDING 1. “Land- en tuinbouwondernemingen kennen in hun leven 3 te onderscheiden fases. Het gaat namelijk ten eerste om de start of de overname van het bedrijf, vervolgens om de verdere uitbouw en tot slot gaat het ook over het pensioen van de eigenaar. In elk van deze drie fasen staat eigenlijk één kenmerk van de landen tuinbouwsector centraal, namelijk het familiaal karakter. Meer specifiek wens ik hier in te gaan op het familiaal karakter bij de overdracht van de onderneming. Dat komt tot uiting in het feit dat de eigenaar de continuïteit binnen de familie nastreeft en dus op zoek gaat naar een opvolger in die kring. “In de meeste gevallen gaat het bedrijf over van vader of moeder op zoon of heel soms van vader of moeder op dochter. Melden zij zich niet, dan wordt vaak een beroep gedaan op een neef of schoonzoon.”1 Het zijn namelijk die mensen die men vertrouwt en waarvan men wil dat zij de kennis en de zorg van het bedrijf op zich nemen. Dat vloeit ook voort uit de emotionele band die men heeft met alle bezittingen binnen het bedrijf. Dit maakt echter dat de opvolging van dergelijke bedrijven niet altijd even vlot verloopt. Terwijl als men bijvoorbeeld gronden in pacht heeft, is die band minder aanwezig en dat leidt ertoe dat de stopzetting van dergelijke activiteiten met minder moeite gepaard gaat. Alsook is het zo dat dezer dagen minder zonen en dochters of andere verwanten staan te springen om het landof tuinbouwbedrijf over te nemen. Het is tegenwoordig niet zo eenvoudig op financieel vlak dergelijk bedrijf te exploiteren en ook het vele werk schrikt hen vaak af. Logischerwijze heeft dit zijn gevolgen voor de overdrachten in de landen tuinbouwsector.

2. Aan de hand van cijfermateriaal kan de moeilijke overdracht van landen tuinbouwbedrijven geïllustreerd worden. De cijfers die volgen zijn afkomstig uit een rapport van het jaar 2010 en hebben betrekking op de periode 1997-2007.2

1

J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 5. M. CALUS, V. VANDERMEULEN, E. ROGGE, L. EMDE, J.DESSEIN, L.LAUWERS en G. VAN HUYLENBROECK, (2010) Wijkers en blijvers in de Vlaamse landen tuinbouw, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 83-88. 2

1

In het rapport ziet men eerst en vooral reeds duidelijk dat er in het algemeen minder aan overdracht wordt gedaan. Waar het aantal overdrachten in 1997 nog 1,6% bedroeg, is dat in 2006 gedaald naar 1,3%. Vervolgens blijkt uit dat rapport ook dat landen tuinbouwers langer aan het hoofd van hun bedrijf blijven en de opvolging op de lange baan schuiven. Het is namelijk zo dat 29% van hen reeds de pensioengerechtigde leeftijd van 65 jaar heeft bereikt en amper 42% is jonger dan 50 jaar. Het toont dus aan dat men met een verouderde groep van bedrijfsleiders zit in landen tuinbouw. En die evolutie zal zich ook voortzetten. Deze vaststelling vertoont zich voornamelijk in de provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen. In de provincie West-Vlaanderen is er nog een grotere groep van jongere bedrijfsleiders. Deze leeftijdsstructuur varieert niet enkel van provincie tot provincie, maar verschilt ook naargelang het bedrijfstype.

3. Niet alleen deze cijfers omtrent de leeftijdsstructuur van Vlaamse landen tuinbouwers toont aan dat overnames binnen de familie niet altijd vlot verlopen, maar dat blijkt ook uit cijfers omtrent de bedrijfsovername. Van de landen tuinbouwers die de continuïteit van het bedrijf nastreven, is het zo dat in 43% van de gevallen opvolging is gewenst, maar slechts bij 13% is de opvolging ook echt voorzien. Dit wordt ook bevestigd in het rapport ‘Land- en tuinbouw in Vlaanderen 2009. Landbouwindicatoren in zakformaat.’3 Het rapport maakt dus ook melding van die 13% met opvolger en geeft ook aan dat 58% geen opvolger heeft en dat 29% het niet weet.

4. Wat betreft de regeling voor de overname is het ook zo dat slechts bij 25% effectief een regeling is uitgewerkt. Veel landen tuinbouwers hebben dit nog niet gedaan. Men zou zich best tijdig voorbereiden op de overdracht van het landof tuinbouwbedrijf om zo al te veel problemen te voorkomen. Het al dan niet treffen van een overnameregeling kan namelijk heel wat (financiële) implicaties hebben.

3

J. PLATTEAU. & T. VAN BOGAERT (reds.) (2009) Land- en tuinbouw in Vlaanderen 2009. Landbouwindicatoren in zakformaat, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel. 2

5. Het gevolg van dit alles is logischerwijze ook dat de landen tuinbouwbedrijven enorm in aantal aan het dalen zijn. Deze evolutie zal zich ook voortzetten naar de toekomst toe. Dit blijkt uit voorspellingen voor het jaar 2017 gemaakt door het Departement Landbouw en Visserij in het voorgaand vermelde rapport.” 4

6. In deze masterproef wil ik graag alle opties tot familiale vermogensplanning met betrekking tot het landen tuinbouwbedrijf uitwerken, alsook aantonen welke gevolgen zij genereren. Dat betekent dat enerzijds moet gekeken worden naar de situaties waarin men als overlater niets heeft geregeld en anderzijds de gevallen waarin men wel een regeling wil treffen met betrekking tot het bedrijf.

4

M. CALUS, V. VANDERMEULEN, E. ROGGE, L. EMDE, J.DESSEIN, L.LAUWERS en G. VAN HUYLENBROECK,

(2010) Wijkers en blijvers in de Vlaamse landen tuinbouw, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 41-42.

3

DEEL 1: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT GEEN REGELING GETROFFEN VOOR ZIJN BEDRIJF 7. Zoals reeds in de inleiding werd vermeld, blijkt dat vaak lang wordt gewacht om enige regeling te treffen met betrekking tot het bedrijf. En in sommige gevallen wordt zelfs helemaal niets op voorhand geregeld. Dat betekent dan ook dat uiteindelijk bij het overlijden van de decujus het vermogen onderworpen zal worden aan de wettelijke regeling betreffende de verdeling van de nalatenschap. De wettelijke devolutie wordt echter gekenmerkt door heel wat gevolgen die in feite nadelig zijn voor de continuïteit van het landof tuinbouwbedrijf. Vandaar dat hierna ook een uiteenzetting volgt van de regelingen aan de hand waarvan men die negatieve implicaties kan verhinderen.

1.TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT VAN HET BEDRIJF MET BESCHERMING TEGEN DE GEVOLGEN VAN DE WETTELIJKE DEVOLUTIE

1.1 WETTELIJKE DEVOLUTIE

8. Is voor het landof tuinbouwbedrijf geen overdrachtsregeling getroffen ten tijde van het overlijden van de decujus, dan zal het vermogen worden vererfd volgens de regels van de wettelijke devolutie. Het wettelijk erfrecht komt er eigenlijk op neer dat het vermogen in natura verdeeld wordt in verschillende delen aan de personen die er recht op hebben en volgens het aandeel waarop ze recht hebben. Het aandeel van de erfgenamen is afhankelijk van de orde en graad waartoe de erfgenamen behoren ten opzichte van de overledene. “Heeft de overledene afstammelingen nagelaten, dan zullen deze als eerste tot de nalatenschap worden geroepen aangezien zij tot de eerste orde behoren. Dezen zullen elk bij gelijke delen erven. Indien de erflater geen afstammelingen nalaat, maar wel broers of zussen heeft, dan zullen deze tot de erfenis komen samen met elke nog in leven zijnde ouder. Dat betekent dat vader en moeder of degene die nog in leven is elk ¼ van de nalatenschap krijgen. Hetgeen overblijft van de nalatenschap wordt dan in gelijke delen verdeeld over de broers en/of zussen van de erflater.

4

Zijn er geen broers of zussen meer, dan wordt de nalatenschap op basis van het principe van de kloving in twee delen verdeeld, waarvan het ene deel voor de moederlijke lijn en het andere voor de vaderlijke lijn. Binnen deze derde orde erft dan de dichtste in graad, die ouder, grootouder, eventueel overgrootouder van de overledene kan zijn. Tot slot kan het zijn dat de decujus overlijdt zonder afstammelingen, broers of zussen, ouders of grootouders. In dit geval zullen dan de erfgenamen uit de vierde orde tot de nalatenschap worden geroepen. Dit zijn de bloedverwanten uit de zijlijn andere dan broers of zussen, zoals bijvoorbeeld ooms, tantes, neven, nichten.”5 9. “Naast deze hierboven opgesomde erfgenamen, is er nog een belangrijke wettige erfgenaam, namelijk de langstlevende echtgenoot van de erflater. 6 Het aandeel in de nalatenschap van de langstlevende is afhankelijk van de personen met wie deze in samenloop tot de nalatenschap komt. Is er samenloop met afstammelingen van de erflater, dan krijgt de langstlevende het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap, en gaat de blote eigendom ervan naar de afstammelingen. Komt de langstlevende tot de erfenis samen met andere erfgenamen dan afstammelingen van de decujus, dan krijgt de eerstgenoemde het vruchtgebruik op het eigen vermogen van de erflater en de volle eigendom van het aandeel van de erflater in het gemeenschappelijk vermogen. Komt de langstlevende echtgenoot met geen enkele erfgenaam in samenloop, dan komt de gehele nalatenschap in volle eigendom toe aan de overblijvende echtgenoot.”7 In principe zal de langstlevende echtgenoot wel degelijk eigendommen in vruchtgebruik dan wel in volle eigendom krijgen al naargelang de situatie, wanneer niets omtrent de overdracht van het landof tuinbouwbedrijf is geregeld.

10. De mogelijkheid bestaat ook dat twee personen in plaats van te huwen, een verklaring van wettelijke samenwoning gaan afleggen. Deze samenlevingsvorm is tegenwoordig zelfs vrij voordelig. Door de Wet van 28 maart 2007 is namelijk ook voor wettelijk samenwonenden voorzien in een wettelijk erfrecht.8

5

J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek voor familierecht, Brugge, die Keure, 2008, 108-116. Wet 14 mei 1981 tot wijziging van het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, BS 27 mei 1981, 6908; artikel 745bis BW. 7 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek voor familierecht, Brugge, die Keure, 2008, 497-498. 8 Wet 28 maart 2007 tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei 2007, 24928. 6

5

Dat betekent dat de langstlevende wettelijk samenwonende op basis van artikel 745 octies BW “het vruchtgebruik erft van het onroerend goed dat het gezin tijdens het samenwonen tot gemeenschappelijke verblijfplaats diende en van het daarin aanwezige huisraad.”9 Het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende is dus beperkt tot de gezinswoning. Dat betekent ook dat wanneer wettelijk samenwonenden een landof tuinbouwbedrijf zouden hebben, de langstlevende zich met betrekking tot dat bedrijf niet kan beroepen op zijn wettelijk erfrecht. Men zal een andere regeling moeten treffen met betrekking tot de gebouwen en materialen van het bedrijf.

11. Wat is nu het probleem bij de vererving van een landof tuinbouwbedrijf via de regels van de wettelijke devolutie? Wel, er staan in het wettelijk erfrecht 2 principes centraal. Het is namelijk zo dat de nalatenschap volgens de wet in natura moet worden verdeeld. En daarnaast houdt de wet ook een recht in voor reservataire erfgenamen (afstammelingen, ascendenten en langstlevende echtgenoot) om hun reserve uit te oefenen op de erfgoederen.

12. Wat betreft de verdeling in natura betekent dat voor het landof tuinbouwbedrijf dat het zal verdeeld worden over de verschillende erfgenamen die tot de nalatenschap komen. Logischerwijze heeft dit verstrekkende gevolgen voor het agrarisch bedrijf dat op die manier uit elkaar zal vallen.

13. Wat betreft het recht van de reservataire erfgenamen, dat houdt in dat zij het voor hen voorbehouden deel van de nalatenschap kunnen beschermen tegen de beschikkingen van de erflater ten kosteloze titel (via schenking, testament, contractuele erfstelling). Dat betekent dan dat, wanneer de erflater via een beschikking het voorbehouden deel overschreden heeft, de reservatairen een vordering tot inkorting van de giften kunnen instellen. Ook hier zal men tot gevolg hebben dat het bedrijf volledig uit elkaar gaat vallen.

9

J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek voor familierecht, Brugge, die Keure, 2008, 616; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2010, 800, nr. 1511. 6

Wat echter wel mogelijk is, is dat de erfgenamen overeenkomen dat het landof tuinbouwbedrijf aan één van hen wordt overgelaten en dat deze dan aan de anderen hun aandeel gaat uitbetalen. Geraken de erfgenamen het echter niet eens over een regeling, dan kan elk van hen de verdeling van de goederen vorderen. 10 Maar aangezien een verdeling van de goederen in natura vaak erg moeilijk is, zo ook bij een landof tuinbouwbedrijf, gaat men vaak over tot een openbare verkoop van de goederen en wordt zo een verdere verdeling in geld bewerkstelligd.11

1.2 OPLOSSINGEN OM VERBROKKELING TEGEN TE GAAN OP BASIS VAN DE WETTELIJKE DEVOLUTIE 14. Belangrijk is dat tegenwoordig ook nog andere wetgeving bestaat, specifiek ook aan te wenden bij de overdracht van landen tuinbouwbedrijven en die ook tegemoet komt aan de problematiek van de continuïteit van dergelijke bedrijven.

15. Vooreerst hebben we de Wet van 16 mei 1900 tot erfregeling van de kleine nalatenschappen. 12 Deze wet maakt het mogelijk om kleine eigendommen te beschermen tegen de verbrokkeling ervan op basis van de wettelijke devolutie. 13 Nog meer specifiek voor landen tuinbouwbedrijven is de Wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit.14 Net zoals de Wet op de kleine nalatenschappen heeft deze wet tot doel de verbrokkeling van het bedrijf tegen te gaan door het voorzien van een overnamerecht voor de erfgenamen in de rechte nederdalende lijn. 15

10

R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 11. 11 R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 11. 12 Wet 16 mei 1900 tot erfregeling van de kleine nalatenschappen, BS 21-22 mei 1900, 2333. 13 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1142, nr. 2251. 14 Wet 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 24 september 1988, 13511. 15 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1156, nr. 2290. 7

Maar in tegenstelling tot de Wet op de kleine nalatenschappen is het echter zo dat de Wet op de erfregeling van landbouwbedrijven enkel van toepassing kan zijn op landen tuinbouwbedrijven en dus niet op handels-, ambachtsof nijverheidsbedrijven. 16

1.2.1 WET TOT ERFREGELING VAN DE KLEINE NALATENSCHAPPEN

16. Zoals in het voorgaand stuk omtrent de wettelijke devolutie reeds vermeld, vormen de regels van de verdeling in natura en het recht van de reservataire erfgenamen een probleem voor het vererven van een landof tuinbouwbedrijf omwille van de verbrokkeling. Vandaar dat de wetgever heeft voorzien in de Wet van 16 mei 1900 tot erfregeling van de kleine nalatenschappen.17

17. Deze wet zorgt ervoor dat kleine eigendommen, en voornamelijk landbouwbedrijven die gevestigd zijn in de woning, onttrokken kunnen worden aan de erfrechtelijke principes. 18 Op die manier kan de ouderlijke woning binnen de familie blijven en kan men de continuïteit van de kleine familiale onderneming garanderen. 19 Een andere doelstelling die men met deze wet nastreeft, is dat er een vereenvoudigde en snellere afhandeling is van dergelijke problemen en dat zo openbare verkopen meer kunnen vermeden worden.20

18. Toen de wet in 1900 werd uitgevaardigd, was deze in principe enkel van toepassing op landbouwbedrijven. Maar om verdere verbrokkeling te vermijden bij handels-, ambachts- en nijverheidsbedrijven heeft men via de Wet van 20 december 1961 uitbreiding tot deze bedrijven doorgevoerd.21

16

W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1156, nr. 2290. 17 Wet 16 mei 1900 tot erfregeling van de kleine nalatenschappen, BS 21-22 mei 1900, 2333. 18 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1142, nr. 2251. 19 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 1-2. 20 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1142, nr. 2251; L. WEYTS, “De miskende zus van de preferentiële toebedeling uit het huwelijksgoederenrecht is deze uit de wet op de kleine nalatenschap”, T.Not. 2009, 159. 21 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1152, nr. 2277; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 5-6; Wet 20 december 1961 tot wijziging van de wet van 16 mei 1900 betreffende de erfregeling der kleine nalatenschappen., BS 9 januari 1962, 170. 8

1.2.1.1 Toepassingsgebied “De wet is van toepassing op elke onverdeelde nalatenschap die, voor het geheel of een deel, onroerende goederen bevat waarvan het kadastraal inkomen in het geheel 1565 EUR niet overschrijdt.”22

19. Uit de definitie blijkt dat drie voorwaarden dienen vervuld te zijn voor de toepassing van de wet. Het moet namelijk gaan om een onverdeelde nalatenschap, deze moet één of meer onroerende goederen bevatten en het kadastraal inkomen mag niet meer bedragen dan 1565 EUR. Daarnaast is ook vereist dat één van de onroerende goederen de gezinswoning is. 23 Alsook moet men er rekening mee houden dat de toepassingsvoorwaarden van de Wet op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit niet vervuld zijn, want als dat wel het geval is dan krijgt die wet voorrang.24

a) Onverdeelde nalatenschap. 20. De wet is eerst en vooral van toepassing op een onverdeelde nalatenschap. Dat is een onverdeeldheid die ontstaat ten gevolge van het overlijden van de erflater, wat de nalatenschap heeft doen openvallen. Maar ook de onverdeeldheid die ontstaat door ontbinding van het huwelijk door het overlijden van één van de echtgenoten, de huwelijksgemeenschap, valt onder de toepassing van deze wet.25

21. Twee onverdeeldheden kunnen zich voordoen. De eerste is de onverdeeldheid tussen de langstlevende echtgenoot en de erfgenamen, tengevolge van overlijden van de eerststervende. De tweede onverdeeldheid bestaat tussen de erfgenamen onderling, na overlijden van de langstlevende echtgenoot.26

22

Art. 1 van de Wet tot erfregeling van de kleine nalatenschappen. D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 2. 24 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 2; Infra 20, nr. 52. 25 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 3; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2010, 1143, nr. 2253. 26 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 3. 23

9

Enige andere onverdeeldheid dan in deze situaties valt niet onder de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen.

22. Deze wet is ook niet enkel van toepassing bij een onverdeeldheid in het kader van wettelijke erfopvolging, maar ook ingeval van testamentaire erfopvolging. 27 Dit voor zover natuurlijk de goederen bij testament nog niet zijn overgemaakt aan de begiftigde, want dan is geen sprake meer van een onverdeelde nalatenschap. In dit geval is dan ook geen toepassing meer mogelijk van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen.28

b) Één of meer onroerende goederen in de nalatenschap “De nalatenschap moet voor het geheel of voor een deel uit onroerende goederen bestaan.”29

23. Dat wil dus zeggen dat ten minste één onroerend goed de nalatenschap moet uitmaken. Of deze ook roerende goederen bevat, maakt niet uit, maar de nalatenschap mag niet louter uit roerende goederen bestaan.30

c) Één van de onroerende goederen is de gezinswoning 24. “Voor de toepassing van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen is vereist dat binnen de nalatenschap een onroerend goed vervat zit dat tot woning is bestemd. 31 Op basis van artikel 4, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen betekent dat dat het goed ten tijde van het overlijden bewoond moet zijn door de erflater, zijn echtgeno(o)t(e), of zijn afstammelingen.32

27

D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 3; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2010, 1143, nr. 2253. 28 Wet van 16 mei 1900 tot erfopvolging van de kleine nalatenschappen hierna afgekort als Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 29 Artikel 1 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 30 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 4. 31 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 4-5; Gent (1e k.) 17 februari 1995, www.jura.be. 32 Artikel 4, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 4-5. 10

25. Ontleedt men de wet dan blijkt daaruit eerst en vooral dat het moet gaan om een onroerend goed waar men zijn verblijfplaats heeft gevestigd. Daarnaast is het ook zo dat het voldoende is dat één van de voorgaande vermelde personen ten tijde van het overlijden van de erflater het goed bewonen, ook al is men niet dezelfde persoon als de overnemer. De overnemer moet het goed niet zelf bewoond hebben, maar één van die personen wel voor de toepassing van de wet. Logischerwijze moet de betrokken woning ook in België gelegen zijn. Zoniet zal niet de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen van toepassing zijn, maar wel buitenlandse wetgeving.”33

d) Het kadastraal inkomen mag 1565 EUR niet overschrijden 26. De toepassing van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen vereist dat het totaal kadastraal inkomen 1565 EUR niet overschreden is. 34 Om te kijken of deze voorwaarde vervuld is, moet men kijken naar het kadastraal inkomen van alle onroerende goederen tezamen. 27. Het kadastraal inkomen is datgene dat “geldt op de dag van het openvallen van de nalatenschap.”35 “Het inkomen van de onroerende goederen die nog niet, of niet als afzonderlijk perceel, zijn gekadastreerd of die een grondige wijziging hebben ondergaan, wordt vastgesteld zoals bij de bepaling van de grondbelasting.”36 Het bewijs van het kadastraal inkomen dat lager ligt dan 1565 EUR kan geleverd worden aan de hand van een kadastraal uittreksel. Dit bewijs geldt tot bewijs van het tegendeel. 37

33

D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 5. 34 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1144, nr. 2255; Gent (1e k.) 17 februari 1995, www.jura.be. 35 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1144, nr. 2255. 36 Artikel 1, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1144, nr. 2256. 37 M. PUELINCKX-COENE, J. VERSTRAETE, N. GEELHAND, I. VERHAERT, [Erfrecht] “De wetten van 16 mei 1900 en van 29 augustus 1988”, TPR 2005, afl. 2, 721, nr 402. 11

e) Toepassingsvoorwaarden Wet op de erfregeling inzake landbouwbedrijven mogen niet vervuld zijn

28. Artikel 12 van de Wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit houdt een voorrangsregel in van deze wet ten opzichte van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen wanneer alle voorwaarden voor eerstgenoemde wet zijn vervuld. 38 Op deze regel bestaat echter 1 uitzondering. Het is namelijk zo dat, zelfs al zijn de voorwaarden voor de Wet erfregeling landbouwbedrijven vervuld, de langstlevende echtgenoot nog altijd de overname kan vorderen op basis van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen.39

1.2.1.2 Recht van overname “De toepassing van het gemeen erfrecht wordt vervangen door de mogelijkheid voor bepaalde erfgenamen om de woning benevens de stoffering, het huis en de landbouwexploitatie of het huis en het handels-, ambachtsof nijverheidsbedrijf tegen schattingsprijs over te nemen.”40

a) Wat houdt dit in?

29. Eigenlijk is dit overnamerecht perfect om de continuïteit van kleine eigendommen en dus ook landbouwbedrijven te waarborgen. Het is namelijk zo dat door dit recht de mogelijkheid wordt voorzien dat één familielid de woning kan overnemen waarin het bedrijf wordt geëxploiteerd. Het recht geldt enkel voor het onroerend goed dat de woning uitmaakt. Op die manier wordt de eventuele verbrokkeling vermeden die zich zou voordoen bij de toepassing van de verdeling in natura of de eventuele openbare verkoop.

38

Wet 29 augustus 1988 op de erfregeling van landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit hierna Wet erfregeling landbouwbedrijven; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 7. 39 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 7; Infra 21, nr. 52. 40 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1144, nr. 2257 12

b) Voor wie?

30. In artikel 4 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen wordt een opsomming gegeven van de personen die het recht van overname op basis van deze wet kunnen uitoefenen. Aangezien dit een persoonlijk recht is kunnen enkel zij de vordering daartoe instellen. 41 Weliswaar is men hier niet toe verplicht. Men heeft de keuze om de kleine eigendom over te nemen of niet. De vordering moet wel worden ingesteld voor de verdeling van de nalatenschap logischerwijze.42 Bijkomend is voor de overnemer ook vereist dat hij of zij reeds een aandeel heeft in het goed dat men wil overnemen, dit omwille van de aard van verdeling van de overname. 43 Die medeeigendom kan verkregen zijn aan de hand van het erfrecht, via een schenking, een legaat, of een huwelijkscontract.

31. De begunstigden van het recht van overname zijn de erfgenamen in de rechte nederdalende lijn, alsook de langstlevende echtgenoot.44 De Wet van 28 maart 2007 tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende betreft, heeft echter niet in een uitbreiding van dit overnamerecht voorzien ten voordele van de langstlevende wettelijke samenwonende. 45

32. Aan het recht van overname van de langstlevende echtgenoot vormt artikel 1446 BW een beperking in die zin dat zij voorrang heeft op artikel 4 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. Deze beperking zal echter enkel belang hebben wanneer de echtgenoten onder een gemeenschapsstelsel gehuwd zijn. Bovendien is het ook zo dat de langstlevende weinig waarde heeft met dat recht wanneer die reeds het vruchtgebruik van het goed heeft. 46

41

W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1147, nr. 2264. 42 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1149, nr. 2267; Gent (1e k.) 17 februari 1995, www.jura.be. 43 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1144-1145, nr. 2257. 44 Artikel 4 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 45 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1147, nr. 2264; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 9. 46 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1147, nr. 2264. 13

Daarnaast is er ook voor de erfgenamen in de rechte lijn een beperking aan hun recht. Dit is het geval wanneer de langstlevende reeds over het vruchtgebruik van het over te nemen goed beschikt.47

33. Zijn de titularissen van het overnamerecht nog minderjarig, dan zal men hiervoor nog moeten bijgestaan worden door een vertegenwoordiger en zal ook een machtiging van de vrederechter vereist zijn. 48 34. “Een bijkomend probleem voor de houders van het overnamerecht is dat zij ook kunnen geconfronteerd worden met het feit dat meerdere erfgenamen hun recht gaan uitoefenen. In dat geval moet men terugvallen op een rangregeling die in artikel 4 van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen is uitgewerkt. De hieronder beschreven volgorde dient gevolgd te worden.

-

de langstlevende echtgenoot;

-

degene die de decujus heeft aangewezen. De aanwijzing door de decujus moet volgens het Hof van Cassatie vervat zitten in een geschrift en meer bepaald in een testament vanwege de decujus49;

-

degene die tot aan het overlijden, zelfs zonder het huis met de decujus of zijn echtgenoot te bewonen, op regelmatige en voortdurende wijze in het bedrijf meewerkte. Het bewijs moet dus geleverd worden van de medewerking op regelmatige en voortdurende wijze. Dit kan volgens een vonnis van de vrederechter van Oudenaarde-Kruishoutem bijvoorbeeld aan de hand van de overname door een erfgenaam van het veebeslag vóór het overlijden van de erflater, de aankoop van aanpalende weiden door de erfgenaam, de overname door de erfgenaam van energieabonnementen op het adres van het bedrijf,… Het bewijs van een activiteit die pas na het overlijden van de erflater is begonnen, is geen afdoend bewijs 50;

47

W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1147, nr. 2264. 48 Artikel 4, 2e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen, 49 Cass. 28 november 1946, Pas. 1963, I, 449; 28 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN juni 1951, Pas 1951, I, 742; , Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1148, nr. 2266. 50 Vred. Oudenaarde-Kruishoutem 18 april 2007, www.jura.be. 14

-

degene die tot aan het overlijden met de decujus of zijn echtgenoot het huis bewoonde en hem hulp en bijstand verschafte;

-

degene die op het ogenblik van het overlijden het huis bewoont;

-

degene die door de meerderheid van de belangen is aangewezen en, bij gebrek aan deze meerderheid, die door uitloting is aangewezen. Met de meerderheid van belangen bedoelt men de personen die in aanmerking komen voor de overname en die het grootste aandeel bezitten in het over te nemen goed.51”52

c) Wat kan men overnemen? 35. “Op basis van artikel 4, 1 e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen kan men de volgende zaken overnemen:

-

de woning door de decujus, zijn echtgenoot, of één van zijn afstammelingen betrokken, benevens de stoffering;

-

het huis, de meubelen, alsmede de gronden die de bewoner van het huis persoonlijk en voor eigen rekening in gebruik had, het landbouwmateriaal en de dieren tot de bebouwing dienende;

-

het huis, de goederen, de grondstoffen, de beroepsvoorwerpen en andere hulpmiddelen die aan het

handels- , ambachtsof nijverheidsbedrijf zijn

verbonden.”53

36. Aangezien het in deze masterproef voornamelijk gaat over de verschillende planningstechnieken in de agrarische wereld, wil ik mij hier beperken tot de bespreking van de overname van het landof tuinbouwbedrijf.

51

D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 13. 52 Artikel 4, 3e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 13; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1148, nr. 2266. 53 Artikel 4, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 15

37. Wanneer men een landof tuinbouwbedrijf wil gaan overnemen aan de hand van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen moet men er zich bewust van zijn dat dit enkel mogelijk is wanneer het bedrijf geëxploiteerd wordt in de woning zelf. 54 Daarin zitten ook vervat de gronden die de bewoner van het huis persoonlijk en voor eigen rekening in gebruik had, het landbouwmateriaal en de dieren. 55

38. Op basis van een arrest van het Hof van Cassatie is het duidelijker om te stellen dat in het belang van de overname, de gronden persoonlijk door de bewoner en voor zijn rekening moeten worden geëxploiteerd.56 De bewoner kan de decujus zijn, maar ook één van de afstammelingen of de langstlevende echtgenoot. Het recht van overname zal dus niet kunnen uitgeoefend worden wanneer de bewoner en de exploitant van de grond niet dezelfde zijn. 57 Vereist is dus dat de exploitant ook de bewoner is van het onroerend goed. Zoniet is deze voorwaarde voor de overname op basis van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen niet vervuld.

Door deze voorwaarde te stellen is het wel zo dat een grotere inperking ontstaat van de toepassing van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. Dit kan natuurlijk niet de bedoeling zijn, aangezien het niet strookt met de visie van het waarborgen van de continuïteit van het landbouwbedrijf. De situatie waarin kinderen nog in het huis van hun ouders wonen en de exploïtatie doen, komt niet zo heel veel meer voor. De kinderen gaan na verloop van tijd apart gaan wonen.58

39. In een ander arrest heeft het hof van cassatie ook een oordeel geveld over de eventuele gedeeltelijke overname van een landbouwbedrijf.

54

D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 17-18; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1150, nr. 2273. 55 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1150, nr. 2273. 56 Cass. (1e k.) 11 mei 1998, AR C.95.0116.N. 57 Cass. (1e k.) 11 mei 1998, www.jura.be; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1150-1151, nr. 2274; M. PUELINCKX-COENE, J. VERSTRAETE, N. GEELHAND, I. VERHAERT, [Erfrecht] ‘De wetten van 16 mei 1900 en van 29 augustus 1988’, TPR 2005, afl. 2, 723, nr. 407. 58 M. PUELINCKX-COENE, J. VERSTRAETE, N. GEELHAND, I. VERHAERT, [Erfrecht] ‘De wetten van 16 mei 1900 en van 29 augustus 1988’, TPR 2005, afl. 2, 723-724, nr. 407. 16

Aangezien dit niet strookt met de centrale gedachte van continuïteit van de onderneming is het volgens het Hof niet mogelijk slechts een deel van het bedrijf over te nemen. 59 Gezinswoning en bedrijf moeten samen worden overgenomen, tenzij de gezinswoning reeds in het bezit van de overnemer zou zijn. d) Hoe?

40. Om het recht tot overname uit te oefenen, moet de kandidaat-overnemer zijn vordering instellen bij de vrederechter die bevoegde rechter is in dergelijke zaken. 60 Belangrijk in deze wet is ook dat de belanghebbenden of schuldeisers op basis van artikel 4 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen de mogelijkheid hebben om de vrederechter te vragen een schatting te laten uitvoeren van het goed.61

1.2.1.3 Na de overname

41. Wanneer een beroep wordt gedaan op de procedure tot overname van een kleine eigendom op basis van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen en men slaagt daarin, dan zal men daarmee niet zomaar kunnen doen wat men wil. Deze wet voorziet namelijk in een verbod tot vervreemding en de plicht tot persoonlijke bewoning en exploitatie. Het doel van deze bepalingen bestaat erin te vermijden dat de overnemer van de goederen, deze zou gaan vervreemden met winstbejag. 62

42. Aan de overnemer wordt de mogelijkheid tot vervreemding van de eigendom ontzegd voor een periode van 5 jaar te rekenen vanaf de datum waarop de akte van overname is verleden. 63

59

Cass. 18 oktober 1968, Pas. 1969, I, 192; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1151, nr. 2276. 60 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1152, nr. 2280. 61 Artikel 4, 5e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 62 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, II, afl. 41, 20. 63 Artikel 5, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 17

Kan men echter een ernstige reden voorleggen aan de vrederechter, dan kan men het verbod eventueel naast zich neerleggen. 64

43. Overname van een kleine eigendom in het kader van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen impliceert voor de overnemer ook dat hij gedurende 5 jaar en dit binnen de 3 maanden na het verlijden van de akte de overgenomen goederen persoonlijk moet bewonen en exploiteren.65

44. Het niet-naleven van beide verplichtingen impliceert voor de overnemer een betaling van een vaste vergoeding in het voordeel van de gewezen deelgenoten van de onverdeeldheid of hun rechtsverkrijgenden en dit ten belope van 20% van de prijs die zij voor de overname hebben ontvangen. 66

1.2.2 WET OP DE ERFREGELING VAN LANDBOUWBEDRIJVEN MET HET OOG OP HET BEVORDEREN VAN DE CONTINUÏTEIT

45. Naast de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen is er door de wetgever in 1988 nog een meer specifieke Wet ingevoerd ten voordele van landen tuinbouwbedrijven. Het gaat om de Wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit. 67 Ook deze wet vormt net als de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen een instrument voor erfgenamen om af te wijken van de gemeenrechtelijke principes van het erfrecht. Ook hier wordt namelijk in een overnamerecht voorzien met betrekking tot zowel roerende als onroerende goederen in de nalatenschap. Vaak zijn die goederen van groot belang voor de exploïtatie van het landof tuinbouwbedrijf. Het is dan ook logisch dat men op die manier de continuïteit van de onderneming kan waarborgen.

64

Artikel 5, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. Artikel 6, 1e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen. 66 Artikel 5, 4e lid en 6, 2e lid Wet erfopvolging kleine nalatenschappen 67 Wet 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 24 september 1988, err. BS 15 november 1988, 13511; Wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit hierna afgekort als Wet erfregeling landbouwbedrijven. 65

18

Ook kan men er zo voor zorgen dat het landof tuinbouwbedrijf in de familie blijft, aangezien het overnamerecht wordt voorzien voor erfgenamen in de rechte nederdalende lijn. 68 Aan de hand van deze wet zal ook de toegang voor jonge landbouwers gestimuleerd worden.69 In feite heeft men dus iets trachten te doen aan de alsmaar moeilijker wordende overdracht van een landof tuinbouwonderneming.

