Managementsamenvatting
Routekaart UMC’s
Colofon Opdrachtgever: Agentschap NL Projectleider: TNO Procesbegeleiding: KplusV organisatieadvies Branche-organisatie: NFU
1. Aanleiding en ambitie De Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) en de Universitair Medische Centra (UMC’s) in Nederland hebben de derde meerjarenafspraak voor energie-efficiency ondertekend. Met de ondertekening van dit convenant committeert de sector zich aan de afspraak zich in te spannen om tussen 2005 en 2030 50% energie-efficiency te realiseren binnen de inrichting en in de keten. Hiervoor heeft de sector een routekaart opgesteld. De routekaart is een product van de sector. Aan dit product hebben een groot aantal mensen een waardevolle bijdrage geleverd vanuit verschillende posities en afdelingen, zowel binnen de sector als daarbuiten.
2. Aanpak Figuur A geeft visueel het routekaartproces weer.
Wensbeelden voor UMC: • Gezond gebouw • Duurzaam netwerk • Grondstoffen en energie in balans
Relevante ontwikkelingen: • Maatschappelijk • Sectorspecifiek
2023
2017
2012
Figuur A: Het routekaartproces
2030
Maatregelen
Innovatierichtingen • Innovatief ontwerp en inrichting • Klimaat op maat • Optimale warmte-koudebenutting • Het nieuwe patiëntencontact • Het nieuwe werken en leren • Clustering en coördinatie functies • Optimale grondstofkringloop • Energieuitwisseling met omgeving • Organisatorische inbedding
In het kader van energie-efficiency is er door drie werkgroepen gekeken naar kansen binnen de eigen organisatie, kansen op het gebied van samenwerking met andere UMC’s en kansen voor UMC’s in de omgeving (waaronder bijvoorbeeld universiteiten). Wensbeelden en innovatierichtingen De resultaten uit de werkgroepbijeenkomsten zijn vertaald naar drie wensbeelden voor de sector. In de wensbeelden is de mogelijke impact van veelbelovende innovaties voor de toekomst beeldend beschreven. Vanuit deze wensbeelden zijn door de werkgroepen de volgende innovatierichtingen benoemd: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Innovatief ontwerp en inrichting Klimaat op maat Optimale warmte-koude benutting Het nieuwe patiëntcontact Het nieuwe werken en leren Clustering en coördinatie van energie-intensieve functies Gesloten grondstofkringlopen Duurzame energie-uitwisseling met de omgeving
3. Procesinnovaties Naast de meer technologische innovaties uit de wensbeelden vergt het verduurzamen van de medische zorg, de medische opleidingen en het medisch onderzoek ook bewustwording en verankering. Dit geldt zowel binnen UMC’s als in de verschillende (netwerk) organisaties en organisatieonderdelen en bij betrokken spelers (beslissers, beleidsmakers, zorgverzekeraars, gebruikers, inkopers, etc.). Met andere woorden: er zijn procesinnovaties nodig die de technologische innovaties tot stand moeten brengen, moeten ondersteunen en borgen.
4. Maatregelen De negen innovatierichtingen zijn door de werkgroepen uitgewerkt in concrete maatregelen die zijn uitgezet in een globale planning. Dit betreft maatregelen die binnen afzienbare tijd kunnen worden geïmplementeerd als ruwe schetsen waarvan we op basis van de huidige kennis verwachten dat deze in de toekomst substantieel zullen bijdagen aan het realiseren van de ambitie. Per maatregel is aangegeven welke kennisbehoefte er is en welke partijen er bij de uitwerking worden betrokken. Dit vormt de route die de sector voornemens is te bewandelen. Een overzicht van de maatregelen treft u hiernaast aan.