46. Dat dit niet 100% gelukt is, blijkt uit de cijfers omtrent overnames uit een rapport van 2010. Duidelijk is dat er niet echt veel jonge bedrijfsleiders meer zijn in de landbouw. Het is tegenwoordig te ingewikkeld en te duur om een bedrijf over te nemen. Het doel was dan ook om via deze Wet erfregeling landbouwbedrijven bedrijfsopvolgingen binnen de familie te stimuleren, maar nu blijkt dat men tegenwoordig meer en meer de overname via andere technieken zoals de schenking gaat aanmoedigen.

47. Wat betreft de verhouding van de Wet erfregeling landbouwbedrijven ten opzichte van de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen is het zo dat de eerstgenoemde wet de andere uitsluit.70 Maar wel opvallend is dat de Wet erfregeling landbouwbedrijven inhoudelijk heel wat regels heeft overgenomen uit de Wet van 1900, mits enkele verschilpunten.71

1.2.2.1 Toepassingsgebied

48. Om toepassing te kunnen maken van de Wet erfregeling landbouwbedrijven is vereist dat er een onverdeelde nalatenschap is die voor het geheel of voor een deel een landbouwbedrijf bevat.72

68

Artikel 1, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 1. 70 Artikel 12 Wet erfregeling landbouwbedrijven. 71 J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 192; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1156, nr. 2291. 72 J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 193; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1156, nr. 2292. 69

19

49. Wat onder een landbouwbedrijf moet worden verstaan, kan men terugvinden in artikel 1, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. Het gaat om “het geheel van de roerende en onroerende goederen bestemd voor iedere activiteit, grondgebonden of niet, die betrekking heeft op de akkerbouw, de veeteelt, de pluimveeteelt, de groenteteelt, de fruitteelt, de viskwekerij, de bijenkweek, de druiventeelt, de bloementeelt, de sierplantteelt, de teelt van zaad- en pootgoed, de boomkwekerijen evenals de productie van kerstbomen.” De verkoop van landen tuinbouwproducten volstaat niet.73 50. “Daarnaast is het zo dat het begrip ‘landbouwbedrijf’ volgens een cassatiearrest enkel betrekking kan hebben op een bedrijf dat bestaat in hoofde van de rechtsvoorganger die eigenaar is gebleven van het bedrijf tot aan zijn overlijden, ook al baatte hij het eigenlijk niet meer zelf uit, maar wel langs zijn zoon om met dien verstande dat hij erin geïnteresseerd is gebleven. Ook stelt dat cassatiearrest dat men niet kan spreken van een landbouwbedrijf wanneer de nalatenschap landbouwgronden bevat, zonder dat er een geheel van roerende en onroerende goederen is die de exploitatie mogelijk maken. De nalatenschap moet effectief een landbouwbedrijf of een deel ervan bevatten om de Wet erfregeling landbouwbedrijven toe te kunnen passen.”74

51. In tegenstelling tot de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen geldt hier geen maximaal kadastraal inkomen waarmee rekening moet worden gehouden voor de toepassing van de Wet erfregeling landbouwbedrijven en dus het overnamerecht. 75

52. Op basis van artikel 12 van de Wet erfregeling landbouwbedrijven geldt het principe dat deze wet voorrang heeft op de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen, als de voorwaarden voor eerstgenoemde wet zijn vervuld.76 Dat is ergens ook logisch omdat eerstgenoemde wet specifieker is.

73

W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1157, nr. 2292, . 74 Cass. (1e k.) 6 februari 2004, AR C.01.0232.F. 75 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1157, nr. 2294; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 3; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 193. 76 ; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 4; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 192. 20

Op dit principe bestaat één uitzondering. Wat betreft de langstlevende echtgenoot is het zo dat deze zich niet kan beroepen op de Wet erfregeling landbouwbedrijven. Deze wet voorziet namelijk geen overnamerecht voor de langstlevende. Er is echter wel de mogelijkheid om dan een beroep te gaan doen op de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen waar dat recht voor de langstlevende wel is voorzien. 77 In dat geval krijgt de langstlevende op basis van de voorbereidende werken voorrang voor de afstammelingen op basis van de Wet erfregeling landbouwbedrijven. 78 Voor deze uitzondering op de voorrangsregeling is geen wetgeving voorzien. Maar de langstlevende echtgenoot kan zich echter wel nog op andere wetgeving beroepen, namelijk op artikel 1446 BW. 79 Op grond van dat artikel “kan de langstlevende, tegen oplegging indien daartoe grond bestaat, zich bij voorrang doen toewijzen één van de onroerende goederen die tot gezinswoning dient, samen met het aldaar aanwezige huisraad, en het onroerend goed dat dient voor de uitoefening van zijn beroep, samen met de roerende zaken die aldaar aanwezig zijn voor beroepsdoeleinden.”80

53. Wenst de langstlevende zijn recht tot overname niet uit te oefenen, dan verkrijgt die nog altijd sowieso het vruchtgebruik op basis van artikel 745 bis, §1 BW. “De situatie waarin de langstlevende dan vruchtgebruik heeft, leidt ertoe dat de afstammelingen dan hun overnamerecht ook niet kunnen uitoefenen, aangezien zij geen overname kunnen doen van enkel de blote eigendom. De exploitatieplicht houdt in dat de volle eigendom moet worden geëxploiteerd.”81 Dit heeft ook tot gevolg dat de overname op basis van de Wet erfregeling landbouwbedrijven pas wordt gehanteerd bij overlijden van de tweede ouder.82

77

Artikel 4 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen; ; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 5; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 192. 78 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1157, nr. 2293. 79 Artikel 4 Wet erfopvolging kleine nalatenschappen; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1157, nr. 2293; D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 5; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 192. 80 Artikel 1446 BW. 81 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1157, nr. 2293. 82 Parl. St. Kamer 53K0768001. 21

1.2.2.2 Recht van overname “Onverminderd de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek die de rechten van de langstlevende vastleggen, heeft ieder van de erfgenamen in de rechte nederdalende lijn, wanneer een nalatenschap voor het geheel of voor een deel een landbouwbedrijf bevat, het recht van overname naar schatting van de roerende en onroerende goederen die behoren tot het landbouwbedrijf.” 83

54. Dit houdt in dat een persoon de overname mag doen van het geheel of een deel van een landbouwbedrijf tegen betaling van een overnameprijs aan de mede-erfgenamen. Die overnameprijs kan in der minne ontstaan of via schatting door een deskundige op bevel van de vrederechter.84 “Dit recht van overname ontstaat op het ogenblijk waarop de nalatenschap van de rechtsvoorganger van de erfgenamen in onverdeeldheid openvalt.”85

a) Voor wie?

55. Zoals reeds hiervoor vermeld wordt het recht van overname op basis van de Wet erfregeling landbouwbedrijven enkel toegekend aan de afstammelingen in de rechte nederdalende lijn. En dat betekent dus ook dat de langstlevende echtgenoot niet in aanmerking komt voor de overname onder deze wet.86

83

Artikel 1 Wet erfregeling landbouwbedrijven. D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 20-21. 85 Cass. (1e k.) 30 januari 1997,AR C.96.0158.F. 86 Artikel 1 Wet erfregeling landbouwbedrijven; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 194; Supra 20-21, nr. 52. 84

22

Uit de Wet, tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de Wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, blijkt ook dat het overnamerecht uit de Wet erfregeling landbouwbedrijven niet van toepassing is op de langstlevende wettelijk samenwonende. 87

56. Ook minderjarigen en onbekwaamverklaarden kunnen titularis zijn van het overnamerecht op basis van de Wet erfregeling landbouwbedrijven, maar daarvoor is dan wel vereist dat hun recht wordt uitgeoefend door de wettelijke vertegenwoordiger en mits machtiging van de vrederechter. (artikel 2 Wet erfregeling landbouwbedrijven) 88

57. Mogelijks gebeurt het dat verschillende erfgenamen wensen om hun overnamerecht uit te oefenen. In dat geval moet men, net zoals bij de Wet erfregeling kleine nalatenschappen, een beroep doen op artikel 3 Wet erfregeling landbouwbedrijven om de volgorde te bepalen die de erfgenamen in acht moeten nemen. “Bij samenloop van meerdere erfgenamen zal voorrang worden gegeven aan

-

Degene of degenen die door de decujus bij testament zijn aangewezen en die op het ogenblik van het overlijden het hele bedrijf of een gedeelte ervan op regelmatige en voortdurende wijze exploiteren of die op het ogenblik van het overlijden op regelmatige en voortdurende wijze in het bedrijf meewerken; Men moet dus en door de erflater bij testament zijn aangeduid en het bedrijf exploiteren. Zijn deze voorwaarden vervuld, krijgt men voorrang, zelfs op personen die enkel bij testament zijn aangeduid. “Ik wil er hier ook op wijzen dat men rekening moet houden met het karakter van het landbouwbedrijf. Dit kan een eigen goed zijn van de erflater, maar het kan ook gemeenschappelijk zijn met zijn echtgeno(o)t(e). Is het een eigen goed, dan betekent dat de erflater via zijn testament iemand kan aanwijzen.

87

Wet 28 maart 2007, tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei 2007, 24928; Parl. St. Kamer 51K2514001. 88 J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 194. 23

Heeft men echter te maken met een gemeenschappelijk goed, dan kunnen beide echtgenoten een testament maken en iemand aanduiden, maar dan kan het dat zij een verschillende overnemer aanduiden. Zij doen er dan ook goed aan hieromtrent onderling afspraken te maken.”89 -

Degene of degenen die op het ogenblik van het overlijden het hele bedrijf of een gedeelte ervan op regelmatige en voortdurende wijze exploiteren of die op het ogenblik van het overlijden op regelmatige en voortdurende wijze in het bedrijf meewerken;

-

Degene of degenen die op het ogenblik van het overlijden niet aan het bedrijf deelnemen zoals bepaald in lid 1) maar die door de decujus bij het testament zijn aangewezen.”90

58. Opvallend is dat bij de Wet erfregeling landbouwbedrijven voorrang wordt gegeven aan personen die effectief het bedrijf exploiteren of erin meewerken, terwijl in de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen daar pas in derde instantie naar gekeken wordt. Daar laat men eerst de langstlevende echtgenoot zijn overnamerecht uitoefenen en vervolgens degene die de erflater heeft aangeduid.

59. Het gebeurt ook dat verschillende erfgenamen uit dezelfde categorie wat betreft de voorrangsregeling hun overnamerecht wensen uit te oefenen. Op basis van artikel 3 is het mogelijk dat die erfgenamen die hun recht wensen uit te oefenen, de overname dan gezamenlijk kunnen verrichten91

60. Men moet dit artikel ook samenlezen met artikel 5, laatste lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. Daarin wordt bepaald dat elke overnemer de exploitatie kan afstaan aan een medeovernemer zonder voorafgaande machtiging. 92

89

D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 8; E. STASSIJNS, ‘De vrederechter behoeder van de continuïteit van de landbouwbedrijven’, T. Vred., 1989, 200, nr. 6. 90 Artikel 3, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 194. 91 Artikel 3, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1159, nr. 2298. 92 Artikel 5 Wet erfregeling landbouwbedrijven; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1159, nr. 2298. 24

61. Komen de erfgenamen met het oog op een gezamenlijke overname niet tot een akkoord, dan zal de overname op basis van de Wet erfregeling landbouwbedrijven niet kunnen doorgaan.93 In dat geval zal men moeten terugvallen op de basisprincipes van het erfrecht.

b) Voorwerp van de overname “Op basis van artikel 1 Wet erfregeling landbouwbedrijven strekt de overname zich uit tot de roerende en onroerende goederen die behoren tot het landbouwbedrijf.”

62. Wat betreft de onroerende goederen gaat het om alle gebouwen die gebruikt worden in het kader van het landbouwbedrijf, met inbegrip van de woning, de tuin, het erf en de gronden.94 Wat betreft de roerende goederen gaat het om het landbouwmateriaal, het vee, stro, meststoffen en zaden, de wassende oogst, evenals de melk- en bietenquota.95

63. Overname kan met betrekking tot het volledige bedrijf, maar het is ook mogelijk om slechts een deel van het bedrijf over te nemen. (artikel 9, 1 e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven) 64. Waarom laat de wetgever deze keuze? Wel hij heeft tot doel er zo voor te zorgen dat de goederen die van belang zijn voor de landbouwexploitatie kunnen worden behouden en worden overgenomen, eerder dan dat het bedrijf volledig intact wordt overgenomen. 96

65. Kiest men voor een gedeeltelijke overname, dan moet men de goederen aanduiden die men wenst, zonder de mede-erfgenamen te benadelen. (artikel 9, 2e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven) De goederen die daarna overblijven kunnen verder worden overgenomen volgens de voorrangsregeling. (artikel 9, 3e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven)

93

D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 9; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 194. 94 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 10. 95 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 10. 96 96 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 11. 25

Maar de eerste overnemer mag echter niet enkel de goederen overlaten die weinig of geen waarde meer hebben.97 Of deze mag dus geen onverantwoorde keuzes maken ten nadele van mede-erfgenamen.98 De exploitatie beïnvloedt de omvang van de overname niet. Dus als men bijvoorbeeld niet het volledige bedrijf heeft geëxploiteerd kan men toch nog altijd het volledige bedrijf overnemen. 99

66. Tot slot speelt artikel 9 laatste lid Wet erfregeling landbouwbedrijven nog in op de situatie waarbij meerdere erfgenamen uit dezelfde voorrangscategorie beslissen tot gezamenlijke overname. Zij moeten daarbij gezamenlijk de goederen aanduiden die ze willen.

67. Ik wens hierbij ook nog even melding te maken van het probleem met bouwgronden als onderdeel van een landbouwbedrijf. “Wat betreft de overname van dat soort gronden als deel van het bedrijf, stelt artikel 11 Wet erfregeling landbouwbedrijven de mogelijkheid voorop voor iedere mede-erfgenaam om daartegen verzet aan te tekenen. Het verzet is echter enkel mogelijk voor bouwgronden waarop geen gebouwen staan dienstig voor het landbouwbedrijf. Deze procedure heeft ook geen gevolgen voor andere goederen.”100 Kiest men ervoor verzet te doen dan zal men daarvoor best een attest aanvragen bij het College van Burgemeester en Schepenen als bewijs van de bouwgrond. 101

68. Voorgaande regelen omtrent het voorwerp van de overname, zijn deze die werden uitgewerkt in de oorspronkelijke Wet erfregeling landbouwbedrijven van 1988. Er zijn echter wel twee latere wetsvoorstellen omtrent dat voorwerp te bemerken.

97

W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1159, nr. 2299. 98 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 11; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 195. 99 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 11. 100 Artikel 11 Wet erfregeling landbouwbedrijven. 101 J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 197. 26

69. In 2007 is er een eerste wetsvoorstel gekomen.102 Dit met het oog op de situatie waarbij de erflater zijn bedrijf reeds voor het overlijden heeft overgelaten. In dat geval blijven vaak nog onroerende goederen over in het landof tuinbouwbedrijf. Zo is men ertoe gekomen dit wetsvoorstel in te dienen tot wijziging van artikel 1 Wet erfregeling landbouwbedrijven als volgt: “Het overnamerecht geldt wanneer een nalatenschap voor het geheel of voor een deel onroerende goederen bevat die behoren tot het landbouwbedrijf van hetzij de erflater hetzij de erfgenamen.”103 Het wetsvoorstel is er uiteindelijk niet doorgekomen.

70. Op 3 december 2010 is een nieuw wetsvoorstel met betrekking tot het overnamerecht in de Wet erfregeling landbouwbedrijven uitgevaardigd. Hierin wordt in een uitbreiding van artikel 1 voorzien met een derde lid: “Ingeval de nalatenschap onroerende goederen bevat die behoorden tot het landbouwbedrijf van de decujus en één van de erfgenamen in de rechte nederdalende lijn thans de exploitant van deze gronden en gebouwen in het kader van zijn eigen landbouwbedrijf is, dan kan hij eveneens beroep doen op deze wet.”104 Via dit voorstel wil men net als dat van 2007 in de Wet erfregeling landbouwbedrijven ook voorzien in toepassing van de wet op de situatie waarbij nog bepaalde goederen in het bedrijf zitten en dit in het voordeel van de erfgenaam in de rechte nederdalende lijn die reeds de exploitant is. Dit voorstel is echter nog steeds hangende in de kamer.

c) Hoe wordt de overname geregeld?

71. De Wet erfregeling landbouwbedrijven heeft een facultatief karakter. Dat betekent dat het overnamerecht en de regels uit deze wet enkel van toepassing zijn wanneer één of meerdere erfgenamen expliciet hierom verzoeken. 105 Zoniet wordt het landbouwbedrijf vererfd volgens de principes van de wettelijke devolutie en zal het bedrijf uit elkaar vallen.

102

Parl. St. Kamer 52K0539001. Parl. St. Kamer 52K0539001. 104 Parl. St. Kamer 53K0768001 105 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 4. 103

27

72. Kiest men voor een toepassing van deze wet dan kan men de overname minnelijk gaan regelen onder de mede-erfgenamen. Zij moeten het dan zien eens te geraken over wie kan en mag overnemen, welke goederen worden overgenomen en tegen welke prijs er zal worden overgenomen. 106

73. Komt men niet tot enige overeenstemming dan kan men nog altijd een beroep doen op de vrederechter die voor dergelijke procedures in het kader van de Wet erfregeling landbouwbedrijven bevoegd is.107 De vrederechter heeft de mogelijkheid om op basis van artikel 4 Wet erfregeling landbouwbedrijven wanneer een belanghebbende of zijn schuldeiser daarom verzoekt, een schatting toe te staan van de over te nemen goederen. 108

74. Op basis van artikel 10 en 11 Wet erfregeling landbouwbedrijven is het mogelijk om tegen de overname verzet aan te tekenen. Wat betreft het eerste artikel, wordt de mogelijkheid gegeven aan de wettelijke vertegenwoordigers van een minderjarige die ten minste 16 jaar is, om aan de vrederechter te verzoeken de onverdeeldheid van het landbouwbedrijf aan te houden tot de meerderjarigheid. Artikel 11 gaat dan weer over het verzet dat kan aangetekend worden door de medeerfgenamen tegen de overname van een onbebouwde bouwgrond

1.2.2.3 Na de overname?

75. Nadat de overeenkomst tot overname is gesloten, eindigt het nog niet helemaal voor de overnemer. Een drietal verplichtingen dringen zich aan hem op. 76. “Een eerste verplichting voor de overnemer bestaat erin de overnameprijs te betalen aan de mede-erfgenamen. Dit gebeurt bij de ondertekening van de overnameakte.

106

D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 20. 107 D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 20. 108 Artikel 4, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 28

Zolang de prijs voor de goederen niet is betaald, beschikken de mede-erfgenamen over een voorrecht op de overgenomen goederen.” 109

77. Vervolgens wordt aan de overnemer ook nog de verplichting opgelegd om de overgenomen onroerende goederen binnen de 6 maanden en voor een periode van 10 jaar te exploiteren vanaf de datum van het verlijden van de overnameakte. 110 De exploïtatie kan door hemzelf, of zijn echtgenoot, zijn afstammelingen of aangenomen kinderen of in de persoon van de echtgenoten van zijn afstammelingen of aangenomen kinderen.111 Enkel omwille van een ernstige reden wordt men vrijgesteld van deze verplichting.112 Komt de overnemer deze verplichting niet na en is hij er niet van vrijgesteld door de vrederechter, dan leidt dat ertoe dat hij een bedrag verschuldigd is aan de mede-erfgenamen ten belope van 35% van hun aandeel in de overnameprijs. 113 De exploitatie kan ook uitgevoerd worden door een mede-overnemer, ingeval deze wordt overgedragen in het kader van een gezamenlijke overname. 114

78. Tot slot op basis van artikel 6 Wet erfregeling landbouwbedrijven wordt ook een vervreemdingsverbod opgelegd. De overnemer mag in een periode van tien jaar vanaf het verlijden van de overnameakte de overgenomen onroerende goederen niet vervreemden. 115 Ook hier bestaan twee uitzonderingen op net als bij de exploitatieverplichting. Men kan tegen het verbod ingaan wanneer men daartoe de toestemming krijgt van de vrederechter op basis van een ernstige reden.116

109

D. MEULEMANS, “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, III, afl. 39, 13. 110 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 1160, nr. 2303. 111 Artikel 5, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 112 Artikel 5, 2e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 113 Artikel 5, 4e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1160, nr. 2304. 114 Artikel 5, 5e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 115 Artikel 6, 1e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, intersentia, 2010, 1160, nr. 2303. 116 Artikel 6, 2e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 29

Alsook kan men van het verbod afwijken in de situatie van de gezamenlijke overname, waarbij de overnemer zijn onverdeelde rechten kan overdragen aan een mede-overnemer.117 Is men niet gewettigd om tot vervreemding over te gaan, dan leidt dat ook hier tot betaling van een bedrag ten belope van 35% van het aandeel van de mede-erfgenamen in de overnameprijs.118

2. FISCALE GEVOLGEN VAN NIET-REGELING VAN DE OVERDRACHT 2.1 HISTORIEK EN RATIO LEGIS

79. Zoals reeds vermeld in de inleiding verloopt de opvolging in het landof tuinbouwbedrijf de laatste jaren niet echt vlot. Voornamelijk de zware financiële lasten waarmee men te maken krijgt bij de overname van een bedrijf komen deze evolutie niet ten goede. Wanneer men een bedrijf gaat erven, wat vaak een grote waarde vertegenwoordigt, dan moet men daar logischerwijze ook successierechten op betalen.

80. Voor de vererving van goederen aan personen in rechte lijn, tussen echtgenoten of tussen samenwonenden, kunnen de tarieven van successierechten oplopen tot 27%. Daarbij worden de successierechten apart toegepast enerzijds op het netto-aandeel van de onroerende goederen en anderzijds op het netto-aandeel van de roerende goederen.119 Komt de erfenis echter toe aan andere personen dan deze in de rechte lijn, echtgenoten of samenwonenden, dan kunnen de tarieven oplopen tot 65%. Dat gaat dan om broers of zussen van de erflater of andere personen.

81. Omdat deze hoge belastingen negatieve gevolgen hebben voor de overdracht van ondernemingen, dus ook voor landen tuinbouwbedrijven, was er nood aan enig wetgevend optreden. En dat is ook de visie geweest van de Europese commissie, in die zin dat zij omtrent de overdracht van familiale ondernemingen een aanbeveling heeft uitgevaardigd. Het gaat om de aanbeveling van 7 december 1994, “inzake de overdracht van kleine en middelgrote ondernemingen”.

117

Artikel 6, laatste lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. Artikel 6, 4e lid Wet erfregeling landbouwbedrijven. 119 Artikel 48, §2 Vlaams W. Succ. 118

30

82. De Europese Commissie ondervond in de jaren ’90 dat het voor heel wat ondernemingen moeilijk was om de continuïteit te waarborgen en een overdracht te bewerkstelligen. In plaats daarvan zijn heel wat ondernemingen tot stopzetting van hun activiteiten moeten overgaan. Dit komt logischerwijze de economie niet ten goede. “Het zorgt voor verlies aan werkgelegenheid en economische rijkdom.” 120

83. Europa zag dus in dat iets moest ondernomen worden, meer bepaald aan het systeem van belastingen in het kader van de overdrachten van ondernemingen of dus de successie- en schenkingsrechten. “Overwegende dat één van de voornaamste obstakels die het slagen van de overdracht van een familiebedrijf in de weg staan, uit de daarmee gepaard gaande fiscale last bestaat; dat het betalen van successie- of schenkingsrechten het financiële evenwicht van de onderneming en derhalve haar voortbestaan in gevaar kan brengen; dat dit belastingstelsel de Europese ondernemingen ten opzichte van hun concurrenten elders ter wereld in een onvoordelige positie plaatst;

Overwegende dat, door onmiddellijke betaling van successie- of schenkingsrechten te eisen, de erfgenamen van de onderneming zich ertoe genoopt kunnen zien om een deel van de activa hiervoor te gebruiken of om de gehele onderneming te verkopen of deze zelfs te liquideren;”121

De aanbeveling bestaat er dan ook in om een verlaging van het tarief van successierechten in te voeren ten voordele van de vererving van familiale ondernemingen of familiale vennootschappen.

120

Aanbev. Comm. nr. 94/1069/EG van 7 december 1994 inzake de overdracht van kleine en middelgrote ondernemingen, Pb.L. 31 december 1994, 0014-0017. 121 Aanbev. Comm. nr. 94/1069/EG van 7 december 1994 inzake de overdracht van kleine en middelgrote ondernemingen, Pb.L. 31 december 1994, 0014-0017. 31

84. Via het Decreet van 20 december 1996 heeft de Vlaamse Regering een verlaging tot 3% successierechten ingevoerd.122 Men heeft dit verklaard vanuit hun voornaamste voorwaarde, namelijk het streven naar continuïteit van de onderneming en het realiseren van een duurzame tewerkstelling. 123

85. 3 jaar later heeft de Vlaamse Regering via een Decreet van 22 december 1999 ervoor gezorgd dat ondernemingen aan 0% kunnen worden vererfd.124

In het Waalse Gewest zijn gelijkaardige wijzigingen doorgevoerd. “In Wallonië kan een onderneming namelijk worden vererfd tegen een 0%-tarief. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest past men daarentegen nog steeds het 3%-tarief toe. Dit geldt echter enkel voor KMO’s.”125

86. Sinds 1 januari 2012 is voor het Vlaamse Gewest een nieuwe regeling in werking, waarbij het tarief voor de successierechten opnieuw is opgetrokken tot 3% en 7%.126 Deze regeling wordt hierna geschetst, met daarbij ook een vergelijking met de voorgaande regeling die van toepassing was voor nalatenschappen opengevallen vóór 31 december 2011. Daarna wordt ook kort ingegaan op de Waalse regeling en die van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

2.2 HUIDIGE REGELING VLAAMS GEWEST

87. Opvallend is dat de mensen niet zo lang geleden weinig beroep deden op de mogelijkheid tot de vrijgestelde vererving van een familiale onderneming of vennootschap. De reden daarvoor is voornamelijk te zoeken in het feit dat de wetgever de toepassing ervan vrij streng had uitgewerkt.

122

Parl. St. Vl. Parl. 1996-97, stuk 428, nr. 1, 7; E. SANSEN, A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60 bis W. Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 448. 123 Parl. St. Vl. Parl. 1996-97, stuk 428, nr. 1, 7. 124 Decreet Vl. 22 december 1999 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2000 (1), BS 30 december 1999, 2e ed., 50232. 125 E. SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60 bis W. Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 449. 126 Decreet 23 december 2011 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, BS 30 december 2011, 81683. 32

Er waren heel wat voorwaarden verbonden aan het genieten van de vrijstelling van successierechten, die op zich ook nog eens moeilijk te vervullen waren. Deze regeling is ook weinig bekend onder de mensen, wat ook een verklaring vormt voor het verminderde gebruik.127

88. Uit de Memorie van toelichting blijkt dan ook dat men via de nieuwe wetgeving van 23 december 2011 het gebruik wil verbeteren. Dit door een verhoogde transparantie te bewerkstelligen, voornamelijk door het vergemakkelijken van de voorwaarden tot de gunstregeling, alsook door dezelfde voorwaarden te hanteren voor, enerzijds de gunstregeling inzake successierechten bij de vererving van een familiale onderneming of vennootschap en anderzijds de registratierechten ingeval van een schenking van dergelijke onderneming of vennootschap. 128

89. Er is echter ook geopteerd voor een wijziging van de tarieven van successierechten. De successierechten worden opgetrokken tot 3% voor de vererving in de rechte lijn en tussen echtgenoten of samenwonenden, en 7% voor de vererving door andere personen. Daarnaast heeft men voor de schenking van een familiale onderneming of vennootschap een vrijstelling van schenkingsrechten ingevoerd vanaf 1 januari laatstleden. 129

90. Uit deze wijziging blijkt vooral de bedoeling van de Vlaamse overheid om de continuïteit van het bedrijf te bevorderen. Dit tracht men voornamelijk te realiseren door de bedrijfsleiders aan te zetten tot een tijdige planning van de overdracht van het bedrijf. Via het verlagen van het tarief van de schenkingsrechten en de verhoging van dat voor successierechten wil men meer aanzetten tot een vroegtijdige overdracht in de vorm van een schenking onder de levenden.

127

T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 28 128 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 28; S. VAN WAEYENBERGHE, “Het Vlaamse successiedecreet 2012-ommezwaai fiscaal beleid inzake overdracht van familiebedrijf in Vlaanderen”, Not.Fisc.M.2012, afl. 2, 54. 129 Infra 102, nr. 320. 33

91. De regeling voor de vererving van een familiale onderneming of vennootschap kan hier dan eigenlijk beschouwd worden als een vangnet. Heeft men tijdens zijn leven geen regeling getroffen, dan kan het bedrijf toch nog voordelig vererfd worden. Alsook is het zo dat de voorwaarden hiertoe enorm versoepeld zijn in tegenstelling tot deze in de oude regeling. 2.2.1 Toepassingsgebied

a) Familiale onderneming

92. Volgens het nieuwe Decreet kan een familiale onderneming die wordt vererfd, genieten van een verlaagd tarief van successierechten, meer bepaald 3% voor een verkrijging in de rechte lijn, tussen echtgenoten of samenwonenden, en 7% voor een verkrijging tussen andere personen. 130 In vergelijking met de vorige regeling is dit een nadeel, aangezien de verkrijger daar volledig werd vrijgesteld van successierechten.

93. Concreet betekent dit dat de activa die beroepsmatig zijn geïnvesteerd door de erflater of zijn echtgenoot of samenwonende in de familiale onderneming, voor die gunstregeling in aanmerking komen. Meer bepaald gaat het om de nettowaarde van de goederen die onderworpen wordt aan de verlaagde successierechten, of de waarde van het goed minus de schulden, behalve voor zover zij zijn gemaakt tot het verwerven of behouden van het goed.131

94. Wat betreft de juridische aard waarin die activa worden verkregen door de begunstigde, bepaalt de wet nu expliciet dat zowel de verkrijging van de volle eigendom, als het vruchtgebruik of de blote eigendom het voordeel geniet. Voor de eerste maal wordt dit duidelijk aangegeven in de wetgeving.

95. Opvallend is wel dat de Vlaamse Overheid aangeeft dat de goederen die hoofdzakelijk tot bewoning zijn bestemd of aangewend, niet van het voordeeltarief kunnen genieten.

130 131

Artikel 60/1, §1 Vlaams W. Succ. Artikel 60/1, §3 Vlaams W. Succ. 34

Hieruit kan dan ook afgeleid worden dat wanneer het goed zowel voor bewoning als voor een exploitatie van het bedrijf wordt gebruikt, dan toch de gunstregeling wordt toegestaan.132

96. Wat betreft dan de aard van de familiale onderneming is men trouw gebleven aan de vroegere regelingen. Het moet nog steeds gaan om activa geïmplementeerd in een nijverheids, handels-, ambachtsof landbouwbedrijf persoonlijk geëxploiteerd door de erflater of diens echtgenoot of samenwonende, al dan niet samen met anderen. Of het kan ook gaan om de activa gehanteerd bij de uitoefening van een vrij beroep. Hieruit kan afgeleid worden dat met deze bepaling de eenmanszaken of feitelijke verenigingen worden geviseerd.133 Land- en tuinbouwondernemingen zijn ook vaak opgericht in de vorm van een eenmanszaak. Hoewel er toch een evolutie is naar het implementeren van dergelijke bedrijven in een vennootschap.134 In dat geval zullen zij nog steeds onder het toepassingsgebied van deze regeling kunnen vallen in de zin van een familiale vennootschap.

97. Wat ook blijkt uit de nieuwe regeling is dat men voor het eerst expliciet rekening houdt met de constructie van de samenwoning. De samenwonende kan dus ook zoals hiervoor blijkt enige rol spelen in de toepassing van het voordeeltarief. Onder ‘samenwonende’ mag enerzijds de wettelijk samenwonende verstaan, die een verklaring tot wettelijke samenwoning heeft afgelegd. Alsook de feitelijk samenwonende mits een bestendige samenwoning bestaat.

b) Familiale vennootschap

98. Men hoeft niet perse de activa van het bedrijf verkregen te hebben, wil men aan de verlaging van successierechten onderworpen worden.

132

Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25;S. VAN WAEYENBERGHE, “Het Vlaamse successiedecreet 2012ommezwaai fiscaal beleid inzake overdracht van familiebedrijf in Vlaanderen”, Not.Fisc.M.2012, afl. 2, 54. 133 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2008-2009 , I, Mechelen, Kluwer, 2008, 875, nr. 1225; E. SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60 bis W. Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 451. 134 S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw, Licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen, 2005-06, 3. 35

Ook de vererving van de volle eigendom, het vruchtgebruik, of de blote eigendom van de aandelen van een familiale vennootschap, met zetel van werkelijke leiding in één van de lidstaten van de Europese Economische Ruimte geven aanleiding tot de tarieven van 3 of 7%. 99. Wat betreft het begrip ‘aandelen’ bedoelt men dat het moet gaan om deelbewijzen die een deel van het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap vertegenwoordigen. Vereist is dat deze maatschappelijke rechten ook aanleiding geven tot stemrecht in de algemene vergadering.135 Ook de vererving van certificaten van aandelen vallen onder het toepassingsgebied van artikel 60/1 §1, 2e lid Vlaamse Wet Successierechten. Vorderingen van de erflater op de familiale vennootschap vallen echter niet meer onder het toepassingsgebied van het verlaagd tarief. 136 De aandelen moeten afkomstig zijn uit een vennootschap die als activiteit de uitoefening van een nijverheids-, handels-, ambachtsof landbouwbedrijf voert, of de uitoefening van een vrij beroep tot doel heeft.

100. Daarnaast stelt de Memorie van toelichting dat die vennootschap wordt verondersteld het realiseren van een ‘economische ondernemingswaarde’ na te streven.137 Uit de aangepaste wetgeving blijkt echter dat men eventueel nog onder het toepassingsgebied van artikel 60/1 §1 Vlaamse Wet Successierechten kan vallen zelfs al wordt geen economische activiteit verricht. Dat is namelijk het geval wanneer een vennootschap ten minste 30% van de aandelen bezit in een directe dochtervennootschap die wel aan de voorwaarden voldoet van een familiale vennootschap zoals hierboven omschreven. 138 Dat wil dus zeggen dat de holdingvennootschappen onder de nieuwe regeling worden toegelaten. 139 Dit is echter niet verschillend van de oude regeling.

135

Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25; B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl. 1280, 5. 136 B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl. 1280, 8. 137 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25; S. VAN WAEYENBERGHE, “Het Vlaamse successiedecreet 2012ommezwaai fiscaal beleid inzake overdracht van familiebedrijf in Vlaanderen”, Not.Fisc.M.2012, afl. 2, 56. 138 Artikel 60/1, §2, 2e lid, al.2 Vlaams W. Succ. 139 B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl. 1280, 7. 36

101. Uit die vereiste van een economische activiteit kan ook afgeleid worden dat patrimoniumvennootschappen en managementvennootschappen niet onder de toepassing van het voordeeltarief kunnen vallen. 140 2.2.2 Voorwaarden

a) Participatievoorwaarde

102. Net als in de vroegere regeling wordt gesteld dat de erflater en/of zijn familie een bepaalde participatie moeten bereiken in de vennootschap. Minstens 50% van de aandelen moeten zij ten tijde van het overlijden van de erflater in volle eigendom in handen hebben.141 In tegenstelling tot de vroegere regeling wordt echter niks bepaald over het bezit ervan vóór het overlijden. Toen werd namelijk vereist dat gedurende een “ononderbroken periode van 3 jaar” voorafgaand aan het overlijden de aandelen voor minstens 50% in het bezit waren van de erflater en/of zijn echtgenoot. Mutatis mutandis gold hetzelfde voor de familiale onderneming.142 Voor deze ondernemingen wordt echter in de nieuwe regeling geen enkele participatievoorwaarde meer gesteld. 103. “Beantwoordt men dezer dagen niet aan deze participatie, dan kan men in de huidige regeling nog steeds genieten van het voordeeltarief, op voorwaarde dat de aandelen op het ogenblik van het overlijden voor minstens 30% in volle eigendom behoren tot de erflater en/of zijn familie én ofwel voor minstens 70% in volle eigendom zijn samen met één andere aandeelhouder en zijn familie, ofwel voor minstens 90% in volle eigendom zijn van twee andere aandeelhouders en hun familie.” 143

104. De participatievoorwaarde laat toe dat de aandelen ook in eigendom mogen zijn van de familie van de erflater.

140

Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25; B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl. 1280, 8. 141 Artikel 60/1, §1, 2e lid, al. 1 Vlaams W. Succ. 142 Artikel 60bis §1 al. 1, b Vlaams W. Succ. 143 Artikel 60/1, §1, 2e lid, al. 2 Vlaams W. Succ. 37

Onder deze ‘familie’ verstaat men de echtgenoot of samenwonende van de erflater of aandeelhouder, ascendenten en descendenten en hun echtgenoten of samenwonenden van de erflater of aandeelhouder, de zijverwanten van de overledene of aandeelhouder tot en met de 2e graad en hun echtgenoten of samenwonenden , alsook de kinderen van vooroverleden broers en zussen van de overledene of aandeelhouder.144 In de oude regeling was in de definitie van het begrip ‘familie’ nog geen sprake van samenwonenden.

b) Tewerkstellingsvoorwaarde

105. Opvallend is dat in de aangepaste wetgeving met geen woord wordt gerept over een tewerkstellingsvoorwaarde, zoals in de oude regeling wel vereist werd. Deze ‘kwelgeest’ voor heel wat bedrijven, en in het bijzonder voor de landen tuinbouwondernemingen is in de nieuwe wetgeving verdwenen. Het was zelfs zo dat agrarische bedrijven wegens deze tewerkstellingsvoorwaarde niet hebben kunnen genieten van de vrijstelling van successierechten. Dat blijkt uit de hierna volgende uitleg omtrent de betreffende voorwaarde.

106. Deze voorwaarde heeft twee verschijningsvormen gekend. In de periode van 1999 tot 1 november 2007 uitte zij zich in het feit dat men minimum 5 werknemers tewerk moest stellen in de onderneming, indien men wou genieten van de vrijstellingsregeling van artikel 60bis Vlaamse Wet Successierechten. Deze voorwaarde moest men vervullen zowel in de 3 jaar voorafgaand aan het overlijden van de erflater, als gedurende 5 jaar na het overlijden.145

144

Artikel 60/1 §2, 5e lid Vlaams W. Succ. E. SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60 bis W. Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 452-453. 145

38

107. Na 1 november 2007 heeft men toen een nieuwe uiting aan deze voorwaarde gegeven. Er werd vanaf dan geen minimum aan tewerkgestelden meer gevraagd, maar wel moest de familiale onderneming of vennootschap een minimum van 500000 EUR aan loonlasten hebben uitbetaald aan hun werknemers in de periode van 12 kwartalen vóór het overlijden van de erflater.146 Maar ook hier moest men voor het behoud van de vrijstelling gedurende de 20 kwartalen na het overlijden van de overdrager die loonlastenvoorwaarde vervullen.

108. Wegens de economische crisis waarmee wij te maken hebben sinds begin 2008 is het voor bedrijven moeilijker geworden een bepaalde tewerkstellingsgraad aan te houden. Dat heeft zich dan ook geuit in het feit dat zij het vereiste minimum aan loonlasten voor de vrijstellingsregeling van successierechten niet konden bereiken, met als gevolg dat zij onderworpen werden aan de progressieve successietarieven. En om die belastingen te betalen werden bedrijfsleiders vaak gedwongen om hun bedrijven te verkopen, in plaats van het bewerkstelligen van een overdracht van het bedrijf via vererving.147 Gevolg hiervan was dat de Vlaamse Decreetgever via het decreet van 18 december 2009 heeft voorzien in een tijdelijke schrapping van de tewerkstellingsvoorwaarde.148

109. De opnulzetting inzake de loonlasten was van tijdelijke aard en gold van 1 september 2008 tot 1 september 2011.149 Deze maatregel had echt wel heel wat nut. Op die manier werd het ook voor landen tuinbouwbedrijven mogelijk om te genieten van de gunstregeling van artikel 60bis Vlaamse Wet Successierechten. Voordien was het voor hen quasi niet mogelijk omdat zij wegens hun veel voorkomende aard van eenmanszaken nooit dat minimum van 5 werknemers, noch het minimum van 500000 euro loonlasten konden bereiken.

146

Artikel 60bis §3 Vlaams W. Succ. ; E. SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60 bis W. Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 453. 147 Beleidsnota Financiën en Begroting “Oot-Moedig begroten 2009-2014”, Parl.St. Vl.Parl. 2009-10, 199/1, 43. 148 Decreet 18 december 2009 houdende bepalingen tot begeleiding van de derde aanpassing van de begroting 2009, BS 29 januari 2010, tweede editie. 149 Parl.St. Vl.Parl. 2009-2010, 233.1, 18. 39

110. Midden 2011 zou een herevaluatie van de schrapping van de tewerkstellingsvoorwaarde volgen. Maar men is er echter toe gekomen een volledig nieuwe regeling uit te werken inzake de successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen of vennootschappen, waar totaal geen plaats meer is voor de tewerkstellingsvoorwaarde. Logischerwijze komt dit de vererving van landen tuinbouwondernemingen ten goede.

c) Andere voorwaarden in de oude regeling

111. Er werden naast de twee voorgaande regelingen ook nog een drie-tal andere voorwaarden opgelegd tot het verkrijgen van de gunstregeling van artikel 60bis Vlaamse Wet Successierechten. Deze vindt men in de huidige regeling niet terug. 112. Het gaat eerst en vooral om het feit dat de activa die “bijkomend worden belegd in de onderneming in de laatste drie jaar vóór het overlijden niet in aanmerking komen voor de vrijstelling, tenzij deze belegging beantwoordt aan rechtmatige financiële of economische behoeften.”150 Dezelfde regel geldt voor kapitaalverhogingen of bijkomende leningen in de laatste 3 jaar vóór het overlijden volgestort of toegestaan.151 113. “Uitkeringen of terugbetalingen gedaan in de periode van 5 jaar na het overlijden waardoor het vermogen belegd in een familiale onderneming of het kapitaal en de vorderingen ingeval van een familiale vennootschap dalen”, zullen in plaats van een vrijstelling van successierechten aanleiding geven tot een heffing van de normale tarieven van successierechten. 152

114. Tot slot werd in de oude regeling ook vereist dat zowel de familiale onderneming als de familiale vennootschap voor elk jaar van de periode van drie jaar vóór het overlijden een jaarrekening opstelden, alsook voor elk jaar in de periode van vijf jaar na het overlijden. 153

150

Artikel 60bis §6 al. 1 Vlaams W. Succ. Artikel 60bis §6 al. 2 Vlaams W. Succ. 152 Artikel 60bis §7 Vlaams W. Succ. 153 Artikel 60bis §8al. 1 Vlaams W. Succ. 151

40

d) Formele voorwaarden

115. Uit artikel 60/2 Vlaamse Wet Successierechten blijkt dat men enkel kan genieten van het gunsttarief bij de vererving van een familiale onderneming of vennootschap indien men daartoe cumulatief twee voorwaarden vervult in de aangifte van nalatenschap. 116. “Deze moet namelijk de bevestiging bevatten van de verkrijgers dat zij een beroep willen doen op het gunsttarief van artikel 60/1 Vlaamse Wet Successierechten, alsook van het feit dat alle voorwaarden uit dat artikel vervuld zijn. Daarnaast moet het vervuld zijn van de voorwaarden uit artikel 60/1 ook blijken uit een attest van de Vlaamse Belastingsdienst, opgenomen in de aangifte. Bij het ontbreken van dit attest, past men gewoonweg de normale progressieve tarieven toe.”154

117. “In de oude regeling was ook vereist dat de erfgenamen een verzoek deden in de aangifte van nalatenschap tot het verkrijgen van de vrijstelling van artikel 60bis §1 Vlaamse Wet Successierechten. Expliciet werd in de wet ook vermeld dat wanneer men dit niet deed, men onderworpen werd aan de progressieve tarieven van successierechten. Dit is ongeveer gelijklopend met de huidige regeling.”155

118. Verschillend aan de nieuwe regeling van 2012 is dat men vroeger niet van de Vlaamse Belastingsdienst, maar wel van het Vlaamse Gewest een bijkomend attest moest verkrijgen. Daarin werd dan door laatstgenoemde bevestigd dat de voorwaarden van kapitaal en tewerkstelling waren vervuld, indien dat effectief het geval was. 156

e) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling

119. Het vervullen van de voorgaande voorwaarden zijn geen garantie tot het blijvend genieten van de gunstregeling. Daarvoor moet men ook voldoen aan een aantal voorwaarden na de overdracht van de activa of aandelen.

154

Artikel 60/2 Vlaams W. Succ. Artikel 60 bis §10, 1e en 3e lid Vlaams W. Succ. 156 Artikel 60 bis §10, 2e lid Vlaams W. Succ. 155

41

120. “Wat betreft de familiale onderneming is vereist dat de activiteit gedurende 3 jaar ononderbroken wordt voortgezet, te rekenen van de datum van overlijden van de erflater. Alsook mag men voor een 3-jarige periode de overgedragen goederen niet hoofdzakelijk tot bewoning bestemmen of aanwenden.

121. Kan men zich aan deze voorwaarde niet houden, dan zal men volgens de Memorie van toelichting gesanctioneerd worden met de heffing van progressieve successierechten op het bewoonde goed.157 Voor de andere goederen kan wel nog genoten worden van het verlaagd tarief.”158

122. Heeft men te maken met de vererving van de aandelen van een familiale vennootschap, dan moet men ook hier gedurende drie opeenvolgende jaren na het overlijden van de erflater, de activiteit van de vennootschap verder zetten. 123. De zetel van werkelijke leiding van de vennootschap kan men eventueel verplaatsen naar een andere staat, maar dan moet deze een lidstaat zijn van de Europese Economische Ruimte. 159 Tijdens die 3-jarige periode mag de vennootschap ook geen vermindering van haar kapitaal bewerkstelligen door betalingen of uitkeringen. Doet ze dat wel dan worden die verrichtingen onderworpen aan de progressieve successietarieven.160

124. Tot slot moet de familiale vennootschap ook voor elk van die drie jaar een jaarrekening opstellen.

125. Met betrekking tot de aandelen zelf wordt echter niet bepaald dat de verkrijger deze gedurende drie jaar in zijn eigendom moet houden.

157

Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,26. 158 Artikel 60/3, 1e en 2e lid Vlaams W. Succ. 159 B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl. 1280, 9. 160 Artikel 60/3 al. 2, 3e lid Vlaams W. Succ. 42

Dat betekent dus dat hij ervoor kan opteren deze aandelen te vervreemden, zonder dat dit een effect heeft op het behoud van het gunsttarief van artikel 60/1 Vlaamse Wet Successierechten. 161

126. De regeling tot 31 december 2011 stelde ook wel haar voorwaarden tot behoud van de vrijstelling van successierechten, maar die waren strenger. Deze zijn eigenlijk hierboven reeds aan bod gekomen. Het gaat om het verder aanhouden van de participatievoorwaarde na het overlijden, het voortzetten van de tewerkstellingsvoorwaarde na het overlijden, alsook de boekhoudkundige voorwaarde en deze die bepaalt dat geen uitkeringen of terugbetalingen mogen worden gedaan waardoor het kapitaal of vermogen daalt.

127. De enige voorwaarde tot behoud die gelijk is in de oude en de nieuwe regeling is deze die aangeeft dat de familiale onderneming de activiteit moet voortzetten. In de oude regeling gold deze vereiste niet voor de familiale vennootschap, terwijl dat nu wel het geval is. 162

2.2.3 Toezicht

128. Logischerwijze moet ook gecontroleerd worden of de voorwaarden tot behoud drie jaar na het overlijden nog steeds vervuld zijn. Deze controle wordt verricht door de Vlaamse Belastingsdienst. Komt zij tot de constatatie dat dat niet meer het geval is, dan zal men het voordeel van het verlaagd tarief verliezen en belast worden tegen de progressieve tarieven. Tot december 2011 werd deze controle gevoerd na verloop van 5 jaar.

129. Wanneer de erfgenamen zelf vaststellen dat zij de voorwaarden voor het behoud van het verlaagd tarief niet meer vervullen, dan hebben zij het recht maar niet de plicht dat te melden aan de Vlaamse Belastingsdienst. In de oude regeling daarentegen hadden de erfgenamen wel de plicht de melding te doen.

161

B. CARDOEN, “Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl. 1280, 9. 162 E. SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60 bis W. Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 453. 43

2.3 HUIDIGE REGELING WAALS GEWEST

130. Op basis van twee Decreten van 2005 heeft men ook in Wallonië een 0%-tarief ingevoerd voor de vererving van familiebedrijven. 163 Sinds 1 januari 2006 gebeurt de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen tegen 0%.164 Deze vrijstellingsregeling dus is van toepassing op de nalatenschappen opengevallen in het Waalse Gewest.

2.3.1 Toepassingsgebied

131. De vrijstelling van successierechten in Wallonië is van toepassing op zowel de nettowaarde van goederen bedrijfsmatig geïmplementeerd in familiale ondernemingen als deze van aandelen afkomstig van familiale vennootschappen.165

132. Wie de verkrijger van dergelijke goederen of aandelen is, maakt eigenlijk weinig uit. Het is irrelevant in welke graad van verwantschap deze zich bevindt, of welke de aard is van de erfopvolging. 166

133. Ook van weinig betekenis, is het feit of de opvolger nu de exploitatie van het bedrijf op zich neemt, dan wel dat zij wordt verricht door een ander persoon, is. 167

163

Decreet W. 15 december 2005 houdende wijzigingen aan het Wetboek van registratie-, hypotheeken griffierechten en aan het Wetboek van successierechten, BS 23 december 2005; Programmadecreet 3februari 2005 betreffende de economische heropleving en de administratieve vereenvoudiging, BS 1 maart 2005. 164 J. RUYSSEVELDT, “Het nieuwe Waalse Decreet houdende wijziging van de tarieven, vrijstellingen en verminderingen inzake successierechten (artikel 48², 54, 1e lid, 55, 59, 60, 60bis, 66bis en 66ter W. Succ.)”, Successierechten 2006, afl. 3, 8. 165 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 984, nr. 1248/19. 166 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 973, nr. 1248/5. 167 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 973, nr. 1248/7. 44

a) Familiale onderneming 134. “Het verschil met de regeling van het Vlaamse Gewest bestaat erin dat men in Wallonië die goederen viseert die een universaliteit van goederen of een bedrijfstak of handelsfonds uitmaken. De overdracht van de goederen kan zowel in volle eigendom als in andere modaliteiten zoals blote eigendom.”168 Maar opgelet wel voor de goederen die geheel of gedeeltelijk tot bewoning worden aangewend. Die vallen echter naast de vrijstellingsregeling van artikel 60bis. 169

135. Het kan dat de erflater de exploitatie van de onderneming alleen deed, maar toegestaan is ook dat de overledene deze samen met andere personen verrichte, en dit in de uitoefening van een nijverheids-, handels-, ambachts-, of landbouwonderneming, of in het kader van een vrij beroep, ambt of post.170

136. Ook opvallend is dat men in het Waalse Gewest ook de vererving van bosbouwondernemingen specifiek onder de toepassing van artikel 60bis laat vallen. Dit is logischerwijze te verantwoorden door het feit dat men in Wallonië meer geconfronteerd wordt met dergelijke bosbouw.

a1) Landbouwgronden171

137. Specifiek aan de Waalse Successiewetgeving en ook belangrijk in het kader van deze masterproef, is de regeling inzake landbouwgronden.

168

Artikel 60bis, §1, 1e lid Waals W. Succ. Artikel 60bis, §1, 1e lid in fine Waals W. Succ. ; J. RUYSSEVELDT, “Het nieuwe Waalse Decreet houdende wijziging van de tarieven, vrijstellingen en verminderingen inzake successierechten (artikel 48², 54, 1 e lid, 55, 59, 60, 60bis, 66bis en 66ter W. Succ.)”, Successierechten 2006, afl. 3, 9. 170 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 974, nr. 1248/10-11. 171 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 975-976, nr. 1248/11/2. 169

45

De mogelijkheid bestaat dat de exploitatie van een landbouwbedrijf reeds overgenomen is door de opvolger van de vroegere bedrijfsleider, maar dat de landbouwgronden, die in feite ook deel uitmaken van de exploitatie, onder de vroegere bedrijfsleider zijn gebleven. In dat geval zal de landbouwgrond overgedragen worden via schenking, of op basis van de wettelijke devolutie ten tijde van het overlijden. Kiest men voor de schenking dan volgen logischerwijze schenkingsrechten. Ingeval van de overdracht door overlijden, zal men successierechten moeten betalen, die geheven worden aan de normale progressieve tarieven. Wegens de afscheiding van deze gronden van de exploitatie, zal men voor de landbouwgronden niet meer het voordeel kunnen genieten van het vlakke tarief van 0% wat betreft de successierechten.

Maar via een Waals Decreet van 10 december 2009 heeft men toch een aanpassing gemaakt: “In geval van overdracht van zulke landbouwgronden aan de uitbater of medeuitbater van de landbouwactiviteit die er uitgeoefend wordt, alsook in rechtstreekse lijn, tussen echtgenoten en wettelijke samenwonenden, worden die gronden, afgezien van de overdracht van elke quotiteit van de landbouwactiviteit die er uitgeoefend wordt, desalniettemin beschouwd als goederen die een universaliteit van goederen of een bedrijfstak of een handelsfonds uitmaken, waarmee de overledene, alleen of samen met andere personen, op de overlijdensdatum een landbouwactiviteit uitoefende, op voorwaarde dat die goederen op de overlijdensdatum het voorwerp van een pacht uitmaken overeenkomstig het Burgerlijk Wetboek artikel 1572.” 138. “Het gevolg hiervan is dat wanneer men dan een onderzoek moet doen naar de vervulling van de voorwaarden tot het verkrijgen en behouden van de vrijstelling van successierechten, men moet kijken naar de onderneming aan wie de landbouwgronden werden overgedragen. Dat betekent dat de activiteitsvoorwaarde zal beoordeeld worden in hoofde van de activiteit van de onderneming van de uitbater van de landbouwgronden.

46

Het behoud van de tewerkstelling gedurende 5 jaar vanaf het overlijden, zal worden beoordeeld in hoofde van de onderneming van de uitbater van de gronden. Tot slot zal het behoud van het actief worden nagegaan opnieuw bij de onderneming van de uitbater van de landbouwgronden.”172

139. Dit betekent uiteindelijk ook dat de onderneming die de landbouwgronden heeft overgenomen deze gedurende 5 opeenvolgende jaren niet mag vervreemden.

b) Familiale vennootschap

140. Onder de vrijstelling van successierechten die geldt voor de vererving van een familiale vennootschap verstaat men drie categorieën van ‘goederen’.

“Het gaat eerst en vooral om de overdracht van volle eigendom of een ander zakelijk recht van effecten van een vennootschap met zetel van werkelijke leiding in de Europese Unie. Vereist is wel dat die vennootschap een industriële, handels-, ambachts-, landof bosbouwactiviteit verricht, dan wel een vrij beroep, ambt of post uitoefent. De uitbating van voorgaande

activiteit

kan

door

de

vennootschap

ook

gebeuren

samen

met

dochtervennootschappen.173 Die uitoefening moet alleszins op geconsolideerde basis voor de vennootschap en haar dochtervennootschappen, voor het lopende boekjaar van de vennootschap en voor elk van beide laatste boekjaren van de vennootschap, afgesloten op het ogenblik van het overlijden van de overledene.”174

141. Ook certificaten afkomstig van rechtspersonen gevestigd in een staat binnen de Europese Economische Ruimte komen in aanmerking voor de vrijstelling van artikel 60bis Waalse Wet Successierechten.

172

J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 975-976, nr. 1248/11/2. 173 J. RUYSSEVELDT, “Het nieuwe Waalse Decreet houdende wijziging van de tarieven, vrijstellingen en verminderingen inzake successierechten (artikel 48², 54, 1e lid, 55, 59, 60, 60bis, 66bis en 66ter W. Succ.)”, Successierechten 2006, afl. 3, 8. 174 Artikel 60bis, §1, 2e lid Waals W. Succ. 47

“Om het voordeeltarief te genieten moet de uitgever van de certificaten wel alle rechten verbonden aan de effecten waarop de certificaten betrekking hebben, uitoefenen. Alsook moet het certificaat aangeven dat de houder ervan elk product of inkomen verbonden aan de effecten van de uitgever van de effecten, kan eisen.”175

142. Een derde categorie onderworpen aan het vlakke tarief van 0% zijn de schuldvorderingen. 176 Het gaat om “elke geldlening, al dan niet in de vorm van effecten, gegeven door de overledene aan de vennootschap waarvan hij aandelen of effecten bezit, wanneer die lening rechtstreeks gebonden is aan de behoeften van de industriële, handels-, ambachts-, landbouw of bosbouwactiviteit, van het vrije beroep of van het ambt of de post uitgeoefend ofwel door de vennootschap zelf ofwel door de vennootschap en haar dochtervennootschappen.”177

2.3.2 Voorwaarden

143. Wil men als opvolger kunnen genieten van het 0%-tarief bij de erfovergang van een familiale onderneming of vennootschap dan moet men logischerwijze ook hier een aantal voorwaarden vervullen. Zo gaat het om de telkens terugkerende voorwaarden van participatie en tewerkstelling, alsook om het behoud ervan gedurende een bepaalde periode. Bijkomend moet men ook voldoen aan een aantal formele voorwaarden.

a) Participatievoorwaarde

144. Deze geldt enkel ingeval van de vererving van een familiale vennootschap en dus niet voor de overdracht van de familiale onderneming. 178

175

Artikel 60bis, §1ter b. Waals W. Succ. Artikel 60bis, §1, 2e lid Waals W. Succ. 177 Artikel 60bis, §1 quater, 2e lid Waals W. Succ.; J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 977, nr. 1248/12. 178 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 978, nr. 1248/14. 176

48

In de vroegere regeling die gold voor de vererving van een bedrijf in het Vlaamse Gewest, was de participatievoorwaarde ook een vereiste voor de familiale onderneming, maar dat is daar nu ook niet meer het geval. 179

145. Deze voorwaarde komt erop neer dat de overgedragen effecten, en dit enkel in hoofde van de overledene, ten minste 10% van de stemrechten in de algemene vergadering van aandeelhouders moeten vertegenwoordigen. 180 “Vertegenwoordigen deze effecten minder dan 50% van de stemrechten in de algemene vergadering dan wordt bijkomend ook nog vereist dat een aandeelhoudersovereenkomst wordt opgesteld tussen de partijen die samen minstens 50% van de stemrechten bezitten. Daarbij moeten zij zich ertoe verbinden de voorwaarden tot behoud van de vrijstelling voor 5 jaar te vervullen.”181

b) Tewerkstellingsvoorwaarde

146. In tegenstelling tot de huidige regeling in het Vlaamse Gewest moet er in Waalse ondernemingen of vennootschappen wel nog steeds een bepaalde tewerkstelling voorhanden zijn. Echter deze is minder streng dan vroeger het geval was in Vlaanderen.

147. Men moet enige tewerkstelling hebben, maar wordt die voorwaarde slechts vervuld door één enkele persoon dan is dat in principe reeds voldoende. 182 Als men dan specifiek gaat kijken naar de voorwaarde toegepast op de landen tuinbouwondernemingen in Wallonië, dan kan hier geconstateerd worden, dat men er sowieso aan voldoet. In het Waals Gewest had men in 2010 per bedrijf 1, 68 werknemers volgens een studie van het Nationaal Instituut voor Statistiek. 183 Recentere cijfers zijn niet gevonden.

179

Supra 37, nr. 102. Artikel 60bis, §1bis, 2e lid Waals W. Succ. 181 Artikel 60bis, §1bis, 2e lid in fine Waals W. Succ. 182 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 979, 1248/15. 183 http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/economie/landbouw__kerncijfers_landbouw_2011.jsp. 180

49

Maar aangezien 1 enkele tewerkgestelde in het bedrijf voldoende is, kunnen de agrarische bedrijven op basis van de tewerkstellingsvoorwaarde niet geweigerd worden van het voordeeltarief van artikel 60bis Waalse Wet Successierechten.

148. Of die tewerkgestelde nu een werknemer is, dan wel een zelfstandige, heeft in feite weinig belang. Belangrijk is wel dat de zelfstandige in kwestie bepaalde regels uit de sociale zekerheid naleeft. Zo moet hij bijvoorbeeld aangesloten zijn bij de Sociale Verzekeringskas voor Zelfstandigen.184 149. Ook maakt het niet uit of men voltijds of deeltijds tewerkgesteld is in het bedrijf. 185 Dat was in het Vlaamse Gewest daarentegen vroeger wel duidelijk het geval. 186 Zoals reeds hiervoor uitgelegd, speelt de tewerkstelling in het Vlaamse Gewest geen rol meer.

150. De tewerkstelling zelf kan vervuld worden in elke staat, zolang deze maar deel uitmaakt van de Europese Economische Ruimte.

c) Formele voorwaarden 151. “Erfgenamen, legatarissen en begiftigden die wensen te genieten van het 0%-tarief van artikel 60bis Waalse Wet Successierechten hoeven daartoe een verzoek te richten aan de ontvanger en samen met de successieaangifte hem een attest te bezorgen uitgaande van de Regering van het Waalse Gewest. In dat attest moet men de bevestiging terugvinden van het vervuld zijn van de voorwaarden van kapitaal en tewerkstelling.”187 Voor het verkrijgen van dergelijk attest bestaat een bepaalde procedure die men moet volgen. Maar wegens de ruime uitlegging ervan, wordt hier niet dieper op ingegaan.

184

J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 980, nr. 1248/15b. 185 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 980-981, nr. 1248/15d. 186 E. SANSEN en A. VAN ZANTBEEK, “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60bis W.Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 452. 187 Artikel 60bis, §1bis, 3e lid Waals W. Succ. 50

152. Wat wel nog belangrijk is, is dat wanneer men het vereiste attest niet voegt bij de successieaangifte, men in dat geval onderworpen zal worden aan de normale progressieve tarieven van successierechten. Men heeft wel nog de mogelijkheid sinds een Decreet van 2009 om binnen een termijn van 2 jaar het vereiste attest in te dienen bij de ontvanger.188 Waarschijnlijk zullen op dat moment reeds successierechten betaald zijn volgens de normale tarieven. In dat geval zal er dan een recht op teruggave ontstaan van het teveel betaalde in vergelijking met het 0%-tarief. 189

d) Voorwaarden tot behoud 153. Net zoals in de Vlaamse regeling is, men ook hier na het verkrijgen van de vrijstelling van successierechten, niet veilig. Men moet gedurende 5 opeenvolgende jaren verschillende voorwaarden blijvend vervullen.

154. Eerst en vooral moet de onderneming of in samenwerking met dochtervennootschappen een activiteit voortzetten. Of dat nu dezelfde activiteit is als deze die ten tijde van de erflater werd verricht, maakt niet uit. Maar de activiteit moet in ieder geval één van deze zijn opgesomd in artikel 60bis, §1 Waalse Wet Successierechten. 190 “Slaagt men er niet in deze voorwaarde verder te vervullen gedurende 5 jaar na het overlijden van de erflater, dan zal dat leiden tot verlies van het voordeeltarief en de heffing van de normale tarieven. Daarop bestaat wel 1 uitzondering. Men kan zich namelijk bevrijden van die sanctie, wanneer men kan bewijzen de activiteit niet te hebben voortgezet wegens overmacht.”191

188

Decreet W. 30 april 2009 houdende diverse wijzigingen van de wet van 13 juli 1987 betreffende het kijken luistergeld, het decreet van 27 mei 2004 tot invoering van een belasting op de afgedankte bedrijfsruimten, het decreet van 6 mei 1999 betreffende de vestiging, de invordering en de geschillen inzake de directe gewestelijke belastingen, het Waterwetboek, het Wetboek der successierechten en het Wetboek van registratie-, hypotheeken griffierechten, de Ecobonus en tot voorziening in een machtiging aan de Regering om de Waalse fiscale wetgeving te codificeren , BS 1 juli 2009. 189 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 981, nr. 1248/16. 190 Artikel 60bis, §3, 1e lid Waalse W. Succ. 191 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 987, nr. 1248/23. 51

155. Vervolgens moet men ook een bepaald niveau van tewerkstelling blijvend vervullen voor diezelfde periode na het overlijden van de erflater. Volgens de Waalse Wet Successierechten moet het tewerkstellingsniveau voor tenminste 75% behouden blijven en dit ofwel als onderneming ofwel via een samenwerking door de onderneming en dochtervennootschappen. 192 Of deze voorwaarde vervuld is, wordt na vijf jaar nagegaan door de jaargemiddelden van de voltijdse eenheden op te tellen en te delen door 5.193 Lukt dit niet, dan leidt dat tot verlies van het voordeel van de vrijstelling van successierechten, behoudens de verantwoording door overmacht. 194

156. Net als in het Vlaamse Gewest moet men ook hier gedurende de ononderbroken periode van vijf jaar streven naar het behoud van de belegde activa in het geval van de onderneming of het geïnvesteerde kapitaal met betrekking tot de vennootschap. 195 Dezelfde sanctionering volgt, wanneer toch enige daling zou te bemerken zijn wegens voorafnemingen of verdelingen.196

157. Zoals reeds vermeld, is het zo dat men voor de vererving van goederen die geheel of gedeeltelijk worden aangewend tot bewoning, niet kan genieten van het voordeeltarief van artikel 60bis, §1 Waalse Wet Successierechten. Dat betekent dan ook dat wanneer goederen wegens het niet aanwenden tot bewoning van het verlaagd tarief kunnen genieten, zij gedurende 5 jaar die bewoning niet mogen aanvatten in dat goed wil men het voordeel blijven behouden. 197

158. Tot slot hebben we nog één verplicht te vervullen voorwaarde tot behoud van het vlakke tarief van 0%.

192

Artikel 60bis, §3, 2e lid Waals W. Succ. Artikel 60bis, §3, 2e lid in fine Waals W. Succ. 194 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 988, nr. 1248/24. 195 Artikel 60bis, §3, 3e lid Waals W. Succ. 196 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 988, nr. 1248/25. 197 J. RUYSSEVELDT, “Het nieuwe Waalse Decreet houdende wijziging van de tarieven, vrijstellingen en verminderingen inzake successierechten (artikel 48², 54, 1e lid, 55, 59, 60, 60bis, 66bis en 66ter W. Succ.)”, Successierechten 2006, afl. 3, 9. 193

52

Namelijk na de periode van 5 jaar na het overlijden van de erflater, zijn de erfgenamen, legatarissen of begiftigden gehouden tot het ondertekenen en overdragen van een attest waarbij zij bevestigen dat de voorwaarden tot behoud van het verlaagd tarief zijn vervuld. 198

2.4 HUIDIGE REGELING BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 159. Het belangrijkste verschilpunt tussen de successieregeling in het Vlaamse en Waalse Gewest enerzijds en deze in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest anderzijds, is gelegen in het tarief. De bedrijfsvererving gebeurt voor KMO’s gelegen in één van de Brusselse gemeenten tengevolge van een Brusselse Ordonnantie van 29 oktober 1998 aan een verlaagd tarief van 3%.199 Dit in tegenstelling tot de andere ondernemingen in België, gelegen buiten het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waar de overdracht vrijgesteld is van successierechten.

160. De heffing van het verlaagd recht wordt uitgevoerd in hoofde van de erfopvolger die de goederen of aandelen verkrijgt. “In welke graad van verwantschap deze zich bevindt ten opzichte van de erflater is irrelevant. Hetzelfde geldt voor de exploitatie van de onderneming. Het persoonlijke karakter ervan moet niet voorhanden zijn.” 200

2.4.1 Toepassingsgebied 161. Opvallend aan de Brusselse regeling is dat de toepassing van het verlaagd tarief enkel mogelijk is ingeval van de overdracht van kleine en middelgrote ondernemingen. “Om van dergelijke KMO’s te spreken moeten drie voorwaarden cumulatief vervuld zijn:

-

de onderneming moet minder dan 250 werknemers tewerkstellen

198

Artikel 60bis, §3, 4e lid Waals W. Succ. Ordr. Br. Van 29 oktober 1998 houdende invoering van een verlaagd tarief van successierechten in geval van overdracht van kleine en middelgrote ondernemingen (1), BS 9 december 1998, 39385. 200 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Brusselse regeling (artikel 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 992, 1248/34. 199

53

-

ofwel een jaaromzet van lager dan 40miljoen EUR of een jaarlijks balanstotaal van minder dan 27 miljoen EUR.

-

een kapitaal met minder dan 25% van het kapitaal of van de stemrechten in handen van een grote onderneming.”201

162. Meer bepaald ontstaat het recht tot vermindering van successierechten voor zover het gaat om de “overdracht van

-

goederen die deel uitmaken van een universaliteit, bedrijfstak of handelsfonds en gehanteerd worden door de overledene tot de exploitatie van een nijverheids-, handels-, ambachtsof landbouwbedrijf of de uitoefening van een vrij beroep, ambt of post OFWEL

-

de volle eigendom van aandelen van een vennootschap gelegen in de Europese Economische Ruimte, die een nijverheids-, handels-, ambachts-, of landbouwactiviteit verricht of een vrij beroep uitoefent.” Onder ‘aandelen’ verstaat men zowel aandelen als certificaten van aandelen.

2.4.2 Voorwaarden 163. Het voordeeltarief van 3% dat wordt geheven op de nettowaarde van het erfdeel van de erflater, wordt enkel toegepast mits men voldoet aan de volgende voorwaarden. Deze zijn opnieuw te vergelijken met de regelingen van andere gewesten, maar er zijn toch enkele kleine verschilpunten.

a) Participatievoorwaarde 164. Deze vereiste geldt opnieuw enkel ingeval van de vererving van aandelen van een vennootschap. In dat geval is namelijk vereist dat de aandelen aanleiding geven tot minstens 25% van de stemrechten in de algemene vergadering ten tijde van de overdracht ervan. 202

201 202

Artikel 60bis §1, 1e en 2e lid Brussels W. Succ. Artikel 60bis, §1, 2e lid Brussels W. Succ. 54

165. Deze participatievoorwaarde verschilt dus steeds qua gewest, maar wat wel gelijklopend is

aan

de

Waalse

regeling,

is

de

eventuele

bijkomende

vereiste

van

een

aandeelhoudersovereenkomst. “Deze overeenkomst zal moeten worden opgemaakt, indien de aandelen minder dan 50% van de stemrechten vertegenwoordigen in de algemene vergadering. Daarin zal men zich ertoe verbinden de voorwaarden tot behoud van het voordeeltarief te vervullen.” 203

b) Tewerkstellingsvoorwaarde 166. In principe wordt geen minimum aan tewerkstelling voorop gesteld in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Maar indien ten tijde van het overlijden van de erflater toch werknemers voorhanden zijn in het bedrijf, dan zal men van dat aantal minstens 75% moeten behouden gedurende de periode van 5 jaar te rekenen van het overlijden. 204 De tewerkstelling is eigenlijk enkel een voorwaarde tot behoud van het voordeeltarief.

c) Formele voorwaarden 167. De aangifte van nalatenschap moet geen specifieke vermeldingen bevatten voor het verzoeken tot vermindering van successierechten. Wel vereist is dat zij wordt voorgelegd samen met een attest uitgaande van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, met de bevestiging dat de voorwaarden van kapitaal en tewerkstelling zijn vervuld.