Innovatief ontwerp en inrichting
Klimaat op maat
M1 M2 M3 M4 M5
M6 M7
Energiegebruik op apparaat- niveau Installatiearm gebouwontwerp Innovaties in gebouwgebonden installaties Materiaalhergebruik bij nieuwbouw Optimaal benutten van daglicht
Optimale warmte- en koudebenutting
Schakelbaar vraaggestuurd ventileren Duurzame luchtbevochtiging
Optimale grondstofkringloop
Organisatorische inbedding
M13 M14a M14b M15
M20 M21 M22 M23
Schone (afval)waterkringloop Afval monostromen met waarde Bioplastics voor energieopwekking Performance based consumeren
Herinrichten sturings- en beslismodellen Doorvoeren van ‘no-regret’ opties Organiseren van routekaartteams Monitoren van resultaten
Het nieuwe patiëntencontact
Het nieuwe werken en leren
M10a Patiëntenzorg op afstand M10b Elektronisch patiënten dossier 2.0
M11a Regionale academies met medische opleidingen voor zorgketen M11b Digitale werk- en leeromgeving
M8 M9
Duurzame energie-uitwisseling met de omgeving M16 M17 M18 M19
Vergroenen van elektriciteits- gebruik Toepassen WKO en WP Toepassen van geothermie Vergroenen van aardgasgebruik
Clustering en coördinatie van energie-intensieve functies M12a Energiearme dataopslag M12b Regionale biobanken M12c Energiearme sterilisatieprocessen M12d Landelijke coördinatie energie- intensieve functies
UMC als gezond gebouw
UMC als duurzaam netwerk
UMC in grondstoffen en energie in balans
Procesinnovatie
Figuur B: Researchagenda UMC’s 2012-2030
Energie-efficiënt koelen en verwarmen bij nieuwbouw Energie-efficiënt koelen en verwarmen bij bestaande bouw
5. Impact van de maatregelen De voorgestelde maatregelen zijn door een onafhankelijk onderzoeksbureau doorgerekend. Om de impact van de maatregelen te kwantificeren is er gewerkt met aannames. Uit het onderzoek blijkt dat wanneer alle maatregelen worden geïmplementeerd er een efficiencyverbetering van 4.300 TJ per jaar kan worden gerealiseerd. Hiermee zou de doelstelling van 50% energie-efficientie in de keten worden gerealiseerd. Het primaire energieverbruik (het verbruik van brandstoffen o.a. voor warmte, elektra e.d.) van de hele sector bedroeg in 2011 circa 5.500 TJ. Ten opzichte van de huidige CO2-emissies van 530.000 ton per jaar betekent de volledige implementatie een afname van in totaal 62%. Werkgroepen Samen bedenken zelf uitvoeren
Energiebesparing
Efficiency
CO2-emissie reductie
[TJ/jaar]
verbetering
[ton/jaar]
3.164
74%
263.175
Samen bedenken, samen uitvoeren
675
16%
34.277
Met derden bedenken, samen uitvoeren
462
11%
30.893
4.301
100%
328.345
Totaal
Figuur C: Bijdrage van de wensbeelden indien alle maatregelen binnen het betreffende wensbeelden worden geïmplementeerd.
Via het wensbeeld van de werkgroep samen bedenken en zelf uitvoeren kan 74% van de beoogde efficiency verbetering worden gerealiseerd en via het wensbeeld van samen bedenken en samen uitvoeren 16%. Het wensbeeld samen met derden bedenken en samen uitvoeren bedraagt maximaal 11%. De grootste bijdrage aan de efficiencyverbetering wordt geleverd door de innovatiegebieden ‘Duurzame energie-uitwisseling met de omgeving’, ‘Het nieuwe patiëntencontact’ en ‘Innovatief ontwerp en inrichting’, waarbinnen met name de maatregelen ‘Vergroening elektriciteitsgebruik’, ‘Het nieuwe patiëntcontact’ en ‘Ontwerpen van comfortabele gebouwen met een minimum aan installatietechniek’ een belangrijke bijdrage leveren.
6. Implementatie Om binnen de sector gezamenlijk de sprong naar 50% energie-efficiëntie te kunnen maken is in eerste instantie bewustwording, betrokkenheid en organisatorische inbedding en samenwerking nodig. Gedacht wordt aan het formeren van één of meer (routekaart)teams, bijvoorbeeld per innovatierichting, met daarbinnen een trekker die als aanjager fungeert. Welk deel van de innovatierichtingen per UMC of juist collectief opgepakt wordt is onderwerp van NFU / UMC besluitvorming. De NFU organiseert op 30 januari 2013 een minisymposium waarin de routekaart wordt overhandigd aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De overhandiging van de routekaart vormt het startsignaal voor de verdere uitwerking en implementatie van de in de routekaart voorgestelde maatregelen.