205

203

Artikel 60bis, §1, 2e lid in fine Brussels W. Succ.; J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Brusselse regeling (artikel 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 996, nr. 1248/43. 204 Artikel 60bis, §3, 2e lid Brussels W. Succ.; J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Brusselse regeling (artikel 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 996, nr. 1248/44. 205 Artikel 60bis, §5, 4e lid Brussels W. Succ.; J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Brusselse regeling (artikel 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 997, nr. 1248/47. 55

d) Voorwaarden tot behoud 168. Opnieuw zijn er veel gelijkenissen tussen deze Brusselse regeling en de regelingen van de andere gewesten, maar er zijn wel een aantal nuances.

169. Men hoeft ook hier de activiteit van de onderneming verder te zetten gedurende 5 opeenvolgende jaren na het overlijden van de erflater, maar vereist is wel dat dit nog steeds dezelfde activiteit is als vroeger.206 In de Vlaamse en de Waalse regeling mag men wel een andere activiteit voortzetten, zolang die maar één van de kwalificerende activiteiten van artikel 60bis is. 207

170. Kort hiervoor is ook reeds aangegeven dat men een bepaald niveau van tewerkstelling moet behouden voor een duur van minstens 5 jaar, indien men de vermindering van successierechten wil behouden. 208

171. Net zoals in de andere regelingen mogen uitkeringen of terugbetalingen in de eerste 5 jaar na het overlijden van de erflater, geen aanleiding geven tot een vermindering van de belegde activa ingeval van een familiale onderneming, of van het maatschappelijk kapitaal ingeval van een familiale vennootschap.209 Alsook stelt de wet dat de activa of het kapitaal die in de laatste periode van 3 jaar vóór het overlijden van de erflater werden belegd dan wel gestort, niet kunnen genieten van een verlaagde belasting. 210 Maar in tegenstelling tot het Waalse Gewest wordt in Brussel wel gebruik gemaakt van een antirechtsmisbruikbepaling. Deze staat de toepassing van het voordeeltarief van 3% wel toe voor de hiervoor vermelde storting, op voorwaarde dat zij kan worden vertegenwoordigd door rechtmatige financiële of economische behoeften. 211

206

Artikel 60bis, §5, 1e lid Brussels W. Succ. J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Brusselse regeling (artikel 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 1003, nr. 1248/53. 208 Supra 54-55, nr. 167. 209 Artikel 60bis, §5, 3e lid Brussels W. Succ. 210 Artikel 60bis, §5, 3e lid in fine Brussels W. Succ. 211 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Brusselse regeling (artikel 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 1005, nr. 1248/58. 207

56

172. Het behoud van de verlaging vereist ook nog het opstellen van een jaarrekening voor de periode van 5 jaar na het overlijden van de erflater. 212

173. En tot slot verplicht men de opvolger ook om jaarlijks gedurende 5 jaar het bewijs te leveren van het nog steeds vervullen van de voorwaarden. 213

174. Ingeval één van deze voorwaarden hiervoor vermeld, niet wordt nageleefd, zal dat ertoe leiden dat men als sanctie het verlies van het verlaagd tarief van 3% zal moeten ervaren. Men wordt in dat geval onderworpen aan de heffing van progressieve tarieven van successierechten.

3. UITGESTELD LOON 175. Een specifieke regeling die een rol kan spelen ten tijde van de vereffening van de nalatenschap of huwgemeenschap is deze die aan de afstammelingen van de overledene of hun echtgenoot een recht toekent tot vergoeding van de arbeid verricht in het agrarisch bedrijf vóór het overlijden van de erflater. Dat recht veruiterlijkt zich dan in een schuldvordering die zij krijgen op de massa bij de vereffening van de nalatenschap of huwgemeenschap. 214 Er wordt gesproken van ‘het uitgesteld loon in landen tuinbouw’.

176. Deze rechtsfiguur staat in feite los van de bespreking over het niet treffen van een regeling vóór het overlijden. Zij wordt gewoonweg in dit deel vermeld omdat zij voorkomt ten tijde van de vereffening van de nalatenschap of huwgemeenschap, en dus na het overlijden.

212

J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Brusselse regeling (artikel 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 1004, nr. 1248/56. 213 Artikel 60bis, §5, 4e lid Brussels W. Succ. 214 J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 198. 57

177. Dit ‘loon’ is gestoeld op de Wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw, alsook op de latere Wet van 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw die twee wijzigingen heeft doorgevoerd.215

3.1 WIE HEEFT RECHT OP HET UITGESTELD LOON? 178. Oorspronkelijk bestond het recht voor de wettige, natuurlijke of adoptieve afstammelingen van een landof tuinbouwer of voor zijn echtgenoot, en de echtgenoten van deze afstammelingen die na de meerderjarigheid/na de leeftijd van 21 jaar voor een ononderbroken periode van ten minste 3 jaar en maximum 10 jaar een niet-beloonde normale arbeid hebben verricht op het landof tuinbouwbedrijf. 216

179. Aan deze wetgeving zijn 2 zaken gewijzigd door de Wet van 12 augustus 1985. Het is namelijk zo dat het recht nog steeds bestaat voor de wettige, natuurlijke of adoptieve afstammelingen van een landof tuinbouwer of voor zijn echtgenoot, en de echtgenoten van deze afstammelingen die na de leeftijd van 18 jaar voor een ononderbroken periode van ten minste 5 jaar en maximum 10 jaar een niet-beloonde normale arbeid hebben verricht op het landof tuinbouwbedrijf. 217 In de wet wordt gesteld dat de niet-beloonde arbeid doorlopend moet zijn. Maar bepaalde onderbrekingen worden wel toegestaan. Een voorbeeld daarvan is de militaire dienst. De wet stelt dat deze dienst de periode van 5 jaar niet onderbreekt, maar ook geen recht geeft op een vergoeding.218

215

Wet 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw, BS 20 januari 1967, 579;Wet 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193. 216 Wet 28 december 1967, BS 20 januari 1967, 579; C. DE WULF, Het opstellen van notariële akten, I, Mechelen, Kluwer, 2003, 915, nr. 1015. 217 Artikel 1, al. 1 Wet 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193; C. DE WULF, Het opstellen van notariële akten, I, Mechelen, Kluwer, 2003, 915, nr. 1015; J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 198; B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 3. 218 Artikel 1, al. 1 Wet 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193. 58

180. Wat verstaat men dan onder het begrip ‘normale arbeid’? Het gaat om de arbeid die verwacht kan worden van een normaal gezond mens, rekening houdend met de feitelijke omstandigheden.219 De arbeid moet ongeveer overeenstemmen met het werk dat wordt gepresteerd door een volwaardige arbeider/arbeidster.220

181. Alsook mag men niet beloond zijn voor de normale arbeid wil men een uitgesteld loon ontvangen. Dat heeft tot gevolg dat kost, inwoon, bijdragen voor sociale wetgeving niet gelijkgesteld worden met loon. Zakgeld die men zou krijgen, kan men ook niet beschouwen als een beloning in de zin van de Wet uitgesteld loon.221

182. Het bewijs van die niet-beloonde normale arbeid kan geleverd worden door alle rechtsmiddelen met inbegrip van getuigen en vermoedens. 222

3.2 WANNEER IS HET UITGESTELD LOON OPEISBAAR? 183. Er bestaan drie verschillende situaties waarin het uitgesteld loon opeisbaar wordt voor de rechthebbende. “Dat is eerst en vooral bij het overlijden van de exploitant van het bedrijf. Vervolgens is er ook opeisbaarheid bij de ontbinding van de gemeenschap voor wier rekening het bedrijf geheel of overwegend wordt geëxploiteerd. Verder onderscheid wordt nog gemaakt als volgt. -

Indien de rechthebbende - of zijn echtgenoot – erfgerechtigde is, moet de vordering tot het verkrijgen van uitgesteld loon worden ingesteld vóór het einde van de vereffening van de nalatenschap of gemeenschap.

219

J. VERSTRAETE, Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 199. B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 3. 221 B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 4. 222 Artikel 5 Wet 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw. 220

59

-

Indien de rechthebbende op uitgesteld loon, noch zijn echtgenoot erfgerechtigd zijn, moet de vordering worden ingesteld hetzij binnen twee jaar na het overlijden van de exploitant of na de ontbinding van de gemeenschap, hetzij binnen twee jaar na het beëindigen van de arbeid, indien deze na het overlijden van de exploitant werd voortgezet.

-

Indien de ontbinding van de gemeenschap, voor wier rekening het bedrijf geheel of overwegend geëxploiteerd wordt, echter het gevolg is van echtscheiding, scheiding van tafel en bed of scheiding van goederen, moet de vordering worden ingesteld vóór het einde van de vereffening van de gemeenschap.

Tot slot is het uitgesteld loon ook eisbaar wanneer de exploitant een einde maakt aan zijn bedrijf ten gevolge van een ascendentenverdeling. De rechthebbenden van een uitgesteld loon die deel uit maken van de verdeling, krijgen een schuldvordering op basis van de verdelingsakte. Die verdelingsakte bepaalt ook de wijze van uitbetaling. Mogelijks zijn er ook rechthebbenden buiten de ascendentenverdeling. Willen zij uitbetaling zien van hun uitgesteld loon, dan zullen zij zich moeten richten tot hetzij de ascendenten, hetzij de begiftigde afstammelingen binnen de twee jaar na de datum van de verdelingsakte.”223

3.3 HOE VERKRIJGT MEN HET UITGESTELD LOON EN HOEVEEL BEDRAAGT HET? 184. Het recht op het uitgesteld loon veruitwendigt zich dus als een schuldvordering die men verkrijgt lastens de massa. Het gaat naargelang het geval om de massa in de zin van de nalatenschap of in de zin van de huwgemeenschap.

185. De schuldvordering geeft recht op een bepaalde waarde die het uitgesteld loon uitmaakt.

223

Artikel 4 Wet 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193; C. DE WULF, Het opstellen van notariële akten, I, Mechelen, Kluwer, 2003, 916, nr. 1016. 60

Die waarde wordt berekend op de helft van het brutoloon van een geschoold landbouwarbeider (-ster), meer bepaald op het hoogste loon gedurende de periode van werkelijke arbeid, en dit in een periode van maximum 10 jaar. 224 Daarnaast wordt ook rekening gehouden met de volgens de regelgeving bepaalde arbeidsduur. 225 Heeft naast de afstammeling ook diens echtgenoot op het bedrijf arbeid verricht, dan bepaalt men het uitgesteld loon ook op de helft van het brutoloon van de geschoolde arbeider. 226 Logischerwijze moet die echtgenoot ook gedurende minstens vijf opeenvolgende jaren vanaf de leeftijd van 18 jaar arbeid op het bedrijf hebben verricht.

186. Men gaat er hier van uit dat de afstammeling of hun echtgenoten nog geen vergoeding hebben ontvangen van de ouders. “Heeft men wel reeds enig voordeel verkregen, wat andere afstammelingen in dezelfde graad van verwantschap niet hebben gekregen, dan wordt dit beschouwd als een vergoeding voor de verrichte arbeid. Het uitgesteld loon wordt in dat geval in mindering gebracht met de waarde van het reeds ontvangen voordeel. Dit alles tenzij men natuurlijk kan bewijzen dat het niet gaat om een vergoeding voor de gedane arbeid.” 227

3.4 UITGESTELD LOON EN BELASTINGEN 187. Doet men een beroep op deze regeling dan brengt dat ook fiscale gevolgen met zich mee, voornamelijk wat betreft de heffing van successierechten. “Met het oog op de berekening ervan heeft de administratie reeds in 1968 bepaald dat wegens het feit dat het uitgesteld loon te beschouwen is als een last van de nalatenschap of de huwgemeenschap, dit kan afgetrokken worden van het bruto-actief.

224

Artikel 2, al.1 Wet van 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193. 225 https://www.sbb.be/Nederlands/Doelgroepen/Landtuinbouw/Nieuwslandbouweerdereberichten/tabid/1690/arti cleType/ArticleView/articleId/1331/Uitgesteld-loon-in-de-landbouw.aspx. 226 Artikel 2, al. 2 Wet van 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193. 227 Artikel 1, al. 2 Wet van 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193 B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 3; C. DE WULF, Het opstellen van notariële akten, I, Mechelen, Kluwer, 2003, 918, nr. 1020. 61

Men verkrijgt die aftrek echter niet zomaar. Er moet namelijk melding worden gemaakt van de vordering van de rechthebbenden tot het verkrijgen van het uitgesteld loon in de erfenisaangifte, alsook van het feit dat die vordering niet wordt betwist door de andere rechthebbenden in de nalatenschap of gemeenschap. Daarnaast moet ook een afrekening worden opgenomen in de aangifte of in een bijkomend document met de basis van de berekening van de uitgestelde lonen en de af te trekken bijzondere voordelen. Mogelijks overlijdt de afstammeling of echtgenoot die rechthebbende is van het uitgesteld loon voor de vordering tot uitbetaling ervan. In dat geval moet enkel melding worden gemaakt van het loon in het actief van de nalatenschap of de huwgemeenschap, indien de afstammelingen of echtgenoot van de overleden rechthebbende het recht eisen. In de situatie waarbij de afstammeling of diens echtgenoot overleden is nadat het verzoek werd gedaan tot een uitgesteld loon, maar vóór de uitbetaling ervan, wordt echter het gemeen recht toegepast.” 228

188. Wat betreft het uitgesteld loon en andere belastingen kan nog gezegd worden dat deze regeling niet onder het toepassingsgebied van de inkomstenbelastingen valt. 229

3.5 BESLUIT 189. Feit is dat er wel een regeling bestaat waardoor men als afstammeling of als diens echtgenoot nog een vergoeding kan genieten voor het werk verricht in een landof tuinbouwbedrijf zonder verloning. Maar om discussies te vermijden inzake dergelijke vergoeding na het overlijden van de ouders, is het toch aan te raden aan de ouders om tijdens het leven in een regeling te voorzien wat betreft de vergoeding. 230

228

B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 6-7. 229 B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 7.http://www.notaris.be/verkopen-kopen-huren-lenen/pachten-en-verpachten-97/bijkomendewetgevingen/wet-op-het-uitgesteld-loon-in-de-landbouw. 230 B. VAN EYKEN, “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 7. 62

Dit kan bijvoorbeeld door een rechtstreekse uitbetaling ten tijde van het verrichten van de arbeid. Hebben zij dat niet gedaan, dan kunnen de erfgenamen alvorens een beroep te doen op deze wet, nog steeds trachten minnelijk tot een oplossing te komen. 231

4. CONCLUSIE: LAND- OF TUINBOUWER TREFT GEEN REGELING VÓÓR HET OVERLIJDEN 190. Uit het rapport ‘Wijkers en blijvers’ blijkt dat slechts 25% van de landen tuinbouwers voorzien in een opvolgingsregeling.232 Heel wat bedrijfsleiders schuiven dit echter op de lange baan om allerlei redenen in de inleiding vermeld. In het geval men niets regelt, zal het bedrijf overgeleverd worden aan de gemeenrechtelijke regels van het erfrecht. Dit heeft logischerwijze als gevolg dat het bedrijf volledig zal gesplitst worden in verschillende delen, waardoor onmogelijk nog de continuïteit van het bedrijf wordt gewaarborgd.

191. De Wet erfopvolging kleine nalatenschappen, en meer specifiek voor landen tuinbouwbedrijven de Wet op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, zijn in dat opzicht een soort van vangnet tot behoud van het volledige bedrijf. Via het recht van overname dat wordt voorzien voor de erfgenamen die een deel of het geheel van het landbouwbedrijf erven, wordt de continuïteit van het bedrijf gegarandeerd. Uit de wet betreffende landbouwbedrijven blijkt ook dat men ernaar streeft het bedrijf over te laten aan iemand die daadwerkelijk begaan is met de goede voortzetting ervan. Men wil het landof tuinbouwbedrijf overlaten aan iemand die er oprecht interesse voor toont en dat ook laat blijken doordat hij/zij reeds vóór het overlijden de exploitatie van het bedrijf deed of er meewerkte op regelmatige wijze.

231

https://www.sbb.be/Nederlands/Doelgroepen/Landtuinbouw/Nieuwslandbouweerdereberichten/tabid/1690/arti cleType/ArticleView/articleId/1331/Uitgesteld-loon-in-de-landbouw.aspx. 232 M. CALUS, V. VANDERMEULEN, E. ROGGE, L. EMDE, J. DESSEIN, L. LAUWERS en G. VAN HUYLENBROECK, (2010) Wijkers en blijvers in de Vlaamse landen tuinbouw, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel. 63

Duidelijk is dat er een degelijk oplossing wordt voorzien voor bedrijven uit de landen tuinbouwsector wanneer de erflater niets heeft geregeld en verbrokkeling dreigt.

192. Wat betreft dan de fiscale gevolgen voor de vererving van landen tuinbouwbedrijven, is het zo dat men in principe onderworpen wordt aan de progressieve tarieven van successierechten. Maar zoals reeds uitgelegd kan men de landen tuinbouwbedrijven ook beschouwen als familiale ondernemingen of kunnen zij de vorm aannemen van een vennootschap, zodanig dat men een beroep kan doen op de gunstregel die voor deze ondernemingen bestaat. 233

193. Wat betreft de agrarische bedrijven in het Vlaamse Gewest werd vroeger weinig gebruik gemaakt van de gunstregeling van successierechten. De oorzaak was voornamelijk te situeren in het feit dat zij meestal de vorm van een eenmanszaak hadden, waardoor zij niet in staat waren de vereiste tewerkstellingsvoorwaarde te vervullen. Noch het minimum van 5 werknemers dat werd vereist in de regeling tot 1 november 2007, noch het minimum van 500000 euro loonlasten verplicht gesteld na 1 november 2007, konden zij behalen. 194. Deze vaststelling blijkt uit een rapport van het Nationaal Instituut voor Statistiek.234 Daaruit kan afgeleid worden dat er enorm veel eenpersoonsbedrijven zijn onder de Belgische agrarische ondernemingen. Logischerwijze voldeed men dan ook niet aan de tewerkstellingsvoorwaarde.

195. Een ander rapport van het Nationaal Instituut voor Statistiek geeft aan dat in de Vlaamse Land- en Tuinbouwbedrijven gemiddeld tussen 1,8 en 2 arbeidskrachten werden tewerkgesteld in de periode waarin de moeilijke tewerkstellingsvoorwaarde moest vervuld worden.235 Hetzelfde blijkt uit het rapport ‘Wijkers en Blijvers in de Vlaamse landen tuinbouw’ van het Departement landbouw en visserij.

233

Supra 35, nr. 96. http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/economie/landbouw_landbouwtelling_enquete_van_ mei.jsp. 235 http://statbel.fgov.be/nl/binaries/keyagr_nl_tcm325-133838.pdf. 234

64

Ook deze cijfers illustreren dus dat landof tuinbouwbedrijven vroeger moeilijk de voorwaarden konden vervullen, vereist om te kunnen genieten van de vrijstelling van successierechten. Bij hun vererving werd zij dus onderworpen aan de progressieve tarieven. Financieel hadden zij dan ook nog eens een zware impact.

196. Vanaf 1 september 2008 is de mogelijkheid tot het gebruik van de vrijstellingsregeling van artikel 60bis Vlaamse Wet Successierechten voor landen tuinbouwbedrijven verruimd. De oorzaak is gelegen in het feit dat men toen geopteerd heeft voor een opnulzetting betreffende de tewerkstelling. Op die manier ervaart men geen problemen meer voor het genieten van de regeling wat betreft de tewerkstellingsvoorwaarde. Natuurlijk moest men nog steeds de andere voorwaarden vervullen.

197. Sinds 1 januari 2012 is dus de nieuwe regeling inzake successierechten in Vlaanderen in werking getreden. Wegens de verhoging van het tarief van successierechten van 0% naar 3% en 7%, zal het waarschijnlijk zo zijn dat minder gebruik zal worden gemaakt van de vererving van landen tuinbouwondernemingen. Maar men heeft wel de voorwaarden van de successieregeling versoepeld, zodanig dat als men er toch gebruik wil van maken, het makkelijker zal zijn. Men wil via deze regeling ervoor zorgen dat bedrijfsleiders en dus ook in het bijzonder landen tuinbouwers in laatste instantie op fiscaal vlak geen noemenswaardige problemen meer moeten ervaren, wat de continuïteit van een bedrijf zou kunnen ondermijnen. Meer bepaald zorgt men voor een financieel draagbare overdracht qua belastingen voor de opvolgers, wanneer de overlater tijdens het leven geen regeling voor het bedrijf heeft getroffen.

198. Zoals verder in deze masterproef zal blijken heeft men sinds 1 januari 2012 ook een nieuwe regeling ingevoerd waarbij een vrijstelling van schenkingsrechten wordt voorzien voor de bedrijfsschenking. Men wil dus meer de overdracht van bedrijven tijdens het leven stimuleren, alsook het tijdig uitwerken van dergelijke regelingen. Hierover volgt verder meer.

199. Wat betreft de situatie voor landen tuinbouw in Wallonië, kan uit de voorwaarden voor het verlaagd tarief van successierechten bij de overdracht van het agrarisch bedrijf afgeleid worden dat iets vlotter een beroep kan worden gedaan op die regeling.

65

Er is wel een tewerkstellingsvoorwaarde, maar die wordt reeds vervuld wanneer men minstens 1 werknemer tewerkstelt in het bedrijf.

200. Uit hetzelfde rapport van het Nationaal Instituut voor Statistiek zoals hiervoor vermeld blijkt ook dat men in de Waalse agrarische bedrijven anno 2010 gemiddeld 1,68 werknemers heeft.236 De tewerkstelling vormt er geen hindernis voor het verkrijgen van de vrijstelling van successierechten. Maar natuurlijk moeten ook wel de andere voorwaarden vervuld zijn.

201. Tot slot hebben we dan nog de regeling voor bedrijven in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Wat betreft de landen tuinbouwbedrijven, komen zij in dat gewest niet in groten getale voor dus sowieso wordt deze regelgeving daar al niet zoveel gebruikt met betrekking tot die bedrijven. 237 In vergelijking met de nieuwe Vlaamse regeling en de Waalse regeling, is deze natuurlijk minder voordelig wegens het tarief van 3%, en ook niet zomaar te hanteren wegens de voorwaarden daarvoor gesteld.

236 237

http://statbel.fgov.be/nl/binaries/keyagr_nl_tcm325-133838.pdf. http://statbel.fgov.be/nl/binaries/keyagr_nl_tcm325-133838.pdf. 66

DEEL 2: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT EEN REGELING GETROFFEN VÓÓR HET OVERLIJDEN 202. De leuze in de wereld van de vermogensplanning bestaat er dezer dagen in dat men niet snel genoeg kan beginnen aan dergelijke planning. Er bestaan tegenwoordig heel wat bedrijfsleiders die reeds op hun 40e beginnen denken aan hoe ze de overdracht van hun bedrijf 20 jaar later zullen aanpakken. Je kan hen echter ook geen ongelijk geven. Een gebrek aan vermogensplanning is namelijk één van de belangrijkste verklaringen voor het mislukken van overdrachten van familiale ondernemingen. 238 Dus als men begaan is met zijn bedrijf en streeft naar de verdere continuïteit na zijn overlijden, dan zal men best tijdig overgaan tot het plannen van de bedrijfsoverdracht. 203. “Het overdragen van een onderneming is een complex proces dat vaak veel tijd vergt. Heel wat menselijke, persoonlijke, familiale, juridische, fiscale en financiële aspecten spelen een rol”, aldus de directeur van Erov, Daniel De Steur. Al deze aspecten moeten geregeld worden vóór de overdracht dus het spreekt voor zich dat men daar heel wat tijd voor uittrekt vóór het overlijden. Dit om latere discussies, wanneer de erflater er niet meer is om verduidelijking te brengen, te vermijden. Ook deze conflicten kunnen er namelijk voor zorgen dat de familiale opvolging binnen het bedrijf in het water valt.

204. Volgens De Steur is ook de bescherming van de grond een belangrijk argument voor een tijdige regeling vóór het overlijden. “Om versnippering van de grond te vermijden, moet men best vóór het overlijden als erflater een regeling treffen”. 205. Ook het vermijden van ‘fiscale euthanasie’ zou hier vermeld kunnen worden. Daarmee wordt bedoeld dat men via regelingen tijdens het leven kan trachten te ontsnappen aan de hoge successietarieven. Deze kan men enigszins wel verlagen door een beroep te doen op de regeling van artikel 60/1 Vlaamse Wet Successierechten of de regelingen van artikel 60bis Wet Successierechten voor Brussel en Wallonië, waar men ofwel een vrijstelling verkrijgt zoals in Wallonië of een overdracht aan een verlaagd tarief van 3 of 7%.

238

J. PLANTEFEVE -CASTRYCK, Rivaliteit en conflicten als een bedreiging voor de opvolging door een team in de Vlaamse familiaal gerunde KMO, Master in de bedrijfseconomie, UGent, 2009-10, 11. 67

Dit alles mits de voorwaarden daartoe vervuld zijn. Maar tegenwoordig zijn de rechten die worden geheven bij het treffen van een regeling tijdens het leven, denken we aan de schenking van het bedrijf, voordeliger.

206. Kiest men voor het treffen van een regeling vóór het overlijden, dan kan men kiezen uit verschillende regelingen. Die verschillende opties worden hierna uiteengezet aan de hand van de verschillende soorten van goederen die worden overgedragen

in

land-

en

tuinbouwbedrijven.

207. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de overdracht van roerende en onroerende goederen. Binnen de onroerende goederen wordt ook nog aandacht besteed aan de pacht enerzijds en wat gebeurt met de onroerende goederen die de bedrijfsleider in eigendom heeft anderzijds. Meestal gaat men eerst over tot de overdracht van het roerend gedeelte van het bedrijf. Enige tijd later volgt dan de overdracht van de onroerende goederen van de bedrijfsleider.

208. Na deze uiteenzetting wordt ook nog aandacht besteed aan de fiscale gevolgen van de regelingen die gekozen worden in het kader van de overdracht van landen tuinbouwbedrijven. De belastingen geheven bij een schenking worden hier voorop gesteld vooral omdat men via een nieuwe regeling in werking sinds 1 januari 2012 de bedrijfsschenkingen wil stimuleren via een vrijstelling van schenkingsrechten.

1. TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT VAN HET BEDRIJF IN HET KADER VAN EEN VÓÓRTIJDIGE REGELING 1.1 ROERENDE GOEDEREN IN LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN

209. Tractoren, machines, dieren, gereedschap, voorraden, zijn zaken die behoren tot het bedrijfsmateriaal of de hoevebekleding van bedrijven in het agrarisch milieu. Op zich is het zo dat deze goederen losstaand te beschouwen zijn als roerende goederen. Maar wanneer deze goederen verbonden zijn aan een erf, dan stelt het Burgerlijk Wetboek dat zij onroerend zijn door bestemming.

68

Artikel 524 BW bepaalt namelijk dat “voorwerpen die de eigenaar van een erf voor de dienst en de exploitatie van dat erf daarop geplaatst heeft, onroerend zijn door bestemming.” Artikel 524 BW geeft de volgende zaken weer als voorbeeld : de aan het landbouwbedrijf verbonden dieren, het landbouwgereedschap, stro en mest, zaden, vissen, konijnen. 239

210. Of dergelijke roerende goederen onroerend worden gemaakt door de verbinding ervan aan het erf, beslist de eigenaar van de roerende goederen. Hij heeft er in feite belang bij dat te doen. Kiest de eigenaar voor dergelijke gebondenheid, dan verwerft hij daardoor een financieel voordeel. De roerende goederen en de onroerende goederen waarmee zij worden verbonden, leveren elkaar een meerwaarde op.240 Verkoopt men echter een roerend goed los van de grond of gebouwen, dan zal dat niet veel opbrengen. Wanneer de eigenaar van het roerend goed het overdraagt zonder het onroerend goed waarmee het verbonden was, dan wordt een einde gemaakt aan het onroerend karakter door bestemming. 241 Dan is dat goed opnieuw als roerend te beschouwen. Het is hier dus louter de wil van de eigenaar die de aard van het goed bepaalt.

211. Ook als roerend te beschouwen zijn de productierechten in handen van de bedrijfsleider van het agrarisch bedrijf. Het gaat om toeslagrechten, melkquotum, zoogkoeienquotum, nutritiëntenemissierechten. Deze worden ook overgedragen aan de overnemer van het bedrijf, mits melding hiervan aan de afdeling Markt- en inkomensbeheer. Men ziet vaak dat ingeval van de overdracht ervan van ouder op afstammeling, deze laatste er niets voor moet betalen. 242

212. Wat betreft de overdracht van de bedrijfsbekleding, wordt het meest gebruik gemaakt van een contract tot overname van die goederen tegen betaling van een verkoopprijs. Eventueel wordt ook gewerkt met een overdracht in de vorm van een gift.

239

R. DEKKERS en E. DIRIX, Handboek burgerlijk recht. II, Zakenrecht, zekerheden en verjaring, AntwerpenOxford, Intersentia, 2005, 18. 240 R. DEKKERS en E. DIRIX, Handboek burgerlijk recht. II, Zakenrecht, zekerheden en verjaring, AntwerpenOxford, Intersentia, 2005, 15. 241 R. DEKKERS en E. DIRIX, Handboek burgerlijk recht. II, Zakenrecht, zekerheden en verjaring, AntwerpenOxford, Intersentia, 2005, 20. 242 C. VRIJENS, L. BAS en D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 74. 69

1.1.1 Overname 213. De bedrijfsleider heeft de mogelijkheid om zijn bedrijfsmateriaal te verkopen aan de overnemer. In dat geval zal de verkoop bezegeld worden aan de hand van een overnamecontract tussen de overlater en de overnemer. “Dit contract is een onderhandse akte die de partijen zelf opmaken. Daarin worden logischerwijze alle gegevens opgenomen van overlater en overnemer, alsook deze van het bedrijf zelf. Ook een beschrijving van het bedrijfsmateriaal dat wordt overgedragen en een vermelding van de prijs ervan moeten opgenomen worden in het contract. Alsook een inventaris van alle goederen wordt als bijlage aan het contract gehecht. Deze bevat een opsomming van alle roerende materiële en immateriële goederen en dieren die worden overgenomen.”243

214. Dit contract moet men binnen de 15 dagen na het ontstaan van de overeenkomst ter registratie aanbieden op de Federale Overheidsdienst Financiën, Patrimoniumdocumentatie, Kadaster, Registratie en Domeinen. 244

215. Wordt slechts een deel van de roerende goederen overgenomen of gebeurt de overname voor een bepaald percentage van het bedrijf, dan betekent dit dat in dat geval de overlater nog steeds betrokken blijft bij de exploitatie van het agrarisch bedrijf. 245 Overlater en overnemer, meestal ouder en kind, doen de samenuitbating van het bedrijf. Dit is vaak omdat de overlater nog vrij jong is of ook nog heel wat lasten heeft of eventueel omdat een volledige overname financieel nog niet mogelijk is.246 Men voorziet hier best wel een samenuitbatingscontract, waarin alle afspraken omtrent die samenwerking worden vermeld. 247

243

http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2100;http://www.acinvest.be/311/images/Praktische%20Gi ds%20Overname.pdf 244 http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2100 245 http://www.acinvest.be/311/images/Praktische%20Gids%20Overname.pdf. 246 http://www.groenekring.be/Portals/0/Syndicaal/Dossiers/Overname/kiezen%20voor%20overname%20deel%2 06%20vennootschappen%20verbeterde%20versie.pdf. 247 J. SWENNEN, “De overnamebegeleiding en het overnamecontract in de landen tuinbouw”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 6. 70

216. Vermogensrechtelijk gezien heeft deze regeling als voordeel dat via de verkoop van de hoevebekleding de verkoopprijs in het vermogen van de overdrager terechtkomt, zodat de kinderen niet benadeeld worden. Zij verkrijgen dit later als erfgenaam uit de nalatenschap of het is mogelijk dat dit hen vooraf wordt uitbetaald. 248

1.1.2 Andere opties 217. Men kan er ook voor opteren de roerende goederen via een schenking over te dragen. Roerende goederen worden vaak zelfs aan een begiftigde geschonken aan de hand van een handgift. De handgift is een rechtshandeling waarbij men een lichamelijk roerend of onlichamelijk roerend goed, waarbij het recht geïncorporeerd is in de titel, overdraagt door een loutere afgifte ervan. 249 Belangrijk is wel dat een handgift niet wordt onderworpen aan registratie. Men betaalt er dus geen registratierechten op, maar in ruil daarvoor moet de schenker nog minstens 3 jaar leven na de schenking. Is dat niet het geval, dan zal men successierechten verschuldigd zijn. Ingeval van de schenking van bedrijfsmatig geïmplementeerde goederen, is deze verdachte periode opgetrokken tot 7 jaar.250

1.2 ONROERENDE GOEDEREN IN LAND- EN TUINBOUWBEDRIJVEN 218. Onder onroerende goederen van het landof tuinbouwbedrijf verstaat men voornamelijk de gronden die de bedrijfsleider bezit, de gebouwen aanwezig binnen het bedrijf, maar ook de roerende goederen die onroerend zijn geworden ( bijvoorbeeld melkinstallaties,…).251 Deze goederen kunnen hem in eigendom toebehoren. Maar de kans is groot dat men ook een aantal pachtcontracten voorhanden heeft. Vandaar dat hier ook kort zal weergegeven worden wat gebeurt met deze contracten in geval van overdracht.

248

R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 7. 249 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 643, nr. 1207. 250 Infra 108, nr. 340. 251 http://www.acinvest.be/311/images/Praktische%20Gids%20Overname.pdf. 71

1.2.1 Onroerende goederen in eigendom 219. Wat betreft de overdracht van de goederen in eigendom van de bedrijfsleider moet aangestipt worden dat dit niet zo evident is. Zoals reeds vermeld is het aangewezen als overdrager een familierechtelijke regeling te treffen zoals in de zin van de hierna uitgewerkte technieken.

1.2.1.1 Schenking 220. Bedrijfsleiders in de agrarische wereld hebben de mogelijkheid hun eigendommen tijdens hun leven via een schenking over te dragen. Dit is één van de belangrijkste alsook de goedkoopste regelingen. 252 221. “Een schenking onder de levenden is een akte waarbij de schenker zich dadelijk en onherroepelijk van de geschonken zaak ontdoet ten voordele van de begiftigde die ze aanneemt.”253 Het gaat dus om een overeenkomst die de toestemming van beide partijen vereist voor de totstandkoming ervan. De overeenkomst is wel eenzijdig, in die zin dat enkel de schenker enige verbintenis aangaat.254 Om van een schenking te kunnen spreken moeten echter bijkomend ook 2 constitutieve bestanddelen vervuld zijn. Er is een materieel element vereist. Dit uit zich in het feit dat de schenker een verarming moet ondergaan en de begiftigde moet een verrijking ervaren. Daarnaast moet voor de schenking ook effectief de intentie aanwezig zijn om een begiftiging te doen. Dit wordt ook wel de animus donandi genoemd.” 255 Uit de definitie valt ook af te leiden dat de schenking onherroepelijk is. Dat houdt in dat de schenker niet meer kan terugkomen op hetgeen hij geschonken heeft, tenzij op basis van een wettelijke bepaling of mits wederzijdse toestemming. 256

252

C. VRIJENS, L. BAS, D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 212. 253 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 553, nr. 1031. 254 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, intersentia, 2010, 553, nr. 1031. 255 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 554, nr. 1032. 256 Artikel 1134, 2e lid BW; W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2010, 556, nr. 1037. 72

A) Modaliteiten 222. Een schenking kent verschillende modaliteiten en kan op verschillende manieren worden uitgewerkt. Ze worden hierna beknopt geschetst.

a) Voorwaarde en last 223. Schenkers ervaren vaak de angst om hun goederen te vroeg over te dragen aan een ander. Die vrees kan zich uiten in ‘het naaktheidssyndroom’, wat inhoudt dat men zich wil behoeden voor financiële problemen ten tijde van het pensioen. 257 Men kan dit associëren met de welbekende spreuk ‘zich uitkleden vóór het slapengaan’, wat men eigenlijk niet wil. Deze angst is zeker en vast te ervaren bij de landof tuinbouwer die ervoor opteert een goed te gaan schenken waaruit hij voordien zijn inkomsten behaalde. Hij verliest een groot deel daarvan, terwijl hij eigenlijk na de overdracht ook nog moet kunnen voorzien in zijn levensonderhoud. Men heeft al een kleiner pensioen wegens het feit dat men zelfstandig was en zijn inkomsten uit het bedrijf moest halen, en nu net die goederen waaruit de inkomsten werden gehaald worden weggeschonken, valt ook die financiële ondersteuning weg.

224. Deze problematiek kan men oplossen aan de hand van het maken van een voorbehoud van vruchtgebruik bij de schenking. Op basis van artikel 949 BW is het voor “de schenker geoorloofd zich het genot of het vruchtgebruik van de geschonken roerende of onroerende goederen voor te behouden of daarover ten voordele van een ander te beschikken.” Dat betekent dat de schenker zelf het vruchtgebruik behoudt en enkel de blote eigendom schenkt. Door dat behoud kan men nog de inkomsten en vruchten uit het geschonken goed verkrijgen. 258 225. Een tweede uiting van angst vanwege de schenker, ‘het baronsyndroom’ genaamd, betekent dat de schenker angst heeft voor het verlies van controle na de schenking. 259

257 258

A. VERBEKE, Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 92. A. VERBEKE, Familiale vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005,

92. 259

A. VERBEKE, Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 92. 73

Heeft men te maken met een landof tuinbouwbedrijf waarin men als bedrijfsleider heel wat controle heeft en die door een schenking zou verliezen, dan kan men dit ook enigszins tegengaan door zich het vruchtgebruik voor te behouden. Op die manier verkrijgt de schenker op basis van het vruchtgebruik een beheersmandaat.260

226. Als schenker kan men ook een last verbinden aan de schenking, die dan vervuld moet worden door de begiftigde. Die last kan bestaan uit een vervreemdingsverbod van het goed, of het voorzien in huisvesting of levensonderhoud ten voordele van de schenker. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de agrariër reeds overgaat tot schenking van de woning die deel uitmaakt van het bedrijf.

b) Schenking met vrijstelling van inbreng 227. Wanneer men een schenking doet aan een erfgenaam, moet men ook rekening houden met de principes van het wettelijk erfrecht. Daaruit vloeit voort dat de begiftigde erfgenaam zijn schenking opnieuw moet inbrengen in de nalatenschap. Dit is vereist om het deel te bepalen waarop de erfgenamen uit hun hoedanigheid recht hebben, ook wel voorbehouden deel of reserve. Men gaat daarbij vervolgens onderzoeken of de schenking die reserve niet heeft overschreden. Is dat het geval dan zal de schenking worden ingekort.

228. Maar de schenker/erflater kan ook beslissen om een schenking met vrijstelling van inbreng te doen of een gift buiten deel. Dit betekent dat de begiftigde van de schenking dit deel verkrijgt naast zijn reservatair erfdeel. Deze schenking wordt aangerekend op het beschikbaar deel, namelijk het deel waarover de erflater vrij kan beschikken.

229. De mogelijkheid bestaat echter dat de waarde van het geschonken goed het beschikbaar deel overschrijdt. “Naargelang de mogelijkheid tot afscheiding van het gedeelte die de overschrijding uitmaakt, onderscheidt men twee opties. Bestaat die mogelijkheid dan zal men hetgeen teveel geschonken is, in natura inbrengen.

260

A. VERBEKE, Familiale vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005,

93. 74

Is dit echter niet mogelijk en bedraagt de overschrijding meer dan de helft van de waarde van het onroerend goed, dan moet men het goed volledig inbrengen en mag men de waarde van het beschikbaar gedeelte voorafnemen.” 261

c) Techniek van de dubbele akte 230. Om de problematiek van benadeling van één of een paar van de kinderen te vermijden, kunnen de ouders ervoor kiezen de overdracht van de goederen aan de hand van de dubbele akte te bewerkstelligen. Deze techniek bestaat erin, zoals de naam het al verraadt, door te werken met twee verschillende aktes. De ouders doen eerst en vooral een schenking van de goederen aan alle kinderen. Op die manier komen zij in een onverdeeldheid terecht onder mekaar. Vervolgens beslissen de kinderen zonder inbreng van de schenker om een verdeling door te voeren en een einde te maken aan de onverdeeldheid. Zo kan het dan gebeuren dat het geschonkene, mogelijks het agrarisch bedrijf bij één erfgenaam terechtkomt, in ruil voor een degelijke vergoeding van de andere betrokkenen bij de onverdeeldheid.262 Dit procedé past dus ook in het rijtje van technieken die kunnen worden aangewend tot overdracht van een landof tuinbouwbedrijf. 263

d) Ascendentenverdeling 231. De ascendentenverdeling of ouderlijke boedelverdeling komt erop neer dat één of beide ouders zelf beslissen over de samenstelling van de kavels bestemd voor de erfgenamen en dergelijke verdeling werken zij dan uit in een schenking.264

261

R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Boerenbond, 2011, 8. 262 C. VRIJENS, L. BAS en D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 198. 263 R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Boerenbond, 2011, 9. 264 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1189, nr. 2349. 75

Net als bij de techniek van de dubbele akte heeft men ook hier te maken met zowel een schenking als een verdeling. “Opnieuw komen de begiftigden in een onverdeeldheid terecht na de schenking en zolang de schenker in leven is. Na het overlijden van de schenker zijn deze begiftigden te beschouwen als erfgenamen en kunnen zij uit de onverdeeldheid treden.”265

232. Positief aan deze techniek is dat men zo kan afwijken van het erfrechtelijke principe van verdeling in natura en ervoor zorgen dat het geschonkene in zijn geheel verder kan worden gehanteerd.266 Dit is natuurlijk een voordeel in het kader van de agrarische bedrijven, waar de doelstelling erin bestaat versnippering tegen te gaan.

e) Schenking van een familiale onderneming of vennootschap 233. Men kan dezer dagen opteren voor het schenken van een familiale onderneming of een familiale vennootschap op basis van artikel 140bis Vlaamse Wet Registratierechten. Het gaat dan in feite om de schenking van goederen die beroepsmatig zijn geïnvesteerd in een onderneming, of de overdracht ten kosteloze titel van aandelen. 267 Voornamelijk het fiscale aspect van dergelijke schenking is van belang, dus meer uitleg wordt hierover gegeven bij het deel over de schenkingsrechten. 268

234. Wat hier nog kan vermeld worden is het feit dat voor deze schenkingen een specifieke regel is uitgewerkt in het kader van de aanrekening van schenkingen op het beschikbaar deel. In feite is het zo dat schenkingen op het beschikbaar deel worden aangerekend volgens hun waarde bij het openvallen van de nalatenschap. 269 “Op basis van artikel 922, 2e lid BW moet men voor de aanrekening van een schenking van goederen met toepassing van artikel 140bis Wet Registratierechten kijken naar de waarden ten tijde van de schenking.

265

W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1189, nr. 2349. 266 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1190, nr. 2351. 267 Artikel 140bis §1 Vlaams W. Reg. 268 Infra 100, nr. 314. 269 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1012, nr. 1970. 76

Indien men de gewone regel zou toepassen, kunnen discussies ontstaan over het feit of een meerwaarde door de begiftigde is ontstaan. Men zou dan via de gewone regel bewerkstelligen dat de meerwaarde verdeeld wordt over de andere erfgenamen en op die manier ook een aantasting brengen aan de zeggenschap in de onderneming.”270

1.2.1.2 Pacht 235. De bedrijfsleider in de landen tuinbouwsector kan ervoor kiezen om landeigendommen via een pachtcontract ter beschikking te stellen aan de overnemer-afstammeling. En deze techniek wordt ook echt vaak gehanteerd in het kader van de opvolging binnen het bedrijf. Men staat het genot toe, vaak in afwachting van de later overname van de eigendom via aankoop, schenking of eventueel erfopvolging. 271 Pacht is in het algemeen ook een vorm van overdracht waarop sowieso in de agrarische sector vaak een beroep wordt gedaan. 272 Zo ligt ongeveer 2/3 van de agrarische gronden onder een pachtcontract.273

a) Toepassingsgebied 236. Deze juridische constructie houdt voor de landof tuinbouwer in dat hij de onroerende goederen die hij hoofdzakelijk aanwendt in zijn landof tuinbouwbedrijf, met uitzondering van de bosbouw, verhuurt.274 Dergelijke constructies vallen dan ook onder de pachtwet van 1969 en de latere wetten tot wijziging ervan. 275

270

W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1014-1015, nr. 1973. 271 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 47. 272 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 31-32. 273 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 29. 274 Artikel 1, 1e lid Pachtwet; B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 5. 275 Wet 4 november 1969 tot wijziging van de pachtwetgeving en van de wetgeving betreffende het recht van voorkoop ten gunste van huurders van landeigendommen, BS 25 november 1969, 11304; Gewijzigd door de Wet 7 november 1988, BS 6 december 1988, 16847; Wet 13 mei 1999, BS 3 juli 1999, 25221 en de Wet 3 mei 2003, BS 30 juni 2003, 34929. 77

237. Het gaat dus om een verhuring vanwege de ene partij verhuurder-verpachter die aan de huurder-pachter het genot toestaat van een goed voor een bepaalde duur en dit tegen een bepaalde som. 276 De pachtwet is ook van toepassing wanneer men te maken heeft met onroerende goederen die hoofdzakelijk aangewend worden in het landbouwbedrijf door middel van een vestiging van vruchtgebruik onder de levenden door de wil van de mens en voor een bepaalde duur.277

238. De verpachter is echter niet altijd vrij in de wijze waarop hij het genot toestaat. Voornamelijk wanneer deze gehuwd is, is er enige beperking. Indien de bedrijfsleider-verpachter gehuwd is onder het wettelijk stelsel, dan moet deze ingeval van een pachtovereenkomst samen met diens echtgenoot de toestemming daartoe geven. 278 “Is de verpachter gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen, dan zal elk van de echtgenoten kunnen beschikken over zijn eigen goederen. En ingeval van gemeenschappelijke goederen zullen beide hun medewerking moeten verlenen.” 279

239. In hoofde van de pachter moet aangenomen worden dat deze alleen de pachtovereenkomst kan aangaan, wanneer hij alleen het bedrijf uitbaat en ook wanneer hij samen met zijn echtgenoot het bedrijf exploiteert, maar op voorwaarde dan dat de pachtovereenkomst een pacht van minder dan 9 jaar voorziet.280

240. Wat betreft dan de onroerende goederen die in pacht worden gegeven, gaat het om landeigendommen oftewel onroerende goederen waardoor vruchten kunnen worden voortgebracht en die ook net om die reden in pacht worden gegeven. 281

276

B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 277 Artikel 1, 2e lid Pachtwet. 278 Artikel 1418, 1e lid, c BW; N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U1 - XV.U.457, 25. 279 http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 280 http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 281 B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 78

b) Duur 241. De duur van de pacht wordt vrij door de partijen bepaald, maar moet wel minstens 9 jaar bedragen. Een kortere duur kan in principe niet, een langere wel. Indirect wordt wel aangenomen op basis van een beginsel dat een pacht niet voor langer dan 99 jaar kan worden aangegaan.282

242. Op het feit dat een pacht niet korter dan 9 jaar kan zijn, bestaat één uitzondering. Namelijk voor percelen die de verpachter bij grotere percelen of hoevegebouwen voegt, waarvan het gebruik op basis van een vroegere overeenkomst aan dezelfde pachter werd verleend, wordt toegestaan dat de pacht op hetzelfde tijdstip kan eindigen als de hoofdpacht.283

243. Indien geen geldige opzeg wordt gedaan van de pacht, naarmate de pachtperiode op zijn einde loopt, zal de overeenkomst worden verlengd met een nieuwe periode van 9 jaar, ongeacht de duur van de vorige periode. 284 “Heeft men bijvoorbeeld een pachtovereenkomst voor een eerste periode van 9 jaar, dan kan daar een verlenging worden gedaan voor een tweede periode van 9 jaar, en voor een derde periode van 9 jaar.” 285

244. Naast de pacht voor een periode van 9 jaar, kan men ook opteren voor een langdurige pacht. Deze kan eerst en vooral bestaan uit een gebruiksperiode van 18 jaar. Wordt deze niet beëindigd bij het verstrijken van die 18 jaar, dan zal er een verlenging worden doorgevoerd voor een periode van 9 jaar. 286 245. “De lange termijn van de pacht brengt heel wat werkzekerheid met zich mee voor de pachter. Maar ook de verpachter heeft baat bij dergelijke lange duur.

282

N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 - XV.U.457, 74. B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 284 N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 - XV.U.457, 73-74. 285 Artikel 8, §2, Pachtwet; B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 9-10. 286 B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 9-10. 283

79

Hij is in dat geval in staat om hogere pachtprijzen te vorderen, alsook moet hij enkel de onroerende voorheffing betalen en wordt hij voor de inkomsten uit de verpachte gronden vrijgesteld van de personenbelasting. Die vrijstelling is echter enkel mogelijk mits het gaat om een pacht in een notariële akte en enkel voor gronden.” 287

246. Vervolgens zijn er naast de pacht voor één gebruiksperiode van 18 jaar ook nog twee andere soorten langlopende pachten. “Men kan namelijk kiezen voor een pacht voor een duur van 27 jaar. Op het einde van deze pacht kan een einde eraan worden gemaakt door de verpachter, met als reden de eigen exploitatie of deze door verwanten, of een beëindiging met het oog op de vervreemding van de verpachte goederen.”288 Onder ‘vervreemding van de verpachte goederen’ verstaat men de verkoop, schenking, inbreng in een vennootschap,… 289 247. “Een andere vorm van langdurige pacht die hier ook nog moet vermeld worden, is de loopbaanpacht. Kiest men voor deze vorm van pacht dan kiest men voor zekerheid wat betreft de beroepscarrière van de pachter. Er wordt hem namelijk een gebruiksperiode toegestaan tot de leeftijd van 65 jaar, en dit mits de pacht minstens 27 jaar bedraagt. Dat betekent dat de pachter op een leeftijd jonger dan 38 jaar het genot van de betreffende onroerende goederen moet verkrijgen. Na de leeftijd van 65 jaar kan geen pachtvernieuwing meer worden toegestaan.”290

248. Bij loopbaanpacht hebben we enerzijds het voordeel voor de pachter van de bedrijfszekerheid en anderzijds is er voor de verpachter het voordeel dat hij de goederen bij het einde van de loopbaanpacht zonder compensatie terugkrijgt.291 Ook is de verpachter in de mogelijkheid om hogere pachtprijzen te vorderen.292

287

B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 58; http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 288 N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 - XV.U.457, 77. 289 http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 290 Artikel 8, § 3 Pachtwet, N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 XV.U.457, 83. 291 N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 - XV.U.457, 84. 292 http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 80

Laatstgenoemde heeft bijkomend ook voordelen op fiscaal vlak. Hij is enkel gehouden tot de betaling van de onroerende voorheffing en wordt voor de inkomsten uit de verpachte goederen niet onderworpen aan de personenbelasting.293 Deze vrijstelling geldt zowel voor gronden als gebouwen.294

1.2.1.3 Verkoop 249. De overdracht van onroerende eigendommen kan men logischerwijze ook bewerkstelligen door een eenvoudige koop-verkoop. Zoon of dochter zal dan het goed of de goederen overkopen van de ouders. Maar kiest men voor dergelijke manier van overdracht dan moet men tegenwoordig financieel stevig in zijn schoenen staan. Gronden en gebouwen worden dezer dagen tegen enorm hoge prijzen verkocht. Enig lichtpunt hierbij is dat men als overnemer een beroep kan doen op VLIF-steun. Dat zijn subsidies die worden verleend door het Vlaamse Landbouwinvesteringsfonds ingeval van overname van bedrijfsgebouwen. 295

250. Ingeval van een verkoop aan de afstammeling moet men wel opletten voor de kwalificatie ervan als vermomde schenking. Deze is te beschouwen als een “schenking die gedaan wordt onder het mom van een handeling ten bezwarende titel, waarin geveinsd wordt dat een tegenprestatie dient te worden geleverd, maar afgesproken wordt dat dit niet moet gebeuren.” 296 Ook de verkoop tegen een lagere prijs kan als vermomde schenking worden beschouwd.297

251. Het bewijs van het geveinsde karakter kan geleverd worden door de belanghebbenden of vaak de andere afstammelingen.

293

N. VANDEBEEK, “De landpacht” in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 - XV.U.457, 321. http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. 295 http://lv.vlaanderen.be/nlapps/default.asp. 296 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 660, nr. 1236. 297 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 664, nr. 1243. 294

81

Het is namelijk zo dat dergelijk bewijs niet leidt tot nietigheid, maar het heeft tot gevolg dat de verkoop als schenking wordt beschouwd en dus ook de regels van de schenking worden toegepast.298 Dat betekent dan concreet dat via die herkwalificatie de regels van inbreng en inkorting zullen gelden, wat voordelig is voor het erfdeel van de andere afstammelingen.

252. Bij de verkoop van onroerende goederen heeft men ook de mogelijkheid om daaraan een modaliteit te verbinden tot bescherming van de overlater. ‘De angst om zich uit te kleden vóór het slapengaan’ speelt ook ingeval van een verkoop. Vandaar dat de mogelijkheid bestaat voor de overlater om de verkoop te doen met voorbehoud van vruchtgebruik of de verkoop van de volle eigendom tegen betaling van een jaarlijkse lijfrente.299 Op die manier zorgt men ervoor dat men na de overdracht nog voldoende in zijn levensonderhoud kan voorzien.

253. Wordt één van deze modaliteiten gehanteerd, dan moet men wel opletten voor artikel 918 BW. “Deze wetsbepaling zegt dat de verkoop met voorbehoud van vruchtgebruik alsook de verkoop onder de last van een jaarlijkse lijfrente worden vermoed een schenking in volle eigendom te zijn. Dit is echter op voorwaarde dat de verkoop gebeurt aan een erfgenaam in rechte lijn.”300 Dat betekent dus ook dat men in dat geval te maken heeft met een vermomde schenking, zelfs indien de koper enige prijs heeft betaald. Ook wordt vermoed dat men via dergelijke verkoop een bevoordeling wil doen van één bepaalde erfgenaam ten nadele van de andere erfgenamen, aangezien wordt aangenomen dat de schenking een gift buiten deel is. 301 Een gift buiten deel wordt aangerekend op het beschikbaar deel. “Ingeval van overschrijding ervan zal een inkorting in waarde moeten gebeuren. Dat komt erop neer dat men het geschonken goed mag behouden, maar in ruil daarvoor wel het deel van de overschrijding moet betalen aan de nalatenschap.” 302

298

R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 299 R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 9. 300 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1211, nr. 2401. 301 http://home.scarlet.be/be017272/26/tip6.htm. 302 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1213-1214, nr. 2408; http://home.scarlet.be/be017272/26/tip6.htm. 82

1.2.1.4 Huwelijksvermogensrecht 254. De keuzes die men maakt met betrekking tot het huwelijksvermogensrecht ressorteren logischerwijze ook gevolgen. In die zin bepaalt men als bedrijfsleider reeds bij het huwelijk of via een wijziging aan het huwelijksvermogensrecht in het verdere leven, wat met het bedrijf moet gebeuren.

255. Het begint reeds bij de keuze voor het toepasselijke huwelijksvermogensstelsel. Er wordt veelal gekozen voor het wettelijk stelsel in het algemeen. Volgens Rudy Gotzen kiest men in de landen tuinbouw veelal voor een gemeenschap van aanwinsten, wat eigenlijk vergelijkbaar is met het huidige wettelijk stelsel. 303

256. In het wettelijk stelsel heeft men drie vermogens. Men heeft twee eigen vermogens van de echtgenoten en één gemeenschappelijk vermogen. De goederen die eigen zijn aan elke echtgenoot zijn deze die zij vóór het huwelijk hebben ontvangen of tijdens het huwelijk hebben verkregen via een schenking, testament, of uit de nalatenschap 304. Daarnaast zijn er ook nog een aantal goederen die eigen zijn uit hun aard. Dat zijn de accessoria en de strikt persoonlijke goederen.305 In het gemeenschappelijk vermogen komen dan weer de inkomsten uit beroepsbezigheden, alsook de vruchten, inkomsten en intresten uit eigen goederen. 306 Ook nog gemeenschappelijk zijn de goederen gekocht met gemeenschapsgeld en deze waarvan men het eigen karakter van één van de echtgenoten niet kan bewijzen.307

303

R. GOTZEN, “Huwelijksvermogensrecht”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 15. 304 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 153, nr. 260. 305 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 158, nr. 268. 306 R. GOTZEN, “Huwelijksvermogensrecht”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 18. 307 Artikel 1405, ten vierde BW. 83

257. Kiest men voor dit wettelijk stelsel dan zijn bij de overdracht bij het overlijden verschillende situaties te onderscheiden:

-

Ingeval er een langstlevende echtgenoot samen met afstammelingen tot de nalatenschap komt, verkrijgt de langstlevende het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap en gaat de blote eigendom naar de afstammelingen. 308

-

Komt de langstlevende echtgenoot enkel tot de nalatenschap met andere bloedverwanten, dan verkrijgt deze het vruchtgebruik op het eigen vermogen van de eerststervende en de volle eigendom van het gemeenschappelijk vermogen. 309

-

Blijft enkel de langstlevende over, dan verkrijgt die de volle eigendom van de gehele nalatenschap. 310

258. Men is echter niet gebonden aan deze klassieke uitwerking van het wettelijk stelsel. Men kan er ook voor opteren om een conventionele aanpassing te doen. Dat betekent dat via een huwelijkscontract andere modaliteiten kunnen worden bedongen. En op die manier kan men dus ook tijdens het leven bepalen wat met de goederen gebeurt ten tijde van het overlijden.

259. Men kan via een huwelijkscontract een uitbreiding of beperking van het gemeenschappelijk vermogen bewerkstelligen. Een uitbreiding van het gemeenschappelijk vermogen komt erop neer dat eigen goederen van een echtgenoot worden ingebracht in het gemeenschappelijk vermogen.311 Dit is veelal ten voordele van de langstlevende echtgenoot. Op die manier zal de langstlevende er ook reeds eigenaar van zijn voor de helft en geen successierechten meer moeten betalen op die helft. 312

260. Er kan ook geopteerd worden voor een afwijking van de gelijke verdeling van het gemeenschappelijk vermogen en dit via een vooruitmakingsbeding, een beding van ongelijke verdeling of een verblijvingsbeding.

308

W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 769, nr. 1456. 309 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 771, nr.1459. 310 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 773, nr. 1461. 311 Artikel 1452, 1e lid BW. 312 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 334, nr. 607. 84

Het voordeel van deze bedingen is dat zij gekwalificeerd worden als een huwelijksvoordeel ten bezwarende titel, waardoor de reservataire erfgenamen geen bescherming kunnen krijgen voor hun voorbehouden deel. Een uitzondering bestaat echter wel voor de gevallen waarbij een beding van vooruitmaking of een beding van ongelijke verdeling gecombineerd wordt met een inbreng in het gemeenschappelijk vermogen. 313 In dat geval wordt de helft als schenking beschouwd en dan zal ingevolge het voorbehouden deel voor de reservataire erfgenamen een inkorting van het voordeel kunnen gebeuren.314

261. Wat houdt nu het vooruitmakingsbeding op zich in? Wel in dat geval wordt aan de langstlevende echtgenoot de mogelijkheid gegeven om vóór de verdeling bepaalde goederen of een bepaalde geldsom uit het gemeenschappelijk vermogen vooraf te nemen.315

262. Wat betreft het beding van ongelijke verdeling en het verblijvingsbeding, is het zo dat in het eerste geval een ander deel dan de helft van het gemeenschappelijk vermogen wordt toegekend aan de langstlevende echtgenoot, en in het tweede geval wordt het volledig gemeenschappelijk vermogen overgedragen aan de langstlevende. 316 Men kan daarbij kiezen voor de toekenning in volle eigendom of in vruchtgebruik.

263. Zoals reeds hiervoor vermeld bij de uitleg omtrent het wettelijk stelsel, verkrijgt de langstlevende echtgenoot reeds de volledige nalatenschap in vruchtgebruik. Dus indien men zou opteren voor een verblijvingsbeding in vruchtgebruik bijvoorbeeld dan maakt dat niet zoveel uit, aangezien men evenveel krijgt via het erfrecht. De nieuwe erfrechtelijke regeling sinds de Wet van 14 mei 1981 maakt dat huwelijkscontracten aan belang moeten inboeten. 317

264. Vroeger waren huwelijkscontracten nuttig ter bescherming van de langstlevende echtgenoot, en dus opdat die zo iets aan vermogen zou ontvangen.

313

Artikel 1458, 2e lid; Artikel 1464, 2e lid BW; J. DU MONGH, “Huwelijksvoordelen en successieplanning. Voorzichtigheid blijft geboden.”, T. Not. 2007, nr. 7, 493. 314 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1016, nr; 1976. 315 Artikel 1457 BW. 316 Artikel 1451 BW. 317 R. GOTZEN, “Huwelijksvermogensrecht”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 15. 85

Toegepast op landen tuinbouwbedrijven betekenden zij vaak een grote waarborg voor de continuïteit van het landbouwbedrijf. Versnippering van het bedrijf kon zo worden tegengegaan. “Men ging er dan vaak voor opteren om de hoeve en de hoevebekleding in de gemeenschap in te brengen. Vervolgens ging men dan de gemeenschap in vruchtgebruik overdragen aan de langstlevende echtgenoot.”318

265. Het voordeel van de toekenning in vruchtgebruik bestaat erin dat de echtgenoot de exploitatie kan voortzetten en op deze manier geeft men ook aan de opvolgersafstammelingen iets meer tijd om zich voor te bereiden op de voortzetting van het landbouwbedrijf.

266. Kiest men voor de verblijving in volle eigendom dan zal men eigenlijk meer toebedelen aan de langstlevende echtgenoot dan aan de afstammelingen indien deze er zijn. Zij kunnen hier niet tegen opkomen wegens het

feit

dat dergelijk verblijvingsbeding een

huwelijksvoordeel ten bezwarende titel is en de reserve voor de erfgenamen daar niet tegen beschermd wordt. Daarop bestaan nu wel twee uitzonderingen, zoals hierboven reeds vermeld.319 Een belangrijk nadeel aan die toebedeling van het gemeenschappelijk vermogen in volle eigendom is dat eigenlijk tweemaal successierechten worden betaald. Namelijk de eerste maal bij de langstlevende, en de tweede maal bij de afstammelingen als die er zijn. 320

267. Mensen kunnen ook echter ook opteren voor een afwijking van het wettelijk stelsel. De meest voorkomende afwijking daar is het stelsel van scheiding van goederen. Dat houdt in dat elk van de echtgenoten zijn eigen vermogen heeft. Alles wat men aan inkomsten ontvangt of verkrijgt via een gift blijft eigen. Men kan wel dit stelsel combineren met een gemeenschap die wordt ontwikkeld voor één of meer goederen.

318

R. GOTZEN, “Huwelijksvermogensrecht”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 15. 319 Supra 84-85, nr. 261. 320 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 345, nr. 630. 86

1.2.1.5 Inbreng in vennootschap a) Ratio legis 268. Aan de hand van een aantal cijfers van het Nationaal Instituut voor Statistiek is duidelijk dat vroeger men eerder terughoudend was tegenover een landof tuinbouwbedrijf in de vorm van een vennootschap en eerder een beroep werd gedaan op een eenmanszaak. “Zo had men in het Vlaamse Gewest in 1990 ongeveer 57087 eenmanszaken en 576 vennootschappen met rechtspersoonlijkheid. In 2009 waren dat 25181 eenmanszaken en 2723 vennootschappen. In het Waalse Gewest had men in 1990 28.743 eenmanszaken en 221 vennootschappen. In 2009 waren dat 12.190 eenmanszaken en 1143 vennootschappen. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is niet echt een stijging te bemerken in het aantal agrarische vennootschappen.”321 Maar naarmate de tijd evolueert, valt ook enige stijging te bemerken in het gebruik van de vennootschap. Volgens Calus zou het mindere gebruik van deze organisatievorm te wijten zijn aan het feit dat agrarische bedrijfsleiders te weinig kennis bezitten over het gebruik van dergelijke exploitatievormen.322

269. Er zijn verschillende redenen voorhanden waarom het voordelig is te kiezen voor een vennootschap en zo tijdens het leven reeds de latere overdracht en continuïteit van het bedrijf te regelen. Er worden er hier een aantal opgesomd.

270.

Er

is

tegenwoordig

een toenemende

behoefte

aan kapitaal. 323

Land-

en

tuinbouwbedrijven gaan dezer tijd gepaard met enorme bedragen in het kader van hun exploitatie. Financiële bijstand van anderen buiten het bedrijf via het inbrengen van kapitaal is nuttig en dat illustreert een eerste belangrijk argument van de vennootschapsvorm.

321

S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw, ,Licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 3-6; http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/economie/landbouw_landbouwtelling_enquete_van_m ei.jsp. 322 S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw,.,Licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 12. 323 S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw,.,Licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 14-15. 87

271. Ook het feit dat men meer beperkingen kan opleggen aan de aansprakelijkheid binnen het bedrijf wanneer men kiest voor een vennootschap speelt een rol. In de eenmanszaken zit men met een onbeperkte aansprakelijkheid en kunnen de schuldeisers zich verhalen op zowel het privévermogen als op het bedrijfsvermogen. 324 In een vennootschap daarentegen wordt het privévermogen buiten de vennootschap gehouden, en wordt het verhaal uitgeoefend op het vennootschapsvermogen. 325

272. Ook fiscaal is het voordeliger te gaan opteren voor een vennootschap. Dit omdat men in dat geval onderworpen wordt aan de minder progressieve vennootschapsbelasting, in tegenstelling tot de progressieve personenbelasting.326

273. Tot slot is er nog een reden die voornamelijk een rol speelt in het kader van deze masterproef en dat is het familiale aspect. Een vennootschap vergemakkelijkt op bepaalde gebieden de opvolging in het bedrijf. Zij realiseert vooreerst de continuïteit van het landof tuinbouwbedrijf. Er doet zich geen versnippering voor bij het overlijden van de erflater, maar de vennootschap blijft verder bestaan en men bewerkstelligt de opvolging via de overdracht van aandelen. 327 Dat kan dan gebeuren aan de hand van een verkoop, een schenking of een legaat. Door het feit dat de vennootschap blijft bestaan, is het ook zo dat men voordeliger de overdracht van vergunningen en productierechten van het bedrijf kan bewerkstelligen. Men hoeft namelijk niet telkens de overdracht te voorzien bij wijziging van mandataris. 328 Via die aandelen is het ook makkelijker om een verdeling van het bedrijf te doen onder verschillende afstammelingen, eerder dan men het bedrijf moet splitsen in activa en zo aan elk van de afstammelingen activa moet bezorgen die nog eens verschillend van waarde zijn. 329

324

K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 9; https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf. 325 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 11. 326 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011,5. https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf. 327 https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf. 328 S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw, ,Licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 20. 329 https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf. 88

Daaruit volgt dan ook dat het eenvoudiger is een waardering van het bedrijf te doen aan de hand van aandelen in tegenstelling tot de waardebepaling via de waarde van alle goederen en rechten. Ook is het zo dat men via de overdracht van de aandelen eerder de kans krijgt om de overdracht van het bedrijf in verschillende fasen te bewerkstelligen. 330 Een volledige bedrijfsovername in één keer is financieel enorm zwaar en komt bijna niet voor.

b) Vennootschapsvorm 274. Kiest een landof tuinbouwer voor de uitbating van zijn bedrijf voor een vennootschapsrechtelijke organisatie, dan kan deze uit verschillende vormen kiezen. “Uit een onderzoek van Vrijens en Van Gijseghem dat dateert uit 2007 blijkt dat men in Vlaanderen in 54% van de gevallen kiest voor een BVBA. 20% van de vennootschappen neemt dan weer de vorm aan van een NV. En nog eens 20% kiest voor een veruitwendiging in de vorm van een landbouwvennootschap.”331 “In Wallonië wordt in feite praktisch evenveel gebruik gemaakt van een vennootschapsvorm in de agrarische sector als in Vlaanderen. Men kiest er wel meer voor het gebruik van een landbouwvennootschap. Alsook de maatschap kent er meer populariteit.” 332 Er zijn ook nog andere vennootschapsvormen, maar die komen minder voor. Het gaat om de Coöperatieve vennootschap en de Coöperatieve vennootschap met onbeperkte en hoofdelijke aansprakelijkheid. Alsook de maatschap wordt hieronder besproken, als ‘oertype’ van de vennootschappen. 333

330

S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw, Licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 19-20. 331 A. STROOBANDT, D. BERGEN, D. VAN GIJSEGHEM, L. BAS en A. VUYLSTEKE, Ondernemerschap in de Vlaamse landen tuinbouw: beleidsinstrumenten, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2009, 26; C. VRIJENS en D. VAN GIJSEGHEM, Vennootschappen in de Vlaamse landen tuinbouw, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2007, 3. 332 C. VRIJENS en D. VAN GIJSEGHEM, Vennootschappen in de Vlaamse landen tuinbouw, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2007, 5. 333 www.notaris.be 89

b1) Besloten Vennootschap met beperkte aansprakelijkheid 275. Er wordt vaak gekozen voor de BVBA omwille van het familiaal karakter dat verbonden is aan deze vennootschapsvorm. Alsook is het zo dat deze organisatie het mogelijk maakt om als enkeling dergelijke vennootschap te exploiteren. Dat verklaart dus ergens wel het gebruik ervan in de agrarische sector omdat dikwijls maar één enkele persoon de uitbating op zich neemt. Vennoten in een BVBA zijn beperkt aansprakelijk. 276. “Men kan ook de aandelen niet zomaar aan een derde kan overdragen. Daarvoor heeft men de toestemming van alle andere vennoten nodig. Dit is op zich natuurlijk een goede waarborg opdat de aandelen in handen van de familie blijven, wat ook één van de streefdoelen is van een landof tuinbouwer.”334

277. Een nadeel situeert zich in de pachtregeling. Indien men de pacht inbrengt in de BVBA kan dit beschouwd worden als een aanleiding tot pachtverbreking wegens het feit dat men de pacht overdraagt.335

b2) Naamloze Vennootschap 278. Een naamloze vennootschap daarentegen is het tegenovergestelde van de BVBA wat betreft de beperkte omvang. Deze organisatievorm wordt eerder gekozen door grotere ondernemingen. Men moet ook minstens uit twee vennoten bestaan en dus is dit geen optie voor een eenmansbedrijf.

279. Ook kan men via de NV minder de garantie bieden dat het bedrijf in handen van de familie blijft, omwille van het feit dat de aandelen vrij overgedragen kunnen worden.

334

D. VANSPEYBROUCK, De landbouwvennootschap, Master Rechten, Ugent, 2009-10, 16. K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 8. 335

90

280. Wat ook minder positief is voor een landof tuinbouwonderneming, is het feit dat net als bij de BVBA men geen inbreng van pacht kan doen, zonder te maken te hebben met een pachtoverdracht.336

b3) Landbouwvennootschap 281. De landbouwvennootschap is in feite het meest aangepast aan de noodwendigheden van de landen tuinbouwsector.337 Het gaat om “een vennootschap die de exploitatie van een landof tuinbouwbedrijf tot doel heeft.”338 Een andere doelstelling wordt niet toegestaan.

282. Deze vennootschap kent twee soorten van vennoten. Het gaat enerzijds om stille vennoten die zich enkel bezig houden met het aanbrengen van kapitaal. Wat betreft hun aansprakelijkheid worden zij beschermd, aangezien de schuldeisers zich enkel kunnen verhalen op het geïnvesteerde kapitaal. Anderzijds zijn er beherende vennoten, of de personen die effectief en hoofdzakelijk de arbeid in het bedrijf verrichten. Zij worden minder beschermd, wegens het feit dat zij onbeperkt aansprakelijk zijn. Men zou er dus bij wijze van voorbeeld kunnen voor opteren om één afstammeling beherend vennoot te maken en de broers of zussen stille vennoot.339

283. Nuttig aan een landbouwvennootschap met het oog op de exploitatie van een landof tuinbouwbedrijf, is het feit dat zij aangepast is aan de pachtwetgeving. Dat betekent dat pacht kan worden ingebracht in de landbouwvennootschap, zonder dat men dat als een overdracht zou kunnen beschouwen. Pacht vereist namelijk de persoonlijke exploitatie door de pachter. En het is zo dat de uitbating verricht door een beherend vennoot in de landbouwvennootschap kan worden gelijkgesteld met die persoonlijke exploitatie.

336

K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 11. 337 D. VANSPEYBROUCK, De landbouwvennootschap, Master Rechten, UGent, 2009-10, 6. 338 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 339 C. VRIJENS, L. BAS en D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 212. 91

284. Ook positief voor agrarische bedrijven is het feit dat men via een landbouwvennootschap ook een beroep kan doen op steun van het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds. “Deze steun wordt namelijk enkel toebedeeld aan een vennootschap die als maatschappelijk doel de uitbating van een landof tuinbouwbedrijf heeft en hoofdzakelijk de op het bedrijf voortgebrachte

producten

verhandelt,

alsook

de

vorm

aanneemt

van

een

landbouwvennootschap. Eventueel wordt die steun ook toegestaan aan landen tuinbouwbedrijven die een andere vennootschapsvorm hebben zoals een bvba bijvoorbeeld, maar dan moeten nog een aantal bijkomende voorwaarden vervuld worden.”340 285. Tot slot heeft men ook op fiscaal vlak een voordeel. “Men kan kiezen tussen de toepassing van de personenbelasting of de vennootschapsbelasting. Kiest men voor de eerste dan kan men daarbinnen ook nog een keuze maken tussen twee soorten van belastingen.” 341

b4) Maatschap 286. Een andere optie, naast de ‘pure’ vennootschappen bestaat erin om een maatschap op te richten. Deze optie wordt echter niet veel gehanteerd in de landen tuinbouwsector.342 Met het woord ‘puur’ wordt bedoeld dat de maatschap kan worden opgericht volgens een grote contractuele vrijheid, in tegenstelling tot de strengere regels inzake andere vennootschappen. Men is namelijk niet gebonden aan diezelfde regelgeving. Zo wordt geen voorwaarde van minimumkapitaal gesteld, er is geen verplichting tot opmaak en neerlegging van de jaarrekening,…343

287. Net als bij de BVBA kan men in de maatschap het familiaal karakter beschermen. Deze mogelijkheid vloeit voort uit het feit dat enkel derden kunnen toetreden tot de maatschap mits toestemming van binnen de maatschap.344

340

K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 8. 341 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 342 S. DE SCHRYVER, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw, Licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen, UGent, 2005-06, 93. 343 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1313-1314, nr. 2560. 344 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1313-1314, nr. 2560. 92

288. Positief ook voor landen tuinbouwers, is dat de maatschap geen probleem stelt inzake de pacht. Er is geen sprake van pachtoverdracht, zoals bij de BVBA en de NV wel het geval was.345

289. Aan de maatschap zijn twee grote nadelen verbonden. Vooreerst is het zo dat de vennoten onbeperkt aansprakelijk zijn. 346 En vervolgens wordt de maatschap ook gekenmerkt door het feit dat bij het overlijden van een vennoot dit aanleiding geeft tot ontbinding van de maatschap, tenzij daaromtrent enige andersluidende voorziening is getroffen. 347

290. Op fiscaal vlak is de maatschap een aanrader te noemen. Zij geeft geen aanleiding tot de heffing van de vennootschaps- of rechtspersonenbelasting. Maar er wordt eenmaal belast op de inkomsten in hoofde van de vennoten zelf en dit in de vorm van de personenbelasting.348 291. De maatschap is ook een interessante techniek tot vermogensplanning. “Meestal bestaat zij uit een schenking door de ouders aan de kinderen onder de last deze goederen in te brengen in een maatschap. Zo behouden de ouders nog enige controle over het vermogen.”349 “Fiscaalrechtelijk geeft deze organisatie aanleiding tot de heffing van rechten wegens de schenking en naderhand zal bij de ontbinding van de maatschap wegens de uitonverdeeldheidtreding een verdelingsrecht van 1% worden geheven,op voorwaarde dat de verkrijger de inbreng ervan heeft gedaan. Zoniet betaalt men 10% registratierechten.” 350

345

K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 346 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 347 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 348 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 349 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1314-1315, nr. 2562. 350 C. DEBAETS, Het gebruik van de maatschap bij vermogensplanning met bijzonder aandacht voor aanwasbedingen, Master Notariaat, UGent, 2008-09, 12. 93

2.1.1.6 Testament 292. Logischerwijze kan de landof tuinbouwer ook beslissen om zijn eigen onroerende goederen op basis van een testament over te dragen. Dat betekent dan dat wel een regeling wordt getroffen vóór het overlijden, maar dat deze regeling pas uitwerking zal hebben na het overlijden van de testator. Het testament zelf is “een akte waarbij de erflater voor de tijd dat hij niet meer in leven zal zijn, over het geheel of een deel van zijn goederen beschikt, en die kan herroepen.”351 Dit is in tegenstelling tot de schenking een eenzijdige rechtshandeling.

352

Toch moet de

legataris het ook aanvaarden na het overlijden van de testator.

293. Wanneer men over goederen via een testament wil beschikken dan kan men kiezen uit drie soorten legaten. Een algemeen legaat is de uiterste wilsbeschikking waarbij de erflater aan één of meer personen de algemeenheid van de goederen geeft die hij bij zijn overlijden zal nalaten.( Artikel 1003 BW) De algemene legataris heeft een roeping tot de ganse nalatenschap. 353 Een legaat ten algemene titel is dan weer het legaat waarbij de erflater een gedeelte vermaakt van de goederen waarover hij volgens de wet mag beschikken, zoals de helft, een derde, of al zijn onroerende goederen, of al zijn roerende goederen, of een bepaald gedeelte van al zijn onroerende goederen of van al zijn roerende goederen.( Artikel 1010, 1e lid BW) Ieder legaat dat geen algemeen legaat is, noch een legaat ten algemene titel, is een bijzonder legaat.( Artikel 1010, 2e lid BW)

294. De testator die de onroerende goederen van een landof tuinbouwbedrijf wil legateren, zal hierbij best trachten te komen tot een evenwichtige toebedeling over de verschillende erfgenamen, als die er zijn. Dit om latere problemen te vermijden. 354

351

Artikel 895 BW. W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 843, nr. 1602. 353 J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2008-2009 , I, Mechelen, Kluwer, 2008, 47, nr. 57. 354 J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 32. 352

94

Men moet streven naar een gelijke behandeling van de erfgenamen, en tegelijkertijd de continuïteit van het bedrijf trachten te garanderen. Net als het geval is bij schenkingen, mogen legaten geen overschrijding van het beschikbaar deel uitmaken, en dit tot garantie van die gelijke behandeling. Is dit wel het geval dan zullen zij worden ingekort vóór de legaten, op voorwaarde dat de reservataire erfgenamen daartoe een vordering instellen. Wat betreft dan die continuïteit van het landof tuinbouwbedrijf, is het zo dat men er goed aan doet het bedrijf aan één erfgenaam toe te staan die de uitbating op zich neemt, en de andere erfgenamen toe te bedelen uit een ander patrimonium van de overlater, indien hij daarover beschikt. Lukt dat niet dan zal men onder de afstammelingen moeten trachten te komen tot degelijke afspraken omtrent de verdeling.

a) Ascendentenverdeling bij testament 295. Het door de ascendenten bepalen van de samenstelling van de kavels ten voordele van elke erfgenaam, kan niet enkel via schenkingsakte gebeuren, maar ook aan de hand van een testament.

1.2.2 Onroerende goederen onder pacht 296. In België wordt 70% van de landbouwgrond gepacht. 355 Heel wat landen tuinbouwers exploiteren dus ook vaak gronden op basis van een pachtcontract. Dat heeft tot gevolg dat ingeval van overdracht van het agrarisch bedrijf men zich ook moet afvragen welke regeling men voor dergelijke grond kan treffen. Meestal worden deze gronden mee overgedragen.

297. Pachtoverdracht vereist in principe een toestemming van de eigenaar-verpachter overeenkomstig artikel 30 van de Pachtwet. Daarin wordt bepaald dat “in afwijking van artikel 1717 BW en onder voorbehoud van het hierna bepaalde de pachter van landeigendommen noch het gepachte goed geheel of ten dele in onderpacht mag geven aan anderen zonder toestemming van de verpachter”.356

355

R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 7. 356 Artikel 30 Wet 4 november 1969 tot beperking van de pachtprijzen. 95

Maar in bepaalde gevallen is die toestemming van de verpachter tot overdracht niet vereist. “Wanneer de overlater-pachter het pachtcontract overdraagt aan zijn afstammelingen of aangenomen kinderen of aan die van zijn echtgenoot evenals aan de echtgenoten van de voormelde afstammelingen of aangenomen kinderen.”357

298. Bij deze overdracht kan men nog een verder onderscheid maken. Ofwel werkt men met een overdracht zonder pachtvernieuwing, ofwel kiest men wel voor de pachtvernieuwing, ook wel de bevoorrechte pachtoverdracht genoemd. 299. “De pachtoverdracht zonder pachtvernieuwing heeft tot gevolg dat de volledige pacht wordt overgedragen zonder toestemming van de pachter aan één van de naaste familieleden zoals hierboven reeds vermeld. Deze naaste overnemer verwerft alle rechten van de overdrager-verpachter, maar moet ook diens verplichtingen vervullen. De oorspronkelijke pachter blijft wel samen met nieuwe pachter hoofdelijk gehouden tot de verplichtingen uit de pacht.”358 300. “Ingeval van de bevoorrechte pachtoverdracht wordt de volledige pacht ook overgedragen aan een naast familielid, die ook in de rechten en plichten van de overlaterpachter treedt. Maar het verschil is gelegen in de twee volgende zaken. Bij deze vorm van pachtoverdracht wordt ook een nieuwe eerste pachtperiode van 9 jaar toegestaan aan de overnemer(s)-pachter(s), dit in tegenstelling tot de overdracht zonder pachtvernieuwing. Daar wordt de termijn zoals ten tijde van de overdracht voort gezet door de overnemer. Een tweede verschil met het eerste systeem is dat de oorspronkelijke pachter binnen de drie maanden na de ingenottreding van de overnemer per aangetekende brief of bij gerechtsdeurwaarderexploot de eigenaar-verpachter op de hoogte moet brengen van deze overdracht. Daarbij moeten de belangrijkste gegevens van de overnemer(s) vermeld worden.”359

357

Artikel 31 Pachtwet. Artikel 34 Wet 4 november 1969 tot beperking van de pachtprijzen., B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 31. 359 Artikel 35 Wet 4 november 1969 tot beperking van de pachtprijzen, BS 25 november 1969, 11317; R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Boerenbond, 2011, 7; B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische boerenbond, 2011, 31; http://www.acinvest.be/311/images/Praktische%20Gids%20Overname.pdf. 358

96

301. “De mogelijkheid bestaat echter voor de verpachter om tegen de pachtvernieuwing op te komen door van de vrederechter de geldigverklaring van zijn verzet te vragen, mits dagvaarding van de oorspronkelijke en nieuwe pachter. Redenen van verzet zijn de volgende: -

Geldige opzegging van de overdracht

-

Voornemen om eigen gebruik te doen binnen de vijf jaar

-

Zware beledigingen of daden van heimelijke vijandigheid van overnemer ten opzichte van verpachter en gezin

-

Veroordeling overnemer

-

De overnemer bezit niet de vereiste beroepsbekwaamheid of materiële middelen tot exploitatie

-

Aanwending aan het pachtgoed binnen de 5 jaar van algemeen belang” 360

2. FISCALE GEVOLGEN VAN DE TECHNIEKEN TOT OVERDRACHT 302. Als men kiest voor een bepaalde techniek tot overdracht van goederen van het landof tuinbouwbedrijf, dan heeft dat fiscale implicaties. Die fiscale effecten spelen ook een belangrijke rol in de keuze van een techniek tot het plannen van het vermogen. Men wil vermijden dat er naast de eigenlijke overdracht financieel nog eens een zware impact te torsen valt.

303. Hierna wordt een overzicht gegeven van welke fiscale rechten worden geheven bij welke techniek. Aan de belastingen die worden opgelegd ingeval van een schenking wordt het meest aandacht besteed. Voornamelijk op het gunstregime ten voordele van familiale ondernemingen wordt dieper ingegaan. Dezer dagen is deze regeling namelijk erg vrijgevig voor de schenking van familiale bedrijven.

360

Artikel 36-37 van de Wet van 4 november 1969 tot beperking van de pachtprijzen, BS 25 november 1969, 11317; R.GOTZEN, “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 7; B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 31. 97

2.1 SCHENKINGSRECHTEN 304. De bedrijfsleider kan ervoor opteren om zijn goederen via schenking over te laten aan een naast familielid. In dat geval zal de begiftigde het goed kosteloos ontvangen. Maar er moeten in bepaalde gevallen wel schenkingsrechten worden betaald. Overlijdt de schenker later dan zijn logischerwijze geen successierechten meer verschuldigd.

305. In principe is er enkel een verplichte registratie bij de schenking van in België gelegen onroerende goederen. Dit vloeit voort uit het feit dat voor dergelijke schenkingen een authentieke akte wordt opgemaakt bij de notaris.( Artikel 19, 1e lid W. Registratierechten)

306. Ingeval van een schenking van roerende goederen is een authentieke akte niet noodzakelijk, met als gevolg dat dergelijke schenkingen in feite aan het schenkingsrecht ontsnappen. Wat wel mogelijk is, is dat men beslist om de akte toch vrijwillig te laten registreren, en dan kan de ontvanger dat ook niet weigeren. 361 De schenking van roerende goederen kan men echter ook laten opnemen in een notariële akte en deze aanbieden ter registratie. Men opteert beter hiervoor dan te kiezen voor de schenking via handgift en te riskeren dat men successierechten moet betalen, want daartoe geeft de handgift aanleiding wegens het feit dat zij niet is geregistreerd en dit wanneer de schenker overlijdt binnen de 3 jaar na de schenking.

307. Wat betreft de tarieven van schenkingsrechten is het zo dat deze nog in de rede zijn met betrekking tot de schenking van roerende goederen. Dit in tegenstelling tot de rechten geheven bij de schenking van onroerende goederen. Men moet wel steeds kijken naar welke gewestelijke regeling van toepassing is en dit aan de hand van de fiscale woonplaats van de schenker.

308. Gaat de schenking uit van een schenker met fiscale woonplaats in het Vlaamse Gewest dan past men de Vlaamse schenkingstarieven toe.

361

S. VAN CROMBRUGGE, Cursus registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 8. 98

Deze bedragen lopen ingeval van een schenking van een onroerend goed steeds op naargelang het vermogen dat wordt geschonken en naargelang de graad van verwantschap met de begiftigde. Deze progressieve tarieven kunnen oplopen tot 80% en worden geheven op het bruto-aandeel van elke begiftigde. 362 Dus eigenlijk is het zo dat enkel de schenking van een onroerend goed aan een verwant in de rechte lijn of een echtgenoot en waarbij de waarde van het geschonken goed niet al te hoog ligt, nog enigszins aanvaard kan worden. Ook in het Waalse en Brussels Hoofdstedelijk Gewest lopen de schenkingsrechten bij onroerende goederen op tot 80%.

309. Wat betreft de schenking van roerende goederen, is het zo dat sinds het Vlaams Decreet van 19 december 2003 gunsttarieven zijn ingevoerd. Voor schenkingen in de rechte lijn, tussen echtgenoten en tussen wettelijk samenwonenden wordt een schenkingsrecht aan 3% geheven. Ingeval van schenkingen aan andere personen wordt een tarief van 7% toegepast. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest past men dezelfde tarieven toe sinds 2005.363 Het Waals gewest maakt bij de heffing van belastingen op de schenking van roerende goederen onder de begiftigden nog een verder onderscheid. Is de begiftigde een verwant in de rechte lijn, een echtgenoot, of wettelijk samenwonende, dan past men het tarief van 3% toe. Gaat het om een schenking tussen broers en zussen en tussen ooms en tantes, dan is het tarief 5%. En tot slot ingeval van schenkingen aan andere personen, worden schenkingsrechten tegen 7% geheven.

362

Artikel 131 Vlaams W. Reg. Ordonnantie 24 februari 2005 tot vermindering van de registratierechten op de schenkingen van roerende goederen, BS 9 maart 2005. 363

99

2.1.1 Fiscale rechten bij modaliteiten van schenkingen 2.1.1.1 Schenking met vrijstelling van inbreng 310. Deze vorm van schenking wordt logischerwijze belast wegens de heffing van schenkingsrechten ten tijde van de schenking. Aangezien deze met vrijstelling van inbreng gebeurt, betekent dit dat de schenking niet meer moet worden ingebracht in de nalatenschap. Had die inbreng wel vereist geweest, dan zou in dat geval een onverdeeldheid ontstaan tussen de begiftigden en de erfgenamen. Wanneer dergelijke onverdeeldheid wordt gevolgd door een akte tot verdeling van de onroerende goederen, dan wordt een verdelingsrecht toegepast van 1%.364 De Vlaamse regering heeft recentelijk aangekondigd dat dit verdelingsrecht binnen aanzienlijke tijd wordt opgetrokken tot 2% om besparingsredenen. 365 Het verdelingsrecht wordt in het algemeen toegepast op de verdeling van in België gelegen onroerende goederen.366 Vandaar de toepassing ervan bij deze situatie. Maar aangezien de schenking niet moet worden ingebracht en dus niet in onverdeeldheid terechtkomt, wordt het verdelingsrecht hier niet geheven.

2.1.1.2 Techniek van de dubbele akte 311. Zoals reeds hiervoor uitgelegd wordt eerst een schenking gedaan aan alle kinderen samen van de goederen die men wil overdragen. Deze schenking leidt ertoe dat de kinderen samen in een onverdeeldheid terechtkomen. Vervolgens zullen de kinderen uit de onverdeeldheid stappen, met als gevolg dat hier wel een verdelingsrecht zal moeten worden toegepast.

2.1.1.3 Ascendentenverdeling 312. Wanneer men opteert voor deze techniek waarbij de ouders de goederen via schenking verdelen, dan worden hier schenkingsrechten toegepast.

364

S. VAN CROMBRUGGE, Cursus registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 95. http://www.vlaanderen.be/servlet/Satellite?c=Solution_C&cid=1312172756491&context=1141721623065--1191211215889-1265742713816--1164862834649&p=1186804409590&pagename=Infolijn%2FView 366 Artikel 109, 1e lid Vlaams W. Reg. 365

100

Maar in dit geval ontstaat echter geen onverdeeldheid, daar de ouders de goederen reeds in kavels rechtstreeks aan de descendenten overdragen.367

2.1.1.4 Schenking van een familiale onderneming of vennootschap 313. De bedrijfsleider heeft de mogelijkheid ervoor te kiezen goederen via een schenking over te laten aan de begiftigde naar zijn keuze. Dergelijke schenkingen kunnen gebeuren tegen tarieven die nog wel meevallen, maar echter ingeval van onroerende goederen en naarmate de verwantschapsband tussen de schenker en begiftigde verder staat, kunnen die tarieven vrij hoog oplopen. Als overdrager kan men er echter ook voor kiezen om een bedrijfsschenking te doen. Deze komt er eigenlijk op neer dat een universaliteit van goederen of de aandelen van een vennootschap tegen een gunsttarief wordt geschonken. Het is dus fiscaal voordeliger om voor dergelijke optie te kiezen.

314. Wat betreft de regelgeving inzake de schenking van een onderneming hebben reeds heel wat wijzigingen zich opgedrongen. Deze fiscale hervormingen hebben er een aard naar telkens voor te komen tegen het einde van het jaar.368 Door die talrijke veranderingen is het zo dat heel wat bedrijfsleiders telkens met de handen in het haar zitten omdat ze bij hun reeds getroffen regelingen rekening moeten houden met nieuwe wetgeving.

315. Zo hadden we met betrekking tot schenkingsrechten oorspronkelijk de wet van 22 december 1998 die een eerste gunsttarief van 3% heeft ingevoerd voor de overdracht van familiale ondernemingen via schenking. 369 Vervolgens hebben we de wijzigingen die in 2003 werden doorgevoerd, waarbij het tarief wordt verlaagd tot 2%.370

367

W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 1189, nr. 2349. 368 A. VISSCHERS, “Een vergiftigd geschenk onder de kerstboom van de Vlaamse bedrijfsleiders?”, TFR 2012, 51. 369 Wet 22 december 1998 houdende fiscale en andere bepalingen, BS 15 januari 1999, 1157. 370 Decreet Vl. 27 juni 2003 houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de begroting 2003, BS 12 september 2003; Gewijzigd bij Decreet 19 december 2003 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2004, BS 31 december 2003. 101

316. Dit jaar zijn we opnieuw zover gekomen. Er is namelijk een nieuwe regeling in werking getreden sinds 1 januari 2012, waarbij wordt voorzien in een vrijstelling van schenkingsrechten bij de bedrijfsschenking, alsook zoals reeds uitgelegd, in een verlaging van de successierechten.371

317. Voorgaande regelgeving en dus vrijstelling van schenkingsrechten is deze die van toepassing is op de schenker wiens fiscale woonplaats gelegen is in het Vlaamse Gewest. Was de schenker gedurende de periode van 5 jaar op verschillende plaatsen gevestigd, dan past men de regeling toe van het Gewest waar men het langst zijn vestiging had. “Moet men inzake schenkingsrechten bij de overdracht van een familiale onderneming, wegens de fiscale woonplaats van de schenker de regeling van het Waalse Gewest toepassen, dan betekent dat tegenwoordig een heffing tegen 0%. Wat betreft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, past men nog steeds de federale regeling en dus een tarief van 3% toe”.372

318. Hierna wordt een overzicht gegeven van de nieuwe regeling, van toepassing sinds 1 januari 2012. Daarbij worden nog kort de verschilpunten geschetst met de oude regeling tot 31 december 2011 toegepast op de schenking van familiale ondernemingen. Vervolgens wordt ook uitleg gegeven bij de heffing van schenkingsrechten in het Waalse en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest.

A) HUIDIGE REGELING VLAAMS GEWEST 319. Het Decreet van 23 december 2011 voorziet niet enkel in een verlaagd tarief van successierechten, zoals reeds voordien besproken, maar heeft ook een vrijstelling ingevoerd voor de heffing van schenkingsrechten ingeval van de overdracht van een familiale onderneming of vennootschap via schenking.

371

Decreet Vl. 23 december 2011 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, BS 30 december 2011, 81683. 372 E. SANSEN, “Vererven en schenken van een familiebedrijf in het Vlaamse Gewest. Een fiscale update”, TEP 2011, afl. 1-2, 73, nr. 94; S. VAN CROMBRUGGE, Cursus registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 151. 102

320. De reden is ten eerste te zoeken in het verminderd gebruik van de fiscale gunstregeling met betrekking tot een bedrijfsschenking. Dit omwille van de complexe uitwerking ervan en het feit dat de mensen er niet zo erg van op de hoogte waren. Vandaar dat men een aantal wijzigingen heeft doorgevoerd die het gebruik van deze regeling moeten bevorderen en voor meer transparantie moeten zorgen.373 Opvallend is dat men deze transparantie wil bevorderen door de voorwaarden voor de vrijstelling ingeval van een bedrijfsschenking gelijk te stellen aan deze die gelden voor de successierechten bij vererving van familiale ondernemingen.374

321. Een andere reden is voornamelijk te zoeken in het feit dat de overheid bedrijfsleiders, nog meer dan voordien, wil stimuleren tijdig de overdracht van hun bedrijf te plannen en te bewerkstelligen.375 Door de overdracht tijdig te realiseren, is het voor de overnemer ook makkelijker om informatie met betrekking tot het bedrijf in te winnen bij de overdragende bedrijfsleider. 376 De ervaring en knowhow van de overdrager dragen volgens de Vlaamse Overheid zelfs bij tot het bevorderen van de continuïteit. 377 322. “Een derde reden is het feit dat mensen vaak hun gading zochten in de schenking van goederen voor een Nederlandse notaris, omdat die tegen 0% kan gebeuren. Mits een overleving van 3jaar na de schenking, zijn in principe geen successierechten verschuldigd.”378 Gaat het om de schenking van een familiebedrijf dan wordt die periode van 3 jaar verlengd naar 7 jaar.379 Vroeger was het dus voordeliger te gaan schenken via een Nederlandse notaris. Maar via de vrijstelling van schenkingsrechten wordt daar dus ook verandering in gebracht.

373

Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1, 24. 374 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1, 24; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 28. 375 X., “Schenking familiale ondernemingen zonder registratierechten”, Juristenkrant 2012, afl. 242, 2. 376 S. VAN WAEYENBERGHE, “Het Vlaamse successiedecreet 2012-ommezwaai fiscaal beleid inzake overdracht van familiebedrijf in Vlaanderen”, Not.Fisc.M. 2012, afl. 2, 53. 377 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1, 24. 378 http://www.ey.com/BE/en/Newsroom/News-releases/Tax-alert---Vlaamse-successie--en-schenkingsrechten. 379 Infra 108, nr. 340. 103

a) Toepassingsgebied a1) Familiale onderneming 323. Activa die beroepsmatig zijn geïnvesteerd in een familiale onderneming worden volledig vrijgesteld van de heffing van schenkingsrechten. Eerst en vooral moet verduidelijkt worden wat onder een familiale onderneming wordt verstaan. Net zoals in vroegere wetgeving kan dat een nijverheids-, een handels-, een ambachtsof een landbouwbedrijf zijn, maar er wordt nu wel expliciet bepaald dat het persoonlijk moet worden geëxploiteerd en uitgeoefend door de schenker of samenwonende, al dan niet samen met anderen.380 In de vroegere regeling werd ook gesteld dat het moest gaan om een schenking van een universaliteit van goederen, of een bedrijfstak dan wel onverdeelde rechten, maar dit is nu niet meer het geval. 381

324. Opvallend is dat ook niet vereist is dat de goederen door de schenker zelf moeten zijn geïnvesteerd wil deze het voordeel van de vrijstelling genieten, maar ook de goederen ingebracht door diens echtgenoot, of de met hem samenwonende persoon geven daartoe aanleiding. Wat betreft die samenwonende persoon kan dat zowel de wettelijk samenwonende als de minstens drie jaar feitelijk samenwonende zijn. 382

325. Uit het Decreet blijkt ook dat de schenker kan kiezen onder welke vorm hij de activa aan de begiftigde overdraagt. Hij kan logischerwijze opteren voor de schenking van volle eigendom, maar ook de schenking van het vruchtgebruik of de blote eigendom zijn een optie.383 Dat betekent dat aan de schenker de mogelijkheid wordt gegeven zijn goederen vroeger over te dragen tijdens het leven, maar er wordt zo wel tegemoet gekomen aan zijn angst tot verlies van controle en inkomsten.

380

Artikel 140bis § 2 Vlaams W. Reg. Decreet Vl. Parl. 27 juni 2003 houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de begroting 2003, BS 12 september 2003, 45704. 382 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1, 25; B. DE GROOTE, “Fiscale regeling voor overdracht familiebedrijven vertimmerd”, Juristenkrant 2012, afl. 245,3. 383 Artikel 140bis §1, 1e lid, al. 1 Vlaams W. Reg. 381

104

326. Aandacht is wel vereist voor de schenking van onroerende goederen die hoofdzakelijk tot bewoning worden bestemd of aangewend. Zij kunnen niet genieten van het 0%-tarief. 384

a2) Familiale vennootschap 327. Ook de schenking van de aandelen van een familiale vennootschap in volle eigendom, in vruchtgebruik of in blote eigendom kan vrijgesteld worden van de heffing van registratierechten. 328. Onder een ‘familiale vennootschap’ wordt ook hier deze verstaan die bestaat uit de uitoefening van een nijverheids-, handels-, ambachtsof landbouwactiviteit. Het is echter ook mogelijk dat men nog van een familiale vennootschap spreekt, ook al beantwoordt zij niet aan de voorgaande definitie, maar zij minstens 30% van de aandelen heeft van minstens één directe dochtervennootschap die aan de definitie voldoet en haar zetel van werkelijke leiding in één van de lidstaten van de Europese Economische ruimte heeft. 385 Hieruit kan dan worden afgeleid dat ook holdings van de vrijstellingsregeling kunnen genieten. 386 Patrimoniumvennootschappen en managementvennootschappen daarentegen kunnen niet genieten van de vrijstelling van successierechten, ingeval van schenking van hun aandelen, wegens het feit dat zij geen “reële economische activiteit” verrichten. 387 329. Wat betreft ‘de aandelen’ dan, wel dat zijn zowel de deelbewijzen die een stemrecht inhouden en het maatschappelijk kapitaal vertegenwoordigen, alsook de certificaten van aandelen mits daar sprake is van een doorstortingsverplichting. 388

384

Artikel 140bis §1, 1e lid, al. 2 Vlaams W. Reg. Artikel 140bis § 2 Vlaams W. Reg.; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 30. 386 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1, 25. 387 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 30. 388 T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 30. 385

105

Het feit dat de aandelen gekoppeld moeten zijn aan stemrecht, is een uiting van controle volgens de Memorie van Toelichting bij het Decreet van 23 december 2011.389

b) Voorwaarden b1) Participatievoorwaarde 330. Belangrijk wil men de vrijstelling genieten is dat een bepaalde participatie hiervoor vereist wordt gesteld. De geschonken aandelen moeten voor minstens 50% in volle eigendom van de schenker en/of zijn familie zijn. 390 Wie rekent men dan tot die familie van de schenker of aandeelhouder? Wel dat is de echtgenoot, de wettelijke of feitelijke samenwonende, de verwanten in de rechte lijn en hun echtgenoten of samenwonenden, zijverwanten tot en met de tweede graad en hun echtgenoten of samenwonenden. 391 “Heeft echter de schenker en/of zijn familie slechts 30% van de aandelen in volle eigendom, dan kan deze nog steeds een beroep doen op de gunstregeling voor de bedrijfsschenking. Vereist is dan echter wel dat hij ofwel minstens 70% van de aandelen in de vennootschap in volle eigendom heeft ofwel 90%, naargelang dit samen is met één aandeelhouder en zijn familie of twee aandeelhouders en hun verwanten. 392

b2) Formele voorwaarden 331. Qua vormvereisten voor de vrijstellingsregeling, stelt artikel 140ter Vlaamse Wet Registratierechten dat er een 3-tal cumulatief vervuld moeten worden. “Vooreerst moet de schenking van een familiale onderneming of vennootschap gebeuren bij authentieke akte.

389

Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,25. 390 Artikel 140bis § 1, 2e lid Vlaams W. Reg.; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 29. 391 Artikel 140bis § 2 Vlaams W. Reg. 392 Artikel 140bis §1, 2e lid, al. 2 Vlaams W. Reg; B. DE GROOTE, “Fiscale regeling voor overdracht familiebedrijven vertimmerd”, Juristenkrant 2012, afl. 245,3; T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 30. 106

Bijkomend moet of de schenkingsakte zelf, of via een vermelding onderaan de akte de verklaring van de begiftigden bevatten waarin zij vragen om toepassing van de vrijstellingsregeling en stellen dat alle voorwaarden uit artikel 140bis Vlaamse Wet Registratierechten daartoe cumulatief vervuld zijn. Tot slot moet bij de authentieke akte ook een attest worden gevoegd van de Vlaamse belastingsdienst, waarin zij ook verklaart dat de voorwaarden uit artikel 140bis zijn vervuld.”393 Dit attest wordt enkel afgeleverd door de Vlaamse belastingsdienst indien zij daartoe verzocht wordt door de begiftigde.394

b3) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling 332. Eens men de vrijstelling verkregen heeft, is men echter nog niet uit de gevarenzone. Het is nog mogelijk belast te worden tegen de gewone schenkingstarieven, wanneer men de volgende voorwaarden niet vervult gedurende een ononderbroken periode van drie jaar te rekenen vanaf de datum van de schenking.

333. Wat betreft de familiale onderneming is vereist dat gedurende die periode de activiteit die men gewoonlijk uitoefent, wordt voortgezet.

334. Worden bij schenking van dergelijke onderneming ook onroerende goederen overgedragen, dan bepaalt artikel 140quater Vlaamse Wet Registratierechten dat zij voor diezelfde periode niet hoofdzakelijk mogen worden aangewend of bestemd tot bewoning. Bij de oude regeling werd bepaald in een omzendbrief van 2003 dat dergelijke goederen die wel tot bewoning werden aangewend, aanleiding gaven tot een heffing van de gewone registratierechten, en de andere goederen wel het genot konden behouden van het verlaagde schenkingstarief. 395 Deze sanctie vinden we ook terug in de Memorie van toelichting, maar de eigenlijke wetgeving bepaalt er niets over.396

393

Artikel 140ter Vlaams W. Reg. Artikel 140quinquies §1 Vlaams W. Reg. 395 Circulaire 3 november 2003, nr. 19/2003, nr. 5, www.fisconetplus.be. 396 Memorie van toelichting bij Ontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, Parl.St. Vl.Parl. 2011-12, nr. 1326/1,26. 394

107

335. “Ingeval van de schenking van een familiale vennootschap moet ook daar de activiteit van de vennootschap gedurende de daaropvolgende drie jaar worden verdergezet. De zetel van werkelijke leiding van de vennootschap moet binnen de Europese Economische Ruimte blijven.

336. Specifiek voor familiale vennootschappen bepaalt artikel 140quater ook dat hun kapitaal niet mag verminderen. Enkel voor deze voorwaarde wordt expliciet bepaald dat bij schending ervan de vrijstelling verloren gaat. Alsook worden zij verplicht voor elk jaar van die 3-jarige periode een jaarrekening op te stellen.” 397

c) Toezicht 337. De Vlaamse belastingsdienst houdt zich niet enkel bezig met het afleveren van het attest tot de verkrijging van de vrijstelling van schenkingsrechten, maar zij is ook een soort van toezichthouder met betrekking tot het verdere behoud van deze gunstregeling. Zij zal na verloop van die 3-jarige periode oordelen of de begiftigde verder vrijgesteld blijft van registratierechten. Daarvoor kan zij alle nodige inlichtingen inwinnen. Is haar oordeel negatief, dan zal de begiftigde gehouden zijn tot betaling van de gewone schenkingsrechten.

338. Opvallend is dat de mogelijkheid voor de begiftigde bestaat om de Vlaamse belastingsdienst op eigen initiatief vóór het verstrijken van de drie jaar, op de hoogte te brengen van het feit dat men de voorwaarden tot behoud van de vrijstelling niet langer vervult.398

d) Artikel 7 Wet Successierechten 339. In heel wat gevallen wordt een schenking niet geregistreerd en wordt vervolgens ook geen heffing van registratierechten gedaan. Maar deze kunnen in dat geval wel aanleiding geven tot een heffing van successierechten op basis van artikel 7 Vlaamse Wet Successierechten, wanneer de schenker binnen de drie jaar na de schenking overlijdt.

397

Artikel 140quater al. 2, 1e,2e, 3e en 4e lid Vlaams W. Reg. T. DUMONT, “Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 36. 398

108

Tot stimulans van het schenken van familiale ondernemingen of vennootschappen via authentieke akte, heeft de overheid in de nieuwe regeling voor bedrijfsschenkingen besloten om die ‘verdachte periode’ van drie jaar op te trekken naar 7 jaar. Deze maatregel geldt enkel voor schenkingen in het kader van artikel 140bis Vlaamse Wet Registratierechten en ook enkel voor deze die plaatsvinden na 1 januari 2012. Dat betekent dat de schenkingen vóór deze datum ontsnappen aan de verlenging van de 3jarige periode.

B) HUIDIGE REGELING WAALS GEWEST 340. In navolging van het Vlaamse Gewest heeft het Waalse Gewest in 2003 beslist om de toepassingsvoorwaarden door de Federale Overheid voordien uitgewerkt tot toepassing van een verlaagd tarief van 3% te versoepelen.399 In sommige gevallen heeft men zelfs een vrijstelling van registratierechten ingevoerd in het kader van een bedrijfsschenking. En een aantal jaar later, namelijk in 2009 is men ertoe gekomen om het verlaagd tarief van 3% te verlaten en heeft men een vrijstelling van registratierechten doorgevoerd.400

a) Toepassingsgebied a1) Familiale onderneming 341. De schenking tussen natuurlijke personen van een zakelijk recht met betrekking tot de universaliteit van goederen of een bedrijfstak of een handelsfonds van een nijverheids-, handels-, ambachts-, landof bosbouwactiviteit, of een vrij beroep, ambt of post, wordt onderworpen aan een verlaagd tarief van 0%.401

399

Programmadecreet betreffende de economische heropleving en de administratieve vereenvoudiging 3 februari 2005, BS 1 maart 2005; R. ACKERMANS, “Artikel 140bis W. [Registratierechten] Waalse Gewest”, Notariaat 2005, afl. 11, 1. 400 Decr. W. 30 april 2009 houdende diverse wijzigingen van de wet van 13 juli 1987 betreffende het kijken luistergeld, het decreet van 27 mei 2004 tot invoering van een belasting op de afgedankte bedrijfsruimten, het decreet van 6 mei 1999 betreffende de vestiging, de invordering en de geschillen inzake de directe gewestelijke belastingen, het Waterwetboek, het Wetboek der successierechten en het Wetboek van registratie-, hypotheeken griffierechten, de Ecobonus en tot voorziening in een machtiging aan de Regering om de Waalse fiscale wetgeving te codificeren, BS 1 juli 2009. 401 Artikel 140bis, §1, 1e lid, al. 1 Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2354, nr. III/459. 109

342. Met een ‘zakelijk recht’ bedoelt men dat het in tegenstelling tot voordien mogelijk is om niet alleen de volle eigendom van de familiale onderneming te schenken, maar ook het vruchtgebruik ervan.

343. Net als in de Vlaamse regeling vallen de onroerende goederen die geheel of gedeeltelijk tot bewoning worden aangewend buiten het toepassingsgebied van het 0%-tarief. 402

344. Het Waals Decreet van 10 december 2009 heeft in het kader van de heffing van schenkingsrechten net zoals bij de heffing van successierechten een regeling ingevoerd voor de aparte overdracht van landbouwgronden. Deze luidt als volgt: “In geval van overdracht van zulke landbouwgronden aan de uitbater of medeuitbater van de landbouwactiviteit die er uitgeoefend wordt, alsook in rechtstreekse lijn, tussen echtgenoten en wettelijke samenwonenden, worden die gronden, afgezien van de overdracht van elke quotiteit van de landbouwactiviteit die er uitgeoefend wordt, desalniettemin beschouwd als goederen die een universaliteit van goederen of een bedrijfstak of een handelsfonds uitmaken, waarmee de overledene, alleen of samen met andere personen, op de overlijdensdatum een landbouwactiviteit uitoefende, op voorwaarde dat die goederen op de overlijdensdatum het voorwerp van een pacht uitmaken overeenkomstig het Burgerlijk Wetboek artikel 1572.”403 “Dit komt erop neer dat de overdracht van landbouwgronden, ook al gebeurt die afzonderlijk van een andere overdracht van de landbouwexploitatie, toch onderworpen wordt aan de vrijstelling van schenkingsrechten. Dit vloeit voort uit twee zaken. Men beschouwt de overdracht van de landbouwgronden eigenlijk op zich als een onderneming. Daarnaast moet voor het genieten van de vrijstelling ook gekeken worden naar de uitbater die reeds de exploitatie van het bedrijf afzonderlijk van de gronden heeft ontvangen. In hoofde van hem moeten de voorwaarden, voor de toekenning en het behoud van de vrijstelling aan de landbouwgronden, vervuld zijn.” 404

402

Artikel 140bis, §1, 1e lid, al. 2 Waals W. Reg. Decr. W. 10 december 2009 houdende fiscale billijkheid en milieuefficiëntie voor het wagenpark en de passiefhuizen, BS 23 december 2009. 404 E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2360, nr. III/459; Supra 46, nr. 139. 403

110

a2) Familiale Vennootschap 345. “Ook de schenking van een zakelijk recht met betrekking tot de aandelen van een familiale vennootschap of de schuldvordering op een familiale vennootschap is mogelijk aan het voordeeltarief of de vrijstelling. Daarbij is vereist dat de activiteit van de vennootschap in kwestie opnieuw te situeren is in de uitoefening van een nijverheids-, handels-, ambachts-, landof bosbouwactiviteit, of een vrij beroep, ambt of post.” 405 Onder het toepassingsgebied valt ook de schenking van een vennootschap samen met haar dochtervennootschap, op voorwaarde dat de vennootschap zelf of samen met de dochtervennootschappen in hoofdberoep een gelijkaardige activiteit uitoefent als deze hiervoor reeds vermeld.406

346. Het voorwerp van de schenking van een familiale vennootschap bestaat uit aandelen en deelbewijzen. “Daaronder verstaat men ook de winstaandelen en intekeningen. Ook certificaten van dergelijke effecten vallen onder het toepassingsgebied van artikel 140bis Waalse Wet Registratierechten.”407 Vereist is dan wel dat de voorwaarden voor certificering vervuld zijn. “Schuldvorderingen in de zin van geldleningen gegeven door de schenker aan de vennootschap waarvan hij aandelen of deelbewijzen bezit en waarbij deze rechtstreeks is gebonden aan de behoeften van de nijverheids-, ambachts-, handels-, landof bosbouwactiviteit, of een vrij beroep, ambt of post, uitgeoefend door de familiale vennootschap of de vennootschap en een dochtervennootschap, kunnen ook genieten van een voordeeltarief van schenkingsrechten. Schuldvorderingen kunnen echter wel nog uitgesloten worden van het toepassingsgebied wanneer het totaal nominaal bedrag hoger is dan het werkelijk volstort fiscaal kapitaal en ze niet het voorwerp uitmaken van een vermindering, noch een terugbetaling in hoofde van de schenker op de datum van de schenkingsakte.” 408

405

Artikel 140bis, §1, 2e lid Waals W. Reg. E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2361, nr. III/459. 407 Artikel 140bis, §3 Waals W. Reg. 408 Artikel 140bis, §4 Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2362, nr. III/459. 406

111

b) Voorwaarden b1) voorwaarden tot verkrijging van de vrijstelling 347. “Eerst en vooral moet men in het geval van de familiale onderneming de vorm aannemen van een dergelijke onderneming die één van de activiteiten uitoefent zoals hierboven reeds bepaald, of het kan ook gaan om een onderneming in hoofde van de vennootschap en van haar dochtervennootschappen die ook één van die activiteiten verricht. Het moet bijkomend gaan om een onderneming -

die ofwel op de datum van de schenkingsakte personeel, aangeworven op grond van een arbeidscontract, tewerkstelt in de Europese Economische Ruimte;

-

ofwel waarin de uitbater(s) en hun echtgenote, hun wettelijk samenwonende, hun bloed- en aanverwanten in de eerste graad de enige in Europese Economische Ruimte tewerkgestelde werknemers van de onderneming zijn, aangesloten zijn bij een Sociale Verzekeringskas

voor

Zelfstandigen,

op

de

datum

van

de

authentieke

409

schenkingsakte.”

Het gaat hier dus in feite om de vervullen van een soort van tewerkstellingsvoorwaarde.

348. Heeft men echter te maken met de overdracht van effecten en schuldvorderingen, dan moet men ook een bepaalde participatie in acht nemen. De effecten onderworpen aan de overdracht moeten minstens 10% aan stemrechten in de algemene vergadering vertegenwoordigen.410 Vertegenwoordigen

de

aandelen

minder

dan

50%

stemrechten,

dan

zal

een

aandeelhoudersovereenkomst moeten worden afgesloten tussen aandeelhouders die meer dan 50% van de stemrechten onder zich hebben en waarin zij aangeven de voorwaarden na de schenking te vervullen. 411

409

Artikel 140bis, §2 Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2364, nr. III/460. 410 Artikel 140bis, §2, 2e lid, 1e streepje Waals W. Reg. 411 Artikel 140bis, §2, 2e lid, 2e streepje Waals W. Reg. 112

Deze voorwaarde dient niet vervuld te zijn indien het geheel van stemrechten op de algemene vergadering in het bezit van de schenker of zijn dichte familie minstens 50% bedraagt op datum van de schenking.412

b2) Voorwaarden tot behoud van de vrijstelling 349. Vooreerst moet de onderneming de activiteitsvoorwaarde vervullen. Dat komt erop neer dat de onderneming of de vennootschap eventueel samen met haar dochtervennootschappen gedurende 5 jaar vanaf de datum van de schenking een activiteit moet verrichten. 413 “Belangrijk is dat een economische activiteit wordt voortgezet. Met andere woorden maakt het dan ook niet uit of deze activiteit dezelfde is als deze verricht ten tijde van de schenking.”414

350. Een tewerkstellingsvoorwaarde speelt hier ook enige rol, maar is niet zo zwaar als men zou kunnen denken wegens haar vroegere historiek bij de toepassing van de vrijstelling van successierechten. Deze voorwaarde bestaat erin dat het totaal aantal voltijdse werknemers en het totaal aantal voltijdse zelfstandigen van de onderneming of de vennootschap gedurende de 5 jaar volgend op datum van de schenkingsakte, gemiddeld voor 75% blijft behouden.415 Daarmee bedoelt men het gemiddelde van 5 jaar, dus de beoordeling gebeurt niet per jaar. 416

351. Een derde voorwaarde bestaat erin dat het geïnvesteerde bedrag in de onderneming of het maatschappelijk kapitaal van een vennootschap niet vermindert wegens vooruitnemingen of verdelingen, gedurende diezelfde periode van 5 jaar.417 Deze voorwaarde kan worden verantwoord door het doel om te vermijden dat de opvolgers het geschonken bedrijf volledig zouden uithollen.418

412

Artikel 140bis, §2, 2e lid, al. 1 Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2366, nr. III/460. 413 Artikel 140quinquies, §1, 1e lid Waals W. Reg. 414 Circulaire 13 september 2006, nr. 18/2006, nr. 44, www.fisconetplus.be; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2369, nr. III/462. 415 Artikel 140quinquies, §1, 2e lid Waals W. Reg. 416 E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2370, nr. III/462. 417 Artikel 140quinquies, §1, 3e lid Waals W. Reg. 418 E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2371, nr. III/462. 113

352. Tijdens de periode van 5 jaar na de schenking waarin de voorwaarden moeten worden vervuld tot behoud van de vrijstelling van schenkingsrechten, moet de begiftigde die om het voordeeltarief verzoekt, telkens kunnen aantonen dat de voorwaarden zijn vervuld, wanneer hem dat wordt gevraagd door de ambtenaren van de Waalse Regering. 419 Alsook moet men na die 5 jaar een verklaring indienen waaruit blijkt dat de voorwaarden nog steeds vervuld zijn. 420

353. Zoals reeds vermeld, kan men voor de schenking van onroerende goederen die geheel of gedeeltelijk bestemd zijn tot bewoning, niet het voordeel van het 0%-tarief genieten. Dat betekent volgens de Waalse Wet Registratierechten ook dat men gedurende een periode van 5 jaar vanaf de datum van de schenkingsakte, de overgedragen goederen niet tot die functie mag bestemmen. 421

354. Tenzij ingeval van overmacht, heeft het niet vervullen van deze voorwaarden uit artikel 140quinquies, §1 Waalse Wet Registratierechten tot gevolg dat men als begiftigde onderworpen zal worden aan de normale tarieven van schenkingsrechten, zoals bepaald in de artikelen 131 tot 140 Waalse Wet Registratierechten. 422 Daarbovenop wordt ook een heffing doorgevoerd van wettelijke intresten volgens de in burgerlijke zaken geldende rentevoet. 423

b3) Formele voorwaarden 355. “Een verzoek tot toepassing van het voordeeltarief van schenkingsrechten moet door de begiftigde worden ingediend bij de bevoegde ontvanger. Daarbij zal ook een attest moeten worden afgeleverd, verkregen vanwege de Waalse Regering, waaruit blijkt dat de voorwaarden vereist voor het genieten van de vrijstelling vervuld zijn.”424

419

Artikel 140quinquies, §1, 5e lid Waals W. Reg. Artikel 140quinquies, §1, 4e lid Waals W. Reg. 421 Artikel 140quinquies, §1 in fine Waals W. Reg. 422 Artikel 140quinquies, §2 Waals W. Reg. 423 Artikel 140quinquies, §2 Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2373-2374, nr. III/462². 424 Artikel 140bis, §2, 3e lid Waals W. Reg.; E. SPRUYT, “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 2366, nr. III/460. 420

114

C) HUIDIGE REGELING BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 356. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft in feite hoofdzakelijk de regeling overgenomen die in 1998 is uitgewerkt door de Federale Overheid.425 Dat resulteert in de toepassing van een tarief van 3% aan schenkingsrechten ingeval van de schenking van een familiale onderneming of vennootschap. Na 1998 is nog maar één Ordonnantie gevolgd van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die wijzigingen aan de voorgaande regelingen aanbrengt, namelijk in 2011.426

a) Toepassingsgebied 357. De registratie van schenkingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tegen een verlaagd tarief van 3% is mogelijk in twee gevallen, namelijk bij de schenking van een familiale onderneming en een familiale vennootschap.

358. Ingeval van een familiale onderneming betekent dit dat het gaat om de schenking van de volle eigendom van een universaliteit van goederen of een bedrijfstak afkomstig van een nijverheids-, handels-, ambachts, landof tuinbouwactiviteit, of uit een vrij beroep, ambt of post.427 Opvallend is dat enkel de schenking van de volle eigendom hier kan genieten van het verlaagd tarief. In de wet wordt niet gesproken over de schenking van een ander zakelijk recht zoals vruchtgebruik.

359. Ook moet men opletten voor de schenking van goederen die geheel of gedeeltelijk tot bewoning worden aangewend. Deze worden onderworpen aan de normale tarieven van registratierechten in plaats van het 0%-tarief. 428

425

Wet 22 december 1998 houdende fiscale en andere bepalingen, BS 15 januari 1999, 1157. Ordonn. 16 december 2011 tot wijziging van het Wetboek der Registratie-, Hypotheek- en Griffierechten, BS 2 februari 2012. 427 Artikel 140 bis, 1e lid Brussels. W. Reg. 428 Artikel 140 bis, 1e lid, al. 2 Brussels. W. Reg. 426

115

360. Ingeval van een familiale vennootschap verkrijgt men het 3%-tarief bij de overdracht om niet van de volle eigendom van aandelen of deelbewijzen van een vennootschap wiens zetel der werkelijke leiding in de Europese Economische Ruimte is gelegen en wiens activiteit bestaat

in de uitoefening

van een nijverheids-,

handels-,

ambachts-,

land-

of

tuinbouwactiviteit of een vrij beroep, ambt of post.429

b) Voorwaarden 361. Een gezamenlijke voorwaarde voor de familiale onderneming en de familiale vennootschap bestaat erin dat de schenking zowel moet uitgaan van een natuurlijke persoon als gericht zijn tot een natuurlijke persoon.

b1) Familiale onderneming 362. “De schenkingsakte zelf of een verklaring gehecht aan deze akte moeten een aantal vermeldingen bevatten: -

Zo moet men aangeven dat de schenking betrekking heeft op de volle eigendom van een universaliteit van goederen of van een bedrijfstak, waarmee een nijverheids-, handels-, ambachts-, of landbouwactiviteit, een vrij beroep of een ambt of post wordt uitgeoefend.

-

Indien de overdracht ten kosteloze titel bestaat uit onroerende goederen, dan moeten men aangeven of deze al dan niet geheel of gedeeltelijk tot bewoning worden aangewend of zijn bestemd.

-

Alsook moet worden vermeld dat de begiftigde de activiteit gedurende 5 opeenvolgende jaren, vanaf de datum van de schenking, zal voortzetten.

-

De begiftigde moet ook aangeven dat hij de bevoegde ontvanger jaarlijks het bewijs zal leveren van het behoud van de activiteit.

-

Tot slot moet uit de akte of de verklaring ook blijken dat de begiftigde de onroerende goederen die aan 3% zijn overgedragen, gedurende 5 jaar te rekenen vanaf de datum van de schenkingsakte noch geheel, noch gedeeltelijk zal aanwenden tot bewoning.” 430

429 430

Artikel 140 bis, 2e lid Brussels. W. Reg. Artikel 140 ter, 2e lid Brussels W. Reg. 116

b2) Familiale vennootschap 363. “Net als bij de schenking van een familiale onderneming, moet men ook bij de familiale vennootschap in de schenkingsakte of een daaraan bevestigde verklaring een aantal vermeldingen doen. -

Men moet zich ertoe verbinden om de volle eigendom van de aandelen of deelbewijzen verkregen uit de schenking voor 5 opeenvolgende jaren te behouden.

-

Van dit behoud moet de begiftigde jaarlijks het bewijs leveren aan de bevoegde ontvanger.

Bijkomend moet men ook nog een attest kunnen voorleggen van een notaris, bedrijfsrevisor of een accountant waaruit blijkt dat de geschonken aandelen of deelbewijzen minstens 10% vertegenwoordigen qua stemrechten op de algemene vergadering. Indien de aandelen of deelbewijzen minder dan 50% van de stemrechten vertegenwoordigen, zal ook een aandeelhoudersovereenkomst moeten worden voorgelegd die betrekking heeft op minstens 50% van de stemrechten.”431 364. “Bij niet-vervulling van de voorwaarden voor het genieten van de vrijstelling van artikel 140bis Br. W. Reg. zal men belast worden aan de normale tarieven van schenkingsrechten, tenzij er verantwoording is op basis van overmacht. En net als in het Waalse Gewest, wordt die betaling vermeerderd met wettelijke intresten.” 432

2.2 PACHT 365. Wil men op fiscaal vlak geen boetes ontvangen, dan is vereist dat men de overeenkomst tot pacht van onroerende goederen aanbiedt ter registratie. De aanbieding aan de ontvanger moet gebeuren binnen een termijn van 4 maanden na dagtekening, zoniet wordt men beboet. Het tarief dat wordt geheven op de samengevoegde pachtprijs van de pachtperiode bedraagt 0,2%, met een minimum van 25 EUR.433

431

Artikel 140ter, 3e lid, ten tweede Brussels W. Reg. Artikel 140quinquies Brussels W. Reg. 433 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 23. 432

117

366. Naast de fiscale rechten die bij pacht worden geheven inzake de registratie van de overeenkomst in hoofde van de pachter, wordt de verpachter onderworpen aan belastingen op zijn inkomsten. De verpachter ontvangt in ruil voor het ter beschikking stellen van gronden en gebouwen aan een pachter, een pachtprijs. Dit ‘inkomen’ uit onroerende goederen geeft in principe wegens de verhuring voor professionele doeleinden, aanleiding tot een inkomstenbelasting geheven op het netto-inkomen.434 Echter bij de pacht wordt daarop een uitzondering gemaakt en neemt men als belastbare grondslag het kadastraal inkomen in plaats van het werkelijk ontvangen inkomen435.

367. Zoals reeds vermeld bij het deel over verpachting van gronden in eigendom, geniet de verpachter ook fiscale voordelen, ingeval hij een langdurige pacht van minstens 18 jaar heeft toegestaan, of een loopbaanpacht. In beide gevallen is hij vrijgesteld van de personenbelasting en moet hij enkel de onroerende voorheffing betalen.436

2.3 VERKOOP 368. Kiest men voor de overdracht van onroerende goederen ten bezwarende titel in de zin van het verkopen van gronden of gebouwen uit het landof tuinbouwbedrijf, dan zal de koper naast

de koopsom ook geconfronteerd worden met

een aanzienlijke som aan

registratierechten. Voor de overdracht van in het Vlaamse Gewest gelegen onroerende goederen worden de belastingen geheven tegen 10%. In Wallonië geldt hetzelfde tarief. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest past net als de federale regeling het tarief van 12% toe op de aankoop van onroerende goederen.

369. Specifiek voor landen tuinbouwbedrijven moet hier ook melding worden gemaakt van een regel die leidt tot vermindering van het tarief van registratierechten. Er wordt namelijk in een verlaagd tarief van 5% voorzien wanneer de overdracht van een kleine landeigendom (in het Vlaamse of Waalse Gewest gelegen) wordt bewerkstelligd.

434

http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf. B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 58. 436 B. VAN EYKEN, “Pacht en voorkoop”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 58; Supra 79-81, nr. 246-249. 435

118

Daaronder verstaat men “onroerende landgoederen waarvan het kadastraal inkomen niet hoger is dan 323 EUR voor gronden en 745 EUR voor gronden en gebouwen. 437 Onder het begrip ‘landgoederen’ verstaat men het onroerend goed dat hetzij uit voor het landbouwbedrijf aangewende of bestemde gebouwen en gronden, hetzij uit dergelijke gronden alleen bestaat.”438

Bijkomend wordt ook vereist dat de koper, zijn echtgenoot of afstammelingen het landgoed zelf uitbaten voor 3 opeenvolgende jaren te beginnen in de 5 jaar vanaf de datum van de akte van verkrijging.439

2.4 HUWELIJKSVERMOGENSRECHT 370. Ook het opmaken van een huwelijkscontract geeft aanleiding tot registratierechten. Deze bedragen simpelweg een algemeen vast recht van 25EUR.440 Welk huwelijksvermogensstelsel men kiest, maakt geen verschil voor de heffing van de registratierechten.441 Wenst men een uitbreiding te doen van het gemeenschappelijk vermogen, dan wordt datzelfde recht geheven. Alsook het opteren voor een beding van ongelijke verdeling of een beding van vooruitmaking, geeft aanleiding tot een belasting aan 25EUR. 442 Een beding van vooruitmaking wordt niet onderworpen aan een verdelingsrecht van 1%, wat men zou kunnen vermoeden. 443 Worden dergelijke bedingen van ongelijke verdeling of vooruitmaking gecombineerd met een uitbreiding van het gemeenschappelijk vermogen, dan wordt men opnieuw met het algemeen vast recht geconfronteerd.444

437

J. ROUSSEAUX en J. DE GROOTE, Fiscaal zakboekje, Mechelen, Kluwer, 2009, 465; S. VAN CROMBRUGGE, Cursus registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 72. 438 S. VAN CROMBRUGGE, Cursus registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 71. 439 Artikel 60, al. 1 Vlaams W. Reg. 440 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 22. 441 E. SPRUYT, “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, testamenten en gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 1730, nr. 1188. 442 E. SPRUYT, “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, testamenten en gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 1731-1732, nr. 1188. 443 E. SPRUYT, “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, testamenten en gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 1732, nr. 1188. 444 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 22.

119

371. Ingeval van een wijziging van de huwelijkse voorwaarden wordt hetzelfde recht geheven.445 Let wel op, wanneer onroerende goederen uit het gemeenschappelijk vermogen worden gehaald en naar het eigen vermogen van één van de echtgenoten worden overgedragen, dan wordt bijkomend ook een verdelingsrecht aan 1% geheven. 446 “En wanneer men beslist om een onroerend goed eigen aan één van de echtgenoten over te dragen aan het eigen vermogen van de andere echtgenoot, dan wordt dit beschouwd als een verkoop. Dit heeft als gevolg dat bijkomend een verkoopsrecht van 10% (voor het Vlaamse Gewest) geheven wordt.” 447

372. Bij de vermogensplanning via het huwelijksvermogensrecht moet men ook opletten voor bepaalde fiscale gevolgen. Het is namelijk zo dat bedingen van ongelijke verdeling en verblijving uitgewerkt in die zin dat zij meer dan de helft of het volledig gemeenschappelijk vermogen in volle eigendom aan de langstlevende laten, aanleiding geven tot tweemaal de heffing van successierechten. 448 De eerste maal in hoofde van de langstlevende echtgenoot, de tweede maal bij de afstammelingen.

2.5 INBRENG IN EEN VENNOOTSCHAP 373. Wordt geopteerd voor de uitbating van het bedrijf aan de hand van een vennootschap, dan gebeurt dat via de inbreng van goederen in die organisatie. Dergelijke inbreng van vermogensbestanddelen in een vennootschap kan dezer dagen voordelig gebeuren wat betreft de registratierechten.

445

B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 22; E. SPRUYT, “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, testamenten en gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 1729, nr. 1187. 446 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 22. 447 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 23. 448 W. PINTENS, C. DECLERCK, J.DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, AntwerpenOxford, Intersentia, 2010, 345, nr. 630. 120

“Ingeval van een inbreng van roerende goederen in burgerlijke of handelsvennootschappen waarvan hetzij de zetel der werkelijke leiding in België, hetzij de statutaire zetel in België en de zetel der werkelijke leiding buiten het grondgebied der Lidstaten van de Europese Economische Gemeenschap, is gevestigd, ongeacht of de inbreng bij de oprichting van de vennootschap of naderhand plaats heeft, wordt een tarief van 0% geheven.”449 “De inbrengen van onroerende goederen, andere dan die welke gedeeltelijk of geheel tot bewoning aangewend worden of voor bewoning bestemd zijn en door een natuurlijke persoon ingebracht worden en door een natuurlijke persoon ingebracht worden, in burgerlijke vennootschappen of handelsvennootschappen waarvan de zetel van werkelijke leiding buiten het grondgebied van de Lidstaten van de Europese Gemeenschap gevestigd is, worden aan het recht van 0% onderworpen.”450 374. Ook tijdens het bestaan van de vennootschap, worden belastingen geheven. Het gaat voornamelijk om de vennootschapsbelasting. Zij bedraagt 33, 99% en is minder progressief dan de personenbelasting. Die progressiviteit van de personenbelasting kan in feite ingeval van landen tuinbouwerbedrijven enige nadeel brengen. Progressiviteit betekent namelijk dat naarmate het inkomen hoger is, het tarief van belastingen ook stijgt. Land- en tuinbouwers worden vaak geconfronteerd met goede en minder goede jaren. Ingeval van een jaar met een goede opbrengst, leidt dat ertoe dat heel wat van die inkomsten naar de fiscus gaan. 451 Daartegenover staat dan dat de vennootschapsbelasting de mogelijkheid laat om het overschot van een goed jaar naar een minder goed jaar over te dragen.452 Dit laat de mogelijkheid aan agrariërs een stabiel inkomen te vergaren. 375. “Winst die door de vennootschap wordt behaald, wordt logischerwijze bij haar ook belast. Wanneer daaruit loon wordt uitgekeerd dan zal dat aanleiding geven tot belasting in hoofde van de begunstigde.

449

Artikel 115 Vlaams W. Reg. Artikel 115bis Vlaams W. Reg. 451 https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf. 452 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 6; https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennootschappen_LTB.pdf. 450

121

Ingeval de verloning bestaat uit kapitaalsvergoedingen, dan leidt dat na de heffing van de vennootschapsbelasting bij de vennootschap, enkel nog tot een roerende voorheffing.”453 376. Specifiek voor de landbouw is het landbouwforfait. Dat komt er eigenlijk op neer dat binnen de sector de grondslagen worden bepaald, waarop de belastingen worden geheven. Men gaat tewerk aan de hand van de gemiddelde winsten per sector.454 Het voordeel hiervan is dat men zich minder moet bezig houden met de administratieve rompslomp. Op deze regeling kan men enkel een beroep doen indien men als landof tuinbouwer een natuurlijk persoon is. Er wordt in dat geval aan de agrariër de keuze gelaten tussen de personenbelasting en het landbouwforfait. 455 Bij wijze van uitzondering is er één enkele vennootschapsvorm die ook deze fiscale techniek voorziet, met name de landbouwvennootschap. 456

377. Ook voor de heffing van BTW geldt een voordeelregeling voor de landen tuinbouw. Deze komt erop neer dat de ontvangen BTW in overeenstemming is met de betaalde BTW. Dit komt uiteindelijk neer op een nuloperatie voor de agrariër. 457

378. De overdracht van de vennootschap kan bewerkstelligd worden via de aandelen. Dus ook aan het einde van de uitbating wordt men nogmaals geconfronteerd met fiscale rechten. Deze overgang kan gebeuren naar aanleiding van het overlijden van de eigenaar van de aandelen. In dat geval wordt de verkrijger van de aandelen geconfronteerd met successierechten. Deze kan echter een verzoek doen tot toepassing van het verlaagd tarief van successierechten op basis van artikel 60/1 Vlaams Wet Successierechten of artikel 60bis Waals of Brussels Wet Successierechten.

453

K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 6. 454 A. STROOBANDT, D. BERGEN, D. VAN GIJSEGHEM, L. BAS en A. VUYLSTEKE, (2009), Ondernemerschap in de Vlaamse landen tuinbouw: beleidsinstrumenten, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2009, 17. 455 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 6-7. 456 K.. HELSEN en D. NUYTTEN, “Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 10. 457 C. VRIJENS en D. VAN GIJSEGHEM, Vennootschappen in de Vlaamse landen tuinbouw, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2007, 11. 122

Gebeurt de overdracht van de aandelen via schenking onder de levenden, dan worden logischerwijze schenkingsrechten toegepast. Ook hier kan genoten worden van een voordeeltarief, maar dat bestaat uit een volledige vrijstelling van schenkingsrechten. Kiest men voor de overdracht van de aandelen ten bezwarende titel, dan geeft dit geen aanleiding tot registratierechten.458

2.6 TESTAMENT 379. Bij de opmaak van een notarieel of openbaar testament wordt enkel een algemeen vast recht van 25 EUR geheven.459

380. In het geval waarbij men opteert voor een ascendentenverdeling bij testament, hoeft men enkel het algemeen vast recht te betalen. Zoals reeds vermeld, geeft een dergelijke verdeling geen aanleiding tot het verdelingsrecht. 460

381. Naast de registratierechten, geeft het testament ook nog aanleiding tot andere belastingen. Meer bepaald is het zo dat ook legaten worden onderworpen aan successierechten. 461 Dat betekent dan ook dat de regeling inzake successierechten zoals beschreven in deel 1 van deze masterproef ook van toepassing is op de verkrijging uit een legaat.

3. CONCLUSIE: DE LAND- OF TUINBOUWER HEEFT EEN REGELING GETROFFEN VÓÓR HET OVERLIJDEN 382. Een regeling treffen voor de opvolging van het landof tuinbouwbedrijf is tegenwoordig erg belangrijk. Toch zeker wanneer men begaan is met de continuïteit van het bedrijf. Dezer dagen gebeurt het wel al, maar het moet nog meer. Mensen moeten nog bewuster worden gemaakt van het belang ervan.

458

C. VRIJENS en D. VAN GIJSEGHEM, Vennootschappen in de Vlaamse landen tuinbouw, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2007, 10. 459 B. VAN EYKEN, “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 23. 460 Supra 100, nr. 313. 461 Artikel 2 W. Succ. 123

Kiest men voor enige regeling vóór het overlijden, dan is de meest gangbare deze waarbij de (roerende) bedrijfsbekleding losgekoppeld wordt van het onroerend bedrijfsvermogen. Financieel is het zelden mogelijk beiden samen over te nemen. De opvolger-overnemer gaat dan ook meestal eerst over tot de aankoop van de hoevebekleding, waaronder vee, machines, aanplantingen,… De onroerende goederen in eigendom en deze in pacht van de bedrijfsoverlater, blijven nog even achter bij laatstgenoemde. Voor die onroerende goederen, gronden en gebouwen in eigendom bestaan verschillende mogelijkheden tot overdracht.

383. Schenking is een optie, maar zoals blijkt uit verschillende bronnen wordt zij nog niet zo heel veel gehanteerd. Van overheidswege wordt deze techniek dezer dagen wel enorm gestimuleerd Deze overdracht ten kosteloze titel kent zijn voor- en zijn nadelen met het oog op de overdracht van het agrarisch bedrijf.

384. Wat weerhoudt mensen om tot schenking over te gaan? Wel men ervaart deze optie vaak als negatief, wegens het feit dat men in dat geval vroegtijdig zijn goederen moet afstaan. Men kan er dan niet over beschikken tot aan het overlijden. Hier kan echter wel een mouw worden aan gepast. De schenker kan namelijk kiezen voor de overdracht met voorbehoud van vruchtgebruik zodanig dat deze nog het genot kan hebben van de geschonken goederen, alsook de inkomsten eruit kan verwerven. De schenking kan eventueel ook verbonden worden met een last. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om het voorzien in levensonderhoud.

385. Een tweede probleem dat zich kan voordoen indien men voor deze vorm van overdracht kiest, is het feit dat de schenking van het bedrijfsvermogen aan één erfgenaam, een nadeel kan brengen aan de andere erfgenamen, als die er zijn. Deze overdracht ten kosteloze titel van het onroerend bedrijfspatrimonium is handig als er slechts één kind is. Zijn er meerdere afstammelingen dan zal men moeten trachten ieder gelijk te behandelen uit een ander vermogen naast het bedrijfsvermogen. Dit op voorwaarde dat de landof tuinbouwer dergelijk vermogen nog achter de hand heeft.

124

Uit een studie van de KUBrussel in 2000 is gebleken dat meer dan de helft van de landen tuinbouwers voldoende ander vermogen hebben kunnen opbouwen, naast dat van het bedrijf. 462 Recentere cijfers hieromtrent blijven afwezig. Beschikt men niet over voldoende ander vermogen, dan kan men trachten onder de erfgenamen onderling tot degelijke afspraken te komen.

386. Wat stimuleert de mensen anderzijds tot een overdracht bij wijze van schenking over te gaan? Wel de fiscaalrechtelijke wijziging die recentelijk in het Vlaamse Gewest is doorgevoerd inzake de vrijstelling van de bedrijfsschenking vormt een belangrijke aansporing. De landof tuinbouwer heeft de mogelijkheid zijn bedrijfsmatig geïnvesteerde goederen te schenken tegen 0% registratierechten. Het feit dat de Overheid deze gunstmaatregel heeft ingevoerd, toont dat zij effectief streeft naar een evolutie in het treffen van een overdrachtsregeling voor bedrijven in het algemeen, en dus specifiek ook deze uit de landen tuinbouwsector. En dan nog het liefst met als hulpmiddel de schenking tijdens het leven. Voor bedrijven in Wallonië kent men een gelijkaardige regeling. Een schenking van een agrarisch bedrijf gevestigd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zal echter aanleiding geven tot de heffing van registratierechten aan 3%.

387. Een bijkomend voordeel aan de schenking gaat gepaard met de vroegtijdige overdracht van de goederen tijdens het leven. Op die manier kan de schenker-overlater zijn in het bedrijf opgedane kennis en ervaring delen met de opvolger.

388. Het verpachten van gronden en gebouwen door de ouder-bedrijfsleider aan zijn kindopvolger is een regeling waar vaak voor wordt geopteerd met het oog op het verder zetten van het landof tuinbouwbedrijf door het kind. Vaak gebeurt dat in afwachting van een latere overdracht van de eigendom.463 Het verhoogde gebruik van deze figuur is te verantwoorden door het feit dat de opvolger van het bedrijf makkelijk gronden en gebouwen kan gebruiken zonder al te veel financiële druk. Bijkomend verkrijgt de pachter op die manier ook voor een hele tijd werkzekerheid, wegens de vaak lange periode van gebruik.

462 463

J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 32. J. DEGADT, De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, Leuven, Cera, 2000, 47. 125

Wel moet vermeld worden dat de techniek van de verpachting in geval van meerkindgezinnen problematisch kan zijn. Broers of zussen van de pachter, die pacht van hun ouder, zijn daar vaak tegen wegens het feit dat een pacht de verkoopswaarde van de goederen negatief kan beïnvloeden. 464

389. Verkoop van de onroerende bedrijfsgoederen is ook de optie voor de landof tuinbouwer, maar die komt in mindere mate voor. Het probleem bestaat erin dat dit financieel vrij zwaar is. Prijzen voor grond en gebouwen scheren de laatste jaren hoge toppen. Dit heeft logischerwijze dan ook zijn aandeel in de stijging van de prijzen van landbouwgrond. 465 Kiest men toch voor de aankoop van een onroerend goed, dan wordt men bijkomend nog eens geconfronteerd met de heffing van aanzienlijke registratierechten. Gebeurt de verkoop van de goederen van de overlater aan een naaste verwant, dan zal men zich ook moeten behoeden voor een eventuele kwalificatie van de verkoop als vermomde schenking.

390. Ook uit het huwelijksvermogensrecht ontstaan gevolgen voor het bedrijf. Eigenlijk bepaalt de keuze van het huwelijksvermogensstelsel reeds hoe het het bedrijf zal vergaan bij overlijden van één van de echtgenoten. Landbouwers kiezen vaak voor het stelsel van gemeenschap van aanwinsten. In dit geval betekent dat, sinds de nieuwe erfrecht voor de langstlevende echtgenoot, concreet dat hem/haar een redelijke bescherming wordt geboden. In de meerderheid van de gevallen bekomt deze vruchtgebruik. Zijn er geen afstammelingen, dan zal alles in volle eigendom aan de langstlevende echtgenoot toekomen. Huwelijkscontracten komen dan ook minder voor bij landbouwers aangezien uit het huwelijksvermogensstelsel al heel wat bescherming voor de langstlevende en ook voor de continuïteit van het bedrijf voortvloeit.

391. Naast de schenking wordt tegenwoordig ook de inbreng van goederen in een vennootschap gepromoot.

464

C. VRIJENS, L. BAS en D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 196. 465 C. VRIJENS, L. BAS en D. VAN GIJSEGHEM, Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel,2006, 109-110. 126

De vennootschap kan in belangrijke mate de continuïteit van het bedrijf garanderen. Voornamelijk het feit dat men tewerk gaat aan de hand van aandelen speelt hierin een rol. De aandelen zorgen ervoor dat geen materiële verdeling van het bedrijf nodig is. Ook kunnen zij makkelijk worden toegekend aan verschillende afstammelingen. Men kan dan bijvoorbeeld een systeem uitwerken waarbij één vennoot-opvolger het beheer op zich gaat nemen. Naast de overdracht aan de hand van aandelen kent de vennootschap ook nog andere voordelen. Bij de BVBA en de NV kent men een beperkte aansprakelijkheid. Op die manier wordt het verhaal van de schuldeisers beperkt tot het bedrijfsvermogen. Het eigen vermogen van de landof tuinbouwer wordt beschermd. Wat voor deze vennootschappen een voordeel vormt, is echter een nadeel bij de landbouwvennootschap, aangezien zij een onbeperkte aansprakelijkheid voorziet.

392. Na afweging van deze voordelen, moet men ook een keuze maken qua vennootschapsvorm. Elke vorm kent zijn voor- en nadelen. Belangrijk bij het hanteren van een vennootschap voor de uitbating van een landof tuinbouwbedrijf, is de aangepastheid ervan aan de sector.

393. Bij de BVBA en de NV zit men al met het probleem dat de pachtwetgeving niet naar behoren kan worden toegepast. En aangezien pacht een veelvoorkomende rechtsfiguur is in de agrarische sector, komt dit de reputatie van dergelijke vennootschappen minder ten goede. Hetzelfde geldt voor het landbouwforfait. Bij voornoemde vennootschappen kan men daar geen beroep op doen. Tot slot kan men bij deze organistievormen ook geen beroep doen op de specifieke subsidiëring die de landen tuinbouwsector kent. Het gaat om de steun van het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds.

394. De Landbouwvennootschap voorziet wel in de mogelijkheid tot toepassing van voorgaande randwetgeving. Haar nadeel ligt dan weer in het feit dat er een onbeperkte aansprakelijkheid geldt.

127

395. Uiteindelijk zijn er dus voor- en nadelen aan elke vennootschapsvorm op te sommen. Toch blijkt na afweging van de verschillende vormen dat de landbouwvennootschap en de BVBA voor de agrarische sector het meest geschikt zijn. 466 De landbouwvennootschap is het meest aangepast aan de noden van de agrariër.

396. Wat betreft de fiscale implicaties voor vennootschappen, kan gezegd worden dat zij in principe nog meevallen. Zij zijn in feite vrij goed aangepast aan de noden van de agrarische sector. Denken we dan aan de minder progressieve tarieven van vennootschapsbelasting, die meer stabiliteit aan de landof tuinbouwer brengen. Alsook het landbouwforfait kan hier vermeld worden. Tot slot is het ook zo dat de overdracht van aandelen van het bedrijf fiscaal voordelig kan gebeuren zowel voor de vererving als ingeval van een schenking.

397. De land-of tuinbouwer kan naast alle voorgaande technieken uiteindelijk ook eventueel kiezen voor een testamentaire erfopvolging. Deze techniek wordt inzake agrarische bedrijven echter in mindere mate gehanteerd. Via de overdracht op basis van een testament beschikt de overlater langer over zijn goederen, met name tot aan zijn overlijden. Maar net zoals het geval was bij de schenking, kan men te maken krijgen met het probleem van de gelijke behandeling van de erfgenamen, wanneer één van de erfgenamen bij testament de bedrijfsbezittingen krijgt. Men zal moeten trachten elk van hen het deel te bezorgen waar hij/zij recht op heeft.

398. Verkrijgingen bij testament zijn sinds 1 januari 2012 iets minder voordelig op fiscaal vlak. De legataris kan daarbij kiezen voor de toepassing van de normale progressieve tarieven. (artikel 48 Wet Successierechten) Maar er kan ook worden verzocht tot toepassing van het voordeeltarief van artikel 60/1 Vlaamse Wet Successierechten voor familiale ondernemingen of vennootschappen. De tarieven bedragen 3% of 7%. Deze regeling werd vroeger niet zo veel gehanteerd wegens de complexe toepassing ervan. Daar heeft de Vlaamse Overheid een einde trachten aan te brengen, door de voorwaarden tot toepassing te versoepelen.

466

C. VRIJENS en D. VAN GIJSEGHEM, Vennootschappen in de Vlaamse landen tuinbouw, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2007, 18. 128

Maar in feite is het niet echt de bedoeling dat deze regeling zoveel meer wordt gehanteerd dan voordien het geval was. Zij wordt namelijk beschouwd als een vangnet, wanneer geen enkele regeling is getroffen inzake de overdracht van een bedrijf, zoals bij een plots overlijden. Mensen worden indirect ‘gedwongen’ meer op voorhand regelingen te treffen.

399. In het Waalse Gewest zal de legataris wel nog vrijgesteld zijn van successierechten mits vervulling van de voorwaarden. De Overheid van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft niet geopteerd voor een vrijstelling van successierechten, maar een heffing tegen een tarief van 3%.

129

BESLUIT 400. Continuïteit is één van de hoogste doelstellingen die een bedrijfsleider, zo ook een landof tuinbouwer, nastreeft. Het bedrijf vertegenwoordigt namelijk een enorme waarde. Denken we hier niet alleen aan een economische waarde, want ook de emotionele waarde die de onderneming voor de landof tuinbouwer heeft, is van enorm belang en zo mogelijk nog groter dan de economische. Het is dan ook spijtig dergelijke bedrijven ten onder te laten gaan. De centrale vraag in deze masterproef was dan ook hoe men die ‘voortdurendheid’ garandeert. Hierbij hielden we voornamelijk ook rekening met de aanwezigheid en de rechten van andere erfgenamen en ook de fiscale gevolgen van een regeling.

401. Het bereiken van continuïteit brengt logischerwijze vermogensplanning met zich mee. Het is in de regel onmogelijk om continuïteit te bewerkstelligen zonder enige regeling te treffen vóór het overlijden. In dat geval worden de principes van het wettelijk erfrecht toegepast en volgt een versnippering van het bedrijf. Enige tegemoetkoming aan dit probleem vindt men echter in 2 oudere wetten die voorzien in de mogelijkheid tot overname van het bedrijf door één of meerdere erfgenamen. Het gaat om de Wet erfopvolging kleine nalatenschappen en meer specifiek voor landen tuinbouwbedrijven, de Wet erfregeling landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit. Voor agrarische bedrijven heeft men in extremis nog de mogelijkheid de continuïteit van het bedrijf te vrijwaren door een beroep te doen op laatstgenoemde wet. Het gebruik van deze wet lijkt in de praktijk wel beperkt.

402. Waar men ook rekening moet mee houden bij de overdracht van bedrijfsgoederen is het feit dat dergelijke overdracht aanleiding geeft tot de heffing van successierechten. Die kunnen enorm hoog oplopen wegens hun progressief karakter. Ook hier is echter een vangnet voorhanden in de zin van de mogelijkheid tot toepassing van een gunsttarief voor de vererving van een goederen uit een familiale onderneming of de aandelen in een familiale vennootschap.

130

403. In het Vlaamse Gewest gaat het om 3% of 7% naargelang de verwantschapsband tussen de erflater en de erfgenaam. In Wallonië bedraagt het tarief 0% en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 3%. De wijziging van het tarief in het Vlaamse Gewest, van een vrijstelling naar een heffing van 3% of 7% is te interpreteren in die zin dat de Overheid ondernemers tracht aan te sporen tot het treffen van een vroegtijdige regeling tot overdracht van het bedrijf. Met dit verlaagde tarief van successierechten tracht men dan eigenlijk gewoonweg nog een vangnet te voorzien voor het geval men in de onmogelijkheid was een regeling te treffen.

404. Plannen is de boodschap! Het regelen van de bedrijfsopvolging is naast het oprichten en verder uitbaten van het bedrijf te beschouwen als een derde belangrijke fase in het leven van de landen tuinbouwer. Uit het rapport “landen tuinbouwindicatoren in Vlaanderen 2009. Landbouwindicatoren in zakformaat” is gebleken dat in 2008 ongeveer 25% van de landen tuinbouwers een regeling inzake de overdracht hebben uitgewerkt. Recentere cijfers ontbreken. Maar in feite ligt dat aantal niet zo heel hoog. Bedrijfsleiders moeten zich meer bewust worden van de nood aan planning. Mijns inziens is die nood in de maatschappij ook wel voelbaar. Het is zo dat er tegenwoordig van overheidswege meer aandacht wordt besteed aan de vermogensplanning voor individuen maar ook voor bedrijven. Dit heeft zich zelfs reeds geuit in wetgevende initiatieven. Het gaat hier namelijk om het Vlaamse Decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting van 2012, waarin men opteert voor de vrijstelling van schenkingsrechten bij de schenking van een familiale onderneming of vennootschap en het hiervoor vermelde gunsttarief voor de vererving van dergelijke ondernemingen. De Overheid zet dus zijn volle gewicht achter de planning van de overdracht van het bedrijf vóór het overlijden en dit aan de hand van de techniek van de schenking.

405. In deze masterproef zijn ook andere technieken tot regeling van de overdracht van het bedrijfspatrimonium vóór het overlijden uit de doeken gedaan. Na het overlopen van de technieken zelf, de toepassing in de landen tuinbouwsector en hun fiscale implicaties, heb ik bij de schenking wel een goed gevoel.

131

406. De schenking kent voordelen die in vergelijking met de andere technieken toch iets hoger scoren bij mij. Vooral het feit dat deze vorm van overdracht continuïteit hoog in het vaandel draagt, is belangrijk. Dit vloeit voort uit de vrijstelling van schenkingsrechten. Deze impliceert onrechtstreeks de bevordering van de continuïteit, omdat men door het weglaten van deze belastingen de financiële impact wil verkleinen. Minder financiële druk betekent ook meer mogelijkheden om het bedrijf verder te zetten. Ook bevorderlijk voor de continuïteit is het feit dat de bedrijfsleider door de schenking tijdens het leven nog steeds de opvolger qua know-how en ervaring kan bijstaan. Die weet wat goed is voor het bedrijf. Hij heeft het immers jaren uitgebaat, dus het zal het bedrijf in principe ten goede komen, wil men ermee vooruit.

407. Naast de bevordering van de continuïteit trekt de schenking ook mijn aandacht door het feit dat zij financieel gezien geen zware druk uitoefent. De overdracht gebeurt namelijk ten kosteloze titel. Dus de hoge vastgoedprijzen spelen geen rol. Opnieuw kan hier ook verwezen worden naar de vrijstelling van schenkingsrechten. Het 0%tarief bevordert niet enkel de voortzetting van het bedrijf, maar houdt ook nog eens de kosten laag.

408. Wat ik ook positief vind aan de schenking is het feit dat de schenker deze naar zijn wensen kan veruitwendigen. Ik denk dan aan een schenken met voorbehoud van vruchtgebruik.

409. Na het doornemen van allerlei bronnen heb ik echter ook opgemerkt dat de inbreng van het bedrijf in een vennootschap met het oog op de latere overdracht ervan, in feite ook geen slecht idee is.

410. Voornamelijk het feit dat men makkelijker de overdracht kan bewerkstelligen aan de hand van de aandelen van de vennootschap, is interessant. Op die manier moet men geen materiële verdeling van het bedrijf doorvoeren.

132

De aandelen kunnen zo overgedragen worden aan verschillende afstammelingen en dan kan men aan één van hen het beheer van het bedrijf toekennen. Dus in feite kan men op die manier makkelijker de gelijke behandeling onder de erfgenamen bewerkstelligen.

411. Het is dus niet slecht om in het kader van familiale relaties gebruik te maken van een vennootschapsrechtelijke techniek. Alsook niet in het kader van een landof tuinbouwbedrijf. Toch worden vennootschappen in de agrarische sector minder gehanteerd. Dit vloeit voort uit het feit dat de agrariër er te weinig kennis van heeft. Volgens mij moet men deze optie echter meer promoten, want er zit wel enige toekomst in vermoed ik. Het gaat dan niet enkel omwille van het feit dat een vennootschap de overdracht vergemakkelijkt, maar ook ook om alle andere voordelen verbonden aan een vennootschap, zoals hiervoor reeds uitgelegd. Alsook zal men ertoe moeten komen om de randwetgeving aan te passen. Het gaat dan om de pachtwetgeving, fiscale regelgeving inzake landbouwforfait, de regeling inzake steun van het VLIF en quotaregelingen. Dat betekent niet dat ieder agrarisch bedrijf moet geïmplementeerd worden in een vennootschap, want elk geval is anders. Maar het kan in bepaalde gevallen wel het overwegen waard zijn.

133

BIBLIOGRAFIE Wetgeving -

Wet 16 mei 1900 op de kleine nalatenschappen,BS 21-22 mei 1900, 2333.

-

Wet 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw, BS 20 januari 1967, 579.

-

Wet 4 november 1969 tot beperking van de pachtprijzen, BS 25 november 1969, 11317.

-

Wet 4 november 1969 tot wijziging van de pachtwetgeving en van de wetgeving betreffende het recht van voorkoop ten gunste van huurders van landeigendommen, BS 25 november 1969, 11304.

-

Wet 14 mei 1981 tot wijziging van het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, BS 27 mei 1981, 6908.

-

Wet 12 augustus 1985 houdende wijziging van de wet van 28 december 1967 betreffende een uitgesteld loon in landen tuinbouw, BS 1 oktober 1985, 14193.

-

Wet 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 24 september 1988, err. BS 15 november 1988, 13511.

-

Wet 22 december 1998 houdende fiscale en andere bepalingen, BS 15 januari 1999, 1157.

-

Wet 28 maart 2007 tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei 2007, 24928.

134

-

Decreet Vl. 22 december 1999 houdende bepalingen tot begeleiding van begroting 2000, BS 30 december 1999, 2e ed., 50232.

-

Decreet 27 juni 2003 houdende bepalingen tot begeleiding van de aanpassing van de begroting 2003, BS 12 september 2003; Gewijzigd bij Decreet 19 december 2003 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2004, BS 31 december 2003.

-

Decreet W. 15 december 2005 houdende wijzigingen aan het Wetboek van registratie-, hypotheeken griffierechten en aan het Wetboek van successierechten, BS 23 december 2005.

-

Programmadecreet 3februari 2005 betreffende de economische heropleving en de administratieve vereenvoudiging, BS 1 maart 2005.

-

Decreet W. 30 april 2009 houdende diverse wijzigingen van de wet van 13 juli 1987 betreffende het kijken luistergeld, het decreet van 27 mei 2004 tot invoering van een belasting op de afgedankte bedrijfsruimten, het decreet van 6 mei 1999 betreffende de vestiging, de invordering en de geschillen inzake de directe gewestelijke belastingen, het Waterwetboek, het Wetboek der successierechten en het Wetboek van registratie-, hypotheeken griffierechten, de Ecobonus en tot voorziening in een machtiging aan de Regering om de Waalse fiscale wetgeving te codificeren, BS 1 juli 2009.

-

Decreet 23 december 2011 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2012, BS 30 december 2011, 81683.

-

Ordr. Br. 29 oktober 1998 houdende invoering van een verlaagd tarief van successierechten in geval van overdracht van kleine en middelgrote ondernemingen (1), BS 9 december 1998, 39385,

-

Beleidsnota Financiën en Begroting “Oot-Moedig begroten 2009-2014”, Parl.St. Vl.Parl. 2009-10, 199/1, 43.

135

Rechtspraak -

Cass. (1e k.) AR C.96.0158.F, 30 januari 1997. (Devos/Devos)

-

Cass. (1e k.) 11 mei 1998, AR C.95.0116.N.

-

Cass. (1e k.) AR C.98.0316.N, 6 april 2001. (Wauters/Bresseleers)

-

Cass. (1e k.) 6 februari 2004, AR C.01.0232.F.

-

Antwerpen (1e k.) 29 april 2002, RW 2005-06, afl.13, 505.

-

Gent 10 februari 1955, T. Not. 1995, 415.

-

Gent (1e k.) 17 februari 1995, www.jura.be.

-

Gent 25 april 1997, T. Not. 1998, 305.

-

Rb Doornik ( 1e k.) 5 januari 2004, T. Agr.R. 2005, afl. 4, 217.

-

Rb Brugge 29 oktober 2004, T. Agr.R. 2005, afl. 4, 233.

Rechtsleer *Boeken - BEGEER, H., DEKEYSER, Y. en LIEVENS, L., Overdracht van het familiebedrijf : gids voor de vooruitziende ondernemer en zijn adviseur, Gent, Story, 2009, 205 p.

-

DE BONDT, W., Algemeen en agrarisch recht, 2010-2011, losbl.

136

-

DECUYPER, J. en RUYSSEVELDT, J.Successierechten 2008-2009 , I, Mechelen, Kluwer, 2008, 1637 p.

-

DE WULF, C., Het opstellen van notariële akten, I, Mechelen, Kluwer, 2003, 956 p.

-

DEKKERS, R.en DIRIX, E., Handboek burgerlijk recht. II, Zakenrecht, zekerheden en verjaring, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 589 p.

-

GERLO, J. en VERSCHELDEN, G., Handboek voor familierecht, Brugge, die Keure, 2008, 663 p.

- JOLY, L., Wetgeving in land-en tuinbouw, Leuven, Belgische boerenbond. Economaat, 1994, losbl.

- LIEVENS, J., Opvolging in het familiebedrijf : succesvolle strategieën, Tielt, Lannoo, 2001, 191 p.

-

PINTENS, W., DECLERCK, C., DU MONGH, J. en VANWINCKELEN, K., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2010, 1345 p.

-

ROUSSEAUX, J. en DE GROOTE, J., Fiscaal zakboekje, Mechelen, Kluwer, 2009, 547 p.

- ROPPE, L., Agrarisch recht en gezinsbedrijfsvorm, Brussel, Belgische Vereniging voor agrarisch recht, 1970, 22 p.

- VAN CROMBRUGGE, S., Cursus Registratierechten 2010-2011, Gent, 2010, 179 p. -

VERBEKE, A., Vermogensplanning. Praktisch en eenvoudig, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2005, 143 p.

-

VERSTRAETE, J., Opstellen van akten en notariële praktijk, II, Leuven, Acco, 2000, 263 p.

137

- YSKOUT, L., De structuur van het familiebedrijf in België, Antwerpen, Standaard, 1974, 107 p.

*Tijdschriften -

ACKERMANS, R., “Artikel 60bis W. Succ. Waalse Gewest”, Notariaat 2005, afl. 10, 48.

-

ACKERMANS, R., “Artikel 140bis W. [Registratierechten] Waalse Gewest”, Notariaat 2005, afl. 11, 1-6,

-

CARDOEN, B., “[Schenkings- en successierechten] Overdracht familiebedrijven: gunstregelingen in een nieuw kleedje”, Fiscoloog 2012, afl. 1280, 5-11.

-

DE GROOTE, B.,“Fiscale regeling voor overdracht familiebedrijven vertimmerd”, Juristenkrant 2012, afl. 245, 3.

-

DU MONGH, J, “Huwelijksvoordelen en successieplanning. Voorzichtigheid blijft geboden”, T. Not. 2007, nr. 7, 492-509.

-

DUMONT, T.,“Overdracht van een familiaal bedrijf: grondige herziening van de regels inzake schenkings- en successierechten”, Registratierechten 2011, afl. 4, 27-38.

-

GOTZEN, R., “De wettelijke en contractuele bescherming van de partner met het oog op de continuïteit van het landbouwbedrijf”, T. Agr.R. 1989, 18-24.

-

GOTZEN, R., “Het nieuwe landbouwerfrecht”, RW 1989, 1653-1655.

- JOLY, L., “De toekomst van het familiebedrijf in de landbouw of de toekomst van het agrarisch recht”, T.Agr.R. 1988, 19-40.

-

LELEU, Y., “De erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op de bevordering van de continuïteit. Commentaar van de wet 29 augustus 1988, T. Not. 1989, 2-30.

138

-

LUST, S. en SANSEN, E., “Schenken en vererven van aandelen – Stand van zaken van de bijzondere regimes in de drie gewesten”, TEP 2005, afl. 4, 238-270.

-

PUELINCKX-COENE, M., VERSTRAETE, J., GEELHAND, N. en VERHAERT, I., [Erfrecht] “De wetten van 16 mei 1900 en van 29 augustus 1988”, TPR 2005, afl. 2, 719-736.

- RAEMDONCK, N., “Pacht en successieplanning: enkele aandachtspunten en technieken”, Notariaat 2011, afl. 3, 1-11.

-

RUYSSEVELDT, J., “Het nieuwe Waalse Decreet houdende wijziging van de tarieven, vrijstellingen en verminderingen inzake successierechten (artikel 48², 54, 1 e lid, 55, 59, 60, 60bis, 66bis en 66ter W. Succ.)”, Successierechten 2006, afl. 3, 1-11.

-

SANSEN, E., “Vererven en schenken van een familiebedrijf in het Vlaamse Gewest. Een fiscale update”, TEP 2011, afl. 1-2, 59-75.

-

SANSEN, E. en VAN ZANTBEEK, A., “De Vlaamse vrijstelling van successierechten voor de vererving van familiale ondernemingen en vennootschappen na het Vlaamse decreet van 21 december 2007 (art. 60 bis W. Succ.) Globale stand van zaken”, TFR 2009, afl. 362-363, 447-455.

- SPRUYT, E., “Vrijstelling successierecht familiebedrijf”, NJW 2010, afl. 230, 686-693. -

STASSIJNS,

E.,

“De

vrederechter

behoeder

van

de

continuïteit

van

de

landbouwbedrijven”, T. Vred. 1989, 199-204.

- VAN BOXSTAEL, K., “Artikel 60 bis ‘Vlaams W. Succ. De bruikbare controlevehikels binnen familiebedrijven”, AFT 2009, afl. 6-7, 4-32.

-

VAN

MOURIK,

M. en VAN POPPEL, A., “Bedrijfsopvolging in de landbouw,

civielrechtelijk en fiscaal bekeken”, T. Agr.R 1982, 65-83.

139

-

VAN WAEYENBERGHE, S., “Het Vlaamse successiedecreet 2012-ommezwaai fiscaal beleid inzake overdracht van familiebedrijf in Vlaanderen”, Not.Fisc.M. 2012, afl. 2, 53-66.

-

VISSCHERS, A.,“Een vergiftigd geschenk onder de kerstboom van de Vlaamse bedrijfsleiders?”, TFR 2012, 51-53.

-

WEYTENS, L. en GOOVAERTS, E., “La sociétés agricole, succession et planification successorale” in X., Les sociétés en agriculture. Vingt ans après la loi sur la société agricole, 107-120.

-

WEYTS, L., “De landbouwvennootschap ten aanzien van het familiaal vermogensrecht en het erfrecht”, T. Agr.R 1981, 12-26.

-

WEYTS, L., “De miskende zus van de preferentiële toebedeling uit het huwelijksgoederenrecht is deze uit de wet op de kleine nalatenschap”, T. Not. 2009, 158-160.

-

X., “Schenking familiale ondernemingen zonder registratierechten”, Juristenkrant 2012, afl. 242, 2.

*Bijdragen in verzamelwerken -

DECUYPER J. en RUYSSEVELDT, J., “[Successierechten] Vrijstelling voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Waalse regeling (art. 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT (ed.), Successierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010, 971-991.

-

DECUYPER, J. en RUYSSEVELDT, J., “[Successierechten] Het verlaagd tarief voor familiale ondernemingen en familiale vennootschappen – De Brusselse regeling (artikel 60bis W. Succ.)” in J. DECUYPER en J. RUYSSEVELDT, Successierechten 20102011, Mechelen, Kluwer, 2010, 991-1005.

140

-

GOTZEN, R.,“Huwelijksvermogensrecht”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Boerenbond, 2011, 19.

-

GOTZEN, R., “Schenkingen, verdelingen en erfenissen” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Boerenbond, 2011, 15.

-

HELSEN, K. en NUYTTEN, D.,“Vennootschappen”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Boerenbond, 2011, 18.

- MEULEMANS, D., “X.D. Continuïteit van familiale ondernemingen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, 82.

-

MICHIELS, D., “Huwelijkscontracten als instrumenten van vermogensplanning” in X., Huwelijksvermogensrecht, TXVIII-1 - TXVIII-15, 57.

-

SLUYTS, C. en VANDEBEEK, N., “Onroerend goed en erfrecht, Wet van 16 mei 1900 op de kleine nalatenschappen. Wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit. Bedingen omtrent niet opengevallen nalatenschappen.” in C. SLUYTS (ed.), Onroerend goed en erfrecht, XIV.E-218-XIV.E-238, 21.

-

SPRUYT, E., “[Regionale schenkingsrechten] De Waalse schenkingsrechten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, Mechelen, Kluwer, 2010-11, 2351-2375.

-

SPRUYT, E., “Fiscaal statuut van huwelijkscontracten, testamenten en gelijkaardige akten” in F. WERDEFROY, Registratierechten 2010-2011, 1729-1740.

-

SWENNEN, J.,“De overnamebegeleiding en het overnamecontract in de landen tuinbouw”, in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische Boerenbond, 2011, 6.

141

-

VANDEBEEK, N., “Onroerend goed en het huwelijksvermogen” in X, Het onroerend goed in de praktijk, XV.A.5 - XV.A.606, 584.

-

VANDEBEEK, N., “De landpacht”, in X., Het onroerend goed in de praktijk , XV.U-1 XV.U.457, 447.

-

VAN EYKEN, B., “Uitgesteld loon” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische boerenbond, 2011, 8.

-

VAN EYKEN, B., “Pacht en voorkoop” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische boerenbond, 2011, 62.

-

VAN EYKEN, B., “Registratierechten en notaristarieven” in L. JOLY (ed), Wetgeving in landen tuinbouw, Leuven, Belgische boerenbond, 2011, 27.

*Masterproeven - DEBAETS, C., Het gebruik van de maatschap bij vermogensplanning met bijzonder aandacht voor aanwasbedingen, Master Notariaat, UGent, 2008-09, 42 p.

- DENOO, R., Vergelijking tussen het schenken en het nalaten van een familiale onderneming of familiale aandelen in vlaanderen, Masterproef Notariaat, Ugent, 2009-11, 53 p.

-

DE SCHRYVER, S, Familiaal bedrijf versus vennootschappen in de landbouw, Licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen, 2005-06, 110 p.

-

PLANTEFEVE-CASTRYCK, J., Rivaliteit en conflicten als een bedreiging voor de opvolging door een team in de Vlaamse familiaal gerunde KMO, Master in de bedrijfseconomie, UGent, 2009-10, 93 p.

142

-

VANSPEYBROUCK, D., De landbouwvennootschap, Master Rechten, Ugent, 2009-10, 106 p.

*Onderzoeken -

DEGADT, J., De toekomst geplan(d)t. Bedrijfsopvolging bij boeren en tuinders, 2000, Leuven, 47 p.

-

PLATTEAU, J. en

VAN BOGAERT,

T. (reds.) (2009) Land- en tuinbouw in Vlaanderen

2009. Landbouwindicatoren in zakformaat, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 91 p.

-

CALUS, M., VANDERMEULEN, V., ROGGE, E., EMDE, L., DESSEIN, J., LAUWERS L. en VAN HUYLENBROECK, G., (2010) Wijkers en blijvers in de Vlaamse landen tuinbouw,Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 105 p.

-

STROOBANDT, A., BERGEN, D., VAN GIJSEGHEM, D., BAS, L. en VUYLSTEKE, A., (2009), Ondernemerschap in de Vlaamse landen tuinbouw: beleidsinstrumenten, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2009, 60 p.

-

VRIJENS, C., BAS, L. en VAN GIJSEGHEM, D., Jonge landbouwers in dialoog met het beleid, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2006, 334 p.

-

VRIJENS, C. en VAN GIJSEGHEM, D., Vennootschappen in de Vlaamse landen tuinbouw, Departement Landbouw en Visserij, afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2007, 20 p.

143

Internet -

http://www2.vlaanderen.be/landbouw/downloads/vademecumautonoombeheer.pdf.

-

http://www2.vlaanderen.be/landbouw/downloads/volt/45.pdf.

-

http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2107.

-

http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2100

-

https://www.sbb.be/Nederlands/Doelgroepen/Landtuinbouw/Nieuwslandbouweerdere berichten/tabid/1690/articleType/ArticleView/articleId/1331/Uitgesteld-loon-in-delandbouw.aspx.

-

http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/economie/landbouw_landbo uwtelling_enquete_van_mei.jsp,

-

http://statbel.fgov.be/nl/binaries/keyagr_nl_tcm325-133838.pdf.

-

http://publicaties.vlaanderen.be/docfolder/22945/Handleiding_bedrijfsovername_land _en_tuinbouw_2011_DIGI.pdf.

-

http://www.acinvest.be/311/images/Praktische%20Gids%20Overname.pdf.

-

http://www.groenekring.be/Portals/0/Syndicaal/Dossiers/Overname/kiezen%20voor% 20overname%20deel%206%20vennootschappen%20verbeterde%20versie.pdf.

-

http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf.

-

http://home.scarlet.be/be017272/26/tip6.htm.

-

https://multimediafiles.kbcgroup.eu/ng/published/KBC/PDF/INF/KBC_info_vennoots chappen_LTB.pdf.

144

-

www.notaris.be

-

http://kbc-pdf.kbc.be/ltb/pachtwet_N.pdf.

-

http://www.ey.com/BE/en/Newsroom/News-releases/Tax-alert---Vlaamse-successie-en-schenkingsrechten.

145

146

Masterproef van de opleiding

Recommend Documents